WADDEN magazine voorjaar 2012 - jaargang 48

WADDEN

baas

Winnaars #winterwadlooptocht

Winnaars van de winterwadlooptocht van de Waddenvereniging waanden zich even op de noordpool. de drie uur durende wandeling over een bevroren Waddenzee bij noordpolderzijl

leverde schitterende plaatjes op met eindeloze witte vlaktes, dikke ijsschotsen en ploeterende volgers van het twitteraccount van de Waddenvereniging @waddentweets.

@waddentweets

op het wad is de natuur altijd de baas.

INHOUD

Leden, kom naar Groningen 8 duurzame visserij hoofdthema van algemene ledenvergadering

De Viking en de wetten der zee 10 hoe een woeste zeevaarder verdrinkt in regels en wetten

Banc d’Arguin 14 de Waddenzee van Afrika

Mijn eigen waddenland 20 3 eigenaren over hun stukje grond

WADDENmagazine 2012, nummer 1 18 14

De ware waddenkapitein is... 27 stem: wie is de baas op het wad?

Knokken voor huis en haard 30 over bazige types in het dierenrijk

Interview 36

Margreeth de Boer voorzitter van Raad voor de Wadden

De temmers van de ‘woeste 38 gronden’ een kleine geschiedenis van 100 jaar natuurbeheer in Nederland

Rubrieken

Deining 4 actie en actualiteit

Waddenshoppen 17 de leukste waddencadeaus

Flora & fauna 18 koning, keizer, admiraal… WAD4U 23 vier inspirerende jeugdpagina’s

Wadvogels 34 welke soorten zijn de baas?

Geniet Wad 42 Boeken, kunst, eten, apps en meer

IK

leden stellen zich voor Colofon

Elk jaar probeer ik studenten uit te leggen hoe de structuur rond de bescherming van de Nederlandse Waddenzee in elkaar zit. Dat valt niet mee. Om recht te doen aan alle belangen die spelen in het gebied, is gekozen voor een ingewikkelde constructie waarin alle landelijke en regionale belangen een plek hebben gekregen.

Toch proberen we in dit nummer van het WADDENmagazine antwoord te vinden op de vraag wie de baas is in het waddengebied. Zo kunt u meedoen aan de verkiezing van de meest invloedrijke persoon in het waddengebied. Frank Petersen sprak met drie kleine baasjes en kroop in de huid van een moderne Viking die, op rooftocht in het waddengebied, allerlei wetten en regels tegenkomt. Natuurlijk verdiepte Marcus Werner zich weer in de rijke dierenwereld van het wad en ging op zoek naar bazig gedrag. En ik verbaasde me over de geschiedenis van het natuurbeheer in het gebied. We hebben ook wat kleine wijzigingen doorgevoerd in het WADDENmagazine om nog beter de rust en de ruimte van het wad tot uitdrukking te brengen. De rubriek ‘Geniet Wad’ is uitgebreid met daarin de boekbesprekingen. Ten slotte begroeten we een nieuwe eindredacteur. Fanny Glazenburg, hoofdredacteur van het natuurmagazine Roots, volgt Kees Loogman op. Kees, dank voor al je inspanningen van de laatste jaren om van het WADDENmagazine een prachtig blad te maken.

Hans Revier Hoofdredacteur

de Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied.

Vaker waddennieuws ontvangen? een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl.

Vis krijgt meer ademruimte

Na ruim anderhalf jaar onderhandelen is eind december 2011 het VIBEG-akkoord (Visserij In Beschermde Gebieden) getekend. Vissers, natuurbeschermers en de overheid hebben hierin afspraken gemaakt over de visserij in de Noordzeekustzone.

Kern van het akkoord bestaat uit beperkende maatregelen voor de visserij in de Nederlandse kustwateren. Van de wateren wordt 10 procent als natuurreservaat aangewezen en in zijn geheel gesloten voor elke vorm van visserij.

In andere delen is bodemberoerende visserij niet toegestaan (15 procent) of mag alleen met vistuigen worden gevist die voor de minste bodemberoering zorgen (28 procent).

Met het akkoord is een belangrijke stap gezet naar het beter afstemmen van de kustvisserij op de draagkracht van de Nederlandse kustwateren.

Bovendien is het een stimulans voor de sector om te zoeken naar innovatieve vismethoden waar de markt al jaren om vraagt. Voor de Waddenzee komt nog een apart akkoord.

De Waddenvereniging is nauw betrokken bij de onderhandelingen over visserijafspraken in de Waddenzee. Voor duurzame visserij is plaats in het waddengebied. De vereniging is daarom op zoek naar een pakket maatregelen met zorg voor de natuur en oog voor de visserijbelangen. Zo’n pakket zou goed aansluiten op de doelstellingen van het Waddenfonds.

Gezocht: leden voor de ledenraad

De ledenraad van de Waddenvereniging adviseert gevraagd en ongevraagd de algemene ledenvergadering (ALV), het bestuur en de directie over alle belangrijke besluiten binnen de vereniging. In 2012 ontstaan verschillende vacatures in de ledenraad. Meedenken over het beleid van de Waddenvereniging? Grijp dan nu uw kans.

Kandidaten voor de ledenraad moeten lid zijn van de Waddenvereniging en affiniteit hebben met het doel van de vereniging. Met het oog op de huidige samenstelling van de ledenraad zoeken

we vooral bewoners van een van de Waddeneilanden, jongeren en vrouwen. Kandidaten kunnen vóór 20 april 2012 schriftelijk of per mail reageren: Waddenvereniging, Postbus 90, 8860 AB Harlingen of info@waddenvereniging.nl onder vermelding van ‘ledenraad’. Graag een cv toevoegen, met daarin uw motivatie en een overzicht van de relevante waddenervaring. Het bestuur maakt, na advies van de ledenraad, een voordracht voor de ALV op 12 mei. Kandidaten dienen bereid te zijn om hun kandidatuur zowel bij het bestuur, de ledenraad als de

ALV toe te lichten. Informatie over de Waddenvereniging is te vinden op de website.

spoorboekje tegen olieramp

De

Waddenvereniging gaat samen met Groningen Seaports en Rijkswaterstaat de oliebestrijding kritisch tegen het licht te houden. Door alle ontwikkelingen in de Eemshaven neemt de scheepvaart toe en daarmee de risico’s op een incident (zie ook WADDENmagazine december 2011). Met alle organisaties die een rol spelen bij oliebestrijding werd onlangs een denkbeeldige olieramp geanalyseerd. Conclusie: de oliebestrijding op de

Waddenzee kan beter. Daarom zijn er aanbevelingen opgesteld. Eind vorig jaar hebben verschillende bestuurders de resultaten omarmd. Er zijn concrete afspraken gemaakt welke aanbevelingen in 2012 worden uitgevoerd. Een daarvan is het ‘Ecologisch spoorboekje bij oliebestrijding’, dat een praktisch instrument wordt, waarmee oliebestrijders bij een incident snel beslissingen kunnen nemen. Specifieke informatie over de Waddenzee is bij een olieramp belangrijk. Alleen dan kunnen de juiste keuzes worden gemaakt om de schade te minimaliseren. Een atlas met ecologische waarden helpt bijvoorbeeld om te bepalen welke olievlek als eerste bestreden moet worden wanneer er meerdere olievlekken zijn. Wanneer de olie toch kwetsbare gebieden bereikt, moet worden bekeken of de olie wel of niet moet worden

opgeruimd. Uit de internationale literatuur blijkt namelijk dat niet alleen de olie zelf, maar ook de opruimactie grote schade kan toebrengen aan de natuur. Het ecologisch spoorboekje biedt dan uitkomst over de do’s and don’ts en de te nemen beslissingen. Dit is vooral van belang voor de bestrijdingsaanpak op de kwelders en de wadplaten.

JeuGddaG: hiJs de zeilen!

In Harlingen houdt de Waddenvereniging op zaterdag 21 april een speciaal evenement voor de jeugdleden. De schippers van de Historische Zeilvaart in Harlingen en de Waddenvereniging heten je die dag van harte welkom aan boord van een van hun schepen. We gaan leuke dingen doen in de haven en natuurlijk een stukje varen. Dan mag je meehelpen met het hijsen van de zeilen. Zo beleef je het wad op zijn mooist! Op onze website staat het hele programma. Daar vind je hoe je kunt meedoen. We staan voor je klaar om jou en je waddenvrienden een topdag te bezorgen. Tot ziens in Harlingen!

Filmpje over zeegras

Afgelopenzomer werkte een groep vrijwilligers van de Waddenvereniging aan het project ‘zeegrasherstel’. In eerdere WADDENmagazines heeft u hier al over kunnen lezen.

Tijdens de tocht naar Sylt en het uitzaaien in Nederland zijn de vrijwilligers gevolgd door een cameraman. Het resultaat is een filmpje van vijf minuten waarin te zien is hoe het oogsten en zaaien in zijn werk gaat. Het filmpje is te bekijken op: www.waddenvereniging.nl/ zeegrasblog.

Eind april verwachten we de eerste resultaten en hopelijk zien we dan een heleboel sprieten zeegras. Houd daarvoor de blog van Josje Fens op onze website in de gaten!

samen om de tafel voor de eems

Nederland en Duitsland zijn samen verantwoordelijk voor de natuur in de Eems. Beide landen denken daarom na over een gezamenlijk beheerplan. Zo’n plan kan een doorbraak zijn voor de problemen die spelen rond de Eems. Want eindelijk zit iedereen die van de Eems weer een levende, gezonde rivier kan maken aan één tafel.

De Waddenvereniging is ook aangeschoven en zet zich in voor een echt herstelplan. De eerste stappen zijn inmiddels gezet. Bij natuur- en milieuorganisaties, bedrijven, havens, vissers en waterschappen wordt

uitgebreid geïnventariseerd wie nu eigenlijk wat wil met de Eems. Daarna wordt bekeken of al die wensen samengaan, en hoe knelpunten opgelost kunnen worden.

Uiteindelijk moeten de Nederlandse en

de Duitse overheid beslissen wat er gaat gebeuren om bijvoorbeeld de natuur in de Eems te verbeteren. Dat wordt nog een hele kluif. De Waddenvereniging hoopt dat de overheden hier nu eindelijk hun tanden in gaan zetten.

Welkom 5.942 nieuwe leden!

Ook in 2011 groeide het aantal leden van de Waddenvereniging. Zo’n 6000 nieuwe leden konden worden ingeschreven. Bijna een verdubbeling ten opzichte van de instroom van 2010. Ledengroei is belangrijk voor de onafhankelijkheid van de vereniging. Leden en donateurs brengen ruim 75 procent van de inkomsten op. Op 31 december 2011 telde de vereniging in totaal 45.446 leden en donateurs.

Het

duurzaam toerisme

Toen de Waddenzee werd toegevoegd aan de lijst van werelderfgoederen, adviseerde het Werelderfgoedcomité van UNESCO dringend een ‘strategie voor duurzaam toerisme’ te ontwikkelen.

In 2010 is op de conferentie van Sylt afgesproken dat te doen voor de hele Waddenzee, inclusief het Deense deel dat nu nog geen werelderfgoedstatus heeft.

Inmiddels is een taakgroep met leden uit de drie landen bezig met een concept. In die taakgroep zitten vertegenwoordigers van overheden, maar ook mensen uit de toeristische sector en de natuurbeschermingsorganisaties. De strategie behelst een serie afspraken over het in goede banen leiden van toerisme en recreatie

wad wint!

in het waddengebied. Twee belangen spelen een rol: het zakelijke belang (geld verdienen aan toerisme en recreatie) en de bescherming en versterking van de natuurwaarden die het gebied zo uniek maken dat het tot werelderfgoed is uitgeroepen en dus mogelijk meer toeristen trekt. Wanneer het goed wordt geregeld, draagt een gezonde natuur bij aan een gezond bedrijfsresultaat en andersom. In maart 2013 wordt de strategie vastgesteld op de regeringsconferentie over de bescherming van de Waddenzee in Toender (Denemarken).

Tijdens het Goed Geld Gala van de Nationale Postcode Loterij in februari ontving de Waddenvereniging weer het fantastische bedrag van 500.000 euro. Mede dankzij de loyale steun van de Postcode Loterij, die sinds 1997 de vereniging met substantiële bijdragen ondersteunt, kunnen wij ons werk goed doen. Van de loterijopbrengsten van de Postcode Loterij gaat 50 procent rechtstreeks naar 75 goede doelen. Op deze manier doneren 2,5 miljoen Nederlanders, die meespelen met de loterij, aan goede doelen zoals natuurbescherming, mensenrechten en armoedebestrijding.

In het vorige nummer is in de rubriek Geniet Wad een fotocredit weggevallen. Bij het artikeltje over het kerstboomzagen had de naam van fotograaf Rob de Wind moeten staan. Deze foto is gratis ter beschikking gesteld door Staatsbosbeheer. Fotocredits

Zaterdag 12 mei vindt in de stad Groningen de algemene ledenvergadering van de Waddenvereniging plaats.

Met als hoofdthema: duurzame visserij. Is duurzaam een modeterm of betekent het écht iets? Dat gaan we ’s middags uitzoeken in de haven van Lauwersoog, waar we in gesprek gaan met vissers die duurzaam werken.

bestaat duurzame vis?

Kom naar de alGemene ledenVerGaderinG zaterdaG 12 mei

Kom ook!

Meld u aan voor de vergadering en de ledenmiddag via info@waddenvereniging.nl of bel naar 0517-493693. Via onze website www.waddenverening.nl en onze digitale nieuwsbrief wordt u op de hoogte gehouden van het excursieprogramma. Voor de vergadering krijgen de deelnemers de vergaderagenda en de stukken toegestuurd.

Kinderen genieten mee

Voor kinderen is er in de ochtend, dus tijdens de jaarvergadering, een speciaal programma en ’s middags kunnen kinderen gewoon meedoen met het excursieprogramma.

De leden van de Waddenvereniging houden allemaal van het wad. Veel mensen praten er met passie over en die gedrevenheid spat er vaak ook vanaf tijdens de algemene ledenvergadering. Die discussies zijn waardevol, om zeker te weten dat we met z’n allen de juiste dingen doen om de rust, ruimte en natuur in het gebied te behouden.

Dit jaar vergaderen we in Groningen en gaan we gezamenlijk op stap naar Lauwersoog. Ieder jaar is er een thema dat wordt uitgediept: deze keer is dat duurzame visserij. ‘Duurzaam’, het lijkt een modeterm maar wat bedoelen we er eigenlijk mee? Wat is duurzame visserij?

We vragen een duurzame visser om zijn visie en daarna wisselen we hierover van gedachten.

Net als voorgaande jaren is de algemene ledenvergadering ook het moment om het jaarverslag en de jaarrekening van het voorgaande jaar vast te stellen. Daarnaast wordt de leden gevraagd te stemmen over een nieuwe penningmeester en nieuwe leden voor de ledenraad.

dagoverzicht

Duurzaam visje

Het centrale onderwerp van de ochtend, duurzame visserij, wordt tijdens het middagprogramma concreter. We vertrekken met een bus vanuit Groningen naar Lauwersoog. We nemen daar een kijkje in de haven, waar verschillende vissers op duurzame wijze werken.

ledennieuws

Aftreden penningmeester

Bestuurslid Jan Drent is herkiesbaar voor een volgende termein. Bert Jan Hofman treedt af als penningmeester. Hij heeft het bestuur verrijkt met grote deskundigheid over financiële zaken en zijn strategische kijk op ontwikkelingen rond de vereniging.

Het bestuur heeft actief gezocht naar een passende opvolger en gevonden in Sietze Haringa. Hij is momenteel partner bij KPMG en is geboren op Terschelling. Zijn motivatie: ’Ik voel mij erg nauw verbonden met de natuurlijke en de cultuurhistorische waarden van en in het waddengebied. Omdat ik er geboren ben is dit bijna vanzelfsprekend, maar als ik een uurtje op de Grië op Terschelling zit en uitkijk over het droogvallend wad en het leven dat zich dan ontvouwt, ben ik me weer goed bewust van de overweldigende en unieke grootsheid van de Waddennatuur. Ik wil me inzetten voor de bescherming daarvan, samen met de mensen die er wonen en werken en samen met de mensen die de Waddenvereniging steunen en vormen. Mijn kennis en ervaring op het gebied van besturing, bedrijfsvoering en financiën van goede doelen komt daarbij wellicht van pas.’ De ledenraad heeft positief geadviseerd over deze voordracht van het bestuur.

Verkiezing penningmeester

Meer informatie over de verkiezing van de penningmeester staat op www.waddenvereniging.nl. Daar leest u meer over de te volgen verkiezingsprocedure. U bent natuurlijk ook van harte welkom uzelf kandidaat te stellen. Dat kan bij het secretariaat tot uiterlijk drie weken voor de ledenvergadering via info@waddenvereniging.nl of het postadres van het Waddenhuis in Harlingen. Kandidaatstellingen moeten door tenminste 19 leden schriftelijk worden ondersteund.

de Vikingen en de wetten der zee

In de tijd van de Vikingen was de zee wetteloos terrein. Toen konden deze woestelingen ongestoord vanuit het Noorden naar ons land varen. Maar hoe gaat dat anno nu, met al die regels en wetten? Journalist

Frank Petersen maakt een denkbeeldige Vikingtocht over zee van Scandinavië naar Wijnaldum.

Als de moderne Viking een visje wil vangen onderweg, moet hij eerst een vergunning aanvragen…

Bij een van de terpen in Wijnaldum is rond 1960 een fibula gevonden. Deze versierde mantelspeld is een aanwijzing dat het dorp al in de zevende eeuw rijkdom en invloed kende. In de terpen rond het dorp zijn ook Arabische munten gevonden. Deze vondst was voor archeologen een bewijs dat Vikingen ooit de tocht over zee naar de Nederlandse waddenkust hebben gemaakt. Maar hoe zou dat gaan als een Vikingschip anno 2012 van Scandinavië naar Wijnaldum wil varen? Houdt iets of iemand ze dan tegen? In de Vikingtijd (8e t/m 11e eeuw) was de zee wetteloos terrein, maar tegenwoordig is over de zeeën een onzichtbaar web van wetten en regels gespannen. Feit is dat de moderne Vikingen verschillende zeegrenzen passeren en allerlei verschillende juridische gebieden doorkruisen.

Dat begint al op de Noordzee. ‘Die is juridisch verdeeld in verschillende maritieme zones of rechts- en machtsgebieden’, vertelt Robin Meijerink van Rijkswaterstaat. ‘Deze juridische zonering is gebaseerd op het Zeerechtverdrag. Nederland is partij bij het Zeerechtverdrag en oefent net als de andere Noordzeekuststaten rechtsmacht uit over een deel van de Noordzee.’

Vroeger waren de Vikingen de baas. Maar van wie is de Waddenzee anno 2012?

Een opvallend verschil met de tijd van de Vikingen is dat de Noordzee juridisch gezien geen open zee meer is. ‘De Noordzee bestaat in zijn geheel uit gebieden die vallen binnen de rechtsmacht van de kuststaten. Dat betekent dat er geen gebieden zijn die deel uitmaken van de volle zee’, aldus Meijerink. Kortom, op de Noordzee gelden altijd de regels van een land waar je je aan te houden hebt. Vraag is natuurlijk of een Viking zich daar iets van aantrekt...

Op weg naar Wijnaldum

Nederland is de baas over drie maritieme zones: de territoriale zee, de aansluitende zone en de exclusieve economische zone (EEZ). Die laatste is het grootst. Binnen het Nederlandse deel van die aangepaste EEZ is Nederland de echte baas en moet een Viking zich houden aan negen Nederlandse wetten. En een vreemd Vikingschip dat onverwacht het Nederlandse deel van de Noordzee binnenvaart, krijgt bezoek van de Kustwacht, vanuit de lucht of vanaf het water. Minder groot dan de EEZ zijn de territoriale wateren, namelijk tot twaalf mijl uit de kust. In die zone gelden nog meer Nederlandse wetten. Na de

passage van de Stortemelk zijn de Vikingen aangekomen op de Nederlandse binnenwateren met nog wat extra wetten.

Eenmaal op de Waddenzee zijn talloze Europese, nationale, provinciale en gemeentelijke regels van kracht. Er gelden zo al elf verschillende internationale verdragen, conventies of bepalingen.

Bijvoorbeeld de Ramsar-conventie. Deze regelt de bescherming van vogels, omdat het gebied de internationale status heeft van ‘wetland of special importance’.

Maar ook de Conventie van Bonn (bescherming migrerende soorten), de Conventie van Bern (bescherming natuurlijke habitats) en het EemsDollardverdrag tussen Nederland en Duitsland. Voor de uitvoering van al die verdragen is het Rijk verantwoordelijk.

Als zo’n moderne Viking een visje wil vangen of een eitje wil rapen onderweg, gaat dat niet meer zoals vroeger. Hij zal eerst een vergunning moeten aanvragen...

Regels, regels, regels

Naast de elf verdragen zijn er nog vier Europese richtlijnen (zoals de Vogelrichtlijn of de Kaderrichtlijn Water) en 23 Nederlandse wetten (variërend van de Waterwet tot de Luchtvaartwet).

Eén van die 23 wetten is de Wet op de Ruimtelijke Ordening waarvoor een Interprovinciaal Beleidsplan Waddenzeegebied van kracht is. Volgens diezelfde wet hebben de drie waddenprovincies weer een eigen streekplan. Daarnaast zijn provincies ook verantwoordelijk voor de Natuurbeschermingswet, de Wet Milieubeheer en hebben ze hun eigen wadloopverordening. Als de Vikingen nu nog niet zijn verlamd door deze regelzucht, hebben gemeenten ten slotte ook nog eigen bevoegdheden om het waddengebied te besturen. Dat zijn bijvoorbeeld de bestemmingsplannen Waddenzeegebied en de Gemeentelijke verordening Waddenzeegebied. Vroeger waren de Vikingen de baas. Maar van wie is de Waddenzee anno 2012? Er gelden zoveel verschillende regels, wetten of verordeningen dat er niemand is aan te wijzen die echt verantwoordelijk is voor de Waddenzee. De conclusie dringt zich op dat er eigenlijk bar weinig is veranderd sinds de Vikingen in Wijnaldum kwamen. Vroeger was de Waddenzee wetteloos. Nu zijn er te veel wetten, waardoor niemand echt verantwoordelijk is. In beide gevallen kan de sterkste het recht tamelijk eenvoudig naar zich toe trekken. En dat is geen goed uitgangspunt voor de bescherming van een kwetsbaar gebied als de Waddenzee.

Meer informatie:

Op www.waddenvereniging.nl staat een overzicht van alle geldende wetten en regels op het Nederlandse deel van de Noordzee en de Waddenzee. Zie ook: www.noordzeeloket.nl, www.waddenzee.nl en www.ecomare.nl.

Geschiedeniswandeling langs zes terpen

In Wijnaldum kun je een korte geschiedeniswandeling maken langs verschillende terpen. Zes terpen liggen naast elkaar op een kwelderwal die al sinds de Romeinse tijd bewoond is. De wal is nog goed te zien in het landschap. De wandeling start midden in het dorp bij het Archeologisch centrum en voert oostwaarts het dorp uit. Langs de Ried, een vaart, loop je langs de Tjitsma-terp waar de middeleeuwse mantelspeld (ook wel fibula genoemd) is gevonden. Via weilanden en akkers kom je bij de buurtschap Foarryp, daar begint de terpenreeks. Via de weg loop je het dorp Wijnaldum weer in. Een gedetailleerde route is te vinden op: www.waddenvereniging.nl.

banc d’arguin de waddenzee van afrika

Ook Afrika heeft een waddenzee: Banc d’Arguin genaamd. Hier geen snelweg naar een veerbootterminal, maar een fourwheeldrive door de sahara. Ook hoor je er ‘s nachts jakhalzen huilen in plaats van vogels tjilpen. Arjan Berkhuysen, directeur van de Waddenvereniging, ontdekte een rijk en gezond waddengebied zonder dijken, vaargeulen en ANWB-bordjes.

Spatule! Spatule!’ Luid juichend kijkt iedereen elkaar aan en blanke mannen slaan elkaar op de schouders. Ik sta op een boot tussen zeven vogelaars en vijf mannen met tulbanden. De vogelaars zwaaien met hun verrekijkers, ik heb een filmcamera in de hand. Vlak voordat de spatule, zoals de lepelaar in het Frans heet, kwam overvliegen werden, we verrast door een groep dolfijnen die ons nieuwsgierig kwam bekijken. Wat een uitbundigheid, ik voel me rijk. Drie maanden eerder. Ik krijg een uitnodiging van Theunis Piersma, onderzoeker van trekvogels, om mee op expeditie te gaan naar Banc d’Arguin. Het wordt een historische reis, zegt Theunis, want alle directeuren van de Nederlandse natuurbeschermingorganisaties die druk zijn met de Waddenzee gaan mee. Vogelbescherming, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Wereld Natuur Fonds en, last but not least, de Waddenvereniging. Theunis wil dat de reis ons inspireert tot een nieuwe, gezamenlijke toekomstagenda voor de Nederlandse Waddenzee. Enthousiast zeg ik meteen toe, om me vervolgens af te vragen of dit wel past bij de Nederlandse Waddenvereniging. Het bestuur helpt me over de brug. Zo’n toekomstagenda kan niet zonder de Waddenvereniging. Ik kijk op de kaart en zie in Mauritanië, onder Marokko en direct aan de Sahara, een waddenzee. Ongeveer zo groot als ons Nederlandse deel en totaal ongerept. Waar wij zo’n tachtigduizend mensen hebben wonen in het gebied, zijn er daar slechts achthonderd. Geen dijken, geen vaargeulen en geen bordjes van de ANWB.

Chinese visrechten

Het is niet zo makkelijk om in het gebied te komen. Onze snelwegen reiken bijna

Hilarisch, het enige stukje waterbouw in dit ongerepte gebied is van Nederlandse makelij. We kunnen het niet laten!

tot de veerbootterminals, hier moet je eerst met een fourwheeldrive recht door de woestijn. Ik krijg een beetje een Parijs-Dakar-gevoel. Geen weg, maar een paar oude autosporen, zo af en toe een dromedaris en verder veel zand. Heel veel zand. De auto schudt als een kermisattractie heen en weer en ondertussen krijgen we college van Han Olff, hoogleraar ecologie, over het ontstaan van het gebied. IJstijden, zeespiegelschommelingen, windrichtingen, alles komt voorbij. Geweldig is dat, zo maken we niet alleen een reis door het gebied, maar ook nog door de tijd. Eenmaal aangekomen bij zee ben ik wat teleurgesteld. Wat een troep! We slapen in een tent bij een klein, uit golfplaten opgebouwd dorp, half vergane visnetten en aangespoeld hout. Overal ligt plastic. De mensen hier zijn arm en leven vooral van de visserij. Die visserij is een paar jaar geleden behoorlijk aangepakt. Waar eerst zo’n zeshonderd schepen het gebied in voeren, mogen nu nog maar zo’n honderd zeilbootjes vissen. Alleen de oorspronkelijke bewoners, de Imraguen, hebben dat recht. De parkbeheerders varen rond met wat motorbootjes om dat te controleren. Daar kunnen we wat van leren, maar

helaas wordt de boel buiten het nationale park wel leeggevist. Onlangs hebben Chinezen de visrechten buiten het park voor de komende vijfentwintig jaar opgekocht en tot nu toe is er nog weinig bewijs van verantwoord visserijbeleid. Met de zeeschildpadden, die trekken van en naar het park, gaat het al buitengewoon slecht.

Luilekkerland

Er zijn geen kades, dus om op de boot te komen moet je eerst even waden. Je ziet dan meteen wie de outdoortypes zijn en wie niet. Theunis stapt met broek en al gewoon door het water, anderen lopen in onderbroek met opgevouwen broek in de hand. Dat levert uiteraard de nodige onderbroekenlol op. Inmiddels is de teleurstelling verdwenen. Het landschap wordt herkenbaar voor waddenliefhebbers. Ruimte, mooie luchten, vergezichten. Ha! We slapen in eigen tentjes op de eilanden. ‘s Nachts hoor ik tot mijn verbazing geen vogels, maar jakhalzen. Als huilende wolven, maar dan gecastreerd. Miljoenen vogels trekken van Canada, Groenland en Siberië naar Nederland om vervolgens weer verder te trekken naar Afrika. De meesten daarvan overwinteren

Lepelaars Hassan de Kok

Theunis Piersma geeft college

‘Meer dan twee miljoen vogels overwinteren hier. Dit is een luilekkerland voor vogelaars’

Banc d’Arguin in het kort

Het 12.000 vierkante kilometer grote marinepark Banc d’Arguin is het grootste beschermde zeegebied van Afrika. Het ligt aan de Atlantische woestijnkust van Mauritanië, halverwege de hoofdstad Nouakchott in het zuiden en de stad Nouadhibou in het noorden. Het gebied neemt ongeveer eenderde van de kust van Mauritanië in beslag. Zover het oog reikt, bestaat de bodem uit zandplaten en slikvelden die bij eb droog staan en bij vloed onder water. Dit is te vergelijken met de Waddenzee. Het gebied is ongerept en onaangetast. De vele trekvogels vinden hier hun dagelijkse voedsel. Er wonen zeer weinig mensen en er komen niet veel toeristen. De lokale bevolking is het vissersvolk Imraguen.

in de Banc d’Arguin. Een luilekkerland voor vogelaars. Als het bijna hoogwater is, zoeken alle vogels een droog plekje en zitten ze massaal op de overgebleven platen. Op zo’n moment worden dan 2,5 miljoen vogels geteld. Wat het zo interessant maakt, is dat het vrijwel ongestoorde ecosysteem nog zo gezond is. Als je het systeem goed begrijpt en je ziet dat bepaalde vogelpopulaties achteruitgaan, dan kun je ervan uitgaan dat dit komt door een verandering in een ander gebied. De Nederlandse Waddenzee bijvoorbeeld. Hacen, een Mauritaanse onderzoeker die al vaak in Nederland is geweest zegt het vrij stellig: ’Jullie vissen en baggeren te veel.’

Krabben en zeegras

Wij Nederlanders zijn natuurlijk ook wel heel aanwezig in ons natuurgebied, als je dat vergelijkt met de Banc d’Arguin. Tot mijn stomme verbazing vind ik midden in het gebied zandzakken en een houten constructie. Een initiatief van Nederlanders, omdat de jonge lepelaars op dat eiland last hadden van steeds hoger water. Jammer voor toeristen die de kolonie graag kwamen bekijken maar het voortbestaan van de desbetreffende lepelaarsoort stond op het spel. Het leidt tot scherpe discussies. ’We moeten vertrouwen hebben in de natuur’ versus ’de lokale mensen willen deze soort ook

behouden, dus...’. We komen er niet uit. Ik vind het in ieder geval hilarisch dat het enige stukje waterbouw in het verder volledig ongerepte gebied uit Nederlandse handen komt. We kunnen het niet laten! Overal zie ik leven in het water. Er zijn altijd kringen en rimpelingen aan de oppervlakte, vinnen boven water en drooggevallen platen zijn vol met krabben, schelpen en zeegras. Die grote velden zeegras houden slib vast, zoals bij ons de mosselbanken dat doen. De enorme velden zeegras moeten een droom zijn voor Wouter en Josje, die bij de Waddenvereniging werken aan terugkeer van zeegras in de Nederlandse Waddenzee.

Theunis en Han stappen op sneeuwschoenen rond op de drooggevallen zeegrasvelden. Het ziet er lachwekkend uit, maar het werkt. Flap, flap, flap, zonder moeite lopen ze het veld op en onderzoeken hoe verschillende soorten op en onder het zeegras de velden al duizenden jaren op peil houden. Die kennis kunnen wij dan weer gebruiken bij onze pogingen het zeegras terug te krijgen in Nederland.

De Nederlandse Waddenzee is geen Banc d’Arguin. Maar door het systeem te begrijpen en te zien hoe het samenhangt met onze eigen natuurbescherming, kunnen we stappen nemen naar een rijkere Waddenzee. Wij gaan gezamenlijk aan de slag!

Waddenshoppen

Wilt u het werk van de Waddenvereniging extra steunen? En tegelijk een leuk cadeau kopen? Bestel dan één van de artikelen uit de Waddenwinkel. Nog meer keus heeft u op www.waddenvereniging.nl/winkel.

EROPUIT

Waddenverenigingvlag

trekt u dit voorjaar eropuit met uw tent, boot of caravan? laat weten dat u de bescherming van de Waddenzee een warm hart toedraagt. deze speciale Waddenverenigingvlaggen voor fans van de Wadden zijn leverbaar in verschillende formaten.

100 x 70 cm e 19,95

rechthoekig 30 x 45 cm e 9,95

driehoekig 30 x 45 cm e 9,95

Wadden

Gids Voor lieFhebbers uniek naslagwerk! e 19,90

panorama topCards set van 3 verschillende kaarten e 8,95

Wenskaarten met envelop 12 x 15 cm set van 6 verschillende kaarten e 15,00

Méér cadeaus…

WadWaaier zoek snel op wat er drijft, kruipt of groeit op het wad. past in elke broek- of jaszak.

Wenskaarten met envelop 15 x 15 cm set van 6 verschillende kaarten set a set b e 16,50

retro t-shirt het bekende ‘Wees wijs met de Wadden’-shirt. Wit met rood/blauw logo Waddenvereniging. Voor jong en oud.

dames/heren s/m/l/Xl e 15,00 Kinderen maat

natuurkaarten

Wenskaarten met prachtige natuurbeelden. zonder tekst, dus te gebruiken voor iedere gelegenheid. Verkrijgbaar in verschillende formaten en samenstellingen. op duurzame wijze gedrukt en verpakt.

als Waddenvereniging hebben we maar één doel. zorgen dat ook komende generaties van het wad kunnen genieten. met de aankoop van artikelen uit de Waddenwinkel ondersteunt u de activiteiten ter bescherming en behoud van het waddengebied. Hartelijk dank daarvoor.

Han Olff op sneeuwschoenen

Koning, keizer, admiraal...

De namen van zeldzame of opvallende planten en dieren verwijzen soms naar hoogwaardigheidsbekleders. Een kleine opsomming van de elite van het wad.

Grote burgemeester

Zie

je tussen een troep zilvermeeuwen een opvallend grote meeuw die geen enkel zwart veertje heeft, dan is dat waarschijnlijk een grote burgemeester. Vooral in de wintermaanden bestaat de kans dat je deze meeuwensoort in een van de havens in het waddengebied kunt zien. De grote burgemeester broedt langs noordelijke rotskusten en eilanden. Het is een echte alleseter en is, op zoek naar afval, ook regelmatig in de binnenstad van Amsterdam gesignaleerd.

Koningseider

Heel af en toe laat de koningseider zich zien in het waddengebied. Deze aan de eidereend verwante soort broedt in de poolstreken. Samen met de ijseend is het de meest noordelijk broedende eendensoort. Vergeleken met de gewone eidereend is de kop van het mannetje van de koningseider opvallend gekleurd. Misschien heeft de soort daarom het predicaat koninklijk gekregen.

Deze grote libellensoort komt algemeen in Nederland voor. Ook op de Waddeneilanden kun je deze libellen zien patrouilleren boven water of langs bosranden, op jacht naar vlinders en andere libellen. De mannetjes zijn prachtig gekleurd: een hemelsblauw achterlijf met een zwarte streep en een groen borststuk. De naam van deze soort is waarschijnlijk af te leiden van het gedrag. Het dier duldt geen andere libellensoorten in zijn nabijheid.

(duin)salomonszegel

Deze opvallende, welriekende plant komt in de duinen voor. De wortel van de plant werd gebruikt als middel tegen huidaandoeningen. De naam verwijst naar koning Salomon. Volgens de overlevering gebruikte hij de plant bij het verrichten van wonderen en heeft hij zijn zegelring op de wortel afgedrukt. De littekens van afgebroken stengels op de wortel lijken namelijk op het zegel van koning Salomon: twee ineengevlochten driehoeken.

Koninginnenpage

Misschien is dit wel een van de mooiste inheemse vlinders van Nederland. Het is een zeer mobiele soort die zich definitief in Zuid-Limburg heeft gevestigd. Door de opwarming van het klimaat vliegt de vlinder steeds noordelijker. Ook op de Waddeneilanden zijn de laatste jaren koninginnenpages gezien.

thijs van den berg:

‘dit is mijn eigen vliegerparadijs’

‘Vliegeren confronteert je met je eigen kracht en kunde’

Plek: Schiermonnikoog

’Tjonge, hier is echt veel veranderd!’

Thijs van den Berg kijkt een beetje onder de indruk om zich heen. Hij is voor het eerst deze winter weer bij ‘zijn’ trechtervormig stuk strand op Schiermonnikoog.

‘s Zomers is dit zijn vliegerparadijs. ’Mijn houten huisje op stalen frame staat hier van april tot november. Iedereen die wil kan dan een vlieger huren of kopen om te leren vliegeren.’ Nu is er letterlijk niets.

Het huisje ligt op een boerenerf en er ligt een diepe geul vol bruin zeewater waar afgelopen zomer nog een pad was. Deze plek is eigendom van Natuurmonumenten, maar de eigenaar deed niet moeilijk toen Thijs zijn plan indiende om vliegerworkshops te organiseren. Al tientallen jaren mag op dit stuk strand gevliegerd worden. ’Maar iets neerzetten in een nationaal park kon eigenlijk niet. Een container was geen optie en uiteindelijk hebben we zelfs de Raad

van State om advies gevraagd wat wel en niet mocht.’

’Kerst 2007 organiseerde ik een workshop vliegeren voor badgasten. Tot mijn verbazing waren er binnen anderhalf uur veertig deelnemers. Dan kom je hier aan op het strand: koud, veel wind en een beetje nat en toch staat iedereen tot zonsondergang heerlijk te vliegeren! Al die mensen zijn die avond vast met rode konen tijdens hun kerstdiner in slaap gevallen.’

De volgende lente was Thijs’ Vliegerparadijs een feit. Het bedrijf loopt goed. De plek en het vliegeren inspireerden tot de oprichting van een stichting om jongeren te helpen. ’Vliegeren maakt mensen los en confronteert je ook met je eigen kracht en kunde. Door daar over te praten, worden mensen vrolijker en zekerder van zichzelf.’

Stel je voor, een eigen stukje grond bezitten aan de Waddenzee. Voor het geven van workshops, het verbouwen van groenten en het verzamelen van de juttersbuit, of voor het beheer van een eeuwenoud open landschap. Drie inwoners over hun stukje grond bij de Waddenzee.

eigen baas op het wad

dirk Kikstra:

‘ik heb een moestuin met snijbonen en juttershout’

Plek: Vlieland

Dirk Kikstra heeft al meer dan vijfentwintig jaar een volkstuin aan het wad op Vlieland. ’Ik pacht de grond van Staatsbosbeheer. De boswachter zei: ”Als je de tuin graag wilt hebben dan kan dat.” Het eerste jaar samen met mijn broer, daarna alleen. Zo’n zes jaar geleden wilde Staatsbosbeheer de volkstuinen opdoeken en weer teruggeven aan de natuur. Toen hebben we met een paar mensen hardop gevraagd of dat nou wel zo’n goed idee was. Gelukkig was er genoeg belangstelling en de tuintjes mochten blijven. Zo kon ik ook mijn hobby blijven uitoefenen.’

Die hobby is jutten en dat is te zien. Er staan stapels gekloofd stookhout en er ligt een bundel splinternieuw timmerhout. ‘Dat hebben mijn dochter en ik op het strand gevonden.’ Zijn ogen glimmen als hij het vertelt. De groentetuin is hartje winter bijna leeg. ‘Ik heb er nog wat boerenkool op staan. Maar wel met netten, anders vreten de houtduiven alles op. Verder heb ik prei, spruitjes en wat selderij voor de snert.’

‘Vlieland is geen makkelijke plek voor een volkstuin. Zand is geen vruchtbare

grond, dus moet je bemesten. Compost maak ik zelf en verder gebruik ik ezelmest, soms ook wel mest van Schotse Hooglanders en af en toe koop ik gedroogde koemest. Een paar jaar geleden vond ik op het strand wat balen turfmolm. Daar moest eerst het zout uit waaien en daarna heb ik het uitgestrooid. Je hebt hier ook wel veel last van de wind. Zeker als het zuidwest is. Ik had snijbonen die tegen stokken op groeiden. Alles dat boven het hek uitgroeide, woei stuk. Nu houd ik de bonen maar gewoon laag.’

‘Een eiland is geen makkelijke plek voor een moestuin’

Dit eeuwenoude open landschap wordt aan alle kanten bedreigd

Cornelis de ranitz:

‘ik vecht voor het behoud van het munnikeveen’

Plek: de Dollard

Cornelis de Ranitz is twaalf jaar directeur van de Maatschappij tot exploitatie van het onverdeelde Munnikeveen. De Maatschappij is eigenaar van zo’n 600 hectare grond in de Dollard, waarvan meer dan de helft buitendijkse kwelders en slikken. ‘Vroeger was de Dollard land, maar na verschillende doorbraken kreeg de zee vrij spel.’

Munnikeveen is een voormalig eiland dat overbleef als restant van het verworven bezit van het Grijze Monnikenklooster van Termunten. ‘De monniken namen het initiatief om het verloren land via landaanwinning en dijkaanleg terug te winnen. Met de verkoop van de achterliggende poldergrond kon weer een nieuwe dijk worden aangelegd.’ Zo ontstonden veel nieuwe Dollardpolders en schoof het bezit van de Maatschappij telkens op. ‘Tegenwoordig ligt ons land voornamelijk in de Carel Coenraadpolder.’

De Maatschappij kent vier doelen: kustbescherming, exploitatie van de polders door akkerbouw, exploitatie van de kwelders door veehouderij en sinds de invoering van de Vogel- en Habitatrichtlijn ook natuurbeheer. ‘Helaas is

Wad4u Wad4u

Heb je een vraag, opmerking, goed idee? ScHrijf, bel of mail naar: Waddenvereniging poStbuS 90, 8860 ab Harlingen tel.: 0517-493693 e-mail: info@Waddenvereniging.nl

Wil je de digitale jeugdnieuWSbrief ontvangen? mail je e-mailadreS naar jeugd@Waddenvereniging.nl

Ruim baan vooR de jeugd! altijd in het haRt van het Waddenmagazine: vieR jeugdpagina’s. dat geeft jonge (en óók oudeRe) leden de kans even snel WaddeninfoRmatie te tanken.

onze garnalenvisserij uitgekocht als natuurcompensatie voor de industriële ontwikkeling in de Eemshaven.’

De Ranitz vervolgt: ‘Zeespiegelrijzing, bodemdaling door gaswinning en het storten van bagger veranderden het stromingspatroon in de Dollard. Daardoor eroderen de kwelderranden nog sneller. Sinds mijn aantreden is het kwelderbezit met 6 hectare geslonken.’ Het eeuwenoude open landschap van het Munnikeveen wordt aan alle kanten bedreigd. ‘Nu de verdieping van de vaargeul naar de Eemshaven en de bouw van kolencentrales doorgaat, is te verwachten dat er steeds meer kwelderafslag komt. Wat wij willen beschermen, exploiteren en beheren wordt zo door anderen vernield. Er zijn ook plannen voor de bouw van grote windmolens. Nog zo’n aantasting van het open landschap. Straks moet de Maatschappij tegen haar zin instemmen met de bouw van windmolens op haar grond. Ik zit in gewetensnood. Moeten wij geld van de grootste landschapsbedreiging accepteren om ons eeuwenoude open gebied te kunnen beheren en beschermen?’

Wandelend

eiland

Planten, dieren en eilanden trekken zich niets aan van mensengrenzen. Zo is het eiland Vlieland bijvoorbeeld, over de gemeentegrens van Texel heen gewandeld! Hoe dat kan? Door stromend zeewater blijft er zand bij de zuidwestpunt van Vlieland liggen. Hierdoor wordt het eiland daar steeds iets groter. Dit gaat natuurlijk heel langzaam. Het aangroeien kan wel jaren duren.

jodelende vechters

De vechtlustige, zo wordt deze vogel wel eens genoemd. Om het vrouwtje voor zich te winnen houden de kemphanen namelijk schijngevechten. Ze jodelen, klokken en blazen, maar maken met hun mooie verenkleed de meeste indruk. Met een opgezette kuif en een sierkraag in allerlei kleuren vechten de mannetjes op speciale toernooivelden. Het mannetje in het midden heeft de hoogste rang en de meeste kans op een vrouwtje.

Wie iS Hier de baaS?

Wad4u Wad4u

Er zijn dieren die goed met andere dieren kunnen samenwerken, zoals de gele weidemier. Dit beestje leeft onder de grond en eet graag de honingdauw van de wortelluis. In ruil voor dit heerlijke maaltje, maakt de mier een ondergrondse kamer voor de wortelluis. Hier kan de luis ongestoord eten en honingdauw maken, terwijl de mier hem verzorgt. Zo zorgt de mier ervoor dat de eitjes van de luis veilig de winter doorkomen en eenmaal uitgekomen zet de mier de larve bij de plant.

Sommige planten en dieren in de Waddenzee kun je met het blote oog niet zien. Maar ze zijn wel heel belangrijk. De zeehond (het grootste dier in de Waddenzee) kan namelijk niet leven zonder de kleinste planten en dieren. Beide dieren zitten samen in de voedselketen. Maar wat is een voedselketen eigenlijk? Onderaan de voedselketen zitten plankton en algjes. Die worden gegeten door schelpdieren en wormen. Op hun beurt moeten zij oppassen voor vogels en vissen. En vissen worden weer gegeten door zeehonden. Bovenaan de voedselketen van de Waddenzee staat de zeehond. Dat betekent dat de zeehond geen natuurlijke vijand heeft. Maar zonder plankton en algjes kan de zeehond niet bestaan.

ZeeHond eet viS en viS eet...

Samen Sta je Sterk raadSel

Duin Slik

Wadpier

Zeehond

Eiland

Krab Haring

Garnaal

Griend

Wulk

Welk diertje wil graag de baas zijn in dit huisje, maar moet het eerst nog even veroveren? Maak de woordzoeker en kom erachter. Alle woorden kunnen er van boven naar beneden, van links naar rechts of omgekeerd in staan. De overgebleven letters vormen de oplossing. Stuur je antwoord voor 15 april 2012 naar jeugd@waddenvereniging.nl. Onder alle goede inzendingen verloten wij een T-shirt.

Het antwoord van de puzzel uit het decembernummer is natuurbescherming. Uit alle goede inzendingen is een winnaar getrokken. Voske Luinge uit Eelde krijgt het T-shirt toegestuurd. Gefeliciteerd!

Diverse mensen hebben in de geschiedenis hun stempel gedrukt op het waddengebied. Jac. P. Thijsse ontdekte als onderwijzer op Texel de rijke natuur van de Waddeneilanden, stond aan de wieg van de Vereniging Natuurmonumenten en realiseerde de eerste beschermde natuurgebieden in het waddengebied. De vasthoudendheid van Cornelis Lely en de wetenschappelijke kennis van Hendrik Lorentz maakten de aanleg van de Afsluitdijk mogelijk, waarvan de gevolgen in de Waddenzee nog steeds zichtbaar zijn. Als Kees Wevers in 1965 geen brief had verzonden aan de Telegraaf, waarin hij opriep de Waddenzee te beschermen, was misschien de Waddenvereniging nooit opgericht en was het wad tussen Ameland en Friesland ingepolderd. Uit de geschiedenis komen tal van personen naar voren die van grote invloed zijn geweest op het waddengebied. Maar wie is er anno 2012 de meest invloedrijke Nederlander?

Zo werkt de verkiezing

doe mee!

Kies de ware waddenkapitein

Wie trekt er aan de touwtjes en wie heeft er werkelijk macht als er knopen moeten worden doorgehakt?

Wij willen samen met onze leden onderzoeken wie de echte kapitein is op het schip dat waddengebied heet. Stem ook en bepaal zo wie de meest invloedrijke Nederlander op het wad is.

Om dat uit te zoeken houdt de Waddenvereniging de verkiezing van de meest invloedrijke waddenmens.

De redactie selecteerde op de volgende

Rond de bescherming van de Waddenzee is een ingewikkelde structuur geweven van belangenorganisaties, ministeries, wetenschappers, samenwerkingsverbanden tussen waddengemeenten en -provincies, commissies en adviesraden. Als je alles bij elkaar optelt, oefenen ongeveer driehonderd personen op gezette tijden invloed uit op het beleid in het waddengebied. Maar wie is nu echt de baas?

pagina’s, in willekeurige volgorde, negentien personen die op een of andere manier hun invloed laten gelden. Op onze website kunt u op een van hen stemmen. Staat uw favoriet hier niet bij? Nomineer dan iemand die volgens u de ware waddenbaas is. In het volgende WADDENmagazine, en natuurlijk via website en digitale nieuwsbrief, maken we de uitslag bekend.

Kies de ware waddenkapitein doe mee!

1. Joop Atsma

Staatssecretaris (CDA) voor waterzaken. Zorgde als kamerlid dat het Waddenfonds voor minstens de helft aan de economie ten goede moet komen. Is nu onder meer verantwoordelijk voor de versterking van de Afsluitdijk, maar wenst daarbij niet te investeren in extra natuur en duurzame voorzieningen voor toerisme en recreatie.

2. Harm Post

Enthousiaste Groninger havenbaas. Onthaalt zijn gasten altijd op een avontuurlijk tochtje op de Waddenzee. Kreeg de vestiging van grote energiebedrijven in de Eemshaven in de schoot geworpen. Wil wel inzetten op duurzaamheid, maar de haven moet voor de grootste schepen bereikbaar blijven.

3. Tineke Schokker

Gedeputeerde provincie

Fryslân. Binnen het Regiecollege Waddengebied verantwoordelijk voor het

Waddenfonds. Nu de minister van Infrastructuur en Milieu de verantwoordelijkheid voor het Waddenfonds bij de waddenprovincies heeft neergelegd, heeft mevrouw Schokker de komende jaren tientallen miljoenen subsidies te vergeven.

11. Theunis Piersma

Hoogleraar. Onvermoeibaar voorvechter van een natuurlijke Waddenzee. Zijn onderzoek naar de kanoetstrandloper openbaarde in volle omvang de effecten van de mechanische schelpdiervisserij in de Waddenzee. Mobiliseerde wetenschappers en was op de achtergrond betrokken bij de oprichting van actiegroep Wilde Kokkels, later overgegaan in de Stichting Wad.

12. Harry Westers

Miljonair, hotelbaas op Vlieland en Terschelling. Veranderde door de bouw van Strandhotel Seeduyn en ’t Badhuys op Vlieland en Hotel Schylge aan de baai van Terschelling voorgoed het aanzien van de Waddeneilanden. Zet zich nu naar eigen zeggen in voor duurzaam toerisme.

13. Jaap Vegter

Bioloog en visser. Doet aan belangenbehartiging voor de kleine wadvisserij. Probeert in harmonie met de natuur op zeebaars en harder te vissen. Was medeoprichter van de Stichting Geïntegreerde Visserij, die streeft naar flexibele vormen van visserij die passen binnen een natuurlijke Waddenzee.

4. Margreeth de Boer

Oud-minister van VROM, laatste voorzitter van de Raad voor de Wadden. Presenteerde doorwrochte adviezen van de Raad over de ontwikkeling van het toerisme, de besteding van het Waddenfonds en de rol van de regio in het waddenbestuur. Kan alleen niet voorkomen dat de Raad wordt opgeheven.

5. Lenie ’t Hart

Staat al ruim veertig jaar pal voor het welbevinden van de individuele zeehond. Weerstaat met succes de kritiek van ecologen dat de opvang van zeehonden niet nodig en zelfs schadelijk is. Vindt makkelijk haar weg naar de populaire nieuwsmedia en weet nog steeds een groot deel van de Nederlandse bevolking aan zich te binden.

14. Johan Nooitgedagt

Voorzitter van de Nederlandse Vissersbond en tal van nationale en internationale visserij gerelateerde organisaties. Lid van de Waddenadviesraad en Raad voor de Wadden. Ruim 25 jaar voorman van een groot deel van de Nederlandse wadvissers. Pleitbezorger verduurzaming van de garnalensector.

15. Henk Bleker

Hielp als gedeputeerde van de provincie Groningen de plannen voor een natuurlijke zoet-zoutovergang bij Nieuw-Statenzijl om zeep. Zet dergelijk beleid als staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie onverdroten voort en wist met zijn nieuwe Wet Natuur heel natuurminnend Nederland tegen zich in het harnas te jagen.

6. Jurrit Visser

Was jarenlang secretaris van de Stuurgroep Waddenprovincies. Werd in 2002 benoemd als burgemeester van Terschelling en is nu de langst zittende burgemeester van de Waddeneilanden. Spreekt regelmatig zijn zorg uit over een al te dynamisch beheer van de kust van Terschelling en het daardoor mogelijk aantasten van de stuifdijk langs de Boschplaat.

16. Durk van Tuinen

Directeur van Frisia Zout en vice-voorzitter van VNO-NCW Noord. Wist door slim te opereren zoutwinning onder de Waddenzee salonfähig te maken als alternatief voor de omstreden winning op het land. Had baat bij twee strenge winters en het tekort aan strooizout dat daardoor ontstond.

7. Albert de Hoop

Sinds 2006 burgemeester van Ameland. Is een vurig pleitbezorger voor meer veiligheid voor de scheepvaart langs de Waddeneilanden. Is voorzitter van het KIMO, een internationaal samenwerkingsverband van gemeenten langs de Noordzee, dat zich inzet voor de bestrijding van vervuiling van de zee.

8. John Jorritsma

Commissaris van de Koningin in de provincie Fryslân, voorzitter van het Regiecollege Waddengebied (RCW). Nu het Rijk de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het waddenbeleid bij de drie waddenprovincies heeft neergelegd, is de invloed van het RCW toegenomen.

9. Melanie Schultz van Haegen

Als minister van Infrastructuur en Milieu eindverantwoordelijk voor het waddenbeleid. Draagt naar eigen zeggen de natuur van het wad een warm hart toe. Heeft echter de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het beleid bij de waddenprovincies neergelegd.

10. Wouter van Dieren

Terschellinger. Naar eigen zeggen grondlegger van de Nederlandse milieubeweging. Zette zich met succes in voor een compromis over de gaswinning in het waddengebied en stond aan de wieg van de Commissie Meijer. Zoekt naar win-winsituaties tussen de belangen van de natuur en het bedrijfsleven in het waddengebied.

17. Jouke van Dijk

Hoogleraar regionale economie. Lid bestuur van de Waddenacademie. Heeft een broertje dood aan fanatieke natuurbeschermers. Ziet in het toerisme de belangrijkste economische peiler van het waddengebied. Vindt daarom de bouw van kolen- en afvalcentrales in het waddengebied onbegrijpelijk.

18. Ed Nijpels

Oud-minister van VROM en oud-commissaris van de Koningin in de provincie Fryslân. Van zijn vele bijbanen zijn er altijd een paar die te maken hebben met de Waddenzee. Was de eerste voorzitter van het Wadden Sea Forum. Is nu voorzitter van de bestuurlijke adviesraad van de Waddenacademie en de Adviescommissie Afsluitdijk.

19. Wim Kuijken

Sinds februari 2010 als deltacommissaris verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van het deltaprogramma, dat van grote invloed kan zijn op het waddengebied. Profileerde zich uitstekend tijdens de wateroverlast begin januari.

20. Geen van allen, de meest invloedrijke waddenmens is juist...

heersen over huis en haard

Debaas zijn is in de natuur een zaak van levensbelang. Voedsel, een goede woonplaats of het veroveren van een partner: ook op en rond het wad wordt daar door dieren naar hartenlust om gestreden. Gelukkig zijn bij de confrontaties in de natuur sterfgevallen zeldzaam. Te ruw vechten is voor beide partijen riskant. Soms wordt de machtsstrijd daarom niet lichamelijk, maar op andere wijze gevoerd. Bij de scholekster, die met zijn drukke ‘tepiet-tepiet’ de meest luidruchtige wadvogel is, draait alles om de heerschappij over een goed territorium.

Biologen van de Rijksuniversiteit van Groningen ontdekten dit door jarenlang onderzoek naar de scholeksters op de Oosterkwelder van Schiermonnikoog. Scholeksterparen, zo blijkt, onderhouden een territorium op de droge kwelder waar zij een nest bouwen, maar ook een op het wad, waar ze bij laagwater hun schelpdieren- en wormenvoedsel zoeken. De als puzzelstukjes tegen elkaar liggende territoria worden bewaakt door ‘tepiet-ceremonies’ waarin eigenaren luid roepend langs de gemeenschappelijke grenzen paraderen.

Hongerend kroost

Ecoloog Leo Bruinzeel van adviesbureau Altenburg & Wymenga in Feanwâlden promoveerde destijds op zijn studie van scholeksters bij Schiermonnikoog: ‘Veruit de beste territoria zijn die aan de rand van de kwelder. Het wadterritorium sluit dan aan op die van het land, waardoor de ouders met hun jongen zo het wad op lopen om ze te voeren (de zogenaamde ‘hokkers’). Meer landinwaarts broedende vogels (de ‘wippers’) moeten voedsel voor de kuikens ‘invliegen’. Dat kan zoveel energie kosten dat de ouders het uiteindelijk niet aankunnen

Scholeksters schreeuwen luidruchtig en bakenen zo hun leefgebied af, het bont zandoogje houdt een luchtgevecht voor wat zonnewarmte en reeën knokken simpelweg om de vrouwtjes. Al deze waddendieren hebben één ding gemeen: heerszucht.

en het kroost verhongert.’

Sommige vogels hebben, hoe wrang ook, een streepje voor op andere. Vogels die hokker worden, winnen vaker in gevechten om voedsel op het wad. Intrigerend genoeg bleken vogels die een hokkerplek veroverden vaak eerder op die plek als ‘indringer’ verjaagd werden. Het was alsof zij zo de zwakten van de tegenstander verkenden.

Biologe Corine Eising bestudeerde ongeveer gelijktijdig met Bruinzeel de kokmeeuwen die langs de Groninger kust in grote kolonies hun nesten bouwen. Eising ontdekte dat moeder-

kokmeeuwen hun eieren uiteenlopende hoeveelheden van het ‘mannelijk’ hormoon testosteron meegeven. Uit de eieren met het meeste testosteron komen de agressiefste kuikens, die het vaakst gevechten winnen. Daar tegenover staat dat zij ook eerder doodgaan: agressie is dus op termijn nadelig. Of bij scholeksters dit vechtersbazeneffect speelt, en misschien agressievere hokkers verklaart, is nog niet onderzocht, maar het zou volgens Eising kunnen.

Reebokken ‘lezen’ aan het gewei van de tegenstander af hoe sterk die is

Een plek in de zon

Afgezien van verschillen in sterkte, speelt in de dierenwereld ook een grote rol wie simpelweg als eerste een territorium bezet. Daarop wijst een beroemd geworden studie, uitgevoerd in Engeland. Mannetjes van het bont zandoogje, een in Nederland en ook op de Waddeneilanden algemene vlindersoort, bezetten zonnige plekjes langs de bosrand waar zij opvallend rondfladderen om een vrouwtje tot paring te verleiden. Soms dagen andere mannetjes de territoriumhouders uit, waarna beide mannetjes druk om elkaar cirkelend omhoog vliegen tot zelfs boomtophoogte. Altijd, ontdekte bioloog Nick Davies, keert het mannetje dat het eerst het territorium bezette als winnaar terug op zijn post. ‘De bewoner wint’ lijkt een soort regel voor de vlinders. Davies wist, door ‘bewonermannetjes’ met een

vlindernetje weg te vangen, te bewijzen dat niet alleen sterke mannetjes territoria hebben: mannetjes die bewoner werden op de leeggekomen plekken wonnen prompt van vroegere bewoners. Waarom indringers nooit doorvechten om een zonplekje te veroveren, verklaarde Davies uit de grote kans dat er snel nieuwe, nog lege zonplekken ontstaan door de beweging van de zon. Ook is heviger vechten waarschijnlijk een te groot risico voor beide partijen.

Een groot gewei

Noorse biologen analyseerden de gevechten van een heel andere diersoort, de ree. Bij deze zachtaardig ogende hoefdieren – op de Waddeneilanden leven ze alleen op Ameland en Terschelling – bewaken mannetjes een territorium. Daarbinnen vallen de territoria van meerdere vrouwtjes en die houdt het

mannetje het liefst voor zichzelf. Wanneer andere mannetjes opduiken, ontstaan duels die steeds feller worden. Eerst tonen ze de flanken en stappen bazig heen en weer. Als dat niet werkt wordt het knokken door hard te duwen en met de geweien te stoten.

Reidar Andersen van de universiteit van Trondheim en collega’s observeerden ruim honderd gevechten. In maar liefst vier van de vijf gevallen won de ‘bewoner’. Meestal zijn ‘bewonermannetjes’ oudere dieren met de grootste geweien en een groot lichaam. De uitkomst van een gevecht wordt het best voorspeld door het verschil in geweigrootte tussen bokken. Hoe kleiner het verschil, hoe vaker gevechten worden gevoerd. Kennelijk ‘lezen’ reebokken aan het gewei van de tegenstander af hoe sterk deze is en hoe ver zij kunnen gaan. Reebokken die ‘escaleerden’ waren

kennelijk aan elkaar gewaagd, concludeerden de onderzoekers. De uitdager had kans te winnen en nam de risico´s van een heftig gevecht voor lief.

Nachtzangers

Bij nachtegalen gaat het er een stuk vreedzamer aan toe. Mannetjes van de om zijn fraaie zang geroemde vogelsoort (die in het voorjaar ook het waddengebied aandoet) zingen urenlang in het holst van de nacht om op te vallen bij vrouwtjes.

Marc Naguib, hoogleraar aan het Wageningen Universiteit- en Researchcentrum (WUR) onderzoekt hoe vogels communiceren. Hij ontdekte dat mannetjes elkaars nachtelijke zang onderbreken, waarbij de onderbroken mannetjes vaak stilvallen. Naguib: ‘Het zijn vooral de mannetjes die overdag in gevechten de sterkste zijn die anderen onderbreken. Het lijkt erop dat zo met geluid de machtsverhoudingen worden bepaald.’

Mannetjes nachtegalen vechten door elkaars nachtelijke zang te onderbreken, waarbij de verliezers stilvallen

TEKsT: MARCUs WERNER

Gevleugelde kampioenen

Scholeksters zijn op het wad zonder meer kampioen territorium houden. Andere wadvogelsoorten zijn de leden van hun diergroep weer op andere terreinen de baas. Deze zeven vogels kun je zelf spotten in het waddengebied.

Ganzen

lijken een leider te hebben wanneer zij tijdens de trek in de bekende V vliegen. Lang is gedacht dat het sterkste dier voorop vliegt, maar dat klopt niet. Trekkende ganzen wisselen net als wielrenners van plaats om elkaar uit de wind te houden en energie te besparen. Eenmaal op de grond lopen wel de sterke en dominante dieren voorop en eisen het lekkerste gras op, ontdekten biologen die grazende rotganzen op Schiermonnikoog observeerden.

De slechtvalk is de snelste vogel ter wereld. De middelgrote roofvogel met puntige vleugels haalt gemakkelijk 200 km/u wanneer hij zich vanaf grote

hoogte op zijn prooi, een vliegende vogel, stort. In winter en voorjaar bezoeken in Scandinavië broedende slechtvalken het waddengebied, waar zij vooral jagen op kanoetstrandlopers, rosse grutto´s en tureluurs. Goede plekken om slechtvalken te zien zijn Vlieland (oostpunt), de Friese waddenkust bij Hallum en Schiermonnikoog.

De kleinste vogelsoort van het waddengebied (en van Nederland) is de goudhaan. Het 8 tot 10 centimeter grote vogeltje dankt zijn naam aan de goudgele, door zwart omzoomde kruinstreep, die lijkt op een kroontje. Goudhaantjes zijn talrijke broedvogels

van dennenbossen, en komen daarom in het waddengebied vooral voor op de eilanden en nauwelijks langs de kust. Op Texel heet de vogel Duumpie, op Schiermonnikoog Tammelid (klein duimpje).

De waterral maakt in het waddengebied waarschijnlijk het meest angstaanjagende vogelgeluid. De teruggetrokken levende vogelsoort van moerassen en rietvelden maakt ´s nachts een hard gillend geluid, dat nog het meest lijkt op dat van een varkensbig in doodsangst. Blijf daar maar eens koel onder tijdens een zomerse nachtwandeling langs een dampend kweldermoerasje!

Onbetwist zijn uilen koningen van de nacht. De velduil is op het wad de meest voorkomende vertegenwoordiger van deze groep in de nacht en schemering jagende roofvogels. Sterker nog, zo´n driekwart van de Nederlandse velduilen broedt op de Waddeneilanden – de soort jaagt boven duinen en andere open gebieden. Met in 2008 hooguit dertig getelde broedparen is de velduil ernstig bedreigd, waarschijnlijk door verstoring van mogelijke nestplaatsen (op de grond) op de Waddeneilanden.

Volgens recent onderzoek bestaan bij de koolmees twee types ‘persoonlijkheid’, die in verschillende situaties de lakens uitdelen. Aan de ene kant zijn er zachte karakters die niet snel aanvallen en makkelijk wennen aan nieuwe situaties. Aan de andere kant heb je opvliegerige types die snel aanvallen en veel minder flexibel zijn in gedrag. De karaktertypen zijn erfelijk en kunnen volgens biologen naast elkaar bestaan, omdat soms agressie en soms aanpassingsvermogen het beste is voor de overleving.

Vogels die alle andere vogelsoorten in slimheid overtreffen zijn zonder twijfel de kraaiachtigen. Kraaien hebben een eenvoudig soort tellen onder de knie en raven wijzen elkaar met hun snavel objecten aan, bleek uit onderzoek in 2011. Ook slim: zwarte kraaien langs de waddenkust vliegen met een mossel naar de dijk om die op het harde oppervlak kapot te laten vallen. Hoe groter de mossel, hoe hoger de kraai loslaat. Slimme vogels!

Ganzen Slechtvalk Goudhaan Waterral Velduil Koolmees Kraai

haar favoriete eiland is Vlieland en het probleem dat haar het meeste raakt, is de overbevissing van de Waddenzee. als voorzitter gelooft ze rotsvast in het bestaan van de raad voor de Wadden, ook al wordt die het komende jaar opgeheven. ‘We willen toch dat onze kleinkinderen over 50 jaar nog steeds van dat unieke natuurgebied kunnen genieten?’

MAAR U VINDT DAT DIT OPNIEUW MOET WORDEN BEKEKEN. WAAROM?

10 vragen aan margreeth de Boer, voorzitter van de raad voor de Wadden

’Het wad verdient een helder en krachtig bestuur’

NAAM: margreeth de Boer (amsterdam, 1939).

STUDIE: sociale academie.

BANEN: gedeputeerde voor ruimtelijke ordening in noord-holland, commissaris der koningin in drenthe (1993-1994), minister van vrom in het eerste kaBinet-kok (het derde nationaal milieuBeleidsplan), pvda-lid van de tWeede kamer (1998-2001), voorzitter van de commissie Buitenland, Burgemeester van leeuWarden (2001-2004), voorzitter van de raad voor de Wadden (sinds 2008).

VOOR DE MENSEN DIE HET NIET

WETEN WAT DOET DE RAAD VOOR DE WADDEN PRECIES?

‘De Raad voor de Wadden adviseert gevraagd en ongevraagd over zaken die belangrijk zijn voor het waddengebied. Veel van die adviezen zijn bedoeld voor de regering, maar wij adviseren ook de Tweede Kamer. Verder geven wij advies aan de waddenprovincies en gemeenten in het gebied. Onze raadgeving varieert van ecologie en economie tot veiligheid in de scheepvaart.’

WAT HEBBEN JULLIE TOT NU TOE BEREIKT MET DE ADVIEZEN?

‘Dat is lastig om te zeggen, want meestal vormen de adviezen een onderdeel voor beleidsverandering. Over veel onderwerpen hebben we de afgelopen jaren advies uitgebracht, bijvoorbeeld over hoe we de belangrijke natuurwaarden van het waddengebied in stand houden of hoe we moeten omgaan met de

volle eilanden en de lege vastelandskust. Veel adviezen zijn direct van invloed, maar voor sommige, zoals de visserij, is meer tijd nodig voordat ze uitgevoerd worden.’

HOEVEEL INVLOED HEEfT DE RAAD VOOR DE WADDEN?

‘Ook dit is niet precies aan te geven. De Raad voor de Wadden bestaat nu dertig jaar en door de ervaring en informatie die er door de jaren heen is opgedaan, hebben wij veel kennis in huis. Wij denken met onze leden en de betrokkenen in het gebied na over een bepaald onderwerp en brengen dan een advies uit. Dit betekent echter niet altijd dat het geadviseerde ook daadwerkelijk in de praktijk wordt gebracht.’

IN 2005 BRACHTEN JULLIE EEN ADVIES UIT OM EEN WADDENBESTUUR OP TE

RICHTEN WAARIN ZOWEL DE BURGER ALS DE OVERHEID INVLOED HEEfT DIT ADVIES IS TOEN NIET AANGENOMEN

‘Omdat je met drie provincies, veel gemeenten en landelijke overheden geen overzicht meer hebt. Het zou goed zijn als je kon rekenen op één bestuur, maar Den Haag was hier helaas niet enthousiast over. Wel bestaat er nu het Regiecollege Waddengebied, waarin Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen samenwerken. Maar dat heeft nog steeds geen formele bevoegdheden en krijgt naar ik vrees niet de benodigde ruimte van gemeente- en provinciebestuur. Ik heb de indruk dat het helaas alweer een stille dood is gestorven. Langzamerhand vind ik de vorm van het bestuur niet eens meer zo belangrijk, als er maar een helder en krachtig bestuur komt dat steunt op, en intensief samenwerkt met de burgers en belangenorganisaties in het Waddengebied. En dat een duidelijke visie heeft hoe de kansen en bedreigingen in het gebied het hoofd geboden kunnen worden. We willen toch dat onze kleinkinderen over 50 jaar nog steeds van dat unieke natuurgebied kunnen genieten?

Daar moeten we nu aan werken!’

DENKT U DAT DUURZAME VISSERIJ MOGELIJK IS?

‘Zeker, maar hiervoor moeten eerst alle belanghebbende partijen goed samenwerken. Ik ben optimistisch ingesteld, maar het oplossen van dit probleem is een lange weg. Natuurlijk hebben we al veel bereikt met onder andere het

verbod op de mechanische kokkelvisserij en het mosselconvenant, maar ook voor de visserij moet een duurzame oplossing gevonden worden. De vissers zijn ook van mening dat er dingen moeten veranderen. Daarom ben ik niet zonder hoop.’

KLOPT HET DAT JULLIE HOOGSTWAARSCHIJNLIJK HET KOMENDE JAAR WORDEN OPGEHEVEN?

‘Dat is voor 99 procent zeker. Het kabinet vindt namelijk dat andere adviesraden onze taken kunnen overnemen. Ik ben het daar niet mee eens. Andere raden beperken zich tot één onderwerp, maar de Raad voor de Wadden houdt zich bezig met de totale problematiek van de Wadden. Er zijn bij ons veel verschillende vakgebieden vertegenwoordigd, alle leden hebben ieder hun eigen vakspecialiteit en hierdoor hebben wij veel kennis in huis.’

HET KABINET HEEfT AANGEGEVEN DAT ZE HET WADDENfONDS WILLEN DECENTRALISEREN. WAT GEBEURT ER NU MET HET WADDENfONDS?

‘Het Waddenfonds is voor extra investeringen in de Waddenzee en het waddengebied bedoeld. Door decentralisatie kunnen provincies voortaan grotendeels zelf bepalen waaraan het geld wordt besteed. Ik vrees dat het geld dan snel terechtkomt bij kleine projecten en dat dit ten koste gaat van bijvoorbeeld de grote

ecologische langlopende projecten waar veel geld voor nodig is.’

HOEVEEL INSTANTIES BEMOEIEN ZICH MET DE WADDENZEE?

‘Te veel. Dat heb ik ook steeds gezegd. Het openbaar bestuur bestaat uit drie ministeries, drie provinciale besturen en verschillende gemeenten. Daarnaast zijn er ook nog veel belangenorganisaties. Op een gegeven moment zie je door de bomen het bos niet meer.’

WELK WADDENPROBLEEM RAAKT U HET MEEST?

‘De visserij, maar dit is dan ook een acuut probleem. Maar ook de veiligheid van de scheepvaart en de kwaliteit van de natuur. De Waddenzee is een uniek natuurgebied en er moet goed over worden nagedacht hoe we deze omgeving bewaren en beschermen.’

WAT IS UW fAVORIETE WADDENPLEK?

‘Veel plekken op de Wadden zijn prachtig, maar Vlieland blijft favoriet. Dit eiland ken ik door en door, ik kom er al vanaf 1970. Maar het eiland is ook kwetsbaar, bijvoorbeeld door de haast ongebreidelde komst van het toerisme. Dat vormt een groot gevaar voor de natuur en de identiteit van het eiland. En dat zijn juist de factoren die het eiland zo aantrekkelijk voor de toeristen maken.’

TEKsT sHARIDA VAN WAGENINGEN

Het ontstond uit passie. Twee natuurliefhebbers die begonnen met het aankopen van ‘woeste gronden’ om ze als natuurgebieden te beschermen en te beheren. Ruim honderd jaar later zijn er op de Waddeneilanden maar liefst drie nationale parken en zijn er vijf terreinbeherende natuurorganisaties actief.

Thijsse en Heimans namen het initiatief om in Nederland ‘woeste gronden’ aan te kopen

Wadden & natuurbeheer

het temmen Van de Woeste Grond

Als Jac. P. Thijsse in 1888 naar Texel verhuist om les te geven aan de Franse school in Den Burg, staat de Nederlandse natuurbescherming nog in de kinderschoenen. Slechts een handjevol intellectuelen heeft oog voor de waarden van de Nederlandse natuur. Maar meer en meer ontdekt men natuurgebieden als toevluchtsoord om de vuile en volgepakte steden te ontvluchten. Er ontstaan clubjes van liefhebbers die onderdelen van de Nederlandse natuur beginnen te bestuderen. Vanuit die studie ontstaat ook de liefde voor natuurgebieden en worden mensen via publicaties uitgenodigd om de natuur te ontdekken. Thijsse woont maar tweeënhalf jaar op het eiland Texel – zijn verloofde wenst niet te verhuizen naar het grootste Waddeneiland. Maar in die relatief korte tijd raakt hij verknocht aan de Texelse natuur. Terug in Amsterdam ontmoet hij Eli Heimans en beide natuurliefhebbers beginnen met een stroom aan populaire

publicaties over de Nederlandse natuur. Rond 1900 staan Thijsse en Heimans aan de wieg van de Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (de huidige KNNV) en de Vereniging Natuurmonumenten. Geïnspireerd door de oprichting van Nationaal Park Yellowstone in 1872 in de Verenigde Staten, nemen ze het initiatief om in Nederland ‘woeste gronden’ aan te kopen en die als natuurgebieden te beschermen en te beheren. Het Naardermeer, onder de rook van Amsterdam, aanvankelijk bestemd als vuilstortplaats, is de eerste aankoop van Natuurmonumenten. Daarna volgen snel een aantal gebieden op Texel: in 1906 het vogelgebied de Bol bij Oosterend en in 1909 een stukje van de polder Waal en Burg.

Jong en wild

In de jaren daarop breidt Natuurmonumenten haar bezit gestaag uit.

In 1916 verwerft zij het beheer van het vogeleiland Griend. Om het contact met de regio te versterken, neemt de

Van 1973 tot en met 1991 beheert Staatsbosbeheer Engelsmanplaat, een hooggelegen zandplaat tussen Ameland en Schiermonnikoog. Na 1991 is deze favoriete bestemming voor wadlopers en droogvallende wadvaarders weer vrij toegankelijk. Vanwege het belang als hoogwatervluchtplaats en de terugkeer van broedende sterns verblijven sinds enkele jaren weer vogelwachters op Engelsmanplaat.

Het vogeleiland Griend is sinds 1916 niet meer toegankelijk.

Het eiland Schiermonnikoog is het eerste nationale park in het waddengebied

vereniging ook het initiatief tot oprichting van de provinciale landschappen. Zo wordt in 1930 de vereniging It Fryske Gea opgericht. Het Groninger Landschap en het Noord-Hollands Landschap volgen in 1936.

Bij de verwerving van natuurgebieden worden de organisaties vaak geholpen door Staatsbosbeheer. Deze overheidsinstantie is in 1899 opgericht met als doel de ontbossing van Nederland tot stilstand te brengen. Ook op de Waddeneilanden is Staatsbosbeheer actief en legt de eerste bossen aan om verstuiving van het duingebied te voorkomen. Vanaf 1928 krijgt deze organisatie een tweede taak: de bescherming van natuurgebieden. Tot medio jaren zestig van de vorige eeuw beperkt het natuurbeheer in het waddengebied zich tot de gebieden op de eilanden. De Waddenzee zelf komt pas in beeld na de oprichting in 1965 van de Waddenvereniging, als reactie

op de plannen om grote delen van het wad in te polderen. De jonge Waddenvereniging kiest wel een nieuwe strategie: publiekscampagnes en politieke lobby. Tweede Kamer en kabinet worden succesvol bewerkt om een beleid tot stand te brengen dat de natuurwaarden van de Waddenzee veiligstelt. Uiteindelijk besluit de regering in 1980 de Waddenzee als natuurgebied te beschermen. Verschillende modellen worden voorgesteld om dit besluit uit te voeren. Maar de invoering van een waddenwet, de oprichting van een waddenschap of het tot stand brengen van een nationaal park halen het niet. Een structuur gestoeld op de ruimtelijke ordening, waarin de belangen van de lagere overheden en de plaatselijke bevolking gewaarborgd worden, krijgt de voorkeur. Een minister is eindverantwoordelijk, gemeenten, provincies en de verschillende departementen krijgen allemaal een plek en de natuur- en

andere belangenorganisaties een adviesfunctie. Zo blijft de rijksoverheid lange tijd verantwoordelijk voor het natuurbeheer in de Waddenzee.

Schiermonnikoog als eerste

De terreinbeherende natuurorganisaties weten in de tussentijd hun gebieden in het waddengebied aardig uit te breiden. Na het besluit in 1986 om NoordFriesland Buitendijks niet in te polderen, verwerft It Fryske Gea grote delen van dit belangrijke kweldergebied. Ook op de oostpunt van Ameland krijgt de Friese natuurorganisatie gebieden in beheer. De Groninger kwelders komen in beheer bij Het Groninger Landschap en de schorren (Noord-Hollands voor kwelders, red.) bij het Balgzand bij het Landschap NoordHolland. Natuurmonumenten heeft haar gebieden op Texel uitgebreid en beheert ook de schorren en het aangrenzende deel van de Waddenzee in het noordoosten van Texel. Staatsbosbeheer is

Eén beheer

Het beheer en bestuur van de Waddenzee is voor de Waddenvereniging een van de belangrijkste onderwerpen in de komende jaren. ‘Het beleid staat op hoofdlijnen wel vast’, constateert directeur Arjan Berkhuysen. ‘Nu komt het aan op het zo goed mogelijk gaan uitvoeren. Maar ik maak me zorgen over de versnippering en de kluwen van al dan niet bestuurlijke organisaties die daarbij betrokken zijn.’

Volgens Berkhuysen moet de oplossing gezocht worden in één organisatie die verantwoordelijk wordt voor het natuurbeheer in het gehele waddengebied. ‘Dan is ook voor de gebruikers helder wie wat doet.’ Hij vindt het nog te vroeg om nu al uitspraken te doen hoe dit vorm moet krijgen. ‘Daar gaan we de komende tijd samen met collega-organisaties, inwoners en andere gebruikers aan werken. Daarbij lijkt het me goed om ook eens in het buitenland te kijken hoe daar het beheer van grootschalige natuurgebieden, liefst met de status van werelderfgoed, geregeld is.’

verantwoordelijk voor het beheer van de duinen op alle eilanden en onbewoonde eilandjes als Rottumerplaat en Rottumeroog.

Ten slotte mag de oprichting van de Nationale Parken in het waddengebied niet onvermeld blijven. Nadat in de jaren dertig op particulier initiatief de eerste twee nationale parken (Hoge Veluwe en Veluwezoom) zijn ontstaan, besluit de minister van LNV in de jaren tachtig bijzondere gebieden de status van ‘Nationaal Park’ te geven. Het eiland Schiermonnikoog is het eerste nationale park in het waddengebied. Dat wordt in 1989 ingesteld, waarbij het natuurbeheer

overgaat van Staatsbosbeheer naar

Natuurmonumenten. Later volgen de Duinen van Texel in 2002 en het Lauwersmeer in 2003. Beide gebieden worden beheerd door Staatsbosbeheer.

Eenvoudiger bestuur

Vorig jaar nam minister Schultz van Haegen, als minister van Infrastructuur en Milieu verantwoordelijk voor het waddenbeleid, het besluit de uitvoering neer te leggen bij de provincies NoordHolland, Fryslân en Groningen. Dit moet de bestuurlijke structuur rond de Waddenzee vereenvoudigen. Daarbij dringt de vraag zich op hoe om te gaan

met de historisch gegroeide situatie dat naast de overheid, in het waddengebied vijf particuliere natuurorganisaties terreinen bezitten, pachten of beheren. De organisaties weten elkaar goed te vinden in de Coalitie Wadden Natuurlijk, waar ook de Waddenvereniging, Vogelbescherming en Stichting Wad aan deelnemen. De onderlinge afstemming van het beheer van de natuurgebieden op de eilanden en aan de vastelandskust, en de organisatie van het beheer van de Waddenzee, zullen de komende jaren prominent op de agenda staan.

Alle activiteiten van de Waddenvereniging

vindt u in de kalender op onze

website: www.waddenvereniging.nl.

Geniet Wad

Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.

naar een onbewoond eiland

Altijd al gedroomd van een reis naar een onbewoond eiland? Dat kan nu echt, want staatsbosbeheer organiseert jaarlijks 25 excursies naar Rottumeroog. Een unieke kans om te genieten van de rust en stilte van het wad en een ontmoeting met tal van vogelsoorten. Onderweg tref je vaak zonnende zeehonden. Een prachtig gezicht!

De vaartocht naar het eiland duurt ongeveer drie uur. Tijdens de wandeling over het wad en het eiland, die afhankelijk van het tij zo’n drie uur duurt, vertelt de boswachter van staatsbosbeheer uitgebreid over de geschiedenis van het eiland, het beleid en beheer en de dieren en planten. startpunt: Haven Noordpolderzijl (Gr.). starttijd afhankelijk van tij. Duur: ca. 11 uur. Let op: de excursie is niet geschikt voor kinderen en voor mensen die slecht ter been zijn.

Aanmelden kan via: arrangementrottum@staatsbosbeheer.nl t.a.v. Fenna Blaauw.

bijzondere landschappen

Nog nooit stond ons land zo volledig op de kaart. Het boek Natuur in Nederland van Frank Berendse is een complete verzameling van het Nederlandse landschap op z’n best. Berendse, hoogleraar natuurbeheer en plantenecologie, neemt de lezer mee langs allerlei landschappen, van zeeklei tot heuvelland. Hij vertelt beeldend en toegankelijk over de ontstaansgeschiedenis, wilde planten en dieren en hun onderlinge samenhang. Uiteraard is er ook een deel van het boek gewijd aan de Wadden. Met de schitterende landschapsfoto’s van Ruben smit en kleurrijke aquarellen van Ed Hazebroek is het verzamelwerk tevens een lust voor het oog. Het boek werkt inspirerend: je krijgt als lezer zin om eropuit te trekken.

Natuur in Nederland, Frank Berendse, KNNV Uitgeverij, ISBN: 9789050113762, e 29,95

roots-reis naar texel

Texel is het grootste waddeneiland en een vogelrijk natuurgebied. En wat is er mooier dan dit eiland al schilderend, fotograferend, fietsend en wandelend te ontdekken. Natuurtijdschrift Roots stelde daarom –met sNP Natuurreizen en het Centrum voor Natuurfotografie – een bijzondere trip samen. Op deze reis, van 30 mei t/m 2 juni 2012, kun je het eiland beter leren kennen door het volgen van verschillende workshops, gegeven door de echte kenners: biologen, kunstenaars en natuurfotografen. Maar het belangrijkste is dat de nadruk tijdens de reis ligt op het genieten van de natuur.

Om optimaal vogels te kijken, maak je tijdens de reis eenvoudige ontspannen wandelingen of korte fietstochten, die voor iedereen met een normale conditie goed te doen zijn. Tijdens de workshops natuurfotografie en vogels tekenen gaat het er heel anders aan toe: eenmaal ter plekke wandel je nauwelijks en blijf je vooral op één plek. Genoeg van het stilzitten? Bij de natuurexcursie ga je natuurlijk wel weer op pad over het eiland.

Prijs p.p.: e 450,- op basis van een tweepersoonskamer, volpension en inclusief drie workshops naar keuze. Meer informatie en aanmelden: kijk op www.snp.nl/roots (reiscode OS475).

Wow, kinderen die alles lusten!

Dan is het kinderkookboekje Het Geheim van de Zoete Sommelbes, dat is verkozen tot het meest duurzame kookboek van 2011, een leuke tip. Het vrolijk gekleurde lees- en kookboek, met afneembare kaft (altijd handig bij plakkerige vingers) beschrijft de belevenissen van een groep kinderen op werkweek. Ze zijn op Texel en na het eten van een aparte bessensoort blijken ze ineens alles te lusten. De receptuur is eenvoudig en smaakvol. Kinderboekenschrijfster Marianne Witte schreef het verhaal over de zoektocht naar de smaken van Texel. jolet Leenhouts maakte de frisse illustraties en jan Vosjan verzorgde de biologische kant van het verhaal, gaf uitleg over smaak, de natuur en bessen in het bijzonder. Annette van Ruitenburg maakte recepten die iedereen zelf eenvoudig kan maken. Kleur en smaak zijn de basis. Ruth de Ruwe maakte alle foto’s en zorgde voor de vormgeving van het boek. Kortom: Texelse makers, Texelse producten en ook nog eens een Texelse eco-druk. Dit boek zal ieder kind inspireren op zoek te gaan naar de streekgeheimen. Extra informatie: www.annettevanruitenburg.nl/ boeken/zoete-hommel. Het Geheim van de Zoete Sommelbes, diverse auteurs, uitgever Van Lamsoor tot Oorlam VOF, ISBN: 9789081236638, e 14,95

Wandelen

boek

boek excursie

Geniet Wad

Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.

Carpe

Proeflokaal ’t Ailand in Lauwersoog. Een bijzondere naam en een bijzonder concept. Naast een culinair proeflokaal is dit restaurant een informatiecentrum over duurzame visserij. Vissersechtpaar jan en Barbara Geertsema-Rodenburg van de Ts 31 Internos uit Feerwerd laten hier bezoekers proeven van de culinaire heerlijkheden.

Met de Pluk de Dag-app krijg je in 2012 dagelijks een buitenleven-tip. Op 27 mei bijvoorbeeld: dagje naar het park. Voor deze app verzamelde de redactie van het magazine Buitenleven de leukste tips, lekkerste recepten en handigste adresjes. De app, gebaseerd op de scheurkalender van Buitenleven, is voor e 0,79 te downloaden in de iTunes store. Na het installeren ontvang je elke dag een nieuwe tip, recept, adresje of uitje passend bij de dag en het seizoen.

restaurant

Vis proeven

Op de menukaart staan snacks en kleine gerechten gemaakt van en met Waddengoud gecertificeerde vis als harder, zeebaars, waddengarnalen en kokkels. Ook kun je Noordzeevis uit de regio proeven en andere regionale producten zoals speltbier en huisgemaakt gebak van speltmeel. Alles is met zorg en aandacht bereid, slow food dus.

‘Het zijn sombere tijden voor de visserij’, vertelt Barbara. ‘Met ons proeflokaal willen we in ieder geval wat vrolijkheid terugbrengen op de haven. Klagen heeft ook weinig zin. Om iets te bereiken zullen we het in de eerste plaats als vissers zelf moeten doen.’ jan en Barbara vissen al sinds 2006 volgens de richtlijnen van streekkeurmerk Waddengoud. Het proeflokaal is een goede stap om meer naamsbekendheid aan Waddengoud gecertificeerde vis te geven.

Adres: ’t Ailand, Haven 49A in Lauwersoog (naast restaurant Pierenend). Elke vrijdag, zaterdag en zondag geopend van 11.00 tot 18.00 uur.

Actuele informatie via Facebook: ´tAiland en Twitter: @t_Ailand.

langs bakens van vuur rondje ameland

Op zaterdag 14 april 2012 is voor de vijfde keer op Terschelling het wandel- en nordic walkingevenement Fjoertoer. Die naam verdient uitleg. Terschellingers noemen de Brandaris, het eeuwenoude baken voor de scheepvaart, ‘Toer’. En bovenop de Brandaris brandt het vuur dat licht geeft, oftewel het ‘fjoer’. Maar wat houdt de Fjoertoer precies in? De toer is een tocht langs bakens van vuur, op weg naar de Brandaris. De Fjoertoer leidt de deelnemers langs de prachtige natuur van het eiland, door de polder, de bossen, de duinen en natuurlijk over het strand. Kunstenaars van het eiland zorgen onderweg voor verrassende en bijzondere vuur- en lichteffecten, die de wandelaars in de nachtelijke duisternis de juiste koers wijzen. Meer informatie: www.fjoertoer.nl.

Het begon dertien jaar geleden als een geintje aan de bar van een café: een rondje wandelen over Ameland. Rondje Ameland is inmiddels een ware wandelklassieker. Ieder jaar in juni kun je meedoen aan de wandeltocht van ongeveer 50 kilometer. Via het badstrand van Hollum loop je langs de zeedijk aan de zuidkant van het eiland naar Nes en Buren en vervolgens over het strand terug naar Hollum, waar de wandelaars op het Zwaneplein een muzikaal onthaal wacht. Rondje Ameland is geen hardloopwedstrijd, maar een prachtig wandelevenement dat steeds populairder wordt. Ongeveer vierhonderd deelnemers doen jaarlijks mee aan deze fantastische wandeltocht. Deelname bedraagt e 25,-. Daarvoor krijgt u onderweg koffie, thee, water, een flinke lunch, zoete versnaperingen, een medaille én de fantastische tocht rondom het mooie Ameland. Meer informatie: www.rondjeameland.nl. VVV Ameland biedt trouwens een leuk arrangement aan: www.vvvameland.nl.

uit-tip

zie daar, zeehonden!

Ecomare heeft nieuwe zeehondenbassins. Het grootste bassin met de meeste zeehonden heeft net als vroeger alleen een kleine opstaande rand tussen het water en de bezoeker, waardoor je dus vlakbij de zeehonden kunt komen. Een ander bassin heeft een kijkruit over de hele lengte van het bassin, zodat je de dieren heel goed onder water kunt bekijken. Daarnaast hebben de nieuwe bassins een droog stuk, een ‘strandje’. Hierop kunnen de dieren lekker in de zon liggen. De nieuwe verblijven zijn voor zowel de dieren als de bezoekers een enorme

verbetering! Ecomare heeft nog een bassin laten bouwen, met een bijzondere bestemming. Vanaf het voorjaar zijn daar een paar bruinvissen te zien!

Informatie en openingstijden: www.ecomare.nl.

Varen

historische zeiltocht

Op 24 maart 2011 was het zover: Arie-jan Koeman van de stichting Historische Zeilvaart en Renate de Backere van de Waddenvereniging knoopten de vlaggen van beide organisaties aan elkaar. Die hesen ze in de top van de Minerva, een van de schepen van de Historische Zeilvaart. De Historische Zeilvaart en de Waddenvereniging trekken nu samen op, om het prachtige werelderfgoed breed te promoten.

Als je meegaat aan boord, vertelt een vaardige waddengids je uitgebreid over de bijzondere natuur. Er zijn speciale dagtochten ontwikkeld met verschillende thema’s. Geniet volop van de rust en de ruimte die het wad te bieden heeft. De tochten zijn terug te vinden in de agenda op de website van de Waddenvereniging. Opgelet: leden van de Waddenvereniging krijgen bij boeking 10 procent korting! Kijk voor het uitgebreide aanbod van de Historische Zeilvaart op www.historischezeilvaart.nl.

Wandelen

Wandelklassieker

de Waddenvereniging

heeft ruim 45.000 leden. eén van hen, gepensioneerd havenloods

Guus schweigmann (59), die in 1979 met een vlot de atlantische oceaan overstak en dat weer van plan is, stelt zich aan u voor.

IK

ben lid van de Waddenvereniging

Mijn vrouw vraagt zich af waar ik in vredesnaam aan begonnen ben,

maar de risico’s zijn minder groot dan 32 jaar geleden. Toen wij in 1979 als vier jeugdvrienden de oceaanoversteek maakten met de Sterke Yerke III, ging het om een zelfgebouwd vlot met als drijflichamen tweedehands stalen buizen die worden gebruikt in de zandwinning. Het nieuwe vlot wordt gebouwd met nieuwe buizen door een professioneel scheepsreparatiebedrijf hier in Friesland. Destijds hadden we geen motor, waardoor we tijdens windstilte niet konden zeilen en de zeestroom het vlot op de rotsige kust van Bonaire dreef. Het nieuwe vlot krijgt echter een hulpmotor op zonne-energie.

Na het avontuur van 1979, waarmee we veel publiciteit kregen, verwaterden de contacten. Alleen Chris, mijn broer en bemanningslid van het eerste uur, zag ik vaker. Tot in 2011 het tv-programma Andere Tijden voor een aflevering over Sterke Yerke ons weer bij elkaar bracht. En ineens was er weer die klik. Op die uitzending kwamen enthousiaste reacties, inclusief een voorstel voor

Colofon

WADDENmagazine

WADDENmagazine, maart 2012, nummer 1 Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging

E-mail: magazine@waddenvereniging.nl IssN 0 166-4824

Hoofdredactie: Hans Revier

Eindredactie: Fanny Glazenburg, Eva de jong, Daniël Mulder

Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Frank Petersen, jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, Marcus Werner

Idee en concept: sanoma Media

Realisatie: MAS•Outreach, Leeuwarden

Druk: Habo daCosta bv, Vianen

Advertenties: A2 Acquisitie & Advies

Tel. 023 - 526 04 05

E-mail: ron.degraaf@xs4all.nl

een speelfilm over toen. Die kans hebben wij gegrepen. Omdat voor de film een vlot nodig is, ontstond het plan voor een nieuwe reis, naast het filmproject. Net als in 1979, toen we aandacht vroegen voor de olievervuiling, willen we met deze reis aandacht vragen voor plastic afval in zee. Van de ‘soep’ van plastic deeltjes die in de Atlantische Oceaan drijft en het zeeleven vergiftigt, willen wij monsters gaan nemen, met wetenschappelijke ondersteuning van het Texelse instituut voor zeebiologie IMARES. Een langzaam varend vlot is er ideaal voor. Maar eerst willen we over de Nederlandse, Duitse en Deense Waddenzee varen, want ook daar drijft plastic. In ieder geval wappert de vlag van de Waddenvereniging in top. Net als toen bood de vereniging zich als eerste sponsor aan en trok daarmee –letterlijk – ons project vlot.’

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden behoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging

Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 sR Harlingen Tel. 0517-493693, fax 0517-493601

E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl

Bankrekening: 34.24.25.633

BIC: RABONL.2U / IBAN: NL83 RABO 0342 4256 33

De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,25 euro per maand). jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten

Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling “ten algemene nutte” is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FsC gecertificeerd papier (Royal Roto silk). De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Ledenraad

Laat via de ledenraad uw stem horen. Een mailtje aan een van de onderstaande leden van de ledenraad is het begin van uw persoonlijke bijdrage aan de bescherming van de Wadden.

REGIO-VERTEGENWOORDIGERs

LEDENRAAD

Friesland

Chris Weijer chrima@wxs.nl

Groningen, Drenthe Wietske jonker-ter Veld wlterveld@hotmail.com

Overijssel, Gelderland, Utrecht, Flevoland Hans Domburg, tel. 0314-624177

Noord-Holland, Zuid-Holland Vacant

Noord-Brabant, Zeeland jan Castelein jaloko@hotmail.com

Limburg, Vlaanderen (B) Hugo Bloksma hbloksma@xs4all.nl

De ledenraad adviseert het bestuur en de Algemene Ledenvergadering. In een zestal werkgroepen wordt daartoe kennis, wensen en meningen van leden verzameld die aan een bepaald onderwerp een bijdrage willen leveren. Wilt u hieraan bijdragen, neem dan contact op met de voorzitter van een van de werkgroepen.

WERKGROEPEN LEDENRAAD Ruimtelijke ordening (water)bouwkundige plannen Gunnar Daan gdaan@xs4all.nl

Ecologie visserij, kwelders Maaike van Boven-Klunne kanga2@Knid.nl

Geologie gaswinning, bodemdaling, zandsuppleties jan Castelein jaloko@hotmail.com

Organisatie begroting, fondsenwerving, jaarstukken Hans Domburg tel. 0314-624177

Gezondheid emissies, lozingen, geluidsoverlast Wietske jonker - ter Veld wlterveld@hotmail.com

Communicatie beeldvorming, verjonging, ledenwerving Hugo Bloksma hbloksma@xs4all.nl

Vakantie

Zonovergoten stranden, een gezellig terrasje, een wandeling langs het verstilde wad. Nog even en het is vakantie en maken duizenden badgasten weer de oversteek naar de eilanden. In de volgende editie van het WADDENmagazine besteden we aandacht aan het toerisme in het waddengebied. Waarom komen zoveel mensen elk jaar terug, wat zijn de effecten op de natuur en hoe leid je bezoekersstromen in goede banen? Dit en nog veel meer in nummer 2 dat begin juni verschijnt.

Voor nieuws, acties en verenigingszaken gaat u naar www.waddenvereniging.nl