BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00 t. 09 269 92 92 e. tickets@debijloke.be w. www.debijloke.be DE BIJLOKE BISTRO Ma - vr 12:00 - 18:00 Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert t. 09 277 07 04 e. info@debijlokebistro.be w. www.debijlokebistro.be OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK? Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw keuze. Te verkrijgen aan onze balie. OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES? In de inkomhal vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER, Kasteeldreef 6, 2970 Schilde t. 03-384 29 70 e. info@tklavervier.be CULTUUR EN ECOLOGIE HAND IN HAND! WWW.ECORENTAL.BE De Bijloke rijdt op aardgas dankzij ecorental AANDACHT! Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen. COLOFON Tekst programmaboekje | Frederik Styns Coverafbeelding | Canal Grande, Venetië (Maurice Prendergast (1858–1924)) Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel
SALVE REGINA hasse, scarlatti, vivaldi, haendel B’Rock maarten engeltjes | contratenor ZO | 18.10.09 | 15:00
Dit concert kadert in een samenwerking tussen Muziekcentrum De Bijloke Gent en Hogeschool Gent Conservatorium
HogescHool gent conservatorium
BWM_CHG_v09_POS_GRAY.indd 1
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11-05-2009 12:55:46
3
4
SALVE REGINA Programma
UItvoerders
Antonio Vivaldi (1678-1741)
B’Rock
Concerto Ripieno in D, RV 121
Meret Lühte | concertmeester
Concerto Ripieno in C, RV 114
Maarten Engeltjes | con-
Nisi Dominus in G, RV 608
tratenor
Georg Friedrich Haendel (1685-1759) Sinfonia in Bb, HWV 339 Ombra mai fù (uit Xerxes) Pauze Alessandro Scarlatti (1660-1725) Concerto Grosso nr 5 in d Concerto Grosso nr 6 in E Johann Adolf Hasse (1699-1783) Salve Regina in A
WWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING hasse, scarlatti, vivaldi, haendel Frederik styns
Johann Adolf Hasse (1699-1783) – Salve Regina “Deze morgen ging ik op bezoek bij de heer Hasse. Hij woont in een van de mooiste wijken van Wenen. Toen ik zijn huis naderde, stond Signora Faustina voor het venster. Ze zag me aankomen en snelde naar beneden om de voordeur open te doen. Ze vertelde me zeer vereerd te zijn door het bezoek van een ‘Cavalieri Inglese’. Even daarna ontmoette ik de heer Hasse. Ik sprak slechts een kwartier met deze wonderbaarlijke componist, maar had meteen het gevoel alsof ik hem reeds jaren kende.” Zo beschrijft Charles Burney zijn eerste bezoek aan een van de meest populaire componisten uit de achttiende eeuw, Johann Adolf Hasse. Hasse werd in zijn tijd als een van de beste componisten van opera seria beschouwd. Hij startte zijn loopbaan als tenor in het ‘Theater am Gänsemarkt’ in Hamburg. De muzikale leiding was er in handen van de befaamde Reinhard Keiser. Ook Haendel begon er zijn carrière, met een bescheiden rol als tweede violist in het orkest. Na zijn Hamburgse periode verbleef Hasse vaak in Dresden waar hij hofcomponist was van keurvorst Friedrich August II van Saksen. Friedrich August was eveneens koning van Polen en verbleef dus vaak in Warschau. Hasse genoot een uitzonderlijk privilege: wanneer de koning in Polen verbleef, mocht hij samen met zijn vrouw in Italië verblijven. Het was trouwens in Italië dat hij ooit onderwezen was geweest door niemand minder dan Nicola Porpora en Alessandro Scarlatti, en dat hij zijn vrouw leerde kennen, Signora Faustina, een van de beroemdste sopranen uit haar tijd. Vanaf 1727 was Hasse kapelmeester aan het Venetiaanse ‘Conservatorio degli Incurabili’, een opvanghuis voor jonge meisjes. Bij zijn tweede bezoek aan Hasse ontmoette Charles Burney Hasses twee dochters. Ze hadden beiden prachtige stemmen en zongen voor hem een Salve Regina geschreven door hun 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
5
6
TOELICHTING vader. Hasse schreef een aantal Salve Regina’s voor uiteenlopende bezettingen. Deze namiddag krijgen we zijn Salve Regina in A te horen. Het Salve Regina is een van de vier Mariaantifonen, die gezongen worden op verschillende tijdstippen doorheen het liturgische jaar. Het Salve Regina wordt gezongen op de eerste zondag na Pinksteren (Trinitatis) waarop het feest van de Heilige Drievuldigheid gevierd wordt. In het Salve Regina in A krijgt de solist een virtuoze partij voorgeschoteld. Maar niks klinkt gekunsteld. Dit werkt klinkt exact zoals Burney de muziek van Hasse beschrijft: “Zijn modulaties zijn vrij eenvoudig, zijn melodieën natuurlijk. Hij vermijdt verwarring. In zijn muziek is geen andere kunst te bespeuren dan deze van het behagen van het oor en het bevredigen van het intellect”. Alessandro Scarlatti (1660-1725) – Concerti grossi Bij het horen van de naam Scarlatti denken we in eerste plaats aan Domenico Scarlatti - de Italiaanse klaviervirtuoos die ooit een muzikale wedstrijd aanging met Haendel, en bekend staat voor zijn prachtige klaviersonates. Op het programma van deze namiddag staat echter geen muziek van Domenico, maar wel van diens vader Alessandro Scarlatti. Alessandro Scarlatti werd geboren in Palermo in 1660 en stierf in Napels in 1725. Toen hij negentien jaar oud was, schreef hij zijn eerste oratorium. In 1702 verliet hij de stad en werkte in Firenze voor Ferdinando de’ Medici. Na bezoeken aan Venetië en Urbino keerde Scarlatti terug naar Napels. Johann Adolf Hasse was er een van zijn laatste leerlingen. Alessandro stond vooral bekend voor zijn oratoria, opera’s en cantates. Hij schreef meer dan 800 cantates en 114 toneelwerken. Zijn instrumentale muziek wordt vaak als ouderwets beschouwd voor zijn tijd. Hij wordt dan ook niet meteen geassocieerd met concerti grossi, maar toch zijn het dergelijke zelden uitvoerde concerti die deze namiddag op het programma staan. Arcangelo Corelli wordt beschouwd als de vader van het concerto grosso. Met deze term wordt verwezen naar een instrumentaal genre waarin een kleine groep solo-instrumenten (concertino) in dialoog treedt met het volledige orkest (tutti). Uit deze concerti grossi ontwikkelde zich later het soloconWWW.DEBIJLOKE.BE
TOELICHTING certo. Het concerto grosso is een typisch genre uit de barokperiode waarbij dynamische contrasten en het tegenover elkaar stellen van uiteenlopende klankkleuren centraal staan. Antonio Vivaldi (1678-1741) – Concerti ripieni, Nisi Dominus Net zoals Hasse was Vivaldi kapelmeester aan een Venetiaans opvanghuis voor jonge meisjes: het ‘Ospedale della Pietà’. Het doel van deze Venetiaanse opvanghuizen was om onderkomen en opvoeding te bieden aan verlaten kinderen en weeskinderen. De meisjes kregen in de conservatoria van de opvanghuizen muzikaal onderricht. Onder Vivaldi bouwde het ‘Ospedale della Pietà’ een stevige muzikale reputatie uit, en het koor en orkest genoten al snel een internationale reputatie. Vivaldi schreef de meeste van zijn concerti, cantates en religieuze composities voor deze instelling. Ofschoon het hem er muzikaal voor de wind ging, onderhield hij een slechte relatie met het bestuur. Uiteindelijk werd het bestuur zich bewust van de belangrijke rol die Vivaldi er speelde, en werd hij benoemd tot ‘maestro di’ concerti’ (muziekdirecteur). Mogelijk schreef Vivaldi de concerti ripieni die we deze namiddag horen voor het ‘Ospedale’. In tegenstelling tot een concerto grosso wordt in een concerto ripieno geen onderscheid gemaakt tussen een groep solisten en het grote orkest. Een mooi voorbeeld hiervan is het concerto ripieno RV 114. Het is een van de fijnste die Vivaldi schreef. Het is een gebald stuk dat bestaat uit drie delen. De gepunte ritmes in het openingsdeel verwijzen naar de Franse barok, maar het stuk kijkt eveneens vooruit naar de ontwakende klassieke stijl. Ook Vivaldi’s ‘Nisi Dominus RV 608’ werd wellicht gecomponeerd voor de meisjes van het ‘Ospedale’. Het is een muzikale zetting van psalm 126. Psalm 126 beschrijft de Israëlische bevrijding uit de Babylonische ballingschap. Eerder hadden de Babyloniërs het kleine Israël onder de voet gelopen. Later werden de Babyloniërs evenwel zelf verslagen door de Perzen. Die gaven aan de Israëlieten in Babel toestemming om terug te keren naar huis, naar Jeruzalem. Vivaldi’s zetting van de paslm is een werk voor alt en orkest dat bestaat uit negen korte delen die 09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
7
8
TOELICHTING gekenmerkt worden door een bijzonder gevarieerde muzikale begeleiding. Een prachtig voorbeeld hiervan is de chromatiek in ‘Cum dederit’. In deze siciliana wordt op bijzonder krachtige wijze het idee ‘slaap’ muzikaal verklankt. Georg Friedrich Haendel (1685-1759) – Sinfonia, Ombra mai fù Van Haendel krijgen we tenslotte ook nog een Sinfonia voor orkest en de prachtige aria ‘Ombra mai fù’ te horen. Deze aria werd voor de eerste keer uitgevoerd in 1738 in Londen door castraat Cafarelli. Deze absolute meezinger is de eerste aria uit Haendels opera ‘Xerxes’ waarin Xerces de schaduw bezingt van de boom waaronder hij zit. De opera was een absolute mislukking en werd slechts vijf keer uitgevoerd. In de 19de eeuw werd de aria opnieuw van onder het stof gehaald en sindsdien is het een van Haendels meest bekende en populairste aria’s.
WWW.DEBIJLOKE.BE
9
TEKSTEN Vivaldi Nisi Dominus
Vivaldi Nisi Dominus
Nisi Dominus Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam. Vanus est vobis Vanum est vobis ante lucem surgere: Surgite surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Cum dederit Cum dederit dilectis suis somnum: ecce hereditas Domini filii: merces, fructus ventris.
Nisi Dominus Als de Heer het huis niet bouwt, werken zij, die het bouwen, vergeefs. Als de Heer de stad niet beschermt, waakt hij, die haar beschermt, vruchteloos. Vanus est vobis Het is nutteloos, dat gij voor de dageraad opstaat: Surgite staat op, als gij gerust hebt, gij die uw brood eet in smart.
Sicut sagittae Sicut sagittae in manu potentis, ita filii excussorum. Beatus vir Beatus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis: non confundetur cum loquetur inimicis suis in porta. Gloria Patri Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
Cum dederit Omdat Hij de slaap geeft aan zijn Geliefden: zie, de kinderen zijn een erfe nis van de Heer: de vrucht van de schoot, een beloning. Sicut sagittae Als pijlen in de hand van de krijgsheld, zo zijn de kinderen van de ballingen. Beatus vir Gelukkig de man, die daarin zijn wens bevredigd ziet: hij zal niet beschaamd zijn, als hij zijn vijandenen moet antwoorden aan de stadspoort. Gloria Patri Eer aan de Vader, en de Zoon, de Heilige Geest.
10
TEKSTEN Sicut Erat Sicut erat in principio et nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen Amen
Sicut Erat Zoals het was in het begin, en nu, en altijd, en in de eeuwen der eeuwen. Amen Amen
Haendel Ombra mai f첫
Haendel Ombra mai f첫
Ombra mai f첫 di vegetabile, cara ed amabile, soave pi첫.
Nooit was de schaduw van een plant, liever en beminzamer, of zachter.
Hasse Salve Regina
Hasse Salve Regina
Salve Regina, Mater misericordiae, Vita dulcedo et spes nostra salve. Ad te clamamus exsules filii Hevae. Ad te suspiramus gementes et flentes, in hac lacrimarum valle. Eja ergo advocata nostra, illos tuos misericordes oculos ad nos converte. Et Jesum benedictum fructum ventris tui nobis post hoc exsilium ostende. O clemens, o pia, o dulcis Virgo Maria.
Wees gegroet, Koningin, Moeder van barmhartigheid, ons leven, onze vreugde en onze hoop, wees gegroet. Tot U roepen wij, ballingen, kinderen van Eva, tot U smeken wij, zuchtend en wenend in dit dal van tranen. Daarom dan, onze voorspreekster, sla op ons Uw barmhartige ogen, en toon ons na deze ballingschap Jezus, de gezegende vrucht van Uw schoot.
WWW.DEBIJLOKE.BE
O goedertieren, o liefdevolle, o zoete Maagd Maria.
BIOGRAFIE B’Rock Barokorkest B’Rock werd opgericht in 2005 op initiatief van klavecinist, componist en dirigent Frank Agsteribbe en contrabassist Tom Devaere. Het orkest is gehuisvest in Gent Vlaanderen. B’Rock is ontstaan uit zin voor vernieuwing en verjonging in de wereld van de oude muziek. Het ensemble is een internationaal georiënteerde groep zonder vaste dirigent of artistieke leider. B’Rock staat voor een uitvoeringsgerichte en stijlbewuste presentatie van oude muziek waarbij expressie en intensiteit centraal staan. In zijn programmakeuze verbindt B’Rock vaste waarden uit de barokliteratuur met minder gekend repertoire uit de 17de en 18de eeuw. Daarnaast schenkt het orkest bijzondere aandacht aan de uitvoering en creatie van hedendaagse muziek op maat van zijn historisch instrumentarium. B’Rock doet regelmatig beroep op toonaangevende dirigenten zoals Gary Cooper, Richard Egarr, Skip Sempé, Eduardo Lopèz Banzo... en werkt vaak samen met jonge solisten als Philippe Jaroussky, Johannes Weisser, Raquel Andueza, Gary Cooper, Sunhae Im, Vittorio Ghielmi, Kenneth Weiss ... Tijdens het seizoen 2009-2010 debuteert B’Rock in Innsbruck, Londen, Luik en in het Koninklijk Paleis. In januari 2010 creëert B’Rock samen met LOD de nieuwe hybride concertreeks ‘Lecture Songs’ waarin muziek afgewisseld wordt met woord. Maarten Engeltjes Maarten Engeltjes (1984) zingt al vanaf zijn vierde en volgde les bij Paul Hameleers. Als zestienjarige debuteert hij in de Mattheuspassie. Al snel volgen vele concerten in binnen- en buitenland. In 2003 wordt hij uit een twintigtal getalenteerde contratenoren geselecteerd door de wereldberoemde Michael Chance om deel te nemen aan een masterclass met Chance. In oktober van 2004 verzorgt Maarten Engeltjes samen met Michael Chance een avondvullend programma waarin ze duetten van Purcell en Blow zingen, waaronder ‘An ode on the death of Mr Henry Purcell’ van John Blow. Dit alles onder leiding van Gustav Leonhardt.
09 269 92 92 - tickets@debijloke.be
11
12
BiNNENKORT D0 | 22.10.2009 | 20:00 | East of
Benjamin, Koch, Ravel, Boulez,
Eaden
Widmann
Ensemble Chen Leiji Muziektradities uit de vroege Chinese
DO | 12.11.2009 | 20:00 | Miry / +
dynastieën
Spiegel String Quartet, Sander Geerts (altviool), Mackim Fernandez
VR | 23.10.2009 | 20:00 | Voix Gras
Samodaiev (cello), Roeland Hendrikx
Ensemble Dialogos, Ensemble
(klarinet)
Kantaduri
Webern, Brahms, Schönberg
Dalmatica ZA | 14.11.2009 | 20:00 | Voix Gras ZA | 24.10.2009 | 20:00 |
Heath String Quartet, Solisten
Symfonisch 2 / 2+
Vlaams Radio Koor olv Bo Holten
Symfonieorkest Vlaanderen olv
Padding, Dutilleux, Beethoven, De La
Etienne Siebens, Ning Kam (viool)
Rue
Beethoven, Bartók, Borodin ZO | 15.11.2009 | 16:00 | Kidconcert ZO | 25.10.2009 | 17:00 | Docenten in
deFilharmonie olv Michal Dworzyns-
Concert
ki, Christine Van Pellicom (acteur),
Duo Mythos
Jeroen Vander Ven (acteur)
Les couleurs, les sons et les parfums...
Romeo en Julia
ZA | 31.10.2009 | 20:00 |
WO | 18.11.2009 | 20:00 | Jazz / Jazz+
Symfonisch 3 / 3+
Roy Hargrove Quintet
Brussels Philharmonic olv Carlos Kalmar, Wu Qian (piano)
DO | 19.11.2009 | 20:00 | East of Eden
New World
Hossein Omoumi (ney en zang), Madjid Khaladj (tombak, daf, zang-e
DO | 05.11.2009 | 20:00 |
saringôshti (percussie)
Musica Antiqua 2
Mystieke stemmen binnen de Iraanse
Orchestre des Champs-Elysées olv
stilte
Philippe Herreweghe, Jean-Guihen Queyras (cello)
VR | 20.11.2009 | 20:00 | Musica
Schumann, Mendelssohn
Antiqua 1 Collegium Vocale Gent olv Philippe
DI | 10.11.2009 | 20:00 |
Herreweghe
Exploration / Symfonisch 1+
One perfect Harmony
Carolin Widmann (viool), Jean-Guihen Queyras (cello)
WWW.DEBIJLOKE.BE