Kantata op zondag (7/11)

KANTATA OP ZONDAG !

ZO | 07.11.10 | 11:00 ex tempore olv florian heyerick

UITVOERDERS

PROGRAMMA

Vocaal Ensemble Ex Tempore Sabine Goetz | sopraan

Christoph Graupner (1683-1760) Cantates voor de 23ste zondag na Trinitatis

Instrumentaal Ensemble Ex Tempore Swantje Hoffmann en An Van Laethem | barokviool Kaat De Cock | altviool Tine Van Parys | barokcello Jan Vandenborre en Wim Vandenbossche | traverso Vinciane Baudhuin en Dymphna Vandenabeele | barokhobo Lisa Goldberg | barokfagot Florian Heyerick | leiding & continuo in samenwerking met:

Cantate ‘Unsre Losung Gott mit uns!’ (G.C. Lehms), GWV 1164/12 (30 oktober 1712) voor sopraan, 2 hobo’s en basso continuo Triosonate in d, GWV 207 voor traverso, viola d’amore en basso continuo Cantate ‘Wehe denen die verborgen sein wollen’ (J.C. Lichtenberg), GWV 1164/47 (5 november 1747) voor SATB, 2 fluiten, strijkers en basso continuo

Hogeschool Gent Conservatorium Muziekcentrum De Bijloke Gent Concerti Vocali (Brugge) Ex Tempore en Kantata (Gent) Florian Heyerick en Nicolas Achten

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Kerkcantates van Christoph Graupner Florian HeyericK Christoph Graupner werd samen met tijdgenoten als Telemann, Fasch, Keiser en Heinichen in de laat-barok als een bijzonder waardevol musicus ingeschat.

Getuige daarvan de omvang van zijn productie: een aantal opera’s, vele concerti en orkestsuites, klavierwerk en meer dan 1400 kerkkantates. Maar meer nog worden wij geboeid door de volgehouden kwaliteit van de meeste van deze werken, iets wat hem wijd verspreide erkenning bracht.

Daarnaast zien we in de figuur van Graupner één der meest merkwaardige en volledige exponenten van de barokke componist in totaal en perfect dienstverband: de perfecte (hof)kapelmeester.

Graupner studeerde o.a. bij Johann Kuhnau aan de Thomasschule in Leipzig, kwam als klavecinist in dienst van de opera in Hamburg en werd als uiterst begaafd kapelmeester in 1709 ‘meegetroond’ door de zeer muzikale Landgraf Ernst Ludwig von Hessen-Darmstadt. Graupner zou in Darmstadt blijven eerst als vice-, dan als hofkapelmeester - tot aan zijn dood in 1760, in dienst van de muziekminnende landgraven Ernst Ludwig en Ludwig VIII. Hij werkte er hard: na de dood van zijn vicekapelmeester Grünewald (1739) stond hij vrijwel alleen voor de zware taak om elke zon- en feestdag een nieuwe cantate te laten horen in de Schlosskirche, klavecimbelwerk te spelen en te componeren wanneer de graaf gasten bij de maaltijd ontving en het schitterende orkest te voorzien van interessante kamermuziek, orkestsuites en concerti.

Door een dubbel ‘mirakel’ is quasi het volledige werk van Graupner in autograaf bewaard gebleven. Zijn manuscripten - vrijwel niets werd tijdens zijn leven (en tot op heden) uitgegeven - werden niet zoals hij wenste na zijn dood verbrand, maar waren het onderwerp van een juridisch dispuut tussen de landgraaf en Graupners erfgenamen. Slechts 60 jaar later werd er een vonnis geveld, maar niemand had nog interesse voor de muziek en men bewaarde het enorme archief uit een soort respect voor wat eens de glansperiode van de Hessische hofkapel was. Daarbij komt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog het volledige werk buiten de stad werd bewaard, wat het een tweede maal voor verbranding behoedde.

Van Graupner zelf weten we alles en niets. Niets omdat we van hem geen portret kennen en ook geen enkele beschrijving van karakter of persoonlijkheid, waardoor we over de ‘mens’ Graupner totaal in het duister tasten. Terzelfdertijd weten we alles, omdat zijn (muzikale) activiteiten sowieso van zondag tot zondag kunnen gevolgd worden, en elke officiële actie bevestigd wordt door een officiële akte binnen de zorgvuldige administratie van het Hessische hof.

De enige noemenswaardige gebeurtenis in Graupners leven is de heimelijke

TOELICHTING kandidatuur voor de plaats van Thomaskantor na de dood van zijn meester Kuhnau. Op basis van de zgn. ‘Bewerbungskantaten’ kreeg hij inderdaad de plaats toegewezen, maar de landgraaf liet hem niet gaan en stond hem een aanzienlijke verhoging van zijn loon toe, waardoor Graupner tot de bestbetaalde muzikanten van zijn tijd behoorde. We weten allen dat ‘uiteindelijk’ Bach in Leipzig werd benoemd als derde keuze na Telemann en Graupner.

De kerkmuziek van Graupner bestaat vrijwel uitsluitend uit cantates (1481!) geschreven tussen 1709 en 1754 in private opdracht van de landgraaf voor de hofkapel. Oratoria werden door de beide landgraven niet gewenst in de hofkapel, dus er zijn geen passies of andere grotere werken voorhanden. In deze muziek zien we het portret van een toegewijd en zeer bedreven musicus. Toegewijd, omdat hij schreef naar de smaak van zijn broodheer en zijn tijd. We zien bv. dat de stijl van de kantates zeer sterk wijzigt rond 1740: de nieuwe landgraaf immers hield er een specifieke en doorgaans wat meer naar het galante gerichte muzikale smaak op na. Zeer bedreven, omdat hij in de beste ‘Thomaner’ traditie de principes van de muzikale retoriek en affectenleer naar de tekst, het woord en zijn religieuze betekenis uitstekend hanteerde, tot grote waardering van tijdgenoten. Cantates golden als waardige muzikale commentaar (preek) op de bijbellezing van de zondag van het kerkelijk jaar.

De teksten van de cantates zijn hoofdzakelijk geschreven door de hofdichters Lehms en Lichtenberg. Die laatste was een belangrijke religieuze, literaire en politieke figuur aan het begin van de Duitse ‘Aufklärung’, en schreef tussen 1719 en 1743 meer dan 1500 kantateteksten voor Darmstadt.

Typische kenmerken van Graupners schrijfwijze worden uiteraard voor een groot deel bepaald door de praktische omstandigheden waarin hij moest werken. Het hof bezat geen koor, maar wel een zeer goede baszanger (vicekapelmeester Grünewald) en enkele goede sopranen. Daardoor zijn deze stemtypes oververtegenwoordigd in de cantates. Vooral in het latere werk zijn vokale ensemblestukken (koren) eerder zeldzaam. Daarentegen is de instrumentale verscheidenheid bijzonder groot (chalumeau, oboe d’amore, viola d’amore, hoorn, pauken, ...), daar het hof vele uitmuntende musici in dienst had. De vorm van de cantates, doorgaans koraalcantates, is weinig avontuurlijk maar volgt de principes van Neumeister: recieten (secco of accompagnato), da capo-aria’s en ensemblestukken (veelal koraalzettingen met instrumentale omspeling) wisselen elkaar af in de beste traditie.

Door de lange beslotenheid van Graupners werk is de nood aan een omvattende en volledige studie van zijn muziek (en dan vooral van de enorme cantateproductie) tot op heden nog niet gelenigd. Binnen het kader van een doctoraal onderzoeksproject aan de Hogeschool Gent (Departement Conservatorium) werkt Florian Heyerick aan de ontsluiting van dit oeuvre.

3

4

TEKSTEN Cantate ‘Unsre Losung Gott mit uns!’

1. Aria Unsre Losung „Gott mit uns!“ kann gleich alle Feinde schlagen. [fine] Wollen sie sich schon bemühen, uns in ihren Strick zu ziehen, sind sie ieden Tag und Nacht nur auf unsern Fall bedacht, kann sie Gott doch gleich verjagen.

2. Rezitativo Ist Gott mein starker Schutz, so biet’ ich allen Feinden Trutz.

Wenn sie auf meinen Fall gedenken und gleich aus List und Schmeichelei viel süße Worte schenken, muss doch ihr bester Rat zunichte werden.

Wer Gott zum Freunde hat kann diesen leicht entgehen, die ihm nach Leib und Leben stehen.

3. Choral Unter deinen Schirmen bin ich vor den Stürmen aller Feinde frei.

Lass den Satan wittern, lass den Feind erbittern, mir steht Jesus bei.

Ob es itzt gleich kracht und blitzt, obgleich Sünd und Hölle schrecken, Jesus will mich decken.

4. Rezitativo Wohlan! nun ists um die getan, die mein Verderben suchen.

Denn Jesus will sie ganz allein mit tausend Eiferwettern in seinem Grimm zerschmettern.

Der Sieg ist also mein, da die gefället sein, die mir bei Tag und Nacht nur Herzeleid gemacht.

Doch weil auch noch ein andrer Feind beim Tode mein Verderben sucht, nehm ich, o werter Seelenfreund, zu deinem Throne Schutz und Flucht.

5. Aria Macht mir der Tod im Sterben bange, so jag ihn doch, mein Gott, davon![fine] Will er mich zur Verzweiflung bringen, so will ich ihm zu Trotze singen: Ich halte mich an deinen Sohn.

Transcriptie: Dr. Bernhard Schmitt

Cantate ‘Wehe denen die verborgen sein wollen’ 1. Dictum (SATB) Wehe denen, die verborgen sein wollen vor dem Herrn, ihr Vornehmen zu verhehlen, und ihr Tun im Finstern halten und sprechen: Wer siehet uns und wer kennet uns?

(Jesja, 29:15)

5

2. Recitativo (S) Die Welt wagt sich an Gottes Sohn mit ihren Ränken.

Sie richtet all ihr Denken auf einen gift’gen Schlangenstich.

Weil sie ihr Netz verborgen stellt, so meint sie, Er sei schon gefangen.

Doch wenn Er nur ein Wörtchen spricht, so ist ihr Rat wie Rauch vergangen.

Du tolle Welt! wie töricht ist doch deine Klugheit nicht!

bleibt das Feld!

Es ist umsonst, was Welt und Teufel wagt.

3. Chor (SATB) Die Wahrheit hat sehr starke Waffen, ihr Licht jagt alle Feinde fort.

Wer ihr verwegen Netze stellt, der wird gefällt.

Sie raubet niemand seine Ehre und ihre Wehre ist allzeit Gottes wertes Wort.

7. Recitativo (S) Ihr Redliche, zagt nicht!

Gott wird so List und Macht der Welt zuschanden machen.

Kommt selbst ihr Fürst mit aufgesperrtem Rachen, trutz ihm! hier ist, der seine Stärke bricht.

4. Choral (SATB) Was Menschen Kraft und Witz anfäht, soll uns billig nicht schrecken.

Er sitzet an der höchsten Stätt’, der wird ihr’n Rat aufdecken.

Wenn sie’s auf Klügste greifen an, so geht doch Gott ein andre Bahn.

Es steht in Seinen Händen.

6. Chor (SATB) Schämet euch, ihr falsche Schlangen!

Mich zu fangen, ist ein HeuchelSchein zu schwach.

Jesus teure werte Lehre, die ich ehre, macht mich klug.

Falsches Leben und Betrug stürzt mich nicht in Ungemach.

8. Choral (SATB) Aufsperren sie den Rachen weit, und woll’n uns gar verschlingen.

Lob und Dank sei Gott alle Zeit, es wird ihn’n nicht gelingen.

Er wird ihr’n Strick zerreißen gar und stürzen ihre falsche Lahr, sie werden Gott nicht wehren.

Transcriptie: Dr. Bernhard Schmitt

5. Recitativo (S) Wer redlich spricht und tut, darf keinen Feind nicht scheuen.

Die Arglist dieser Welt, auch wenn sie grausam tut, das alles kann der Rat des Herrn zerstreuen.

Drum Redliche, seid unverzagt, euch

6

BIO Sabine Goetz Sopraan Sabine Goetz volgde haar zangopleiding in Mainz en Mannheim, bij onder andere Katharina Dau en Claudia Eder. Ulrich Eisenlohr (lied) en Kai Wessel (historische uitvoeringspraktijk) inspireerden haar daarbij sterk.

Zij maakte deel uit van het ensemble aan de opera van Aken, en was te gast als operazangeres in Mannheim, Kassel, Braunschweig, Heidelberg en in de kameropera Schloss Rheinsberg, vooral in werk van Mozart en barokke componisten zoals Monteverdi, Rameau en ook Holzbauer.

Zij is een veelgevraagde concertzangeres voor de oratoria van Bach, Händel, Mozart, Monteverdi en Mendelssohn. Zo kon zij samenwerken met ensembles als Cantus Cölln (Konrad Junghänel), L’Arpa Festante, Concerto Grosso (Reinhold Friedrich), de Lautten Compagney Berlin (Wolfgang Katschner) en de Akademie für Alte Musik Berlin. Zij werd uitgenodigd naar de voornaamste Duitse steden en in vele Europese landen.

Haar veelzijdigheid toont zich onder meer in een aantal opnames van Bach (Junghänel) en Mendelssohn. Zeer graag laat zij zich horen in liedrecitals met haar begeleidster Juliane Ruf. Zo won zij wedstrijden voor dit genre in Mannheim, Rome en Chimay. Met het barokensemble Camerata Bibiena viel ze in de prijzen tijdens het Oude Muziek Festival in Berlijn. In 2005 werd haar de cultuurprijs van de stad Bingen toegekend.

7

NIEUWS CD Graupner Van vrijdag 10 tot en met zondag 12 december vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent het Graupnerfestival plaats. Ter gelegenheid daarvan wordt de cd ‘Ein Weihnachtsoratorium’ met muziek van Graupner uitgebracht. De cd is een samenwerking tussen Muziekcentrum De Bijloke Gent, Hogeschool Gent, Volksvermogen nv en Ricercar. De cd zal tijdens het Graupnerfestival te koop zijn in Muziekcentrum De Bijloke Gent en natuurlijk vindt u hem ook in de betere muziekhandel.

Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Florian Heyerick Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

8

BiNNENKORT WO | 10.11.10 20:00 | Jazz

ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert

Brussels Jazz Orchestra

Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris

Bert Joris (trompet, composities)

De Blaere, Dirk Opstael The Wider World of Wonder

VR | 12.11.10 20:00 | Musica Antiqua 2 Ensemble Zefiro, Alfredo Bernardini

WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden

(muzikale leiding)

Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang,

Il barbiere di Siviglia

percussie, muzikale leiding) Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de

ZA | 13.11.10 20:00 | East of Eden Mix

Turkse republiek

(in De Centrale) Ablaye Cissoko (zang & kora)

DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+

Senegalese koratradities

Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr (sopraan), Moneim Adwan (zang en ud)

ZA | 13.11.10 20:00 | Symfonisch 2

Venetië en het oosten

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim (dirigent), Ronald Van Spaendonck

WO | 08.12.10 20:00 | Jazz

(klarinet)

Tierney Sutton Band

Mozart, Schumann DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix ZA | 20.11.10 20:00 | Musica Antiqua 1

(in Handelsbeurs)

Collegium Vocale Gent, Philippe

Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler

Herreweghe (dirigent)

(altviool)

Magnificat

Mozart, Ligeti, Brahms

(uitverkocht) DO | 09.12.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit) DO | 25.11.10 20:00 | Miry

Aka Moon & Misirli Ahmet

Kryptos Kwartet, Ronald Brautigam (piano)

VR | 10.12.10 20:00 | Graupner

Schumann, Beethoven

Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent) Graupner: Een Weihnachtsoratorium

VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras + VocaalLAB, Romain Bischoff (regie &

ZA | 11.12.10 15:00 | Graupner

dirigent)

ZO | 12.12.10 10:00 en 15:00

Traumgesichter

Gerda Dendooven (schrijver, tekenaar), Frédérick Haas (klavecinist)

ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3 Brussels Philharmonic, Christian Vásquez (dirigent), Berta Rojas (gitaar) Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski

De sneeuwengel (6+)