MAHLER VR | 19.11.10 | 20:00 deFilharmonie olv Michael Schonwandt
PROGRAMMA
UITVOERDERS
Gustav Mahler (1860-1911) Symfonie nr. 9
deFilharmonie
1. Andante comodo 2. Im Tempo eines gemächlichen Ländlers (Etwas täppisch und sehr derb) 3. Rondo-Burleske (Allegro assai) 4. Adagio (Sehr langsam und noch zurückhaltend)
Michael Schønwandt | dirigent Dimitri Ivanov | concertmeester
HERBELUISTER Mahlers Negende door deFilharmonie onder leiding van Michael Schønwandt in het programma In de loge (KLARA) op donderdag 2 december om 20 uur!
Aandacht! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.
2
TOELICHTING Gustav Mahler : Symfonie nr. 9 Volker Scherliess “Een symfonie schrijven”, zo zei Mahler ooit, “betekent met alle ter beschikking staande middelen een wereld scheppen.” De werelden die hij schiep in zijn symfonische werken en grote liedcycli (beide genres zijn bij hem nauwelijks van elkaar te scheiden), vormen samen het universum van de componist. Die wereld spreekt ons ook vandaag nog rechtstreeks aan. Voor de opvallende affiniteit die we met Mahlers muziek voelen en die zowat sinds de jaren zeventig voor een ware Mahlerrage zorgt, bestaan verschillende oorzaken, die dieper gaan dan nostalgie of een modegebondenheid. Zo is er in de eerste plaats de expressieve zijde van Mahlers muziek, haar emotionele klemtonen en haar transcendente dimensie. Daarnaast geeft deze muziek een versplinterde visie weer: niet de voorspiegeling van ideale toestanden, maar de ervaring van het ‘moeten mislukken’ en het ‘toch durven hopen’ lijkt de wezenlijke boodschap te zijn van Mahlers muzikale wereldbeeld. Op ambachtelijk-analytisch vlak beantwoordt daaraan een naast – en vaak tegen – elkaar plaatsen van muzikale processen. De ongemotiveerde, arbitraire ordening van deze processen, zet bovendien de traditionele drang naar symfonische eenheid op de helling. Maar, om het met Theodor Adorno’s woorden te zeggen: “Er zit in zijn muziek een eenheid van een hogere orde, die de eenheid van stijl opheft.” Deze hogere orde is niet méér of niet beter dan een andere. Ze is niet alleen die van de klassiek-romantische symfonie, maar construeert haar eigen verschijningsvorm, waarin heel wat onjuistheden, formele breuken, tegenspraken en overlappingen blijven staan. De laatste grote romanticus uit de traditie van de negentiende eeuw wordt zo de wegbereider van nieuwe muzikale mogelijkheden – en niet alleen op formeel vlak! Mahler koppelt de twee hoofdtypes van muzikale structurering, het ontwikkelings- en het aaneenrijgingsprincipe, aan elkaar. Hij bouwt de verschillende bewegingen van zijn composities nog deels op als organisch groeiende gehelen, en deels als losse opeenvolgingen of collageachtige samenvoegingen van afzonderlijke episoden. Daarbij geven niet alleen louter muzikale overwegingen de doorslag, maar ook externe semantische voorstellingen. Zo is bijvoorbeeld het slot van een formeel verloop vaak niet meer zuiver muziekanalytisch te verklaren. Natuurlijk komen ook bij Mahler gewone slotcadensen voor, die - naar analogie met de taal - de rol van een punt of een uitroepingsteken vervullen. Veelal echter hebben ze een literaire oorsprong of zijn ze door een bepaald beeld geïnspireerd, waardoor ze openblijven, wegzweven of oplossen in de nacht. Het einde van het vierde deel van de ‘Negende symfonie’ (Äußerst langsam...
TOELICHTING ersterbend) is hiervan misschien een van de beroemdste voorbeelden. Dat een symfonie überhaupt al met een adagio eindigt – denk ook aan Tsjaikovski’s ‘Zesde symfonie’, ‘Pathétique’ – verraadt de bijzondere bedoelingen van de componist. Mahlers symfonische muziek wil meer zijn dan alleen maar muziek in de zin van “door klanken bewogen vorm”, zoals Eduard Hanslick het uitdrukte. Ze wil wereld zijn, ze wil over het leed en de vreugde van het leven spreken. Smart wordt Weltschmerz, liefde wordt een totale overgave aan de wereld: wereldaanschouwelijke muziek dus, die in de zin van Schopenhauer “als klank geworden metafysica over de laatste dingen spreekt”. Dit geldt in het bijzonder voor de ‘Negende symfonie’. Ze werd in 1908-1909 geschreven en in 1912, één jaar na Mahlers dood, door Bruno Walter gecreëerd. Ze is meteen zijn laatst voltooide compositie. Enkel een fragment van de ‘Tiende symfonie’ zou nog volgen. Alleen al daarom mag dit werk het summum van Mahlers scheppen genoemd worden. “Ik heb weer eens de negende Mahler-symfonie doorgespeeld”, schreef Alban Berg in 1912 aan zijn vrouw. “Het eerste deel is het allerheerlijkste wat Mahler ooit heeft geschreven. Het is de uitdrukking van een ongehoorde liefde voor deze aarde, een verheerlijking van wat de natuur te bieden heeft, vóór de dood komt. De dood is onafwendbaar. De hele eerste beweging is op dat voorvoelen van de dood gestut. Al het aardse culmineert het sterkst in die passages waarin de dood zich te midden van de smartelijkste levenslust ‘mit höchster Gewalt’ aanmeldt... Er is geen ontkomen meer aan, alles wat daarop volgt, lijkt mij enkel nog berusting.” Deze uitspraak is tekenend voor het Mahlerbeeld van Alban Berg, die zich helemaal in de biografische situatie inleeft en wéét dat Mahlers dood niet veraf was toen hij dit componeerde. Hoe vreemd schijnt ons daarentegen wat Arnold Schönberg op hetzelfde ogenblik en in dezelfde context aanvoert: “Dit werk is niet langer in de ik-toon geschreven. Het brengt als het ware objectieve, bijna emotieloze constateringen van een schoonheid die slechts diegene zal opmerken die geen nood heeft aan dierlijke warmte en die in geestelijke kilte gedijt.” Eigenaardig genoeg leggen deze twee tegengestelde beweringen beide een waarheid bloot van het onbeschrijfelijke dubbelwezen dat muziek is. Muziek is gevoel en geest, extase en ascese, magie en ratio. Precies in Mahlers partituren is nauwelijks een onderscheid te maken tussen de onmiddellijke emotionele aantrekkingskracht en de intellectuele dimensie, die zich pas na een lange analytische inspanning blootgeeft. Neem nu de tweede beweging (Im Tempo eines gemächlichen Ländlers). Het boerse hoofdthema ondergaat in de loop van het deel tal van veranderingen, die in de theoretische terminologie als augmentatio (vergroting), diminutio (verkleining) of één of ander
3
4
TOELICHTING contrapuntisch procédé worden aangeduid. Maar dat verklaart slechts weinig van Mahlers opzet: in één grote, steeds opnieuw aangezette boog drijft hij het thema naar een duizelingwekkende hoogte. Het thema geraakt buiten zichzelf, evolueert vol bravoure tot een meeslepende wals, wordt door tempo en orkestratie opgepoetst en danst zichzelf buiten adem tot het, nog enigszins in de war, zichzelf terugvindt. Een bizarre visie op een ‘gemächliche Ländler’! Van hier is het nog slechts een kleine stap naar Alban Bergs ‘Orchesterstücke, opus 6’ (1914-1915), waarin op volksliederen geënte melodieën op vervreemdende wijze in spookachtige droombeelden veranderen.
BIO Michael Schønwandt De Deense dirigent Michael Schønwandt is muziekdirecteur van het Koninklijk Orkest en de Koninklijke Opera in Kopenhagen, waar hij sinds 1979 actief is. In 2010 werd hij chef-dirigent van de Nederlandse Radio Kamer Filharmonie. In het verleden was hij chef-dirigent van het Berliner Sinfonie-Orchester en eerste gastdirigent van o.a. het orkest van de Muntschouwburg en de Staatsoper Stuttgart. Als operadirigent was hij niet enkel actief aan de Koninklijke Opera van Kopenhagen (waar hij in 2006 een volledige ‘Ring des Nibelungen’ dirigeerde ter gelegenheid van het nieuwe operagebouw), maar in alle gevestigde operahuizen ter wereld. Hij dirigeert met regelmaat in het Royal Opera House Covent Garden, de Muntschouwburg in Brussel, de Wiener Staatsoper, de Opéra van Parijs, de Opéra van Nice, de Staatsoper Stuttgart, de Deutsche Oper Berlin, de Opera van Keulen en het Festspielhaus van Bayreuth. In concertverband dirigeerde Michael Schønwandt orkesten als de Berliner Philharmoniker, de Wiener Philharmoniker, de Wiener Symphoniker, het London Philharmonic Orchestra, het London Symphony Orchestra, het Budapest Festival Orchestra, het Orchestre National de Lyon, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en andere. Hij is een expert op het vlak van Deense muziek en profileerde zich als een fervent verdediger van de muziek van Carl Nielsen, van wie hij alle symfonieën en concerto’s op cd zette. Eveneens zette hij zich in voor het werk van Niels Gade en C.E.F. Weyse. Daarnaast dirigeert hij regelmatig hedendaagse muziek. Zo verzorgde hij de premières van het ‘Derde vioolconcerto’ van Hans Werner Henze en de opera’s van Poul Ruders Michael Schønwandt maakte tal van opnames met het Danish National Radio Symphony Orchestra voor het label Chandos. Hun opname van Richard Strauss’ ‘Salome’ werd door het tijdschrift Gramophone geselecteerd als een van de beste opnames van dit werk. Ook zijn recente integrale van Wagners ‘Ring des Nibelungen’ heeft tal van prijzen gewonnen. Binnenkort dirigeert hij ‘Lulu’ aan de Opéra van Parijs, ‘Die Frau ohne Schatten’ in Kopenhagen, ‘Wozzeck’ in Stuttgart en diverse concerten met orkesten als het Concertgebouworkest.
5
6
BIO deFilharmonie Als stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilharmonie (Royal Flemish Philharmonic) een artistieke souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een historisch verantwoorde wijze te vertolken. Chef-dirigent Jaap van Zweden staat in voor het grote orkestrepertoire. Met zijn ruime orkestervaring, ondermeer als concertmeester van het Concertgebouworkest, draagt hij bij tot de vorming van het unieke karakter van deFilharmonie. Hij werkt daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe Herreweghe, die zich vanuit zijn specifieke achtergrond toespitst op de (pre)romantische muziek. Martyn Brabbins is eerste gastdirigent. Vanaf 2012-2013 wordt Edo de Waart chef-dirigent van deFilharmonie. Jaap van Zweden blijft aan het orkest verbonden als eredirigent. Dankzij concertreeksen in grote zalen bekleedt deFilharmonie een unieke positie in Vlaanderen. In het buitenland werd deFilharmonie uitgenodigd door de belangrijkste huizen, waaronder de Musikverein en het Konzerthaus in Wenen, het Festspielhaus in Salzburg, het Amsterdamse Concertgebouw, de Suntory Hall en de Bunka Kaikan Hall in Tokio en het National Grand Theatre van Peking. Internationale concertreizen door diverse Europese landen en Japan vormen een constante in de kalender. Naast haar reguliere concerten werkte deFilharmonie ‘opMaat’ uit, een geheel van educatieve en sociale projecten, waarmee het orkest kinderen, jongeren en mensen met verschillende achtergronden doorheen de symfonische klankenwereld gidst. Samen met uitgeverij Lannoo ontwikkelt het orkest een reeks luisterboekjes voor kinderen. Verschillende cd’s van het orkest werden bekroond door de vakpers, zoals de recente opnamen van Beethoven en Stravinski met hoofddirigent Philippe Herreweghe (PentaTone). Recent verschenen opnames met muziek van Sjostakovitsj onder leiding van chef-dirigent Jaap van Zweden (Naïve), en van Mortelmans en Vieuxtemps onder leiding van Martyn Brabbins (Hyperion). www.defilharmonie.be
7
NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij zoeken zowel vrijwilligers voor overdag als ‘s avonds. In ruil bieden wij een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be Op zoek naar een muzikaal eindejaarsgeschenk? Doe dan een Bijloke-geschenkbon cadeau! U bepaalt zelf de waarde van de bon en gedurende één jaar (vanaf de datum van uitgifte) kan de ontvanger de bon inruilen voor alle voorstellingen uit ons programma en dit tot het totaalbedrag is bereikt. Om de bon extra feestelijk te maken, voorziet Muziekcentrum De Bijloke een leuke verpakking. De Bijloke is eveneens opgenomen in de ‘Bongo Theater’-bon. Graupner 2010 Festival Van vrijdag 10 tot en met zondag 12 december vindt in Muziekcentrum De Bijloke Gent een driedaags festival plaats rond barokcomponist Christoph Graupner. Onder andere Ex Tempore / Mannheimer Hofkapelle, Collegium Vocale Gent / Concerto Köln, Il Gardellino, Geneviève Soly en Bach Concentus concerteren. Op het programma muziek van Graupner, maar ook van zijn tijdgenoten Bach en Telemann. Gerda Dendooven en Frédérick Haas gaan in première met de familievoorstelling ‘De Sneeuwengel’. Alle info op www. debijloke.be
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Volker Scherliess Inleiding | Frederik Styns & Tom Janssens (auditorium, 19u15) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent
8
BiNNENKORT ZA | 20.11.10 20:00 | Musica Antiqua 1
DO | 09.12.10 20:15 | Miry Mix
Collegium Vocale Gent, Philippe
(in Handelsbeurs)
Herreweghe (dirigent)
Quatuor Terpsycordes, Jürg Dähler
Magnificat
(altviool)
(uitverkocht)
Mozart, Ligeti, Brahms
DO | 25.11.10 20:00 | Miry
DO | 09.12.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)
Kryptos Kwartet, Ronald Brautigam
Aka Moon & Misirli Ahmet
(piano) Schumann, Beethoven
VR | 10.12.10 20:00 | Graupner Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent)
VR | 26.11.10 20:00 | Voix Gras +
Graupner: Een Weihnachtsoratorium
VocaalLAB, Romain Bischoff (regie & dirigent)
ZA | 11.12.10 15:00 | Graupner
Traumgesichter
ZO | 12.12.10 10:00 en 15:00 Gerda Dendooven (schrijver, tekenaar),
ZO | 28.11.10 15:00 | Symfonisch 3
Frédérick Haas (klavecinist)
Brussels Philharmonic, Christian Vásquez
De sneeuwengel (6+)
(dirigent), Berta Rojas (gitaar) Mendelssohn, Rodrigo, Tsjaikovski
ZA | 11.12.10 20:00 | Graupner Collegium Vocale, Concerto Köln, Marcus
ZO | 28.11.10 17:00 | Docenten in concert
Creed (dirigent)
Tae Yoshioka, Anastasia Kozhushko, Iris
Bach, Weihnachtsoratorium
De Blaere, Dirk Opstael The Wider World of Wonder
ZO | 12.12.10 11:00 | Graupner Il Gardellino
WO | 01.12.10 20:00 | East of Eden
Bach, Telemann, Graupner, Vivaldi
Akis Ensemble, Dogan Dikmen (zang, percussie, muzikale leiding)
ZO | 12.12.10 16:00 | Graupner
Hofmuziek van de Sublieme Porte tot de
Geneviève Soly (klavecimbel)
Turkse republiek
Concert-lecture Graupner klavecimbeloeuvre
DO | 02.12.10 20:00 | Musica Antiqua 1+ Concerto Soave, Maria Cristina Kiehr
ZO | 12.12.10 20:00 | Graupner
(sopraan), Moneim Adwan (zang en ud)
Bach Concentus, Ewald Demeyere (muzi-
Venetië en het oosten
kale leiding), Barthold Kuijken (traverso) J. S. Bach, Graupner, Telemann, J. B. Bach
WO | 08.12.10 20:00 | Jazz Tierney Sutton Band