Ontwerpstudie: We Care A Lot - Zorg, Stad en Ontwerp // Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Ontwerpstudie Zorg, Stad en Ontwerp

BuitenZorg, Zuid-Scharwoude

TU Delft Design as Politics & het International New Town Institute iov. Atelier Rijksbouwmeester | Maart 2016

Voorwoord Dit document is opgesteld door de leerstoel Ontwerp en Overheid (Design as Politics) aan de Faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft in samenwerking met het International New Town Institute (INTI) in het kader van het programma ‘Oog voor de Buurt’. Dit programma is een samenwerking tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Atelier Rijksbouwmeester, gericht op het stimuleren van de (verbindende) rol van het ontwerp in wijken en gebieden, waar leefbaarheidkwesties in een toenemende mate spelen. Met multidisciplinaire ontwerpteams wordt gewerkt aan zowel sociale als fysieke vraagstukken in grootstedelijke wijken, krimpgebieden en anticipeerregio’s, waarbij de leefbaarheid voor de bewoners steeds centraal staat.

Oog voor de buurt stond dit maal in het teken van het onderwerp Zorg en Ontwerp. De focus van dit ontwerpend onderzoek heeft zich daarbij gericht op stedelijke gebieden die ontwikkeld en gebouwd zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Hier is immers de relatie tussen de stedenbouwkundige structuur en maatschappelijke voorzieningen het sterkst. Daarnaast heeft de grootste productie van ouderenzorglocaties in deze periode plaatsgevonden. Het verdwijnen van een groot deel van deze voorzieningen zal hierdoor een fundamentele impact hebben op de interne logica en leefbaarheid van deze woonwijken. In deze gebieden zal de extramuralisering in de zorg het meest zichtbaar worden en is de sociale impact dus groot.

In overleg met een aantal geselecteerde gemeenten, corporaties en zorginstellingen is het ruimtelijk vraagstuk verdiept. Uit de research, op basis van eerdere onderzoeken en actuele casussen, werd gekozen voor de locaties Deventer en ZuidScharwoude. Hier heeft een team bestaande uit architectuur studenten, docenten en onderzoekers van de TU Delft, onderzoekers van het International New Town Institute, en twee jonge ontwerpers een ontwerpend onderzoek uitgevoerd naar zowel de herstructurering van zorg vastgoed als naar een intensievere relatie tussen het zorgcentrum en de wijk.

De voorliggende studie gaat specifiek in op de casus in Zuid-Scharwoude. Bij de uitvoering van dit onderzoek is samengewerkt met medewerkers van de gemeente Langedijk, medewerkers van gebouweigenaar Habion en medewerkers van zorgaanbieder Margenta Zorg.

Colofon Dit document is opgesteld door de leerstoel ontwerp en overheid (Design as Politics) aan de Faculteit bouwkunde van de Technische Universiteit Delft in samenwerking met het International New Town Institute (INTI). De studie is uitgevoerd in opdracht van Atelier Rijksbouwmeester in het kader van het programma Oog Voor de Buurt.

Aan dit project werkte mee: Wouter Vanstiphout (TU Delft), Michelle Provoost (INTI), Mike Emmerik (TU Delft), JaapJan Berg (INTI), Stef Bogaerds, Hugo Corbett, Luc Willekens (TU Delft), Lena Knappers (TU Delft), Maya van der Lande, Sarah Revill, Dorris Derksen en Hedwig van der Linden (studenten, TU Delft)

Redactie: Mike Emmerik, Wouter Vanstiphout, Stef Bogaerds, Hugo Corbett en JaapJan Berg

Grafische vormgeving: Mike Emmerik en Hugo Corbett

Met dank aan: Marcel van Heck (Atelier Rijksbouwmeester), Nicoline Kok (Atelier Rijksbouwmeester), Rene Lolkema (Habion) en Marja Comajta-Nieman (Margenta Zorg) Maart 2016 Contact: www.designaspolitics.nl www.newtowninstitute.org

Het was niet mogelijk om van alle afbeeldingen in dit document de auteursrechten te achterhalen.

Inhoud Inleiding

04

1. Analyse Zuid-Scharwoude & BuitenZorg

09

1.1 Introductie

10

1.2 Analyse van het gebouw

16

1.3 Analyse van de omgeving

22

1.4 Belangrijkste conclusies

26

2. Denkrichtingen en Strategieën

29

2.1 Breng de zorg naar de functies

31

2.2 Breng de functies naar de zorg

32

2.3 Meer diversiteit

34

2.4 Combineer

36

3. Uitwerking Architectonische en Stedenbouwkundige interventies

39

3.1 BuitenZorg: een ‘Thuis met Zorg’

40

3.2 Entree en collectieve ruimtes

44

3.3 Wooneenheden

48

3.4 Buitenruimte

52

3.5 Stedenbouwkundige ingrepen in de wijk

54

3.6 Toolbox

60

4. Aanbevelingen

62

Inleiding In Nederland vindt op dit moment een van de grootste veranderingen in de gezondheidszorg sinds de Tweede Wereldoorlog plaats. Het huidige kabinet Rutte II heeft in haar regeerakkoord uit 2012 ingezet op de extramuralisering van de zorg voor grote groepen, vooral oudere, Nederlanders (‘Zorg dichtbij’). Het gevoerde beleid zet in op de behoefte van veel oudere (zorgbehoevende) mensen om langer thuis te willen blijven wonen en hun zorg thuis te ontvangen in plaats van in een intramurale omgeving, zoals een verzorgingstehuis.

De achtergrond van dit nieuwe beleid en deze ingrijpende verandering ligt bij een combinatie van veranderende maatschappelijke inzichten, andere woonwensen van ouderen en, vooral, de toenemende zorgkosten als gevolg van de snelle vergrijzing

pagina 6

van ons land. (bron: Actiz) Direct gevolg van deze bezuinigingen en de toename van extramuralisering is een afname van het aantal verzorgingstehuizen. De gevolgen verschillen per regio, variërend van sluitende verzorgingstehuizen tot het herinrichten van zorg of begeleiding van thuiswonende ouderen en het aanpassen van woningen voor mensen met een zorgvraag (bron: Companen). Zeker is wel dat veel zorginstellingen zich door de veranderingen (extra investeringen en minder intramurale capaciteit) met een daling van financiële buffers en noodzakelijke afboeking van vastgoed geconfronteerd zien. Volgens recente studies van Platform31 hebben ongeveer 80 verzorgingshuizen concrete sluitingsplannen en hebben minstens 10 verzorgingshuizen de deuren al gesloten. De komende jaren zal dit aantal naar verwachting verder toenemen. Adviesbureau Berenschot berekende

Met het verdwijnen en de transformatie van verzorgingstehuizen en de aanpassingen van woningen en wijken heeft het beleid een sterk ruimtelijke component.

Een groot aantal woningen moet geschikt gemaakt worden om langer thuis te kunnen wonen, voorzieningen moeten worden aangepast en de openbare ruimte zal aan andere eisen moeten voldoen. Gemeenten, woningbouwcorporaties, zorgaanbieders, verzekeraars, bouwers en ontwerpers staan de komende jaren voor de gezamenlijke uitdaging om op zorgvuldige wijze aan deze transitie vorm te geven.

Uitdaging In de eerste plaats leidt de sluiting en transformatie van locaties voor ouderzorg tot nieuwe ontwerpvraagstukken op de schaal van het architectonisch object.

De raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) heeft berekend dat ruim 4 miljoen m2 vastgoed van ouderenzorginstellingen, gehandicaptenzorg en ggz-locaties de komende jaren leeg komt te staan. Er moet gezocht worden naar oplossingen voor het vrijkomende zorgvastgoed; plannen voor de transformatie of herbestemming van het vrijkomend vastgoed, of voor de sloop en herontwikkeling van deze gebieden. Daarnaast ligt er een omvangrijke opgave om woningen geschikt te maken voor verpleging aan huis zodat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Er moeten nieuwe woonzorgarrangementen worden ontwikkeld, aansluitend bij de vraag van zorgbehoevende bewoners. Het langer thuis wonen van ouderen stelt daarnaast nieuwe eisen aan de inrichting van de openbare ruimte. Zo zullen pleinen en straten worden aangepast zodat ze toegankelijk en veiliger zijn voor ouderen, en zal het publieke domein een belangrijkere rol gaan spelen

in het faciliteren van de ontmoetingsfunctie. Het steeds belangrijker worden van de directe woonomgeving voor ouderen wordt door het Planbureau voor de Leefomgeving in haar rapport Vergrijzing en Ruimte (2013) benadrukt. Het PBL stelt dat, wanneer we ouderen in staat willen stellen langer actief in de samenleving te laten participeren, investeringen nodig zijn in het ruimtelijke domein. Ook de raad voor de volksgezondheid en zorg wijst in het advies Ruimte voor Redzaamheid op het belang van de openbare ruimte als plek waar de redzaamheid van de zorgbehoevenden versterkt kan worden. De extramuralisering van de zorg stelt dus niet alleen eisen aan de kwaliteit van de woningvoorraad, maar ook aan de vormgeving van de openbare ruimte.

Tot slot komen met het sluiten de zorglocaties in onze wijken een aantal prangende maatschappelijke vragen omhoog. Veel verzorgings- en verpleeghuizen vervullen namelijk een buurtfunctie (bron: Movisie, 2015). Ze bevatten een kapper, een kleine supermarkt, een apotheek of een maaltijdservice. Samen met de sluiting van verzorgingshuizen zullen deze, voor ouderen toegankelijke, faciliteiten in de wijk sterk worden uitgedund. Wanneer we dit plaatsen in de bredere context waarin ook steeds meer buurthuizen, bibliotheken en vele andere maatschappelijke voorzieningen de deuren moeten sluiten, zien we het netwerk van plekken waar burgers elkaar kunnen ontmoeten en toegang hebben tot voorzieningen sterkt afneemt. Dit proces kan een grote impact hebben op de kwaliteit en de leefbaarheid van onze straten, buurten, wijken en steden en treft met name oudere bewoners waarvan de actieradius beperkter wordt.

Juist in deze ontwikkeling ligt een grote uitdaging voor de ontwerpwereld. In de transformatie van vrijkomend vastgoed hebben we inmiddels veel ervaring opge-

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

dat op termijn mogelijk zelfs 800 van de huidige 2000 ouderenzorglocaties (40%) zullen verdwijnen.

pagina 7

daan. Verzorgings- of verpleeghuizen kunnen relatief eenvoudig getransformeerd worden tot bijvoorbeeld studentenflats, maar daarmee krijgt de wijk niet de verzameling van ook voor de (oudere) buurtbewoners toegankelijke functies terug, zoals de cafés, apotheken, huisartsenposten of andere publieke voorzieningen die dikwijls de begane grond van de instelling bezetten. Veel praktische zaken kunnen worden opgelost. Zo kan een eetzaal worden ingeruild voor een mobiele maaltijdservice en kunnen ouderen met behulp van domotica langer zelfstandig thuis blijven wonen. De ‘sociale functie’ van het verzorgingshuis als ontmoetingsplaats waar bewoners, en omwonende uit bijvoorbeeld aanleunwoningen of serviceflats samenkomen om te eten, koffie te drinken of een potje biljart spelen, komt echter te vervallen. Hierdoor wordt het moeilijker voor ouderen om sociale contacten te onderhouden, met als gevolg dat sommige van het dreigen te vereenzamen.

De vraag is nu hoe voor hen een woonomgeving gecreëerd kan worden waarin deze voorzieningen een plaats hebben en waar zij zich geborgen en veilig voelen. Onder andere het experimentenprogramma ‘Langer thuis’ van Movisie, platform31 en Aedes-Actiz richt zich op deze vraag, waarbij vooral de organisatorische aspecten met betrekking tot verantwoordelijkheid en betaalbaarheid worden onderzocht. Er is echter nog weinig kennis en ervaring ontwikkeld over de rol die architectonisch en stedenbouwkundig ontwerp kunnen spelen in het faciliteren en vormgeven van deze toekomstige leefomgeving.

De opbouw van de verzorgingsstaat De transformatie van de zorg zal dus van grote invloed zijn op het functioneren van onze steden en wijken. Vanuit stedenbouwkundig oogpunt zullen deze effecten van extramuralisering het meest zichtbaar worden in stedelijke gebieden die ont-

pagina 8

worpen zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. In deze periode trok de centrale overheid de zorg voor haar inwoners veder naar zich toe en bereikte de opbouw van de verzorgingsstaat haar hoogtepunt.

Enorme investeringen in zorg, onderwijs en cultuur moesten ervoor zorgen dat iedereen dezelfde kansen kreeg om zichzelf te ontplooien, ongeacht de sociaaleconomische achtergrond. Maatschappelijke functies zoals scholen, bibliotheken, buurthuizen en zorgvoorzieningen moesten voor iedereen even toegankelijk zijn. De nieuwe woongebieden uit de jaren zestig en zeventig waren bij uitstek de plek waar deze ideologie gestalte moest krijgen.

Ouderenzorg en de huisvesting van ouderen kreeg in het ontwerp van deze gebieden een bijzondere aandacht. Cor Wagenaar beschrijft in zijn boek ‘Town planning in Netherlands since 1800’ hoe de snelle technologische vooruitgang na de Tweede Wereldoorlog ertoe leidde dat het voor ouderen steeds moeilijker werd om zelfstandig in de samenleving te functioneren. Het verschil tussen ‘hun’ tijd en de dynamische naoorlogse periode werd bij elke innovatie alsmaar groter. Velen zagen ouderenzorg als een soort van testcase voor de verzorgingsstaat. Er moesten gepaste woningen en voorzieningen komen voor ouderen om zich thuis te laten voelen in deze nieuwe wereld. Ouderenwoningen werden onderverdeeld in drie categorieën; gelijkvloerse woningen voor ouderen die geen hulp nodig hadden, woningen voor licht-hulpbehoevende en woningen voor de chronisch zieken. De tweede categorie bleek veruit de grootste. Voor hen werden de grootschalige collectieve verzorgingshuizen ontwikkeld met bijbehorende sociale voorzieningen. Een groot deel van deze ouderenzorglocaties werd gebouwd in de periode tussen 1963 en 1975, toen de bouw van bejaardenhuizen en de verhuizing van ouderen daar naartoe actief

Leefbaarheid Naar verwachting zal de extramuralisering in de zorg daarom een fundamentele impact hebben op de interne logica en leefbaarheid van stedelijke gebieden die gebouwd en gepland zijn in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. In overleg met een aantal geselecteerde gemeenten, corporaties en zorginstellingen is het ruimtelijk vraagstuk verdiept waarna een multidisciplinair ontwerpteam bestaande uit onderzoekers, ontwerpers en studenten, aan de slag is gegaan. Hiertoe in de gelegenheid gesteld vanuit het atelier van de Rijksbouwmeester. Uit de research, op basis van eerdere onderzoeken en actuele casussen, werd gekozen voor de locaties

Deventer en Zuid Scharwoude. In deze publicatie wordt specifiek ingegaan op de casus Zuid-Scharwoude.

Uit dit onderzoek zijn een aantal specifieke resultaten gekomen, die door betrokken partijen (Margenta Zorg, Habion en Gemeente Langedijk) opgepakt en verder ontwikkeld kunnen worden. Daarbij is duidelijk dat de combinatie van het gewijzigde landelijk beleid op het gebied van zorg, de toegenomen verantwoordelijkheden bij lokale overheden als gevolg van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) uit 2015 en de wisselende betrokkenheid van andere partijen, zoals woningbouwcorporaties, steeds weer zorgen voor een ander speelveld met vaak ongewisse uitkomsten. Zeker is wel dat in alle gevallen de urgentie vanuit zowel de zorgvraag (vergrijzing) als vanuit de problematiek van toekomstige verdienmodellen voor verzorgingstehuizen groot is. Daarbij spelen ook de invloed van de wensen en

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

door het rijk gestimuleerd als onderdeel van het bejaardenbeleid. De leidde ertoe dat halverwege de jaren 70 een op de drie Nederlandse ouderen in een woning woonde die speciaal voor hun behoefte was ontworpen.

pagina 9

financiĂŤle mogelijkheden van achtereenvolgende generaties ouderen en de verschillen tussen korte- en lange termijnvisies voor zorglocaties en (de relatie met) omliggende wijken een ingrijpende rol.

Ongewis Uit het onderzoek en vergelijking met beschikbare informatie van andere, niet nader onderzochte, casussen komt wel naar voren dat vooral de inzet en betrokkenheid van personen en partijen doorslaggevend en onderscheidend kan zijn. In zowel Zuid Scharwoude als Deventer was die betrokkenheid en ambitie groot, maar overigens niet vergelijkbaar. Daar zijn de belangen en visies achter het handelen

en op de toekomstige ontwikkelingen van beide zorginstellingen en hun relatie met de wijk te verschillend voor. Vooral de grote betrokkenheid en inzet van zowel Habion als Humanitas zijn tegelijkertijd voorbeeld stellend voor andere partijen in het land als ook niet geheel representatief voor veel andere casussen. Het sterke vermoeden leeft dat in veel andere gevallen de betrokken partijen (zorginstellingen, gemeenten e.a.) een veel minder resoluut en duidelijke houding of strategie bezitten en in de praktijk (kunnen) brengen dan het geval is in Zuid Scharwoude en Deventer. Onderzoek naar zorg en ontwerp, zoals uitgevoerd in het kader van Oog voor de Buurt, zal derhalve nog vaker en

Het zorgsysteem tot 2015 5"#7*#62(#*61:1.*7

5"#7*#62(#*61:1.*7

ZORGINDICATIE

ALGEMENE WET BIJZONDERE ZIEKTEKOSTEN (AWBZ) TOEGANG TOT INTERMURALE ZORG

8

9

1 10

2

3

4

5

6

7

8

9

10

In het vroegere zorgsysteem vielen alle zorgindicaties onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Het was voor iedereen met een zorgindicaOVERHEDEN VERANDWOORDELIJK VOOR ALLE ZORG

tie mogelijk in een zorginstelling te verblijven.

Uit de OVERHEDEN AWBZ werd zowel de zorg als het verblijf VERANDWOORDELIJK in een instiVOOR ALLE ZORG

tutie gefinancierd. De overheid was verantwoordelijk voor alle zorg.

pagina 10

op meerdere locaties moeten plaatsvinden om echte steekhoudende conclusies en tendensen te kunnen onderscheiden die voortkomen uit deze specifieke veranderingen in het zorglandschap. Het is duidelijk dat de onderzochte materie een nog te recente, onbekende en gevarieerde mix van elementen, belangen en ontwikkelingen vormt om er een steekhoudend en voldoende gevarieerde oplossingen voor te formuleren. Zeker is wel dat architectonisch en stedenbouwkundig ontwerp en ontwerpend onderzoek een belangrijke rol kunnen spelen en kunnen inspireren bij het faciliteren en vormgeven van deze toekomstige leefomgeving.

Veranderingen in het zorgsysteem

LICHTE ZORGINDICATIE ZWAARDERE ZORGINDICATIE WET MAATSCHAPPELIJKE ONDERSTEUNING (WMO)

ZWAARDERE ZORGINDICATIE WET LANGDURIGE ZORG (WLO)

WET LANGDURIGE ZORG (WLO) EXTRAMURALE ZORG TOEGANG TOT MURALE ZORG (IN OVERLEG MET HET ZORGKANTOOR)

1

7

2 8

3 9

4 10

5

6

7

8

9

10

Per 2015 wijzigt er veel in het zorgsysteem. Lichtere zorgindicaties vallen nu onder de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Gemeenten moeten zorgen OVERHEID

GEMEENTEN

VERZEKERING

24-UURS ZORG INTENSIEVE ZORG EN TOEZICHT

THUISZORG

VERPLEGING EN ZORG AAN HUIS

BIJVOORBEELD:

- BEGELEIDING, - DAGBESTEDING, - BESCHERMD WONEN

BIJVOORBEELD:

- TOEDIENEN VAN MEDICATIE - PROFESSIONELE ZORGBEGELEIDING

dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnenVERZEKERING wonen met OVERHEID GEMEENTEN ondersteuning aan huis of THUISZORG binnen beschermd 24-UURS ZORG VERPLEGINGwonen EN ZORG INTENSIEVE ZORG EN

AAN HUIS

via de WMO.TOEZICHT De persoonlijke verpleging en verzorging BIJVOORBEELD: BIJVOORBEELD: - BEGELEIDING,

- TOEDIENEN VAN MEDICATIE

- DAGBESTEDING, - PROFESSIONELE die mensen thuis ontvangen (de extramurale zorg) is - BESCHERMD WONEN

ZORGBEGELEIDING

naar de zorgverzekeraars overgeheveld en is onderdeel van de basisverzekering geworden (de ZVW). Bij een zwaardere zorgindicatie blijft het recht op intramurale zorg behouden via de Wet Langdurige Zorg (de WLZ).

Daarnaast wordt een eigen bijdrage gerekend voor de zorg in een instelling.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

6

TOEGANG TOT MURALE ZORG (IN OVERLEG MET HET ZORGKANTOOR)

pagina 11

pagina 12

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

HOOFDSTUK 1 ANALYSE

ZUID-SCHARWOUDE & BuitenZorg

pagina 13

1.1 Introductie

Door veranderingen in de wet- en regelgeving op het gebied van wonen en zorg is de huidige organisatie van zorg op deze locaties echter niet meer haalbaar. Daarom zijn Habion en MargentaZorg gestart met het programma ‘Een Tweede Jeugd’ waarin samen met bewoners van Buiten Zorg en Grenswoude en andere inwoners en organisaties van Langedijk op zoek wordt gegaan naar nieuwe vormen van zorg- en dienstverlening in de buurt.

In het Noord-Hollandse Zuid-Scharwoude in de gemeente Langedijk liggen de twee woonzorglocaties Buiten Zorg en Grenswoude, van woningcorporatie Habion. Op beide locaties wordt zorg geleverd door MagentaZorg, een organisatie gespecialiseerd in diensten op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Locatie Grenswoude is een appartementencomplex met 52 huurwoningen voor senioren waar extramurale zorg aan huis wordt verleend.

In Buiten Zorg wordt onder andere ook intramurale zorg verleend aan personen met een lichtere zorgindicatie en intensieve zorg bij een lichamelijke beperking.

Daarnaast is er ruimte voor ouderen met dementie en zijn er twee eenheden ‘Beschermd Wonen’ waar zes bewoners met dementie gezamenlijk een eigen huishouden vormen.

Binnen dit ontwerpend onderzoek richten we ons voornamelijk op de locatie Buiten Zorg en de mogelijkheden van het gebouw en haar omgeving om zorg en wonen voor ouderen ook in de toekomst in Zuid-Scharwoude te faciliteren.

gebouweigenaar

bewoner

zorg

zorgindicatie

huur huurder

verhuurder

exploitant

gemeente

beheerder

pagina 14

BUITENZORG

zorgaanbieder

NOORD-HOLLAND

Verzorgingshuis BuitenZorg is gesitueerd in Noord-Holland, Nederland, in de gemeente Langedijk.

BUITENZORG TITLE

Het verzorgingshuis BuitenZorg is gesitueerd in het dorp Zuid-Scharwoude, in zijn context in de buurt.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

subtitle

pagina 15

SOFT MAPPING

Zuid-Scharwoude

Gemeente Langedijk

SOFT MAPPING TITLE subtitle

Hierboven zijn twee zogenaamde ‘soft-maps’ te zien van Zuid-Scharwoude (links) en de gemeente Langedijk (rechts). Op deze kaarten zijn de belangrijkste karakteristieken en bezienswaardigheden weergegeven. Op de tekeningen is duidelijk te zien dat voor zowel de gemeente Langedijk als voor Zuid-Scharwoude de kerken, de lintbebouwing en het water de belangrijkste kenmerken zijn. De vroegere benaming van het gebied als ‘het Rijk der Duizend Eilanden’ is nog goed terug te zien in de landschappelijke structuren.

pagina 16

Achtergrondinformatie Langedijk Langedijk ontstond toen in de 10e eeuw een 7,5 kilometer lange dijk in het moerasland werd aangelegd tussen Vroonen en Oudkarspel. De dorpenskernen ontstonden allen rondom de kerken. In 1964 werden door de bewoners watergangen in het moeras afgegraven, waarbij de vruchtbare slib werd gebruikt om de eilanden op te hogen. Gebouwen werden op de eilanden langs de dijk geplaatst waardoor een lintbebouwing ontstond. De ruilverkaveling bracht grote veranderingen en de meeste waterwegen werden gedempt.

De bewoners leefden voornamelijk van landbouw en veeteelt. De laatste 300 jaar voornamelijk tuinbouw.

Langedijk vanuit de lucht. Bron: Stichting langedijker verleden

Langedijk is, zeker in verhouding tot de rest van Nederland, een zeer gelovige gemeente. De meeste mensen zijn katholiek.

Van de gelovigen bezoekt 10,8 procent nog de kerk. Langedijk heeft zes kerken en één moskee. De jaarlijkse kermis is één van de grote evenementen.

Bron: stichting veldzorg oosterdel

Tuinders varen met hun waar over de Achterburggracht omstreeks 1910. Op de achtergrond de Hervormde Kerk.

Bron: Regionaal Archief Alkmaar.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

In verhouding tot de rest van Nederland zijn de huishoudens groter en wonen er meer mensen samen, met en zonder kinderen. Zowel de groene en grijze druk liggen in de gemeente ook hoger.

pagina 17

Langedijk�is�ontstaan�in�de� 10e eeuw

1964

LANGEDIJK WAS EEN MOERASLAND MET HER EN DER BEBOSSING. EEN 7.5-KM LANGE DIJK WERD GEBOUWD TUSSEN VROONEN EN OUDKARSPEL. ALLE DORPEN ONTSTONDEN RONDOM EEN KAPEL.

DE BEWONERS G EILANDJES WERD ER ONTSTONDEN ALS LINTBEBOUW RUILVERKAVELIN DE MEESTE SLOTE

NEDERLAND

%

38,8%

ZUID-SCHARW

%

36,9

25,8

29,2

36,0

33,9

38,2

VAN DE

LANGEDIJKERS IS GELOVIG

ZIJ ZIJN VOORAL

KATHOLIEK

10,8% VAN DE GELOVIGEN

BEZOEKEN NOG STEEDS

DE KERK

6 KERKEN & 1 MOSKEE ER ZIJN

NEDERLAND 2,22 MENSEN LANGEDIJK 2,46 MENSEN GEMIDDELDE GROOTTE HUISHOUDEN

pagina 18

�loop�van�600�jaar

AANVULLENDE

INFORMATIE LANGEDIJK IS BEKEND ALS

GROEVEN VAARSLOTEN IN HET MOERAS. DEN OPGEHOOGD MET HET VRUCHTBARE SLIB. N WONINGEN OP DE EILANDEN NAAST DE DIJK WING LANGS DE DORPSSTRAAT. NG BRACHT BELANGRIJKE VERANDERING. EN WERDEN GEDEMPT.

HET DUIZEND

EILANDEN RIJK

DE DORPELINGEN LEEFDEN VAN

W.

VEETEELT & LANDBOUW

29,9 38,0

300 JAAR

DE LAATSTE

VOORAL

TUINBOUW

NEDERLAND

30,3

GROENE DRUK (-19 T.O.V. 20-64 JAAR) GRIJZE DRUK (65+ T.O.V. 20-64 JAAR)

IS HET VAN HET

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

LANGEDIJK

KERMIS EVENT JAAR

DE

42,9

pagina 19

Buitenzorg�bestaat�reeds�50�jaar 1971

1987

BUITENZORG WERD ALS VERZORGINGSHUIS GEBOUWD IN ZUID-SCHARWOUDE MET RUIMTE VOOR 28 MENSEN EN 22 AANLEUNWONINGEN.

19

BUITENZORG WERD INGRIJPEND VERBOUWD EN UITGEBREID WAARDOOR ER ZORG VOOR 48 MENSEN ONTSTOND.

2 VERD - 22 APP

8 14 W BE EN GE DO

2 VERD - 22 APP

2 VERD - 28 P

3 VERD - 48 P

WINK

RUIMTE VOOR

1021.2 Analyse van het gebouw MENSEN

1PERSOONS

M2

2PERSOONS APPARTEMENT

M2

41 APPARTEMENT 1-4 3

54

28

M2

54

M2

KOLF EIGEN FACILITEITEN

BuitenZorg is in 1971 gebouwd als een renappartementen en 2 units beschermd M2 M2 SENIOREN verzorgingshuis met ruimte voor 28 wonen (met ? elk 6 mensen) welke voorzie?

43 WONINGEN GEDEELDE FACILITEITEN mensen met een losstaand gebouw met ningen delen. M2 Het gebouw BESCHERMD M2 heeft vele faciliWONEN ? ?

2x6 daarin 22 aanleunwoningen. In 1987 teiten: werd het verzorgingshuis gerenoveerd en • Een winkeltje/toko met beperkte ope-ACTIVITEITE uitgebreid met onder andere een houten ningstijden. bovenverdieping waardoor er ruimte ont• Een restaurant, welke 1x per maand stond voor 48 mensen. In 1996 werden open is voor de buurt 8 aanleunwoningen gesloopt en werden • Een spel- en ontmoetingsruimte. er 14 gerenoveerd. Daarbij werden er 29 • Een wintertuin in het atrium. nieuwe appartementen gerealiseerd met 2 • Een kolfbaan in het atrium. units voor beschermd wonen. Ook werden • Een kapper. nieuwe serviceruimten gerealiseerd, is de • Een wasserij (opgeheven). mulifunctionele ruimte ‘het Ei’ gebouwd • Multifunctionele ruimte ‘het Ei’. en werd het geheel verbonden door het • Daarbij organiseert BuitenZorg ook atrium. verschillende activiteiten voor haar bewoners.

Momenteel heeft BuitenZorg ruimte voor 102 mensen. Er zijn 41 eenpersoons- en 3 tweepersoons appartementen met privé voorzieningen. Daarbij zijn er 43 senio-

pagina 20

BUITENZORG WERD ALS VERZORGINGSHUIS GEBOUWD IN ZUID-SCHARWOUDE MET RUIMTE VOOR 28 MENSEN EN 22 AANLEUNWONINGEN.

2 VERD - 22 APP

2 VERD - 22 APP

1996

ERBOUWD RG VOOR

2 VERD - 28 P 8 AANLEUNWONINGEN WORDEN GESLOOPT, 3 VERD - 48 P RUIMTE VOOR 14 GERENOVEERD. 29 NIEUWE APPARTEMENTEN 1996 WORDEN GEREALISEERD MET 2 UNITS VOOR MENSEN 8 AANLEUNWONINGEN WORDEN GESLOOPT, WONEN. NIEUWE SERVICERUIMTES 14 GERENOVEERD. 29 BESCHERMD NIEUWE APPARTEMENTEN WORDEN GEREALISEERD MET 2 UNITS VOOR EN DE MULTIFUNCTIONELE RUIMTE WORDEN BESCHERMD WONEN. NIEUWE SERVICERUIMTES GEBOUWD. HET GEHEEL WORDT VERBONDEN EN DE MULTIFUNCTIONELE RUIMTE WORDEN GEBOUWD. HET GEHEEL WORDT VERBONDEN DOOR HET NIEUWE ATRUIM.

102

1

41 A

2

3A

S

43 W

B

2x6 W

DOOR HET NIEUWE ATRUIM.

2 VERD - 14 APP

2 VERD - 14 APP

- 48 P

RUIMTE VOOR

2 VERD

102

MENSEN 2 VERD

2 VERD 3 VERD

1PERSOONS

M2

28

M2

2PERSOONS APPARTEMENT

54

M2

54

M2

?

M2

?

M2

?

M2

?

M2

41 APPARTEMENT 1-4

2 VERD

3

SENIOREN 3 VERD 43 WONINGEN BESCHERMD

2x6 WONEN

KO EIGEN FACILITEITEN

GEDEELDE FACILITEITEN

ACT

RESTAURANT

WINKELTJE

SPEL- EN ONTMOETINGSRUIMTE

KOLF

RESTAURANT

WINKELTJE

EN

WINTERTUIN KAPPER

SPEL- EN ONTMOETINGSRUIMTE

KOLF

EIGEN FACILITEITEN

WASSERETTE

ACTIVITEITEN

WINTERTUIN

MULTIFUNCTIONELE RUIMTE

KAPPER GEDEELDE FACILITEITEN WASSERETTE ACTIVITEITEN MULTIFUNCTIONELE RUIMTE

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

EN

BUITENZORG WERD INGRIJPEND VERBOUWD EN UITGEBREID WAARDOOR ER ZORG VOOR 48 MENSEN ONTSTOND.

pagina 21

ground floor 2e verdieping 2nd floor

THE INSTITUTION THE INSTITUTION

1e verdieping

1st floor

BUITENZORG

ground floor

what does this mean?

THE INSTITUTION THE INSTITUTION

Begane Grond 2nd floor ground floor

THE OWNER, HABION

1st floor

HEALTHCARE CHANGES = NO PUBLIC M2 THE INSTITUTION

THE INSTITUTION

2nd floor

Intramurale zorg Homes with care

Privaat PRIVATE

‘Aanleunwoningen’ Aanleunwoningen

Faciliteiten Facility areas THE INSTITUTION

1st floor

PUBLIC Publiek/Collectief

Overige Ruimte General areas Personeelsruimte Staff areas

Hierboven is de huidige gebouwindeling weergegeven. Op dit moment is er veel collectieve ruimte voor de bewoners, zoals het atrium, het restaurant en de spelzaal. Door de veranderingen in de zorg staat de exploitatie van deze ruimten onder druk. Er moet gezocht worden naar nieuwe exploitatiemodellen.

pagina 22

THE ENTRANCE

THE GARDEN

De afbeeldingen hierboven tonen de openbare ruimte in en rondom het gebouw. Aan de voorzijde is een groot parkeerterrein met weinig verblijfskwaliteit. Aan de Oosterlijke Randweg bevinden zich een aantal tuinen en is een gazon aangelegd. Het gazon is openbaar toegankelijk, maar voor bewoners met een rollator zal het moeilijk zijn de bankjes te bereiken. Het atrium heeft een enorme kwaliteit maar ligt verstopt in het gebouw.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

THE ATRIUM

pagina 23

THE GAME ROOM / SOOS

THE CORRIDOR

Deze recreatieruimte (boven) bevindt zicht op de eerste verdieping, boven het restaurant. De ruimte wordt elke vrijdag gebruikt voor de soos. Daarnaast wordt de ruimte gebruikt voor het spelen van spelletjes en het drinken van een kopje koffie. Op de entresol bevindt zich de bibliotheek, al wordt deze vrijwel niet gebruikt.

De gangen in BuitenZorg (onder) zijn kenmerkend voor verzorgingshuizen. Ze zijn monotoon en vrij donker.

pagina 24

THE SHOP

BuitenZorg heeft een klein inpandig winkeltje (boven). Ondanks de beperkte openingstijden zijn de bewoners erg blij met de mogelijkheid om zelf boodschappen te kunnen doen. Het restaurant (onder) is gesitueerd op de begane grond. Het restaurant is recentelijk heringericht, maar oogt nog erg donker en introvert. Dit komt onder andere door het lage plafond. EĂŠn avond per maand wordt er in het restaurant een driegangen menu geserveerd voor mensen uit de buurt.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

THE RESTAURANT

pagina 25

1.3 Analyse van de omgeving

HORECA HORECA

De horeca die rondom BuitenZorg is gesitueerd heeft zich vooral langs de Dorpsstraat gevestigd. Enkele hiervan zijn: Restaurent De Roode Leeuw, Cafe De Schelvis, Restaurant De Burg en Snackbar Het Bunkertje.

Zorg functies

Op de afbeelding hiernaast zijn de zorgfuncties weergegeven rondom BuitenZorg: Wijkcentrum Wonen plus Welzijn, Seniorenwoningen Grenswoude, Zorgappartementen Meander, Tandartsenpraktijk Blokhuis, Apotheek, Drogisterij & parfumerie John & Ans,Optiek Labruyere, Fysiotherapie Paramed, Huisartsenpraktijk de Bruin en Huisartsenmaatschap Braak-Smit.

Openbaar vervoer

BuitenZorg is slecht aangesloten op het openbaar vervoer.

De dichtsbijzijnde bushalte is in de Dorpsstraat, op meer dan 500 meter lopen. Voor ouderen is dit een heel eind.

pagina 26

Winkels

Ook de winkels in de buurt liggen voornamelijk aan de Dorpsstraat. Enkele hiervan zijn: De Aldi, de Deen, het Postkantoor en Bakkerij Jonker.

Pinautomaten

Rondom BuitenZorg zijn geen pinautomaten, terwijl ouderen nog veel met contact geld betalen. De dichtsbijzijnde pinautomaten zijn bij de ABN AMRO bank en het Postkantoor, beiden op de Dorpsstraat.

In de omgeving zijn een aantal spirituele plekken die de ouderen graag bezoeken: de Rooms-katholieke kerk Sint Jan de Dopper en haar begraafplaats, het uitvaartcentrum en de begraafplaats, de Islamitische moskee en de kerken.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Spirituele plekken

pagina 27

Toegankelijkheid openbare ruimte en actieradius De gemiddelde actieradius van ouderen ligt rond de 500 meter. Om te onderzoeken wat de actieradius is van inwoners in BuitenZorg, zijn we met een aantal bewoners op stap gegaan.

Meneer Pannekeet woont in een aanleun-woning aan de achterzijde van het gebouw.

Hij is eind negentig, maar loopt nog zonder TAKING A WALK hulpmiddelen.

Hij wandelt graag, maar the stroller alleen op het terrein van BuitenZorg zelf.

Zijn wandeling voert door het atrium over het parkeerterrein en langs de entree. Op elk van deze drie plaatsen waren er momenten van interactie met mede-bewoners en medewerkers.

Deze mevrouw woont in de aanleunwoningen. ZeTAKING doet nog steeds zelf haar boodA WALK scootmobiel schappen metthe haar rollator bij de Aldi en de Deen op de Dorpsstraat. Onderweg kwam zij enkele barrières tegen. Dit zijn bladeren op de stoep, waar ze over kan uitglijden. De vele drempels maken het oversteken lastiger. Voor de entree van het gebouw is een kleine helling met een stoeprand. Voor deze mevrouw en vele andere bewoners is dit zo’n grote moeilijkheid dat ze deze ontwijken.

Tijdens het wandelen met bewoners zijn we ook opgelopen met de bezitter van een scootmobiel. Hierdoor hebben veel ouderen een groter bereik dan gedacht en is de theoretische functie radius minder van toepassing. Deze meneer ging bijvoorbeeld dagelijks naar de kinderboerderij.

pagina 28

pagina 29

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

1.4 Belangrijkste Conclusies

Monotonepopulation bevolking monotonus

1. Zwakke Sociale Hub De ondersteunende functies binnen locatie BuitenZorg zijn voornamelijk gericht op ouderen (70+) en bieden slechts een beperkt aantal functies voor de buurt. BuitenZorg functioneert hierdoor niet als plek in haar omgeving met functies die een aantrekkende werking hebben voor een brede bevolkingsgroep, ook wel een sociale hub genoemd.

MONOTONUS NEIGHBOURHOOD WITH BARRIERS

] Q MWW IR Q

- EVH K

Eenzijdige repetitiveness bebouwings \hg_nl^l typologieĂŤn

Obstakels [Zkkb^kl

2. Eentonige stedelijke omgeving, obstakels in de openbare ruimte De stedelijke omgeving rondom Buiten Zorg bevat een eenzijdige woningtypologie. Er zijn weinig onderscheidende herkenningspunten, wat oriĂŤntatieproblemen kan veroorzaken voor ouderen met beginnende dementie of nieuwkomers in de buurt. Daarnaast bevat de openbare ruimte veel obstakels voor ouderen zoals drempels.

Ook tijdens de door Habion georganiseerde avond ihkv Een Tweede Jeugd gaven bewoners aan dat ze hun tuin missen en/of nog graag zelfstandig boodschappen willen doen.

Om hieraan gehoor te geven liggen er een aantal grote opgaven in de vormgeving van de openbare ruimte, zowel direct rondom het gebouw als in de routes naar de dorpsstraat en andere belangrijke locaties.

pagina 30

Par phne] p^ `h to Buiten Zorg?

Ma^ obeeZ`^ Zg] bm l _ng\mbhgl Zk^ mhh _Zk mh pZed

bgaZ[bmZgm

HEALTHCARE CHANGES

3. Slechte Sociale Interatie De meeste functies in Zuid-Scharwoude bevinden zich in de Dorpsstraat. Voor veel bewoners van BuitenZorg is dit te ver lopen. Aan de andere kant is er weinig reden voor de bewoners van Zuid-Scharwoude om naar BuitenZorg te komen. Dit leidt tot slechte sociale integratie van het gebouw in de wijk.

B f ghm o^kr p^ee Z[e^ mh live at home anymore And to healthy to move to an institution

elderly villager

4. Tussen wal en Schip Door de wijzigingen in het zorgsysteem zullen ouderen langer thuis moeten wonen terwijl de woning en de woonomgeving hier minder geschikt voor zijn. Tegelijkertijd is hun gezondheid niet dermate slecht dat ze naar een instelling moeten of kunnen verhuizen. Juist voor deze ouderen zijn een goed toegankelijke openbare ruimte en plekken voor ontmoeting cruciaal.

MOVING TO HEERHUGOW

5. Verminderde Zelfredzaamheid Ouderen met een zwaardere zorgindicatie kunnen niet in BuitenZorg blijven wonen, maar moeten verhuizen naar een intramurale instelling in Heerhugowaard. Vaak betekent dit dat ouderen uit hun sociale en vertrouwde omgeving worden weggehaald, wat een negatief effect heeft op de zelfredzaamheid. Dit kan opgelost worden door ook BuitenZorg geschikt te maken voor zwaardere zorg.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

MOVING TO HEERHUGOWAARD LOWERS SELF-RELIANCE

pagina 31

pagina 32

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

HOOFDSTUK 2

DENKRICHTINGEN EN SCENARIO

pagina 33

Denkrichtingen In dit hoofdstuk beschrijven we een aantal conceptuele denkrichtingen als het gaat om de positie van zorg in de buurt.

Door de veranderingen in het zorgsysteem zal het traditionele verzorgingshuis in Zuid-Scharwoude verdwijnen. Er zullen dus nieuwe vormen bedacht moeten worden om zorg in het dorp te faciliteren.

Belangrijk uitgangspunt daarbij is dat zorg, voorzieningen en wonen in relatie met elkaar bekeken moeten worden, nu dit in de nieuwe situatie van extramuralisering niet meer vanzelfsprekend is.

In het volgende onderdeel worden vier scenario’s beschreven: A. Breng de zorg naar de functies B. Breng de functies naar de zorg C. Meer diversiteit D. Combinatie B+C Een aantal van deze scenario’s past bij het streven van oa. Habion om BuitenZorg als gebouw voor wonen en zorg te behouden, maar er zitten ook meer extreme scenario’s tussen.

REMAIN Niets doen (geenSAME optie) THE

C

GOVERNMENTAL Veranderingen in de zorg CHANGES

Meer diversiteit DIVERSIFY Combinatie D COMBINE B/C

FUTURE Aanpassen PROOF

Toevoegen functies B GET FUNCTIONS

Verplaatsing zorg A GO TO FUNCTIONS naar de functies

pagina 34

Scenario A: Breng de zorg naar de functies Het huidige gebouw van BuitenZorg bevindt zich aan de grens van het dorp. Veel van de functies in de Dorpstraat zijn voor de ouderen (te) ver weg om lopend te bereiken. Om de functies in het dorp en de ouderenhuisvesting dichter bij elkaar te krijgen zou BuitenZorg in een hypothetisch geval kunnen verhuizen naar de Dorpsstraat. Door de verschillende onderdelen die nu in het gebouw gehuisvest zijn los te koppelen kan voor de individuele onderdelen huisvesting worden gevonden in verschillende gebouwen rondom de Dorpsstraat. Op deze manier kan het dorpscentrum worden verlevendigd, wonen de ouderen weer ‘midden in de maatschappij’ en kunnen de faciliteiten die nu typisch zijn voor BuitenZorg ook worden aangeboden aan andere inwoners van Zuid-Scharwoude. Daarnaast zou ook een gebouw voor mensen met een zwaardere zorgindicatie zich rondom de Dorpsstraat vestigen.

Positieve effecten: • Het ontstaan van een sterke sociale hub.

• Er zijn vele generaties en verschillende mensen in de Dorpsstraat, er zijn vele functies. Op deze manier kan een levendig gebied ontstaan.

• De ouderen integreren op deze manier in de wijk en de maatschappij.

• Er ontstaat een wijk met vele generaties.

Negatieve effecten: • Rondom de huidge locatie liggen plaatsen van betekenis voor de ouderen: het park en de begraafplaats. Deze zullen nu op hun beurt te ver weg zijn voor de ouderen.

• De huidig locatie zal verlaten worden.

• Er is verder onderzoek nodig naar de vraag naar dit type oplossing.

THE BUILDING AT THE EDGE current situation

Huidige Situatie

THE BUILDING IN THE CENTER

Toekosmt Scenario

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

new situation

pagina 35

Scenario B: Breng de functies naar de zorg Een andere mogelijkheid om meer functies in de nabijheid van de ouderen te brengen is het verhuizen van bestaande functies naar de locatie BuitenZorg. Er zijn een aantal kansrijke functies in de omgeving van BuitenZorg die prima in het gebouw zouden passen. Hierbij valt te denken aan het Wijkcentrum (Het huidige wijkcentrum wordt zeer waarschijnlijk gesloopt). Ook een dokter, tandarts, bloemenwinkel of een groentenman zouden een plek kunnen krijgen in het gebouw.

Wanneer voor dit scenario gekozen wordt, is het belangrijk om niet te gaan concurreren met de Dorpsstraat, maar om juist een complementair programma te introduceren. In dit geval is marktonderzoek nodig om een beter beeld te krijgen van de juiste functies.

Om de nieuwe functies op een goede en aantrekkelijke manier in het gebouw te huisvesten en ook toegankelijk te maken voor mensen uit de wijk, zijn een aantal architectonische ingrepen gewenst. Zo heeft het huidige gebouw van BuitenZorg een vrij introverte entree met een institutioneel uiterlijk, waardoor het niet uitnodigt om naar binnen te lopen. Door de entree open te breken en meer licht toe te laten kan het gezicht van het gebouw volledig worden veranderd waardoor het aantrekkelijker wordt voor de wijk; het gebouw kan zo een minder institutioneel uiterlijk verkrijgen en de buurt het gebouw in trekken.

Het huidige restaurant is nu soms al open voor buurtbewoners.

Dit zou echter nog veel vaker kunnen, zodat het zelfstandig kan functioneren. Een architectonische ingreep is dan wel gewenst

pagina 36

Positieve effecten: • Het ontstaan van een sterke sociale hub: Meer functies in het gebouw maakt het gebouw aantrekkelijker voor de buurt en dus levendiger.

• Een betere integratie tussen buurt en het gebouw. hierdoor komen de ouderen meer in de buurt/de maatschappij te staan.

• Bevordering van de zelfredzaamheid van ouderen door de nabijheid van functies.

Negatieve effecten: • Wanneer ouderen een zwaardere zorgindicatie krijgen moeten ze nog steeds verhuizen naar Heerhugowaard • Er is verder onderzoek nodig naar de vraag naar dit type oplossing.

THE FACADE AND E

cur

Huidige Situatie

Toekomst Scenario

THE FACADE AND ENTRANCE

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

new situation

pagina 37

Scenario C: Meer diversiteit Om ook ouderen met een zwaardere zorgindicatie in Zuid-Scharwoude te kunnen huisvesten en te voorkomen dat ze naar Heerhugowaard moeten verhuizen, kunnen nieuwe wooneenheden worden ontwikkeld op het naastliggende voetbalveld dat niet meer gebruikt wordt. Hierop zou een nieuw ensemble gebouwd kunnen worden. Daarbij kan het bestaande gebouw met relatief kleine ingrepen ook geschikt worden gemaakt voor andere type bewoners, zoals een gezinnen.

De huidige wintertuin van BuitenZorg is het pronkstuk van het gebouw met een grote kwaliteit. Door de interne ligging is het echter slecht zichtbaar voor de wijk.

Het atrium kan met enkele architectonische ingrepen veel meer worden geopend richting buurt. Het wordt het bruisende hart van het gebouw en van de wijk.

Huidige Situatie

pagina 38

Positieve effecten • Oud worden in je eigen buurt / Een gemengde populatie. Dit kan er bij een goede inmenging voor zorgen dat ouderen bijvoorbeeld meer hulp krijgen van een buurman of dat ouderen op de kinderen kunnen passen.

Negatieve effecten: • Het gebouw is niet per se aantrekkelijk voor de buurt om te bezoeken, behalve wanneer een kennis in het gebouw woont is er voor de wijkbewoners niet direct een reden om naar BuitenZorg te gaan.

• Er is verder onderzoek nodig naar de vraag naar dit type oplossing.

THE BUILDINGS

Mogelijke uitbreiding op de sportvelden: woningen voor ouderen met een zwaardere zorgindicatie.

De wintertuin heeft een enorme potentie. Door deze ruimte meer toegankelijk te maken en aanvullend programma toe te voegen kan dit het kloppend hart worden van zowel BuitenZorg als de buurt.

THE ATRIUM new situation

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Toekosmt Scenario

pagina 39

Scenario D: Combinatie B+C Scenario’s B en C kunnen ook gecombineerd worden. Op deze manier kan men oud worden in eigen buurt en wordt het gebouw aantrekkelijker voor een grote groep buurtbewoners. Hiervoor kan het sportveld naast BuitenZorg worden her-ontwikkelt met woningen voor ouderen met een zwaardere zorgindicatie en zijn een aantal architectonische ingrepen nodig in het huidige gebouw. Daarnaast zou ook de omgeving rondom het huidige gebouw en het nieuwe ensemble worden aangepakt zodat het hele gebied een impuls krijg en toegankelijk wordt voor ouderen.

Positieve effecten • Het ontstaan van een sterke sociale hub.

• Er zijn vele generaties en verschillende mensen in BuitenZorg, er zijn functies.

Op deze manier kan een levendig gebied ontstaan.

• De ouderen integreren zich op deze manier in de wijk en de maatschappij.

• Je kan oud worden in je eigen buurt, zelfs in je eigen gebouw.

• Er ontstaat een gebouw met een gemengde populatie.

• De ouderen hebben een grotere zelfredzaamheid doordat functies dichtbij zijn en ze bij een goede implementatie nieuwe contacten kunnen opdoen die hen helpen (en vice versa).

• De aanwezige zorg in het gebouw kan ook mensen die in de buurt wonen en zorg nodig hebben van zorg voorzien en hen op deze manier ondersteunen om langer thuis te wonen.

Negatieve effecten: • Er is verder onderzoek nodig naar de vraag naar dit type oplossing.

pagina 40

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

THE BUILDINGS

pagina 41

pagina 42

HOOFDSTUK 3 UITWERKING ARCHITECTONISCHE EN STEDENBOUWKUNDIGE

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

INTERVENTIES

pagina 43

3.1 BuitenZorg: een ‘Thuis met Zorg’ Wij zien de toekomst van BuitenZorg als een aantrekkelijke plek om te wonen, met ondersteunende functies die toegankelijk zijn voor zowel de bewoners van het complex, als voor mensen uit de wijk.

Om dit te bewerkstelligen zijn een aantal architectonische en stedenbouwkundige ingrepen te benoemen. Sommige van deze ingrepen zijn relatief bescheiden en makkelijk uitvoerbaar, terwijl andere meer ingrijpend zijn. In dit hoofdstuk worden de ingrepen verder uitgewerkt. Eerst beschrijven we onze ideeën over de toekomst voor de ondersteunende functies en de woningen. Vervolgens gaan we op een aantal zaken dieper in.

Zoals in de analyse al beschreven oogt het gebouw van BuitenZorg relatief introvert, met weinig relatie tot de ruimte rondom het gebouw. De configuratie van het complex dat bestaat uit een reeks gebouwen die verbonden zijn door middel van een centraal atrium biedt echter kansen. Door een duidelijke scheiding te maken tussen de gebouwen als wooncomplex en de ruimte daartussen als publieke ruimte die toegankelijk is voor bewoners uit de buurt, kan een goede mix worden gecreëerd tussen meer besloten plekken waar mensen wonen en de meer openbare plekken met ondersteunende functies. Het is daarbij belangrijk het gebouw visueel meer te openen en de verschillende functies op zichtbare plekken in het gebouw te situeren, zodat een sterkere relatie met de omgeving ontstaat.

Ondersteunende functies BuitenZorg bestaat uit een institutioneel deel waar ouderen met een lichte zorgindicatie wonen en zorg afnemen. Hierin zijn ook de meeste ondersteunende functies zoals het restaurant en recreatiezaal gevestigd. Juist dit deel van het complex dreigt door de hervormingen in de zorg

pagina 44

c

Het huidige gebouw is relatief gesloten en ook de openbare ruimte daaromheen is weinig uitnodigend. De grote kwaliteit van het gebouw: Het Atrium, ligt verborgen in het gebouw.

Door het gebouw visueel open te maken en meer publieke ruimte toe te voegen wordt het aantrekkelijk voor de buurt, wat het draagvlak voor voorzieningen ten goede komt. Daarnaast ligt er de mogelijkheid om woningen voor zwaardere zorg te ontwikkelen op het naastgelegen voetbalveld om een meer divers woningaanbod te creëren.

curr

Door de functies op zichtbare plekken in het gebouw te situeren worden ze ook aantrekkelijk voor mensen uit de buurt. dit versterkt het draagvlak voor de functies, waardoor ze ook commercieel kunnen worden uitgebaat.

FU

De huidige functies in het gebouw zijn voornamelijk gericht op de bewoners van BuitenZorg. Alleen het restaurant is soms open voor de buurt.

‘AANLEUNWONINGEN’ LEANING ON THE CARE HOME

Het wijkcentrum dat genoodzaakt is haar huidige locatie te verlaten zou bijvoorbeeld gecombineerd kunnen worden met het restaurant, waardoor een soort woonkamer voor de buurt ontstaat. Door hier de soos te organiseren en deze toegankelijk te maken voor andere bewoners uit de buurt kan een buurthuis worden gecreëerd. Een echte plek van de buurt.

Op de eerste verdieping, waar nu de soos is, ontstaat vervolgens ruimte voor meer zorg gerelateerde voorzieningen. Hierbij kan gedacht worden aan een coördinatiepunt voor thuiszorg of een klein gezondheidscentrum, met een fysiotherapeut, een dokter, etc. Op deze manier kunnen ouderen comfortabel in het gebouw of de

THEwonen HOME omliggende buurt blijven terwijl LEAN ON THE PUBLIC CARE FOCUSSED zorg relatief eenvudig toegankelijke blijft. FACILITI

Referentie: De Archipel in Almere (LEVS Architecten) huisvest verschillende functies. Op de foto is het gezondheidscentrum te zien met daarboven seniorenwoningen.

De Archipel Almere, NL ( LEVS archite

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

haar huidige functie te verliezen. Het wonen kan relatief eenvoudig worden teruggebracht, maar voor de ondersteunende functies moeten nieuwe financieringsmodellen worden ontwikkeld. Zo zal veel efficiënter omgegaan moeten worden met de beschikbare ruimte voor voorzieningen en zal een groter (commercieel) draagvlak nodig zijn. Het meer richten van de voorzieningen op de buurt kan hierbij helpen.

pagina 45

Wonen Behalve een ruimtelijke aanpassing ter behoeve van de ondersteunende functies zal ook het woongedeelte in het huidige institutionele deel moeten worden aangepast voor de toekomst. Een meer divers woningaanbod lijkt hierbij de sleutel. Het huidige gebouw biedt nu al ruimte aan niet-ouderen bewoners: vooral de grotere aanleunwoningen met meerdere kamers zijn geschikt voor andere leeftijdsgroepen.

Deze diversiteit kan verder worden doorgezet in andere delen van het gebouw.

Het voormalige institutionele gedeelte (in roze) is door de relatief kleine kamers en de nabijheid van voorzieningen nog steeds het meest geschikt voor ouderen die zwaardere zorg nodig hebben. Dit gedeelte zal dan ook blijven bestaan voor ouderen met een zorgvraag als het zogenaamde ‘thuis met zorg’ gedeelte. Het woonprogramma kan eventueel worden aangevuld met gemeenschappelijke ruimtes en/of kamers voor familie of mantelzorgers.

Interieur en exterieur foto’s van het institutionele gedeelte.

pagina 46

FU

The Care Core as d

In een onderzoek van de STAGG uit 2000 is idee van een zorgkern ontwikkeld, een centrale plek waar de zorg wordt geclusterd. Vanuit deze plek worden zowel de bewoners van het complex voorzien van zorg, als mensen uit de buurt. BuitenZorg kan eenzelfde functie vervullen.

SPLIT UP

1st floor

‘THE HOME’

Tweede verdieping

SPLIT UP

ground floor ‘THE HOME’

‘THE HOME’ De Begane grond. Links is het nieuwe woongebied te zien op het voormalige voetbalveld.

Een deel hiervan kunnen zorgwoningen zijn, die in verbinding staan met BuitenZorg. Door de bestaande gevel aan de linker zijde te openen kan een verbinding worden gemaakt naar dit nieuwe gebied.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Eerste verdieping met meer zorg-gerelateerde functies in het centrale deel

pagina 47

3.2 Entree en Collectieve Ruimtes De huidige entree van BuitenZorg is weinig uitnodigend en de ondersteunende functies liggen grotendeels verborgen in het gebouw. Er is echter een enorme potentie om de collectieve ruimte van het gebouw beter te benutten en ook toegankelijk te maken voor bewoners uit de buurt.

Hierdoor kunnen nieuwe verdienmodellen ontwikkeld worden, zodat ook in de toekomst bepaalde functies behouden blijven. Zo ligt het restaurant op een mooie plek aan de voorzijde van het gebouw en heeft het de potentie om te transformeren tot een huiskamer voor de buurt. Om dit te bereiken moeten de gebouwindeling wel wat worden aangepast en ook de gevel kan een facelift gebruiken om het gebouw meer uitnodigend te maken. De begane grond is opgedeeld in een aantal kleine

ruimtes waardoor het benauwd overkomt.

Het lage plafond zorgt daarbij voor weinig lichttoetreding wat dit gevoel versterkt.

Begane grond Wij stellen daarom voor de begane grond ter hoogte van het restaurant meer open te maken door een aantal muren weg te breken en ruimtes samen te voegen.

Hierdoor ontstaat één grote ruimte waar verschillende activiteiten kunnen plaatsvinden en wat, samen met de wintertuin, kan functioneren als het centrale hart van het gebouw. Waar de wintertuin echt dienst kan doen als collectieve ruimte voor de bewoners en mensen uit de buurt, kan het voormalige restaurant de meer commerciële functies huisvesten zoals een volwaardig restaurant en een bar.

Wanneer ook het wijkcentrum of eventueel andere functies (zoals de bibliotheek)

Huidige indeling begane grond

ATTRACTIFY + FUNCTIONALISE TITLE existing ground subtitle floor

pagina 48

in deze ruimte gehuisvest worden kan BuitenZorg zich transformeren tot belangrijke plek in de buurt waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.

Gevel Daarnaast zien we veel toegevoegde waarde in het verwijderen van het gebouw-deel links naast het restaurant. Door dit open te maken ontstaat namelijk een directe koppeling tussen de wintertuin als aantrekkelijke centrale entree voor de verschillende woongebouwen. Ook wordt de wintertuin hierdoor meer zichtbaar voor de buurt. Aanpassingen aan de gevel maken het restaurant meer uitnodigend en verhoogt de toegankelijkheid van het gebouw voor mensen uit de buurt. Daarbij helpt het om het ‘stoffige’ imago te laten verdwijnen. Wij stellen voor de gevel over het gehele oppervlak van het entreege-

bouw gelijk te trekken en transparant te maken zodat de huidige entree en het balkon hier onderdeel van worden. De vloer op de eerste verdieping kan bij de entree deels doorbroken worden zodat meer licht toetreed. Grote deuren in de gevel tonen uitnodigend en bieden zomers toegang tot een terras. De luifel beschermt tegen de regen en zon en geeft de overgang tussen het openbare gebied en de publieke voorzieningen weer.

Eerste verdieping Op de eerste verdieping is nu de recreatieruimte gevestigd. Deze ruimte is een populaire ontmoetingsplek voor bewoners en op vrijdag middag wordt hier de soos georganiseerd. Verder is op de eerste verdieping een kapper gevestigd en is er een woonkamer voor ouderen met beginnende dementie. Het balkon wordt niet tot

Nieuwe situatie begane grond

TITLE

Centrale Hal / Wintertuin

subtitle

Nieuwe ingang

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Publieke voorzieningen

pagina 49

nauwelijks gebruikt. Het is relatief smal en moeilijk toegankelijk door een hoge drempel.

Wij stellen voor om de soos naar de nieuwe woonkamer op de begane grond te verplaatsen en de eerste verdieping in te richten als plek voor de organisatie en levering van zorg. De voorste ruimte kan

opgesplitst worden of in zijn geheel gebruikt. Door een glazen gevel ontstaat een visuele connectie met de ‘buitenwereld’.

Via een nieuwe trap aan voorzijde, gekoppeld aan de huidige lift is ook de kapper bereikbaar.

ATTRACTIFY + FUNCTIONALISE the current entrance

ATTRACTIFY + FUNCTIONALISE the new entrance

Huidige gevelaanzicht

Nieuwe gevelaanzicht pagina 50

ATTRACTIFY + FUNCTIONALISE TITLE existing 1st subtitle floor

ATTRACTIFY + FUNCTIONALISE TITLE 1st subtitle floor

Nieuwe situatie eerste verdieping

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Huidige situatie eerste verdieping

pagina 51

3.3 Wooneenheden Door de veranderingen in het zorgsysteem zullen de huidige wooneenheden als losse woningen verhuurd moeten worden.

Op dit moment zijn het typische kamers van een verzorgingshuis. Ondanks dat de meeste bewoners aangeven tevreden te zijn met de woningen kan door het creĂŤren van een meer divers woningaanbod de verhuurbaarheid van de eenheden omhoog gaan. Daarbij zijn er mogelijkheden om iets te doen aan de institutionele uitstraling van het gebouw.

1. Met een kleine verbouwing is het mogelijk om de woningen op de begane grond een eigen voordeur te geven, zodat zelfstandige functionerende wooneenheden ontstaan met een eigen adres. Ook is het mogelijk om een kleine voortuin aan te leggen, wat zorgt voor een beschutte ruimte tussen straat en woning waar ouderen elkaar kunnen ontmoeten. Het geeft een gevoel van controle en genereert een grotere zelfredzaamheid.

Om iets te doen aan het hitteprobleem op de tweede verdieping kunnen ramen worden toegevoegd in het dak, die in de zomer open kunnen voor verkoeling. Daar-

De huidige gevel van BuitenZorg heeft een monotoon en typisch institutioneel uiterlijk.

pagina 52

naast zorgen ze voor meer daglichttoetreding in de donkere gangen.

2. Wanneer gekozen wordt voor een iets grotere verbouwing kunnen ook de andere twee verdiepingen worden aangepakt, bijvoorbeeld door een balkon toe te voegen aan de woningen of door een galerij te maken en ook deze woningen een eigen voordeur te geven.

3. Bij een nog grotere ingreep kan ervoor gekozen worden de woningen te vergroten door het verwijderen van de interne gangen en het toevoegen van een uitbouw of serre op de begaande grond. Hiermee wordt ook een ontsluiting van de eerste verdieping gerealiseerd. Op deze manier ontstaat een levendig en aantrekkelijk gevelbeeld.

Daarnaast kan ervoor gekozen worden de huidige houten constructie op de tweede verdieping te vervangen door woningen met meer leefwakwaliteit. In deze nieuwe opbouw kan een ander type woonruimte worden gerealiseerd. Bijvoorbeeld appartementen die beter geschikt zijn voor zwaardere zorg.

1: Partly remodel

1. Met een kleine verbouwing kunnen de woningen een eigen voordeur krijgen. Ook is er ruimte voor een voortuin, waardoor een beschutte tussenruimte gecreĂŤerd kan worden.

2. Door ook de andere verdiepingen aan te pakken worden de woningen aantrekkelijker en veranderd ook de uitstraling van het gebouw.

THE IN-BETWEEN

2: Remodel

THE IN-BETWEEN

2: Remodel

THE IN-BETWEEN

3: Partly rebuild

THE IN-BETWEEN

3: Partly rebuild

heavy care on top?

3. De woningen op de begane grond kunnen worden vergroot dmv een serre, waarmee ook de ontsluiting van de 1e verdieping wordt opgelost.

Een nieuwe opbouw voegt veel woonkwaliteit toe aan de bovenste verdieping. Dit alles zorgt voor een aantrekkelijk gevelbeeld.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

heavy care on top?

pagina 53

Referenties Op andere locaties zijn een aantal interessante ideeën ontwikkeld die bij een renovatie van BuitenZorg ook toegepast kunnen worden.

THE IN-BETWEEN reference

Elderly care home De Koekoek Veenendaal, NL (2013-2014) Inzight Architecture

PERSONALISATION

PAST IS BIGGER THAN FUTURE

In het project De Koekoek (Veenendaal) is ruimte gecreëerd voor persoonlijke spulletjes op de gang. Dit maakt de gangen minder institutioneel. Daarbij zorgt de aanwezigheid van herkenbare objecten bij de voordeur voor herkenning en oriëntatie.

STAY past IN THE PRESENT In verzorgingshuis De Overloop (Almere,1984) architect Herman Herzberger de tussenruimte als instrument toe. deur kan THEDe IN-BETWEEN reference zowel half open als geheel open. Deze deuren zouden in het gehele gebouw van BuitenZorg toegepast moeten Ouderenworden: in De Pijpze geven ruimte SELF-RELIANCE voor kleine interacties terwijl de bewoner zijn gevoel van controle Amsterdam, NL (2007-2011) HP Architecten en privacy over zijn leefruimte behoudt.

In het project Ouderen in de Pijp (Amsterdam, Ymere) is er ook ruimte gemaakt voor balkons aan de galerijen. Hier kunnen ouderen samen zitten en de ruimte personaliseren door planten.

pagina 54

Eld Al Ar

FUNCTIONALISE reference

Zorgboerderij Het Scheiend Oirschot, NL

Het is belangrijk dat ouderen actief blijven en velen willen dat ook.

Gezien de sterke band tussen Zuid-Scharwoude en de agrarische industrie, ligt een kwekerij of tuinderij in de lijn der verwachtingen.

Door bakken hoger te plaatsen blijft het voor ouderen mogelijk mee te helpen in de tuin FUNCTIONALISE reference

Beweegtuin FIT+ De Klinkenberg Ede, NL

MIXES GENERATIONS

PROMOTES HAPPINESS

In de beweegtuin in Ede zijn speciale objecten geplaatst voor ouderen.

De ruimte voor BuitenZorg kan ook worden ingericht met toestellen die ouderen helpen bij het bewegen, bijvoorbeeld ondersteund door de fysiotherapeut. De speelruimte kan gebruikt worden door meerder generaties.

CONTROL OVER OWN LIVE

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

PLAYGROUND

pagina 55

3.4 Buitenruimte De Buitenruimte op het terrein van BuitenZorg is voornamelijk functioneel en onderhoudsvriendelijk ingericht. Aan de voorzijde bevindt zich een grote parkeerplaats en aan de achterzijde is een grasveld. Alleen aan de machinesloot is een moestuin ingericht, maar deze wordt slechts beperkt gebruikt. Er ligt een enorme potentie om het gebouw beter in haar context te plaatsen door meer gebruikskwaliteit en functies toe te voegen aan deze gebieden.

Een van de mogelijkheden is het toevoegen van een tuinderij. Tuinderijen horen bij de identiteit van Langedijk en bij haar bewoners. Velen hebben op de tuinderijen gewerkt of zijn hiermee verbonden geweest. Een tuinderij op het grondgebied van BuitenZorg versterkt haar (lokale) identiteit en verbindt de bewoners met hun verleden. Deze tuinderij zou gerund kunnen worden in samenwerking met het Clusius college. Bewoners van BuitenZorg kunnen er werken of meehelpen zodat ze langer vitaal blijven. Producten uit de tuinderij kunnen vervolgens verkocht worden op een ‘farmers market’ in de wintertuin.

Ook het parkeerterrein kan anders worden ingericht, zodat meer verblijfskwaliteit ontstaat. Met name rond de nieuwe entree is het van belang om een uitnodigend voetgangersgebied te creëren met ruimte voor een terras. Daarnaast kan ruimte worden vrijgemaakt voor een zogenaamde beweegtuin voor ouderen, eventueel gecombineerd met speeltoestellen voor kinderen uit de buurt. Dit wordt mogelijk door de benodigde parkeerplaatsen te verplaatst naar de blinde gevel aan de linkerzijde van het gebouw. Door het huidige pad te verbreden kan hier bestemmingsverkeer rijden zonder wandelaars en fietsers te hinderen.

pagina 56

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

THE IN-BETWEEN communal space

pagina 57

3.5 Stedenbouwkundige ingrepen in de wijk Met het ingaan van het nieuwe zorgsysteem zullen er in de toekomst meer ouderen in hun eigen huis blijven wonen, verspreid door de wijk. Daarom hebben we naast het aantrekkelijker maken en toevoegen van programma in de buitenruimte rondom BuitenZorg, ook een aantal ingrepen geïdentificeerd die het voor ouderen makkelijker maken om zich in de buurt te verplaatsen. Voor hen is het van belang dat de openbare ruimte goed toegankelijk is en vrij van obstakels, dat ze zich makkelijk kunnen oriënteren naar belangrijke bestemmingen in de buurt en dat ze zich veilig voelen doordat de weg overzichtelijk is of omdat er voldoende rustplekken zijn.

Vanuit dit oogpunt stellen we voor om zogenaamde zilveren zones te introduceren; veilige en toegankelijke routes die plekken met elkaar verbinden waar ouderen vaak komen. In Zuid-Scharwoude kunnen dit bijvoorbeeld de routes zijn tussen BuitenZorg en de Dorpsstraat en tussen BuitenZorg en de sportvelden of recreatievijver naar de begraafplaats. Aan deze Zilveren Zones zouden strengere eisen gesteld moeten worden voor wat betreft inrichting en beheer. Denk hierbij aan een herkenbare uitstraling waardoor ouderen zich beter kunnen oriënteren, bijvoorbeeld door het maaiveld een herkenbare kleur te geven (zoals fietspaden rood zijn) of door het gebruikt van bepaald straatmeubilair.

Daarnaast moeten er langs deze routes voldoende rustplekken zijn (eventueel overdekt), moeten de trottoirs breed zijn en zonder obstakels zoals losliggende tegels of bladeren en zouden hoogteverschillen zo veel mogelijk beperkt moeten worden. De precieze uitking van deze Zilveren Zones behoeft verder onderzoek.

Hiernaast geven we een aanzet van wat dit voor de omgeving van BuitenZorg kan beteken. pagina 58

Dorpsstraat

Supermarkt

Buitenzorg

Begraafplaats

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Sportvelden

Vijver

pagina 59

pagina 60

pagina 61

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

In de tekening hieronder is een typische woonstraat in de omgeving van BuitenZorg weergegeven. Aan de linker kant is de huidige situatie te zien met daarin de knelpunten en obstakels voor ouderen.

Aan de rechterkant is te zien wat de implementatie van een Zilveren Zone ruimtelijk betekent voor deze stedelijke omgeving.

Uniforme bebouwing maakt het moeilijk door de wijk te navigeren.

Auto’s staan vaak aan beide zijden van de weg geparkeerd en vaak nog half op de stoep.

Hoge begroeiing voor de woningen heeft een negatief effect op de sociale controle in de wijk

Een smalle stoep maakt de straat voor ouderen slecht toegankelijk en onaantrekkelijk. Losliggende tegels of bladeren op de weg versterken het gevoel van onveiligheid

Huidige Situatie

pagina 62

De oversteek is veilig en herkenbaar vormgegeven. Aankomend verkeer wordt afgeremd en er wordt duidelijke gecommuniceerd dat men een Zilveren Zone nadert.

Langs de Zilveren Zone bevinden zich voldoende (overdekte)plekken om uit te rusten. Deze plekken hebben een herkenbare uitstraling.

Ter verbetering van de sociale veiligheid wordt onoverzichtelijk groen verwijderd en worden eventuele omwonende gevraagd extra alert te zijn.

Implementatie Zilveren Zone

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Herkenbaar straatmeubulair, zoals straatverlichting, accentueert de Zilveren Zone. Zo kunnen ouderen zich eenvoudiger oriënteren en weten andere weggebruikers dat ze een zilveren zone naderen.

Op strategische plekken kan de straatverlichting worden uitgevoerd met een ‘noodknop’ waarmee hulp(diensten) gewaarschuwd worden.

pagina 63

Toolbox

pagina 64

Uit deze studie komen een aantal richtlijnen naar voren waar rekening mee gehouden moet worden bij de transformatie van BuitenZorg als verzorgingshuis in een woongebouw waar naast aantrekkelijke woningen ook zorgvoorzieningen zijn gehuisvest. Daarnaast zijn er een aantal uitgangspungen te benoemen waar de

Gemeente Langedijk rekening mee moet houden bij het vormgeven van de openbare ruimte op en tussen plekken waar veel ouderen zullen komen. Zuid-Scharwoude kan hierdoor een plek worden waar mensen comfortabel oud kunnen worden, met bijbehordende voorzieningen in de buurt en een toegankelijke openbare ruimte.

Aan de Zilveren Zones worden hogere eisen gesteld dan aan de overige openbare ruimte. Obstakels worden voorkomen en het onderhoud wordt frequenter uitgevoerd. Daarnaast is er meer ruimte voor de voetganger.

Herkenbaar straatmeubilair, zoals straatverlichting accentueert de Zilveren Zone. Zo kunnen ouderen zich eenvoudiger oriënteren en weten andere weggebruikers dat ze een zilveren zone naderen. Op strategische plekken kan de straatverlichting worden uitgevoerd met een ‘noodknop’ waarmee hulp(diensten) gewaarschuwd worden.

Langs de Zilveren Zone bevinden zich voldoende (overdekte)plekken om uit te rusten. Deze plekken hebben een herkenbare uitstraling.

Ter verbetering van de sociale veiligheid langs de Zilveren Zones wordt onoverzichtelijk groen verwijderd en worden eventuele omwonende gevraagd extra alert te zijn.

De oversteek is veilig vormgegeven. Aankomend verkeer wordt afgeremd en er wordt duidelijke gecommuniceerd dat men een Zilveren Zone nadert.

Zorg ervoor de Zilveren Zones goed toegankelijk zijn voor mensen in een rolstoel of die slecht ter been zijn. Vermijd hoge stoepranden of plaats geregeld een verlaagde trottoirband als op- en afrit.

In de nieuwe situatie waarin de wooneenheden veel meer op zichzelf staan is het aantrekkelijk om de woningen op de begaande grond een eigen voordeur te geven, eventueel met een kleine voortuin. Hierdoor wordt de relatie tussen het gebouw en omgeving versterkt en oogt het aantrekkelijker: een woongebouw ipv. een zorginstelling.

Functies zoals het restaurant, de kapper, de bibliotheek, het winkeltje of de recreatiezaal liggen nu vaak verscholen in het gebouw. Door deze naar de begaande grond te verplaatsen en toegankelijk te maken voor mensen uit de buurt kan een meer dynamische omgeving ontstaan. Op deze manier worden functies behouden voor zowel bewoners uit de buurt als uit het gebouw zelf.

Het verzorgingshuis kan zich in de toekomst veel meer ontwikkelen tot een woongebouw waarin, afhankelijke van de locatie, ook (zorg) voorzieningen gevestigd zijn. Zo kan het gebouw een plek worden voor de gehele buurt.

Een uitnodigende, transparante entree geeft het gebouw een publiek karakter waardoor mensen uit de buurt eerder naar binnen komen.

Verzorgingshuizen karakteriseren zich door de lange en eentonige corridors die de woningen ontsluiten. Door deze speelser in te richten en (collectieve) verblijfsruimte toe te voegen ontstaat kan een aantrekkelijker en minder institutioneel beeld ontstaan.

De gevel van veel verzorgingshuizen is zeer eentonig wat bijdraagt aan het institutionele karakter van het gebouw. Door een aantal kleine aanpassingen aan de gevel krijgt het gebouw krijgt het gebouw een aantrekkelijkere uitstraling.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

De openbare ruimte rondom het verzorgingshuis is nu vaak vormgegeven als grasveld. Door een andere vormgeving met voor ouderen toegankelijke of interessante functies wordt het gebouw ook aantrekkelijker voor andere in de buurt. Hier kan gedacht worden aan een beweegtuin of speeltuin (voor jong en oud), een terras of een kruiden- en groentetuin.

pagina 65

Aanbevelingen De locatie BuitenZorg in Zuid-Scharwoude heeft de potentie om een belangrijke rol te vervullen als het gaat om zorg en sociale voorzieningen in de buurt. Met name in de toekomst wanneer ouderen vaker verspreid door de wijk komen te wonen, is het belangrijk om bepaalde functies niet alleen in de Dorpsstraat te hebben, maar ook elders in de buurt. Daarnaast moet, gezien de veranderingen in het zorgsysteem en de scheiding van wonen en zorg, meer draagvlak gevonden worden om voorzieningen als het restaurant, de kapper of een kleine supermarkt ook in de toekomst te behouden. Verder heeft een deel van de woningen een opknapbeurt nodig om het mogelijk te maken om deze als losse wooneenheden te verhuren. In onze ogen zijn in zowel het gebouw zelf, als in de wijk daaromheen een aantal ruimtelijke aanpassingen nodig. Deze kunnen gezien worden als onderdeel van een pakket aan maatregelen met verschillende mate van complexiteit. De ingrepen zijn onafhankelijk van elkaar en kunnen naargelang urgentie en beschikbaarheid van middelen stap voor stap worden uitgevoerd.

Hieronder worden de ingrepen verder toegelicht en benoemen we per interventie welke partners in het gebied worden aangesproken. De interventies zijn geordend van ‘buiten naar binnen’ waardoor we als het ware vanuit de wijk, door het verzorgingshuis de wooneenheden in lopen.

Openbare ruimte - Gemeente Langedijk Het langer zelfstandig thuis wonen van ouderen stelt hogere eisen aan de openbare ruimte. We adviseren de gemeente Langendijk daarom op strategische plekken voor ouderen goed toegankelijke routes te introduceren. We introduceren hiervoor de term ‘Zilveren Zones’ Aan deze zones of routes worden hogere eisen gesteld wat betreft beheer en onderhoud. Ze zijn vrij van obstakels en als route herkenbaar, met duidelijke oriëntatiepunten. Zo blijven Zuid-Scharwoude en de gemeente Langedijk ook in de toekomst voor ouderen aantrekkelijke woongebieden.

Buitenruimte - Gemeente Langedijk en Habion De buitenruimte rondom BuitenZorg heeft een lage verblijfskwaliteit.

De voorzijde wordt gedomineerd door parkeerplaatsen voor auto’s en de achterzijde is een voor veel ouderen ontoegankelijk grasveld. Aan de voorzijde zien we een mogelijkheid om het parkeren van auto’s meer efficiënt in te delen waardoor ruimte ontstaat voor voetgangers. De moestuin aan de achterzijde wordt slecht gebruikt. Deze kan verhoogd worden aangelegd zodat men niet hoeft te bukken. Dit kan zelfs uitgebreid worden tot een tuinderij, eventueel in samenwerking met het Clusius college. Daarnaast kan ruimte worden vrijgemaakt voor een zogenaamde beweegtuin voor ouderen, eventueel gecombineerd met speeltoestellen voor kinderen uit de buurt.

pagina 66

Voorzieningen – Gemeente Langedijk, Habion en Margenta zorg.

Transformeer het centrale gedeelte waar nu de entree, het restaurant en de soos zijn gevestigd, tot een uitnodigende en open ruimte met ondersteunende functies voor bewoners van het gebouw en de buurt. Pak ook de buitengevel aan. Maak deze meer transparant en toegankelijk vanaf het voorplein eventueel gecombineerd met een klein terras.

Entree en wintertuin – Habion en Gemeente Langedijk De wintertuin is een van de verborgen kwaliteiten van BuitenZorg en zou een veel prominentere rol kunnen spelen in gebouw. Door de ingang naar links te verplaatsen komt men direct in de wintertuin binnen als centrale ontvangsthal voor het woongedeelde. Hierdoor wordt de ingang van het woongedeelte (prive) duidelijk gescheiden van de voorzieningen (openbaar). Zorg daarnaast dat de buitenruimte voor de entree aantrekkelijk wordt ingericht. Samen met het terras vormt dit het visitekaartje van BuitenZorg.

Wooneenheden - Habion De wooneenheden worden op dit moment allemaal intern ontsloten.

Enkele woningen hebben daarnaast een entree aan de openbare ruimte.

Met een kleine ingreep kunnen ook de woningen aan het voorplein een eigen ingang krijgen. Hiermee wordt het institutionele karakter van het gebouw doorbroken en wordt een meer divers woningaanbod gegenereerd. De ruimte die nu gebruikt wordt voor interne ontsluiting kan zelfs bij de woningen worden getrokken. Ook is er de mogelijkheid voor een uitbouw op de begane grond, waardoor ruimte voor een balkon op de eerste verdieping ontstaat.

Ontwerpstudie Zorg, Stad & Ontwerp Buitenzorg, Zuid-Scharwoude

Nieuwbouw – Gemeente Langedijk, Habion.

Tot slot hebben we begrepen dat er plannen zijn (geweest) om op het sportveld naast BuitenZorg (voormalige Mavo veld) woningbouw te ontwikkelen. Mochten deze plannen doorgaan dat adviseren wij zowel programmatisch als ruimtelijk een sterke koppeling te maken met BuitenZorg. Het ligt voor de hand hier (ook) woningen voor zorgbehoevende te realiseren, waardoor meer draagvlak ontstaat voor de voorzieningen in BuitenZorg.

pagina 67