Exaudi

TUIN DER LUSTEN za | 21.05.11 | 20:00 exaudi olv james weeks PROGRAMMA Andrea Gabrieli (ca. 1530-1586) Vieni, Himeneo James Weeks (°1978) Vier canons uit ‘Mala punica’ (2008-2009): Quae est ista Ficus protulit Veni in hortum meum Hortus conclusus Andrea Gabrieli Nel bel giardin entrate Due rose fresche Filip Rathé (°1966) IV Gacela del amor que no se deja ver (compositie in opdracht van Muziekcentrum De Bijloke, wereldpremière) Andrea Gabrieli Tirsi morir volea Filip Rathé IV Gacela del amor que no se deja ver

Claudio Monteverdi (1567-1643) Ecco mormorar l’onde O primavera O rossignuol Salvatore Sciarrino (°1974) Uit ‘12 Madrigali’ (2006): Quante isole! a6 Ecco mormorar l’onde a5 Rosso, così rosso a5 Claudio Monteverdi Rimanti in pace Luigi Nono (1924-1990) Sarà dolce tacere (1960)

UITVOERDERS EXAUDI James Weeks | muzikale leiding Juliet Fraser, Amy Moore | sopraan Cathy Bell, Tom Williams | alt Stephen Jeffes, Jonathan Bungard | tenor Jonathan Saunders, Jimmy Holliday | bas

Pauze Michael Finnissy (°1946) Song 1 (1969)

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Tuin der lusten Frederik Styns

In de 16e eeuw was het madrigaal het belangrijkste wereldlijke genre in Italië.

Meer zelfs, dankzij dit genre groeide Italië voor het eerst in zijn geschiedenis uit tot het centrum van de Europese muziekgeschiedenis. Aan de basis van dit gecultiveerde genre lagen gedichten van o.a. Petrarca, Bembo, Ariosto, Tasso en Guarini. De renaissancecomponisten toonzetten deze gebalde teksten, gebruik makend van een stormachtige muzikale taal vol spanning en contrast, geen rigide structuren, maar muziek die helemaal in dienst stond van het grillige verloop van de tekst. Het meest geliefkoosde thema was de liefde, gaande van platonische tot lichamelijke liefde, gekruid met een gezonde dosis erotische spanning. Deze onderwerpen werden door de renaissancekunstenaars gevat in beeldspraak over fauna en flora. Denken we maar aan ‘De tuin der lusten’ van Hieronymus Bosch. Het schilderij geeft de sensuele lusten weer, in het bijzonder de zonde van de wellust. Zo heeft Bosch de mosselschelp getransformeerd tot een absurd huwelijksbed, een uitwerking van de symboliek van de mossel als vrouwelijk geslachtsdeel. Ook de oester was zo’n erotisch getint schelpdier waarvan gedacht werd dat het de lichamelijke liefde en de vruchtbaarheid stimuleerde. Heel wat vruchten stonden ook symbool voor meer dan één ding. Zo was de granaatappel een kerkelijk symbool dat mensen uit vele landen en culturen in één geloof verenigde. Deze vrucht stond ook symbool voor Christus en voor de martelaren vanwege de intens rode kleur van de zaadjes. Tegelijkertijd werd de granaatappel gebruikt om het genoegen van de aardse liefde te symboliseren: zoet en bitter tegelijkertijd. Ook aan honing, geproduceerd door de bezige bij, werden zeer diverse betekenissen toegekend. In de middeleeuwen was honing vanzelfsprekend een symbool van zoetheid en mildheid, en dan vooral van de mildheid van Gods genade en van de figuur van de Verlosser. Honing werd echter ook als een negatief symbool gebruikt, namelijk van het vooropstellen van zinnelijke genoegens.

Niet alleen in een ver verleden, maar ook vandaag – uiteraard – blijven liefde, erotiek, fauna en flora dichters en componisten inspireren. Zo schreef de Engelse componist James Weeks ‘Mala Punica’, een cyclus van 8 canons gebaseerd op de liefdespoëzie uit het Midden-Oosten en het Hooglied, waarin o. a. de honingraat, exuberante vijgen, granaatappels… zorgen voor een erotisch geladen sfeer. Dirigent en componist James Weeks zegt over het programma van deze avond: “Een mediterraan banket voor de oren, oude en nieuwe smaken, verenigd in een madrigaleske viering van natuur en liefde…

Een tafel vol zoetigheden uit de Italiaanse renaissance: zacht kabbelende beekjes en gemurmel van ritselende takken en bladeren in Monteverdi’s ‘Ecco mormorar l’onde’; een zomers feest met sla en olijven in Gabrieli’s ‘Nel bel giardin entrate’… Uit het zuiden van Spanje: Lorca’s klagende liefdesherin-

TOELICHTING nering omringd door planten, klimop en rozen, in het evocatieve ‘Solamente por oír…’ van Filip Rathé. Uit de exotische tuinen van het Midden-Oosten en de liefdespoëzie van het Hooglied: de exuberante vijg, de kronkelende takken van de druivelaar, honing, mirre, granaatappels en kaneel in James Weeks ‘Mala punica’. Uit het moderne Italië: de druivelaars van een eenzame ‘campagna’ badend in het laatste licht van de schemering, in Nono’s lyrische ‘Sarà dolce tacere’. En een inspirerende reis, van de glinsterende Japanse zeeën naar het hete Ionia, in Sciarinno’s heerlijk gestileerde interpretatie van werk van de dichter Bashō. Al deze panorama’s, geuren, smaken en gevoelens treden in het huwelijk in Gabrieli’s madrigaal ‘Vieni, Himeneo’, geschreven voor het jaarlijkse feest ter ere van het huwelijk tussen Venetië en de zee. En dan komt de liefde, het echte – soms verdoken – thema van al deze werken. Pertrarca’s magisch delicate en zeer mysterieuze sonnet ‘Due rose fresche’ brengt twee rozen, twee geliefden, samen. ‘Tirsi morir volea’ is een aardser stuk muziek, voorzien van een erotische onderlaag, en in Monteverdi’s ‘O primavera’ en ‘O rossignuol’ wordt de poëet herinnerd aan zijn verloren geliefde.

Op vraag van Muziekcentrum De Bijloke schreef Filip Rathé een compositie voor EXAUDI. Dit werk wordt deze avond tweemaal uitgevoerd. Filip Rathé over zijn werk: “Federico García Lorca (1898-1936) schreef de ‘Diván del Tamarit’ tussen 1931 en 1934. De bundel werd postuum gepubliceerd in 1940 en bevat gacelas en casidas, beide Arabische dichtvormen met liefde en dood als belangrijkste themata. Deze bundel weerspiegelt Lorca’s levenslange interesse voor de Arabisch-Andalusische of Moorse cultuur. Voor de nog onvoltooide liedcyclus ‘Un muro de malos sueños’ koos ik zes gacelas, die elk een verschillend facet van de liefde behandelen. Het eerste deel ‘Solamente por oír…’ (2010-2011) – ‘GACELA (IV) del amor que no se deja ver’ – verwijst naar de Vela-wachttoren in het Alcazaba, het oudste deel van het Alhambra in Granada. De klok slaat er ’s nachts de uren...”

3

4

TEKSTEN Andrea Gabrieli: Vieni, vieni, Himeneo, vieni, dunqu’, Himeneo, o felice Himeneo; ov’hor t’invita questa cara e gradita schiera de’ novi amanti con prieghi humili e con si dolci canti.

James Weeks: Quæ est ista quæ ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhæ, et thuris, et universi pulveris pigmentarii?

Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum?

Ficus protulit grossos suos; vineæ florentes dederunt odorem suum.

Mandragoræ dederunt odorem in portis nostris omnia poma, nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi.

Veni in hortum meum, soror mea, sponsa; messui myrrham meam cum aromatibus meis; comedi favum cum melle meo; bibi vinum meum cum lacte meo; comedite, amici, et bibite, et inebriamini, carissimi.

Hortus conclusus soror mea, sponsa, hortus conclusus, fons signatus.

Emissiones tuæ paradisus malorum punicorum, cum pomorum fructibus, cypri cum nardo.

Nardus et crocus, fistula et cinnamonum, cum universis lignis Libani; myrrha et aloë, cum omnibus primis unguentis.

Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quæ fluunt impetu de Libano.

Surge, aquilo, et veni, auster: perfla hortum meum, et fluant aromata illius.

Andrea Gabrieli : Nel bel giardin entrate, Felici Alme ben nate, Chè qui udirete il canto Che dolce fann’ augei per ogni canto.

E starete a vedere Correr selvaggi e fere, Ecco da l’horto colta Lattuca tenerina, Spiegat’e in cresp’ avolta, In cui par che s’affina Licor di nera oliva, Che i desti sensi aviva.

Ma pria odorate il vicin spico e poi Sedete a mensa Voi, Ch’a quest’ Aure seconde Vi soffrom a server fior, frutti e fronde.

Quinci, surgendo con le fronte liete, Chiare, fresch’e dolce acque inchinarete.

Due rose fresche e colte in paradiso l’altr’ ier, nascendo il dì primo di maggio, bel dono e d’ un amante antiquo e saggio tra duo minor egualmente diviso, con sì dolce parlar e con un riso da far innamorare un uom selvaggio, di sfavillante ed amoroso raggio e l’ un e l’altro fe’ cangiare il viso.

TEKSTEN

5

“Non vede un simil par d’ amanti il sole” dicea ridendo e sospirando insieme; e stringendo ambedue, volgeasi a torno.

Così partia le rose e le parole, onde ‘l cor lasso ancor s’ allegra e teme: o felice eloquenzia! o lieto giorno!

(Tekst: F. Petrarca) Filip Rathé: IV Gacela del amor que no se deja ver Solamente por oír la campana de la Vela te puse una corona de verbena

Gacela van de liefde die zich niet laat zien Alleen maar door het horen van de klok van de Vela-toren heb ik je een kroon van ijzerkruid opgezet

Granada era una luna ahogada entre las yedras.

Granada was een maan verdronken in klimop.

Solamente por oír la campana de la Vela desgarré mi jardín de Cartagena

Alleen maar door het horen van de klok van de Vela-toren vescheurde ik mijn tuin van Cartagena

Granada era una corza rosa por las veletas.

Granada was een reegeit rozerood over de windijzers.

Solamente por oír la campana de la Vela me abrasaba en tu cuerpo sin saber de quién era

Alleen maar door het horen van de klok van de Vela-toren heb ik mij in je lichaam verbrand zonder te weten aan wie het behoorde (vertaling door Bart Vonck in Federico Garcia Lorca, Verzamelde Gedichten, Athenaeum, Polak & van gennep, Amsterdam, 2009)

6

TEKSTEN Andrea Gabrieli: Tirsi morir volea, Gl’occhi mirando di colei ch’adora; Quand’ella, che di lui non men ardea, Li disse: “Oime, ben mio, Deh, non morir ancora, Che teco bramo di morir anch’io.”

Freno Tirsi il desio, Ch’ hebbe di pur sua vit’ alhor finire; Ma sentia mort’ in non poter morire.

E mentre’l guardo suo fisso tenea Ne’ begl’occhi divini E’l nettare amoroso indi bevea, La bella Ninfa sua, che gia vicini Sentia i messi d’ Amore, Disse con occhi languidi e tremanti: “Mori, cor mio, ch’ io moro.”

Cui rispose il Pastore: “Et io, mia vita, moro.”

Cosi moriro i fortunati amanti Di morte si soave e si gradita, Che per ancor morir tornaro in vita.

(Tekst: G. B. Guarini) Michael Finnissy: Song 1 (gebaseerd op ‘Ecco mormorar l’onde’) Claudio Monteverdi: Ecco mormorar l’onde e tremolar le fronde a l’aura mattutina e gl’ arborselli e sovra i rami i vagh’ augelli cantar soavemente e rider l’ oriente ecco già l’ alb’ appare e si specchia nel mare e rasserena il cielo e imperla il dolce gielo e gl’ alti monti indora o bella e vagh’ aurora l’ aura e tua messagiera e tu de l’ aura ch’ ogn’ arso co ristaura.

O primavera, gioventù de l’anno bella madre de’ fiori, d’erbe novelle e di novelli amori, tu ben, lasso, ritorni, ma senza i cari giorni de le speranze mie.

Tu ben sei quella ch’eri pur dianzi, sì vezzosa e bella; ma non son io quel che già un tempo fui, sì caro a gli occhi altrui.

O rossignuol ch’in queste verdi fronde sovra ‘l fugace rio fermar ti suoli, e forse a qualche noia ora t’involi dolce cantando al suon de le roche onde; alterna teco in not’alt’e profonde la tua compagna, e par che ti consoli.

A me, perch’io mi strugga e pianti e duoli versi ad ognor, nissun già mai risponde, né di mio danno si sospira o geme.

E te s’un dolor preme, può ristorar un altro piacer vivo, ma io d’ogni mio ben son cass’e privo.

Salvatore Sciarrino : Quante isole!

In frantumi lo specchio del mare Ecco mormorar l’onde è ritmo di vento profumato Rosso, così rosso il sole fugge vento d’autunno (Tekst: Bashō, vertaald door Sciarrino)

TEKSTEN Claudio Monteverdi : ‘Rimanti in pace’ a la dolente e bella Fillida, Tirsi sospirando disse.

‘Rimanti, io me ne vo; tal mi prescrisse legge, empio fato, aspra sorte e rubella.’

Ed ella ora da l’una e l’altra stella stillando amaro umore, i lumi affisse ne i lumi del suo Tirsi e gli trafisse il cor di pietosissime quadrella.

Ond’ei, di morte la sua faccia impressa, disse: ‘Ahi, come n’andrò senza il mio sole, di martir in martir, di doglie in doglie?’

Ed ella, da singhiozzi e pianti oppressa, fievolmente formò queste parole: ‘Deh, cara anima mia, chi mi ti toglie?’

Luigi Nono: Sarà dolce tacere Anche tu sei collina e sentiero di sassi e gioco nei canneti, e conosci la vigna che di notte tace.

7 Tu non dici parole.

C’è una terra che tace e non è terra tua.

C’è un silenzio che dura sulle piante e sui colli.

Ci son acque e campagne.

Sei un chiuso silenzio che non cede, sei labbra e occhi bui. Sei la vigna.

E’ una terra che attende e non dice parole.

Sono passati giorni sotto cieli ardenti.

Tu hai giocato alle nubi.

E’ una terra cattiva – la tua fronte lo sa.

Anche questo è la vigna.

Ritroverai le nubi e il canneto, e le voci come un’ombra di luna.

Ritroverai parole oltre la vita breve e notturna dei giochi, oltre l’infanzia accesa.

Sarà dolce tacere.

Sei la terra e la vigna.

Un acceso silenzio brucerà la campagna come i falò la sera.

(Tekst: Cesare Pavese (1908–1950))

8

BIO EXAUDI Het vocaal ensemble EXAUDI werd opgericht in 2002 door James Weeks en Juliet Fraser, en staat vandaag bekend als één van de belangrijkste Engelse ensembles voor hedendaagse muziek. Het ensemble is gebaseerd in Londen, en bestaat uit de meest getalenteerde Engelse zangers. De bezetting varieert van drie tot achttien zangers. Voor hun ‘sound’ inspireren de zangers zich op het klankbeeld van ensembles die zich focussen op oude muziek, “een sterk gefocuste toon is ideaal voor de uitvoering van harmonisch ingewikkelde hedendaagse muziek”, aldus James Weeks. De meeste programma’s van het ensemble combineren nieuwe en oude muziek. Geliefkoosde hedendaagse componisten zijn Sciarrino, Rihm, Finnissy, Pesson, Gervasoni, Poppe, Saunders… Tevens geeft het ensemble regelmatig compositieopdrachten aan jonge componisten. EXAUDI wordt vaak gevraagd door internationaal gerenommeerde festivals zoals Wittener Tage für Neue Kammermusik, Agora (Parijs), Festival d’Automne (Parijs), MAfestival (Brugge), CDMC Madrid and MITO Settembre Musica (Milaan). www.exaudi.org.uk EXAUDI wordt gesteund door de PRS Foundation.

James Weeks James Weeks (°1978) studeerde muziek in Cambridge en voltooide zijn doctoraat in compositie aan de universiteit van Southampton waar hij bij Michael Finnissy studeerde. Zijn muziek wordt wereldwijd uitgevoerd. Recent schreef hij werken voor London Sinfonietta, Endymion, Uroboros, New London Chamber Choir, Phoenix Trio, EXAUDI, Apartment House en Anton Lukoszevieze.

Als dirigent legt hij zich toe op zowel oude als nieuwe muziek. Sinds 2007 is hij dirigent van het New London Chamber Choir, en in 2002 richtte hij samen met sopraan Juliet Fraser het vocale ensemble EXAUDI op. Hij is een veel gevraagd dirigent en werkte reeds samen met London Sinfonietta, Birmingham Contemporary Music Group, New Music Players, L’Instant Donné, IXION, BBC Singers en Endymion. Voorts doceert hij compositie aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frederik Styns Inleiding om 19u15 | Frederik Styns en James Weeks Programmaboekjes | Sophie Cocquyt v.u. | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)