BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be CULTUUR EN ECOLOGIE HAND IN HAND! WWW.ECORENTAL.BE De Bijloke rijdt op aardgas dankzij ecorental AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. COLOFON Inleiding | Johan Van Acker & Vincent Dumestre (auditorium 19u15) Tekst programmaboekje | Frederik Styns Coverafbeelding | Claudio Monteverdi (door Bernardo Strozzi (1581-1644)) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel
MONTEVERDI, MARAZZOLI Il combattimento di tancredi e clorinda, la fiera di farfa Wereldpremière nieuwste productie van Le poème harmonique olv vincent dumestre DI | 13.10.09 | 20:00
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
3
4
MONTEVERDI, MARAZZOLI Programma
Uitvoerders
Claudio Monteverdi
Claire Lefilliâtre | sopraan
(1576-1643)
Isabelle Druet | Mezzo-
Il combattimento di Tancredi
sopraan
e Clorinda (M. Mauillon, Testo
Bruno Le Levreur | altus
- I. Druet, Clorinda - J. Van
Jean-François Lombard |
Elsacker, Tancredi)
altus Serge Goubioud | tenor
Giovanni Maria Trabaci
Jan Van Elsacker | tenor
(1575-1646)
Hugues Primard | tenor
Consonanze stravaganzi
Olivier Martin Salvan | tenor
(instrumentaal)
Marc Mauillon | bas Benoît Arnould | bas
Claudio Monteverdi (1576-1643)
Lorenzo Colitto | viool
Hor che ‘l ciel e la terra
Lisa Ferguson | viool
Lamento della Ninfa
Christine Plubeau | viola da
(C. Lefilliâtre, S. Goubioud,
gamba
J. Van Elsacker, B. Arnoud)
Hervé Douchy | basse de violon
Marco Marazzoli
Françoise Enock | violone
(1602-1662)
Nanja Breedijk | harp
La fiera di Farfa
Frédéric Rivoal | klavecimbel Massimo Moscardo | gitaar, aartsluit Vincent Dumestre | theorbe, muzikale leiding
WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING Tussen Monteverdi’s slagveld en Marazzoli’s marktkraam Frederik Styns
Deze avond brengt ‘Le Poème Harmonique’ in Muziekcentrum De Bijloke Gent de wereldpremière van haar nieuwste productie, een exotisch programma waarin Vincent Dumestre ons meeneemt op een ware ontdekkingstocht. De reis voert naar het vroeg 17de-eeuwse Italië. Hoogtepunten uit Monteverdi’s achtste madrigaalboek en een van onder het stof gehaalde ‘commedia per musica’ zijn de ingrediënten van dit uitzonderlijke programma! De term ‘seconda prattica’ dook op aan het begin van de zeventiende eeuw in een discussie tussen de Bolognese theoreticus Giovanni Maria Artusi en Claudio Monteverdi. Zowel in 1600 als in 1602 hanteerde Artusi de term om te verwijzen naar de expressieve excessen van ‘moderne’ componisten. Pas in 1605 diende Monteverdi Artusi van antwoord; in 1607 zette Giulio Cesare Monteverdi (broer van Claudio) de discussie verder in zijn ‘Dichiaratione’, een duiding bij Monteverdi’s bundel ‘Scherzi Musicali’. Giulio Cesare schreef de term ‘seconda prattica’ toe aan zijn broer. Hij stelde dat in de ‘prima prattica’ de eerste bekommernis de harmonie en de schoonheid van de contrapuntische schrijfstijl was. In de ‘seconda prattica’ primeerde de tekst. Monteverdi’s meest verregaande uitwerking van de ‘seconda prattica’ is zijn ‘genere concitato’. Uit zijn beschrijving van deze muzikale stijl blijkt de ware aard van de ‘seconda prattica’. Het doel is de ‘via naturale all’imitatione’: een manier om wijzigende emoties uit te drukken, om wilde emoties en acties uit te lokken, en om een muzikale taal te ontplooien die niet enkel op effectieve wijze de individuele woorden representeert, maar ook hun psychologische betekenis. In het voorwoord bij zijn achtste madrigaalboek, ‘Madrigali guerrieri, et amorosi’ (1638), schrijft Monteverdi dat de passies en affecten kunnen onderverdeeld worden in drie groepen, nl. boosheid, gematigdheid en nederig09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING heid. Hij stelt dat deze groepen overeenkomen met de ‘genere concitato’ (de geagiteerde stijl), de ‘genere temperato’ (de gematigde stijl) en de ‘genere molle’ (de zachte stijl). Monteverdi claimt dat hij de ‘genere concitato’ heeft heruitgevonden en opnieuw een rechtmatige plaats heeft toegekend in de muzikale praxis. Hij definieert de stijl door naar Plato te verwijzen die stelt dat de ‘genere concitato’ de harmonie is die de uitingen en accenten imiteert van een moedige man die ten strijde trekt. De meest uitbundige toepassing van de ‘genere concitato’ is te vinden in Monteverdi’s ‘Il Combattimento di Tancredi e Clorinda’, een werk gebaseerd op ‘La Gerusalemme liberata’ van renaissancedichter Tasso. In dit werk doet de verteller Testo het relaas over de kruisvaarder Tancredi die in een verwoede strijd de heidense Clorinda dodelijk verwondt. Tancredi zinkt echter weg in wanhoop wanneer hij ontdekt dat hij zijn geliefde gedood heeft. Alvorens Clorinda in Tancredi’s armen sterft, vraagt ze hem om haar te dopen. Monteverdi stelt de twee emotionele polen uit het verhaal centraal: enerzijds de dood waarrond zich de hevige strijd situeert en anderzijds het gebed en Clorinda’s vraag om gedoopt te worden. Gebruik makend van de ‘genere concitato’ slaagt Monteverdi erin om het gevecht tussen Tancredi en Clorinda bijzonder realistisch weer te geven. Het kletteren van de zwaarden, het draven van de paarden en de vechtpartij tussen de twee protagonisten… alles wordt aan de hand van een reeks nieuwe zang- en speeltechnieken uiterst demonstratief verklankt. Maar hoe spectaculair deze strijd ook moge klinken, toch is deze ‘programmamuziek’ niet de essentie van ‘La Gerusalemme liberata’. Op verschillende schilderijen en gravures (bijvoorbeeld ‘De doop van Clorinda’ door Jacopo en Domenico Tintoretto) staat niet het duel, maar wel de psychologische verhouding tussen Tancredi en Clorinda centraal. Er wordt getoond hoe Clorinda sterft in de armen van Tancredi nadat ze gedoopt is. Ook Monteverdi’s beschrijving van Tasso’s ‘Combattimento’ legt de nadruk op Clorinda’s apotheose en niet op het duel. Monteverdi focust niet enkel op de ‘genere concitato’ maar op het bredere emotionele conflict dat de actie tot een natuurlijk einde brengt. Hij plaatst de boosheid van de ‘generere concitato’ naast de onderdanigheid van de ‘genere molle’ en benadrukt daarmee niet de kracht van het ‘combatWWW.DEBIJLOKE.BE
Gravure bij canto 12 van Tasso’s ‘La Gerusalemme liberata’ (door Bernardo Castello: 1557 - 1629)
8
TOELICHTING timento’, maar wel de pathos van het emotionele conflict in Tasso’s ‘guerra’. Even emblematisch voor Monteverdi’s ‘seconda prattica’ en ‘genere concitato’ is het madrigaal ‘Hor che ‘l ciel’ op tekst van Petrarca. De muzikale vertaling van de oorlogsthematiek staat symbool voor de liefdessmart. Net zoals in ‘Il Combattimento’ worden verschillende stijlen tegenover elkaar geplaatst. Zo worden twee tenoren in ‘gematigde stijl’ onderbroken door geagiteerde verklaringen (“veglio, penso, ardo, piango”) van vier andere stemmen. In de achtste madrigaalbundel staan naast de krijgshaftige madrigalen de amoureuze, waarvan het ‘Lamento della Ninfa’ het absolute meesterstuk is. In dit bijzonder theatrale werk tovert Monteverdi de tekst om tot een tragisch drama waarin de verlaten nimf haar verloren liefde beweent en drie mannenstemmen voorzien in beklijvende commentaren. In 1637 – elf jaar nadat Monteverdi ‘Il Combattimento’ schreef – organiseerde kardinaal Giulio Rospigliosi de eerste ‘commedia per musica’, ‘L’Egisto ovvero chi soffre speri’, in het palazzo Barberini in Rome. De muziek was van Virgilio Mazzocchi en Marco Marazzoli. Het verhaal was gebaseerd op een komische romance uit Boccaccio’s ‘Decamerone’ over de lotgevallen van de jonge geliefde Egisto. Twee jaar later werd het stuk hernomen met toevoeging van een tweede intermediespel, ‘La fiera di Farfa’. Dit intermediespel was een ware ‘tour de force’ die een marktscène evoceerde met alles er op en er aan: marktkramers, koetsen en paarden. Het geheel werd geënsceneerd door niemand minder dan Bernini. De secundaire personages in het spektakel zijn typische commedia dell’arte figuren die in schril contrast staan met het nobele karakter van de romance. Het zijn archetypes (Zanni, Coviello…) die spreken in dialecten, slapstick humor brengen, en zingen in een stijl die gebaseerd is op straatliederen. In de marktscène komen deze lachwekkende karakters uitgebreid aan bod en brengen ze onder andere een tienstemmig madrigaal dat gebaseerd is op originele liederen van kooplui. Deze exuberante evocatie van een vroeg 17deeeuwse Italiaanse marktscène mondt uiteindelijk uit in een parodie op… ‘Il Combattimento di Tancredi e Clorinda’! Het muzikaal realisme van de marktscène en het slagveld verenigd! WWW.DEBIJLOKE.BE
SYNOPSIS Il combattimenti di tancredi e clorinda
Tancredi, die denkt dat Clorinda een man is, wil met Clorinda de degens kruisen. Clorinda roept: “Wat brengt ge me, gij die zo toesnelt?”. Tancredi antwoordt: “Strijd en dood”. “Strijd en dood kunt ge krijgen”, sprak Clorinda, “Ik aarzel niet u die te geven, als u die zoekt en er onversaagd op wacht.” Ze grijpen naar hun scherpe zwaard. Ze ontwijken elkaar niet, zoeken geen dekking, zetten geen stap terug. Geen steek mist zijn doel. Uitgeput en hijgend trekken beiden zich tenslotte terug om na de lange inspanning even op adem te komen. Ze kijken elkaar aan en hun bijna leeggebloede lichamen leunen zwaar op de greep van hun zwaard. Tancredi ziet meer bloedverlies bij de vijand dan bij zichzelf. Het noodlottige uur is aangebroken dat Clorinda’s leven tot een eind moet komen. Tancredi stoot de stalen punt van zijn zwaard in haar mooie borst. Plots overvalt Tancredi een gevoel van medelijden. Hij wil de gewonde helpen. Terwijl hij de helm van de tegenpartij verwijdert en het gelaat onthult, herkent hij zijn geliefde Clorinda. Ach, wat een jammerlijke aanblik, wat een vreselijk besef! Hij poogt nu met water het leven te geven aan wie hij met staal de dood bezorgde. Terwijl hij de heidense Clorinda doopt, doet vreugde haar uitdrukking veranderen in een glimlach en zegt: “De hemel gaat voor mij open; ik sterf in vrede.”
Hor Che ’l ciel
In dit madrigaal – op tekst van Petrarca – illustreert Monteverdi de tegenstrijdigheid van gevoelens. Liefde en afgrijzen bestaan niet zonder elkaar. De geliefde zorgt tevens voor smart. De hand die geneest is tevens de hand die verwondt. “En op dit slagveld sterf ik duizend maal per dag om duizend maal weer te herleven. Hoe ver ben ik van mijn geluk verdreven!”
Lamento della ninfa
Drie mannen vertellen het verhaal van een nimf die verlaten is door haar geliefde. Ze blijft verweesd achter. De nimf zelf brengt een lamento terwijl het koor van drie mannen vol begrip haar smart beantwoordt.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
9
10
SYNOPSIS La fiera di farfa
Marazzoli nodigt met dit intermediespel uit 1637 de toeschouwer uit op een levendige markt in het Italiaanse Farfa. Marktkramers van allerlei slag en divers pluimage prijzen hun waren aan. Geen middel wordt onverlet gelaten om klanten te lokken. Iedereen eist – vaak luidkeels – zijn plaats op, en wordt door Marazzoli meesterlijk in beeld gebracht of op zijn plaats gezet.
WWW.DEBIJLOKE.BE
BIOGRAFIE Le Poème Harmonique Le Poème Harmonique is een ensemble van solisten die zich verenigd hebben rond Vincent Dumestre met als opzet het herontdekken en overbrengen van oude muziek. Zowel in de begeleiding van vocale muziek als in het instrumentale spel op oude instrumenten zoals viola da gamba, theorbe, lier, tiorbino, arpa tripla, beogen zij in de eerste plaats een expressieve, authentieke, en vooral poëtische interpretatie van muziek en teksten. Sedert de oprichting in 1997 streeft Le Poème Harmonique ernaar om het repertoire te hernieuwen en componisten te ontdekken wiens muziek vernieuwend was. Hun artistieke werk is voornamelijk geconcentreerd op de muziek uit het begin van de zeventiende eeuw. De opnamen van Le Poème Harmonique, bij het label Alpha, werden door publiek en pers unaniem enthousiast onthaald. De cd ‘Il Nuovo Stile’ van Belli ontving de ‘Choc de l’Année 99’ van het tijdschrift Le Monde de la Musique. In januari 2002 werd het ensemble voor de eerste keer genomineerd in ‘Victoires de la Musique’ in de categorie ‘beste klassieke opname van het jaar 2001’, een tweede keer in februari 2003 als ‘beste ensemble van het jaar 2002’ en ze kregen de ‘Prelude Classical Award 2003’ voor hun gehele oeuvre. De opname ‘Lamentations’ werd in 2002 bekroond met de Internationale A. Vivaldi Platenprijs van de Fondation Cini. In 2008 en 2009 waagde Le Poème Harmonique zich aan enkele belangrijke creaties. ‘Cadmus et Hermione’ van Lully is de eerste grootschalige lyrische productie van het ensemble. Ze werd in januari 2008 gebracht in de Opéra Comique van Parijs en in februari in de Opera van Rouen. In het voorjaar 2009 was deze productie te zien in het Théâtre de Caen, het Grand Théâtre de Provence-Aix en het Grand Théâtre de Luxembourg. Anderzijds is er ‘Venezia, dalle strade ai Palazzi’, een lichtere voorstelling gemaakt met Benjamin Lazar en bedoeld om te worden uitgevoerd op erfgoedsites. De creatie ervan vond plaats in juni 2008 in San Francisco in het kader van de tweede residentie van Le Poème Harmonique op het Festival Calperf. Daarna was de productie te zien op de Potsdamer Festspiele, alvorens in Frankrijk zelf in première te gaan. Het Festival d’Automne in Normandië maakte in 2008 in zijn programme09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
Vincent Dumestre
Š Per Buhre
BIOGRAFIE ring uitgebreid plaats vrij voor het ensemble, dat er een tiental concerten en voorstellingen verzorgde. Het ensemble werkt samen met het Atelier de Recherche du Centre de Musique Baroque de Versailles, met de Fondation Royaumont en is lid van het Fevis (Fédération des Ensembles Vocaux et Instrumentaux Spécialisés). Vincent Dumestre Na zijn studies kunstgeschiedenis aan de Ecole du Louvre en klassieke gitaar aan de Ecole Normale de Musique de Paris, besliste Vincent Dumestre in 1991 om zich te wijden aan de muziek voor luit, barokgitaar en theorbe. Hij specialiseerde zich bij Hopkinson Smith, Eugène Ferré en Rolf Lislevand aan het conservatorium van Toulouse en bij Frédéric Michel aan het conservatorium van Boulogne. Sindsdien speelde Vincent Dumestre mee in talrijke concerten, met name met ensembles als Ricercar Consort, La Simphonie du Marais, Le Concert des Nations, A Sei Voci, La Grande Ecurie et la Chambre du Roy, Akadémia en Le Centre du Musique Baroque de Versailles. In 1997 richtte Vincent Dumestre Le Poème Harmonique op, het ensemble waarvan hij dirigent is. Voor zijn werk met Le Poème Harmonique verkoos het tijdschrift Diapason hem tot ‘jong talent van het jaar 1999’. De opnamen van het ensemble, verschenen bij het label Alpha, werden stuk voor stuk gelauwerd door de pers (Diapason d’Or, Choc du Monde de la Musique, prijzen van Répertoire, Opéra International, Télérama …). Le Poème Harmonique bénéficie du soutien de la DRAC HauteNormandie/ Ministère de la Culture et de la Communication et de la Région Haute-Normandie. La Société Générale est le mécène principal du Poème Harmonique.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
13
Claire Lefilliâtre
Š Robin Davis
HUISMEDEDELINGEN De Bijloke Bistro BY COEUR D’ARTICHAUT
Muziekcentrum De Bijloke Gent en Coeur d’Artichaut slaan de handen in elkaar om u zowel overdag als ’s avonds culinair te verwennen! De Bijloke Bistro biedt een schitterende bistrokeuken aan democratische prijzen, met een prachtig uitzicht op de middeleeuwse concertzaal en de Bijlokesite. De Bijloke Bistro is open van maandag tot vrijdag van 12u tot 18u; op concertdagen kan u er van twee uur voor tot twee uur na de voorstelling genieten van een heerlijk diner.
Waar blijven de bloemen?
U heeft zeker al gemerkt dat dirigent en solisten vanaf dit seizoen geen bloemen meer krijgen, maar wel de enige echte ‘Bijlokemacarons’! Exclusief voor Muziekcentrum De Bijloke Gent ontwikkelde Gents chocolatier Nicolas Vanaise van Yuzu de ‘Bijlokemacaron’, geïnspireerd door de gele bol van De Bijloke. Ook u kan proeven van de ‘Bijlokemacarons’. U krijgt er een bij een koffie in De Bijlokebistro. In de Bijlokebistro kan u ook een doosje macarons kopen.
‘Staalkaart’: nieuw cultureel tijdschrift!
‘Staalkaart’ is Vlaanderens nieuwste culturele tijdschrift. Het verschijnt tweemaandelijks en focust op de culturele actualiteit in Vlaanderen. Naast diepgaande artikels over kunst, muziek en theater komen o.a. de agenda’s van diverse cultuurhuizen, cd- en boekbesprekingen aan bod. Muziekcentrum De Bijloke is partner van ‘Staalkaart’ en publiceert in elk nummer een artikel dat aansluit bij de programmering van het Muziekcentrum. In het novembernummer wordt de patroonheilige van de muziek onder de loep genomen naar aanleiding van het concert van Collegium Vocale Gent op 20 november.
Programmaboekjes online!
Wellicht merkte u reeds dat het programmaboekje in een nieuw kleedje zit! Vanaf dit seizoen kan u de programmaboekjes ook online lezen op www.debijloke.be
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
15
16
BiNNENKORT D0 | 15.10.2009 | 20:00 | MA.XS
DO | 05.11.2009 | 20:00 |
Ars Antiqua Austria
Musica Antiqua 2
Haydns luitcomposities als brug naar
Orchestre des Champs-Elysées olv
de Weense Schrammelmusik
Philippe Herreweghe, Jean-Guihen Queyras (cello)
ZO | 18.10.2009 | 15:00 | Miry
Schumann, Mendelssohn
B’Rock, Maarten Engeltjes (altus) Vivaldi, Scarlatti, Hasse
DI | 10.11.2009 | 20:00 | Exploration / Symfonisch 1+
D0 | 22.10.2009 | 20:00 | East of
Carolin Widmann (viool),
Eaden
Jean-Guihen Queyras (cello)
Ensemble Chen Leiji
Benjamin, Koch, Ravel, Boulez,
Muziektradities uit de vroege Chinese
Widmann
dynastieën DO | 12.11.2009 | 11:00 & 14:00 | VR | 23.10.2009 | 20:00 | Voix Gras
Kidconcert
Ensemble Dialogos, Ensemble
deFilharmonie olv Michal Dworzyns-
Kantaduri
ki, Christine Van Pellicom (acteur),
Dalmatica
Jeroen Vander Ven (acteur) Romeo en Julia
ZA | 24.10.2009 | 20:00 | Symfonisch 2 / 2+
DO | 12.11.2009 | 20:00 | Miry / +
Symfonieorkest Vlaanderen olv
Spiegel String Quartet, Sander
Etienne Siebens, Ning Kam (viool)
Geerts (altviool), Mackim Fernandez
Beethoven, Bartók, Borodin
Samodaiev (cello), Roeland Hendrikx (klarinet)
ZO | 25.10.2009 | 15:00 | Docenten in
Webern, Brahms, Schönberg
Concert Duo Mythos
VR | 13.11.2009 | 20:00 |
Les couleurs, les sons et les parfums...
Symfonisch 3+ Guido De Neve, Frank Agsteribbe,
ZA | 31.10.2009 | 20:00 |
Amsterdam Sinfonietta
Symfonisch 3 / 3+
Bach, Celis, Vivaldi, Kennis,
Brussels Philharmonic olv Carlos
Agsteribbe, Goubaidoelina, Schnittke
Kalmar, Wu Qian (piano) New World
WWW.DEBIJLOKE.BE