Il Gardellino

GRAUPNER 2010 FESTIVAL Graupner and friends ZO | 12.12.10 | 11:00 Il Gardellino PROGRAMMA Georg Philipp Telemann (1681-1767) Quatuor Parisien in g, TWV 43:g1 Andante, allegro, largo, allegro Christoph Graupner (1683 – 1760) Canon all’Unisono a 2 Hautbois / Violoncello o vero Viola di Gamba e Continuo, GWV 218 Grave, tempo giusto, adagio, allegro, menuet Trio in d voor flauto traverso, viola d amore en baso continuo, GWV 207 Senza’acceleranza, largo, allegro ma non presto

Georg Philipp Telemann Kwartet in G uit Tafelmuziek voor hobo, traverso, viool en bc.

UITVOERDERS Il Gardellino Jan De Winne | traverso Marcel Ponseele | hobo & oboe d’amore Ann Vanlancker | hobo & oboe d’amore Gabriel Grosbard | viool & viola d’amore Vittorio Ghielmi | viola da gamba Shalev Ad-el | klavecimbel

Antonio Vivaldi (1678 – 1741) Trio in g voor 2 hobo’s en basso continuo Allegro, largo, allegro Christoph Graupner Trio in b voor flauto traverso, viool en basso continuo, GWV 219 Largo, (allegro), largo, vivace

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Graupner 2010 Festival - 10, 11, 12 december 2010

Duits barokcomponist Christoph Graupner is geen onbekende meer! En daar zit Muziekcentrum De Bijloke Gent voor iets tussen. Sinds begin 2010 besteedt het Muziekcentrum uitvoerig aandacht aan deze illustere tijdgenoot van Bach en Telemann met de bedoeling Graupner de plaats in de muziekgeschiedenis te geven die hij verdient.

250 jaar na Graupners dood is dat niets te vroeg. Muziekcentrum De Bijloke Gent en Florian Heyerick (musicoloog, klavecinist en dirigent) sloegen de handen in elkaar en haalden Graupners eeuwenoude partituren van onder het stof. Onder andere het Vlaamse barokorkest B’Rock en het Duitse toporkest Akademie für Alte Musik Berlin en Ex Tempore tekenden in op deze muzikale ontdekkingstocht en brachten in 2010 enkele prachtige onbekende pagina’s uit de muziekgeschiedenis ten gehore.

Als klap op de vuurpijl sluit Muziekcentrum De Bijloke het Graupner-jaar feestelijk af met het ‘Graupner 2010 Festival’ op 10, 11 en 12 december. Een indrukwekkende cast muzikanten brengt naast muziek van Graupner werken van tijdgenoten als Bach en Telemann.

Graupner and friends (tekst: Frank Pauwels) Als je weet dat Graupner 1440 cantates, 113 symfonieën, 85 orkestsuites (ouvertures), 44 concerti voor alle mogelijke instrumenten en een omvangrijk klavecimbeloeuvre heeft gecomponeerd, is het verwonderlijk dat zijn kamermuziekproductie is blijven steken op een kleine 40 stuks. Een derde daarvan bestaat uit sonatas voor meerdere instrumenten, twee derden uit trio’s of triosonatas, waaronder enkele pareltjes. In de hoogbarok wordt in Duitsland een enorme hoeveelheid sonates (solo, trio,…) geschreven. Trio slaat op het gegeven dat er drie melodische lijnen of partijen zijn uitgeschreven. In ons geval gaat het om twee solo-instrumenten die begeleid worden door een continuo die de baslijn speelt en verdeeld wordt (kan worden) over twee instrumenten, het klavecimbel en de viola da gamba. Het kan ook anders: Bach bijvoorbeeld schreef triosonates voor orgel, met één lijn in de rechterhand, één in de linkerhand en één in het pedaal.

De algemene term sonate (letterlijk een klankstuk, staat tegenover cantate, zijnde een zangstuk) werd in de 18de eeuw steeds meer op composities met een vaste structuur of opeenvolging van structuren (delen) geplakt. JeanJacques Rousseau definieert de sonate als ‘een instrumentaal stuk dat uit drie of vier opeenvolgende delen van verschillend karakter bestaat’. De term sonate heeft hier dus niets met de bezetting te maken, maar uitsluitend met de samenstelling van de delen. Een dergelijke opzet vinden we al in de baroksonates. Toen voegde men er vaak nog wel ‘da chiesa’ aan toe; een Sonata da

TOELICHTING chiesa was bestemd voor de kerk, en daardoor voorzien van abstracte delen waarboven slechts een tempo- of karakteraanduiding staat (Allegro, Lento, Adagio, Andante). Dit tegenover de Sonata da camera met gestileerde dansen (bijvoorbeeld Sarabande, Allemande, Gavotte, Menuet, Gigue).

Vanaf 1750 treden in de structurele opzet van elk afzonderlijk deel van zo’n sonata veranderingen op. Het ritornelprincipe van de barokmuziek (met name: steeds terugkerende refreinen) ontwikkelt zich tot een dramatischer gegeven, waarin contrasterende tonaliteiten en op den duur ook contrasterende melodieën een wezenlijke plaats gaan innemen. Dat gebeurt vooral in het eerste deel van de instrumentale sonate. Vandaar ook de benaming sonatevorm voor die nieuwe structurele opzet. Maar zover zijn we hier nog niet.

De fuga-stijl, de canon, is een opvallende techniek die Graupner gebruikt in de trio’s. Graupner had, net als Heinichen, bij de Thomaskantor Johann Kuhnau gestudeerd. Die legde nogal de nadruk op de studie van het contrapunt. Beide leerlingen ontwikkelden blijkbaar een specifieke interesse voor de canonvorm. In 1730 begon Graupner met het schrijven van – niet minder dan 5625 canons op eenzelfde thema. In 1736 kopieerde hij Kuhnaus verhandeling ‘Von dem doppelten Contrapunct’, een geschrift dat enkel in manuscript circuleerde. Toch heel verwonderlijk dat laatste, want de esthetische opvattingen van de Verlichting maakten toen het mooie weer uit. De grootste theoreticus van de Verlichting was Johann Mattheson. In 1723 had hij in de ‘Critica Musica’ specifiek geschreven dat de basis van de muziek niet de canon, maar de melodie was en dat de handigheid om een melodie te schrijven niets van doen had met de gekunsteldheid van een canon.

In het programma krijgt de hobo een prominente rol toegewezen. Graupner was de eerste componist die de 18de-eeuwse uitvinding oboe d’amore heeft gebruikt. Niet Johann Sebastian Bach, maar Telemann (en na hem Graupner) werd gedurende de 1ste helft van de 18de eeuw beschouwd als de grootste Duitse componist. Componist en criticus Johann Adolph Scheibe vond bijvoorbeeld anno 1737 Telemanns melodieuze stijl, zijn harmonische directheid en ongecompliceerde begeleidingen natuurlijker en aantrekkelijker dan de overdadige gekunsteldheid van Bach. Tot Telemanns origineelste bijdragen aan de kamermuziek behoren de 12 kwartetten die hij schreef voor drie melodische instrumenten en basso continuo. Traverso, viool, cello en continuo of hobo, traverso, viool en continuo: dit zijn kleurrijke bezettingen.

In de 17de en 18de eeuw verbreidde de Italiaanse stijl zich over vrijwel heel Europa. Maar ook de Franse stijl vond navolgers. Telemann behoorde tot die componisten in de 17de en 18de die streefden naar een vereniging van de Franse en Italiaanse stijlen, de zogenoemde “Les goûts réunis”. Naast Tele-

3

4

TOELICHTING mann gaat het onder meer om Johann Sebastian en Carl Philipp Emanuel Bach en Franse componisten als François Couperin en Jean-Marie Leclair.

Telemanns kwartetten, gecomponeerd in 1730 (gepubliceerd in Parijs in 1736), waren in Parijs al lang bekend en geliefd. Hij werd dan ook enthousiast ontvangen en musiceerde met de beste Parijse musici: de beroemde fluitist Michel Blavet en de Roi de Violons Jean Pierre Guignon. Zijn in Parijs geschreven ‘Nouveaux Quators en six suites’, beter bekend als de ‘Parijse Kwartetten’, oogstten enorm veel bijval.

BIO Il Gardellino Het barokensemble Il Gardellino werd opgericht in 1988 onder impuls van hoboïst Marcel Ponseele en fluitist Jan De Winne. Het ontleent zijn naam aan het concerto R90 voor fluit, hobo, viool, fagot en basso continuo van Antonio Vivaldi ‘del Gardellino’, wat in het Nederlands de distelvink betekent. Il Gardellino is al meer dan 20 jaar actief in het veld van de oude muziek en de laatste 10 jaar meer bepaald als leidinggevend medespeler op het gebied van de HIP (Historically Informed Performance). Het ensemble staat internationaal hoog aangeschreven en is aanwezig op de belangrijke Europese muziekfestivals. Il Gardellino bestudeert de historische context van de muziek en interpreteert die om ze vervolgens in een eigentijds kader te herscheppen.

In het repertoire van Il Gardellino staat Johann Sebastian Bach centraal. Het blijft evenwel een boeiende uitdaging om deze grootmeester in een ruimer perspectief te plaatsen tegenover zijn zonen of bekende (Telemann, Händel, Vivaldi) en minder bekende tijdgenoten (Graupner, Graun, Fasch, Janitsch).

Typisch voor het ensemble is de wil en voorkeur om een dialoog aan te gaan met historische ruimtes. De interactie met het publiek is even belangrijk. Het is een plezier en een groot genoegen om muziek te laten klinken voor een breed publiek. Deze gedrevenheid, het spelplezier, de originele lezing van de partituur en de hoogstaande, fijnzinnige uitvoeringen zorgen voor enorm enthousiaste reacties. Ook de cd-opnames oogsten telkens weer lof van pers en publiek.

Concertreizen worden vaak gekoppeld aan masterclasses; opmerkelijk is de interesse in Latijns-Amerikaanse landen. Het ensemble is regelmatig te gast op de belangrijkste binnen- en buitenlandse festivals in Europa (Utrecht, Praag, Innsbruck, Leipzig,...), Japan, de Verenigde Staten, Latijns-Amerika, Israël en Rusland. Il Gardellino heeft diverse cd’s opgenomen voor de labels Accent, Klara, Eufoda, Signum, Passacaille,…

5

6

GRAUPNER 2010 FESTIVAL PROGRAMMA VR | 10.12.10 20:00 | Graupner 2010 Ex Tempore, Florian Heyerick (dirigent) Graupner: Ein Weihnachtsoratorium ZA | 11.12.10 15:00 | Graupner 2010 ZO | 12.12.10 10:00 en 15:00 Gerda Dendooven (schrijver, tekenaar), Frédérick Haas (klavecimbel) De sneeuwengel (6+) ZA | 11.12.10 20:00 | Graupner 2010 Debat : Kunstenaar anno 2010 Herman De Winné (moderator), Jan Hoet, Barthold Kuijken en Erwin Mortier (sprekers), Korneel Bertholet (klavecimbel) ZA | 11.12.10 20:00 | Graupner 2010 Collegium Vocale, Concerto Köln, Marcus Creed (dirigent) Bach, Weihnachtsoratorium ZO | 12.12.10 11:00 | Graupner 2010 Il Gardellino Bach, Telemann, Graupner, Vivaldi ZO | 12.12.10 16:00 | Graupner 2010 Geneviève Soly (klavecimbel) Concert-lecture: Graupner - portret van een virtuoos klavecinist ZO | 12.12.10 20:00 | Graupner 2010 Bach Concentus, Ewald Demeyere (muzikale leiding), Barthold Kuijken (traverso) J. S. Bach, Graupner, Telemann, J. B. Bach

7

NIEUWS Op zoek naar een muzikaal eindejaarsgeschenk?

Doe dan een Bijloke-geschenkbon cadeau! U bepaalt zelf de waarde van de bon en gedurende één jaar (vanaf de datum van uitgifte) kan de ontvanger de bon inruilen voor alle voorstellingen uit ons programma en dit tot het totaalbedrag is bereikt. Om de bon extra feestelijk te maken, voorziet Muziekcentrum De Bijloke een leuke verpakking.

De Bijloke is eveneens opgenomen in de ‘Bongo Theater’-bon.

CD ‘Een Weihnachtsoratorium’ Naar aanleiding van het Graupner 2010 festival wordt de dubbel-cd ‘Een Weihnachtsoratorium’ uitgebracht met werk van Graupner uitgevoerd door Ex Tempore en Mannheimer Hofkapelle onder leiding van Florian Heyerick. De cd is een samenwerking tussen Muziekcentrum De Bijloke Gent, Hogeschool Gent, Volksvermogen nv en Ricercar. De dubbel-cd is tijdens het Graupner 2010 festival te koop in Muziekcentrum De Bijloke en natuurlijk vindt u hem ook in de betere muziekhandel. De cd is ook beschikbaar via www.outheremusic.com.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Coördinatie programmaboekje | Veerle Vogelaere Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Biijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BINNENKORT DO | 16.12.10 20:00 | Miry+

ZA | 15.01.11 20:00 | Symfonisch 1

Jan Kobow (tenor), Christoph Hammer

deFilharmonie, Philippe Herreweghe

(piano)

(dirigent), Dietrich Henschel (tenor)

Winterreise

Rott, Mahler

VR | 17.12.10 20:00 | Voix Gras

DO | 20.01.11 20:00 | East of Eden

Mala Punica, Pedro Memelsdorff

Ashkan Kamangari (zang), Sardar

(muzikale leiding)

Mohammadjani (tar), Ali Rahimi (tombak

O Felix Italia

& daf) Perzische liedkunst

ZA | 18.12.10 20:00 | Symfonisch 1+ Busch, Brotbek, Witthoeft

VR | 21.01.11 20:00 | Musica Antiqua 2+

Brahms, Rihm, Sjostakovitsj

Theatrum Affectuum Versiering en improvisatie

WO | 22.12.10 20:00 | Symfonisch 3+ Nathan Braude (altviool), Jean-Claude

ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong

Van den Eynden (piano)

deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent),

Penderecki, Sjostakovitsj, Jongen, Clarke

Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur) Kidconcert: Robin Hood (6+)

WO | 12.01.11 20:00 B’Rock, Lod, Frank Vandenbroucke

VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras +

(redenaar)

RIAS Kammerchor, Michael Alber

De triomf van de menselijkheid, Lecture

(dirigent)

Songs part 2

Liebeslieder

DO | 13.01.11 20:00 | Musica Antiqua 1

VR | 04.02.11 20:00 | Miry+

Le Concert Spirituel, Hervé Niquet

Carolyn Sampson (sopraan), Kristian

(dirigent)

Bezuidenhout (piano)

Ode aan leven en dood

Mozart, Schubert, Mendelssohn

VR | 14.01.11 20:00 | Miry

DO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)

Aviv Quartet

Anouar Brahem Quartet

Haydn, Sjostakovitsj, Brahms VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2 VR | 14.01.11 20:00 | Symfonisch 2

Anima Eterna, Jos van Immerseel

Symfonieorkest Vlaanderen, Jonas Alber

(dirigent), Pascal Amoyel (pianoforte)

(dirigent), Isabelle Faust (viool)

Totentanz

Wagner, Stravinski, Rachmaninov