Jaar van de kievit

Het jaar van de kievit

2022 is nog steeds het jaar van de kievit. De soort doet het volgens de eerste cijfers van de broedvogelatlas bijzonder slecht, samen met de veldleeuwerik en enkele andere akker- en weidevogels. De populatie vergrijst in sneltempo en het reproductiecijfer is veel te laag om een duurzame populatie in stand te houden. Jaar na jaar nemen gemeenschappen van de soort af tot ze uiteindelijk volledig verdwijnen. Grote delen van Vlaanderen zijn na de veldleeuwerik ook deze sympathieke stakker van de akker aan het kwijtspelen.

Steeds kwetsbaarder

Kieviten broeden zowel in plasdrassituaties, vochtige hooilanden als op akkers. Op al deze plaatsen (tenzij in natuurgebieden uiteraard) worden ze ernstig bedreigd door menselijke activiteiten. Ofwel worden nesten of jongen uitgemaaid, ofwel gaan ze verloren tijdens ploegwerken, bemesten, eggen of zaaien van akkers. Ook predatie van de kuikens is een niet te onderschatten probleem. In principe zijn kieviten in staat om predatie het hoofd te bieden, althans in gezonde weidevogelgemeenschappen. Dat wil zeggen met voldoende adulten die vliegende roofdieren de baas kunnen of waarschuwen wanneer grondpredatoren op de loer liggen. De bestaande populaties zijn helaas versnipperd en onvoldoende robuust, waardoor ze vaak niet in staat zijn om het relatief grote aantal predatoren voldoende af te weren. Daarom worden de grondpredatoren in natuurgebieden meer en meer geweerd met elektrische rasters rondom de kwetsbare zones.

Daarnaast speelt ook de klimaatverandering de kievit ernstig parten: gebieden verdrogen, de zware grond wordt keihard en voedsel is hierdoor nauwelijks toegankelijk, waardoor kuikens verzwakken en kwetsbaarder worden voor, onder andere, die predatoren. Bijkomend zien we dat kieviten steeds meer akkerland kiezen als broedbiotoop. Het aantal kieviten dat nog broedt in wei- of graslanden is buiten natuurgebieden sterk verminderd. Dit heeft te maken met het beheer van deze ‘turbograslanden’. Mesten gebeurt al in maart en vervolgens groeit het gras zo snel dat het compleet ongeschikt wordt als broedplaats. Bovendien be foto: Yves Adams - Vilda vatten deze ‘groene woestijnen’ nauwelijks andere kruiden waardoor insecten zouden kunnen worden aangetrokken die voor kievit en andere soorten interessant kunnen zijn. Ten slotte heeft de kievit doorheen de jaren geleerd om in de nestfase weilanden te vermijden wegens de predatiedruk van grondpredatoren (vos, marter, bruine rat, etc.), die nauwelijks terug te vinden zijn op akkerlanden. In de ogen van deze groep predatoren is een akker niet interessant genoeg om op te jagen: er zitten nauwelijks insecten, laat staan muizen of andere prooidieren op een overwinterende of aangelegde akker.

Het voorjaar 2022 was opnieuw bijzonder droog. Waterstanden staan laag en aangelegde akkers liggen er nu al bijzonder dor bij. Dit kan niet anders dan zijn weerslag hebben op de kieviten die momenteel jonge kuikens zouden moeten hebben. Het lijkt een onmogelijke opdracht om onder deze omstandigheden voldoende voedsel te sprokkelen in dergelijke biotoop. Toch zullen er zijn die slagen! Velen zullen in mei een tweede poging ondernemen om alsnog een succesvol broedsel te hebben. Aangezien de meeste aardappel- en maisakkers momenteel aangelegd zijn, zullen ze een eerlijkere herkansing krijgen: er zullen minder nesten verloren gaan door grondkerende bewerkingen. Tweede broedsels hebben wel een lagere kans tot slagen omdat de oudervogels al wat zwakker zijn. Tevens wordt het doorgaans nog veel warmer met risico op ontoegankelijk voedsel, en is het broedseizoen al vergevorderd, waardoor kuikens uit tweede broedsels meestal minder goed gewapend zijn om de eerste winter te overleven. Maar als de droogte nog lang aanhoudt, zullen ook deze kuikens het moeilijk krijgen. Hopelijk valt er binnenkort toch een regenbommetje!

SOS kievit

Zowel Vogelbescherming Vlaanderen als Natuurpunt hebben vanaf februari mensen opgeroepen om deel te nemen aan nestbeschermingsacties. Op de grens tussen Herzele en Sint-Lievens-Houtem staan vrijwilligers paraat om de landbouwers te helpen om de nesten te detecteren, te markeren en uit te sparen van werkzaamheden. Een grote cluster van wel 25 kieviten had zich eind februari gevestigd op de kouter. Ze vertoonden bijna allemaal interesse in een najaarsteelt van veldbonen. Dit gewas blijft overwinteren en wordt pas in juli geoogst. Hierdoor zouden de kieviten die dat perceel uitkozen geen enkel risico op vernieling van nesten lopen. Minstens 10 koppels vestigden zich op deze akker, de vrijwilligers waren euforisch. Twee nesten werden alsnog op een braak stuk gevonden. Ze werden uitgegraven en bij elke bewerking verlegd; gezien het aantal was dit werk een peulenschil. Maar 't kan verkeren! Vanaf de derde week van april verschenen de eerste kuikens. Aanvankelijk een blijde gebeurtenis, maar al snel stonden we voor een onoverkomelijk probleem: de kuikens gingen vooral op zoek naar eten op percelen die nog volop bewerkt werden voor aardappel- en maisteelten. Er werden dan enkele pogingen ondernomen om kuikens te verplaatsen maar dit bleek zeer moeilijk en tijdrovend. En hoewel kuikens vrij snel mobiel zijn, blijven ze de eerste 10 dagen bijzonder kwetsbaar voor machines. Bij het minste gevaar zal de oudervogel immers alarmeren waarna kuikens zich automatisch platdrukken en zo spijtiggenoeg 'onzichtbaar', wat het voor een landbouwer onmogelijk maakt om hiermee rekening te houden. Uiteindelijk bleken begin mei nauwelijks nog kuikens aanwezig te zijn op de kouter. De precieze oorzaak kennen we niet maar vermoedelijk is het een combinatie van intensieve werkzaamheden (soms 2 bewerkingen per dag op 1 perceel), de droogte en predatie die hen parten heeft gespeeld Het broedseizoen is op het moment van schrijven halverwege. We houden de vinger aan de pols en trachten nu tweede broedsels op te sporen. Opgeven staat immers niet in ons woordenboek!

Kievitsjong - foto: Ward De Groote

Ward De Groote