J.R. Ayllon 10 zasad mądrego wychowania

JosÊ Ramón Ayllón (ur. 1955 roku w Cantabrii) – pisarz hiszpański. Mieszka w Burgos. Ukończył studia humanistyczne na uniwersytetach w Valladolid i Oviedo. Do 1996 roku pracował jako nauczyciel w szkole średniej. Potem poświęcił się działalności pisarskiej i publicystycznej.

Obecnie prowadzi wykłady z antropologii na Uniwersytecie w Navarze. Popularność zapewniły mu cztery powieści skierowane do duşej grupy odbiorców: Palabras en la arena, Vigo es Vivaldi, Diario de Paula, Otoùo azul.

Jose RamĂłn

czasSERCA

,

dwumiesięcznik dla rodzin

AyllĂłn

www.wydawnictwo.net.pl

,6%1

32,00 zł

WYDAWNICTWO KSIĂŠĹťY SERCANĂ“W

,

Autor

Jose RamĂłn

AyllĂłn

Zasad mÄ…drego wychowania

Ksiąşka ta odpowiada na pytanie o kluczowym znaczeniu: Co to znaczy wychowywać? U jej źródła leşą wykłady, z którymi jeşdşę po Hiszpanii i Ameryce. Być moşe zaniepokojona matka lub bezsilny nauczyciel podsunie ją swojemu dziecku lub uczniowi, dodając prosty komentarz: „Uwaşam, şe na tym polega wychowanie, i właśnie to chcę ci dać�. Starałem się napisać ksiąşkę prostą i bezpośrednią, która będzie praktyczną pomocą dla rodziców i nauczycieli. Poradnik dla osób, które nie mają wiele czasu.

Zasad mÄ…drego wychowania

,

Jose Ramón

Ayllón

Zasad mądrego wychowania

TYTUŁ ORGINAŁU 10 claves de la educación TŁUMACZENIE Z JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO Magdalena Olejnik KOREKTA Monika Ślizowska FOT. NA OKŁADCE pl.fotolia.com DESIGN & DTP PROJEKT OKŁADKI Klemens Knap

© 2014 Ediciones Palabra, S.A. © for the Polish edition by Wydawnictwo Księży Sercanów DEHON, 2014

Wszystkie prawa zastrzeżone, łącznie z prawem reprodukcji części lub całości dzieła w jakiejkolwiek formie.

ISBN 978-83-7519-312-1 © Wydawnictwo Księży Sercanów DEHON ul. Saska 2, 30-715 Kraków tel./fax: 12 290 52 93, 12 290 52 98 e-mal: dehon@wydawnictwo.net.pl sprzedaz@wydawnictwo.net.pl www.wydawnictwo.net.pl Druk: EKODRUK, Kraków 2015

Dla Javiera Lozano, Maríi José Garrote i ich zaprawionej w bojach ekipy

Wstęp

F

elipe, flegmatyczny przyjaciel Mafaldy1, idzie ulicą, widzi na chodniku pustą puszkę i ogarnia go chęć, by ją kopnąć. Mija ją jednak spokojnie, mówiąc sobie, że jest już za stary na takie dziecinne zachowania. Wytrzymuje w postanowieniu tylko przez kilka metrów, a potem wraca i wymierza puszce solidnego kopniaka. W ostatniej scenie komiksu Felipe ubolewa sam nad sobą: „Przechlapane, nawet moje słabości są silniejsze ode mnie!”.

Nie ulega wątpliwości, że dzieci noszą w sobie pewien potencjał, który może się rozwinąć lub zostać zmarnowany.

Nikt też nie kwestionuje faktu, że wychowanie ich to zawsze najlepsza inwestycja dla rodziny i kraju. A przecież bardzo często wychowanie jest mocno zaniedbane lub błędnie ukierunkowane przez obie te instytucje. W istocie stało się ono, w każdym razie w dużej części zachodniego świata, zagadnieniem tyle podstawowym, ile złożonym i problematycznym. Godząc się na uchybienia na tym polu, ryzykujemy naszą dalszą i bliższą przyszłość, jak mówi bowiem niemieckie przysłowie, czego Jaś się nie nauczy, tego

1

Felipe i Mafalda – bohaterowie znanego komiksu z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku autorstwa argentyńskiego rysownika Quino (przyp. tłum.).

7

Dziesięć zasad mądrego wychowania

Jan nie będzie umiał. Narażamy także naszą teraźniejszość, a dane, które potwierdzają ten pogląd, są nader liczne.

Starczy wspomnieć, że w Hiszpanii przyczyną śmierci młodych ludzi najczęściej nie są żadne schorzenia. Są nią wypadki drogowe wywołane nasilonym weekendowym imprezowaniem. W Stanach Zjednoczonych trzysta miast weszło w trzecie tysiąclecie z zarządzeniem godzin policyjnych od jedenastej wieczorem do szóstej rano, w piątki i soboty dla młodzieży od piętnastu do dwudziestu jeden lat. Dlatego nie wydaje się przesadą stwierdzenie pewnego szanowanego hiszpańskiego nauczyciela: dziś wychowujemy dzieci w obronie własnej, w odruchu samozachowawczym.

Sytuacja ta jest dobrze znana naszej telewizji publicznej.

W swoim czasie przygotowała ona kampanię, w której pojawiała się nauczycielka w pustej sali lekcyjnej. Potem do sali wbiegała gromadka małych dzieci, które otaczały nauczycielkę, śmiejąc się i przekrzykując wzajemnie. Wtedy nauczycielka mówiła do nich: „Dzieci, pobawimy się. Musimy podzielić się na grupy. Z tej strony niech staną alkoholicy, tutaj uzależnieni od leków, a tu od heroiny…”. Zaskoczony widz nie wierzył własnym oczom i uszom, a wtedy z offu rozlegał się głos: „Nikt nie rodzi się alkoholikiem ani narkomanem. O wszystkim decyduje wychowanie”. Może się to wydawać doskonałym i bardzo trafnym komentarzem.

Ale tak nie jest. Wielka ogólnikowość stwierdzenia sprawia, że nic z tego nie wynika. To oczywiste, że wychowanie decyduje o wszystkim, a przynajmniej o bardzo wielu kwestiach. W kampanii telewizyjnej nie pada jednak ani słowo o tym, na czym właściwe polega wychowanie. Pomijany jest zatem aspekt najważniejszy. Być może wynika to z braku spójności przekazu, bo ta sama telewizja w dużych ilościach serwuje widzom programy całkowicie niewychowawcze.

8

Wstęp

Faktem jest, że od jakiegoś czasu mówienie o wychowaniu wywołuje u Hiszpanów złe samopoczucie, między innymi dlatego, że ostatnie reformy szkolnictwa przekształciły szkołę w prawdziwy dom wariatów. Nawet sami uczniowie mają świadomość, że padli ofiarą reformy i są przez nią poszkodowani. Jako autor powieści młodzieżowych dostaję czasem listy od młodych czytelników. Pewien piętnastolatek zakończył list do mnie takim oto usprawiedliwieniem: „Proszę mi wybaczyć błędy ortograficzne, ale jestem produktem reformy szkolnictwa”.

Mówię o niezadowoleniu głębokim, niesprecyzowanym i powszechnym, wywołanym przez potrójny błędny krąg: nauczyciele zwykle skarżą się na uczniów i na brak współpracy ze strony rodziców; rodzice narzekają na dzieci i nauczycieli; a dzieci, by nie pozostawać w tyle, są niezadowolone z rodziców i pedagogów. Prócz tego słusznego, choć nieprecyzyjnego odczucia dysponujemy konkretnymi danymi. W częstych podsumowaniach PISA2 przeprowadzanych przez OECD3 w rozwiniętych krajach świata Hiszpania zdobywa sobie ostatnio regularnie złe noty w trzech podstawowych przedmiotach: języku, matematyce i naukach przyrodniczych.

Nie chcę popadać w katastrofizm. Niniejsza książka w zamierzeniu jest pozytywna – w takim znaczeniu, w jakim jest pozytywne właściwie dobrane leczenie następujące po niepokojącej diagnozie. Słusznie powiedziano, że edukacja ze swej natury wymaga pewnej dozy optymizmu, podobnie jak pływanie wymaga wody. Pesymiści mogą się stać dobrymi treserami, nigdy dobrymi nauczycielami. Mam cza2

3

Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (przyp. tłum.).

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (przyp. tłum.).

9

Dziesięć zasad mądrego wychowania

sami wrażenie, że wszystko już powiedziano, że wszystko, co nie jest tradycją, jest plagiatem, co daje się szczególnie wyraźnie odczuć w dziedzinach takich jak edukacja. Dlatego też przy każdej z dziesięciu proponowanych zasad odwołanie się do mistrzów-ekspertów wydało mi się niemal obowiązkowe.

10

1 Tajemnica ludzkiej natury Skąd możemy wiedzieć, co powinniśmy robić, jeśli nie wiemy, kim jesteśmy?

Platon

Nakryjcie więc głowy, Uroczystymi hołdu oznakami Nie urągajcie krwi mojej i ciału; Zwyczaje, formy, pokłony odrzućcie, Bo sąd wasz o mnie mylny był do dzisiaj.

Jak wy ból czuję, jak wy żyję chlebem I tak przyjaciół jak wy potrzebuję; Równego potrzeb wszystkich niewolnika Możecie jeszcze królem mnie nazywać?

Szekspir, Ryszard II

P

ierwsze pytanie, jakie musimy sobie postawić, brzmi: co to właściwie znaczy wychowywać? Wiemy, że chodzi tu o złożone działanie na człowieku, które ma mu dopomóc w osiągnięciu pełni ludzkiej natury. Tu jednak natychmiast nasuwa nam się kolejne odwieczne pytanie: kim jest człowiek? Podstawowy problem związany z działaniami edukacyjnymi wynika przede wszystkim z naszej nieznajomości nas samych. Poznanie samej siebie było, jest i będzie jednym z najtrudniejszych wyzwań ludzkości. Diogenes zyskał sławę w starożytnej Grecji, ponieważ szukał odpowiedzi w bia11

2 Uczucia Daje więcej siły bycie kochanym niż silnym.

J. W. Goethe

W

książce Rzeczy, które nieśli powieściopisarz Tim O’Brien opowiada nam o listach przechowywanych przez porucznika Jimmy’ego Crossa w Wietnamie, podpisanych „kochająca Cię Martha”. Porucznik Cross rozumiał jednak, że te słowa były jedynie pożegnaniem i nie znaczyły tego, w co bardzo chciałby wierzyć. Mimo wszystko nie tracił nadziei. Dlatego przechowywał listy na dnie plecaka. I kiedy zapadał wieczór, po wyczerpującym dniu marszu, wyciągał je ostrożnie i wykorzystywał ostatnią godzinę światła na marzenia o Marthcie. Porucznik Cross, który w dżungli co chwila ryzykował życie, wpadł w sidła najsilniejszego i najbardziej powszechnego z ludzkich uczuć, najbardziej złożonego i najmniej poddającego się kierowaniu. Potrafił zapomnieć o śmierci, ale nie potrafił zapomnieć o Marthcie.

Wydawał stanowcze rozkazy żołnierzom ze swojego plutonu, ale sam pozwalał sobą rządzić dziewczynie znajdującej się o tysiące kilometrów od niego.

Kultura greko-romańska przedstawiała człowieka jako zwierzę racjonalne i społeczne i w myśl takiego rozumie25

Uczucia

szym stopniu, a ten kto nie kocha, ogranicza zwykle swoje wychowawcze działania do szkolenia i tresury.

Przywiązanie to pierwsza i najprostsza forma miłości. Ogranicza się do prostej radości wspólnego przebywania. Każdy może być przedmiotem lub podmiotem tego uczucia, nie wyłączając osób brzydkich, głupich czy konfliktowych. Clive Staples Lewis w swoim eseju Cztery miłości podkreśla, że nie trzeba żadnych szczególnych zalet, by dwie osoby połączyło przywiązanie, dlatego jego obiektem może być niepełnosprawny czy upośledzony umysłowo. W odróżnieniu od przyjaźni przywiązanie nie przykłada wagi do różnicy wieku, płci, inteligencji czy statusu społecznego. Równie dobrze może połączyć prezydenta kraju i jego szofera, noblistę i jego dawną piastunkę, nauczyciela i uczniów, Don Kichota i Sancha Pansę, którzy de facto żyją w innej rzeczywistości. Treść przywiązania jest prosta: spojrzenie, ton głosu, żart, wspomnienia, uśmiech, spacer, wspólna pasja.

Aprobujące spojrzenie pokazuje nam przede wszystkim, że przywiązane osoby dotrzymują nam towarzystwa, a następnie, że możemy przejść do porządku dziennego nad ich wadami, że miło jest się do nich uśmiechnąć i bez wielkiego wysiłku możemy potraktować je serdecznie.

Przyjaźń to być może najbardziej wolna, szlachetna i bezinteresowna forma miłości. Ze względu na to, jak ją przeżywali i rozumieli, za niezrównanych przewodników po tym uczuciu spośród starożytnych uznajemy Cycerona i św. Augustyna, Senekę i Epikura, Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Bazując na ich doświadczeniu, możemy opisać jej znamienne cechy. Chodzi przede wszystkim o bardzo bliską relację, której główną zaletą jest sama dostarczana przez nią przyjemność. Ponadto mamy tu do czynienia ze związkiem opartym na wolnym wyborze, jak bowiem mówi Arystote31

Dziesięć zasad mądrego wychowania

les, „przyjaźń występuje jedynie tam, gdzie życzliwość jest wzajemna”. Jest to relacja wymagająca i bezinteresowna. „Człowiek czyni wiele rzeczy dla swoich przyjaciół i ojczyzny, potrafi nawet oddać życie, jeśli to konieczne”. Posiadanie bliskich przyjaciół to szczęście, którego nie wszyscy doświadczają. Wspominając swoje lata uniwersyteckie, Lewis pisze, że w grupie bliskich przyjaciół ludzie cenią się tak bardzo, że niekiedy człowiek czuje się gorszy niż inni i zastanawia się, jakim cudem trafił do grona tak wybitnych osobistości.

Do przyjaźni mamy naturalne skłonności. Eurypides pyta: „Kiedy Bóg daje ci wszystko, na cóż ci przyjaciele?”. Jednak nikt nie chciałby posiadać wszystkich rzeczy w samotności, człowiek jest bowiem zwierzęciem społecznym i z natury swojej tęskni za towarzystwem. Nawet największy gbur i odludek potrzebuje jakiegoś przyjaciela, na którego mógłby wylać jad swojej goryczy. W istocie przyjaźń rodzi się ze wspólnego przebywania, dzielenia rzeczy, upodobań, poglądów. Bez wspólnych celów przyjaźń nie może się zrodzić, bo ci, którzy niczego nie posiadają, nie mają też czym się dzielić; ci, którzy donikąd nie zmierzają, nie mogą być współtowarzyszami podróży. Arystoteles wspomina o tym w jednym z ustępów: Istota przyjaźni zasadza się na umiejętności przebywania ze sobą i pragnieniu dla przyjaciela tego wszystkiego, czego pragniemy dla siebie. Chcemy dzielić z nim to, co wydaje nam się w życiu najlepsze. Dlatego jedni wspólnie piją, inni bawią się lub uprawiają razem jakiś sport, jeżdżą na polowania lub dyskutują o filozofii.

Zakochany Borges pisze: „Czegóż bym nie dał za wspomnienie chwili, w której kiedyś wyznałaś mi miłość”. Chociaż przywiązanie i przyjaźń są odmianami tego uczucia, 32

Dziesięć zasad mądrego wychowania

Gniew i środki zaradcze. Najczęstszym przejawem klęski inteligencji emocjonalnej jest gniew, a w związku z tym jej największym sukcesem będzie uniknięcie go lub wyciszenie. „Nigdy nie złościmy się bez powodu, ale rzadko jest to właściwy powód”, powiedział Benjamin Franklin. W istocie z wielką łatwością popadamy w gniew z powodu tysięcy drobiazgów i z lubością przeżuwamy w myślach rozliczne powody, które doprowadziły nas do irytacji. Zadaniem monologu wewnętrznego jest dostarczenie gniewowi pożywki i usprawiedliwienie go. Zawsze jednak gdy działamy według tego schematu, popełniamy błąd. Im dłużej będziemy roztrząsać sprawę, tym więcej znajdziemy uzasadnień dla naszej złości. Możemy przerwać to błędne koło, jedynie przyjmując inny punkt widzenia, osadzając sytuację w nowym, bardziej pozytywnym kontekście.

Czasami, kiedy przeszkadza nam czyjeś zachowanie, dobrym sposobem na powstrzymanie rosnącej irytacji jest poznanie prawdziwych motywów tego zachowania, które w wielu wypadkach są zrozumiałe. Niestety, irytacja może doprowadzić do tego, że zamkniemy się na wszelkie argumenty i wyjaśnienia. Wówczas nadchodzi właściwy moment, by wprowadzić w czyn technikę ostudzania gniewu. Psychologowie zapewniają, że rozrywki są skutecznym sposobem zmiany naszego stanu ducha z tej prostej przyczyny, że trudno jest być dalej zdenerwowanym, kiedy człowiek dobrze się bawi. Trik polega na tym, że poświęcamy uwagę jakiemuś miłemu zajęciu i pozwalamy w tym czasie naszej złości się wyciszyć. W tym sensie bardzo przydatne są ćwiczenia fizyczne, począwszy od długiego spaceru aż po uprawianie dowolnego sportu. Uspokajająca moc rozrywki zasadza się na przerwaniu ciągu drażniących myśli.

38

3 Rodzina Przypadło mi w udziale pełnić rolę pełnoetatowego ojca.

Nie zamierzam bynajmniej się skarżyć, przyznaję, że doskonale się bawiłem, i oświadczam, że jestem bardzo dumny z wychowania, jakie otrzymałem od własnych dzieci.

Germán Dehesa

F

rancis Fukuyama stwierdza, że zmianą społeczną, która przyniosła ze sobą najwięcej traumatycznych przeżyć, był wzrost liczby rozwodów i rozpad coraz większej liczby rodzin. Jednak pomimo kryzysu, przez który przechodzi instytucja rodziny, nie ma ona żadnej rzeczywistej konkurencji: to najprostsza, najbardziej uniwersalna instytucja wychowawcza, najtańsza i najskuteczniejsza, a także jedyna zapewniająca kompletne wychowanie. Powiedziano o niej, że jest pierwszym i najlepszym Ministerstwem Zdrowia, Edukacji, Dobrobytu Społecznego. Jeśli wyobrazimy sobie świat pogrążony w apokaliptycznych klęskach, możemy być pewni, że wszystkie kataklizmy przetrwają: jeden żywy organizm – bakteria; ssak o dużych szansach na przetrwanie – szczur; i instytucja powołana do zaprowadzenia nowego porządku – rodzina. Dlatego ci, którzy śpieszą wy47

Dziesięć zasad mądrego wychowania

wiek staje się dobry w miarę robienia dobrych rzeczy. Chcesz być bardziej sympatyczny? To zacznij się częściej uśmiechać, poćwicz trochę mięśnie twarzy! Z początku wyjdzie ci mysi uśmieszek, ale to bez znaczenia. W końcu nadejdzie moment, w którym roześmiejesz się bez wysiłku. Miłego sposobu bycia nie opanowuje się na kursach, tylko trenując na co dzień. Ważne, by dzieci wiedziały, że mają własne życie w swoich rękach i że robienie dobrych rzeczy sprawia, że stają się dobre; udoskonala je. Takie podejście pomaga zdobyć samodzielność i poprawić samoocenę. Ósma zasada to zaprojektowanie własnego życia, bo nie zajdziesz zbyt daleko, jeśli nie wiesz, dokąd zmierzasz. Wolność człowieka powinna zaistnieć w ramach jego życiowego projektu. Arystoteles mówi nam, że „życie godne człowieka, to życie, któremu wyznaczony został cel: honor, chwała, bogactwa, kultura – a człowiek całym swym postępowaniem winien zmierzać do raz obranego celu, bowiem niepodporządkowanie życia żadnemu celowi jest oznaką wielkiej głupoty”. Życie nie jest prostym przemieszczaniem się, lecz serią działań zmierzających do jakiegoś celu, a cel ten jest kompasem, stałym punktem odniesienia, który nadaje sens wszystkiemu, co robimy. Brak pomysłu na życie prowadzi do zaniedbania, do uzależnienia się od okoliczności, do frustracji. Natomiast posiadanie takiego projektu zmusza do zaprogramowania się, zwrócenia w określonym kierunku i pomaga odrzucić wiele niepotrzebnych rzeczy.

W dziewiątym punkcie Polaino radzi nam wyznaczyć sobie cele ambitne i rzeczywiste. Nasz projekt powinien być ambitny, aby mobilizował nas do przezwyciężania naszych braków i bycia w formie. Zarazem plany muszą być możliwe do wykonania, na miarę zdolności i środków. Nie każdy może zdobyć medal olimpijski lub Nobla.

56

4 Autorytet We współczesnym, pełnym ułatwień i rozrzutnym świecie szkoła jest jedynym miejscem, w którym trzeba trochę się natrudzić, podporządkować jakiejś dyscyplinie, znosić szykany, posuwać się krok po kroku do przodu, stawiać czoła przeciwnościom. Z tym dzieci nie chcą się pogodzić, ponieważ już tego nie rozumieją.

Claude Lévi-Strauss

S

łyszałem, że pewien zbuntowany nastolatek obwieścił rodzicom, że wieczorem wychodzi i wróci późno.

– O której godzinie? – zapytali go.

– Kiedy uznam za stosowne – padła odpowiedź.

– Bardzo dobrze, ale ani minuty później – podsumował ojciec.

To oczywiście żart, jednak najnowsze badania i raporty dotyczące hiszpańskiego szkolnictwa jasno wskazują na słaby punkt naszej edukacji: brak autorytetów. Kryzys autorytetów, na który nieustannie się skarżymy, ujawnia się już nawet w niechęci do przyjmowania na siebie dominującej roli, w obawie przed tym, co z kolei stwarza pewien brak, który uniemożliwia lub przynajmniej bardzo ogranicza skuteczność wychowawczą.

63

7 Środki przekazu Pozwalanie dzieciom na oglądanie telewizji dłużej niż godzinę dziennie jest błędem; używanie jej jako opiekunki – aberracją; a nieposyłanie maluchów do łóżka o właściwej porze – niepotrzebnym niewolnictwem.

Chicho Ibáñez Serrador

Programy pełne obrzydliwości i odpadów czynią z małych telewidzów młodych nieudaczników, otumanionych i nieprzystosowanych.

Luis Rojas Marcos

Poprzez swoje cztery gałęzie w postaci prasy, radia, telewizji i internetu środki masowego przekazu nieustannie bombardują nas informacjami, które rozprzestrzeniają się po świecie z zawrotną prędkością. Media są czymś znacznie więcej niż usługą publiczną czy dobrym interesem, zanurzają nas bowiem w powodzi informacyjnej, docierając do każdej komórki i włókna naszej świadomości. Zalane szczytową falą owego przypływu wszystkie rzeczy wydają się mniej więcej tak samo ważne: wszystkie są jedynie wiadomością dnia. Gorączka informacyjna oprócz tego, że przyprawia o zawrót głowy zmęczonych odbiorców, relatywizuje obiektywną wagę poszczególnych zdarzeń, ponieważ poświęca tyle samo czasu sprawom istotnym i błahym: zabójstwu i narodzinom czworaczków, dokonaniom nauki i sportowców, apokalipsie i bólowi głowy. Nauczenie sorto105

Dziesięć zasad mądrego wychowania

wania i właściwego traktowania nawału wiadomości to jeden z celów każdego wartościowego wychowania. Telewizja należy do cudów techniki, które pokazują zaskakujące możliwości ludzkiej inteligencji. Jej niewątpliwy magnetyzm czyni z niej bardzo użyteczne medium do przekazywania określonych informacji lub rozbudzania intelektualnej ciekawości. Jest za to dużo mniej użyteczna, jeśli chodzi o rozwijanie i porządkowanie myśli, ponieważ decydującą rolę w myśleniu odgrywają słowa, a w telewizji uwaga widza musi się podzielić między słowo, obraz i dźwięk. Wrażenia muzyczne i wizualne, o ile cieszą się autonomią i nie zostały podporządkowane słowu, nie przyczyniają się do rozwoju intelektualnego. Zresztą tak naprawdę celem telewizji nie jest uczenie widzów ani pobudzanie ich do myślenia. Medium to niewątpliwie przekazuje poglądy, ale zarazem uniemożliwia dyskusję nad nimi, narzucając zawrotny rytm i szybkość przekazu. Podczas lektury można się cofnąć o kilka stron, by sprawdzić spójność tekstu, można się zastanowić nad tym, co czytamy, nawiązać z autorem dialog lub wejść w polemikę, powiedzieć mu: „nie zgadzam się!”, i przeciwstawić mu własne argumenty.

O ile telewizja jest doskonałym środkiem komunikacji, o tyle jej nieumiejętne użycie i nadużywanie sprawiły, że zyskała całą serię pejoratywnych określeń: głupie pudło, teleshit, pornowizja i inne tym podobne językowe perełki. Wszyscy, którzy o niej mówią, również ludzie z nią związani, nieodmiennie zgłaszają jej poważne wady, pośród których do najpoważniejszych zalicza się odzwyczajanie widzów od samodzielnego myślenia oraz manipulowanie ich poglądami i postępowaniem. Mówili o tym i pisali ludzie tacy jak Chicho Ibáñez Serrador, Karl Popper, Arturo Pérez Reverte, George Steiner, Alejandra Vallejo-Nágera, Emilio Lledó, Savater, Mercedes Ruiz Paz, Sánchez-Dragó, Angeles Caso, 106

Środki przekazu

Allan Bloom, José Jiménez Lozano i wielu innych. W listopadzie 2004 roku psychiatra Luis Rojas Marcos napisał w artykule prasowym: Fascynacja ludzi prowokującymi scenami z tasiemcowych seriali, w których nie szanuje się granicy między strefą prywatną i publiczną i pokazuje w całej krasie najintymniejsze sekrety bohaterów, jest równie stara jak nasze zaniepokojenie, że oglądanie takich scen może się okazać szkodliwe dla wrażliwej psychiki dziecięcej. Psychologowie i wychowawcy uważają, że programy pełne obrzydliwości i odpadów czynią z małych telewidzów młodych nieudaczników, otumanionych i nieprzystosowanych.

Wielu wini teleśmieci za całą gamę zaburzeń zachowania dzieci, począwszy od krańcowego lenistwa po najbardziej nieznośną hiperaktywność.

Wielka moc komunikacyjna małego ekranu ma szczególną wagę w wychowaniu młodzieży i dzieci, które uczą się tego, co widzą. Praca znacząco ogranicza ilość czasu, który rodzice mogą poświęcić dzieciom. Telewizja – przeciwnie, rozpieszcza je z godną podziwu gorliwością, niczym nowoczesny elektroniczny guwerner. Poza tym kiedy zmęczenie sprawia, że rodzice z trudem zdobywają się na uśmiech i ledwo potrafią zamienić z dziećmi kilka słów, telewizja gada nieprzerwanie i wiecznie się śmieje, jest nie do zdarcia i zawsze w formie. Hasło reklamowe kwiaciarni brzmi: „Powiedz to z kwiatami”; telewizja za to zawsze okrasza swój przekaz muzyką i feerią barw. Dlatego nie jest, jak to ktoś ujął, trzecim rodzicem. Bardzo często jest pierwszym. Bezdyskusyjnie i z dużą przewagą nad pozostałym dwojgiem.

Kiedy współczesne dzieci osiągną wiek sześćdziesięciu lat, będą miały za sobą osiem lat w całości spędzonych przed odbiornikiem. I to nie one będą winne temu, że ich rze107

8 Zarządzanie przyjemnością Sztuka życia przypomina bardziej walkę niż taniec.

Marek Aureliusz

Dwie najpilniej potrzebne w naszych czasach umiejętności moralne to samokontrola i altruizm.

Daniel Goleman

Kult ciała jako jedyna współczesna obsesja życiowa i jedyny plan rozwoju osobowego wydaje mi się totalną bzdurą.

Joan Manuel Serrat

J

ako zwierzę myślące istota ludzka ze swej natury szuka przyjemności. Jest to bodziec o takiej sile działania i wpływie na nasze postępowanie, że już starożytni Grecy sądzili, że dobre wychowanie może się sprowadzać do nauczenia dziecka i nastolatka, co robić, by stawić mu czoła, a konkretnie do wyjaśnienia mu, które przyjemności i w jakim stopniu są pozytywne, a które niebezpieczne, a zatem należy ich unikać. Zarazem kształtowano siłę woli młodego człowieka, by potrafił wziąć wodze swojego życia we własne ręce i nie wpadł w pułapkę hedonizmu. Takie podejście wskazuje na wagę pewnej cnoty nieodzownie koniecznej dla duchowego wzrostu osoby: panowania nad 121

10 Zdrowy rozsądek i poczucie humoru Napełnia mnie dumą myśl, że mam czworo dzieci, z których dwoje jest już całkiem dobrymi obywatelami, a kolejnych dwoje znajduje się na dobrej drodze, by nimi zostać. Historia osądzi, czy udało się to dzięki czy pomimo mnie. Tymczasem, prowizorycznie, stwierdzam, że dziecko wychodzi na ludzi, jeśli ma mądrą matkę oraz ojca, który nie przeszkadza zanadto i wnosi wystarczającą dawkę miłości i dobrego humoru.

Germán Dehesa

W

ychowywać to celować i trafiać do nieustannie poruszającego się celu. Dzieci i uczniowie nie zmieniają bowiem sposobu bycia, ale rosną i zmieniają rozmiar, przyjaciół, muzykę, lektury, zainteresowania, zwyczaje, a także sposób myślenia i odczuwania. Dlatego skuteczność w tym zadaniu wymaga dużej dozy elastyczności i wyczucia. „Przed ślubem miałem sześć teorii na temat wychowania dzieci. Teraz mam sześcioro dzieci i żadnej teorii”, mawiał pewien brytyjski pisarz. Owa trudna sztuka utrafienia w każdym konkretnym przypadku nosi miano ostrożności. W języku potocznym nazywamy ją zwykle zdrowym rozsądkiem.

157

Literatura omawiana i cytowana w książce dostępna w języku polskim Arystoteles, Etyka nikomachejska, tłum. Daniela Gromska, PWN, Warszawa 2007.

Borges Jorge Luis, Do Pierwszego poety Węgier, w: Złoto Tygrysów, tłum. Dorota i Adam Elbanowscy, Pruszyński i S-ka, Warszawa, 2001.

Calderón de la Barca Pedro, Życie jest snem, tłum. Józef Szujski, Zielona Sowa, Warszawa 2003.

Cervantes Saavedra Miguel de, Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy, tłum. Anna i Zygmunt Czerny, PIW, Warszawa 1972.

Cervantes Saavedra Miguel de, Rozmowa psów, w: Nowele przykładne, tłum. Zdzisław Milner, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.

Ende Michael, Momo, tłum. Teresa Jętkiewicz, Nasza Księgarnia, Warszawa 1978.

Frank Anne, Dziennik, tłum. Alicja Oczko, Znak, Kraków 2003.

Goleman David, Inteligencja emocjonalna, tłum. Andrzej Jankowski, Media Rodzina, Poznań 2007.

177

Dziesięć zasad mądrego wychowania

Homer, Odyseja, tłum. Lucjan Siemieński, Zielona Sowa, Warszawa 2010.

Lee Harper, Zabić drozda, tłum. Zofia Kierszys, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.

Lewis C.S., Cztery miłości, tłum. Piotr Szymczak, Media Rodzina, Poznań 2010.

Marek Aureliusz, Rozmyślania, tłum. Marian Reiter, PIW, Warszawa 1997.

Nietzsche Fryderyk, Z genealogii moralności, tłum. Leopold Staff, Zielona Sowa, Warszawa 2003.

Nietzsche Fryderyk, Tako rzecze Zaratustra, tłum. Wacław Berent, Tenet, Gdynia 1991.

Platon, Dialogi, tłum. Władysław Witwicki, PWN, Warszawa 1973-1985.

Platon, Gorgiasz, tłum. Władysław Witwicki, PWN, Warszawa 1958.

Szekspir William, Hamlet, tłum. Józef Paszkowski, PIW, Warszawa 1986.

Szekspir William, Makbet, tłum. Józef Paszowski, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1984.

Szekspir William, Ryszard II, w: Dzieła dramatyczne, t. 1, tłum. Leon Ulrich, Kraków 1895.

178

Spis treści Wstęp .........................................................................................................................

7

1. Tajemnica ludzkiej natury .........................................................

11

Ekspert: Arystoteles .............................................................................

Książka Natalii Ginzburg: Małe cnoty ...................................

14 20

2. Uczucia

........................................................................................................

25

Ekspert: Daniel Goleman .................................................................

Książka: Dziennik Anne Frank ....................................................

35 39

3. Rodzina

.......................................................................................................

47

Ekspert: Aquilino Polaino ...............................................................

Powieść Miguela Delibesa: Dama w czerwieni na szarym tle ..............................................

52

4. Autorytet ....................................................................................................

63

Ekspert: Fernando Savater ..............................................................

Powieść i film: Zabić drozda .........................................................

67 71

5. Sztuka słuchania

57

.................................................................................

77

Piętnaście rad nastolatka dla rodziców .................................

Książka: Don Kichot z Manczy ...................................................

81 82

6. Sumienie .....................................................................................................

87

Ekspert: Nietzsche ................................................................................. 91 Dzieło Szekspira: Makbet ............................................................... 100 179

Dziesięć zasad mądrego wychowania

7. Środki przekazu ................................................................................... 105 Dwóch ekspertów: Bernabé Tierno i Karl Popper ........ 109 Ostatni artykuł Poppera .................................................................... 112 Książka Sartoriego: Homo videns ............................................. 115

8. Zarządzanie przyjemnością ..................................................... 121 Dwóch ekspertów: Freud i Woody Allen ............................ 126 Woody Allen .............................................................................................. 131 Artykuł Ignacia Blanco o weekendowym imprezowaniu ........................................................................................... 133

9. Konieczny wysiłek

............................................................................

143

Ekspert: Enrique Rojas ...................................................................... 146 Książka Mercedes Ruiz Paz: Granice wychowania ........ 150

10. Zdrowy rozsądek i poczucie humoru ............................. 157 Ekspert: Alfonso Aguiló ................................................................... 160 Cztery zasady sztuki poprawiania ............................................. 165 Książka Germána Dehesy: Nie wystarczy być ojcem .................................................................. 166

Literatura omawiana i cytowana w książce dostępna w języku polskim ......................................... 177

180

Ojciec

Nowe sprawy O S TAT N I E G O E G ZO R CYST Y

100

PRZECIW DIABŁU I ZŁU z przedmowñ

ojca Gabriele Amortha

ZNAK EGZORCYSTY. Moje ostatnie walki z szatanem ISBN 978-83-7519-222-3

DIABEŁ.

Współczesne dochodzenie 2013

35,90 zł

cena: stron: 248

format: 125 x 195

oprawa miękka

100 MODLITW PRZECIW DIABŁU I ZŁU

ISBN 978-83-7519-273-5

2014

26,00 zł

cena: stron: 120

format: 125 x 195

oprawa miękka

ISBN 978-83-7519-255-1

2014

28,00 zł

cena: stron: 168

format: 110 x 180

oprawa miękka

Giuseppe Alberigo

Piero Lazzarin

Maria Cecylia Ventura

ycie Ƒw. Jana XXIII

Siostra Bucja z FaƟmy

Blask ciemnoƑci

Duchowa biograĮa papieǏa

Oczy, które widziaųy Niebo

ćwiadkowie wiary

ćwiadkowie wiary

na dzić

na dzić

ćwiadkowie wiary

Giuseppe Alberigo

Piero Lazzarin

Cecylia Ventura

ŻYCIE ŚW. JANA XXIII. Duchowa biografia papieża

SIOSTRA ŁUCJA Z FATIMY. Oczy, które widziały Niebo

BLASK CIEMNOŚCI

ISBN 978-83-7519-246-9 cena: stron: 344 oprawa miękka

2014

36,00 zł format: 125 x 195

ISBN 978-83-7519-212-4 cena: stron: 236 oprawa miękka

2013

27,00 zł format: 125 x 195

na dzić

ISBN 978-83-7519-223-0 cena: stron: 256 oprawa miękka , wyd. 2

Więcej informacji możesz znaleźć na stronie:

www.wydawnictwo.net.pl

2013

26,00 zł format: 125 x 195

LD_20_okl.indd 1

LD_21_okl.indd 1

LD_18_okl.indd 1

LD_16.indd 1

LD_15.indd 1

2009-02-26 10:48:53

LD_22_okl.indd 1

2012-01-23 13:42:27

a u to r …

LD_23_okl.indd 1

2012-08-08 13:45:34

2012-11-07 14:38:53

LD_24_2014_okl.indd 1

2011-11-29 09:55:57

2009-03-11 11:54:56

2013-04-23 08:50:35

2013-10-09 08:25:02

Ojciec INNOCENZO GARGANO, kameduła, mieszka w Rzymie, w klasztorze San Gregorio al Celio, którego jest przełożonym i administratorem. Niezwykły profesor patrologii w Papieskim Instytucie Wschodnim, uczy historii egzegezy ojców Kościoła w Papieskim Instytucie Biblijnym.

Od dziesięcioleci zajmuje się odczytywaniem Biblii w perspektywie ojców Kościoła i wierzącego ludu.

Opublikował około trzydziestu tomów lectio divina oraz wiele prac na temat listów św. Pawła.

Zamówienia można składać telefonicznie:

12 290 52 98 (pon.-pt. w godz. 8

00

-1530)

2014-09-10 09:05:32

seria: LECTIO DIVINA 1

LECTIO DIVINA. WPROWADZENIE

ISBN 83-88465-04-X 2001

158

15,75 zł

2

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. MATEUSZA

ISBN 83-88465-14-7 2001

160

15,75 zł

3

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. MARKA

ISBN 83-88465-19-8 2001

168

15,75 zł

4

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. ŁUKASZA 1

ISBN 83-88465-24-4 2001

202

15,75 zł

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. ŁUKASZA 2

ISBN 83-88465-22-8 2001

180

15,75 zł

6

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. JANA 1

ISBN 83-88465-32-5 2001

201

15,75 zł

7

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. JANA 2

ISBN 83-88465-42-2 2002

152

15,75 zł

8

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. JANA 3

ISBN 83-88465-482002

184

15,75 zł

LECTIO DIVINA DO EWANGELII MĘKI PAŃSKIEJ 1 Męka Pana Jezusa według Marka LECTIO DIVINA DO EWANGELII MĘKI PAŃSKIEJ 2 Męka Pana Jezusa według Jana

ISBN 83-88465-61-9 2002

168

15,75 zł

ISBN 83-88465-67-3 2002

168

15,75 zł

LECTIO DIVINA DO OPISÓW ZMARTWYCHWSTANIA

ISBN 83-88465-84-8 2003

236

15,75 zł

12

LECTIO DIVINA DO DZIEJÓW APOSTOLSKICH

ISBN 83-89433-01-X 2003

256

15,75 zł

13

LECTIO DIVINA DO DZIEJÓW APOSTOLSKICH 2

ISBN 83-89433-54-0 2005

208

15,75 zł

14

LECTIO DIVINA DO DZIEJÓW APOSTOLSKICH 3

ISBN 978-83-7519-015-2, 2007

216

15,75 zł

15

LECTIO DIVINA DO LISTU DO RZYMIAN 1

ISBN 978-83-7519-068-7 2009

216

15,75 zł

16

LECTIO DIVINA DO LISTU DO RZYMIAN 2

ISBN 978-83-7519-069-4 2009

164

15,75 zł

17

LECTIO DIVINA DO LISTU DO RZYMIAN 3

ISBN 978-83-7519-127-1 2010

212

15,75 zł

LECTIO DIVINA DO LISTU DO RZYMIAN 4

ISBN 978-83-7519-167-1 2012

204

18,20 zł

LECTIO DIVINA DO EWANGELII MĘKI PAŃSKIEJ 3 Męka Pańska według św. Łukasza LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. ŁUKASZA 3 Czułość Ojca (rozdz. 3-7) LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. ŁUKASZA 4 Kobiety misja i królestwo Boże (rozdz. 8-11) LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. ŁUKASZA 5 Dobra jest sól… (rozdz. 11,14 – 14,35)

ISBN 978-83-7519-168-4 2012

180

18,20 zł

ISBN 978-83-7519-189-9 2012

210

18,20 zł

ISBN 978-83-7519-197-4 2012

216

18,20 zł

ISBN 978-83-7519-215-5 2013

200

18,20 zł

LECTIO DIVINA DO EWANGELII DZIECIŃSTWA

ISBN 978-83-7519-235-3 2013

196

18,20 zł

LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. MATEUSZA 2 Kazanie na górze LECTIO DIVINA DO EWANGELII ŚW. MATEUSZA 3 Cuda i mowa misyjna

ISBN 978-83-7519-272-8 2014

248

18,20 zł

ISBN 978-83-7519-275-9 2014

192

18,20 zł

5

9 10 11

18 19 20 21 22 23 24 25

format 115 x 165

oprawa miękka

Więcej informacji możesz znaleźć na stronie:

www.wydawnictwo.net.pl

czasSERCA czasS Rok XXII

c-sierpie

ĕ 2013

nr 4(12 5)

iċcz i ċ cznnik ik relig r elig l igijijno no-s -spo poââecz po ny

czasSERC Rok XXIV

I lipie

dw dwu w u mies

ERCA czasSERCA cena:

6,00 PLN

rwiec Rok XXIII maj-cze

(w tym

cena: 6,00

5% VAT)

2013 nr 3(124)

dwumie siċczni

k religijn o-spoâe

czny

PLN (w tym 5%

VAT)

temat na ISSN

1230-7 297

07 230

7293

06

CAMIN

temat

O DE SA

lipiec-sierpieĕ

asie

NTIAGO

cena: 6,00

PLN (w tym

A Rok

cena: 6,00

5% VAT)

dwum iesiċ

)

nr 3(130

ijnocznik relig

spoâe czny

tym 5%

VAT)

A

MNIE? temat na

sie temat na cza

DROGI DO

TO JEST CUD

ISSN 1230-7297

PLN (w

C czasSER iec 2014

zerw XXIV maj-c

czasie

POKOCHASZ na cz

2014 nr 4(131)

ddwumi dw w umie u m ies esiċcz s i ċċcc zznnnik si ik religijn r elig l ig igijijj no n o-spoâ o -spo - s po -s p âeczny â eeczny nyy

05

729306 9 771230

Jak

zamówić wydanie papierowe „Czasu Serca”?

• telefonicznie: 12 290 52 98 wew. 718 • e-mail: prenumerata@czasSerca.pl • listownie: Redakcja „Czasu Serca” ul. Saska 2, 30-715 Kraków

Ile

kosztuje? wydanie papierowe: 36 zł/rok e-wydanie: 27 zł/rok

Zamówienia można składać telefonicznie:

12 290 52 98 (pon.-pt. w godz. 8

00

-1530)

czasie

ćWIõTOćC

I

JosÊ Ramón Ayllón (ur. 1955 roku w Cantabrii) – pisarz hiszpański. Mieszka w Burgos. Ukończył studia humanistyczne na uniwersytetach w Valladolid i Oviedo. Do 1996 roku pracował jako nauczyciel w szkole średniej. Potem poświęcił się działalności pisarskiej i publicystycznej.

Obecnie prowadzi wykłady z antropologii na Uniwersytecie w Navarze. Popularność zapewniły mu cztery powieści skierowane do duşej grupy odbiorców: Palabras en la arena, Vigo es Vivaldi, Diario de Paula, Otoùo azul.

Jose RamĂłn

czasSERCA

,

dwumiesięcznik dla rodzin

AyllĂłn

www.wydawnictwo.net.pl

,6%1

32,00 zł

WYDAWNICTWO KSIĂŠĹťY SERCANĂ“W

,

Autor

Jose RamĂłn

AyllĂłn

Zasad mÄ…drego wychowania

Ksiąşka ta odpowiada na pytanie o kluczowym znaczeniu: Co to znaczy wychowywać? U jej źródła leşą wykłady, z którymi jeşdşę po Hiszpanii i Ameryce. Być moşe zaniepokojona matka lub bezsilny nauczyciel podsunie ją swojemu dziecku lub uczniowi, dodając prosty komentarz: „Uwaşam, şe na tym polega wychowanie, i właśnie to chcę ci dać�. Starałem się napisać ksiąşkę prostą i bezpośrednią, która będzie praktyczną pomocą dla rodziców i nauczycieli. Poradnik dla osób, które nie mają wiele czasu.

Zasad mÄ…drego wychowania