→ Hildegard von Bingen Francesca Caccini Maddalena Casulana Amy Beach Kaija Saariaho Eva Reiter Gracia Baptista Florence Price Barbara Strozzi Ethel Smyth Lili Boulanger Sofia Goebaidoelina
De leading ladies van de muziek Twee voorjaarsconcerten focussen op vrouwelijke componisten. Francesca Caccini, Barbara Strozzi en Eva Reiter horen tot de zowat 5.000 vrouwelijke toondichters ons bekend sinds de jaarrekening - of amper 10 procent van alle componisten. Auwch. Sofie Taes
Niets menselijks is de kunsten vreemd. Trends die het publieke leven roeren, verschijnen ook als pukkels op de muziekgeschiedenis. Zoals de strijd om gendergelijkheid, die niet enkel in senaat en op straat maar ook op de bühne is beslecht. Of ernaast. Want tot ver in de 19e eeuw waren vrouwelijke musici, dirigenten en componisten zeldzame verschijningen in een ondoordringbaar mannenbastion. Toegegeven, de voorbeelden zijn schaars. Maar dat vrouwen al eeuwenlang muzikaal actief zijn op topniveau, is zo klaar als een klontje. Hildegard von Bingen (1098-1179) was in de middeleeuwen al een cultfiguur. In de renaissance schopten de Spaanse non Gracia Baptista en de Italiaanse Maddalena Casulana het met hun meerstemmige werken tot op de drukpers. En eind 16e eeuw waren er de ‘concerti delle donne’: ensembles van virtuoze zangeressen die in Noord-Italië furore maakten.
8
Zij vormden het kweekschaaltje waarin begin 17e eeuw nieuwe professionele mogelijkheden voor vrouwelijke musici werden geboren. Die evolutie hangt samen met de verbreding van het muziekleven tot voorbij hof- en kerkmuren, maar komt ook op het conto van de dames: zij wisten zich met hun specifieke timbre, stemkwaliteiten en expressieve mogelijkheden een plaats in de markt te kerven.
Prima donna In de opera voerden vrouwen al gauw het hoogste woord. Tragische heldinnen – type Eurydice en Dido – hielpen niet bepaald om genderstereotypen te doorbreken, maar creëerden wel rollen waarin zangeressen zich naar een internationale carrière konden zingen. En zo verschenen er nieuwe sterren aan het firmament. Vittoria Archilei en Andriana Basile, bijvoorbeeld. Zij plaveiden de weg voor de Venetiaanse successopraan Anna
Renzi, die aan de wieg staat van het prima-donnaschap. In het zenit daarvan: de legendarische diva’s Faustina Bordoni en Francesca Cuzzoni, die elkaar in Händels Londen de pruik van het hoofd klauwden. Inmiddels had Francesca Caccini met ‘La liberazione di Ruggiero’ (1625) haar eerste opera – de eerste ooit van een vrouwenhand – voor een publiek gekregen. Barbara Strozzi schreef dan weer geschiedenis met haar motetten, cantates, aria’s en madrigalen. Ze droeg haar composities op aan rijke mecenassen, maar een broodschrijver was Strozzi niet. Diverse liedteksten bevatten haar naam: de trotse signatuur van een zelfbewust kunstenaar. Met de triomftocht van de Italiaanse opera in de 18e eeuw klommen vrouwelijke musici ook elders in Europa naar de top, van Catherine Tofts in Engeland tot Gertrud Elisabeth Schmeling in Duitsland. Maar ondanks die barstjes in het glazen
