Ensemble Sarband by Muziekcentrum De Bijloke

BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. Muziekcentrum De Bijloke Gent is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be) AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. COLOFON Tekst programmaboekje | Johan Van Acker Inleiding | Johan Van Acker, Mustafa Dogan Dikmen en Vladimir Ivanoff Coverafbeelding | Hemelvaart van Mohammed. Miniatuur bij Nizami’s “Khamsa” (Vijf gedichten), Tabriz, Iran, 1539–43. BL Or. MS 2265, f. 195 Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Daan Bauwens © Muziekcentrum De Bijloke Gent

ENSEMBLE SARBAND Geboorte en hemelvaart van de profeet Mohammed ZA | 22.05.10 | 20:00

09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

ENSEMBLE SARBAND Programma

I. Mevlîd / Geboorte van de profeet Mohammed 1. Ey Hüdâ’dan Lütf-u Ihsan isteyen (geestelijke hymne, modus ussak) “O, gij die van God mildheid en goedheid verhoopt, komt naar de geboortedag van de heilige Profeet van God” Tekst: Vâlî Abdurrahman Efendi (19de eeuw) Muziek: Zekâi Dede (1824-1897) 2. Çalap nurdan yaratmis canini Muhammed’in (geestelijke hymne, modus mâhur) “God heeft uit licht het hart van Mohammed geschapen” Tekst: Yunus Emre (1240?-1321?) Muziek: Aslan Hepgür (1ste helft 20ste eeuw) 3. Alem nura garkoldu Muhammed dogdugu gece (geestelijke hymne, modus rast) “Licht overvloeide de wereld in de nacht dat Mohammed geboren werd” Tekst: Yunus Emre (1240?-1321?) Muziek: Traditioneel 4. Mevlîd-i Sherif (recitatie) “Geboorte van de Verhevene“ Tekst en muziek: Süleyman Çelebi (gest. 1419) 5. Nur-i Cemali (geestelijke hymne, modus hicaz) “Het volkomen licht“ Muziek: Turks traditioneel (14de eeuw) -PAUZE-

WWW.DEBIJLOKE.BE

ENSEMBLE SARBAND Programma II. Miraj / Hemelvaart van de Profeet Mohammed DE ROEPING VAN DE PROFEET: 6. Ouverture: Irak Pesrev (instrumentaal, modus irak) (midden 17de eeuw) 7. Taksim (instrumentale improvisatie) 8. Cebrâilim selâm eyle (geestelijk lied, modus hüseyni) “Mijn Gabriel, groet de vriend van m’n hart” Tekst: Yunus Emre (1240?-1321?) Muziek: Turks traditioneel DE NACHTELIJKE REIS VAN DE PROFEET (al-isrâ): 9. Sura 17, vers 1 (Koranrecitatie) 10. Bir geceydi (geestelijk lied, modus bestenigâr) “Op een nacht gebeurde het” Tekst: Anoniem Muziek: Turks traditioneel 11. Hüseyni Pesrev (Mevc-i derya) (instr., modus hüseyni) “Het golven van de zee” Anoniem: 16de - 17de eeuw 12. Bir gece Mohammede (geestelijk lied, modus acem) “Op een nacht kwam tot Mohammed” Tekst: Yunus Emre (1240?-1321?) Muziek: Turks traditioneel 13. Sura 17, vers 60 (Koranrecitatie) 14. Pesendide Pesrev (instrumentaal, modus pesendide) Muziek: Sultan Selim III (1762-1808) DE HEMELSE REIS VAN DE PROFEET: 15. Taksim (instrumentale improvisatie) 16. Cemii enbiyâlardan (geestelijk lied, modus segâh) “Bij de bijeenkomst van de Profeet”, Tekst en muziek: Turks traditioneel 17. Ezân-i Muhammedi (oproep tot het gebed) 18. Segâh Tekbir (geestelijk hymne, modus segâh) Tekst en muziek: Buhurizâde Mustafa Itry (ca. 1630 - 1712) 19. Salât-i ümmiye (geestelijk hymne) Tekst en muziek: Hatip Zâkirî Hasan Efendi (1545 - 1623) 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

ENSEMBLE SARBAND uitvoerders

Ensemble Sarband: Vladimir Ivanoff artistieke leiding, programmasamenstelling, percussie Mustafa Dogan Dikmen Koranrecitatie en zang Bekir Büyükbas hafiz - Koranrecitatie en zang Celaleddin Biçer ney en kanun Ahmet Kadri Rizeli kemençe Ugur Isik ajakli keman

WWW.DEBIJLOKE.BE

TOELICHTING De verlichte nachten van de Profeet Mohammed Johan van acker

Op de twaalfde dag van de derde maand van het islamitische jaar vieren moslims de geboorte van de Profeet Mohammed. Het is een dag die letterlijk oplicht, een dag ook waarop Koranrecitaties en gebeden op hun plaats zijn. Soefimystici kleuren deze gebeurtenis van oudsher in, en dat laat zich o.a. in de liedkunst verklanken. Ook de herdenking van Mohammeds hemelvaart in de nacht van 27 rajab, de zevende maand van de islamitische kalender, gaat met religieuze ingetogenheid gepaard. De engel Gabriel begeleidde de Profeet op zijn tocht van Mekka naar Jeruzalem, waar hij op een ladder van licht de zeven hemelen beklom. De voorbije eeuwen is ook rond deze herdenking een rijk muziekrepertoire gegroeid, gaande van sobere recitaties tot uiterst kunstzinnige liederen. Het Ensemble Sarband citeert vanavond toonzettingen op de Ottomaanse poëzie van Yunus Emre, en uit het Ottomaanse Mevlîd, een lofdicht op de Profeet dat Süleyman Çelebi schreef in de 15de eeuw. De verlichte nacht van de geboorte De herdenking van de geboorte van Profeet Mohammed omstreeks het jaar 570 A.D. wordt in de moslimwereld uitbundig gevierd. Koranrecitaties en liederen gaan die dag hand in hand met het nuttigen van zoetigheden. Dit gebruik hangt nauw samen met het spreekwoordelijke islamitische ‘zoet eten en zoet denken’, symbool voor de positieve manier van denken over de Profeet. Turken noemen deze dag mevlîd kandili (‘mevlîd’ d.w.z. ‘geboorte’ en kandili ‘kandelaar’). Dit laatste verwijst naar het Turkse gebruik om ‘s avonds in de moskee alle lichten aan te steken. Turken eten op deze ‘verlichte nacht van de geboorte’ dikwijls een kom griesmeel met boter en honing, volgens de traditie het lievelingsgerecht van Mohammed. 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

TOELICHTING De nacht van de reis en de hemelvaart van de Profeet Mohammed Volgens de overlevering wekte de engel Gabriel de Profeet Mohammed in de nacht van 27 rajab, de zevende maand van de islamitische kalender. Op het gevleugelde rijdier burâq, schitterend en snel als de bliksem, ging het naar Jeruzalem. Daar leidde Mohammed het gebed, in aanwezigheid van alle profeten, ondermeer Abraham, Mozes en Jezus. Na deze aardse etappe volgde de hemelse reis: Mohammed besteeg een ladder van licht naar de zeven hemelen en de onzichtbare troon van Allah. Door bemiddeling van een engel ontving hij ter intentie van de gelovigen verschillende bekende geboden, o.a. de verplichting tot het vijftig maal bidden per dag. Op aanraden van Mozes ging de Profeet opnieuw over het aantal gebedsmomenten onderhandelen, en uiteindelijk kwam er een substantiële vermindering tot vijf uit de bus. Mohammed hield ook halt bij de sidrat-ul-muntaha, de lotusboom van de eindbestemming. Aan de wortels ontsprongen vier rivieren: de Nijl, de Eufraat, en twee onzichtbare rivieren die door het paradijs stromen. Na zijn wedervaren in Jeruzalem keerde Mohammed terug naar Mekka, om er ’s morgens de gelovigen in te lichten. Yunus Emre en Süleyman Çelebi Ensemble Sarband put tijdens het concert in Muziekcentrum De Bijloke uit teksten die deze ‘verlichte nachten’ van de Profeet Mohammed verhalen, o.a. van Süleyman Çelebi en Yunus Emre. Süleyman Çelebi (1351-1422) leerde als zoon van Ahmed Paşa – een minister onder sultan Murad I – al vroeg de geplogenheden van het Ottomaanse bewind kennen. Hij kwam op vrij jonge leeftijd aan het hoofd te staan van de Turkse tak van de orthodoxe Khalwatiyah soefiorde, in Iran opgericht door ‘Umar al-Khalwatî (gest. 1397). Kort daarna werd Süleyman imam aan het hof van sultan Bayezid I (1389-1402), en na diens dood aan de Ulu-moskee van zijn geboortestad Bursa. Het bekendste en enige bewaarde werk van Süleyman is zijn religieuze gedicht Mevlûd-i Nebi of ‘Geboorte van de Profeet’. De Mevlûd verhaalt echter ook het verdere leven en de dood van Mohammed, de wonderen die hij verrichtte, zijn nachtelijke reis naar Jeruzalem WWW.DEBIJLOKE.BE

TOELICHTING en zijn hemelvaart. Het is een zogenoemd masnavî, een gedicht met als rijmschema aa/bb/cc/… ; ieder dubbelvers heeft m.a.w. een apart rijm, dat de halfverzen met elkaar verbindt. Niet alleen op de geboortedag van de Profeet, maar ook tijdens begrafenisrituelen worden deze teksten gereciteerd. Süleyman Çelebi bouwde verder op de traditie die o.a. zijn soefivoorganger Yunus Emre (1240?-1321?) had uitgebouwd. Zijn teksten over de goddelijke liefde weten tot vandaag te inspireren. Mystieke poëzie is in de islamitische wereld sowieso altijd erg populair geweest. Volgens de overlevering leidden sommige moslims al tijdens het leven van de Profeet Mohammed (570-632) een teruggetrokken leven, gewijd aan devotie en ascese. Deze mystieke islam of soefisme ‘institutionaliseerde’ zich snel tot een aantal broederschappen. Soefi’s moesten een louteringsproces doormaken, een sober en armoedig bestaan leiden (faqir in het Arabisch, darwesh in het Perzisch waarvan later derwisj werd afgeleid). Ook het luisteren naar muziek en poëzie kon helpen om dichter tot God te komen. Hoogstaande composities en Koranrecitaties De Osmanen kwamen omstreeks het begin van de 13de eeuw aan de macht in wat nu Turkije is. Geleidelijk aan zouden ze een enorm rijk uitbouwen dat stand hield tot de Eerste Wereldoorlog. Het was een periode – zes eeuwen lang – waarin de klassieke muziek een hoge status genoot. Zowel het componeren als het uitvoeren waren hoog ontwikkelde specialisaties. De kunstmuziek genoot de bescherming en de steun niet alleen van sultans en viziers, maar ook van de hoge geestelijkheid die dit niet tegenstrijdig achtte met de islam. Een aantal hoogwaardigheidsbekleders stond trouwens zelf bekend als componist, als zanger of als instrumentalist. De meeste muziek aan het Ottomaanse hof werd gearrangeerd in suites bestaande uit een reeks vocaal-instrumentale composities. Alhoewel de stukken elkaar meestal zonder onderbreking opvolgden, werden er toch improvisatiemomenten of taksîmler voorzien. Dat gaf de zangers de gelegenheid uit te rusten. Koranrecitaties vormden een aparte specialiteit. Volgens de meest gangbare overlevering bestond er bij de dood van de Profeet geen boekwerk dat de gehele Koran bevatte. Wel was 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

TOELICHTING & BIO de tekst vanaf het begin van de openbaringen in mondelinge vorm volledig bewaard. Tijdens de regering van de derde kalief Oethmaan, werd aan een commissie o.l.v. Zaid Ibn Thabit, de vroegere secretaris van de Profeet, opdracht gegeven een officiële redactie van de volledige Koran vast te stellen. Tot een uniforme voordracht kwam men echter nog niet. Het vroege Arabische schrift bevatte geen klinkers, en een aantal medeklinkers had bovendien dezelfde of bijna dezelfde vorm. In de loop van de eeuwen werden echter tekens ontwikkeld om letters van elkaar te onderscheiden, en nieuwe tekens ingevoerd om de klinkers aan te duiden en andere bijzonderheden van de tekst vast te leggen. Toch maakte dit geen einde aan de wildgroei die uit de mondelinge overlevering voortkwam. In de eerste helft van de tiende eeuw reikte Ibn Moedjahid, de ‘imam’ van de Koranlezers in Bagdad, de oplossing aan. Met steun van de autoriteiten verklaarde hij zeven overgeleverde manieren van lezen voor correct. Alle gingen terug op zeven beroemde Koranlezers uit de achtste eeuw. Vandaag zijn er eigenlijk maar twee versies meer in omloop. De versie die door Warsj van de lezing van Nafi’ is overgeleverd, is in gebruik in Afrika (uitgezonderd Egypte). De versie die door Hafs is overgeleverd van de lezing van ‘Asim is gangbaar in Egypte en in de rest van de Arabische wereld. Hoewel deze lezingen naar uitspraak en naar voordracht nogal eens uit elkaar lopen, zijn de betekenisverschillen tamelijk klein. Ensemble Sarband De groepsnaam ‘Sarband’ stamt uit het Perzisch en het Arabisch, en duidt op een geïmproviseerde verbinding van twee delen binnen een muzikale suite. Een toepasselijke benaming! Het voornaamste opzet van de in 1986 door Vladimir Ivanoff opgerichte groep is het nastreven van de historische en muzikale biografie van de complexe verbindingen tussen Europese muziek aan de ene kant en de islamitische en joodse muzikale cultuur aan de andere kant. Met hun diverse programma’s viert Sarband de symbiotische relatie tussen de Oriënt en het Westen met zowel delicate sensitiviteit als betekenisvolle intensiteit. Voor de vertolking van dit Turkse religieuze repertoire doet Vladimir Ivanoff beroep op een keur aan Turkse musici, waarbij vooral de buitengewone stem van Dikmen beklijft. WWW.DEBIJLOKE.BE

EAST OF EDEN 2010-2011 East of Eden WO | 27.10.10 | 20:00 Ustad Sayeduddin Dagar & Zonen (zang) Noord-Indiase drupad WO | 01.12.10 | 20:00 Akis Ensemble, Dogan Dikem (zang, percussie, muzikale leiding) Hofmuziek van de sublieme Porte tot de Turkse republiek DO | 20.01.11 | 20:00 Ashkan Kamangari (zang), Sina Jahanabadi (kemanche), Sardar Mohammadjani (tar & daf) Perzische liedkunst DO |03.03.11 | 20:00 Osaka Gakuso Japanse keizerlijke hofmuziek ‘Gagaku’ DO | 07.04.11 | 20:00 Solisten van de Byzantijnse muziek, Frédéric Tavernier-Vellas (zang & muzikale leiding) Grieks-Orthodoxe humnes tijdens de Goede Week Abonnement €72 | Reductie €60 East of Eden + Breidt uw abonnement uit met twee muzikale uitstappen! ZA | 02.10.10 | 20:00 Dialogos, Katarina Livljanic (zang & muzikale leiding) Barlaam en Josaphat - het christelijke Boeddhaverhaal DO | 05.05.11 | 20:00 Spectra, Filip Rathé (dirigent), Ann De Renais (sopraan) East meets West - Reflecties op Japanse hofmuziek Abonnement+ €100 | Reductie+ €84 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be

BINNENKORT VR | 28.05.10 20:00 | Exploration

DI | 20.07.10 15:00 |

Daan Vandewalle (piano)

Sint-Baafsabdijconcerten

Graupner, Stravinski, Busoni, Sorabji

Christine Busch (viool), Olivier Marron (cello)

ZO | 06.06.10 15:00 |

Schulhoff, Britten, Glaser, Ravel

Symfonisch 3 / 3+ Brussels Philharmonic, Michel Ta-

WO | 21.07.10 15:00 |

bachnik (dirigent), Herbert Schuch

Sint-Baafsabdijconcerten

(piano)

Kristian Bezuidenhout (pianoforte),

Korngold, Bruckner

Esther Yoo (viool) Beethoven, Haydn, Kreisler, Bach

DO | 10.06.10 20:00 | MA.XS François Fernarndez (viool), Rainer

DO | 22.07.10 |

Zipperling (cello),

Sint-Baafsabdijconcerten

Bojan Vodenitsjarov (pianoforte)

Skip Sempé (klaveceimbel), Olivier

Speelplezier bij Haydn

Fortin (klavecimbel) A.-L. Couperin, F. Couperin, Rameau,

ZA | 12.06.10 20:00

Scarlatti

deFilharmonie, Jaap van Zweden (dirigent)

VR | 24.09.10 | Symfonisch 1 / 1+

Laureatenconcert Koningin Elisabeth

deFilharmonie, Philiippe

Wedstrijd piano

Herreweghe (dirigent), Dagmar Peckova (mezzosopraan)

Z0 | 18.07.10 15:00 |

Mahler, Bruckner

Sint-Baafsabdijconcerten Pascal Schumacher (vibrafoon),

ZA | 25.09.10 | Musica Antiqua 2 / 2+

Francesco Schlimé (piano)

Capriccio Stravagante, Skip Sempé

Dialogues

(muzikaleiding) Les 24 Violons du Roi

MA | 19.07.10 15:00 | Sint-Baafsabdijconcerten

WO | 29.09.10 | Voix Gras / +

Ustad Sayeeduddin Dagar (zang),

Concerto Italiano, Rinaldo

Bert Cornelis (surbahar)

Alessandrini (muzikale leiding)

Drupad

Musica Sacra a Roma