Faheem Mazhar

KATHAK EN AKRAM KHAN FESTIVAL NOORD-INDIASE KLASSIEKE LIEDEREN ZO | 03.04.11 | 11:00 faheem mazhar

PROGRAMMA

UITVOERDERS

Oh jindry luti tan yaar “Mijn leven is een ruïne zonder jou”

Faheem Mazhar | zang, harmonium Kartik Raghunathan | viool, zang Sanju Sahai | tabla

Hamry do neina (thumri) “Mijn twee ogen kijken naar jou” Brova Barama (‘mannelijk’ devotioneel) Ennathavam (‘vrouwelijk’ devotioneel) Tabla solo Paroongi toray payan “Ik zal je voeten aanraken”

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING ESTHETIEK IN INDIA Johan Van Acker

De oorsprong van de klassieke muziek op het Indiase subcontinent situeert zich ongeveer 2.500 jaar geleden bij de Vedische hymnen, gereciteerde heilige teksten uit de hindoetempels. Eeuwenlang zongen de hindoes in de tempels om de goden te eren en gunstig te stemmen. Deze recitaties ontwikkelden zich geleidelijk tot een vorm waarbinnen ook improvisatie mogelijk was.

In de 15de eeuw splitste de noordelijke traditie zich af van de zuidelijke karnatische traditie. Als gevolg van een reeks militaire invallen ondergingen Noord-India en Pakistan - dus ook Punjab - een sterke Perzische en Arabische invloed. Dat vertaalde zich ook muzikaal. De gereciteerde heilige teksten aan de hoven van de islamitische Moghulheersers evolueerden tot een klassieke traditie die louter kunstzinnige schoonheid beoogde. Zo nam de 16de-eeuwse vorst Akbar het initiatief om vooraanstaande musici – zowel moslims als hindoes – aan zijn hof aan te stellen. Later volgden andere Moghulheersers dit voorbeeld en ontstond er een traditie waarbij musici zorgden voor het vermaak van de vorst en van zijn gasten. Improvisatie en virtuositeit werden prominenter, waardoor de muziek een wereldser karakter kreeg.

De râga als kern Het kernbegrip in de Indiase klassieke muziek is de râga, een toonpatroon met eigen karakteristieken. Er zijn veel onderling verschillende patronen, en elke râga kent zijn eigen bindingen met de kosmos en met de menselijke emoties.

De tijden van het jaar, de uren van de dag, de hartstochten: alle zijn ze traditioneel met de râga verbonden. Geen enkele Indiase musicus-improvisator zal ‘s ochtends musiceren in een patroon dat bij het late middaguur hoort, of ‘s winters in een patroon dat aan de lente wordt toegeschreven. Traditie en esthetiek gaan hand in hand.

Composities en de daarin verwerkte improvisaties zijn gebaseerd op maatschema’s (tala’s). Het woord ‘tala’ verwijst naar de handklap, waarmee men een ritmisch accent kan aangeven. Deze maatschema’s worden niet alleen bepaald door het aantal teleenheden en de verdeling van zware en lichte accenten, maar ook door de bijbehorende aanslagwijzen op de trommen.

Hetzelfde basisschema zal bovendien anders worden gerealiseerd al naargelang het tempo hoger of lager ligt. Na de melodische en/of ritmische variaties en improvisaties terugkomen op een hoofdaccent (sam) of een ander tevoren bepaald punt in de maatcyclus, is een heel boeiend aspect van een Pakistaans-Indiaas concert. Er zijn veel ritmische composities bekend, vooral in de meest populaire tala’s. De composities worden aangeleerd en onthouden door het reciteren van de lettergrepen die de verschillende aanslagen op de

TOELICHTING

trommen weergeven. Het bekendste maatschema is tintal, een cyclus van 16 teleenheden onderverdeeld in vier groepen van vier, met een hoofdaccent op de eerste tel en twee nevenaccenten op de vijfde en dertiende tel.

Instrumentale omkadering In de 19de eeuw veroverde de westerse viool het Indiase subcontinent.

De viool bleek heel geschikt om zowel de subtiele nuances als de virtuoze dynamiek van de Indiase muziek te vertolken. Als eerste kreeg de westerse viool in Zuid-India een warm onthaal, het terrein van de Karnatische muziek.

Zuid-India had al eeuwen geen inheems strijkinstrument meer dat de minimalistische coloraturen van deze muziek kon spelen. In Noord-India, het land van de Hindoestaanse klassieke muziektraditie was de situatie heel anders. Hier regeerde de zangerige sarangi, de Indiase blokviool. Was de sarangi oorspronkelijk het favoriete begeleidingsinstrument van dansers en zangers, dan ontpopte het zich in de 20ste eeuw ook als solo-instrument. Niettemin verwierf de viool ook hier in Noord-India een prominente plek.

Het harmonium werd door Europese zendelingen in India/Pakistan geïntroduceerd. Vandaag speelt het een prominente rol bij het uitvoeren van qawwalimuziek. De linkerhand bedient de blaasbalg, terwijl de rechterhand vrij is om de qawwali-zanger homofoon te begeleiden.

De tâblâ - een zandlopervormige trommel die meestal in duo wordt bespeeld - is essentieel voor de ritmische begeleiding. Een uitvoerige leer van slagnamen of bols – vastgelegd in één- tot vierlettergrepige woorden – geeft de vaste formules aan. De membraanbevestiging bestaat uit koordwerk in W-vorm. Op beide membranen is een donkerkleurige stemmingscirkel aangebracht. Het stemmen op de grondtoon gebeurt door het aanbrengen van stempasta. De hoeveelheid bepaalt de toonhoogte van het slagvel: een laaggestemde linker- en een hoger gestemde rechtertrommel. Voor deze pasta bestaan verschillende samenstellingen. De zachte pasta (die bij elk optreden kan aangevuld of verwijderd worden) verkrijgt men uit een mengsel van gekookte rijst met as en water.

3

4

BIO Faheem Mazhar is afkomstig uit Lahore, Pakistan. Zijn eerste lessen kreeg hij op tienjarige leeftijd van Ustad G.A. Farooq, Ustad Pervaiz Paras en Ustad Chote Ghulam Ali Khan. Hij debuteerde vier jaar later op de Barsi (verjaardag) van Ustad Bhai Laal Amritsari. Als uitvoerder van het klassieke repertoire is hij een graag gezien gast bij Radio Pakistan ĂŠn de Pakistaanse Televisie. In 1988 werd hij op de Pakistaanse Muziekconferentie van Lahore uitgeroepen tot beste zanger van het jaar. Hij ontving de Bolan Cultural Award voor zijn klassiek en semi-klassiek oeuvre. In bredere kring geniet Faheem Mazhar vooral bekendheid door zijn samenwzerking met Akram Khan, Sidi Larbi Cherkaoui, Philip Sheppard, Birju Maharaj, Zakir Khan, Talvin Singh, Roger White, Nitin Sawhney, Riccardo Nova en Mark Lockett. Film- en documentairemakers doen dikwijls een beroep op Faheem Mazhar. Ook de muziek die te horen was tijdens de overhandigingsceremonie in Beijing van de Olympische vlag aan Londen, was van zijn hand.

Kartik Raghunathan begon op vijfjarige leeftijd klassieke Hindoestaanse zang te studeren bij zijn moeder. Een paar jaar later ving hij lessen Karnatische (Zuid-Indiase) viool aan bij Dr. Lakshmi Jayan in Londen. Naast zijn muzikale studies volgde Kartik Raghunathan ook een opleiding tot ingenieur chemie, al heeft hij dat beroep nooit uitgeoefend. Vandaag is hij als muziekleraar en musicus aan de slag, dikwijls in samenwerking met uitvoerders en ensembles in Groot-BrittanniĂŤ zoals Susheela Raman, het Bombay Dub Orchestra en Rishi Rich. Hij trad ook op met Kavita Krishnamurthy en het BBC Concert Orchestra waar Indiase en westerse muziek versmolten. Kartik Raghunathan was tot slot ook als zanger te horen in het muzikale thema waarmee de BBC de verslaggeving van Commonwealth Games in Delhi in 2010 omkaderde.

Sanju Sahai (Vishnu) is een bijzonder veel gevraagd tablaspeler. Hij vertegenwoordigt de zesde generatie binnen de Benares tablaschool, een traditie die bekend staat om haar erg melodische, zangerige stijl. Zijn eerste uitvoeringen bracht hij op negenjarige leeftijd. Hij begeleidde in de loop der jaren musici en dansers als Pandit Hari Prasad Chaurasia (bansuri), Pandit Shiv Kumar Sharma and Pandit Bajan Sapori (santurr), Ustad Shahid Parvez (sitar), Pandit Birju Maharaj (kathak), Ustaad Amjad Ali Khan (sarod), Pandits Rajan en Sajan Mishra (zang), Ustaad Sultan Khan (sarangi), Umyalpuram Shivraman (mridangam) en Ustad Aashish Khan (sarod). Ook buiten de Indiase traditie zocht hij samenwerkingsverbanden op met o.a. Manuela Carrasco, Michael Nyman, Patricia Rozario, Naresh Sohal, Pete Lockett, Yair Dalal, Jason Carter, Matthew Barley en Don Li.

festivalagenda ZO | 03.04.2011 10:00 – 11:00 Indiase vertellingen: ‘Wonderlijke nachten’ (6+) Gerda Dendooven (verteller, schrijver, tekenaar) Faheem Mazhar (harmonium & zang) De Bijloke | Bibliotheek 13:30 – 14:45 Dansfilm ‘Zero degrees’ (choreografie Akram Khan & Sidi Larbi Cherkaoui) De Bijloke | Auditorium 14:30 – 16:30 Kathak workshop Urja Desai Thakore (dans) Hiren Chate (tabla) De Bijloke | Jean-Pierre De Deckerzaal 15:30 – 16:30 Documentaire ‘Zéro Degré, L’Infini’ (Gilles Delmas) De Bijloke | Auditorium 17:00 – 18:00 Lezing ‘Het Mahabharata - culturele hoeksteen van het hindoeïsme’ Prof. dr. Eddy Moerloose, Vakgroep Talen en Culturen van Zuid- en Oost-Azië, Seminarie Indologie, UGent De Bijloke | Auditorium 17:00 – 18:00 Indiase vertellingen: ‘Wonderlijke nachten’ (6+) Gerda Dendooven (verteller, schrijver, tekenaar) Faheem Mazhar (harmonium & zang) De Bijloke | Bibliotheek 20:00 – 21:45 Gnosis Akram Khan De Bijloke | Concertzaal Inleiding (auditorium) om 19u15

5

6

AKRAM KHAN Akram Khan geldt vandaag als één van de belangrijkste Britse dansers en choreografen. Vier avonden lang brengt hij in Muziekcentrum De Bijloke zijn nieuwste kathakvoorstelling ‘Gnosis’ begeleid door vijf muzikanten. Het is het verhaal van de Indiase koningin Gandhari, echtgenote van de blinde koning Dhritarashtra, die ervoor koos zich te blinddoeken om samen met haar man op weg te gaan. Een verhaal over innerlijke kennis en blinde visie, over zienden in de duisternis en blinden in het licht.

Kathak is één van de zeven klassieke dansvormen uit Noord-India. Eeuwen geleden vertelden ‘kathakar’ of barden met muziek en dans hun religieuze en mythologische verhalen op dorpspleinen en tempelhoven. Met de komst van de Moghulvorsten (1526) werd kathak een verfijnde hofkunst, die zich sinds de tweede helft van de 19de eeuw in gharana’s (scholen) verder heeft ontwikkeld. Karakteristiek voor de hedendaagse kathak zijn het voetenwerk op ingewikkelde ritmische cycli en snelle pirouettes. Een kathakvoorstelling is een afwisseling van twee componenten: abstracte danselementen enerzijds en expressieve en verhalende elementen anderzijds. De dans wordt meestal - zoals vanavond in De Bijloke - solo uitgevoerd met begeleiding op percussie- en melodie-instrumenten.

Akram Khan werd geboren in Londen als kind van immigranten uit Bangladesh. Van zijn ouders erfde hij de Bengaalse tradities, maar hij snoof natuurlijk ook de geur van het Westen op. Zijn werk weerspiegelt op een intrigerende manier die dubbele afkomst. Khan was een hyperactief kind, hij moést bewegen. Net als zijn zus studeerde hij naar de wens van zijn moeder de 500 jaar oude Indiase kathakdans bij goeroe Sri Pratap Pawar; ook zijn lichaam hoorde voortaan te weten waar het vandaan kwam. Als knaap danste Akram Khan deze kathak in het toneelepos ‘Mahabharata’ van Peter Brook. Later volgde hij les bij Jonathan Burrows en aan de Royal Shaspeare Company. Om zijn familie een hogeschooldiploma te kunnen tonen, ging hij studeren aan de Northern School of Contemporary Dance in Leeds. In 1999 ontving hij de belangrijke Jerwood Choreography Award. Daarmee trok hij naar Brussel voor een workshop van zes maanden in P.A.R.T.S., de school van Anne Teresa de Keersmaeker. In 2000 stichtte hij samen met Farooq Chaudhry in Londen zijn eigen gezelschap.

NIEUWS COLLEGIUM VOCALE GENT

Philippe Herreweghe | dirigent Dorothée Mields & Hana Blazikova | sopraan Damien Guillon | contratenor Thomas Hobbs | tenor Peter Kooij | bas UNIEKE GENERALE REPETITIE Het is enigszins verbazingwekkend vast te stellen dat de vorm van sommige universele meesterwerken het resultaat is van een moeizaam en lang creatieproces.

De h-moll Messe van Johann Sebastian Bach (1685-1750) is zo’n meesterwerk. Het geldt als één van zijn laatste composities, maar het overgrote deel van de muziek dateert van voor 1749, toen Bach de mis in zijn finale vorm ‘componeerde’. Het Sanctus gaat terug tot 1724, net na zijn aanstelling als cantor in Leipzig. Kyrie en Gloria schreef Bach in 1733 als lutherse missa brevis en heel wat andere delen zijn parodieën van muziek uit cantates. Alleen sommige secties van het Credo, zoals het ‘Et incarnatus est’ waren nieuwe composities, bedoeld om de mis tot een complete missa tota te maken. Toch heeft de status van het werk nooit geleden onder deze ontstaansgeschiedenis, wel integendeel. De Hohe Messe werd en wordt zonder meer beschouwd als de stilistische en technische synthese van Bachs kunnen en als één van de hoogtepunten van de westerse klassieke muziek.

U krijgt in Muziekcentrum De Bijloke Gent de unieke kans om een generale repetitie bij te wonen. Het is de laatste repetitie alvorens het Collegium Vocale met deze productie op toernee gaat – eerst naar Londen en daarna naar Azië - om er dan de opnamestudio mee in te duiken.

JOHANN SEBASTIAN BACH | Messe in h-moll BWV 232 Donderdag | 12 mei 2011 | 20:00 De Bijloke - Concertzaal Tickets: € 5 09 269 92 92 tickets@debijloke.be www.debijloke.be of ter plaatse in het bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2 – 9000 Gent

7

8

BiNNENKORT WO | 06.04.11 20:00 | Jazz+ Pascal Schumacher & Friends Reflections on Brandenburg 3 DO | 07.04.11 20:00 | East of Eden+ Solisten van de Byzantijnse muziek Grieks-orthodoxe hymnes tijdens de Goede Week VR | 08.04.11 20:00 | Musica Antiqua 2+ Collegium Vocale Gent, Akademie für Alte Musik Berlin, Daniel Reuss (dirigent) Der Tod Jesu ZA | 09.04.11 20:00 | Symfonisch 2+ Sergei Istomin (cello), Viviana Sofronitsky (pianoforte) Mendelssohn, Liszt, Chopin DO | 28.04.11 20:00 | Musica Antiqua 2+ Ronald Brautigam (pianoforte), Yodo Kurahashi (shakuhachi) Beethoven, Kurahashi

ZA | 30.04.11 20:00 | Symfonisch 3+ Alexander Gavrylyuk (piano) Chopin, Scrjabin, Liszt, Rachmaninov, Prokofjev DO | 05.05.11 20:00 | East of Eden+ Spectra Ensemble, Filip Rathé (dirigent), Ann De Renais (sopraan) East meets West - Reflecties op gagaku VR | 06.05.11 20:00 | Symfonisch 1+ deFilharmonie, Collegium Vocale Gent, Accademia Chigiana Siena, Philippe Herreweghe (dirigent) Haydn, Die Jahreszeiten VR | 13.05.11 20:00 | Musica Antiqua 1+ The King’s Consort, Robert King (muzikale leiding) Henry Purcell at the Chapel Royal

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 tickets@debijloke.be www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Programmaboekjes | Sophie Cocquyt v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)