Faustioso

FAUSTIOSO VR | 14.01.11 | 20:00 symfonieorkest vlaanderen olv jonas alber

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Richard Wagner (1813-1883) Ouverture Die Meistersinger von N端rnberg

Symfonieorkest Vlaanderen Jonas Alber | dirigent Isabelle Faust | viool

Igor Stravinsky (1882 - 1971) Vioolconcerto in D majeur Pauze Sergei Rachmaninov (1873 - 1943) Symfonie nr. 3 opus 44 in A klein

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Faustioso Mark Janssens Meesters en zangers Toen Wagner in 1845 ‘Tannhäuser’, zijn vijfde opera, afrondde en al de basis aan het leggen was voor zijn nieuwe werk ‘Lohengrin’ las hij de geschiedenis van de poëtische ‘National-Literatur der Deutschen’. In dat overzicht viel zijn oog vooral op de middeleeuwse meesterzangers. Wagner ging meteen aan het werk en schreef een eerste libretto tijdens zijn zomervakantie in Marienbad. Toch zou het twintig jaar duren vooraleer hij het complete project tot een goed einde zou brengen.

Wagner was niet vies van research. Hij las veel vooraleer hij aan een opera begon. Zo haalde hij heel wat informatie uit een boek van Jakob Grimm over de Oudduitse Meesterzangers. Ook in een publicatie over de geschiedenis van Nürnberg vond Wagner inspiratie om een libretto uit te tekenen. Het onderwerp fascineerde hem zo dat hij een andere opera waaraan hij aan het werken was, even opzij legde. ‘Siegfried’ moest wachten, want de meesterzangers kregen nu alle aandacht van Wagner.

De componist werd daarbij onrechtstreeks geholpen door Ludwig de Tweede, koning van Beieren. Deze vorst riep Wagner naar zijn paleis en beloofde hem ondersteuning. Ook financieel zodat Wagner, die vroeger vaak op de vlucht moest voor schuldeisers, zich nu niets meer hoefde aan te trekken van centen. Hij kon rustig werken in Luzern. Muziek en tekst kwamen op 21 juni 1868 samen in de Hofopera van München waar de première van ‘Die Meistersinger von Nürnberg’ op heel wat bijval kon rekenen.

Wagner gebruikte de tradities van de Duitse meesterzangers als basis voor het muzikale concept van zijn ‘komische’ opera. De humor in de muziek uit zich doordat Wagner speelt met muzikale elementen en combinaties om bepaalde personages een uitgesproken karakterkleur te geven. Zo zingt Kothner op een bepaald moment wel op een heel mechanische manier.

Kothner irriteert bijna omdat hij de regels om een echt meesterlied te componeren, aframmelt. Daar pal tegenover staat Walther die in een van zijn aria’s zo uitbundig tekeer gaat dat Wagner hem waarschijnlijk wil portretteren als de ideale muzikant.

‘Meistersinger’ is een goed gevonden komische parabel over de relatie tussen kunst en de scheppers ervan, de kunstenaars. Kunst is waardevol als uitdrukking van schoonheid en menselijkheid. Al moet een kunstenaar volgens Wagner zich in al zijn ongebreidelde inspiratie ook altijd houden aan de regels van de vormgeving. Toch mogen we niet blind blijven voor de toenemende afkeer die Wagner van de joodse cultuur had. Hij zag er streng op toe dat elk niet-Germaans element uit zijn muziek geweerd werd. Voor Wagner was dat

TOELICHTING streven een soort kruistocht. En bij elke kruistocht horen vijanden die verslagen moeten worden.

Dat geeft deze opera misschien een grimmige en dreigende ondertoon. Naast de puur muzikale vaststelling dat Wagner zich hier in deze muziek van zijn beste kant laat horen.

Wanted: virtuositeit!

Igor Stravinsky kreeg van een bevriende muziekuitgever in Mainz de vraag om een vioolconcerto te componeren. Die vriend, Willy Stecker, had al een violist in gedachten: Samuel Dushkin, een jonge kerel met Russische en Amerikaanse roots. Violist en uitgever gingen bij Stravinsky langs, maar die reageerde eerder lauw. Hij had geen ervaring met het schrijven voor de viool als concertant instrument, en dat schrikte hem af. Dus ging hij raad vragen bij vrienden.

Stravinsky praatte met Paul Hindemith, zelf een uitstekend strijker, en hij vroeg hem of een componist wel een vioolconcerto kon schrijven als hij zo weinig ervaring had met de techniek van het vioolspel. Hindemith moedigde Stravinsky aan om het toch te doen, precies omdat dit gebrek aan ervaring hem zou behoeden voor het intrappen van open deuren.

Stravinsky werd ook geholpen door de houding van Dushkin, de man die zijn concerto zou uitvoeren. Dushkin verzekerde Stravinksy dat hij zich helemaal ten dienste zou stellen van de componist en dat hij elk technisch detail zou bespreken. Stravinsky begon te vallen voor het plan en hij begon een heel intense samenwerking met Dushkin rond de solo-partij in het concerto. Natuurlijk was Stravinsky de man die de ultieme creatieve beslissingen nam. Stravinsky en Dushkin waren heel bekommerd om de klank van de muziek, de sonoriteit van het concerto. Tijdens de winter van 1930-‘31 zagen de twee heren elkaar heel regelmatig in Parijs. Op een dag pakte Stravinsky een stuk papier, schreef daar een bepaald akkoord op, en vroeg aan Dushkin of hij in staat was dat te spelen. Dushkin had nooit eerder zo’n uitgerekt akkoord gezien, en dus was zijn antwoord negatief. “Hoe jammer”, antwoordde Stravinsky. Dushkin nam het papiertje mee naar huis, probeerde de passage te spelen, en na veel oefenen lukte het. Wanneer het concerto zes maanden later helemaal af was, begreep de violist de teleurstelling van Stravinsky. Want met de passage die hij hem toen toonde, begint elk deel van het concerto. “Het is het paspoort tot mijn concerto”, gaf Stravinsky toe.

Liet Stravinsky het publiek een vernieuwend concerto horen? Ja en neen.

Het werd een lyrisch werk waarin de violist kon schitteren zonder een soort supervirtuoos te zijn. Stravinsky suggereert een concertante stijl uit de barok met in de titels van de delen van het concerto een verwijzing naar Bach. Die verwijzing lokte hier en daar kritiek uit. Bach zou gedesacraliseerd worden.

Vooral in de Duitse pers zaten mannen die geen hoge pet op hadden met ‘de

3

4

TOELICHTING verwildering’ in de muziek van Stravinsky. Het was een voorbode voor het totalitarisme dat er zat aan te komen in Duitsland. De Eerste Wereldoorlog was nooit echt verwerkt en de economische crisis zorgde voor steeds grotere puinhopen. Gelukkig waren er ook andere stemmen die Stravinsky interessanter vonden dan zijn Parijse en Engelse collega’s.

Op 20 oktober 1931 speelde Dushkin voor het eerst het vioolconcerto, en de componist dirigeerde zelf het Radio Orkest van Berlijn. De première verliep relatief vlot, ondanks de reputatie van het orkest om niet altijd een even betrouwbare partner te zijn.

Keep up the good work!

Met de ‘Derde Symfonie’ van Rachmaninov zitten we weer in Luzern. Vier jaar nadat Stravinsky zijn vioolconcerto had voorgesteld, componeerde zijn landgenoot een nieuwe symfonie, de ‘Derde’. Rachmaninov had aan dirigent Leopold Stokowski beloofd dat hij de première mocht dirigeren. Stokowski was een vriend van heel wat Russische componisten die na de revolutie hun vaderland verlaten hadden en gevlucht waren naar de Verenigde Staten. En hij was een echte promotor van hun muziek.

Op 6 november 1936 kon het Amerikaanse publiek als eerste kennis maken met de ‘Derde Symfonie’ van Rachmaninov. Premières zijn zelden triomfen en dat was ook toen het geval. Rachmaninov was overtuigd van de klasse en kracht van zijn nieuwe symfonie, maar pers en publiek reageerden heel verdeeld. “Te veel details, te weinig samenhang, te lang”, klonk het. “Maar Rachmaninov neemt wel afstand van de erfenis van Tsjaikovski, en dat is een heel goede zaak.” Bij meer conservatieve waarnemers viel de muziek wel in de smaak. “Je hoeft geen dissonante muziek te schrijven om origineel te zijn.

Dat heeft Rachmaninov nu wel bewezen. Er is dus meer in de muziekwereld van vandaag dan alleen maar dat ultra-modernisme.” Publiek en critici waren verward. De verwachtingen waren misschien verkeerd. Rachmaninov werd bejubeld om zijn romantiek-oude-stijl in zijn ‘Derde Pianoconcerto’, maar met deze nieuwe symfonie liet hij iets anders horen. Er was ondanks alles een nieuwe eeuw begonnen, de twintigste eeuw.

Rachmaninov was er zelf van overtuigd dat zijn ‘Derde Symfonie’ een van zijn beste werken was. Dus zijn verwarring en ontgoocheling waren groot bij de gemengde reacties die hij opving. De dirigent van de première, Stokowski, zou het werk daarna nooit meer brengen. De muziek van Rachmaninov werd muziek uit het verleden. Stokowski dirigeerde alsmaar minder muziek van hem. Toch zou hij op zijn 93ste het initiatief nemen om die derde voor het nageslacht vast te leggen. Stokowski stelde een orkest samen met muzikanten uit Londen en hij liet horen dat hij in deze ‘Derde Symfonie’ van Rachmaninov nieuwe elementen ontdekt had. Muziek vol spanning en opwinding.

BIO Isabelle Faust Isabelle Faust kreeg muziek met de paplepel mee. Toen haar vader besloot om viool te leren, nam hij de kleine Isabelle mee. Ze zou haar viool nooit meer loslaten... Toen ze op vijftienjarige leeftijd de internationale Leopold Mozart Competition in Augsburg won, bepaalde dit in grote mate de richting waarin ze zou verdergaan. Ze studeerde bij Christophe Poppen die lange tijd eerste violist van het Cherubini Quartet was en bij Dénes Zsigmondy.

In 1993 won Faust als eerste Duitse violiste de Eerste Prijs van de Paganini Competition in Genua. Daarna trok ze naar Frankrijk waar ze de muziek van Fauré en Debussy leerde kennen.

Isabelle Faust beperkt zich niet tot één tijdvak van de muziekgeschiedenis. Ze koestert een grote interesse voor muziek uit de 20ste eeuw zoals bijvoorbeeld de vioolconcerto’s van Ligeti, Feldman, Hartmann en Jolivet. Ze is evenzeer begaan met de historische uitvoeringspraktijk waarvoor ze samenwerkte met klavecinist Andreas Staier en met Concerto Köln. Door deze brede interesse wist ze een uiteenlopende discografie te realiseren waarbij ze talrijke prijzen in de wacht sleepte.

Isabelle Faust gaat altijd op zoek naar het verhaal achter de compositie. Voor werken van overleden componisten duikt ze in archieven of overlegt ze met kenners van een bepaalde periode. Wanneer het om creaties gaat, onderwerpt ze de componist aan een heus verhoor.

Isabelle Faust speelt op een Stradivarius met de bijnaam ‘The Sleeping Beauty’. Het instrument zou meer dan 150 jaar op de zolder van een Italiaanse villa gelegen hebben waarna het in handen van de familie Von Böselager kwam. Doordat het instrument zo’n lange tijd niet bespeeld was, klonken niet alle noten uitstekend. De meeste klonken dof en straalden helemaal niet zoals het een rasechte Stradivarius betaamt. Faust moest erop vertrouwen dat ook de andere noten zouden volgen en dat gebeurde ook! Het instrument bloeide helemaal open. De vergelijking met het verhaal van Doornroosje die ontwaakt uit haar honderdjarige slaap, past dus wonderwel bij dit instrument.

Jonas Alber Jonas Alber werd in 1969 geboren in Offenburg en studeerde viool en directie in Freiburg en Wenen. In 1995 kende de Stichting Herbert von Karajan hem een beurs toe en in 1997 werd hij eerste kapelmeester aan het Staatstheater Braunschweig. Het daaropvolgende jaar werd hij er gepromoveerd tot algemeen muziekdirecteur, waarmee hij de jongste Duitse dirigent met een vergelijkbare positie werd. Als chef-dirigent van dit orkest dirigeerde Jonas Alber bijna het volledige symfonische repertoire. Hij vervulde deze opdracht tot midden 2007.

Als gastdirigent leidde Jonas Alber gerenommeerde orkesten zoals het

5

6

BIO Rundfunk Sinfonieorchester Bayern, het WDR Sinfonieorchester Köln, het MDR Sinfonieorchester Leipzig, de Dresdner Philharmonie, het Vlaams Radio Orkest, het Nationaal Orkest van België, het Iceland Symphony Orchestra, het Orquesta Filarmónica de Gran Canaria. In 2006 maakte Jonas Alber zijn debuut bij het Residentie Orkest Den Haag in het Concertgebouw Amsterdam en bij het City of Birmingham Symphony Orchestra in de Birmingham Symphony Hall.

Als gastdirigent van de Opera Frankfurt leidde Jonas Alber de tot ‘Entdeckung des Jahres’ gekozen productie van Franz Schrekers, ‘Der Schatzgräber’, evenals de opnamen van Brittens ‘Peter Grimes’. Met Glucks ‘Iphigenie in Aulis’ begon er een samenwerking met het Kammeroper Schloß Rheinsberg, die hij met Bellinis ‘Norma’ en Verdis ‘Nabucco’ verderzette. Hij maakte zijn debuut bij de Deutsche Oper Berlin met Orffs ‘Carmina Burana’ en bij de Wiener Volksoper met Franz Schmidts ‘Notre Dame’. In maart 2007 dirigeerde hij de wereldpremières van Benoît Merniers opera ‘Frühlings Erwachen’ in De Munt van Brussel en van Siegried Matthus’ opera ‘Cosima’ in het Staatstheater Braunschweig.

Zijn uitgebreide discografie bevat de integrale symfonieën van Schumann, symfonisch werk van Mendelssohn en Sibelius en werken van Brahms, César Franck en de ‘Derde Symfonie’ van Mahler. In 2007 kwam ook de ‘Alpensymfonie’ van Richard Strauss op de markt. Voor de radio produceerde hij met het WDR Symfonieorkest Köln werk van Respighi, Saint-Saëns en Ravel, met het WDR Symfonieorkest Leipzig ouvertures van Beethoven. Het zwaartepunt van zijn werk in de opera is zowel het klassiek-romantische repertoire van Mozart tot Puccini als composities van Korngold en Zemlinsky.

7

NIEUWS Toegankelijkheid Muziekcentrum De Bijloke Door de winterse weersomstandigheden van de voorbije maanden werd het tuinpad dat de Hogeschool met het Muziekcentrum verbindt, meermaals herschapen in een modderpoel. Aangezien de stad Gent de tuin van De Bijlokesite pas aan het eind van de zomer zal heraanleggen, opteerde Muziekcentrum De Bijloke ervoor om de toegangsroute via de Hogeschool lichtjes te wijzigen. Het tuinpad wordt tot de heraanleg van de tuin niet meer gebruikt, bezoekers kunnen het Muziekcentrum voortaan bereiken via het verharde pad langs de gevel van de Hogeschool. Vanaf nu kan u opnieuw met droge voeten genieten van de concerten in het Muziekcentrum.

Beste wensen Muziekcentrum De Bijloke Gent wenst u het allerbeste voor 2011. Mogen al uw wensen en dromen ons als muziek in de oren klinken. Ook in 2011 bent u natuurlijk opnieuw van harte welkom !

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Mark Janssens Inleiding | ??? (auditorium, 19u15) CoÜrdinatie programmaboekje | Veerle Vogelaere Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens Š Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

8

BiNNENKORT ZA | 15.01.11 20:00 | Symfonisch 1

WO | 16.02.11 20:00 | Jazz+

deFilharmonie, Philippe Herreweghe

Pierre Vaiana Quartet, Stefano Bollani

(dirigent), Dietrich Henschel (tenor)

Quintet

Rott, Mahler

Itinerari Siciliani I Visionari

DO | 20.01.11 20:00 | East of Eden Ashkan Kamangari (zang), Sardar

VR | 18.02.11 20:00 | Miry

Mohammadjani (tar), Ali Rahimi (tombak

Arcanto Quartet

& daf)

Dutilleux, Brahms, Mozart, Britten

Perzische liedkunst ZO | 20.02.11 15:00 | Symfonisch 3 VR | 21.01.11 20:00 | Musica Antiqua 2+

Brussels Philharmonic, Vlaams Radio

Theatrum Affectuum

Koor, Yoel Levi (dirigent), Alexander

Versiering en improvisatie

Gavrylyuk (piano) Mendelssohn, Liszt, Holst

ZO | 23.01.11 16:00 | De Bijloke Jong deFilharmonie, Dirk Brossé (dirigent),

VR | 25.02.11 20:00 | Musica Antiqua 1+

Sven Ronsijn, Dominique Collet (acteur)

Phantasm, Magid el Bushra (contra-

Kidconcert: Robin Hood (6+)

tenor) Come, Pretty Babe

VR | 28.01.11 20:00 | Voix gras + RIAS Kammerchor, Michael Alber

ZA | 26.02.11 20:00 | Symfonisch 2

(dirigent)

Symfonieorkest Vlaanderen, Seikyo Kim

Liebeslieder

(dirigent) Mendelssohn, Hindemith, Brahms

VR | 04.02.11 20:00 | Miry+ Carolyn Sampson (sopraan), Kristian

ZO | 27.02.11 17:00 | Docenten in concert

Bezuidenhout (piano)

Docenten Jazz/Pop

Mozart, Schubert, Mendelssohn DI | 01.03.11 20:15 | Miry Mix (in HandelsDO | 10.02.11 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit)

beurs)

Anouar Brahem Quartet

Pavel Haas Quartet Beethoven, Prokofjev, Dvorak

VR | 12.02.11 20:00 | Musica Antiqua 2 Anima Eterna, Jos van Immerseel (diri-

DO | 03.03.11 20:00 | East of Eden

gent), Pascal Amoyel (pianoforte)

Osaka Gakuso

Totentanz

Japanse keizerlijke hofmuziek ‘gagaku’