BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENT J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be) COLOFON Tekst programmaboekje | Frank Pauwels Coverafbeelding | Titelblad van Bachs autograaf ‘Das Wohltemperierte Klavier’ Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel © Muziekcentrum De Bijloke Gent
J. S. BACH Das Wohltemperierte Klavier, Boek 1 Richard Egarr DO | 25.02.10 | 20:00
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
3
4
J. S. BACH Programma
Uitvoerders
J. S. Bach (1685-1750)
Rigard Egarr | klavecimbel
Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude
& & & & & & & & & & & &
Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga
nr nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr.
1 in C 2 in c 3 in Cis 4 in cis 5 in D 6 in d 7 in Es 8 in es 9 in E 10 in e 11 in F 12 in f
& & & & & & & & & & & &
Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga Fuga
nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr. nr.
13 in Fis 14 in fis 15 in G 16 in g 17 in Gis 18 in gis 19 in A 20 in a 21 in Bes 22 in bes 23 in B 24 in b
Pauze Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude Prelude
WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING Das Wohltemperierte Klavier Frank pauwels
In 1717 werd Bach kapelmeester aan het hof van Anhalt-Köthen. In het calvinistische Köthen was er nauwelijks plaats voor kerkmuziek. Bach had tot taak wereldlijke muziek te schrijven en veel van zijn instrumentale werken vinden hier hun oorsprong. Ook begon hij in Köthen aan de preludes en fuga’s op elke mogelijke toonsoort die uiteindelijk ‘Das wohltemperierte Klavier’ zouden vormen. Maar nadat hem in 1722 het overlijden ter ore was gekomen van Johann Kuhnau, de cantor van de Thomasschule in Leipzig, besloot hij naar deze vacant geworden positie te solliciteren. Omdat Bach weliswaar een gymnasiumopleiding had genoten, maar geen (voor zo’n functie noodzakelijke) universitaire, moest hij iets bedenken om de examinatoren (sollicitatiecommissie) van zijn capaciteiten te overtuigen. Als geloofsbrief voor de functie van director musices was Bachs verleden als organist, concertmeester en kapelmeester voldoende. Maar tot de taken van de Thomascantor behoorden ook dagelijkse instrumentale privé-lessen. Het ging op de eerste plaats om onderricht op het klavier, een instrument dat de meeste studenten bezaten. Bach had jarenlang als privé-docent ervaring opgedaan. Hij had uniek en vernieuwend lesmateriaal ontwikkeld dat hij als proeve van zijn pedagogische bekwaamheid zou kunnen voorleggen. Hij stelde drie compositiecycli samen waarin hij uitgebreid aandacht besteed had aan muziektheorie en aan compositie. Zijn persoonlijk koraalvoorspelenboekje voor orgel uit Weimar voorzag hij toen vlug van een pedagogisch titelblad, met daarboven de titel ‘Orgel-Büchlein’. In 1720 had hij een verzameling van betrekkelijk losse, korte tweeen driestemmige klavecimbelstukken uit het muziekleerboekje voor de oudste zoon Wilhelm Friedemann tot een aparte dertigdelige cyclus verwerkt. Het boekje – ‘Clavier-Büchlein’ – begint met drie bladzijden over toonsystemen, versieringen en 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING vingerzettingen. Het is bekend geworden als ‘de inventies (15 tweestemmige inventies) en sinfonia’s (15 driestemmige sinfonia’s)’. En ook bracht hij reeds bestaande Praeludia en Fuga’s al dan niet bewerkt - met nieuwe samen tot het eerste deel van zijn klavecimbelcyclus ‘Das wohltemperierte Klavier’, waarin 24 preludia en evenveel fuga’s in alle majeur- en mineurtoonsoorten gebruikt worden. Met zijn klavierboeken bewees Bach dat hij een didacticus was met ruime ervaring en bovendien een pragmatisch wetenschapper, een man van academisch kaliber. De drie klavierbundels hebben een helder omschreven doel, zijn systematisch opgezet en helpen de ‘muzikale jeugd’, de ‘beginnende organisten’ en in het algemeen de ‘leergierigen’ door goed opgezette, geraffineerde oefeningen en lessen op het klavier, die zijn afgestemd op de behoeften van de gevorderde leerling en gevorderde speler. In ‘Das wolhltemperierte Klavier’ gebruikte Bach als eerste in de geschiedenis alle vierentwintig chromatische toonsoorten, waarvan twaalf in groteterts (majeur) en twaalf in kleineterts (mineur). Bach onderzocht systematisch het diatonisch toonbereik en ging daarin verder dan de vijftien toonsoorten die in de ongelijk zwevende stemming destijds bruikbaar waren, dus toonsoorten met maximaal vier kruisen of mollen. Door de gelijkzwevende of evenredigzwevende temperatuur toe te passen, waarbij alle kwinten iets te klein gestemd worden en tevens de grote terts verengd en de kleine terts juist verruimd wordt, werd het mogelijk moeiteloos van de ene toonsoort in de andere te moduleren. Alle intervallen zijn weliswaar iets onzuiverder geworden, maar zo gelijkelijk dat het minder stoort (tegenwoordig zijn we er zozeer aangewend, dat het bijna niemand meer opvalt!). In de ongelijk zwevende stemming had elke toonsoort zijn eigen karakter, omdat het octaaf nog niet verdeeld was in twaalf gelijke halve tonen zoals tegenwoordig. Hoewel de verschillende toonsoorten in de gelijkzwevende temperatuur hun oorspronkelijke karakters in wezen verloren hebben, lijkt Bach er zich nog niet van afgewend te hebben. Een klassiek C-groot staat nog steeds tegenover een meer pastoraal F-groot bv. WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING Das wohltemperierte Klavier is oneindig veel meer dan een didactisch of encyclopedisch werk. Bach wist de technische studie van het klavierspel te verbinden met de theoretische kennis van het componeren, en dat bovendien te overstijgen door er een muzikaal spel van te maken dat wie inderdaad ’Lehr- begierig’ is, niet meer loslaat. Alleen al de rijke afwisseling van preludia - in de kiem geïmproviseerde intonaties voor de complexe contrapuntische oefeningen die daarop volgen - is frappant. Tal van speeltechnieken passeren de revue: akkoordbrekingen, pendelfiguren, toccata-achtige virtuositeiten, aria’s, soms open en helder, soms complex en doorwrocht. De drie- tot vijfstemmige fuga’s die daarop volgen en een enkele maal ook thematisch herkenbaar met de voorliggende prelude verbonden zijn, zijn niet minder verscheiden. Die verscheidenheid is nauw verbonden met de tonaliteiten waarin Bach zich begeeft. ‘Das wohltemperierte Klavier’ heeft sindsdien een vaste plaats verworven in de opleiding van talloze klavecinisten en pianisten. Over een tijdspanne van ruim een kwart eeuw leerden de zonen van Bach er de beginselen van het vak mee. En zij gaven het door aan hun leerlingen. Mozart, Beethoven, Schumann, Brahms, Chopin, Liszt, Bruckner en onnoembaar vele andere bekende en onbekende componisten, pianisten hebben zich door dit oeuvre geworsteld. Blijft de vraag: voor welk instrument heeft Bach ‘Das wohltemperierte Klavier’ geschreven? De titel van deze bundel geeft daarover geen uitsluitsel. Elk instrument met toetsen voldoet: orgel, klavecimbel, piano. Bach zelf heeft het naar alle waarschijnlijkheid voor zijn klavichord geschreven. Dit zachte instrument met de beperkte omvang is geschikt voor componerende huisvaders met grote gezinnen om in alle rust muziek te maken, en voor zijn leergierige kinderen om ongestoord te kunnen studeren...
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
7
8
BIO Richard Egarr Richard Egarr is een van de meest veelzijdige musici van zijn generatie. Hij bespeelt alle soorten toetsinstrumenten, van vijftiende-eeuwse orgelintabulaties tot Berg en Maxwell Davies op moderne vleugel. Hij treedt op in verschillende kamermuziekbezettingen en is een veelgevraagd dirigent en solist. De in Amsterdam woonachtige musicus begon zijn muzikale vorming als koorknaap in York Minster aan de Chetham’s School of Music in Manchester en als orgelstudent aan Clare College, Cambridge. Zijn klavecimbelstudie bij Gustav Leonhardt in Amsterdam, is van grote invloed geweest op zijn muziekcarrière. Als dirigent kent Richard Egarr een grote veelzijdigheid. Hij dirigeerde opera’s en oratoria van de ‘Mattheuspassie’ tot John Taverners ‘Ikon of Light’. Hij is een geliefd gastdirigent bij zowel oude-muziekensembles als symfonieorkesten. Sinds 2006 is Richard Egarr artistiek leider van de Academy of Ancient Music, als opvolger van Christopher Hogwood. Hij dirigeerde vele opera’s en oratoria, waaronder de ‘Messiah’, ‘Esther’, ‘Alcina’, ‘Acis & Galatea’, ‘L’Allegro il Penseroso ed il Moderato’, ‘Athalia’ en ‘Alexander’s Feast’. Richard Egarr was onder meer te gast bij het Chamber Orchestra of Europe, het Radio Kamerorkest, het Filharmonisch Orkest van Bergen, het Residentie Orkest, het Brabants Orkest, het Vlaams Radio Koor en Orkest, het Schots Kamerorkest, het Gelders Orkest, de Händel & Haydn Society en Portland Baroque. Als solist is Richard Egarr regelmatig te horen op de belangrijkste oude-muziekfestivals en podia in Europa en Japan. In Amerika had hij twee omvangrijke solotournees, met Bachs ‘Goldberg Variaties’ en ‘Das Wohltemperierte Klavier’. Zijn jarenlange samenwerking met violist Andrew Manze heeft nieuwe maatstaven gezet. Egarrs omvangrijke discografie telt werk van Frescobaldi, Purcell, Gibbons, Couperin, Bach, en het complete werk voor klavecimbel en orgel van Froberger. Egarr neemt thans exWWW.DEBIJLOKE.BE
BIO clusief op voor Harmonia Mundi USA. Bij dit label verschenen reeds verschillende Bach-cd’s, ‘Per Cembalo Solo’ (Gramophone Editor’s Choice), de ‘Goldberg Variaties’ en het ‘Wohltemperierte Klavier’, en opnames met werk van Mozart en Purcell. Met violist Andrew Manze nam hij vele, met internationale prijzen bekroonde, cd’s op, met o.a. vioolsonates van Rebel, Bach, Pandolfi (Gramophone Award), Händel (Grammy Nomination), Corelli (Prix St Caecilia), Biber (Edison), Mozart en Schubert. Met de Academy of Ancient Music voltooide Egarr in het Händeljaar 2009 een cyclus van 7 cd’s met de complete instrumentale muziek van Händel, inclusief alle orgelconcerten, solosonates, triosonates en de ‘Concerti grossi Opus 3’.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
9
Richard egarr
HUISMEDEDELINGEN Daan bauwens algemeen directeur muziekcentrum de bijloke
Daan Bauwens (55) wordt de nieuwe directeur van Muziekcentrum De Bijloke. Dat heeft de raad van bestuur beslist op 29 januari. Daan Bauwens volgt als algemeen directeur Yves Rosseel op, die tien jaar de leiding had over het Muziekcentrum. Daan Bauwens heeft zowat zijn hele loopbaan in de artistieke sector doorgebracht. De jongste jaren werkte hij met Gerard Mortier aan het Forumproject in Gent, zorgde hij voor de opstart van Operastudio Vlaanderen en was hij algemeen directeur van de Handelsbeurs Concertzaal. Tijdens zijn carrière deed hij heel wat ervaring op, zowel op het vlak van cultuurpolitiek, financieel beheer als artistieke profilering. Onder leiding van Yves Rosseel werd het Muziekcentrum een van de belangrijkste muzikale ontmoetingsplaatsen in Vlaanderen.
jazz & sounds
Muziekcentrum De Bijloke Gent, Kunstencentrum Vooruit, Gent Jazz, Hogeschool Gent Conservatorium en KASK houden een nieuw festival boven de doopvont: Jazz & Sounds. Het festival gaat door op verschillende locaties van 22 tot en met 28 maart 2010. Kom op zaterdag 27 en zondag 28 maart naar Muziekcentrum De Bijloke Gent voor jazz en hedendaagse muziek. Kom luisteren en kijken naar o.a. een performanceparcours met Françoise Vanhecke en de klas van Mireille Capelle met muziek van Cage en Berio, een installatieparcours door de studenten van het KASK, documentaires over Charlie Haden en Leonard Herman, improvisatieworkshops, proza en poëzie van Paul van Ostaijen gebracht door Ben Sluijs en Tom Van Bauwel... De muzikale vertolkers zijn o.a. Jozef Dumoulin en Dre Pallemaerts, Ernst Reijseger & Mitoslav Vitous. Dagpassen, meerdaagse passen en losse tickets zijn vanaf heden te verkrijgen in het bespreekbureau van Muziekcentrum De Bijloke Gent. Ontdek dit en nog veel meer op www.jazzandsounds.com
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
12
BiNNENKORT VR | 26 .02.10 20:00 | Voix Gras
ZA | 13.03.10 20:00 | Exploration
Stile Antico
Atos Trio
De schatkamer van de renaissance
Rachmaninov, Schumann, Sjostakovitsj
ZA | 27.02.10 20:00 | Symfonisch 1 / 1+
Z0 | 14.03.10 11:00 | Kantata
deFilharmonie, Collegium Vocale
Florian Heyerick, Nicolas Achten,
Gent, Coro Dell’Academia Chigiana,
Ex Tempore
Philippe Herreweghe (dirigent)
Cantates van Christoph Graupner
Messiaen, Brahms Z0 | 14.03.10 15:00 | Symfonisch 2 / 2+ ZO | 28.02.10 20:00 |
Symfonieorkest Vlaanderen olv
Symfonisch 2 +
Etienne Siebens,
Judith Ermert (cello) & Severin von
Alexei Ogrintchouck (hobo)
Eckardstein (piano)
Haydn, Strauss, Brahms
Brahms (cellosonates) WO | 17.03.10 20:00 | MA.XS WO | 03.03.10 20:00 | Jazz
Ronald Brautigam (pianoforte)
Empirical
Agsteribbe meets Beethoven
DO | 04.03.10 20:00 | Miry / Miry +
DO | 18.03.10 20:00 |
Zehetmair Quartett
Symfonisch 3 / 3+
Mozart, Holliger, Schumann
Brussels Philharmonic olv Michel Tabachnik, Hélène Grimaud (piano)
ZO | 07.03.10 16:00 | Bijloke Jong
Schumann, Bruckner
deFilharmonie olv Martyn Brabbins, Joris Van Den Brande & Dominique
DO | 18.03.10 20:00 | Jazz +
Collet (acteurs)
(in Kunstencentrum Vooruit)
Kidconcert: het ongelooflijke verhaal
Louis Clavis
van Marie (Peer Gynt)
Lost on the way
DO | 11.03.10 20:00 | East of Eden / +
VR | 19.03.10 20:00 | Musica Antiqua 1
Noureddine Tahiri Jouti, Ahmed Chi-
Academy of Ancient Music, Pavlo
ki, Otmane Alami, Hicham Benzahra
Beznosiuk (muzikale leiding)
Islamitische voorzangen in Marokko
Stabat Mater
WWW.DEBIJLOKE.BE