BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. CULTUUR EN ECOLOGIE HAND IN HAND! WWW.ECORENTAL.BE De Bijloke rijdt op aardgas dankzij ecorental AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. COLOFON Tekst Programmaboekje | Johan Van Acker Inleiding | Johan Van Acker (Auditorium 19u15) Coverafbeelding | Iraanse landschap Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel © Muziekcentrum De Bijloke Gent
MYSTIEKE STEMMEN... HOssein omoumi & madjid khaladj DO | 19.11.09 | 20:00
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
3
4
MYSTIEKE STEMMEN... Programma
Uitvoerders
vocaal-instrumentale
Hossein Omoumi | ney (riet-
Perzische suite - deel 1
fluit) en zang
Pauze
Madjid Khaladj | tombak (vaastrommel), daf (grote
vocaal-instrumentale Perzis-
raamtrommel), dayre (kleine
che suite - deel 2
raamtrommel), zang-e saring么shti (koperen vingercimbaaltjes)
WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING mystieke stemmen binnen de iraanse stilte... johan van acker
Ingenieuze ritmes en subtiele melodische riedels, ziedaar de basisingrediënten waarmee Hossein Omoumi en Madjid Khaladj de Iraanse klassieke traditie schilderen. De klank van de rietfluit bekoorde al heel vroeg de derwisjen, die er hun bijeenkomsten mee opluisterden. Het timbre en het klaaglijke karakter brachten ook heel wat dichters in vervoering. De diepe stem en de beheerste speelwijze van Omoumi zijn legendarisch. Hij plaatst de ney tegen de tanden, waardoor een nog grotere klankvariatie ontstaat, een universum van zuivere tonen. Madjid Khaladj brengt een al even verfijnd ritmisch spel op een scala aan klassieke percussie, van vaas- en raamtrommel tot vingercymbaaltjes. Stiltes zijn hier even belangrijk als de klinkende momenten. Beide musici gaan met elkaar een intense dialoog aan, improviserend vanuit het rijke kader van de Iraanse klassieke traditie. Klassieke muziek in Iran Die Iraanse muziek heeft natuurlijk een lange geschiedenis, maar eigenlijk zijn we daar niet goed over ingelicht. Eén van de redenen is dat een groot deel van de bibliotheken van het oude Perzische rijk door plunderingen verloren is gegaan. Het muziekleven moet in elk geval heel rijk geweest zijn, want bij de verovering van Iran door de islam - vanaf 642 - begonnen de Iraanse muzikanten onmiddellijk over het hele moslimrijk uit te zwermen, zo populair waren ze. Melodie en ritme vormen ook in Iran de basis van het klassieke repertoire. Het is een ingenieus geheel dat strikt geordend is, een orde die het raamwerk vormt voor elk concert. Je zou het kunnen vergelijken met een boek, een verzameling van melodieën (radif). Het werk bestaat uit 12 delen opgesplitst volgens toonaarden : vijf hoofdtoonaarden (dastgahs) én vijf afgeleide toonaarden (avaz). Elk omvat op zijn beurt een 400-tal mu09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING ziekstukken (gushehs). Zoals in vrijwel alle oosterse muziek, speelt improvisatie – binnen welbepaalde regels – een grote rol. De intervallen kunnen zowel groter als kleiner zijn dan hele of halve tonen; in Iran werken ze zelfs met komma’s, minieme toonverschillen. Precies die fijne afstelling draagt bij tot een grote emotionele zegging. Iraanse muzikanten combineren verschillende functies. De rol van uitvoerder natuurlijk, maar minstens even belangrijk ook die van scheppend kunstenaar. Door improvisatie laten ze elke keer een ander werk horen, ze herscheppen het als het ware. Hun derde rol is die van theoreticus. Niet verwonderlijk! Alleen muzikanten die de muziektheoretische structuur onder de knie hebben, kunnen in alle vrijheid improviseren. Alleen zij weten perfect binnen welke grenzen ze zich kunnen bewegen... Hier ontstaat de magie, de bijna irreële reis van musici doorheen een vertrouwde wereld, maar met een muzikaal en ritmisch landschap dat aan hun bevatting ontsnapt. Het klagen van de rietfluit Veel klassieke muziek heeft zijn wortels in de volkstraditie, ook in Iran. Dat geldt zeker voor het repertoire van de ney of rietfluit. Bij het bespelen worden twee technieken toegepast. De meest verspreide is de plaatsing tegen de lippen, een techniek die vooral in de volksmuziek populair is. Toonhoogte en timbre worden verkregen door het al dan niet afsluiten van de vingeropeningen, in combinatie met de stand van mond en lippen en de luchtdruk binnen de ney. In de klassieke muziek plaatst men de ney echter tussen de twee bovenste snijtanden en de bovenlip in, een techniek die een veel grotere klankvariatie toelaat. Bij deze zogenoemde Isfahani-techniek wordt de luchtstroom met de tong over de bovenrand van de ney heen geleid. Zo ontstaat de klank in de mondholte, net achter de boventanden. Geoefende uitvoerders kunnen het timbre en de toonhoogte moeiteloos wijzigen zonder de vingers te gebruiken. Een kleine verandering in de grootte en de vorm van de mondholte of een andere positie van de tong zijn hiervoor voldoende. De ney mag dan een eenvoudig instrument zijn, het vraagt wel om een beheerste spelwijze. Vooral het voortbrenWWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING gen van een zuivere toon, zonder al te veel lucht, blijkt voor heel wat muzikanten onoverkomelijk. Hossein Omoumi is die muziektechnische grens echter al lang gepasseerd. De klank van de rietfluit bekoorde al heel vroeg de derwisjen, die er hun bijeenkomsten mee opluisterden. Het timbre en het klaaglijke karakter brachten ook heel wat dichters in vervoering. Djalâl Ad-Dîn Ar-Rûmî bijvoorbeeld beschreef in de 13de eeuw het jammeren van de rietfluit – afgesneden van het rietbed – als volgt: “Luister hoe de rietfluit een verhaal vertelt, een weeklacht om de scheiding. Sinds de verwijdering van het veld, heeft haar klaaglied man en vrouw doen jammeren”. Niet alleen de dichters maar ook de derwisjen – de islammystici – waren onder de indruk van de klank van de ney. Het soefisme - de mystieke islam - is trouwens nog altijd heel populair in Iran. De oorsprong van dat soefisme ligt in Bagdad waar in de negende eeuw al speciale plaatsen ter beschikking werden gesteld om voordracht en muziek te beoefenen. In de moskeeën sprak men openlijk over de mystieke weg die moest leiden tot de uiteindelijke eenwording met Allah. Geleidelijk ontstonden binnen de islamwereld heel verscheiden mystieke tradities. Bij ons waarschijnlijk het best gekend zijn de draaiende derwisjen, mannen in een lang wit kleed die om hun as draaien. Tijdens die mystieke dans houden ze hun rechterpalm opwaarts gericht om zo van de hemel de genade te ontvangen; die genade geven ze via hun neerwaarts gerichte linkerpalm daarna aan de aarde en aan de mensheid door. Het is hun manier om in trance te geraken. De meeste orden kennen het beluisteren van muziek én dans een bevoorrechte plaats toe. Orthodoxe moslims en sommige soefimeesters vinden het maar een zinnenprikkelend gebeuren. Ingenieuze ritmes Ritme is naast melodie een basisingrediënt binnen de Iraanse muziek. Hier speelt de tombak een eersterangsrol, een bekervormige trommel uit notelaar of moerbeiboomhout. Oorspronkelijk was het een begeleidingsinstrument – bespeeld met de handpalmen en met de vingertoppen – om het ritme aan te 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
7
8
TOELICHTING geven. Die functie vervult het ook nu nog. In de loop van de 20ste eeuw kreeg het binnen het concertrepertoire echter ook een belangrijke solistische rol toebedeeld. Een aantal meesters ontwikkelden de speeltechniek verder, o.a. Madjid Khaladj. De tombak mag qua vorm dan misschien het meest eenvoudige percussie-instrument zijn, muzikaal-technisch is het toch het meest complete.
WWW.DEBIJLOKE.BE
BIOGRAFIE Hossein Omoumi Hossein Omoumi (° 1944, Isfahan) komt uit een muzikale familie. Zijn vader gaf hem z’n eerste zanglessen, gevolgd door meester Mahmood Karimi. Vanaf zijn veertiende combineert hij dit met een opleiding ney (rietfluit) bij meester Hassan Kasâ’i. In 1962 vangt Hossein Omoumi studies architectuur aan aan de Nationale Universiteit van Teheran; in 1972 behaalt hij zijn doctoraat aan de Universiteit van Florence. Hossein Omoumi verdeelt zijn tijd sindsdien tussen beide disciplines. Er volgen opnames voor de Iraanse Radio en Televisie, en lesopdrachten aan Nationaal Conservatorium, het Centrum voor het Behoud en de Verspreiding van Muziek, en de Universiteit van Teheran. In 1984 verlaat Hossein Omoumi Iran. Hij doceert achtereenvolgens aan het Centre d’Etudes de Musiques Orientales de l’Institut de Musicologie (Sorbonne, Parijs), de Wales University, en het Department of Ethnomusicology van het UCLA (University of California, Los Angeles). Vandaag is hij verbonden aan het Department of Ethnomusicology van de University of Washington in Seattle. Omoumis architectuurstudies spoorden hem aan tot allerhande opzoekingswerk naar de bouw en de fysische verhoudingen van de ney. Zijn wetenschappelijke kennis leidde tot nieuwe inzichten. Hij maakte o.a. een ivoren mondstuk om een betere uitvoering van de Isfahani-techniek mogelijk te maken, waarbij de ney niet via de lippen maar wel via de tanden en de tong bespeeld wordt. Madjid Khaladj Madjid Khaladj (° 1962, Ghazvin) startte op zevenjarige leeftijd met studies tombak. Hij is uitgegroeid tot één van de beste Iraanse percussionisten. Madjid Khaladj werd internationaal bekend via concertoptredens, maar ook via conferenties, radio- en televisieopnames (o.a. filmmuziek met Ry Cooder and Lisa Gerrard), en lesopdrachten. In 1984 nodigde het Centre d’Etudes de Musiques Orientales de l’Institut de Musicologie (Sorbonne, Parijs) onder het voorzitterschap van Yehudi Menuhim hem uit om er te doceren. In 1996 stichtte hij in Parijs zijn eigen Ecole de tombak. Sinds 1998 geeft Madjid Khaladj ook les aan Cité de la Musique (Parijs) en de Musik-Akademie der Stadt Basel (Zwitserland). 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
9
madjid Khaladj (bijlokestioval 2009)
Š Eric De Mildt
HUISMEDEDELINGEN muziekcentrum de bijloke blogt!
Voortaan verschijnt op de website van Muziekcentrum De Bijloke Gent een blog. Hiermee willen we u, Bijlokebezoeker, nog beter op de hoogte houden van het reilen en zeilen in het Muziekcentrum en af en toe een blikje achter de schermen gunnen. We willen er u bijvoorbeeld ook cd’s aanprijzen die wij absoluut de moeite waard vinden of interessante informatie verstrekken die niet rechtstreeks met het programma te maken heeft. En… we doen ook een beroep op u! Heeft u een boeiend concert gehoord en schrijft u graag een recensie? Aarzel dan niet om ons te contacteren op info@debijloke.be
Lees het gastenboek
Na elk concert worden de artiesten uitgenodigd om iets in het gastenboek van het Muziekcentrum te schrijven. U kan nu doorheen dit gastenboek bladeren op onze website. Lees de hartverwarmende woorden van o. a. Claire Lefilliâtre, Paul De Clerck, Stefon Harris, Christoph Prégardien, Jean-Guihen Queyras, Christine Busch... (www.debijloke.be)
SYMFONIEORKEST VAN DE CONSERVATORIA VAN GENT, TILBURG EN MAASTRICHT
Al enkele jaren komen de gevorderde studenten van de conservatoria van Tilburg, Gent en Maastricht één keer per seizoen samen om een groot symfonieorkest te vormen. Gedurende een week trekken zij zich terug op het Belgische platteland om zich voor te bereiden op een symfonisch concert dat aan het eind van die week in Tilburg, Gent en Maastricht uitgevoerd wordt. Dit jaar staat het orkest op 23 november in Muziekcentrum De Bijloke Gent met o.a. de ‘Symphonie Fantastique’ van Hector Berlioz. Voor de vertolking van de solopartij in de ‘Rhapsodie’ van Claude Debussy werd klarinettist Sven Van De Voorde van Hogeschool Gent Conservatorium geselecteerd.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
12
BINNENKORT VR | 20.11.2009 | 20:00 | Musica
Grieks-Meditteraans
Antiqua 2 Koor en orkest Collegium Vocale
DO | 17.12.2009 | 20:00 | MA.XS /
Gent olv Philippe Herreweghe
Symfonisch 2+
Purcell
Ronald Brautigam (pianoforte) Beethoven pianosonates V
ZO | 22.11.2009 | 17:00 | Docenten in
VR |08.01.2010 | 20:00 | Musica
Concert
Antiqua 1
Docenten van de afdeling jazz, lichte
Akademie fĂźr Alte Musik Berlin
muziek conservatorium
Kandidaten voor het ambt van Thomascantor in Leipzig
ZA | 28.11.2009 | 20:00 | Symfonisch 2 / 2+
ZA |09.01.2010 | 20:00 | Symfonisch
Symfonieorkest Vlaanderen olv
2 / 2+
Seikyo Kom, Pieter Wispelwey
Symfonieorkest Vlaanderen olv Eti-
(cello)
enne Siebens, Jean-Philippe Collard
DvorĂĄk, Britten, Elgar
(piano) Mozart, Stravinski
DO | 03.12.2009 | 20:00 | Miry / + Lipkind Quartet
Z0 |10.01.2010 | 11:00 | Kantata
In search of new worlds
Florian Heyerick (dirigent) Cantates van Graupner
ZA | 05.12.2009 | 20:00 | Symfonisch 1 / 1+
14/16/20/21/22/23.01.2010 | 20:00
deFilharmonie olv Jaap van Zweden
LOD
Brahms, Franck
Autopsie van een gebroken hart
DO | 10.12.2009 | 20:00 | Jazz
WO |20.01.2010 | 20:15 | Miry+
Kurt Van Herck, Bobo Stenson
Belcea Kwartet Beethoven, Szymanovski
VR | 11.12.2009 | 20:00 | Musica Antiqua 2
ZA |23.01.2010 | 20:00 | Voix Gras
Harmonie Universelle olv Florian
Vlaams Radio Koor, Ensemble uit
Deuter
het Brussels Philharmonic olv Timo
Kerst in Europa
Nuoranne, Jef Neve (piano) Bernstein, Wihitacre, Neve
VR | 11.12.2009 | 20:00 | East of Eden + (De Centrale) Ross Daly Quartet
WWW.DEBIJLOKE.BE
(Uitverkocht)