Les 24 Violons du Roi

LES 24 ViOLONS DU ROI ZA | 25.09.10 | 20:00 capriccio stravagante olv skip sempé

PROLOOG: LE VIEUX BALET William Brade (1560-1630) Paduana a 6 (Uit: Pavans & Galliards, 1614) Michael Praetorius (1571-1621) Courantes (Uit: Terpsichore, 1612) Luigi Rossi (1597-1653) Fantasie: Les Pleurs d’Orphée (Uit: Kassel-manuscript) I. Jean-Baptiste Lully (1632-1687) Ouverture (Uit: Roland, 1685) Prélude pour la Nuit (Uit: Le Triomphe de l’Amour, 1681) Marin Marais (1656-1728) Air des Faunes et Driades (Uit: Alcyone, 1706) Ouverture (Uit: Alcyone, 1706) II. Jean-Baptiste Lully Ouverture (Uit: Atys, 1767) Les Plaisirs de L’Ile Enchante (1664): - Ouverture - Première Entrée - Marche des hautbois pour le Dieu Pan et sa suite - Rondeau pour les violons et les flutes allant à la table du Roi Passacaille (Uit: Armide, 1686)

Pauze III. Francois Couperin (1668-1733) Concert dans le Gout Théâtral: - Air noblement - Sarabande - Loure IV. Jean-Baptiste Lully Ouverture (Uit: Le Grand Divertissement de Versailles, 1668) Georg Muffat (1653-1704) Simphonie Sarabande (Uit: Impatientia in Florilegium Primum, 1695) Jean Baptiste Lully Chaconne des Magiciens (Uit: La Pastorale Comique) Georg Muffat Chaconne (Uit: Impatientia in Florilegium Primum, 1695)

Aandacht!

Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

2

TOELICHTING Les Vingt-quatre Violons du Roi FredErik Styns In een traktaat uit 1650 over het stemmen van klavierinstrumenten schreef auteur Jean Denis een merkwaardig en ontroerend verhaal over een vrouw die kampte met een blijvend gevoel van melancholie. Haar man, die er reeds alles aan gedaan had om haar van dit vervelende gevoel te bevrijden, riep de hulp in van Les Vingt-quatre Violons du Roi. De leden van dit koninklijke orkest verstopten zich achter een wandtapijt in de slaapkamer en zetten gelijktijdig in. Het krachtige geluid van het orkest verraste de vrouw, en de harmonische samenklanken bevrijdden haar terstond uit haar melancholische toestand.

Reconstructie van een legendarisch orkest Les Vingt-quatre Violons du Roi was een muzikale instelling van het Franse hof die ontstond aan het begin van de 17de eeuw en actief was tot in 1761. Dit orkest – ook wel La Grande Bande genoemd – speelde een belangrijke rol in het officiële hofleven. Versterkt door de twaalf houtblazers (Douzes Grands Hautbois) van La Grande Écurie was dit ensemble het eerste formele orkest dat opgebouwd was rond een vaste groep strijkinstrumenten. Opmerkelijk was dat de strijkersgroep geen vier maar vijf stemmen telde: één bovenstem (dessus), drie middenstemmen (hautes-contres, tailles, quintes), en één basstem (basses de violons). Dit in tegenstelling tot de meer vertrouwde Italiaanse indeling van twee bovenstemmen, één middenstem en een bas. Op basis van oude bronnen bleek dat de drie middenstemmen niet aan gewone violen toevielen, maar aan altvioolachtige instrumenten (de hautes-contres waren beduidend kleiner dan de hedendaagse altviool, de quintes beduidend groter). Omdat na het opdoeken van het orkest in 1761 deze speciale altviolen verdwenen, heeft het ‘Centre De Musique Baroque De Versailles’ onlangs aan enkele vooraanstaande vioolbouwers de opdracht gegeven om deze instrumenten nauwkeurig te reconstrueren. Deze avond ziet én hoort u hiervan het resultaat, de violen van de Franse Zonnekoning zoals ze 300 jaar geleden schitterden!

Samenstelling van Les Vingt-quatre Violons du Roi Dessus: 6 gewone violen Hautes-contres: 4 altvioolachtige instrumenten, kleiner dan de moderne altviool Tailles: 4 altvioolachtige instrumenten, gelijkend op de moderne altviool Quintes: 4 altvioolachtige instrumenten, groter dan de moderne altviool Basses: 6 celloachtige instrumenten, groter en lager gestemd dan de moderne cello

TOELICHTING Drie generaties De anekdote over de melancholische vrouw, waarvan het waarheidsgehalte uiteraard in twijfel dient getrokken te worden, toont aan dat het orkest van de Zonnekoning een uitzonderlijke reputatie genoot, in staat om zieken (en zielen!) te genezen. De muzikale beweging die het genezingsproces in gang zette, was zonder twijfel de premier coup d’archet (een simultane neerwaartse strijkbeweging in alle partijen), een openingsformule waarvoor de Parijse orkesten tot ver in de 18de eeuw bekend stonden. Opmerkelijk is dat deze anekdote gepubliceerd werd in 1650, drie jaar vóór Jean-Baptiste Lully – de meest emblematische leider van het ensemble – in dienst trad van de Franse Zonnekoning. De kracht van het orkest, de discipline, de uniformiteit en de premier coup d’archet kunnen dus niet zomaar toegeschreven worden aan Jean-Baptiste Lully. Ofschoon hij een belangrijke rol speelde in de evolutie van dit prestigieuze orkest, was hij er niet de biologische vader van. Het ontstaan van Les Vingt-quatre Violons du Roi situeert zich twee generaties eerder, onder het bewind van Henri IV. Deze avond laten Skip Sempé en Capriccio Stravagante ons uitvoerig proeven van Les Vingt-quatre Violons du Roi zoals ze klonken onder het bewind van Henri IV, Lodewijk XIII en Lodewijk XIV, drie generaties koningen die dit muzikale apparaat inzetten om hun alomvattende macht te veruitwendigen en zonder gêne tentoon te spreiden.

Onder het bewind van Henri IV (van 1589 tot 1610) en Louis XIII (van 1610 tot 1643) waren Les Vingt-quatre Violons du Roi onmisbaar voor de uitvoering van de ballets de cour. Dit typische Franse theatrale menggenre bestond uit récits (gezongen passages), vers (rijmende verzen), entrées (een opeenvolging van dansen rond een specifiek thema, vb. ‘entrée des Cyclopes’), en een grand ballet (een feestelijke apotheose). De muziek die tijdens de hofballetten weerklonk, is ons overgeleverd via een aantal belangrijke muziekcollecties. Een daarvan is het Fonds Philidor dat vandaag bewaard wordt in de Bibliothèque municipale de Versailles en in de Bibliothèque nationale de France. Dit fonds bestaat uit tientallen partituren die door André Danican Philidor (1647-1730), kopiist en bibliothecaris van Louis XIV, gekopieerd werden. Een document waaruit we deze avond o.a. fragmenten horen is Recüeil de Plusieurs vieux Airs faits aux Sacres, Couronnements, Mariages et autres Solennitez faits sous les Regnes de François 1er, Henry 3, Henry 4 et Louis 13 avec plusieurs concerts faits pour leurs divertissement Recueillis par Philidor l’Aisné en 1690 (Rés. F494). Voor de meeste dansen kopieerde Philidor slechts de melodielijn (dessus) en de baslijn (basse de violon), wellicht de enige informatie waarover hij beschikte. Dit doet vermoeden dat de middenstemmen door de musici zelf ingevuld werden. Naast het Fonds Philidor is ook de bundel Terpsichore Musarum van de Duitse componist Michael Praetorius vermeldenswaardig.

3

4

TOELICHTING Het betreft een compendium van meer dan 300 instrumentale dansen in overwegend Franse stijl.

Onder leiding van de in oorsprong Italiaanse componist, violist en danser Jean-Baptiste Lully (1632-1687) rijkte de faam van Les Vingt-quatre Violons tot ver buiten de Franse landsgrenzen. Lully arriveerde in Parijs in 1646 en werd in 1653 door de Zonnekoning, Lodewijk XIV, aangesteld als hofcomponist. In de eerste jaren componeerde hij vooral ballets de cour. Geleidelijk aan ging hij op zoek naar een nieuwe orkestrale stijl en kreeg hij de leiding over Les Vingt-quatre Violons du Roi. Naast hofballetten, divertissementen, pastorales en comédies-ballet, schreef hij in totaal dertien tragédies-lyrique.

Dit belangrijkste Franse operagenre uit de 17de en 18de eeuw werd door Lully in het leven geroepen door elementen uit de Franse tragedie en komedie, het ballet de cour en de Italiaanse opera met elkaar te versmelten. Bekende voorbeelden zijn o.a. ‘Thésée’, ‘Atys’, ‘Roland’, ‘Armide’, ‘Cadmus et Hermione’. Lully behield een aantal elementen uit de Italiaanse opera zoals de ouverture, maar voegde introductiemuziek toe voor de dansers. Voorts voegde hij instrumentale delen bijeen tot symfonieën, verlevendigde hij de traditioneel op zichzelf staande recitatieven en aria’s, en voegde hij koorfragmenten toe om het dramatische effect te versterken. Hij introduceerde ook nieuwe instrumenten in het strijkorkest, zoals hout- en koperblazers, wat heel wat nieuwe muzikale mogelijkheden bood.

De Hautes-contres, tailles en quintes de violons waarop deze avond gespeeld wordt, werden gereconstrueerd door Antoine Laulhere en Giovanna Chitto in opdracht van het Centre de Musique Baroque de Versailles.

De violen en basses de violons waarop deze avond gespeeld wordt, werden gebouwd door 17de- en 18de-eeuwse meesters zoals Gagliano, Jacobs, Klotz, Barak Norman, Gofriller en Boquet.

5

BEZETTING Capriccio Stravagante Les 24 Violons - Skip SempĂŠ Dessus de violon: Lidewij van der Voort Tuomo Suni Simon Heyerick Kathleen Kajioka David Wish Maite Larburu Haute-contre de violon: Aira Maria Lehtipuu Antina Hugosson Myriam Mahnane Samantha Montgomery Taille de violon: Esther van der Eijk Margaret Little Charlene Yeh David Glidden Quinte de violon: Nick Milne Sylvestre Vergez Luc Gysbregts Sophie Cerf Basse de violon: Catherine Jones Rebecca Rosen Josh Cheatham Jean-Christophe Marq Julien Leonard Thomas de Pierrefeu

Blokfluit: Julien Martin Marine Sablonniere Hobo: Jasu Moisio Clementine Humeau Rodrogo Gutierrez Fagot: Jani Sunnarborg Evolene Kiener Luit: Wim Maeseele Thomas Dunford Klavecimbel: Skip SempĂŠ Olivier Fortin

6

BIO Capriccio Stravagante Capriccio Stravagante werd eind jaren ’80 opgericht door klavecinist Skip Sempé, maar heeft in de loop der jaren een compleet andere bezetting gekregen. Het ensemble heeft een breed repertoire waarbij het accent de laatste jaren ligt op de Franse barok. Capriccio Stravagante heeft een flexibele bezetting, van intiem kamermuziekensemble tot groot renaissance- of barokorkest, en valt op door een eigenzinnige benadering. De diverse vocale en instrumentale formaties van Capriccio Stravagante worden bemand door de beste Europese, Amerikaanse en Canadese musici. De uitgebreide discografie van het ensemble omvat o.a. muziek van Byrd, Monteverdi, Purcell, Bach, Buxtehude, Händel, Telemann, Couperin en Lully.

Skip Sempé De virtuoze klavecinist Skip Sempé is één van dé voorvechters van de oude muziek. In de Verenigde Staten studeerde hij muziek, musicologie, organologie en kunstgeschiedenis aan het conservatorium van Oberlin. Hij vervolgde zijn studies in Amsterdam bij Gustav Leonhardt. Skip Sempé viel vooral op door zijn vertolking van het Franse klavecimbelrepertoire, zijn avontuurlijke en vernieuwende visie op Bach en Scarlatti, en zijn interpretatie van Byrd en tijdgenoten. Als solist en als verfijnd continuospeler maakte hij reeds meer dan twee dozijn opnames.

7

NIEUWS Muziekcentrum De Bijloke Gent zoekt vrijwilligers Muziekcentrum De Bijloke zoekt enthousiaste vrijwilligers voor ticketcontrole, zaalbegeleiding, vestiaire, verkoop, bar of promotie. Wij bieden in ruil een correcte vrijwilligersvergoeding of gratis concerttickets. Interesse? Bezorg je gegevens aan Sophie Cocquyt via sophie.cocquyt@debijloke.be.

Nieuwe openingsuren De Bijloke Bistro BY COEUR D’ARTICHAUT De Bijloke Bistro biedt een schitterende bistrokeuken aan democratische prijzen, met een prachtig uitzicht op de middeleeuwse concertzaal en de Bijlokesite. Vanaf dit seizoen kan u er nog vaker terecht voor culinaire verwennerijen.

Voortaan is De Bijloke Bistro open van maandag tot en met woensdag van 12 tot 18 uur en op donderdag en vrijdag van 12 tot 22 uur. Bovendien kan u er op concertdagen van twee uur voor tot twee uur na de voorstelling genieten van een heerlijk diner.

Gent Creative City of Music In juni 2009 kreeg Gent van de UNESCO de titel ‘Creative City of Music’.

Gent is de vierde stad - na Bologna, Sevilla en Glasgow - die in de categorie ‘muziek’ werd opgenomen in het Creative Cities Network. De erkenning werd officieel gelanceerd op zaterdag 18 september 2010. Bij deze gelegenheid deden een delegatie van de UNESCO en vertegenwoordigers van de drie andere muzieksteden Muziekcentrum De Bijloke en de stad Gent aan. Op deze bijeenkomst werd een ‘Memorandum of Understanding’ ondertekend. De Unesco richtte het Creative Cities netwerk op om sociale, economische en culturele ontwikkeling te stimuleren binnen een internationale context.

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - VR 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, ZA 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be Colofon Tekst programmaboekje | Frederik Styns Inleiding | Frederik Styns & Skip Sempé (auditorium, 19u15) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

8

BiNNENKORT WO | 29.09.10 20:00 | Voix Gras

ZO | 17.10.10 15:00

Concerto Italiano, Rinaldo Alessandrini

B’Rock

(muzikale leiding)

Vijf jaar barokorkest B’Rock

Musica Sacra a Roma WO | 20.10.10 20:00 | Jazz DO | 30.09.10 20:00 | Musica Antiqua 1

Dave Holland Quintet

Scherzi Musicali, Nicolas Achten (muzikale leiding)

ZA | 23.10.10 20:00 | East of Eden mix

La catena d’Adone

(in De Centrale) Brooklyn Rider, Kayhan Kalhor

ZA | 02.10.10 20:00 | East of Eden +

(kemanche)

Dialogos, Katarina Livljanic (zang,

Silent City

muzikale leiding) Barlaam en Josaphat – het christelijke

ZO | 24.10.10 16:00 | De Bijloke Jong

Boeddhaverhaal

DeFilharmonie, Peter Billoen (dirigent), Dimitri Leue (acteur)

ZO | 10.10.10 11:00

Kidconcert: Het Zwanenmeer (6+)

Florian Heyerick, Ex Tempore Graupner: Kantata!

ZO | 24.10.10 17:00 | Docenten in concert Gents Saxcollectief

ZO | 10.10.10 17:00 | Docenten in concert

Goddaer, Legley, Bach, Jones, Reich

Bram Nolf, Rik Vercruysse, Guy Penson Beethoven, Schumann, Reinecke

WO | 27.10.10 20:00 | East of Eden Ustad S. Dagar & zonen (zang)

DO | 14.10.10 20:00 | Voix Gras

Noord-Indiase drupad

Cunfraterna di u Santissimu Crucifissu di a pieve di a Serra

DO | 28.10.10 20:00 | Symfonisch 1+

Corsicaanse gezangen voor de doden en

Ronald Brautigam (pianoforte)

de levenden

Beethoven, Agsteribbe

VR | 15.10.10 20:00 | Symfonisch 2

ZA | 30.10.10 20:00 | Symfonisch 3

Symfonieorkest Vlaanderen, Andreas

Brussels Philharmonic, Michel Tabachnik

Delfs (dirigent), Andreas Haefliger

(dirigent), Christiane Oelze (sopraan)

(piano)

Strauss, Brahms

Kernis, Chopin, Schumann WO | 03.11.10 20:00 | Jazz Mix (in Vooruit) ZA | 16.10.10 20:00 | Miry Tetzlaff Quartett Haydn, Dvorak, Schönberg

John Scofield Trio