WADDEN magazine juni 2022 - jaargang 57 by Waddenvereniging

WADDEN PRIJS: € 2,50 JAARGANG 57, JUNI 2022

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

Rijk aan leven Kersvers & enthousiast Op pad met nieuwe wadgidsen

Natuurlijke zeekering Vol gras en bloemen

Fietsen op Wieringen Langs vis en ander waddenfood

INHOUD Tijd voor biodiversiteit Je hoort het steeds vaker: het gaat slecht met de biodiversiteit. Schokkende cijfers vliegen je daarbij om de oren: 60 procent minder dieren op aarde, 75 procent minder vliegende insecten in Duitsland, 85 procent minder inheemse planten- en diersoorten in Nederland. Ook in het waddengebied gaat het slecht met de biodiversiteit en de Waddenvereniging voert op allerlei manieren actie om daar verbetering in te krijgen. In deze editie van het WADDENmagazine gaan we dieper in op het begrip biodiversiteit. We beantwoorden de vijf grootste vragen over biodiversiteit, belichten de meest opvallende vormen van soortenrijkdom op de Wadden en kijken ook naar oplossingen. Niets doen blijkt daarin een belangrijke eerste stap. Iedereen die ‘niks doen’ op de planning heeft staan voor deze zomervakantie kan altijd terecht op de Wadden. Het woord uitwaaien – volgens de Amerikaanse krant The Washington Post dé manier om lichaam en geest te ontspannen – is hier zo’n beetje uitgevonden. We hopen je met dit magazine toch ook lekker te maken voor een van onze activiteiten. Want met een gids ervaar je pas echt hoe bijzonder het waddengebied is. We liepen dit voorjaar een dagje mee met onze gidsen in opleiding en lichten een aantal spectaculaire duisternisbelevenissen toe waarbij je leert kijken met je oren. Geniet ook met fotograaf, vogelaar en dierenkenner Marcel van Kammen van alles wat je op een middag kunt tegenkomen in het waddengebied. Twaalf prachtige foto’s van zijn hand sieren straks de WADDEN kalender 2023 die je nu al met korting kunt bestellen. Jojanneke Drijver Hoofdredacteur

Rijke natuur

20 12 18

IN DIT NUMMER

RUBRIEKEN

04 Bloeiende dijken Saaie grasdijken worden bloemrijke zeekeringen.

08 U it de vereniging Nieuws en updates uit het hart van de Waddenvereniging

10 Wat is biodiversiteit? Simpel uitgelegd, handig om te weten.

20 Fietsen langs waddenfood Vis en meer op Wieringen

12 Niet veel, wel veel Hoe soortenrijk is het waddengebied eigenlijk? 17 Waddenshoppen WIJS-T-shirt nog duurzamer 18 Kijken met je oren Beleef de natuur in het nachtelijk duister 28 Ruim baan voor natuur Reserveer rust en ruimte voor dieren en planten 36 Wadgidsen in training Een dagje mee met de wadgidsen in opleiding

23 Wad4U Gevonden voorwerpen 27 Ledenraad Leden komen in actie 34 Waddenleven Samen sta je sterker 44 Geniet Wad Speciaal voor leden: korting, excursies en meer 46 Column Lutz Jacobi Biodiverse en krachtige natuur 47 Colofon

40 Waddenfotograaf in actie Marcel van Kammen maakt beeld voor de WADDENkalender 2023 COVER FOTO GROOT: MARCEL VAN KAMMEN FOTO'S KLEIN: ANNEMARIE BERGFELD, HENK POSTMA, ANNEMARIE BERGFELD

WADDENmagazine WADDENmagazine 2-2022 1-2022 3

NILS VAN ROOIJEN

INFORMATIEF

TEKST: KOEN MOONS

De dijk als

NILS VAN ROOIJEN

Kleine leeuwentand doorstaat droogte door een dieper wortelstelsel en draagt daarmee bij aan de erosiebestendigheid, ook als grassen dat niet meer kunnen.

Ecoloog Nils van Rooijen doet onderzoek op een Waddendijk in Friesland.

CARLA GRASHOF

Op verschillende plekken langs de Waddenzee veranderen strakke groene dijken in een kleurrijke bloemenzee. Dat is niet alleen goed voor de biodiversiteit, het lijkt ook veel stevigere dijken op te leveren.

BLOEMENRIJK Plantenkenner Nils van Rooijen, voormalig wadgids bij de Waddenvereniging en nu onderzoeker bij Wageningen Universiteit, kan het eigenlijk niet goed begrijpen: de Waddenzee, een werelderfgoed met hoge natuurwaarde, wordt omringd door een vrijwel levenloze muur van grijze of groene dijken. Als er al iets leeft, gaat het om heel weinig soorten. ‘De dijken worden ingezaaid met een zadenmix met vooral Engels raaigras, wat ook op voetbalvelden groeit, en

nauwelijks kruiden. Het zijn heel algemene soorten die weinig tot niets hebben te bieden voor insecten. En doordat de dijken overal begraasd worden door schapen en vaak nog bemest worden, is er ook heel weinig ander leven te vinden.’ Van Rooijen en collega’s inventariseerden recent verschillende dijken langs de Waddenzee in Groningen en Friesland. ‘In Groningen vonden we op veel dijken slechts drie of vier soorten op een vierkante meter,

vertelt hij. ‘En vaak was het dan ingezaaid gras van een commerciële leverancier die niet zo let op de herkomst van het zaad. Dan bleek het bijvoorbeeld te gaan om een gekweekte Nieuw-Zeelandse variant van Engels raaigras. Het is voor de biodiversiteit waardevoller als er veel meer plantensoorten groeien. Zeker als het inheemse soorten zijn die in Nederland thuishoren en waarop onze insecten zijn aangepast’ (zie ook kader ‘Niet zomaar bloemen zaaien’). > WADDENmagazine 2-2022 5

‘Dijken kunnen echte hotspots worden van biodiversiteit’

Voor de waterschappen die verantwoordelijk zijn voor de dijken was zo’n strakke grasmat, ook wel ‘grasfalt’ genoemd, altijd een veilige keuze die makkelijk is te vatten in rekenmodellen. Maar nu veel dijken toch voor miljoenen op de schop moeten om

toekomstige zeespiegelstijging aan te kunnen, durven waterschappen voorzichtig ook naar andere opties te kijken. Dat doen ze onder andere samen met Het Levend Archief, een samenwerkingsverband dat een soort back-up van de Nederlandse natuur probeert te maken en zaden weer

- Levende Afsluitdijk Nederland werkt aan de versteviging van de Afsluitdijk. Dat biedt bedreigingen en kansen voor de spaarzame flora op de dijk. ‘Ooit bestond er het idee om de buitenzijde met beton te bedekken en te voorzien van groene verf met af en toe een witte stip, zodat het van ver lijkt op een Friese dijk met gras en schapen. Een absurd idee’, zegt Nils van Rooijen. ‘Gelukkig zijn ze daarvan teruggekomen en nu is de hele binnenzijde een echte kruidenrijke dijk in wording, die straks hopelijk aansluit op de kruidenrijke dijken in Friesland.’ Aan de waddenkant bestond de Afsluitdijk uit basaltblokken, waar sinds 1933 planten gingen groeien die van nature op rotskusten voorkomen. Van Rooijen: ‘Wilde kool, klifpeen, zeekool en zeevenkel, soorten die een eeuw geleden nog niet in ons land voorkwamen, maar wel op een natuurlijke manier vanuit Bretagne en Normandië hier zijn terechtgekomen.’ Nu de Afsluitdijk aan deze kant een betonnen deklaag krijgt, wil het Levend Archief de planten veiligstellen voor de nieuwe Afsluitdijk. Momenteel wordt onderzocht hoe ze ook weer een groeiplek kunnen krijgen op de vernieuwde Afsluitdijk.

NILS VAN ROOIJEN

Op de Waddendijk wordt er geëxperimenteerd met nieuwe zaadmengsels op kleidijken. De eerste resultaten laten positieve effecten zien als er meer kruiden worden toegevoegd aan het mengsel.

beschikbaar stelt voor onderzoek en natuurherstel. Van Rooijen is vanuit Wageningen Universiteit een van de kartrekkers van Het Levend Archief en als onderzoeker betrokken bij de projecten langs de Waddenzee. De onderzoekers vermoeden dat een diversiteit aan kruiden de dijk juist sterker zullen maken. Van Rooijen: ‘Bij die grasmengsels gaat het vaak om soorten die allemaal heel oppervlakkig wortelen, alleen in de bovenste 4 cm. Dat laagje is heel kwetsbaar. Maar met verschillende kruiden krijg je een uitgebreidere en diepere doorworteling van de dijk, waardoor hij veel steviger wordt.’

Stormvloed nadoen Als proef zijn in samenwerking met Wetterskip Fryslân en de waterschappen Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest op diverse locaties verschillende zaadmengsels op de dijk ingezaaid, waarbij het soortenrijke kruidenmengsel voor de waterschappen als meest gewaagde wordt beschouwd. Om te testen wat het met de stevigheid doet, simuleerden Van Rooijen en Tussen de nieuwe dijkbekleding op de Afsluitdijk vestigen zich spontaan nieuwe soorten zoals koolzaad.

NILS VAN ROOIJEN

Bloemrijker én sterker

INFORMATIEF collega’s een heuse stormvloed. ‘Daarbij lieten we golven als het ware tegen de dijk slaan door met grote kracht water op de grasmat te spuiten. In Groningen, waar maar weinig soorten groeiden, was na een kwartier de toplaag van de dijk er al afgespoeld. Na een half uur zaten er zulke gaten in de dijk dat er in een uitzonderlijke stormsituatie een dijkdoorbraak zou kunnen plaatsvinden. Maar op die plek in Friesland waar veel meer soorten groeiden, duurde het bij dezelfde test zes uur voor er gaatjes in de begroeiing kwamen.’ Over een jaar worden de proefvlakken op de dijken opnieuw getest. Bij een positief resultaat staan daarna wellicht veel meer dijken vol bloeiende kruiden.

- Niet zomaar bloemen zaaien Bloemrijke bermen, dijken en akkerranden, ze zijn mooi en goed voor insecten, zou je zeggen. Nils van Rooijen waarschuwt dat het allemaal wat ingewikkelder ligt. In bloemenmengsels zitten namelijk vaak soorten die hier helemaal niet thuishoren, maar zelfs inheemse soorten kunnen soms de biodiversiteit juist benadelen. Dat zit zo: planten en dieren zijn aangepast aan de omstandigheden waar zij en hun ‘voorouders’ eeuwen hebben geleefd. Zo bloeien planten op een gunstig moment en hebben insecten zich weer daarop aangepast. Als je van precies dezelfde soort zaden uit Zuidoost-Europa haalt, wat vanwege de prijs vaak gebeurt, kan het zijn dat de bloemen al eerder bloeien en de insecten achter het net vissen. Ook hebben sommige planten, zoals de korenbloem, door het ‘doorkweken’ heel mooie grote bloemen, maar produceren ze minder stuifmeel. Het gevaar bestaat dat kweekplanten met wilde inheemse korenbloemen kruisen, waardoor die ook van eigenschap veranderen. Gevolg: minder eten voor insecten en een slechtere voortplanting van de plant zelf. Weten wat je wél kunt doen? Op onze website lees je zaaitips voor je eigen tuin. www.waddenvereniging.nl/bloemenzee

Hotspots van biodiversiteit Hoe waardevol dijkvegetatie kan zijn, bewijzen de zogenoemde slaperdijken in Friesland en Groningen, oude dijken die geen primaire waterkerende functie meer hebben. ‘Dat zijn plekken waar het bijzondere glanshaverhooiland voorkomt. Dat is echt het meest soortenrijke wat je op een dijk kunt krijgen. Met in Groningen ook de

bijzondere paarse morgenster’. Van Rooijen hoopt dat de randen van de Waddenzee net zo waardevol worden. ‘Het lijkt nu soms alsof de dijk een strakke muur tegen het water is, maar je kunt het ook zien als iets dat het gehele waddengebied verbindt. Het kan in de lengte verbinden, maar het is ook de verbinding

tussen het waddengebied met de kwelders in het voorland en het achterland achter de dijk. Dijken kunnen echt biodiversiteitshotspots worden. Dan is het ook geen grens meer van een natuurgebied, maar verbindt het juist de Waddenzee met het achterland dat hopelijk ook steeds meer biodivers wordt.’

HENK POSTMA

Schapen begrazen de dijk bij het Friese buitendijkse natuurgebied Noorderleeg.

WADDENmagazine 2-2022 7

Uit de vereniging Nieuws, aankondigingen, speciale acties voor leden & meer activiteiten van de Waddenvereniging. Blijf ook op de hoogte via de gratis digitale nieuwsbrief. Aanmelden: www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief. TEKST: TESSA VAN BUSSEL EN DANIËL MULDER

SYMPOSIUM WADDENTOOLS

Lutz Jacobi stopt als directeur

MERLIJN TORENSMA

Als initiatiefnemer van het Waddentoolsproject Swimway Waddenzee organiseren we op 30 juni een symposium in Harlingen om kennis uit te wisselen tussen het Swimway-project en de twee andere Waddentools-projecten Waddenmozaïek en Wij & Wadvogels. Iedereen die werkzaam is op of om de Waddenzee kan zich opgeven voor deelname. Meer informatie over het programma vind je op www.waddenvereniging.nl/waddentoolssymposium.

Lutz Jacobi stopt per 31 december 2022 als directeur van de Waddenvereniging. Na een rijk werkzaam leven, waarvan ruim zestien jaar met grote inzet voor de Wadden, gaat zij met pensioen. Vanaf haar aantreden als Kamerlid in 2006 heeft Jacobi zich ingezet voor de bescherming van de Wadden. Dit leverde haar de titel ‘Waddenkoningin’ op, die ze altijd met trots gedragen heeft, omdat de Wadden haar dierbaar zijn. Per 1 mei 2018 trad Jacobi aan als directeur van de Waddenvereniging. Een functie die ze met grote passie vervuld heeft en nog tot eind dit jaar zal blijven uitoefenen. ‘Ik vind het geweldig dat ik me als directeur van de Waddenvereniging met een bevlogen

team én samen met bewoners, ondernemers en liefhebbers heb mogen inzetten voor het gebied dat me zo nauw aan het hart ligt’, zegt de vertrekkend directeur. Kim van Nieuwaal, bestuursvoorzitter: ‘Met het vertrek van Lutz Jacobi verliezen we een bevlogen directeur. Wij zijn haar ontzettend dankbaar voor alles wat ze voor de Wadden en de Waddenvereniging betekend heeft’. In het decembernummer van het WADDENmagazine verschijnt een afscheidsinterview met Jacobi. Tot die tijd zal zij zich uiteraard hard blijven maken voor de Wadden en gaan we op zoek naar een nieuwe directeur. Informatie over de procedure vind je op waddenvereniging.nl/

LAATSTE KANS OM CONTRIBUTIE 2022 TE BETALEN Betaal je de contributie jaarlijks per acceptgiro en heb je dat nog niet gedaan? Doe dat dan snel, want begin juli schrijven we iedereen die niet betaald heeft uit als lid. Je krijgt dan geen WADDENmagazine meer en geen korting op excursies en in de webshop. Ook je eventuele collectiviteitskorting bij zorgverzekeraar De Friesland komt dan te vervallen. Meteen regelen? Scan de QR-code en vul het formulier in voor betaling per automatische incasso.

Binnen in het Waddenhuis

ROMMEL JUTTEN Onder begeleiding van Staatsbosbeheer heeft een groep medewerkers van de Waddenvereniging met vrijwilligers van Stichting de Milieujutter de Cupido’s polders op Terschelling schoongemaakt. De jutactie maakte onderdeel uit van een personeelsbijeenkomst op het eiland. Het project Jut is een initiatief van de Waddenvereniging.

Het staat voor nieuwe aanpak van afval opruimen: jaarrond, op de plekken waar dat het hardst nodig is, rekening houdend met kwetsbare natuurgebieden en (broed)periodes. Het project start met een pilot op Terschelling. In de toekomst is het de bedoeling om Jut op álle eilanden en langs de hele waddenkust uit te rollen. Meer weten? Kijk op www.ikjut.nl.

DEELNEMERS POSTCODE LOTERIJ BEDANKT! We zijn ontzettend blij dat we ook dit jaar weer een prachtig bedrag van € 500.000 mogen ontvangen van de Postcode Loterij. Dit vrij te besteden geld is van groot belang voor de vereniging en daarmee voor de Wadden. Wij gebruiken de bijdrage om het waddengebied te beschermen tegen schadelijke activiteiten én door de natuur van de Waddenzee een handje te helpen. Bijvoorbeeld met de aanleg van de Vismigratierivier en het opruimen van 800.000 kilo troep uit de zee.

Bij de Waddenvereniging werken 21 mensen. Wie zijn ze, wat doen ze en wat drijft ze? Een van hen is WOUTER VAN DER HEIJ, zeebioloog en betrokken bij projecten als Swimway Waddenzee en de Vismigratierivier. ‘Wat vogels zijn voor landnatuur, zijn vissen voor de zeenatuur.’ • Leeftijd: 44 • Opleiding: Mariene ecologie, Rijksuniversiteit Groningen • Woonplaats: Groningen

‘Het is altijd verrassend wat je boven water haalt’ Op 26 juni 2009, de dag dat bekend werd dat de Waddenzee officieel een plek kreeg op de werelderfgoedlijst van Unesco, hoorde Wouter van der Heij dat hij een baan had bij de Waddenvereniging. De zeebioloog was geen onbekende te Harlingen. Hij zat er in de ledenraad en gaf wadexcursies. ‘Die fascinatie voor wat er leeft in het water heb ik al van jongs af aan. Als kind was ik op het strand in de weer om diertjes uit het water te vissen. Ook heb ik veel gehengeld. Het is altijd verrassend wat je boven water haalt. Om te begrijpen hoe het leven in de onderwaterwereld precies met elkaar is verweven ben ik mariene ecologie gaan studeren.’ Van der Heij is vooral bezig met projecten rond vissen, zoals Swimway Waddenzee en de Vismigratierivier. ‘Ik zie vissen als de verhalendragers voor hoe het onderwaterleven met elkaar verbonden is. Wat vogels zijn voor landnatuur, zijn vissen voor de zeenatuur. Via het Swimway-project probeer ik bijvoorbeeld te onderbouwen waarom het belangrijk is om kwelders en mosselbanken te beschermen om de visstand te verbeteren. Zo hoop ik dat we dankzij dit onderzoek straks goede beheer-adviezen kunnen geven aan Rijkswaterstaat.’ Kennis over vis is schaars, stelt de zeebioloog. ‘Ik durf te zeggen dat we qua kennis over visbiologie ten opzichte van vogels honderd jaar achter lopen. Uiteindelijk hoop ik te bereiken dat een bezoeker van de Waddenzee begrijpt dat alles wat hij of zij ziet aan zeehonden en vogels wordt gevoed door wat er onder water gebeurt.’ 9

Een bonte

BIODIVERSITEIT VERKLAARD

WAT IS BIODIVERSITEIT?

Biodiversiteit, een samentrekking van ‘biologisch’ en ‘diversiteit’, staat voor de variatie in de natuur. In zijn eenvoudigste vorm wordt met biodiversiteit het totaal aan soorten dieren, planten en ook micro-organismen bedoeld die ergens leven – in een afgebakend stuk zee of land, landschap of zeegebied, een land of zee, oceaan, continent of zelfs de hele aarde. Biodiversiteit zegt iets over de rijkdom van de natuur. In de Waddenzee leven relatief weinig soorten. Toch heeft ze een bijzondere biodiversiteit, omdat het leven er is aangepast aan de sterk wisselende omstandigheden. De rijkdom van de natuur hangt dus niet alleen af van het aantal soorten. Ook de afwisseling van gemeenschappen van soorten en de genetische variatie binnen een soort zijn een maat voor de biodiversiteit.

WAAROM IS BIODIVERSITEIT BELANGRIJK?

Er zijn veel redenen waarom biodiversiteit belangrijk is. Allerlei medicijnen zijn ooit in de natuur gevonden. Natuurlijke stoffen en structuren zijn vaak voorbeeld voor het kunstmatig namaken daarvan: lijmen bijvoorbeeld of bouwkundige oplossingen. Met biodiversiteit die verdwijnt, kunnen ook onontdekte medicijnen en nuttige voorbeelden verloren gaan. Ook levert de natuur zogeheten ecosysteemdiensten. Voorbeelden hiervan in de Waddenzee zijn zeegrasvelden die voor helder water zorgen en een stabiele zeebodem. Een biodiverse natuur is meestal stabieler. In de Waddenzee helpt een goede biodiversiteit bijvoorbeeld de kraamkamerfunctie voor diverse vissoorten in stand te houden. Biodiversiteit is daarnaast van belang voor menselijke recreatie en welzijn. Veel bezoekers van het waddengebied houden van een gevarieerde natuur. Natuur beleven helpt mensen herstellen van lichamelijke en psychische klachten, blijkt uit onderzoek.

ZIJN BEPAALDE SOORTEN PLANTEN EN DIEREN BELANGRIJKER VOOR DE BIODIVERSITEIT DAN ANDERE?

In de ideale wereld zijn alle soorten even belangrijk. Een argument daarvoor is bijvoorbeeld dat elke soort een unieke evolutionaire geschiedenis kent. Toch is de praktijk anders. Zo zijn sommige groepen soorten heel lastig te tellen, zoals minuscule kreeftachtigen en eencellige algen in Waddenzeewater. Uit praktische overwegingen gaat het bij biodiversiteit vooral om beter bekende en meer zichtbare groepen als vogels, vissen en planten. Soorten kunnen belangrijker worden gevonden omdat zij bedreigd zijn, of wanneer zij in een bepaalde streek of land culturele betekenis hebben – de grutto is een voorbeeld uit het waddengebied. Hetzelfde geldt voor soorten die nergens anders voorkomen, die zogezegd endemisch zijn. Biobouwers worden meestal ook belangrijker gevonden. Dat zijn soorten die het ecosysteem stabiliseren en een leefplek bieden aan andere soorten. Denk aan zeegrasvelden en mosselbanken in de Waddenzee.

IN 5 VRAGEN

ACHTERGROND

stoet

De biodiversiteit van de Waddenzee staat onder druk. Maar wat wordt daarmee bedoeld? Wetenschapsjournalist Marcus Werner legt het uit. TEKST: MARCUS WERNER ILLUSTRATIES: ADOBESTOCK

HOE MEET JE BIODIVERSITEIT?

De eenvoudigste manier om de soortenrijkdom in kaart te brengen, is om op een plek het totale aantal makkelijk te tellen soorten te turven. Dit is de meest toegepaste methode, ook in de Waddenzee. De aanwezigheid van soorten vertelt immers dat de ecologische omstandigheden daarvoor geschikt zijn. Een andere methode is om de overeenkomst in aangetroffen soorten op verschillende plekken in een gebied vast te stellen. Weinig overeenkomst wijst op uiteenlopende ecologische omstandigheden en de daarbij horende soorten: een hoge ‘overkoepelende’ biodiversiteit. Daarnaast bestaan er rekenmethoden waarbij ook de aantallen van elke soort worden meegenomen. Met zulke zogenoemde biodiversiteits-indexen valt beter iets te zeggen over de biodiversiteit van een gebied als de Waddenzee, omdat er weinig soorten voorkomen maar in grote aantallen.

HOE BESCHERM JE BIODIVERSITEIT?

De biodiversiteit bescherm je het best door de natuur zo min mogelijk te verstoren en niet te vernielen. Het tegengaan van te veel meststoffen als stikstof in de natuur waardoor sommige soorten extra hard groeien, ten koste van andere soorten - beschermt ook de biodiversiteit. Voor de Waddenzee is zulke overbemesting voorkomen van groot belang. Overheidsregelingen zoals de natuurbeschermingswet, die het doden en verzamelen van diverse soorten verbiedt, en de Europese Natura 2000-wetgeving, waarbij verschillende leefgebieden in stand moeten worden gehouden, met voldoende aantallen van daarvoor typische soorten, dragen bij aan het beschermen van biodiversiteit in het waddengebied. WADDENmagazine 2-2022 11

WETENSCHAP

HENK POSTMA

Volgens een ecologische wet is in dynamische leefgebieden zoals de Waddenzee, waar omgevingsomstandigheden snel kunnen veranderen, de soortenrijkdom relatief laag. De planten en dieren die er leven, zijn echter wel in grote aantallen aanwezig. Een kleine rondgang.

Sobere rijkdom TEKST: MARCUS WERNER

EEMSDOLLARD In het Eems-Dollardgebied is het water brak. Het zoutgehalte zit tussen dat van zeewater en zoetwater in, een in Nederland zeldzaam watermilieu. De planten en dieren die er leven, vormen zo een bijzondere biodiversiteit, met onder meer fint en rivierprik, vissoorten die voor de voortplanting vanuit zee rivieren intrekken. Omdat een beperkt aantal soorten is aangepast aan het afwijkende zoutgehalte, is

brak water relatief soortenarm. In de Eems-Dollard is de biodiversiteit verder verlaagd door extreme slibgehaltes in het water, veroorzaakt door de hoge stroomsnelheden als gevolg van baggeren en het rechttrekken van vaargeulen. Zonlicht dringt niet of nauwelijks in het water door, waardoor algen die zuurstof produceren afsterven en veel levensvormen stikken. WADDENmagazine 2-2022 13

WETENSCHAP

HENK POSTMA

R IJ K E K O E IE N V L A A I In een Deens onderzoek is met moderne technieken genetisch materiaal geanalyseerd van allerlei levensvormen in koeienmest. Er werden 54 verschillende soorten insecten, mijten en springstaarten (kleine zespotige ongewervelden) gevonden. Hieronder waren meerdere mest etende keversoorten, een reeks soorten vliegen en muggen waarvan de larven mest eten, 14

soorten roofkevers die het hebben voorzien op insectenlarven en mijten, en diverse mijten en springstaarten die leven van in mest groeiende schimmels. Koeienmest herbergt blijkbaar een complex ecosysteem van ongewervelde dieren. Waarschijnlijk kent een koeienvlaai op een kwelder dan ook de grootste landbiodiversiteit op een klein oppervlak in het waddengebied.

WI KIP ED IA

N A C H T V L IN DE R

Insecten zijn vrijwel zeker de diergroep met de grootste biodiversiteit op aarde – ruim de helft van de bekende soorten is een insect. Ook in het waddengebied is de grootste biodiversiteit waarschijnlijk te vinden bij insecten. Zo leven op kwelders zo’n 90 soorten kleine nachtvlinders van een groep met draadvormige antennen en lange poten, uit het totaal van 1.400 soorten die deze vlindergroep in Nederland telt. De rupsen van veel van deze bijzondere kweldervlinders zijn aangepast aan het leven in zoute omstandigheden en hebben elk een andere kwelderplant als voedsel.

JASP ER DE RU IT ER

L IJ K E O N W A A R S C H IJ N V O O R O U DE R Hij lijkt nog het meest op een klein formaat doorzichtige doedelzak, de doorschijnende zakpijp. Het dier leeft vastgehecht aan harde ondergronden zoals stenen dijklichamen en drijvende pontons van jachthavens. Zakpijpen filteren voedseldeeltjes uit een waterstroom die zij door hun lichaam pompen via buisvormige in- en uitstroomopeningen. Vandaar de benaming van de diergroep. De op kikkervisjes lijkende larven hebben een stijve ‘ruggengraat’ of chorda. Hiermee zijn zakpijpen primitieve zogeheten chordadieren, een 550 miljoen jaar oude tak van het dierenrijk waaruit gewervelde dieren als vissen, vogels en zoogdieren, waaronder ook de mens, zijn voortgekomen. WADDENmagazine 2-2022 15

WETENSCHAP

MARCEL VAN KAMMEN

L E V E N DE B O DE M

HEN KP OS TM A

Het drooggevallen wad ziet er, wanneer je het vanaf de kwelderrand of al wadlopend bekijkt, bijzonder soortenarm uit. Geen dier of plant is er meestal te zien op het modderige of zandige oppervlak. Toch is de biodiversiteit onder dat oppervlak behoorlijk groot. Alleen al van de tweekleppigen, slakken met twee schelpen die het lichaam van het dier omsluiten en die ingegraven in de wadbodem leven, kunnen zo’n 104 soorten worden aangetroffen.

MOSSELBANKE

Keer op keer blijkt uit studies dat mosselbanken echte hotspots zijn voor biodiversiteit. De tapijten aan elkaar klittende mosselen in geulen die niet droogvallen en op wadplaten (die bij laagwater droogvallen, en waarvan er sinds overbevissing in de jaren 1980-1990 veel minder zijn), bieden een harde ondergrond voor vastzittende zeedieren. Ook zijn het schuilplekken voor vissen en krabben en maakt de ‘mosselpoep’ de omgeving voedselrijker. Daarnaast trekken mosselbanken roofdieren aan die de mosselen eten. Ook vogels, krabben en zeesterren vinden het een aantrekkelijke plek. De biodiversiteit van mosselbanken kan oplopen tot zo’n 120 soorten, tweemaal dat van een stuk wad zonder mosselen. 16

693

In of langs de randen van de Nederlandse Waddenzee zijn 693 soorten te vinden, aldus de Nederlandse soortenlijst van onderzoekscentrum voor biodiversiteit Naturalis. Het gaat dan om alle soorten behalve eencelligen en andere microscopische dieren en planten: van aal tot zwartkopmeeuw, maar ook het klein darmwier, de kleine achtarm, boompjesslak, grote tepelhoorn, witte buisjesspons en vlokslak en alles wat daartussenin zit en wat ooit in of bij de Waddenzee is gevangen of waargenomen. Hiervan zijn er 128 toevallige gastsoorten uit aangrenzende landen en zeegebieden, of soorten op doortocht. 89 soorten zijn exoot en komen niet van nature in Nederland voor. Tot de oorspronkelijke bewoners van de Waddenzee worden 460 soorten gerekend.

MIJKE BOS

WIJS MET DE WADDENZEE KOOP WADDENPRODUCTEN EN STEUN DE WADDENVERENIGING! ! NIEUW

WIJS T-shirt

De Waddenvereniging beschermt de natuur. Daarom vinden we het belangrijk dat onze kleding met oog voor de natuur gemaakt wordt: dicht bij huis, liefst met gerecyclede materialen, die lang gedragen kan worden. Het WIJS T-shirt is nog duurzamer geworden en draagt zachter op je huid. Vanaf nu gemaakt van 20% gerecyclede spijkerbroeken en 80% Tencel. Dit is een natuurlijke kunstvezel op basis van eucalyptusbomen uit bossen met het FSC-keurmerk. FSC staat voor ecologisch, sociaal en economisch verantwoord bosbeheer. Beter voor jou en beter voor de wereld. Verkrijgbaar voor dames, heren en kids. • PRIJS: €39,95 • LEDENPRIJS: €31,95 KIDS • PRIJS: €34,95 • LEDENPRIJS: €27,95

WIJS MET DE WADDENZEE De Waddenvereniging ontwikkelt in samenwerking met het Nederlandse kledingmerk Blue LOOP Originals producten die gemaakt zijn met respect voor de kwetsbare Wadden. Met de verkoop ervan leveren we vervolgens een bijdrage aan het behoud en herstel van Werelderfgoed Waddenzee. Lees meer over onze filosofie www.waddenvereniging.nl/blueloop. Een selectie van onze duurzame producten vind je op de bestelbon. BESTEL GEMAKKELIJK EN SNEL OP WWW.WIJSMETDEWADDENZEE.NL OF VUL DE BESTELBON IN. Duurzame kwaliteitsproducten • Korting voor leden • Online bestellingen op werkdagen voor 15:00 uur besteld, dezelfde dag verzonden • Ook verkrijgbaar in verschillende winkels. Kijk voor de adressen op www.wijsmetdewaddenzee.nl • Klantenservice via 085 – 273 17 72 of webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl

ACTIEF

RENATE DE BACKERE

5x natuur belevren in het donke

Kijken met je oren Deze zomer verwelkomen wij je graag in het mooiste natuurgebied van Nederland: Werelderfgoed Waddenzee. Dit seizoen staat tijdens een groot aantal activiteiten het beleven van de unieke duisternis van de Wadden centraal. Ga op pad met een gids van de Waddenvereniging, kom op de beste momenten op de mooiste plekken, luister naar bijzondere verhalen en beleef de Wadden intenser dan ooit. TEKST: JOJANNEKE DRIJVER 18

Ga voor alle activiteiten van de Waddenvereniging naar www.waddenvereniging.nl/ agenda

ZEILEN

EEN ETMAAL OP HET WAD

Kom actief meezeilen of ga lekker relaxen op het dek tijdens deze 24 uur durende zeiltocht met Historische Zeilvaart Harlingen. Je beleeft alle mooie momenten van de dag én nacht. Op het wad vallen we droog en nemen we je mee op ontdekkingstocht. Daarna is het heerlijk in slaap vallen op het geluid van kabbelend water. • Plaats: Harlingen, Friesland. • Data: zaterdag 2 juli, 13.00 uur t/m zondag 3 juli, 13.00 uur, zaterdag 30 juli, 12.00 uur t/m zondag 31 juli, 12.00 uur, zaterdag 13 augustus, 12.00 uur t/m zondag 14 augustus, 12.00 uur, zaterdag 27 augustus, 11.00 uur t/m zondag 28 augustus, 11.00 uur, zaterdag 10 september, 11.00 uur t/m zondag 11 september, 11.00 uur. • Prijs: Volwassene € 225,00 kind t/m 12 jaar € 175,00. Inclusief koffie/thee, volpension eten, Garantiefonds Pakketreizen, beddengoed en handdoekenpakket.

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

De allerlangste dag beleven op het water en dan de zon langzaam in de zee zien ondergaan. Zeil tot middernacht mee op de authentieke klipper Willem Jacob met een gids van de Waddenvereniging en kom meer te weten over de samenhang van de seizoenen. Het is mogelijk om aan boord te blijven slapen zodat je niet meteen terug naar huis hoeft. • Vertrekplaats: Lauwersoog. • Datum: dinsdag 21 juni van 20.00 tot 24.00 uur. • Prijs: volwassenen € 58,00, kinderen € 36,00. • Kosten overnachting: € 37,00 per bed.

SCHEMERTOCHT PINKEGAT

Tijdens deze wadlooptocht loop je de ondergaande zon tegemoet en is het genieten met je oren: de stroming van het water, het pruttelen van het wad en overvliegende vogels. Met een kleine groep wandel je vanuit het Friese plaatsje Wierum naar het Pinkegat. Een afwisselend gebied met zandplaten, prielen en geulen tussen Ameland en Engelsmanplaat. Plaats: Wierum, Friesland. Datum: woensdag 17 augustus (stiltetocht) van 19.00 tot 22.00 uur. Prijs: € 22,00 (niet-leden € 27,50).

CURSUS

DARKSKY WADDEN WERELDERFGOED

Een volledig verzorgd weekend op Terschelling van de Folkshegeskoalle in samenwerking met de Waddenvereniging. De bekende wetenschapsjournalist en sterrenkundige Govert Schilling geeft op zijn eigen wijze uitleg over de sterrenhemel. Voorlichter en werelderfgoedgids Renate de Backere van de Waddenvereniging neemt je in de randen van de dag én nacht mee op het wad en naar de kwelder. Vogelkenner Arie Ouwerkerk gaat in op het belang van de Wadden voor vogels. • Plaats: Hoorn, Terschelling. • Datum: 28 t/m 30 oktober. • Prijs: vanaf € 345,00.

WADLOPEN

ZEILEN

MIDZOMERTOCHT

ZEILEN

VOLLE MAAN TOCHTEN

De maan blijft magisch, zeker vanaf het water. In augustus kun je bovendien veel vallende sterren zien: de meteorenzwerm Perseïden. Een tocht waarvan je gaat stralen met de sterren- en maandeskundige Adrie Warmerhoven en een gids van de Waddenvereniging. • Vertrekplaats: Schiermonnikoog op donderdag 11 augustus. • Vertrekplaats: Lauwersoog op vrijdag 12 augustus. • Vertrekplaats: Ameland op zaterdag 13 augustus. Vertrekplaats: Terschelling op zondag 14 augustus. • Tijd: 20.00 tot 24.00 uur. • Prijs: volwassenen € 58,00, kinderen € 36,00.

- Het belang van duisternis -

Nergens ervaar je de duisternis zo puur als in het waddengebied. In dit laatste ongerepte stukje natuur van Nederland wordt het pas écht donker. Bij een heldere hemel zie je in het waddengebied al snel zo’n vijftig keer meer sterren dan in de Randstad, een van de meest verlichte gebieden ter wereld. Je kunt zelfs de Melkweg of het noorderlicht zien. Duisternis hoort bij de natuur en is belangrijk voor dieren én mensen. Een overdaad aan licht verstoort het bioritme van allerlei organismen en kan een heel ecosysteem ontwrichten. Dit heeft allerlei indirecte gevolgen. Veranderingen in de verhouding tussen licht en donker is vaak het natuurlijke signaal voor veranderingen in gedrag, zoals trek- en broedgedrag, en voedsel zoeken. Verstoring daarvan leidt tot aantasting van de conditie en alertheid. WADDENmagazine 2-2022 19

ES UT

ACTIEF

ADDE W

OO RO D

Fietsen over het traag glooiende Wieringen Het golvend groene Wieringen is ideaal voor een voorzomers fietstochtje. Met onderweg genoeg redenen om te stoppen. Voor een visje, een ijsje, een bloemetje uit de pluktuin of voor ‘brood op de plank’ bij Jan Lont. TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

Elke zaterdagochtend tussen half negen en twaalf staan de deuren van de visafslag op de kade van Den Oever wijd open voor de ZeeVerse Vismarkt. Alleen storm kan deze wetmatigheid doorbreken. Bij serieuze wind blijven de kotters - Den Oever heeft er veertig - binnen, en geen aanvoer betekent geen verkoop. Deze zaterdag is er niets aan de hand en stroomt de hal al vroeg vol. Gisteren liepen de schepen binnen, nu liggen de tafels vol kabeljauw, tong, schar, schol, zeebaars en zeeduivel. ‘In deze tijd van het jaar is de Noordzeevis op zijn top’, zegt marktmeester Janjaap Kuijn. Behalve vis wordt er in de kramen knoflook uit de Wieringermeer aangeboden, er is kaas van de Dijkgatshoeve, er zijn groenten, wijnen en verschillende waddendelicatessen.

DIJKEN VAN WIER Voorzichtig maar vastberaden golft het groene Wieringen over de keileemruggen die de gletsjers van de voorlaatste ijstijd achterlieten. Het is mooi fietsen over het traag glooiende land, over smalle weggetjes waar dichte bomenrijen en hoge meidoornheggen de fietser uit de wind houden. Op het schelpeneilandje in de buitendijkse Kleiput Vatrop broedt een 20

kolonie kluten. Scholeksters en bergeenden scharrelen eromheen. Het zicht over de Waddenzee reikt tot aan de horizon, het geluid van de hoorn van de Texel-boot komt over het water aangedreven. Het waddengevoel is compleet. Tot 1930 was Wieringen een eiland, logisch dat vis er altijd een belangrijke rol heeft gespeeld. Naast vis visten de Wieringers ook eeuwenlang naar zeegras - in de volksmond ‘wier’ genoemd. Grote delen van de bodem van Waddenzee en noordelijke Zuiderzee waren bedekt met deze groene plant, die de gunstige eigenschap heeft om onder druk te veranderen in een compacte massa. Het wier werd gebruikt om matrassen en kussens mee te vullen, lekkages aan boord van walvisvaarders te stoppen en om dijken mee te bouwen. Samengeperst wier tussen palenrijen bleek de zee beter tegen te houden dan aarden wallen.

KRABBENSCHAREN Wierdijken kwamen in heel Nederland voor. Bij de reconstructie van een wierdijk aan de Burgerweg onder Hippolytushoef is te zien hoe vernuftig deze dijken werden aangelegd. Door een combinatie van factoren (een aantal slechte zomers op rij, een >

Janneke Dingjan en Romee Slijkerman scheppen ijs van Wieringer koeienmelk bij de Wieringer IJssalon in Westerland.

Achter de wadloopschoenen van De Groot Recreatie op de Oostkade: restaurant Havenzicht voor een goed bord vis.

wierziekte, de aanleg van de Afsluitdijk) verdween het zeegras. De Wieringers waren weer meer op de visserij aangewezen. Maar ook die werd minder. Tegelijkertijd groeide het toerisme. Coen de Groot van De Groot Recreatie vaart dagelijks de haven van Den Oever uit met toeristen aan dek. Aan boord van de WR 117 vist hij met zijn gasten op garnalen. Met groot enthousiasme leggen Coen en scheepsmaat Brent Helder uit dat de gevangen zeenaald familie is van het zeepaardje en dat schol en bot ook voor ervaren vissers vaak moeilijk uit elkaar te houden zijn (tip: als je van staart naar kop over de rug wrijft, voelt de schol glad aan en de bot ruw). En die krab die twee stompjes heeft op de plaats waar scharen zouden moeten zitten? Twee Zwitserse zusjes maken zich ernstig zorgen over dit gemankeerde beestje. ‘Niet nodig’, weet De Groot. ‘Die scharen zijn waarschijnlijk door een meeuw afgevreten, maar ze groeien gewoon weer aan.’

tussen het vele groen door is aan de noordkant de waddendijk te zien. In het Wieringer Eilandmuseum Jan Lont valt het boerenen vissersleven te beleven uit de tijd dat het IJsselmeer nog Zuiderzee heette. Jan Lont was een ‘kleine’ boer, tevreden met zes koeien en twintig schapen op zijn traditionele Wieringer boerderij. Zijn motto luidde: ‘weggooien kan altijd nog.’ Al voor zijn dood, in 1997, was zijn boerderij/woonhuis een museum. ‘Daar was hij trots op’, vertelt André Lont van het museum - ‘nee, geen familie, de naam Lont komt veel voor op Wieringen, net als Rotgans.’ Lont toont de woonkamer van Jan. ‘In de hoek stond het vee, aan het raam achter de geraniums zat Jan aan tafel. De koeien waren zijn verwarming.’ Op de bovenverdieping toont de permanente expositie Brood op de plank hoe hard de eilanders moesten werken om hun magen te vullen. Om de karige opbrengsten van het land aan te vullen, vingen ze ganzen en goudplevieren en raapten ze eieren. En natuurlijk had de vrijgezelle Jan, net als ieder eilander gezin, ook een moestuin voor eigen gebruik. Nu groeien er opnieuw Wieringer boontjes en andere vergeten groenten op zijn erf. Achter de moestuin met de groenten van weleer staat een gloednieuwe star barn, een plek om de duisternis te beleven, want er zijn maar weinig plaatsen in Nederland waar het zo donker is als hier. Weer of geen weer, storm of geen storm, de star barn is vierentwintig uur per dag open.

Zeenaald is familie van het zeepaardje

Pluktuin Stroe is een kleurrijke noot tussen het groen van Wieringen.

KOEIEN ALS VERWARMING Als de bijvangst is teruggezet en de gasten de net gevangen garnalen proeven, verklaart De Groot de iets zoetige smaak. ‘Het is laagwater en de spuisluizen naar het IJsselmeer staan open. Het water waar deze garnalen net nog in zwommen was zout waddenwater gemengd met zoet IJsselmeerwater. Dat proef je meteen.’ Aan weerszijden van de idyllische Stroeërweg staan kleine en grotere boerderijen,

FIET S ZELF DEZE FOODROUT E

Startpunt van fietsroute De Kroon is bij het Wieringer Eilandmuseum Jan Lont in Hippolytushoef. Er is een korte route van 20 km en een langere met een afstand van zo’n 50 km. De beschrijving van de route en meer informatie over de adressen en activiteiten in dit artikel zijn te vinden op: www.waddenvereniging.nl/foodroutes. Wieringer Eilandmuseum Jan Lont heeft door het jaar heen veel activiteiten: van Ambachten- en Taandagen tot Fruitoogstfeest en workshops Visleer maken. Tot en met 10 juli loopt de tentoonstelling Leer van vis.

WAD4U 4 pagina’s voor de jeugd.

Heb je een vraag, opmerking of goed idee? Mail naar info@waddenvereniging.nl. Op www.wad4u.nl vind je nog meer leuke raadsels, tips en weetjes en kun je je aanmelden voor de gratis digitale jeugdnieuwsbrief of het jeugdlidmaatschap. TEKST: LIDEWIJ KEMME

GEVONDEN VOORWERPEN

Met de zomer in aantocht lokt het strand. Wedden dat je er altijd wel een aanspoelsel oppikt, een gave schelp, een krabbenschild, het skelet van een zee-egel. Misschien heb je zelfs een verzameling. Maar een mooie zomerdag is niet meteen de beste tijd om bijzondere dingen te vinden.

Eropuit na de storm De beste tijd om op zoek te gaan is na een storm. Wind die naar de kust waait (aanlandig), duwt het water van het zeeoppervlak het strand op. Wat aan het oppervlak drijft, komt dan op het strand terecht. Wanneer de wind van de kust af waait (aflandig), blaast hij het water weg en worden de diepere lagen omgewoeld, zodat je dingen van de zeebodem vindt. Wind die evenwijdig aan de kust blaast, levert niet veel op.

Op de waterlijn Twee uur vóór laagwater is een goede tijd om te beginnen. Wanneer je op

Google het woord ‘getijdentabel’ intikt plus de naam van de badplaats, zie je precies wanneer het daar hoog- of laagwater is. Bij eb vind je langs de laagwaterlijn mooie schelpen als tepelhoorn, wenteltrapje en scheermessen. Met een beetje geluk zit er een levend heremietkreeftje in. Bij vloed tref je op de hoogwaterlijn lichte dingen aan als eieren en schilden van zeedieren, en zware, grote schelpen.

Meelifters Allerlei stevige dingen kunnen begroeid zijn met zeepokken. In het zeskantige torentje van kalk woont een kreeftje.

Onder water opent het twee klepjes en steekt twaalf pootjes uit om plankton naar zich toe te waaieren. Schelpen waarin heremietkreeften woonden, zijn soms bedekt met een ruw laagje: zeerasp. Dit was de basis van honderden poliepjes die op de schelp leefden. De poliepjes zien er onder water eerder uit als een donsjasje. In ruil voor de taxidiensten van de kreeft door voedselrijk water beschermen zij hem met hun netelcellen. In de Wadwaaier uit de webwinkel van de Waddenvereniging kun je je vondsten opzoeken. Kijk voor filmpjes op www. waddenvereniging.nl/aanspoelsels. WADDENmagazine 2-2022 23

WAD4U

WIKIPEDIA

Door het gat in de aangespoelde wulk kun je de spiraal zien.

HENK POSTMA

Een schelp is het stevige omhulsel van een weekdier en kan allerlei vormen hebben. De schelp groeit mee met het diertje. Bij veel tweekleppige schelpen kun je de jaarringen tellen om te zien hoe oud ze zijn. Een noordkromp kan wel honderd jaar worden of meer. De oudste die ooit gevonden werd, was 507 jaar geworden. Slakkenhuizen groeien vanaf het puntje in de vorm van een spiraal. Telkens komt er een nieuw kamertje bij.

Noordkromp en strandgaper met jaarringen.

TIP spelletjes Een van de oudste en mensen in ter wereld speeld met steentjes, d kuiltjes in de gron i . Het heeft allerle zaden of schelpen t) or vo zo en ncala namen (awalé, ma nnen verschillen. ku ls ge re el en de sp uten spel kopen, Je kunt het als ho t dig. Ga je naar he maar dat is niet no ! nd ha de j altijd bi strand, dan is het op www.waddenls ge re el sp Kijk voor spoelsels. vereniging.nl/aan 26

Uit de vereniging

Berichten van de Ledenraad De ledenraad van de Waddenvereniging vertegenwoordigt de leden van de Waddenvereniging en houdt toezicht op het bestuur. De 16 gekozen leden denken ook mee over acties, bescherming en voorlichting. Zij ontvangen graag jouw ideeën en suggesties. E-mail: ledenraad@waddenvereniging.nl.

SAVE THE DATE 17 SEPTEMBER ARJAN DE JONG DOE-ACTIVITEIT

CRIS TOALA OLIVARES

De Waddenvereniging zet zich in voor een schone kust. Op 17 september gaat de ledenraad samen met het bestuur en medewerkers een deel van het strand schoonmaken op het eiland Terschelling. Deze datum is niet toevallig gekozen. Het is dan World Cleanup Day. Over de hele wereld worden er die dag opruimacties georganiseerd. Samen bereiden we een deel van het waddengebied weer voor op een nieuw broedseizoen. • Waddenliefhebber en ledenraadslid ARJAN DE JONG is ons twee jaar geleden veel te vroeg ontvallen. Een groot deel van zijn leven en zelfs zijn begrafenis stond in het teken van de Wadden. De familie deed daar een oproep om de Wadden te steunen. Daarom gaat de Waddenvereniging samen met de familie regelmatig een ‘Arjan doe-activiteit’ organiseren. Want Arjan was iemand van handen uit de mouwen.

SPECIALE ARRANGEMENTEN VOOR LEDEN Als ledenraad vertegenwoordigen we alle leden van de Waddenvereniging. Daarom vinden we het belangrijk dat we op verschillende momenten in het jaar leden kunnen ontmoeten en van gedachten kunnen wisselen. In het najaar van 2022 zijn er een aantal van die ontmoetingen gepland. Een volledig overzicht vind je op www.waddenvereniging.nl/voorleden.

ADVISEREN OVER SAMENWERKING MET BEDRIJVEN De ledenraad voorziet de Waddenvereniging van gevraagd en ongevraagd advies. Ook over fondsenwervende onderwerpen. De afgelopen periode heeft een aantal ledenraadsleden actief meegedacht over het eventueel uitbreiden van samenwerkingen met verschillende bedrijven. Kunnen we sponsoring van bedrijven ontvangen én tegelijkertijd onze onafhankelijkheid bewaren? Zijn er manieren om samenwerkingen op project- of productniveau verder uit te breiden? Welke bedrijven zouden daar geschikt voor zijn? Deze vragen kwamen aan de orde tijdens het adviestraject waarbij medewerkers, bestuur en ledenraad werden ondersteund door de Young Advisory Group. Uitkomst van het uitgebreide onderzoek is dat we alleen samenwerkingen aangaan met bedrijven die onze waarden delen en dus op geen enkele manier schade aan de Wadden en/of de natuur aanbrengen. Samenwerkingen op specifieke projecten lijkt het meest kansrijk. Daarnaast constateerden we dat we al met veel organisaties en partijen samenwerken; denk daarbij bijvoorbeeld aan de samenwerking met duurzame kledingproducent Blue Loop Originals voor de ontwikkeling en productie van onze merchandiseartikelen.

WADDENmagazine 2-2022 27

Vlak voor de boulevard van de badplaats Borkum op het gelijknamige Duitse Waddeneiland leven zo’n 200 zeehonden op een zandplaat. Op deze foto liggen ze op het strand. Soms wordt met hekken geprobeerd te voorkomen dat de dieren teveel verstoord worden. Het is verboden de zandplaat te betreden

In de Waddenzee zijn sommige geulen en wadplaten gesloten voor recreatie en visserij. Een klein gedeelte is het hele jaar gesloten. Andere delen zijn alleen niet toegankelijk tijdens het vogelbroedseizoen of in de periode waarin zeehonden zogen en verharen. Volgens de Waddenvereniging is die bescherming onvoldoende. Grotere delen van de Waddenzee moeten daarom ontoegankelijk worden, het liefst jaarrond. Onderzoek ondersteunt dit standpunt.

Voor de waddennatuur

TEKST: MARCUS WERNER WADDENmagazine 2-2022 29

MARCEL VAN KAMMEN

INFORMATIEF

Meer rust en ruimte

MARCEL VAN KAMMEN

Kluut met jong.

Bij het vissen naar bijvoorbeeld garnalen worden netten over de bodem van de Waddenzee getrokken. Ingegraven schelpdieren raken zo beschadigd en mosselbanken en zeegrasvelden, die de zeebodem stabiliseren en die een leefplek bieden aan veel zeeleven, krijgen niet de kans zich te ontwikkelen. Er is meer verstoring. Tijdens de broedtijd zijn sommige kwelders gesloten zodat vogels rustig kunnen broeden. Maar vogels die op wadplaten naar eten zoeken of die op hoogwatervluchtplaatsen zitten - waar zij laagwater afwachten om opnieuw te kunnen eten – worden regelmatig opgejaagd door menselijke bezoekers van het wad. Ook zeehonden 30

die rusten op zandbanken hebben soms last van mensen.

Papieren bescherming ‘Op papier lijkt de Waddenzee goed beschermd’, vertelt Eeke Haanstra, marien ecoloog van de Waddenvereniging. ‘Het heeft de werelderfgoedstatus, het is Natura 2000-gebied en er bestaan gesloten gebieden. Maar de optelsom van activiteiten zoals visserij, zout- en gaswinning en verstoring zet de natuur nog te veel onder druk. Volgens de Natura 2000-regels van de Europese Unie gelden voor bepaalde voor de Waddenzee typische vogelsoorten

INFORMATIEF en kenmerkende leefgebieden ‘instandhoudingsverplichtingen’. Dat betekent dat de populaties van de vogelsoorten op peil moeten zijn en dat de leefgebieden een goede gezondheid laten zien. De staat van instandhouding schiet volgens recente beoordelingen tekort, aldus Haanstra. ‘Vooral waar het gaat om permanent overstroomde zandbanken.’ Haanstra vindt ook dat er onvoldoende aandacht is voor de onderwaternatuur. ‘De gesloten gebieden zijn er vooral voor vogels en zeehonden.’ Een ander probleem is dat er gebieden zijn die alleen boven water worden beschermd, andere alleen onder water. En dan meestal niet jaarrond, of voor slechts een verstorende activiteit. Haanstra: ‘Voor echt herstel van het systeem zouden er gebieden moeten komen die strikt gesloten zijn. Zowel boven als onder water, voor alle activiteiten, jaarrond of gedurende een lange periode.’

werden monsters van de wadbodem genomen en werd het daarin aanwezige leven uitgezocht. Dat gebeurde in de gesloten geulen en in twee vergelijkbare geulen vlakbij, maar buiten het gesloten gebied. Ook werd in alle vier de geulen de visstand bemonsterd. Sander Glorius, marien ecoloog bij Wageningen Marine Research, leidde het geulenonderzoek. ‘Uiteindelijk zagen wij in de gesloten geulen vooral subtiele veranderingen in het bodemleven.’ De soortenrijkdom nam in de met rust gelaten geulen iets toe. Het voornaamste resultaat was dat er iets oudere en grotere kokkels werden gevonden. Tussen de vissenbevolking van de verschillende geulen viel geen significant verschil te ontdekken. In geen van de geulen keerden mosselbanken of zeegrasvelden terug; waarom niet is gissen. ‘In de bewuste geulen is relatief veel vraat van mosselen door zeesterren. Het water is er vrij zout. Mosselen krijgen meer kans bij een lager zoutgehalte, waar zeesterren niet van houden.’ Volgens Glorius kan ook meespelen dat de omstandigheden in de Waddenzee in zijn geheel zijn veranderd. ‘Zo zijn er bijvoorbeeld geen zeegrasvelden met oudere planten meer, die zaden kunnen leveren voor de vestiging van nieuwe zeegrasvelden.’

‘Sowieso is betere bescherming nodig voor 100 procent van de Waddenzee’

Dertig procent goed beschermen Een stuk Waddenzee dat al voor langere tijd jaarrond is gesloten voor alle activiteiten ligt bij de eilanden Rottumerplaat en Rottumeroog in het oosten van de Waddenzee. Dit gebied omvat geulen en zandbanken en heeft een oppervlak van 3 procent van de Waddenzee. Haanstra: ‘Het oppervlak aan zulke gebieden zou vergroot moeten worden tot 10 procent van de Waddenzee.’ Intussen is van de gehele Waddenzee ongeveer 11 procent gevrijwaard van visserij: ‘30 procent is gewenst, om verschil te maken voor de onderwaternatuur, zoals blijkt uit Europese aanbevelingen en verschillende onderzoeken naar beschermde gebieden in zee wereldwijd. En sowieso is betere bescherming nodig voor 100 procent van de Waddenzee.’

Effecten van sluiting In het gesloten gebied bij de Rottums is sinds 2005 onderzoek verricht naar de effecten van de sluiting op het zeeleven in twee geulen. Gedurende elf jaar

Doneer en help de Waddenvereniging bij het realiseren van meer beschermde gebieden in de Waddenzee.

Verstoring door boten ‘Ik kan mij voorstellen dat verstoring effect heeft op populatieniveau, maar het valt heel moeilijk hard te maken’, zegt Bruno Ens, wadvogelonderzoeker van vogelonderzoeksinstituut Sovon op Texel. Ens was betrokken bij een Waddenzee-breed onderzoek naar verstoringen van vogels en zeehonden door vaarrecreanten in zeilboten, kleine motorboten en op grotere passagiersschepen. Om de locaties van boten in kaart te brengen werden voor het onderzoek radarbeelden gebruikt en gegevens van een automatisch systeem, waarmee >

scan mij

WADDENmagazine 2-2022 31

MARCEL VAN KAMMEN

‘De rust garanderen op hoogwatervluchtplaatsen kan beter’

beroepsschepen hun positie doorgeven. Deze werden samengevoegd met veldwaarnemingen van vogels op onder meer hoogwatervluchtplaatsen, tellingen van zeehonden en gegevens over de ligging van rijke voedselplekken voor wadvogels die ingegraven bodemdieren eten. Ook werd er informatie gebruikt over de bewegingen van scholeksters, die voor een langjarig onderzoek naar de teruggang van de scholeksterpopulatie van zenders werden voorzien. Uit de analyse kwam onder meer dit: hoewel vaarrecreanten op dat moment gesloten gebieden redelijk goed vermeden, bleek dat boten die de zandplaat Razende Bol bij Texel buiten de gesloten periode bezochten, vogels en zeehonden aanzienlijk verstoorden. Op het wad droogvallende boten kwamen relatief vaak in gebieden met een rijk bodemleven en in de buurt van mosselbanken.

Verborgen kosten Over de resultaten van het verstoringsonderzoek zegt Ens: ‘De rust garanderen op hoogwatervluchtplaatsen kan beter.’ Een belangrijk punt is volgens Ens: ‘We weten uit onderzoek dat tot tweehonderd meter van mosselbanken vandaan het wad flink rijker is aan voedsel voor wadvogels. Toch ligt maar een deel van de mosselbanken en hun directe omgeving in beschermd gebied. Dat zouden er meer mogen zijn.’ Een ontdekking uit het langjarige scholeksteronderzoek werpt bovendien nieuw licht op vogelverstoring. Gezenderde scholeksters maakten geen gebruik van een hoogwatervluchtplaats in de buurt van waar boten lagen en mensen over een dijk liepen, maar weken uit naar een verderop gelegen hoogwatervluchtplaats, waarbij zij zo’n acht kilometer omvlogen. Zo zouden verstoringen ‘verborgen kosten’ kunnen hebben. Verborgen omdat daadwerkelijke verstoringen in zulke gevallen niet worden gezien, terwijl vogels energie verliezen doordat zij uitwijken naar verder gelegen rustplaatsen of minder goede voedselplekken. Voor 32

de gevolgde scholeksters werd dat energieverlies berekend op 3 procent van het dagelijkse energiebudget. Het zou best kunnen, denkt Ens, dat bij de slechte staat van de scholeksterpopulatie - die in dertig jaar met ruim de helft is afgenomen - zulke kosten een deel van het probleem zijn. Glorius vindt het een goede ontwikkeling dat met de afsluiting van nieuwe gebieden onlangs voor

INFORMATIEF Een groep bonte strandlopers vliegend boven een hoogwatervluchtplaats op het wad bij het Friese Westhoek.

visserij - een flink oppervlak aan zandplaten en geulen onder Vlieland, waaronder het Eierlandse Gat - er wat meer van de Waddenzee gereserveerd is voor natuur. Wat vooral belangrijk is voor de ontwikkeling van het bodemleven, zegt hij, is dat zogeheten ‘kombergingen’, complete stelsels van prielen, diepe en ondiepe geulen en de grote geulen waar die in uitkomen, inclusief de zandplaten

eromheen, zoals het Eierlandse Gat, gevrijwaard moeten worden van visserij. Het liefst verspreid over de Waddenzee. Glorius: ‘Zo krijgen veel verschillende soorten rust.’ Ens: ‘Voor vogels valt te denken aan een mozaïek van extra gesloten gebieden, omdat voor verschillende soorten verschillende delen van de Waddenzee belangrijk zijn.’ WADDENmagazine 2-2022 33

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema biodiversiteit: DIEREN DIE SAMENLEVEN.

MICK OTTEN

TEKST: KOEN MOONS

Slim samenwerken

Eten en gegeten worden, vechten om ruimte en voedsel, de natuur lijkt soms een grote strijd tussen soorten. Maar er wordt ook vredig samengeleefd en zelfs samengewerkt. Deze symbiose tussen dieren, planten, schimmels en bacteriën leidt soms zelfs tot nieuwe levensvormen. Hier een aantal waden zeebewoners die elkaar helemaal gevonden hebben en soms simpelweg niet zonder elkaar kunnen.

Lekker & veilig De tentakels van kwallen zijn voor veel kleine visjes dodelijk. Jonge visjes van de HORSMAKREEL kunnen echter wel tegen een prikkie en maken daar handig gebruik van. Ze schuilen tussen en rond de tentakels van kwallen, veilig tegen een aanval door roofvissen. Ze snoepen zelfs van de tentakels. Lekker pittig hapje.

5 De doorzichtige PIJLWORM verlamt zijn prooi – vooral roeipootkreeftjes – met gif. Eigenlijk het gif van een ander, een BACTERIE waarmee hij samenleeft. Zonder deze symbiose zou de pijlworm alle roeipootkreeftjes aan zich voorbij zien gaan en pijlsnel verhongeren. 6 De MOSSEL profiteert soms van de aanwezigheid van de DYNOPHISIS, een zogenoemde dinoflagellaat. Deze eencellige veroorzaakt bij hun predatoren, waaronder de mens, Diarrheic Shellfish Poisoning (DSP). Biologen bakkeleien nog over de vraag of dit een echte symbiose betreft, aangezien de mossel deze gast – gelukkig - maar af en toe meedraagt.

FOTO FITIS

ALAMY

FOTO FITIS

4 LORIPES-SCHELPDIERTJES, een belangrijke prooi voor ‘onze’ kanoetstrandlopers in hun overwinteringsgebied Banc d’Arguin, leven in symbiose met ZEEGRASSEN en BACTERIËN. De bacteriën in hun kieuwen ontgiften het voor ZEEGRAS giftige sulfide uit de zeebodem. Ze krijgen er via de wortels zuurstof voor terug.

FOTO FITIS

3 Bruine ‘aanslag’ op je huis, de HEREMIETKREEFT heeft daar geen problemen mee. De met netelcellen gewapende ZEERASP die zijn gerecyclede slakkenhuis bedekt, dient als afweer tegen vijanden. De zeeraspkolonie eet dankbaar mee met de schanspartijen van de heremietkreeft.

MICK OTTEN

2 Een dier dat innig samenleeft met een alg is de BROODSPONS. Hij profiteert van de suikers die de alg produceert. Wat de alg eraan heeft? Verder dan ‘gratis huisvesting’ zijn biologen niet gekomen.

WIKIPEDIA

1 De havendam van Terschelling is een walhalla van zeldzame korstmossen. Maar niet iedereen beseft dat ze uit twee organismen bestaan. Het betreft hier een symbiose tussen een ALG en een SCHIMMEL. De alg vangt het zonlicht op, de schimmel zorgt voor houvast.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED? De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: www.wijsmetdewaddenzee.nl. WADDENmagazine 2-2022 35

RO SANNE BA RT HO LO ME US

SAR A KO EK

TELLING OP TERSCHELLING

In augustus 2021 vond op één dag een telling van de soortenrijkdom op Terschelling plaats. Wadgids Sandra Coenen deed ook mee. ‘Er waren experts van kennisorganisaties als Sovon (vogels) en Ravon (reptielen en amfibieën) aanwezig, die geholpen werden door meer dan honderd vrijwilligers. Er werd vier keer drie uur lang gezocht en geteld. Van LEPELAARS in de polder en HAGEDISSEN op de heide tot BROODSPONZEN , een anemoonsoort, op het wad. Na 24 UUR waren er 1075 SOORTEN geteld en op naam gebracht.’ 36

REPORTAGE

- Wadgidsen in opleiding -

VUURDOOP in een wondere wereld

Elk jaar worden er nieuwe wadgidsen opgeleid. In april maakten ze op Texel kennis met elkaar en met de Wadden. Journalist Annemarie Bergfeld ging mee op training. TEKST EN FOTO’S: ANNEMARIE BERGFELD

De donkergrijze lucht die boven de Waddenzee hangt, liet een kwartiertje eerder nog een flinke hagelbui los op de noordpunt van Texel. Het talud is glad als een groep van tientallen mensen de dijk naar het wad afdaalt. ‘Voorzichtig! Zijwaarts lopen!’, roept Lonneke Bitter die vooropgaat. ‘Jaaa, net als krabben’, klinkt het uit de groep. Begin april gingen vijftien nieuwe wadgidsen van de Waddenvereniging voor de eerste keer mee op trainingsweekend. Een aantal van de ouderejaars sommigen gidsen al tien jaar - verzorgt het programma. Op dag één staat een wadexcursie op het programma. Weer of geen weer.

voor de vuurproef.’ Bitter gidst al acht jaar voor de Waddenvereniging en is voorzitter van de werkgroep Scholing. Vandaag laat ze de eerstejaars kennismaken met de wondere wereld van de wadbodem. Enkele van de wadgidsen-in-opleiding kennen de Wadden al sinds hun jeugd, voor anderen is het een compleet nieuwe wereld. Jelle Biegel was er vorig jaar voor het eerst toen hij een wadlooptocht zou maken. ‘Het was te slecht weer, dus het werd een kweldertocht, maar ik was meteen verkocht. Toen ik later op Facebook een oproep voor wadgidsen zag staan, wist ik het meteen. Normaal gesproken zit ik in de zomervakantie drie weken voor mijn tentje in Frankrijk, maar ik ga veel liever gidsen in >

Karaktertest Ieder normaal mens zou zeggen dat het géén weer is. Althans niet voor een excursie op het wad. Wind: NW 5, temperatuur 7˚C, de watertemperatuur zal niet veel hoger zijn. Maar daar maalt een wadgids of wadgids in spe niet om. Vol overgave stort iedereen zich de dijk af om over keien, door slik en velden blaasjeswier en door meer dan kniehoog water naar een zandbank te waden. ‘Vanmiddag worden jullie op karakter getest’, lacht Bitter. ‘We gaan meteen WADDENmagazine 2-2022 37

AL EXA NDRA MA RK L

het waddengebied en andere mensen ook bewust maken van de schoonheid en de kwetsbaarheid van dit gebied.’ De Oostenrijkse Alexandra Markl woont sinds een halfjaar in Amsterdam en was één keer op de Wadden, op Schiermonnikoog. ‘Ik zag mensen de bodem van de zee opgaan en dat maakte me nieuwsgierig. Ik houd van de natuur en ik vind het geweldig dat in Nederland overal water is, zelfs in Amsterdam. Ik wil graag alles over het waddengebied leren. Door gids te worden, kan ik ook Duitssprekende toeristen kennis over het wad bijbrengen.’

Zo oud als dino’s Wat het opdoen van die kennis betreft, hebben de eerstejaars een goeie aan Bitter. Ze ziet meteen van alles liggen en wat zich onder de bodem verscholen houdt, haalt ze met haar spitvork - en groot enthousiasme - naar boven. Ze laat oorkwallen rond gaan, nonnetjes, alikruiken, blaasjeswier, pieren en oesterschelpen. Overal heeft ze een verhaal bij. Dat een wadpier 25 kilo zand per jaar filtert, dat kwallen - haar favoriete zeedieren - zo oud zijn als dino’s en dat hun prikreactie een van de snelste van het hele dierenrijk is, dat eidereenden schelpdieren met schelp en al 38

REPORTAGE neemt Ervaren wadgids Lonneke Bitter op. wad het mee en gids we nieu

opeten en dat het niet verstandig is om een mooie met zeepokken begroeide oesterschelp mee naar huis nemen. ‘Prachtig om aan de muur te hangen natuurlijk, maar je moet je realiseren dat zeepokken levende wezens zijn met een functie in het systeem. Op een grote oesterschelp kunnen zomaar zeventig zeepokken zitten. Neem je die mee, dan maak je zeventig beestjes dood.’ De eerstejaars verbazen en verwonderen zich over alle feiten en cijfers. ‘Wauw,’ klinkt het als ze horen hoe mosselen door samen te klonteren zelf hun perfecte leefomgeving creëren. En weer een ‘wauw’ als Bitter zegt dat 10 miljoen vogels elk jaar afhankelijk zijn van de droogvallende wadbodem. ‘Vergeleken met het regenwoud of het Great Barrier Reef, net als de Waddenzee een Unesco Werelderfgoed, kent de Waddenzee niet heel veel soorten. Hier gaat het om de grote aantallen. Algen en kiezelwieren, schelpen weekdieren zijn er in zulke grote hoeveelheden en het ecosysteem is zo perfect in balans dat vogels hier precies vinden wat ze nodig hebben. Ze zijn afhankelijk van het wad. Daar hebben wij een grote verantwoordelijkheid voor.’

Liefde overbrengen Het weekend op Texel is vooral een eerste kennismaking met elkaar en met het wad, hoewel er ook veel eerstejaars tussen zitten die het wad al

behoorlijk goed kennen. Sara Koek zeilde er veel met haar ouders en is van het gebied gaan houden. ‘Die liefde wil ik graag aan anderen overbrengen.’ Over een paar weken volgt een tweede, lang, trainingsweekend waarin er kennis gestampt wordt en geoefend met het leiden van een excursie. Na anderhalf uur kennis opzuigen en schoenen die zich met water hebben volgezogen, is het tijd om naar de dijk terug te waden. ‘Geniet nog even van het uitzicht’, spoort Bitter haar groep aan. Een jachtje ligt droog, de vuurtoren van De Cocksdorp piekt over de dijk, de donkergrijze wolken die steeds boven de Noordzee hingen, hangen daar gelukkig nog steeds. Even is het heel stil in de groep. Een vlucht eidereenden vliegt over, de zon zakt langzaam achter het eiland. Achter de dijk blijkt Alexandra Markl een klein stukje wad te hebben meegenomen. Boven een grijns van oor tot oor sieren woeste algenstrepen haar wangen. ‘Ik voel mijn tenen niet meer, maar ik ben nu wel een Wadden Warrior. Wauw, dit was mooi.’ WADDENmagazine 2-2022 39

IFNTERVIEW

Dieren kieken

HOE PAKT DE NATUURFOTOGRAAF DAT AAN?

Fotograaf Marcel van Kammen kent de Wadden als zijn broekzak. En hij weet alles van de dieren - vooral de vogels die er leven. Pas als je weet wat de dieren beweegt, kun je mooie foto’s van ze maken, is zijn motto. Op pad met de maker van de WADDENkalender 2023. TEKST: ANNEMARIE BERGFELD

Het is herfstig lenteweer als ik Marcel van Kammen bel om een afspraak te maken om een dagje met hem mee te lopen. Meteen begint hij te vertellen over de kievit die hij net fotografeerde. ‘We kregen net een enorme hoosbui op onze kop. Het vogeltje bleef maar takjes aansjouwen om z’n nest te beschermen. Ik zag hem denken: is het nu klaar..., zal ik nog meer takjes halen...? De twee eieren liggen nu als een eilandje in het water. Volgens mij regent het de komende dagen niet meer, ik denk dat-ie het gaat redden.’ Dit kleine verhaaltje tekent meteen de mentaliteit van de fotograaf: allereerst is Van Kammen vogelliefhebber, dan pas fotograaf. Als we elkaar een paar dagen later aan de oever van het Lauwersmeer treffen, is de ochtend zonovergoten. Hij staat me al op te wachten, zijn Nikoncamera met acht kilo zware 500 mm lens in de hand. De eerste foto’s van vandaag heeft hij al gemaakt. Natuurlijk.

Verstoor nooit dieren ‘De mooiste foto’s maak je in de vroege ochtend en de vroege avond, dan is het licht zachter dan overdag en zijn er minder mensen. In het voorjaar ga ik het liefst zo vroeg mogelijk, rond zonsopgang. Dan zingen de vogels op z’n mooist. Sowieso ben ik van april tot juni tachtig of meer uur per week buiten. Knappe jongen die mij dan binnenhoudt, als de natuur tot leven komt en de kuikens uit hun eieren kruipen.’ Uren kan hij wachten tot een grutto op precies dát paaltje landt dat hij in gedachten heeft, uren kan hij naast een klutenkolonie staan. ‘Geduld hoort erbij. Als je dat niet hebt, kun je beter in de dierentuin gaan fotograferen.’ En hij weet dan ook wáár hij moet gaan staan. ‘Mijn regel nummer één is: nooit dieren verstoren.’ Hij wijst naar een groep kluten die een paar honderd meter verderop veel kabaal aan het maken zijn. Als ik naar een broedende klutenkolonie op de kwelder zou lopen, breekt op >

‘De noordse stern is een ware kampioen op de lange afstand. Ze broeden tot aan de Noordpool, maar overwinteren in het zuidpoolgebied. Per jaar vliegen de vogels de wereld rond, in zijn hele leven legt de gemiddelde noordse stern 800.000 kilometer af. Op de foto brengt de vogel een spiering naar zijn kroost in het nest.’

WADDENmagazine 2-2022 41

‘Als de eerste noordwesterstormen zich aandienen én het is springvloed, dan worden de buitendijkse kwelders overspoeld. Alles wat leeft, gaat op zoek naar een hoger gelegen veilige plek, zoals deze veldmuizen. Hebben ze die bereikt, op de zeedijk of het fietspad, dan zoeken ze warmte bij elkaar.’

‘Hoewel ik vooral vogels en zoogdieren fotografeer, geniet ik ook van het kleine leven in het waddengebied. Struinend op Texel kwam ik deze prachtige duinparelmoervlinder tegen. Deze vlinder heeft het door vergrassing van zijn leefgebied steeds moeilijker.’

INTERVIEW honderd meter afstand de hysterie al uit. Dat doe ik dus niet. Maar kluten die naast een fietspad zitten te broeden, zijn mensen gewend. Geen enkel probleem als ik naast het fietspad sta.’

Boze winterkoning

WADDENer kalend0% met 1 rdearly tbiing kor MARCEL VAN KAMMEN

WADDEN KALENDER 2023

ANNEMARIE BERGFELD

Terwijl we over het nog bruine riet aan de rand van het Lauwersmeer staan te kijken, hoort Van Kammen van alle kanten wat zich in en achter het riet verschuilt. Hij wijst me op een ree, nauwelijks zichtbaar tegen de bruine rietkragen. Links van ons klinkt de zware hoemp van de roerdomp, dichterbij het opgewonden tie-joe van een groep kleine plevieren, een door ons beeld vliegende kievit laat zijn kiev-iet luid en duidelijk horen. ‘En hoor je dat trillende trrrrr? Dat is een boze winterkoning. Die kijkt er ook altijd heel boos bij.’ Dan springt hij naar voren, wijst: ‘Hee, een

bruine kiekendief. En zie je dat? Daar zit opeens een groep lepelaars tussen de kluten.’ Hij ziet en hoort alles. En hij weet alles. Daar begint het ook mee, is zijn overtuiging. ‘Je moet het gedrag van de vogels kennen om ze te kunnen fotograferen. Ik fotografeer graag bij Westhoek, aan de Friese waddenkust. Ook daar loop ik nooit naar vogels toe. Je verstoort ze niet alleen, je krijgt ze ook niet mooi op de foto. Vogels komen met het opkomende water naar de kust. Want zij vinden hun eten in de droogliggende wadbodem. Als je dat weet, is het heel eenvoudig. Een uur vóór hoogwater ga ik op de kwelder zitten, dan komen ze vanzelf naar me toe. Foto’s van dieren die je op afkomen, zijn veel mooier dan wanneer ze voor je wegrennen of -vliegen.’

Marcel in het kort

Marcel van Kammen (1984) studeerde in 2009 af aan de opleiding Fotografie in Drachten. Hij werkte een paar jaar bij een fotostockbureau en begon daarna voor zichzelf. Al gauw was de Waddenvereniging een van zijn belangrijkste opdrachtgevers. Verder fotografeert hij onder meer voor Leeuwarder Courant en Friesch Dagblad, natuurmagazine Roots, Vogelbescherming Vlaanderen en diverse agrarische vakbladen.

De WADDENkalender 2023 met beelden van fotograaf Marcel van Kammen kun je nu al bestellen via www.wijsmetdewaddenzee.nl of met de bon in dit magazine. Leden krijgen 20% korting. Tot 1 september profiteer je bovendien van 10% early birdkorting. De WADDENkalender 2023 wordt geleverd in november. WADDENmagazine 2-2022 43

SP EC IAA L VO OR LED EN

Genietwad TEKST: JOJANNEKE DRIJVER EN TESSA VAN BUSSEL

LUCAS KEMPER

2 PAGINA'S VOL LEDENVOORDEEL

Wad een beleving! 6 - 12 jaar | 10 juli en 3 september

RENATE DE BACKERE

Maak kennis met de wondere wereld van het wad. De voorstelling Wat ’n Wad neemt je mee in de bijzondere reis van de paling, klimaatverandering, plastic soep en de kleine vijf. Je krijgt zo de kans om het wad van dichtbij te zien én te beleven. Na afloop vertelt een echte bioloog over al het leven in en op de Waddenzee. Dit allemaal op een prachtige natuurlocatie van Staatsbosbeheer bij jou in de buurt. Meer informatie en aanmelden via www.waddenvereniging.nl/voorleden.

GR AT IS

Openluchtbioscoop op Vlieland

Iedere dinsdag en zaterdag gratis naar de film. Tijdens de zomervakantie organiseert Podium Vlieland samen met de Waddenvereniging, Staatsbosbeheer en Into The Great Wide Open voor alle eilanders en badgasten weer de Openluchtbioscoop in het bos bij de jachthaven. Op zaterdagen speelfilms en documentaires met veel aandacht voor de Wadden. Op dinsdagen kiezen bekende Nederlandse muzikanten en zangers hun favoriete muziekfilm. Voorafgaand aan een aantal vertoningen geeft een expert van de Waddenvereniging een kort college over de soms lastige relatie tussen mens en natuur in het waddengebied. Meer informatie op: www.waddenvereniging.nl/voorleden.

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

Wadexcursies op Texel en Terschelling

Ga in de zomervakantie met de Waddenvereniging mee op wadexcursie en ontdek de vele verrassingen van het planten- en dierenrijk in dit uitgestrekte natuurgebied. We maken een wandeling over het wad en stoppen op verschillende plekken waar de gids uitleg geeft over het wad, het getij en andere bijzonderheden. Regelmatig bieden we ook wadexcursies aan met een extraatje, zoals dauwexcursies, avondexcursies of een wad proeverij. Liever naar het Noordzeestrand? Doe dan mee met een van onze sleepnetexcursies. Speciaal voor kinderen is er de kinderstranddag. Alle activiteiten worden begeleid door enthousiaste en getrainde wadgidsen. Boek je ontdekkingsreis via www.waddenvereniging.nl/voorleden. 44

BEN JE WIJS MET DE WADDENZEE?

Filmarrangement Silence of the Tides Met regisseur en bioloog! | 8 en 29 oktober Bekijk de schitterende film Silence of the Tides in topkwaliteit en waan je op het wad! Filmregisseur Pieter-Rim de Kroon geeft je een inkijkje in de totstandkoming van deze schitterende film over de internationale Wadden. Een bioloog van de Waddenvereniging beantwoordt na afloop vragen die je kunt hebben over alles wat er leeft en wat er gebeurt. Je kunt het arrangement beleven op zaterdag 8 oktober in Hilversum of zaterdag 29 oktober in Hoorn. Meer informatie en aanmelden via www.waddenvereniging.nl/ voorleden.

Draag het uit met deze producten uit onze webwinkel. Ga naar www.wijsmetdewaddenzee.nl of gebruik de bestelbon in dit magazine. Leuk om te kopen en cadeau te geven! MERLIJN TORENSMA

SP EC IAA L VO OR LED EN

2 20 %KOR TIN G VO OR LED EN

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

2 1

MARCEL VAN KAMMEN

WADDEN KALENDER 2023

20% KORTING VOOR LEDEN + 10% EARLY BIRD-KORTING

HARLINGEN VEST

Op een frisse ochtend of avond het wad op? Het breisel van het Harlingen vest houdt je heerlijk warm tijdens al jouw avonturen op zee of op land. Gemaakt van gerecyclede lamswol en gebreid in het unieke Harlingendesign dat vroeger door vissers uit deze havenstad gedragen werd. Verkrijgbaar voor dames en heren. • PRIJS HEREN € 149,95. • LEDENPRIJS € 119,95. • PRIJS DAMES € 139,95. • LEDENPRIJS € 111,95.

20 %KOR TIN G VO OR LED EN

RENATE DE BACKERE

Werelderfgoedweken

In 2022 is het dertien jaar geleden dat Unesco het waddengebied uitriep tot werelderfgoed. Nog steeds zijn de Wadden het enige natuurgebied in Nederland dat deze status heeft. Maar wat maakt de natuur hier zo bijzonder? Dat ervaar je het beste als je in het gebied bent. Tijdens een reeks speciale Werelderfgoedexcursies staan we stil bij de unieke waarden van de Wadden. Ervaar de krachten die het waddengebied dagelijks vormen, leer meer over de bijzondere wisselwerking tussen dier, plant en landschap en ontdek met een speciaal opgeleide Werelderfgoedgids de biologische diversiteit van het wad. Kijk op www.waddenvereniging.nl/ voorleden voor meer informatie en aanmelden.

WADDEN EXCURSIE-KIT

Ga op onderzoek uit en ontdek zelf de natuur van de Wadden. De WADDEN excursie-kit is samengesteld voor kinderen van 6 – 12 jaar, maar is ook leuk voor ouders en opa’s en oma’s! Ontdek hoe je een krabbetje vangt, welke schelp je op het strand ziet liggen of vind het antwoord op de vraag hoe het getij werkt. Leuk en leerzaam! • PRIJS € 22,00. • LEDENPRIJS € 18,50.

WADDENKALENDER 2023

Voor de WADDENkalender 2023 werken we samen met fotograaf Marcel van Kammen. Van Kammen is allereerst vogelliefhebber, dan pas fotograaf. ‘Je moet het gedrag van de vogels kennen om ze te kunnen fotograferen.’ Geniet twaalf maanden lang van de mooiste beelden van vogels en andere waddendieren. Lees ook het interview met Van Kammen op pagina 40. Bestel de kalender voor 1 september en profiteer van 10% early bird-korting. De kalender wordt in november geleverd. • PRIJS € 39,95. • LEDENPRIJS € 31,95. • TOT 1 SEPTEMBER PRIJS € 35,95. • LEDENPRIJS € 28,75. WADDENmagazine 2-2022 45

COLUMN

MERLIJN TORENSMA

Lutz Jacobi

Als geboren Friezin en kleurrijk Tweede Kamerlid had ze al oog voor de Wadden. En nu staat ze als directeur aan het roer van de Waddenvereniging. In deze column deelt ze haar mening, belevenissen en ervaringen.

BIODIVERSITEIT Ik zie mijzelf liggen in een weiland met Terwijl ik deze column schrijf, komt er een mail binnen dat er veel geld zal gaan allerlei soorten gras, pinksterbloemen, boterbloemen, klaver, zuring, paardennaar het herstel van de biodiversiteit bloemen en madeliefjes. Een kleurrijk van de Boschplaat op Terschelling. Het en gevarieerd weiland. Heel anders dan plan is om de dynamiek meer terug te brengen op de kwelders en in de duinen. de weilanden nu. Raaigras en nog eens raaigras. Er stroomt dan vaker zout water het gebied Wat mij betreft is Wat mij betreft, is bioin en zand wordt via de biodiversiteit een diversiteit een abstract wind verder verstoven. abstract woord woord voor ‘duizend Daardoor komt er meer voor ‘duizend bloemen bloeien’. Een variatie aan planten en krachtig stuk natuur bloemen. Het helpt het bloemen bloeien’ voor plant en dier. In gebied ook nog eens natuurgebieden, langs en op dijken en in om mee te groeien met de stijgende de weilanden van de Wadden kan er nog zeespiegel, een gevolg van klimaatverheel veel verbeterd worden. Gelukkig andering. komt daar beweging in. Monoculturen blijken zwak en kwetsHet helpt enorm als je gewoon begint baar te zijn. Op allerlei plekken probebij je eigen omgeving. Zaai en plant bioren we dan ook meer biodiversiteit te divers. De bijen zullen ons dankbaar zijn! stimuleren. Van de tuin en het weiland tot aan de zeedijken. Graag wil ik even wegdromen naar de tijd van mijn jeugd.

PIETER DE VRIES

WADDENmagazine

WADDENmagazine, juni 2022, nummer 2. Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824 Hoofdredactie: Jojanneke Drijver

OP REIS

In het volgende nummer richten we de blik buiten de landsgrenzen en halen we ver-van-je-bed heel dichtbij. Bezoek jij deze zomer de Wadden van Duitsland of Denemarken? Deel je verhaal en foto’s via community@waddenvereniging.nl.

Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Annemarie Bergfeld, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Corina van der Meulen, Koen Moons, Baukje Venema, Marcus Werner. Vormgeving: Très Melis Correcties: Lidewij Kemme Druk: Pijper Media, Groningen Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie. Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Noorderhaven 60, 8861 AP Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting. Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar. Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging. Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op. Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar