WADDEN magazine zomer 2012 - jaargang 48

WADDEN

MAGAZINE OVER HET

Waddenvereniging en de Postcode Loterij.

Bijvoorbeeld:

een goed weekend voor de Wadden.

Het getijdengebied dat wij de Wadden noemen, is uniek in de wereld. Er leven duizenden zeehonden, talloze vogelsoorten en schelpdieren. De Waddenvereniging wil de prachtige wadden natuur ook voor toekomstige generaties behouden. Daarom organiseert de vereniging bijvoorbeeld het WaddenWerkWeekend: een jaarlijkse vrijwil ligersactie waarmee zij aandacht vraagt voor het zwerfafval dat het waddengebied vervuilt.

Samen opruimen

Zwerfafval ontsiert niet alleen de mooie waddenstranden. Vooral plastic afval vormt een gevaar voor zoogdieren en vogels. Ze kunnen in het afval verstrikt raken. Of ze stikken erin wanneer ze het aanzien

voor voedsel. Dus weg met die troep! Tijdens het WaddenWerkWeekend van vorig jaar haalden 200 vrijwilligers een gigantische berg plastic zakken, doppen, flessen, ballonlintjes en kratten van het Terschellingse strand. Waardoor vele dierenlevens zijn gered.

Politieke agenda

Het doel van het WaddenWerkWeekend, is niet alleen het opruimen van plastic rommel. De publiciteit rondom het populaire evenement zorgt ervoor dat zwerfafval en vervuiling op de politieke agenda blijven staan. Samen met de (plastic)industrie, overheid en wetenschappers werkt de Waddenvereniging aan structurele oplossingen. Genieten van het mooie

WADDENmagazine 2012, nummer 2

Duinen, zee & strand, de zomer is begonnen

Vakantie

INHOUD

Dagtocht 1: 8

Kuren op Borkum

Wereldnatuur in Nederland 12

Het wad is werelderfgoed, maar waar zijn de toeristen?

Verkiezing 14

dit is mijn wereldplek

Doe mee en deel je favoriete bestemming

Dagtocht 2: 20

Droogvallen met een boot

Reis door de tijd 27

150 jaar toerisme op de eilanden

6 zomerse tovertrucs 32

Bijzondere natuurverschijnselen

Interview 36

Harm Evert Waalkens

Over het geheim van Waddengoud

Zomergasten 38

Het is een toptijd om vogels te zien

Dagtocht 3: 40 Waddenwandelen

Rubrieken

waddengebied en helpen opruimen in de frisse lucht? Het WaddenWerkWeekend 2012 vindt plaats in september!

Dankzij u...

De Waddenvereniging ontvangt sinds 1997 een bijdrage van de Postcode Loterij. Dankzij alle loterijdeelnemers heeft de Waddenvereniging in totaal 14,8 miljoen euro ontvangen voor diverse projecten. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u met 50% van uw inleg het werk van de Waddenvereniging en 84 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Deining 4

Actie en actualiteit

Waddenshoppen 17

Flora en fauna 18

Globetrotters

WAD4U 23

Vier inspirerende jeugdpagina’s

Geniet Wad 42 Boeken, kunst, eten, apps en meer

IK 46

Leden stellen zich voor Colofon 47

8

14

Op Vlieland beklim ik altijd even het Vuurboetsduin, de hoogste duin van de Waddeneilanden. Ik herinner me een bladstille zomermorgen. Een rimpelloze Waddenzee die langzaam wakker wordt in de prille ochtendzon strekt zich voor mij uit. Achter mij het karakteristieke duingebied met in de verte de branding van de Noordzee. Zoals zo veel bezoekers aan het waddengebied heb ik zo mijn favoriete plekjes. Daarover organiseren we in dit nummer een verkiezing. We hopen dat er weer net zo enthousiast op gereageerd wordt als op de verkiezing van de Waddenkapitein. Helaas moesten we die verkiezing vroegtijdig stopzetten. Meer hierover in de nieuwsrubriek Deining. Verder staat dit nummer in het teken van de naderende zomervakantie. Frank Petersen beschrijft een dagtocht naar Borkum, een Duits waddeneiland dat verrassend goed bereikbaar is vanuit Nederland. Marrit van den Akker maakte een wandeling langs de waddenkust en ging mee met een droogvaltocht. Drie dagtochten die u deze zomer ook kunt maken. Marcus Werner beschrijft de zomerse taferelen in de waddennatuur en stelt zeven zomergasten aan u voor. Hoe het toerisme zich tot een van de belangrijkste economische activiteiten ontwikkelde, beschrijf ik in een achtergrondartikel. Opvallend is de binding van veel bezoekers met de eilanden. Vaak komen ze al tientallen jaren op dezelfde plek. Geen wonder dat uit een recent onderzoek van de Waddenvereniging blijkt dat veel mensen denken dat alleen de eilanden als werelderfgoed zijn aangewezen. Mocht u deze zomer weer een of meerdere dagen in het waddengebied verblijven: heel veel plezier toegewenst!

Hans Revier Hoofdredacteur

De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied. Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl.

Passie bij verkiezing waddenkapiteins

Grassprietplukkers

Voor eind augustus en begin september zijn we weer op zoek naar grassprietplukkers. We proberen in dit project het zo goed als verdwenen zeegras terug te krijgen in de Nederlandse Waddenzee. Zeegrasvelden zijn belangrijke leefgebieden voor onder meer jonge vis. Daarnaast houdt zeegras sediment (zand dat zweeft in water) vast en zo groeien wadplaten aan. Of dit een rol kan spelen bij een stijgende zeespiegel onderzoeken we ook in dit project. Evenals vorig jaar gaan we naar het Duitse eiland Sylt om het zeegras te oogsten, dat we daarna op drie plekken in de Nederlandse Waddenzee uitzaaien. Uit de eerste waarnemingen blijkt dat het vorig jaar uitgezaaide zeegras de strenge winter heeft overleefd. Hou voor nadere berichten de blog van Josje Fens in de gaten. In totaal ben je als grassprietplukker vijf tot zes dagen onderweg. Stuur een mailtje voor meer informatie of aanmelding naar: fens@waddenvereniging.nl.

Voorbereid op een olieramp

DeWaddenvereniging heeft op basis van internationale literatuur een verantwoorde manier ontwikkeld om snel te beslissen hoe olie na een calamiteit in het waddengebied moet worden opgeruimd. In tegenstelling tot open water kan olie op het wad niet met behulp van veegarmen worden weggehaald. Wanneer de olie de Waddenzee heeft bereikt, moet een zeer zorgvuldige afweging worden

gemaakt. Want niet alleen de olie zelf, maar ook de opruimactie kan grote schade veroorzaken aan de natuur. Volgens de ontwikkelde methode wordt de Waddenzee in een aantal uniforme gebieden ingedeeld. Per oliesoort zijn voor elk gebied de meer en minder geschikte bestrijdingsmogelijkheden weergegeven. Alle beheerders in het waddengebied verwelkomen deze methode om zich goed te kunnen voorbereiden op een olie-incident. Iedereen ziet dit als een eerste en grote stap voorwaarts in de bescherming van het waddengebied bij een oliecalamiteit op zee. De ontwikkelde methode is een onderdeel van het project ‘Ecologisch spoorboekje’, waarin de Waddenvereniging samenwerkt met Rijkswaterstaat en het programma Naar een rijke Waddenzee.

Tijdens de algemene ledenvergadering van de Waddenvereniging op 12 mei jl. in het Groninger Museum is Sietze Haringa verkozen tot de nieuwe penningmeester van de Waddenvereniging. Bestuurslid Jan Drent is voor een termijn van vier jaar herkozen. Tijdens het middaggedeelte van de bijeenkomst maakten de leden een excursie naar Lauwersoog, waar visser Jaap Vegter uitleg gaf over de kleinschalige wadvisserij.

In de vorige editie van het WADDENmagazine stond een oproep om te stemmen op een persoon die de ‘baas’ van de Wadden is. De Waddenvereniging wilde hiermee op speelse manier het probleem benadrukken van de ingewikkelde bestuurs- en beheerstructuur van het waddengebied. Via de sociale netwerken zoals Twitter en Facebook werd er volop gelobbyd voor kandidaten. Binnen een week ging de strijd vooral tussen Lenze Hofstee, Albert de Hoop, Theunis Piersma en Lenie ’t Hart. Lenze Hofstee werd vooral geroemd vanwege zijn tomeloze inzet en zijn rol rond het verbod van de mechanische kokkelvisserij. Albert de Hoop kreeg als burgemeester van Ameland veel steun vanwege zijn inzet rond scheepvaartveiligheid. Theunis Piersma kreeg volop complimenten over zijn passievolle inzet als waddenwetenschapper en Lenie ‘t Hart trok veel stemmers met haar oproep om de zeehond als ware waddenkapitein te zien. Ook de media pikten de verkiezing op. Prompt verschenen er nieuwe namen zoals de (ex)vissers Jan Rotgans en Harm Visser, natuurbeschermer Wilfred Alblas en directeur van het programma Naar een rijke Waddenzee, Kees van Es. Albert de Hoop kreeg concurrentie van de Amelander jutter Piet Metz en PvdA-Tweede Kamerlid Lutz Jacobi steeg al snel de top 10 binnen.

Maar ook zagen we nieuwe fictieve figuren zoals ‘de waddenbewoner’. Die laatste werd sterk gepromoot door eilanders die benadrukken dat de bewoners zelf de baas moeten zijn in hun gebied. Ook anderen zochten een uitweg uit het keurslijf van zo’n verkiezing en stemden op termen als ‘ons gezond verstand’ en ‘niemand is de baas’.

Tot onze verbazing werd de sfeer wel heel competitief en gingen er mails rond waardoor een wat negatieve en onsportieve sfeer leek te ontstaan.

We besloten daarom de verkiezing te stoppen en de top 10 te benoemen – een lijst van mensen met heel verschillende achtergronden en motivaties, maar dagelijks aanwezig in het waddengebied.

Directeur Waddenvereniging Arjan Berkhuysen: ‘De verkiezing laat zien dat dit onderwerp na jaren touwtrekken nog steeds leeft en dat verbetering hiervan echt van onderop moet komen. We gaan daarom dit jaar hier niet alleen over discussiëren met de bekende partijen, maar ook goed luisteren in het gebied.’

Harm Visser Piet metz kees van Es Wilfred Alblas lenze Hofstee

Jan Rotgans theunis Piersma lenie ‘t Hart Albert de Hoop lutz Jacobi

Stayokay

heeft al jarenlang een sterke formule: uitwaaien én milieujutten op Ameland of Terschelling. In de voorjaarsvakantie ruimen tientallen enthousiaste deelnemers een week lang stukken strand op. Het idee is simpel: iedere ochtend stap je, voorzien van handschoenen en vuilniszakken, op de fiets, op weg naar een volgend stuk strand. Op beide eilanden is in totaal ruim 7 ton afval opgehaald. Veel deelnemers komen al jaren om mee te helpen. Toch zien de organisatoren de aantallen teruglopen. Jammer, want het is een mooi concept: samen de handen uit de mouwen steken en genoeg tijd overhouden om het eiland te ontdekken. En in de avonduren is er een verrassend divers aanbod aan activiteiten. Het duurt nog even, maar houd het in uw achterhoofd: volgend voorjaar een aantal dagen milieujutten op Ameland en Terschelling.

De wind voert het woord, de zee duwt het voort

Door de zee gedropt op de kusten, duizenden stukken en stukjes afval. Het bevuilt en ontsiert de stranden en het is levensgevaarlijk voor dieren. Dankzij opruimacties van bijvoorbeeld de Waddenvereniging, Stayokay en oerol, worden stukken strand weer schoongemaakt.

Wadden WerkWeekend

Voor het vijfde jaar organiseert de Waddenvereniging het WaddenWerkWeekend, van 21 tot en met 23 september op Terschelling. Wat begon als idee van een aantal betrokken vrijwilligers, is uitgegroeid tot een begrip bij de Waddenvereniging en onder waddenliefhebbers.

Op het moment van het verschijnen van dit WADDENmagazine is Oerol in volle gang. Geheel passend bij het thema van Oerol 2012 krijgt zwerfafval een prominente plek in diverse kunstobjecten en theatervoorstellingen. De organisatoren van Oerol zijn zich bewust van de vervuiling en doen er dit jaar iets concreets mee.

In aanloop naar het Oerol-festival organiseerde de Waddenvereniging, in samenwerking met Staatsbosbeheer en Stayokay, op 28 april een strandopruimdag op Terschelling. Tijdens het festival verwerken verschillende kunstenaars

opgehaald zwerfvuil in hun voorstelling of kunstproject. Zo wordt afval verheven tot kunst. De opruimactie zelf verliep zeer onstuimig! De wind voerde het hoogste woord en de regen kletterde op de regenpakken neer. Een kleine, enthousiaste groep deelnemers wist toch nog ruim twee aanhangers vol afval te verzamelen. Ook Joop Mulder (creatief directeur Oerol) hielp mee. Hoewel iedereen zowat gezandstraald werd, zijn er aardig wat grote stukken plastic en ander afval verzameld.

Op Terschelling kunnen we op de fantastische medewerking rekenen van de gemeente, Staatsbosbeheer, verschillende bedrijven en natuurlijk de Milieujutter. Tijdens een lezingenprogramma op de vrijdagavond gaan we dieper in op de afvalproblematiek en de alternatieven. Op zaterdag gaan we aan de slag, als vanouds vervoerd door huifkarren. Goed eten en tijd voor een gezellige avond is er natuurlijk ook. Op zondag is er keuze uit verschillende buitenactiviteiten. Iedereen is welkom, lid of geen lid van de Waddenvereniging.

De kosten bedragen 80 euro, alles inbegrepen. Aanmelden kan via onze website. De inschrijving is op 1 juni opengegaan, er is plek voor tweehonderd mensen dus meld u snel aan. Vol is echt vol.

Retourtje Rottum kom aan boord!

Lekker varen op het wad, wie wil dat nou niet? Het wad beleven vanaf een tweemaster, krabben vangen en leren knopen: een volle boot jeugdleden en begeleiders beleefde op 21 april een mooie dag. De Waddenvereniging trakteerde de jeugdleden, als dank voor hun enthousiaste bijdrage aan ons mooie waddengebied.

Onze partner, de Historische Zeilvaart in Harlingen stelde een schip ter beschikking. Het was guur weer, maar dat deerde niemand. Goed gekleed sjorden de kinderen aan de touwen en hesen de zeilen. Ze konden er geen genoeg van krijgen. Uitgewaaid en voorzien van een knopendiploma namen ze afscheid. Misschien tot volgend jaar.

Voor wie nog geen jeugdlid is: het kost maar 18 euro per jaar. Check www.wad4u.nl voor leuk lesmateriaal en zie wat je nog meer kunt doen om voor het werelderfgoed Waddenzee te zorgen.

Dit

jaar is het twintig jaar geleden dat de Beheers- en Adviescommissie Kustverdediging Rottumeroog (BAKR) werd opgericht. Het initiatief voor de oprichting van deze commissie nam de Waddenvereniging door de bezettingsactie van het eiland Rottumeroog door Hendrik Toxopeus, de zoon van de laatste voogd. Hiermee protesteerde hij tegen het loslaten van het kustbeheer van het eiland. Het mogelijk verdwijnen van de onbewoonde eilandjes voor de Groninger kust roept nog altijd veel emoties op. Ook dit jaar was er veel te doen over het wel of niet in tweeën breken van Rottumeroog. Tijdens een

excursie van de leden van de BAKR, bleek de situatie mee te vallen. De winterstormen hebben inderdaad hun sporen nagelaten en aan de Noordzeekant verliest het eiland terrein, maar aan de wadzijde kreeg het eiland er elk jaar zo’n vijftig meter of meer bij. Dat Rottumeroog zich verplaatst, hoort bij de dynamiek van het wad.

‘Wind, water, zand en slib hebben hier vrij spel. Schitterende wildernis, het bestaat nog in Nederland’, concludeerde Jojanneke Drijver in haar verslag van het bezoek aan Rottumeroog, dat te vinden is op de website van de Waddenvereniging.

Op initiatief van Eli Heimans en Jac. P. Thijsse, de grondleggers van de Nederlandse natuurbescherming, verscheen in maart 1896 het eerste nummer van De Levende Natuur. Het tijdschrift voor natuurbeheer en natuurbehoud bestaat nog steeds, publiceert artikelen over recent ecologisch onderzoek en bediscussieert actuele thema’s.

In mei is een speciaal themanummer verschenen over de Wadden. Romke Kats van de Waddenvereniging beschrijft hierin hoe allerlei menselijke activiteiten als baggeren, zand-, gas- en zoutwinning en geplande havenuitbreidingen gezamenlijk inwerken op de sedimenthuishouding van de Waddenzee. Hij pleit ervoor deze zogenoemde cumulatieve effecten goed in beeld te brengen en een rol te laten spelen bij de afweging welke activiteiten je uiteindelijk toestaat. Via www.delevendenatuur.nl is het nummer te bestellen.

RENAtE DE BACKERE

kUREn oP boRkUm

tERUG nAAR DE bRon

Het hele jaar door komen patiënten kuren op Borkum. Het Duitse waddeneiland is beroemd om zijn schone zeelucht. Alles ademt hier gezondheid: er zijn zes kuuroorden, spa’s, massagesalons en verwarmde zwembaden. De aanleg van een Nederlandse kolencentrale zorgt echter voor donkere wolken boven deze ‘witte industrie’.

‘De ‘witte industrie’ is gebaseerd op wit strand, gezonde lucht, welzijn en natuur’

Het

Duitse waddeneiland Borkum bereik je via de Eemshaven. Achter de bouwplaats voor een kolencentrale en voorbij reusachtige opslagtanks vertrekt de veerboot. Aan boord begint Duitsland. Iedereen zegt ‘moin’ en de stukken taart bij de koffiebar zijn imposant. Via de brede Westereems steekt de boot ongemerkt de betwiste Nederlands-Duitse grens over naar Borkum. Eenmaal daar is alles Duits, toch voelt het vertrouwd.

Al sinds augustus vorig jaar spreken Nederlandse en Duitse regeringsleiders over de precieze grens tussen de buurlanden bij de Eemsmonding. Al sinds 1500 is er hier een grensconflict. Duitsland vindt dat de grens ligt op de Nederlandse laagwaterlijn, maar Nederland stelt dat de grens midden in de rivier de Eems loopt. Zeker nu beide landen grote plannen hebben om in

het gebied windparken te bouwen, kan zo’n op het oog futiele grenscorrectie vergaande gevolgen hebben.

Wederopbouw

Het leuke aan Borkum is dat alle soorten vervoer op het eiland te vinden zijn. Eerst steek je over met de boot en dan staat aan de kade een treintje te wachten dat passagiers verder het eiland op brengt. Maar er zijn ook bussen, paardenkoetsen, oldtimers en wel twee vliegvelden: een voor gewone vliegtuigen en eentje voor helikopters. Het treintje doet er ongeveer een kwartier over om Westland, het kloppende hart van Borkum, te bereiken. Langs het spoor staan huizen die allemaal vlak na de Tweede Wereldoorlog gebouwd lijken te zijn. Een enorm verschil met de monumentale huizen op Ameland of Schiermonnikoog. Monumentale huizen zijn hier vaak iets

Industrie rukt op

De waddennatuur rond de Eems en Dollard raakt steeds meer in de knel door een enorme uitbreiding van industriële bedrijvigheid in zowel Nederland als Duitsland. In het volgende WADDENmagazine meer aandacht voor de bedreigingen van dit gebied en gelukkig ook voor mogelijke oplossingen.

jonger en gebouwd in een soort sobere Jugendstil, uit de tijd dat het kuurtoerisme naar de gezonde zee in opkomst kwam.

schone zeelucht

Frau Friesinger werkt als medisch secretaresse in de Fachklinikum Borkum. De kliniek ligt aan de imposante boulevard van het stadje Westland op Borkum. Er zijn 301 bedden beschikbaar voor patiënten, met ook nog een aparte vleugel voor ouders met hun kinderen. De ontbijtzaal kijkt uit op een typisch waddentafereeltje: twee garnalenboten met hangende netten en daarachter een zandbank waar zeehonden liggen te rusten.

Bezoekers van de kliniek komen om te kuren vanwege het ‘Hochseereizklima’

op Borkum vertelt Frau Friesinger. Een woord waar de Dikke Van Dale geen raad mee weet, maar Frau Friesinger gelukkig wel. ‘Net als Helgoland heeft Borkum een zeer zuivere lucht en ligt het ook nog eens in de Golfstroom. Dit klimaat zorgt voor lucht zonder vervuiling of pollen, waar vooral patiënten met een huidaandoening of luchtwegproblemen veel baat bij hebben.’ Het hele jaar door komen patiënten kuren in de schone zeelucht. Wat een weelde moet dat zijn om op kosten van het ziekenfonds hier te mogen kuren. Want een kuurvakantie op Borkum wordt vaak vergoed wegens bewezen werking. Al dat kuren is ook lucratief voor de lokale economie. Verspreid over het eiland zijn er zes van dit soort forse klinieken. Geen wonder dat het

straatbeeld hier doordrongen is van gezondheid. Spa’s, massagesalons, zwembaden met verwarmd zeewater, zuiverende theesoorten en uiteraard de strandstoelen om al die gezondheid zo relaxed mogelijk te ondergaan.

‘En het werkt’, verzekert Frau Friesinger mij. Om dat te onderbouwen geeft ze me een wetenschappelijk artikel mee.

De conclusie: ‘De heilzame werking is een combinatie van het zout in de lucht, zonlicht, de zuiverheid van de lucht en de afstand tot het industriële leven van alledag.’

sigarettenautomaat

Na het bezoek aan de kliniek voelt druilerig regenweer ook anders. Fietsen door een Borkumse regenbui met zeelucht moet het summum van

gezondheid zijn! Ik mopper niet langer en stap op de fiets. Op naar het tweede dorp op het eiland, Ostland. Ooit waren Ost- en Westland gescheiden zoals Ameland ook ooit in tweeën was gesplitst.

Maar nu zijn ze aaneengeklonken.

Fietsend merk je ook dat Westland een stad is die qua grootte zijn gelijke niet kent op een Nederlands waddeneiland. Maar ook aan deze stad komt een einde en dan fiets ik ineens midden in een vertrouwd aanvoelend duinlandschap. Dit gebied heet ‘Zwischenzone’ en ik herken dezelfde vergezichten, vertrouwde geluiden van fazanten, ganzen en zangvogels, vermengd met het ruisen van de wind. Langs de kant van de weg staan borden met uitleg over de vegetatie of waarschuwingen om het wild met rust te laten. In de stromende

regen schiet ik ineens in de lach. In de berm staat een sigarettenautomaat. Vast voor mensen die even wat minder gezonde lucht zoeken.

Witte industrie

Jürgen Müller verhuurt huisjes en is gemeenteraadslid. Hij neemt me mee naar de Italiaanse ijssalon voor een cappuccino. ’De economische grondslag voor ons eiland is wat ik ‘de witte industrie’ noem, gebaseerd op wit strand, gezonde lucht, welzijn en natuur.’ Müller is bezorgd dat deze pijlers onder de lokale economie instorten als vijftien kilometer verderop in Nederland de geplande kolencentrale gaat draaien. Dan kunnen kurende gasten uit het Ruhrgebied straks misschien net zo goed thuis blijven.

De vlag ging uit in Harlingen, op 26 juni 2009. De Waddenzee had de status van werelderfgoed binnengesleept. Helaas, nu drie jaar later, merkt de bezoeker aan het Nederlandse waddengebied hier nog weinig van. Over het werelderfgoed Waddenzee bestaan dan ook veel misverstanden.

3 jaar Werelderfgoed Waddenzee

Hopen op meer toeristen

Denominatie van de Waddenzee als werelderfgoed had heel wat voeten in de aarde. Aanvankelijk was er veel scepsis over de voordracht en stond het onderwerp tien jaar op de agenda van het overleg tussen de Waddenlanden. Uiteindelijk stemden ook de grootste criticasters in met de nominatie. De bevestiging dat de status geen extra beschermende maatregelen tot gevolg heeft, gaf daarbij de doorslag. Ook de overtuiging dat hierdoor meer toeristen het gebied komen bezoeken, speelde een grote rol.

erfgoedstatus

Het besluit van Unesco om de internationale Waddenzee op de werelderfgoedlijst te zetten ging gepaard met de aanbeveling om een strategie voor de ontwikkeling van duurzaam toerisme op te zetten. Daar is nu een werkgroep uit de drie Waddenlanden mee bezig. Daarnaast zijn er plannen ontwikkeld om meer bekendheid te geven aan de werelderfgoedstatus van de Waddenzee. Dat is in het Duitse waddengebied aardig gelukt. Daar hangen overal posters en zijn folders te verkrijgen die bezoekers welkom heten en wijzen op de bijzondere natuur van het ‘Welterbe Wattenmeer’. In Nederland moet je echter goed zoeken. Websites van de Waddeneilanden vermelden nagenoeg niets over de erfgoedstatus en in het gebied zelf zie je nergens dat je hier een op wereldschaal uniek natuurgebied kan beleven.

onbekend, onbemind

Emily Schrage, student European Studies aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, onderzocht tijdens haar stage bij de Waddenvereniging hoe het gesteld is met de bekendheid met de werelderfgoedstatus onder de bezoekers van het Nederlandse waddengebied. Zij enquêteerde bij de veerbootterminals in Harlingen en Holwerd en op Ameland.

‘De meeste mensen weten er wel iets van af, maar de overgrote meerderheid weet niet om welk gebied het gaat. Driekwart denkt dat de eilanden zijn aangewezen. Opvallend is dat ook sommige eilanders dat denken.’

De natuurwaarden, de rust en de ruimte zijn volgens de ondervraagden de belangrijkste redenen om de Waddenzee uit te roepen tot werelderfgoed. Een grote meerderheid denkt ook dat door deze status de Waddenzee beter beschermd is. Volgens Schrage moet de Waddenvereniging nog meer benadrukken waarom de Waddenzee zo bijzonder is. ‘Als de bezoekers kennis krijgen over die unieke waarden, dan zullen ze ook gemotiveerd raken om voorzichtiger met het gebied om te gaan.’

Goede voorlichting

Arjan Berkhuysen, directeur van de Waddenvereniging, ziet een belangrijke rol voor de vereniging weggelegd. ‘Ik zie allerlei goedbedoelde initiatieven om de werelderfgoedstatus te promoten, maar als je die mensen vraagt wat die status voor dit gebied inhoudt, heeft men geen idee. Daar kunnen wij hen bij helpen en dat zullen we dus ook doen.’ De Waddenvereniging gaat zich deze zomer sterk maken voor een goede voorlichting over het werelderfgoed in samenwerking met het toeristisch bedrijfsleven, zodat bezoekers op verantwoorde wijze kunnen kennismaken met de wereldse natuur van het waddengebied. ‘Het gebied wordt alleen maar mooier en leuker als je er meer over weet.’

Natuurlijk werelderfgoed

De internationale Waddenzee is aangewezen als een natuurlijk werelderfgoed. Het gebied bezit universele natuurwaarden, is groot en intact en weet zich verzekerd van een goede bescherming. De jonge dynamische landschappen en de grote variëteit aan planten en diersoorten, die zich aan de steeds wisselende omstandigheden hebben aangepast, maken het gebied uniek op wereldschaal. Voor meer informatie: www.waddenzeewerelderfgoed.nl.

Dit is mijn wereldplek

Doe mee en deel je favoriete waddenbestemming

Wat: noord-Friesland buitendijks.

Waar: Het gebied achter de dijken tussen zwarte Haan en de pier van Holwerd.

Waarom: Een van de grootste kwelders van Europa. zeer afwisselend landschap met mooi kleurenpalet en prachtige vergezichten. Prima plek om vogels te spotten. tip: Door het gebied lopen drie gemarkeerde wandelroutes. breng bij slecht weer een bezoek aan de Seedykster toer voor een panoramaview.

Vaak zijn ze verborgen, soms sta je er zomaar midden in. ze zijn uniek door hun schitterende natuurpracht of verbonden aan een heel persoonlijk moment. Het waddengebied kent talloze bijzondere plekjes. Het WADDENmagazine is op zoek naar uw favoriete plek. Alle ingezonden plekken delen wij weer op onze website en fanpage op Facebook. zo creëren we samen een persoonlijke reisgids naar de meest fantastische uithoeken van het werelderfgoed Waddenzee. ter inspiratie hebben we alvast vijf paradijselijke plekken op een rij gezet.

Vul ze aan en stuur uw verhaal en een foto van uw wereldplek naar info@waddenvereniging.nl.

Wat: Rottumeroog.

Waar: Voor de Groningse kust bij Schiermonnikoog.

Waarom: Het simpele feit dat een onbewoond eiland in onze eigen Waddenzee iets magisch heeft. tip: Staatsbosbeheer organiseert jaarlijks 25 excursies naar Rottumeroog. Die zijn wel elk jaar razendsnel vol. Vroeg boeken dus!

Wat: Posthuiswad Vlieland.

Waar: Helemaal aan de westkant van Vlieland, vlakbij het Posthuys en het militaire kamp op de Vliehors. Waarom: De beste plek om je hoofd even helemaal leeg te maken. overal wad, zo ver je kunt kijken. Alleen het geluid van je eigen voeten in het slik en vogeldrukte. tip: Het Posthuiswad is een beschermd natuurgebied en dus niet altijd toegankelijk. Wel kun je over de polderdijk lopen. Aan de ene kant van de dijk ligt het wad, aan de andere kant de kroonspolders. Vanaf de duintop aan het einde van het paadje heb je een werkelijk adembenemend uitzicht. Verrekijker mee! Het Posthuys is een heerlijk begin- of eindpunt voor een wandeltocht naar dit gebied.

Wat: De Hors texel.

Waar: Uiterste zuidpunt van texel.

Waarom: De naam ‘hors’ betekent een in zee liggende zandplaat die bij vloed wordt overvloeid. Hier kun je zien hoe duinen zich vormen. op de jongste duintjes groeit biestarwegras, op de al wat oudere helmgras.

tip: De natte duinvalleien zijn vanwege de vaak zeldzame plantensoorten met poëtische namen als parnassia, armbloemig waterbies en duizendguldenkruid ook zeker een bezoekje waard.

Wat: Peasens-moddergat.

Waar: Voormalig vissersdorp in noordoost-Friesland bij lauwersoog.

Waarom: op deze plek ligt het bewijs dat het wad meer is dan een simpele moddervlakte. De door wind en getij aangetaste paaltjes en de afgeslagen delen van de kwelder leveren schitterende plaatjes op. tip: Via de twee kilometer lange pier kun je een heel eind het wad op lopen, een bijzondere ervaring. Vanaf de pier kun je Schiermonnikoog, Engelsmanplaat en, bij helder weer, Ameland zien liggen. Vanaf Paesens-moddergat is het ook mogelijk om diverse wadexcursies en wadlooptochten te ondernemen.

Waddenshoppen

Wilt u het werk van de Waddenvereniging extra steunen? En tegelijk een leuk cadeau kopen? Bestel dan één van de artikelen uit de Waddenwinkel. Nog meer keus heeft u op www.waddenvereniging.nl/winkel.

krabbeN vaNGeN, kijkeN eN teruGZetteN krabbenvangset

Deze diervriendelijke set is bedoeld voor kleine professionele wadbiologen in wording. met het stevige touw en de roestvrijstalen knijper wordt elke krab veilig opgepikt. Eenmaal gevangen kan het diertje goed bekeken worden in de grote doorzichtige emmer. met de handige geplastificeerde kaart wordt snel duidelijk wat voor krab men in de kuip heeft. is het een gewone zwemkrab, penseelkrab of misschien een noordzeekrab? na determinatie wordt het beestje door de tevreden wadbioloog natuurlijk weer teruggezet in de natuur. Erg leuk voor uw (klein)kinderen!

normaal e 8,95 Voor leden deze zomer slechts e 7,50 *

REtRo SWEAtER

Deze heerlijke sweater mag natuurlijk niet ontbreken in uw bagage als u het wad bezoekt. Stevig van kwaliteit en geschikt voor zowel mannen als vrouwen. op dit moment alleen verkrijgbaar in de maten m en S. e 27,50

PAnoRAmA toPCARDS

Set van 3 verschillende kaarten e 8,95

Wenskaarten met envelop 12 x 15 cm

Set van 6 verschillende kaarten e 15,00

* Deze ledenactie loopt tot 15 september 2012.

méér cadeaus…

WADWAA zoek snel op wat er drijft, kruipt of groeit op het wad. Past in elke broek- of jaszak.

REtRo t-SHiRt lekker uitwaaien met het bekende ‘Wees wijs met de Wadden’-shirt. Wit met rood/ blauw logo Waddenvereniging. Voor jong en oud.

Dames/heren S/m/l/Xl e 15,00 kinderen maat 104 t/m 152 e 11,00

Wenskaarten met envelop 15 x 15 cm

Set van 6 verschillende kaarten

natuurkaarten

Wenskaarten met prachtige natuurbeelden. zonder tekst, dus te gebruiken voor iedere gelegenheid. Verkrijgbaar in verschillende formaten en samenstellingen. op duurzame wijze gedrukt en verpakt.

Als Waddenvereniging hebben we maar één doel. zorgen dat ook komende generaties van het wad kunnen genieten. met de aankoop van artikelen uit de Waddenwinkel ondersteunt u de activiteiten ter bescherming en behoud van het waddengebied. Hartelijk dank daarvoor.

tEKst: jOjANNEKE DRIjVER

Globetrotters

Op zoek naar een mooie plek leggen wij tijdens onze vakanties enorme afstanden af. Ook planten en dieren gaan vaak op reis en gebruiken allerlei trucjes om zich te verplaatsen.

mierenbroodje

Viooltjes kom je overal tegen. Deze in Nederland algemene plant heeft een bijzonder truc om de zaden te verplaatsen. Mieren zijn namelijk gek op een vetrijk, zoet uitgroeisel van het zaad, het zogenaamde mierenbroodje. De werksters verzamelen zo veel mogelijk van de zaden in de mierenkolonie. Op die plek gaan dan weer viooltjes groeien.

Enkeltje bergeend

Massaal

komt het kleine wadslakje soms voor op bepaalde delen van de wadplaten. Daar doen ze zich tegoed aan de algen die op de wadbodem groeien. Bergeenden zijn constant op zoek naar voedsel op de wadplaten en er verdwijnen dan ook heel wat wadslakjes in de eendenmagen. Onderzoek van bergeendenpoep toonde aan dat de slakjes dat kunnen overleven. Zo kan het wadslakje door de bergeend tientallen kilometers verplaatst worden.

tropische verrassing

Wie

heel goed zoekt, vindt aan het strand van de Waddeneilanden soms bijzondere zaden. Zeehart, paardenoogboon en knikkernoot zijn voorbeelden van tropische drijfzaden, die ergens in een exotisch vakantieland in zee terecht zijn gekomen en hier aanspoelen. De zaden zijn aangepast om lang in het zeewater te kunnen drijven en hun kiemkracht te behouden. Een mooi voorbeeld is de kokosnoot. Een dikke, vezelige schil zorgt voor het drijfvermogen en de harde noot is voor zeewater ondoordringbaar. Overigens zijn de kokosnoten die hier wel eens aanspoelen vaak afkomstig uit scheepsafval.

tumbleweed

Dezeeraket is een echte pionier. De plant, met leerachtige bladen en stengels, die mooi roze bloeit, vinden we vooral op de stranden. Daar houdt hij stand tussen het stuivend zand, af en toe overspoeld door zout zeewater. De wind is heel belangrijk voor de verspreiding van de zeeraket. In de herfst sterven delen van de stengel met rijpe zaden af, die door de wind over het strand rollen. Als de zaden terechtkomen in een hoopje aangespoelde plantenresten, dat in de winter met zand wordt bedekt, kunnen ze het jaar daarop ontkiemen.

Hongerlijdertje

Het is nog geen centimeter lang en lijkt op een geraamte. Het kreeftje met de toepasselijke naam hongerlijdertje behoort tot de familie van de spookkreeftjes. Ze komen voor op een slibrijke, zandige bodem en voeden zich met kleine voedseldeeltjes, die ze met de lange scharen van hun voorpoten uit het water vissen. Door zich vast te klampen aan zeesterren kunnen de hongerlijdertjes zich verplaatsen. Als bijkomend voordeel kunnen ze met de zeesterren mee-eten: ze voeden zich met de gemorste voedselresten.

Als het zeewater wijkt, verschijnt er een verborgen wereld waarin het wemelt van de schelpen, krabben en andere waddendieren. Tijdens een droogvaltocht kun je zelfs eventjes wandelen over de zeebodem waarin al deze dieren leven.

Droogvallen op zee

Wandelen in een verborgen wereld

Net buiten de haven van Harlingen wordt het grootzeil van een tjalk gehesen. Het kabaal van een rollende lier en een klapperend zeil klinkt luid over de Waddenzee. Binnen in de kajuit zitten zo’n twintig mensen die goed zijn aangekleed en hun handen warmen aan een kop thee of koffie. Kok Bram Bakker deelt gevulde koeken uit: ‘Als je lekker eten aan boord hebt, is de dag al gewonnen!’

Schipper Sjoerd en zijn vrouw Elise geven een korte beschrijving van de te varen route en hoe de dag eruit zal zien. Twaalf uur op een schip. Is dat echt zo lang als het klinkt, of is het de perfecte vorm van onthaasting? In elk geval is er genoeg tijd om kennis te maken met elkaar, ervaringen uit te wisselen en te staren naar de horizon.

’t wad op Schitterende weersomstandigheden zijn geen vereiste voor een droogvaltocht. Want hoewel de regen ons af en toe om de oren slaat, zit de stemming er aardig in. Frisse wind en een strijd met de elementen kunnen heerlijk zijn. Vooral als er in de kajuit ruimte is om je op te

Droog Vall EN m E t kort IN g ook lekker onthaasten op een actieve manier? De stichting Historische Zeilvaart heeft heel wat boottochten waar nog een plekje vrij is. Er is voor ieder wat wils: meerdaagse themareizen, een dagje genieten van culinaire waddenproducten of gewoon een dag lekker zeilen. Voor meer informatie en boekingen, kijk op de website: www.historischezeilvaart.nl. leden van de Waddenvereniging krijgen maar liefst 15 euro korting per persoon op een droogvaltocht.

warmen en knus in een hoekje te kruipen met een tijdschrift of een kop thee. Halverwege de dag vaart de tjalk zachtjes tegen een zandplaat aan. Kok Bram heeft inmiddels een lunch voorbereid waar we allemaal van genieten. Als het schip volledig is drooggevallen, verlaat de groep via een trappetje de tjalk en begint de wadexcursie. De vergezichten vanaf de zandplaat zijn prachtig. De horizon lijkt te zijn

opgegaan in water en lucht en daar wordt iedereen een beetje stil van. Een scala aan schelpen, zeediertjes en wieren wordt gevonden en nader bekeken. Enthousiast vertelt de gids over alles wat er op de zeebodem leeft. Het is bijna onvoorstelbaar dat we een paar uur later weer omgeven zijn door water. Weer terug aan boord wacht een stevige maaltijd. Daarna gaat iedereen lekker

uitbuiken op het dek, genietend van de laagstaande zon die tussen de wolken door piept. En met rozige wangen en wiebelende zeebenen keren we net voor zonsondergang terug in de haven van Harlingen.

Sp IE rball EN toc H t g een zin in varen, maar je wilt wel het wad op? Dat kan. In de zomermaanden verzorgt de Werkgroep Excursies (WEX) excursies vanaf de eilanden texel en terschelling. De WEX is een groep jongeren in de leeftijd van 18 tot 30 jaar, met een passie voor de eilanden en de natuur. Ze nemen je mee naar de weelde van het wad, waar een wereld van natuur voor je opengaat. o f ze laten met aanstekelijk enthousiasme zien wat er in de Noordzee zwemt tijdens een sleepnetexcursie: hierbij komt het aan op spierballen, want tijdens de excursie wordt een groot net langs de kust getrokken. a ls alles goed gaat komen er zeedieren in het net waar de gidsen veel over kunnen vertellen. Interesse in zo’n leuke excursie? Vanaf juli kunt u contact opnemen met: WEX op texel: 06-23818273 of WEX op terschelling: 06-30228443.

Heb je een vraag, opmerking, goed idee? ScHrijf, bel of mail naar: Waddenvereniging

poStbuS 90, 8860 ab Harlingen tel.: 0517-493693 e-mail: info@Waddenvereniging.nl

Wil je de digitale jeugdnieuWSbrief ontvangen? mail je e-mailadreS naar jeugd@Waddenvereniging.nl

Wad4u Wad4u vlooien!

Ruim baan vooR de jeugd! altijd in het haRt van het Waddenmagazine: vieR jeugdpagina’s. dat geeft jonge (en óók oudeRe) leden de kans even snel WaddeninfoRmatie te tanken.

Zout water, weinig eten, de ene keer ijskoud en kort daarop kokend heet. Nee, het strand is niet echt een leuke plek om als dier te leven. Toch wonen ze er, strandvlooien bijvoorbeeld. Dit kreeftachtige beestje is niet groter dan een halve vingernagel. Wil je ze zien? Til dan eens wat aangespoeld zeewier op dat langs de vloedlijn ligt, dan springen ze vaak met een heleboel tegelijk tevoorschijn. Ze kunnen wel een meter ver springen! Aan de wadkant leeft ook een soort strandvlo, die heet de kwelderspringer.

mmmm, lekker zand eten

Elk jaar ‘eet’ de Waddenzee meer dan vijf miljoen(!) kubieke meter zand uit de Noordzee. Dat zijn ongeveer 200.000 zandauto’s. Tijdens stormen neemt de zee ook grote happen van de stranden van de eilanden. Het eten van de Waddenzee is, net als bij mensen, eenrichtingsverkeer. Het meeste zand haalt de Waddenzee uit het Westen, aan de oostkant poept hij het zand weer uit.

Door grote bouwwerken zoals de Afsluitdijk is de stroming in de Waddenzee veranderd en verdwijnt er nu meer zand dan er bij komt. Daardoor heeft de Waddenzee nu altijd honger. Een beetje trek is niet erg, maar als de Waddenzee niet genoeg zand eet kunnen de wadplaten, die voor vogels en zeehonden zo belangrijk zijn, op een gegeven moment onder water verdwijnen. Daarom helpt de mens de natuur een handje. Op plekken waar het zand het snelst verdwijnt, wordt met grote buizen zand uit de diepe zee op het strand gespoten. Dat heet zandsuppletie. Zo voorkomen we dat de Waddenzee verdrinkt.

zand

Wad4u Wad4u

Het zand van de meeste Nederlandse stranden is niet spierwit, maar een beetje gelig. Die kleur komt door hele kleine algen, schimmels en bacteriën die er in leven. Als je twee stofjes bij elkaar gooit, reageren ze soms op elkaar. Gooi maar eens een suikerklontje in een colafles! Zo werkt het ook met die plantjes en beestjes op het strand. Als ze met elkaar in contact komen, vormen ze samen een klein laagje roest op het strand. Dat is de gele kleur die je ziet.

7.500.000.000.000.000.000

Een student van de Universiteit van Hawaii berekende eens dat er op de hele aarde 7,5 triljoen korrels zand op de stranden liggen. In Engeland pakken ze het anders aan. Wetenschappers tellen op een strand in Cornwall alle zandkorrels. Dat hoeven ze gelukkig niet met de hand te doen, maar met speciale apparaten. Dat moet ook wel, want in een hand kun je al miljoenen zandkorrels vasthouden. Ze zijn in 2011 begonnen met tellen en ze verwachten vijf jaar nodig te hebben om alles te tellen.

Waarom zakken de torens van jouw zandkasteel elke keer in elkaar, terwijl grote mensen soms de meest prachtige zandkunstwerken maken? Dat komt omdat die zandkunstenaars vals spelen. Ze gebruiken geen gewoon strandzand, maar speciaal rivierzand. Het zand op het strand is helemaal rond geworden

doordat de korreltjes in het water steeds tegen elkaar aan hebben geschuurd.

Maar het ideale zandkastelenzand ziet er uit als een dobbelsteentje en komt uit de Maas. De korrels passen heel goed in en op elkaar.

Ben jij een echte zandkastelenkunstenaar? Stuur een foto van jezelf met je fort, zandkasteel, ‘druipgebouw’ of creatief zandbouwwerk naar info@waddenvereniging.nl. Alle zandkunstwerken komen op de Facebookpagina van de Waddenvereniging te staan.

De beste inzendingen belonen we met een mooi T-shirt!

Het antwoord van de puzzel uit het maartnummer is ‘heremietkreeftje’. Uit alle goede inzendingen is een winnaar gekozen.

Joas Keij krijgt het T-shirt toegestuurd. Gefeliciteerd!

terugblik: 150 jaar waddentoerisme

menig eilander keek in 1853 raar op toen op Ameland badkoetsen de eerste welgestelde toeristen naar zee brachten. Anderhalve eeuw later zijn de Waddeneilanden volledig afhankelijk van het toerisme. Jaarlijks zoeken ruim

1,5 miljoen mensen op de eilanden naar rust, ruimte en natuur.

op

Strandvermaak op Terschelling met

de achtergrond twee badkoetsjes

Ondernemende

Amelanders namen in 1852 het initiatief tot het oprichten van een zeebadinrichting. Hiermee volgde men een trend die in de 19e eeuw onder de gegoede burgerij van Engeland was ontstaan. Het nemen van een zeebad zou een reinigende invloed hebben op het menselijk lichaam. In navolging van de Engelse badplaatsen en het Duitse eiland Norderney, bouwde men bij Nes een badhuis aan het strand met een ruime gezelschapszaal, badkamertjes en een heren- en damesbadkoets die de badgasten een eindje de zee in konden rijden. De damesbadkoets was omgeven door een kleed, zodat de baadster niet gehinderd door nieuwsgierige blikken in zee kon afdalen. De eerste badinrichting was geen

succes. Ameland was nog slecht bereikbaar. Een vaste veerverbinding bestond nog niet. Pas aan het eind van de 19e eeuw, toen het Noord-Friese spoorwegnet de waddenkust bereikbaar maakte en een motorboot volgens een vaste dienstregeling ging varen, werd een volgende poging ondernomen om Ameland als serieus badeiland te promoten. Vanaf dat moment ontwikkelden de eilanden zich als toeristische bestemmingen.

Fascinerend licht

Na de gegoede toeristen, die in een hotel verbleven of een huisje lieten bouwen, volgden ook de minder draagkrachtigen. Men vond onderdak in een eenvoudig pension of een kamer

bij een eilandbewoner. Na de Tweede Wereldoorlog groeide het aantal toeristen snel. Eenvoudige kampeerterreinen en vakantieoorden boden aan velen onderdak die op hun favoriete waddeneiland konden genieten van het verworven recht op een doorbetaalde vakantie. Natuurlijk ging men er heen om van het strand en de zee te genieten, maar in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw ontdekte men ook de bijzondere natuur van de Waddeneilanden.

‘Ik wilde wel eens met eigen ogen de Boschplaat zien’, herinnert Hans Domburg, lid van de ledenraad van de Waddenvereniging, zich. In 1972 ging hij voor de eerste keer naar Terschelling om sindsdien elk jaar terug te komen. Met vrouw en kinderen sjouwde hij

In de jaren tachtig werden de accommodaties op eilanden verbeterd en verschenen een aantal moderne hotels

‘We gingen het wad op om te vissen, maar de meiden begrepen dat niet’

antal overzettingen naar de eilanden b ron Waddenfederatie)

door de duinen en over het wad. ‘Natuurlijk gingen we met de kinderen naar het strand, maar als we een wandeling maakten naar het Amelander Gat of over het wad zwierven, vermaakten ze zich ook prima.’

In de afgelopen veertig jaar is hij op alle eilanden geweest, maar Terschelling blijft favoriet. ‘Dat licht op de Boschplaat, daar word je helemaal niet goed van. Fascinerend.’ En er wordt altijd gekampeerd, alleen voor een verblijf van een paar dagen wordt wel eens een hotelletje gezocht.

de jeugd van vroeger

Ook de ogen van Peter Huig beginnen

te glinsteren als hij terugdenkt aan zijn avonturen op Terschelling. ‘We hoorden bij de stoere groep jongens en meiden die vanuit Leeuwarden alleen op vakantie gingen. Op het jeugdveldje van de kleine camping bepaalden wij wat er gebeurde.’ Huig, die verbonden is aan Stenden Hogeschool, waar hij onderzoek doet naar de ontwikkelingen van het toerisme in Noord-Nederland, behoort tot de generatie Friezen die met plezier terugdenkt aan de jeugdcultuur die met name op Terschelling in de zeventiger jaren ontstond. ‘Het waren niet alleen strandfeesten. We gingen ook het wad op om mosselen te rapen of te vissen. Maar de meiden begrepen dat vaak niet.’

Hij blijft terugkomen op de Waddeneilanden, waarbij naast Terschelling ook Schiermonnikoog tot zijn favorieten hoort. Dit herhalingsbezoek is een belangrijk kenmerk van het toerisme op de eilanden. Veel mensen komen er jaren achtereen, vaak op dezelfde plek. De meeste bezoekers zijn afkomstig uit de noordelijke provincies. Van de buitenlanders die de Wadden bezoeken komt het overgrote deel (80 procent) uit Duitsland. Zij komen vooral op Texel en Ameland.

Griekse concurrentie

Vanaf 2000 inventariseren de onderzoekers van Stenden jaarlijks de

Wadexcursies versterken het toerisme op de eilanden

bezettingsgraad op de Friese Waddeneilanden. Hieruit blijkt dat het aantal overnachtingen gedurende de zomer een licht dalende tendens vertoont. In voor- en naseizoen komen juist meer bezoekers en zitten in de weekeinden de veerboten redelijk vol. Er is veel geïnvesteerd in kwaliteitsverbetering. Meer bungalows en luxere hotels, die het hele jaar rond bezet zijn. Veel jeugdcampings zijn verdwenen. Een jongerenvakantie op de Wadden kan moeilijk concurreren met een goedkoop verblijf aan de Spaanse of Griekse kust. Dat is een beetje ten koste gegaan van de sfeer, constateert Hans Domburg: ‘Het is allemaal wat zakelijker geworden,

minder gemoedelijk. Maar gelukkig is hoogbouw uitgebleven en zijn de nieuwe hotels redelijk in het landschap ingepast.’ Elke vijf jaar zet Stenden een consumentenonderzoek op dat enig licht werpt op gedrag en motieven van de bezoekers van de Waddeneilanden. Hieruit blijkt dat wandelen, fietsen en strandbezoek de populairste activiteiten zijn tijdens een bezoek aan de eilanden.

Zinvolle excursies

De bezoekers waarderen vooral de sfeer en de landschappen op de eilanden. Echt grote problemen met toeristen die de natuur verstoren doen zich niet voor.

De meest kwetsbare natuur bevindt zich op plekken waar weinig mensen komen.

De specifieke natuurwaarden van de Waddenzee spelen een minder grote rol in de beleving van de toerist.

Hans Domburg ziet dat ook in de praktijk. ‘Ik fiets op het eiland bijna dagelijks langs de waddendijk en zie dan maar heel weinig mensen.’ Toch heeft het kennismaken met de natuur van het wad invloed op de ontwikkeling van het toerisme, ontdekte Akke Folmer, promovendus aan Stenden en de Rijksuniversiteit Groningen. Uit een enquête onder excursiegangers in de zomer van 2011 bleek, dat degenen die het wad leren kennen een grotere binding krijgen met het waddengebied en vaker terugkomen. Hieruit kun je de conclusie trekken dat de excursies van de Waddenvereniging, de natuurcentra en Staatsbosbeheer het toerisme op de eilanden versterken. De komende maanden zullen weer duizenden mensen inschepen in

Het is wetenschappelijk onderzocht: boek je een waddenexcursie, dan wordt je band met het gebied intenser.

Den Helder, Harlingen, Holwerd of Lauwersoog om hun favoriete plekken op de eilanden opnieuw te ontdekken. Zodra de boot de haven heeft verlaten begint voor hen de vakantie. Of, zoals Hans Domburg het verwoordt: ‘Dan laat ik al mijn dagelijkse beslommeringen achter me, dan voel ik me weer vrij’. Ook Peter Huig kent dit waddengevoel. ‘Als ik na een verblijf op het eiland in Leeuwarden terugkom, voel ik me altijd een beetje depressief.’

Van oudsher hebben de stranden een grote aantrekkingskracht op de bezoekers van de eilanden.

in DE zomER kUn JE oP HEt WAD AllERlEi biJzonDERE

nAtUURVERSCHiJnSElEn ziEn. HEt WADDEnmAGA zinE StElt

toVER tRUCS

EEn bont boEkEt SAmEn En lEGt Uit WAt ER GEbEURt.

Groene stranden

De ‘groene’ stranden aan de Noordzeekant van Schiermonnikoog en Terschelling zijn ’s zomers niet alleen apart om te zien, maar biologisch ook bijzonder. Vlakke, nog enigszins natte delen van het strand raken bedekt met een dunne laag blauwwieren, eigenlijk bacteriën, die met behulp van bladgroen van zonlicht leven. Daaronder ligt een flinterdunne paarse laag en vervolgens een zwarte band – beiden gevormd door andere typen bacteriën, die leven van de afvalproducten van de zogeheten cyanobacteriën bovenin.

Alleen de bewoners van dit, in het Duits ‘farbstreiffensandwatt’ (letterlijk: gekleurde-strepen wad), kunnen tegen de flink oplopende temperatuur en de zoute omstandigheden ter plekke. Gedacht wordt dat het eerste leven op aarde bestond uit zulke bacteriegemeenschappen.

Paarse kwelders

De kwelders aan de waddenzeekant van de eilanden, maar ook op diverse plaatsen langs de Groningse en Friese kust, verschieten van kleur in de loop van de zomer: van grijs-groen naar

lila-paars. Dat komt door bloeiend lamsoor, een typische plant van de kwelderstrook, die bij een hoge waterstand nog door de zee overstroomd raakt. Alleen planten die goed tegen zout kunnen overleven hier. Lamsoor kan dat doordat het zout uitscheidt via kliertjes aan de onderkant van de bladeren. De groeicondities voor planten op de kwelder veranderen geleidelijk door natuurlijke processen. De begroeiing verandert mee, totdat uiteindelijk de grassoort strandkweek overheerst. Een kleine hoeveelheid grazend vee vertraagt dit proces, blijkt uit onderzoek.

een overvolle zee

In de zomer krioelt de zee van leven. In het voorjaar geboren gewone garnalen zwermen in de branding van het Noordzeestrand en zoeken bij hoogwater naar voedsel boven de platen van de Waddenzee. Jonge scholletjes scharrelen over de bodem in ondiep, warm water. Steurgarnalen verkennen het brakke water van kreken en slenken aan de Waddenzeekant van de eilanden. Soms is de zee iets té vol leven. Bij sterke, aflandige wind stroomt dieper Noordzeewater naar de kust en komen vaak kwallen mee. Niet prettig om tussen te zwemmen, maar wel een bijzonder gezicht met hun doorschijnende, schermvormige lichaam en bungelende tentakels. Het meest voorkomend zijn de oorkwal en zeepaddenstoel, beiden onschuldig. Kompaskwallen en blauwe haarkwallen zijn zeldzamer en veroorzaken met de ‘netelcellen’ in hun tentakels een branderig gevoel.

Geheimzinnige zeevonken

Het meest bijzondere zeeleven van de zomer is zonder twijfel zeevonk. Op rustige, donkere avonden licht het

zeewater groenig op, vooral waar het water wordt omgewoeld door zwembewegingen of een scheepsschroef. Achter het geheimzinnige zeelicht zit een bolvormige eencellige alg, een miniscuul plantje, dat met zijn half tot één millimeter in doorsnede uitzonderlijk groot is voor de algenfamilie. De Noctiluca, zoals zijn wetenschappelijke naam luidt, leeft niet van zonlicht, maar hengelt met een kleverig draadje nóg kleinere planten en diertjes naar binnen. Licht geeft hij door een bijzonder molecuul, luciferine, dat is afgeleid van het chlorofylmolecuul, waarmee andere algen voedsel uit zonlicht maken. Bij verstoring reageert zuurstof met luciferine en ontstaat een korte lichtflits. Waarschijnlijk schrikt het licht roofdieren af.

Wolken van veren

Veren van vogels zijn heel bijzondere biologische bouwsels. De hoornachtige huiduitgroeisels, een soort nagels, vormen met de honderden fijne vertakkingen of ‘baarden’, die ontspringen aan een centrale schacht, een licht en sterk geheel. Hand- en armpennen vormen samen de aerodynamisch gevormde

vogelvleugels en donsveren geven een prima isolatie voor het vogellichaam. Door het gebruik van de veren slijten ze en verliezen zo hun functie. Daarom ruien in de zomer de meeste vogels, na de nestperiode en voor de eventuele trek. Oude veren worden afgeworpen en er groeien nieuwe voor in plaats. Bergeenden uit heel West-Europa ruiden vroeger vooral in Duitse Waddenzee, maar de laatste jaren ruien er tot zo’n tweehonderdduizend van de bonte grote eenden in de Nederlandse Waddenzee. Onder andere ten noorden van Harlingen komen veel bergeenden voor, waarschijnlijk door een toename van hun favoriete voedsel van slijkgarnalen.

verharende zeehonden

Ook gewone zeehonden ‘ruien’ in de zomermaanden. De zeezoogdieren vervangen hun korte stugge vacht na de voortplantingsperiode, die loopt van juni tot eind juli. Grijze zeehonden verharen in het vroege voorjaar, na de voortplanting in januari-februari.

Voor de groei van nieuwe haren is vitamine D nodig, dat wordt aangemaakt door zonlicht. Ook vallen oude haren beter uit bij een droge huid. Vandaar dat zeehonden in de verharingsperiode veel op zandbanken liggen, en beter niet opgeschrikt en het water in gejaagd worden. Uit onderzoek blijkt dat zeehonden het water in vluchten wanneer wandelaars of kano’s tot zo´n 400 meter afstand zijn genaderd. Zeil- of motorboten verstoren zeehonden op afstanden tot 1200 meter, maar bij verstoring door wandelaars of kano’s blijven zeehonden langer weg. Intussen zijn in de Waddenzee zeehondenreservaten, waar de dieren rustig kunnen verharen, in voorbereiding op het volgende jaargetijde.

Tijdens de rui kunnen bergeenden tijdelijk niet vliegen

In de zomer krioelt de zee van leven

tEKst: MARCUs WERNER

Kwal Zeevonk

Hij is als boer geboren en zo wil hij ook eindigen. maar voorlopig werkt hij als voorzitter, naast zijn baan als wethouder, nog volop aan de versterking van het streekkeurmerk Waddengoud. ‘De sapjes en het vlees zijn heerlijk, maar Waddengoud is meer dan voedsel en delicatessen.’ Daarom is het aanbod sterk uitgebreid met onder meer kunst en horeca. ‘nee, het keurmerk groeit niet uit zijn voegen.’

Hoe Wordt GecoNtroleerd oF eeN Product NoG recHt HeeFt oP Het WaddeNGoud-etiket?

10 vragen aan harm evert Waalkens, voorzitter van de stichting Waddengroep

’Waddengoud is voelen zien, ruiken en proeven’

Naam: harm evert Waalkens (Winschoten, 1948).

studie: middelbare agrarische school.

baNeN: eigenaar van een biologische melkveehouderij, lid van de pvda-fractie in de tWeede kamer (1998-2002), Wethouder gemeente de marne, diverse nevenfuncties zoals lid raad van advies streek producten nederland en voorzitter raad van toezicht van stichting Waddengroep.

u beNt voorZitter bij de sticHtiNG WaddeNGroeP die Gaat over Het keurmerk WaddeNGoud. Wat Houdt dit keurmerk iN?

‘Waddengoud is een keurmerk dat wordt toegekend aan producten, mensen of bedrijven die afkomstig zijn uit de waddenstreek, dus de eilanden en een strook vasteland langs de Waddenzee. Waddengoud staat voor lokaal, duurzaam, ambachtelijk en streekeigen. Het moet consumenten dat unieke gevoel geven van een bezoek aan het wad.’

beHalve eteN eN driNkeN, Zoals bioloGiscH duiNdoorNbeleG, texels scHaPeNvlees eN craNberrysaP krijGeN Nu ook FotoGraFeN, restauraNts eN Galeries Het WaddeNGoud-keurmerk. Waarom is Het aaNbod Zo verbreed?

‘In het begin kwam alleen voedsel in aanmerking voor het keurmerk. Maar

de laatste jaren merken we dat de markt met bijvoorbeeld sapjes, bessen en vlees behoorlijk vol is. Daarnaast vinden wij dat het keurmerk staat voor meer dan proeven met je mond. Het is breder dan voeding en delicatessen. Het wad beleef je met al je zintuigen. Voelen, zien, ruiken en horen, ook dat hoort allemaal bij een optimale beleving van het gebied. Het is een gevoel, die belevingswereld laat zich lastig vangen in woorden.’

leGt u eeNs uit, Wat moet ik mij voorstelleN bij eeN WaddeNGoudFotoGraaF?

‘We kijken daarbij naar het werk dat iemand maakt. Het gaat er niet alleen om dat het mooi is, het moet ook het gebied verbeelden: de dijken, de leegte, het strand en de horizon. De verstilling van het wad moet consequent terugkomen in de fotografie. Fotografen met dit certificaat wonen en werken in het gebied en hebben een nauwe band met het wad.’

‘Er worden steekproeven genomen, maar ik weet eerlijk gezegd niet exact hoe vaak een controleur op pad gaat om een kijkje te nemen in de keuken van een bedrijf. Vergeet echter niet dat de sociale controle groot is. Bedrijven met het keurmerk houden elkaar in de gaten, en de klanten houden ook een oogje in het zeil. En dat is goed De waarde en betrouwbaarheid van Waddengoud mag niet verbleken.’

Wat HebbeN de meNseN oP Het Wad aaN Het keurmerk?

‘Als je alleen kijkt naar het geld dan heeft Waddengoud een toegevoegde waarde van 14 tot 16 miljoen euro op jaarbasis. Denk aan de arbeidsplaatsen die het oplevert en de extra overnachtingen van toeristen.’

de WaddeNZee staat oP de vijFde Plek als meest bekeNde streek vaN NederlaNd. texel, de raNdstad, Zuid-limburG eN de veluWe staaN HoGer. Hoe kaN WaddeNGoud ZorGeN voor eeN HoGere Plek oP de raNGlijst…?

‘De eerste plek hoeft van mij niet, die kun je alleen maar verliezen, maar een tweede plek zou mooi zijn. Waddengoud is een ijzersterk merk en dat helpt beslist

mee om de naamsbekendheid van het gebied te vergroten. Maar het is natuurlijk geen competitie. We gebruiken het keurmerk niet als marketingmiddel, het moet wel een exclusief merk blijven waar je op kunt vertrouwen.’

Welk WaddeNGoud-Product staat altijd oP uW boodscHaPPeNlijstje?

‘Ha, daar ga ik mooi niet op antwoorden. De mosterd, de wijnen, de fruitsapjes, het is allemaal heerlijk. Wat ik wel mooi vind is dat Stichting Sint Donatus op Texel, die zilte groenten verbouwt, een keurmerk heeft gekregen. Groente verbouwen op zilte bodem, dat is een mooi en innovatief experiment dat een grotere reikwijdte heeft dan het waddengebied. Van dat soort initiatieven ben ik zeer gecharmeerd.’

Naast WetHouder iN de GemeeNte de marNe beNt u ook NoG boer iN uW bioloGiscHe melkveeHouderij. Hoe Ziet uW daG er iN HemelsNaam uit?

‘Het werk in de veehouderij heb ik doordeweeks uitbesteed aan een paar mensen, maar in het weekeinde loop ik zelf in de stal. Het werk bij de gemeente is mooi, maar je verzet toch vooral veel lucht. Dan is het heerlijk ontnuchterend als je op zaterdag en zondag koeienstront staat te scheppen.

Maar uiteindelijk is dat wel wat ik wil. Ik werk zeker nog een aantal jaar, maar ik ben als boer geboren en ik hoop ook als boer te eindigen.’

beNt u eeN vliNderFaN?

‘Haha, nee. Ik kan amper een koolwitje van een andere vlinder onderscheiden. Maar ik begrijp je vraag, ik ben bestuurslid bij De Vlinderstichting. Toen ik werd gevraagd heb ik ze ook verteld dat ik als spruitjesteler zelfs nog koolwitjes van mijn land heb gejaagd. Ik heb de functie uiteindelijk wel aanvaard, want mij interesseren de bestuurlijke processen. De Vlinderstichting is een relatief kleine club, die tussen politiek en andere machtige natuurclubs net iets eenvoudiger kan manoeuvreren, en dat spreekt me aan. Ik vind vlinders overigens prachtige dieren hoor.’

Waar komt u Het lieFst oP Het Wad?

‘De Carel Coenraadpolder. Daar heb je een plek waar ooit een kamp heeft gezeten van de Molukse KNIL-militairen. Als je daar op de dijk staat, heb je een machtig uitzicht over de Dollard. Als ik gelukkig wil worden ga ik daar even heen.’

tEKst: DANIëL MULDER

In de vogelboeken heten vogels die in Nederland broeden en ‘s winters wegtrekken, ‘zomervogels’. ‘Zomergasten’ zijn officieel vogels die ook alleen in het zomerhalfjaar aanwezig zijn, maar níet in Nederland broeden. Zo´n echte zomergast is de reuzenstern uit Scandinavië. Deze schitterende grote neef van het visdiefje is zo groot als een stormmeeuw. Hoewel schaars, is hij in de zomer bijvoorbeeld rond het Lauwersmeer te zien. Let op het formaat en de felrode snavel.

De zomertaling broedt wél in Nederland, maar toch wordt deze kleine

eend in diverse vogelgidsen een zomergast genoemd. Misschien om een onderscheid te maken met zijn iets kleinere neef, de wintertaling, die broedt en overwintert in Nederland. De zomertaling is alleen in het zomerhalfjaar in het land. Ze zijn zeldzaam, maar de roep van het mannetje is onmiskenbaar: die klinkt als een houten ratel.

Grauwe ganzen zijn de grootste ‘grijze’ ganzen. Deze gans, met roze poten, broedde vroeger alleen in Scandinavië en was in Nederland rond 1980 een zeldzame wintergast. Dat is nu wel anders: ‘s winters bezoeken ruim 360.000 stuks

zomerse gasten

De lucht boven het wad trilt van de warmte. De nesten van de meeste vogelsoorten zijn verlaten, veel wadvogels zijn alweer naar het zuiden vertrokken. Maar voor sommige soorten zijn de zomermaanden hoogseizoen: deze zeven zomerse vogels kun je zelf spotten.

het land. Nieuw is dat zo’n 50.000 grauwe ganzen het hele jaar in Nederland blijven hangen en ook hier broeden. De brutale ‘zomerganzen’ verstoren veel andere natuur. Geen geliefde zomergasten dus.

De kleine plevier is níet de kleinste in zijn familie van kleine, mollige steltlopers. De strandplevier is kleiner, maar het scheelt niet veel. De kleine plevier is iets groter dan een mus. Hij heeft in de zomer een gitzwarte kraag en ‘koptelefoon’ tekening, waarmee hij op een bonte strandloper lijkt, maar hij onderscheidt zich door een gele oogring. De kleine plevier is in het waddengebied eerder bij zoet water binnenslands te vinden, de bonte strandloper aan zee.

Officieel is de boomvalk een zomervogel, want deze roofvogel broedt in heel West-

Europa en overwintert in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De aantallen van deze vrij schaarse verwant van de torenvalk gaan iets omlaag. Dat is jammer, want de boomvalk is een elegante en snelle jager. Anders dan de torenvalk vangt hij al vliegend kleine vogels en bijvoorbeeld libellen. De boomvalk broedt op alle Waddeneilanden. Op Texel waren in 2009 vier paren.

Een van de vogelsoorten waar de boomvalk het op heeft gemunt is de boerenzwaluw. Vandaar dat deze wendbare luchtacrobaten, een typisch zomers tafereel in de polders van de Waddeneilanden, flink in paniek raken zo gauw een boomvalk verschijnt. De boerenzwaluw arriveert in april vanuit Afrika en vertrekt uiterlijk in oktober weer zuidwaarts. In die tijd bouwt hij zijn

komvormige nest van modder tegen (boeren)gebouwen en brengt de jongen groot met in de lucht gevangen insecten.

Natuurbeschermers hebben 2012 uitgeroepen tot ‘Jaar van de Klauwieren’. Het zijn bijzondere vogels, omdat zij behoren tot de familie van de zangvogels, maar leven als roofvogels. Met hun haaksnavel vangen zij insecten en kleine zoogdieren. Klauwieren zijn erg achteruitgegaan door de insectonvriendelijke landbouw, maar lijken het weer iets beter te doen. De grauwe klauwier prikt voedsel op de stekels van duindoorns, als voorraad. Let er maar eens op in de duinen!

1.200 km aan bijzondere voetpaden

Sommige routes voeren je als wandelaar over het erf van de boer

In september 2013 is het routenetwerk Waddenwandelen helemaal klaar. Maar ook nu al kun je de paadjes volgen die kronkelen door de kustprovincies Noord-Holland, Friesland en Groningen.

Waddenwandelen is een bijzondere manier om het waddengebied te beleven. Het netwerk, een initiatief van Landschapsbeheer Groningen, Friesland en Landschap Noord-Holland, omvat ruim 1200 kilometer aan voetpaden via knooppunten. Of je nu zelf routes samenstelt of een van de veertien dagwandelingen loopt, je kuiert altijd over bijzondere paden door het waddenland en het kustgebied. ‘We streven naar diversiteit: oude kerkpaden, terpjes en wierden, buitendijks en boerenlandpaden’, vertelt Teatske van Dalen van Landschapsbeheer Friesland.

Gps-tracks

Het project, dat in februari 2013 op de Fiets- en Wandelbeurs in de RAI wordt gelanceerd, kent een vooruitstrevend karakter. De paden hebben een cultuurhistorische insteek, tegelijk is het project multimediaal. Van Dalen legt uit dat wandelaars straks via een geavanceerde website zelf kunnen bepalen hoe en waarlangs ze willen lopen. Dat kan via de veertien fraaie dagwandelingen of aan de hand van het bekende knoop-

puntensysteem waarmee je je eigen routes samenstelt. Deze kun je uitprinten, maar ook als app aan je smartphone met gps toevoegen. Zowel offline als online kun je ter plekke informatie krijgen over de route of interessante plekken waar je langs loopt. Voor wie denkt dat dit netwerk louter modernisme is, dat valt mee. Samen met Falkplan wordt een serie wandelkaarten gemaakt en op de markt gebracht. En voor liefhebbers van een gedegen voorbereiding zijn er drie wandelgidsen, die samen met Wandelnet (voorheen Wandelplatform-LAW) worden uitgegeven, compleet met kaarten, routebeschrijving en tips voor onderweg.

buiten gebaande paden

Maar wat maakt dit netwerk nou daadwerkelijk bijzonder? Volgens Van Dalen heeft dit te maken met de diversiteit van de routes in het authentieke waddenkustgebied. De achterliggende gedachte is om mensen het landschap te laten beleven in de ruime zin van het woord, noem het slow tourism of bezinning. Door de velden lopen, je daadwerkelijk

in het landschap begeven en buiten de gebaande paden treden. Zo zijn er diverse wandelroutes die over een boerenerf lopen, de zogenaamde boerenlandpaden. Vaak zijn dat juist de meest oorspronkelijke plekken die tot nog toe niet toegankelijk waren. Voor degenen die niet kunnen wachten: een gedeelte van de paden is al te bewandelen. Van Dalen was al eerder betrokken bij het aanleggen van de Historische Wandelpaden NoordoostFriesland. Een deel daarvan overlapt de routes van Waddenwandelen. Dus laat je niet weerhouden en ga deze zomer al genieten van de ruimte en het licht van het waddengebied.

Meer info: www.waddenwandelen.nl

Alle activiteiten van de Waddenvereniging

vindt u in de kalender op onze

website: www.waddenvereniging.nl.

Geniet Wad

Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.

Poffert in ’t zielhoes CCC

’t Zielhoes is een voormalige sluiswachterswoning aan de voet van de dijk langs de Waddenzee. sinds jaar en dag is het huis ingericht als een gezellig bruin café met terras, waar het heerlijk zitten is. Het café heeft een ruime parkeerplaats en vandaar kun je een wandeling maken over de dijk en langs de kwelders. Vlakbij is het haventje van Noordpolderzijl.

‘t Zielhoes houdt de Groningse gastvrijheid in ere. Op het menu staan bijvoorbeeld twee plakken huisgemaakte poffert met een kannetje gesmolten boter, bruine suiker en stroop voor 3,95 euro.

Poffert is een oer-Gronings gerecht. Het is een soort cake, gebakken in een speciale pofferttrommel.

Hij lijkt op een tulbandvorm, maar dan smaller en met een deksel. De boter en suiker worden pas na het bakken gebruikt, en niet ervoor, zoals bij een normale cake.

In en rond ’t Zielhoes worden regelmatig zomeractiviteiten georganiseerd, zoals concertjes, markten en diners. Het is ook vertrek- en aankomstplaats voor wadlooptochten en rondvaarten op het wad.

Adres: Zijlweg 4, Usquert. Actuele info: www.zielhoes.nl, onder het kopje agenda.

Huisje op texel

Zodra op texel het zomerseizoen begint staan ze er weer, de witte strandhuisjes in een lange rij. Ze lijken op grote houten kasten met een schuin dakje en openslaande deuren, al dan niet met raampjes erin. De meeste zijn per seizoen verhuurd, maar een klein aantal is per week of dag te huur. De strandhuisjes hebben meestal een vaste inhoud: een parasol of windscherm en twee strandstoelen. Er zijn

ook huisjes met ‘luxere’ voorzieningen, zoals een tafel en (stromend) water. Naarmate het comfort toeneemt, loopt de huur wat op. Bij strandpaviljoen Paal 9 kost een huisje 75 euro per week, bij Paal 17, mét stromend water, 90 euro. Handig: de huisjes zijn vaak op internet te reserveren, via de websites van de paviljoens. Zijn ze nog beschikbaar, dan kun je de huisjes ter plekke per dag huren. Een strandhuisje maakt je minder weersafhankelijk en vooral: je hebt een eigen beschut plekje op het strand, om windvrij een boek te lezen,

handdoeken over een lijn te laten drogen en de strandspulletjes te bewaren. slapen in deze huisjes is verboden, maar vroeg komen en ver na zonsondergang weggaan is meestal geen probleem.

Uit zeewind en rook

‘Ik kijk niet naar de klok, alleen naar de vis’, is het motto van de terschellinger visroker Hans Ditzel uit Hoorn. Hans rookt zijn verse vis op duurzame en ambachtelijke wijze, net als zijn overgrootvader deed. Met schoon en ontschorst terschellinger eiken-, beuken- en elzenhout maakt hij een rookmix die een verfijnde smaak oplevert. De verse vis (zalm, paling en makreel), wordt geprepareerd met ambachtelijk geoogst zeezout en door de wind gedroogd. Daarna wordt het in de rookkist gehangen. Door het uiterst langzame proces blijven de natuurlijke, gezonde vetten bewaard. Op dinsdag- en donderdagmiddag om 14 uur haalt Ditzel de vis uit de rookkist. Proef en ruik dit slowfood op z’n langzaamst! ‘Want het leven is al haastig genoeg’, vindt Ditzel.

Adres: Het Olde Ambaecht, Tordelenweg 10, Hoorn, Terschelling. Zie www.visrokenopterschelling.nl.

Op 13 juli komt CCC Inc, een beroemde Nederlandse hippieband uit de jaren zestig en zeventig, naar Vlieland. Hun optreden in de grote zaal van de Bolder op kampeerterrein stortemelk past in hun come-back tournee. CCC Inc wordt in 1967 opgericht in Amsterdam, ze spelen dan nog voornamelijk folk en bluesmuziek. Rond 1969 krijgt CCC Inc haar bekendste bezetting: Ernst jansz, wasbord; joost Belinfante, viool, zang; jaap van Beusekom, banjo, zang; jan Kloos, gitaar; Appie Rammers, bas en Huib schreurs, mondharmonica. In 1970 start de band een commune in Brabant, waarover een documentaire werd gemaakt die onlangs op tv is herhaald. In 1974 heft de groep zichzelf op en besluit ‘ondergronds’

te gaan, buiten de publiciteit. t ijdens bijeenkomsten is de groep altijd muziek blijven maken en soms stonden ze tóch weer op een podium. Nu CCC Inc 45 jaar bestaat gaat de band weer op tournee. Het concert op Vlieland begint om 21 uur, in het voorprogramma speelt de band Harvest. Zie www.CCCinc.nl en www.stortemelk.nl

Van plan een paar dagen vakantie op de Wadden te boeken? Het Waddengevoel, een boekje uitgegeven door On track – de digitale aanbieder van wandel- en fietstochten – zorgt gegarandeerd voor de nodige voorpret bij het voorbereiden van je verblijf. Per eiland zijn de leukste adresjes, activiteiten en wandel- en fietstochten verzameld. Aardig zijn de stukjes over de cultuurhistorie van het gebied, zodat ook de doorgewinterde waddenbezoeker iets van zijn gading kan vinden. Met de gratis code kun je de beschreven wandel- en fietstochten downloaden. Het Waddengevoel. Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog, Tineke Zwijgers, On Track/Uniekboek ISBN 9789000306176, e 14,95

boek

Eten

Proeven Uit-tip

Strand

Geniet Wad

Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.

De magie van de eenvoud

Midden in de winkelstraat van Den Burg op texel, dicht bij de HEMA, is de galerie van kunstenaar Roel Brakenhoff (Ijmuiden, 1961). Hij schildert de Waddenzee, en vooral texel, in al z’n kunstzinnige eenvoud en schrijft er gedichten bij. Het witte kerkje van Den Hoorn ziet hij als ‘De man van texel’, een beschermheer die opduikt waar je op het eiland ook maar kijkt. De duinen doen hem denken aan het leven, dat getekend wordt door bergen en dalen. Het kleurgebruik van Brakenhoff, veel hemelsblauw en zonnig geel in grote vlakken, geeft de galerie een bijzondere sfeer.

De schilderijen zijn over het algemeen zeer betaalbaar en de onderwerpen herkent iedere texelganger meteen. Voor mensen die een leuk kunstzinnig cadeautje zoeken heeft Roel Brakenhoff zijn commerciële kant laten spreken. je zit in een drukke winkelstraat of niet. Een aantal van zijn schilderijen heeft hij, mét gedicht, afgedrukt op grote, luxe kaarten die hij verkoopt voor 3 euro 50, inclusief envelop. Ook verkoopt hij handbeschilderde geluksblokjes voor de prijs van een staatslot, een origineel texels cadeau voor mensen die je geluk toewenst.

Adres: Weverstraat 17a, Den Burg, Texel. Zie www.roelbrakenhoff.nl.

op zoek naar Wildernis boek

JUttERS bittER

Een juttertje is als bittertje op meerdere Waddeneilanden bekend. De juttersbitterbal is alleen van terschelling. Het is een van de echte terschellinger bonbons van Doortje Roëll van

‘Eilandbonbons’. Doortje maakt eigenhandig bijzondere chocoladecreaties met terschellinger producten als jutterbitter, maar ook met duindoorn, zuring en lamsoor. je kunt bij haar in Midsland workshops volgen om de bonbons zelf te leren maken. Proeven en kopen kan onder andere bij het Pieterpeitswinkeltje in Midsland, Restaurant De Zee, Het Lokaal en Onder de toer in West en strandpaviljoen de Zandzeebar bij strandovergang Formerum.

Zie www.eilandbonbons.nl, de snoeperijen zijn ook online te bestellen.

naar ’t gès kieken

Boer Piet van bezoekboerderij De Gèskieker op terschelling gaat regelmatig de wei in om naar ’t gès te kieken. Of, vertaald naar het Nederlands: naar het gras te kijken. Een belangrijke activiteit, want het gras is voer voor de koeien. Groeit het goed, is het mooi groen, hebben de dieren genoeg te eten? Boer Piet en zijn dochter Neeke nodigen iedereen uit om mee te kijken, ook naar de meer actieve werkzaamheden op het boerenbedrijf. Ze houden regelmatig rondleidingen, waarbij ook de kinderen zich kunnen vermaken en leren wat het werk op een boerderij inhoudt. In het winkeltje wordt vlees van eigen koeien verkocht, verwerkt door de plaatselijke keurslager. Verder onder andere biologische kruiden en thee, boerenondergoed, klompsloffen en andere boerderijcadeautjes. De boerderijwinkel is elke woensdag geopend van 10 tot 12 uur, elke zaterdag van 10 tot 16 uur en na afloop van een rondleiding.

Adres: Bezoekboerderij De Gèskieker, Kinnum 1, Terschelling. Voor meer info zie www.geskieker.nl.

Kunnen we in Nederland nog echte wildernis vinden? Bram van de Klundert, publicist en programmamanager bij het Wereldnatuurfonds ging op zoek en vond die onder meer in het waddengebied. Hij verbleef in een gers (= mongoolse tent) op schiermonnikoog, struinde over Rottumerplaat en bevroor bijna op Griend. telkens een week zonder telefoon of radio, maar oog in oog met de dynamische natuur van het

wad. Klundert heeft zijn ervaringen meeslepend opgeschreven en zetten je aan het denken. Wat zou de Nederlandse natuur voorstellen zonder plekken waar we nog echte wildernis kunnen beleven?

Expeditie wildernis, ervaringen met het sublieme in de Nederlandse natuur, Bram van de Klundert, KNNV Uitgeverij, ISBN 9789050114141, e 19,95

In Nes op Ameland kun je een ‘brandspuuthuuske’ bekijken. Deze huisjes werden gebouwd rond 1913 in alle vier de Amelandse dorpen en deden dienst als bergplaats voor de brandspuiten. Het brandspuithuisje in Nes is al die jaren bewaard gebleven. Het is nu volledig gerestaureerd en tot monument verklaard. Het huisje is vrij toegankelijk en op authentieke wijze ingericht. toegang gratis.

Uit-tip

tEKst: PAULA ZUIDHOF

De

Waddenvereniging heeft

ruim 45.000 leden en vele sympathisanten.

Eén van hen, Elmo Vermijs (30), architectonisch ontwerper, die binnenkort op oerol staat met een paviljoen van rest-afval, stelt zich aan u voor.

ik

ben lid van de Waddenvereniging

Ik heb gestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie en heb daarna

Studio Elmo Vermijs opricht. De Studio werkt op het scheidingsvlak van beeldende kunst, ontwerp en architectuur. Ik probeer met mijn werk mensen met elkaar te verbinden. Dit doe ik door mensen in de openbare ruimte bij elkaar te brengen en bewust of onbewust de gebruiker deel te laten zijn van het object.

Oerol vroeg aan mij om een plek te maken waar mensen op het festival kunnen samenkomen. Samen met architect Arie van Ziel ben ik naar Terschelling gegaan om te kijken welke kennis en materialen daar aanwezig zijn. Want wat als ‘afval’ wordt bestempeld, kan vaak nog goed gebruikt worden.

Vooral de kennis van de mensen is erg belangrijk. Zij weten alles over de omgeving: de typisch lokale gebruiken, de toepassing van materiaal of de bewerking daarvan. Ook beschikken ze over een groot netwerk. Dit past weer bij het idee van het paviljoen van restafval, namelijk mensen samenbrengen. Alle kennis en materialen waar de eilanders

over beschikken hebben we in kaart gebracht met de ‘Oogst- en kenniskaart’. Dit is een visuele kaart, waarop te zien is waar op Terschelling restmaterialen zijn en welke kennis er bij diverse lokale partijen aanwezig is. De kaart geeft mensen de gelegenheid om na te denken hoe ze zelf op een andere manier kunnen omgaan met restmaterialen. Ook tijdens het festival besteden we hier aandacht aan. Zo gaan we in het paviljoen met bezoekers in debat om te kijken hoe zij hier tegenover staan.

Niet alleen ik, maar ook de Waddenvereniging heeft gezocht naar materiaal op Terschelling. Ze hebben een strandopruimdag gehouden en een deel van dit afval wordt door kunstenaars en theatermakers verwerkt in hun voorstelling of kunstproject.

Oerol is voor mij een inspirerend festival waar ik al zeven jaar naartoe ga. Ik vind het fijn om op het eiland te zijn, omdat ik hier veel herkenbare dingen vind van vroeger toen ik nog aan zee woonde. Even weg van de drukte en terug naar de rust.’

Colofon

WADDENmagazine

WADDENmagazine, maart 2012, nummer 1 Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging

E-mail: magazine@waddenvereniging.nl IssN 0 166-4824

Hoofdredactie: Hans Revier

Eindredactie: Fanny Glazenburg, Eva de jong, Daniël Mulder

Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Frank Petersen, jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, sharida van Wageningen Marcus Werner

Idee en concept: sanoma Media

Realisatie: MAS•Outreach, Leeuwarden

Druk: Habo daCosta bv, Vianen

Advertenties: A2 Acquisitie & Advies

tel. 023 - 526 04 05

E-mail: ron.degraaf@xs4all.nl

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden behoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging

Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 sR Harlingen tel. 0517-493693, fax 0517-493601

E-mail: info@waddenvereniging.nl

www.waddenvereniging.nl

Bankrekening: 34.24.25.633

BIC: RABONL.2U / IBAN: NL83 RABO 0342 4256 33

De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,25 euro per maand). jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten

Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling “ten algemene nutte” is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FsC gecertificeerd papier (Royal Roto silk).

De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Ledenraad

Laat via de ledenraad uw stem horen of woon een openbare vergadering van de ledenraad bij! Een mailtje aan een van de onderstaande leden is het begin van uw persoonlijke bijdrage aan de bescherming van de Wadden.

De ledenraad geeft het bestuur en de ALV van de waddenvereniging gevraagd en ongevraagd advies over diverse onderwerpen waarmee onze vereniging geconfronteerd wordt. De ledenraad kent verschillende werkgroepen waarin leden van de raad zitting hebben, zoals: Ruimtelijke ordening en (water) bouwkundige plannen

Ecologie, visserij en kwelders

Geologie, gas- en zoutwinning, bodemdaling en zandsuppleties

Organisatie, begroting, fondsenwerving en jaarstukken.

Gezondheid, emissies, lozingen en geluidsoverlast

Communicatie, beeldvorming, verjonging en educatie

De leden van de ledenraad worden benoemd door de Algemene Leden Vergadering. Hun zittingsduur is maximaal 2 keer 4 jaar.

DAGELIjKs BEstUUR:

jan Castelein jja.castelein@gmail.com 026-4742577 Voorzitter

Wietske jonker ter Veld wterveld@hotmail.com 0592-541762 secretaris

Hans Domburg 0314-624177 Lid

Op de grens van Nederland en Duitsland mondt de Eems uit in de Waddenzee. Hier heeft zich een uniek estuarium gevormd. Maar de natuur in de riviermonding van het Eems-Dollardgebied staat onder druk. In het volgende nummer van het WADDENmagazine, dat medio september verschijnt, besteden we daarom aandacht aan het spanningsveld tussen natuurwaarden en industriële ontwikkelingen. Ook zoeken we naar oplossingen voor de grootste problemen.

Voor nieuws, acties en verenigingszaken gaat u naar www.waddenvereniging.nl

Genieten van strand, zee en zeehonden…

Boek het Fiets-dagarrangement via www.rederij-doeksen.nl of bel 0900 - 363 57 36 (€ 0,70 per gesprek)

Groene Eenvoud

• natuurrijke tochten op Oostwad en Lauwersmeer

• excursiereizen Rottumeroog

Specialist in wandelvakanties

Italië, Griekenland, Spanje, Frankrijk en Portugal

Nieuwe bestemmingen in het najaar: Kroatië, Turkije, Centraal Portugal

Bel voor gratis brochure

Tel. 030-2302503 - www.stapreizen.nl

• Hotel Engelsmanplaat, droogvallen en overnachten

• logies aan boord in Dokkumer Nieuwe Zijlen sfeervol schip in een prachtig decor...

Rustig gelegen bij vele vogelgebieden en op 50 meter van het wad

Stuifweg 13 1794 HA Oosterend tel: +31 (0)222-363020 info@prins-hendrik.nl www.prins-hendrik.nl

10% vakantiekorting* bij waddenpark Avanti op Texel

met uitzicht op Utopia en gelegen op 500 meter afstand van de Waddenzee *muv schoolvakanties code wbww12 geldig t/m 1 dec. 2013 www.waddenparkavantitexel.nl

www.westcordhotels.nl