Invasieve exoten Tuin er niet in

Maria Kuijf

Exoten zijn organismen die zich buiten hun oorspronkelijke verspreidingsgebied bevinden. Dat is altijd een gevolg van menselijke activiteiten. Exoten kunnen vogels zijn (bijvoorbeeld; halsbandparkiet, Nijlgans), insecten (Aziatische lieveheersbeestjes, buxusmot, Aziatische hoornaar), zoogdieren (damhert, grijze eekhoorn), waterdieren (wolhandskrab, zonnebaars) en planten. Soorten die vóór het jaar 1500 in ons land zijn geïntroduceerd, zoals konijn, fazant en knobbelzwaan, tellen niet mee. De aanwezigheid van exoten heeft grote impact op onze natuur. In dit artikel wil ik me beperken tot de planten. D

Wanneer is een exoot invasief? We spreken van invasieve exoot als het organisme zich ongebreideld voortplant en daardoor schade aanricht. Invasieve exoten kunnen zich hier erg goed voortplanten, omdat de omstandigheden genoeg overeenkomsten vertonen met hun oorspronkelijk leefgebied én hun natuurlijke vijanden niet aanwezig zijn.

Om verschillende redenen kan dit schadelijk zijn: - Verdringing; door de explosieve groei wordt de oorspronkelijke vegetatie verdrongen. Vooral bij waterplanten is dit een probleem, omdat die moeilijk te verwijderen zijn. Voorbeelden zijn grote waternavel en watercrassula. Invasieve exoten groeien supersnel waardoor er voor inheemse soorten onvoldoende licht en ruimte overblijft en daarmee waardplanten, zeldzame planten en dieren verdwijnen. - Kruising; uitheemse planten kunnen soms kruisen met inheemse, waardoor de inheemse soort verloren gaat. - Voedselarmoede; reuzenspringbalsemien heeft een grote aantrekkingskracht op insecten. Dat lijkt gunstig, maar insecten (waar er steeds minder van zijn) bezoeken niet meer de bloemen van de oorspronkelijke begroeiing, zodat daar geen bestuiving plaatsvindt. Het kan ook zijn dat er wel veel nectar in de bloemen aanwezig is, maar niet het juiste stuifmeel. Stuifmeel bevat het eiwit dat insecten nodig hebben om zich voort te planten. De NVWK helpt daarom actief mee met het wegtrekken van reuzenspringbalsemien in het Loetbos, zie pag. 5. - Natuurarmoede; uitheemse planten sluiten minder goed of niet aan bij onze ecologie. Het zaad is bijvoorbeeld niet eetbaar voor onze vogels. De insecten die op de bloemen vliegen zijn hier niet aanwezig en andersom hebben onze insecten niets aan de plant, omdat deze niet eetbaar is voor hen, waardoor er dus geen voedsel beschikbaar komt voor de voedselkringloop. - Mechanische schade; Japanse duizendknoop en hemelboom groeien zo agressief dat zij door asfalt heen kunnen groeien. Waterplanten kunnen dichte matten vormen en de doorstroming van water belemmeren en verstopping van waterafvoer veroorzaken. - Gezondheidsschade; voorbeelden: het blad van reuzenberenklauw geeft brandwonden. Het blad van de Amerikaans vogelkers is giftig voor vee. Ambrosia geeft heftige hooikoortsklachten.

Hoe zijn exoten hier terecht gekomen? Exoten komen op verschillende manieren in de natuur terecht. Soms zijn de planten bewust aangeplant als ‘verrijking’ van de natuur, voordat met men zich bewust was van de effecten van deze soort. Een bekend voorbeeld is Amerikaanse vogelkers. Tuincentra verkopen exoten als tuinplant, die dan met tuinafval of door middel van zaad buiten de tuin terecht komen. Of mensen legen hun aquarium in de sloot, met alle gevolgen van dien. Het zaad van elders inheemse planten lift mee met boten of treinen of met het vervoer van andere planten. Door de mens aangelegde tunnels en kanalen hebben soorten de kans gegeven om zich in andere gebieden te vestigen, zoals via het Donau-Rijn kanaal. In vogelvoer kan ongewenst zaad zitten (bijvoorbeeld ambrosia).

Verboden planten In 2016 heeft de Europese Commissie een lijst opgesteld waarop 66 soorten als invasieve uitheemse soorten voor Europa zijn bestempeld. Voor de soorten op de lijst gelden regels met betrekking tot beperkingen op het houden, importeren, verkopen, kweken en opgroeien. De lidstaten van de Europese Unie moeten maatregelen nemen om hun verspreiding te stoppen, monitoring uit te voeren en bij voorkeur deze soorten uit te roeien. Zelfs als ze al wijdverspreid zijn in het land, wordt van hen verwacht de soort te beheren om verdere verspreiding te voorkomen. Voorbeelden van verboden planten zijn: - cotoneastersoorten; gezien de ecologische gevolgen van verwilderde planten is het beter om geen cotoneasters meer aan te planten in tuinen, parken en ander openbaar groen, zeker niet in de nabijheid van kwetsbare natuurgebieden. Het zijn zogenaamde waardplanten van een bacterie die bacterievuur veroorzaakt bij o.a. appel- en perenbomen. Bij aanraken kunnen de planten contacteczeem veroorzaken. - hemelboom; bevat gifstoffen in bast en blad die de vestiging en groei van andere planten kan verhinderen. De wortels van deze soort scheiden stoffen af die de groei van omringende planten sterk negatief beïnvloeden. Hemelboom kan zich snel uitbreiden. Zij zijn een bedreiging voor beschermde bedreigde inheemse planten van graslanden, bosranden en rivierbegeleidende bossen.

Japanse duizendknoop dringt door de wegbekleding, bron foto: dekennisvannu.nl/

Oranje springzaad, bron foto: www.missouriplants.com/

- oranje springzaad; is minder concurrentiekrachtig dan reuzenspringbalsemien, maar het kan wel de inheemse soort, groot springzaad, verdringen. Doordat hij voorkomt in Natura2000gebieden is de soort een potentiële bedreiging voor bedreigde plantensoorten in deze gebieden.

Wat kunnen we doen tegen invasieve exoten? - Wees voorzichtig met welke planten je aanschaft voor de tuin. FLORON heeft een handige tool waar je kan checken of de plant die je wil kopen onder de invasieve exoten valt: www.floron.nl/ tuinernietin. Op deze site worden alternatieven gegeven voor de plant die je zou willen kopen wanneer deze een invasieve exoot blijkt te zijn. - Gooi het tuinafval in de groene container, niet in de natuur. Het is goed om dit altijd uit voorzorg te doen. Planten die nu nog niet bekend staan als invasief kunnen zich gaan ontwikkelen tot een plaag. Japanse duizendknoop gooi je het beste bij het restafval, omdat elk klein stukje in de compost die ervan gemaakt wordt, voor een nieuwe plant kan zorgen! - Gooi geen planten uit de vijver in de sloot. - Verwijder de planten van je terrein die bekend staan als invasieve exoot, voordat ze zich kunnen verspeiden. - Met de auto (en caravan) op reis geweest? Klop dan voor vertrek naar huis automatjes uit en veeg de caravan. - Vaart of vist u graag? Voorkom dat je waterplanten van het ene naar het andere water verplaatst. Reinig daarom je boot, vismateriaal en schoenzolen voor vertrek naar een nieuwe plek. - Blijf (in natuurgebieden) op de paden. Invasieve uitheemse planten, zoals watercrassula, verspreiden zich gemakkelijk via kleine stukjes plant die blijven haken in schoenzolen en worden zo verspreid naar nieuwe gebieden. - Laat honden niet los lopen in natuurgebieden. Via hun vacht kan zaad verspreid worden.

Bestrijding Wanneer een invasieve exoot zich op je terrein bevindt, is het belangrijk dat je je orientieert hoe je die het beste kunt verwijderen. Soms is uittrekken niet genoeg of verspreid je met verkeerde acties juist de plant. Zie als voorbeeld het kader over ambrosia. Verschillende organisaties houden zich bezig met de bestrijding van exoten. Beherende instanties zijn wettelijk verplicht bepaalde soorten te bestrijden. Met name plantensoorten die bessen produceren (verspreiding door vogels) of zaden maken die op de wind verspreiden kunnen zich snel uitbreiden en verdienen daarmee extra aandacht.

Bestrijding van ambrosia

Ambrosia is een ééjarige plant waarvan alleen de zaden de winter overleven. Het is daarom belangrijk om zaadvorming te voorkomen, of de planten met zaden en al te vernietigen. Gooi de planten dus niet bij het groenafval. De ambrosiaplanten zullen moeten worden afgevoerd naar een vuilverbrandingscentrale en niet worden gecomposteerd. De meest effectieve methode om ambrosia te bestrijden is het met wortel en al verwijderen van de plant voordat hij in bloei of in ieder geval tot zaadzetting heeft kunnen komen. Als er een paar centimeter van de plant blijft staan, zal die weer snel uitlopen en binnen twee weken weer in bloei kunnen komen. Het is belangrijk om de plant met handschoenen aan te verwijderen en ervoor te zorgen dat hij niet in contact komt met de huid. Ambrosia bevat stoffen waarvoor u een heftige allergie kunt ontwikkelen. Dat geldt vooral voor inademen van het stuifmeel, maar ook opname van die stoffen door de huid kan al tot overgevoeligheid leiden. Voorkom dus huidcontact met de plant en adem geen pollen in. Als het uittrekken van de planten onbegonnen werk is omdat er te veel staan, dan kunt u maaien. U moet dan wel elke keer opnieuw (waarschijnlijk ongeveer om de twee weken) maaien, omdat de plant steeds weer uitloopt en onder stress-omstandigheden snel weer in bloei kan komen waarbij de planten klein blijven. Meer info via de QR-code. Bron: www.naturetoday.com

Ambrosia, foto: Arnold van Vliet, wwwnaturetoday.nl

Melden Als een soort zich heeft weet te vestigen, is het belangrijk dat beherende instanties daarvan op de hoogte worden gebracht (SBB, ZHL, hoogheemraadschap, gemeente of provincie). Als je een (vermoedelijke) invasieve exoot ergens ziet, geef dit dan snel door via deze smartphone-app: snApp de exoot.