Natuurlijk was er kritiek, ook uit kringen van de Waddenvereniging, toen de Waddenzee op de nominatie stond om te worden aangewezen als natuurlijk werelderfgoed. Men vreesde een ongebreidelde groei van het toerisme en betwijfelde de meerwaarde voor de natuurbescherming. Maar trots overheerste toen de werelderfgoedcommissie van UNESCO op 26 juni 2009 besloot de internationale Waddenzee ook daadwerkelijk de werelderfgoedstatus te verlenen. Een gebied, dat nota bene eeuwenlang op de nominatie stond om te worden ingepolderd, wordt nu door de internationale gemeenschap erkend als uniek en onvervangbaar natuurgebied. Maar na dit historische besluit ging men weer snel over tot de orde van de dag, met als gevolg dat de werelderfgoedstatus van de Waddenzee nog relatief onbekend is. Veel kansen om bescherming en beheer van het natuurgebied te integreren met economische bedrijvigheid blijven onbenut. Daarom heeft de Waddenvereniging het initiatief genomen tot het organiseren van de Werelderfgoedweken. Deze zomer kunt u kennismaken met de unieke waarden van de Waddenzee door deel te nemen aan een van de 23 exclusieve excursies, die in samenwerking met lokale ondernemers worden georganiseerd. In dit WADDENmagazine veel achtergrondinformatie over deze Werelderfgoedweken: het hoe en waarom van de werelderfgoedstatus, een analyse van de economische kansen van deze status, een reportage over de Duitse Waddenzee en natuurlijk veel informatie over de verschillende activiteiten deze zomer. Wilt u ook deelnemen aan een ‘hightea’ midden op de Waddenzee of een vaartocht op het verlaten oostelijk wad, wacht dan niet te lang.
De excursies kunnen wel eens snel worden volgeboekt.
Hans
Revier Hoofdredacteur
Inhoud
Waarom verdient het wad de werelderfgoedstatus?
04 Voor het voetlicht
Kennismaking met het wad
08 De drie criteria
Het wad en de status
14 De kansen
Wat doen we nu, na de toekenning van de status?
20 Het Wad &Duitsland
De mening van onze buren
27 Het Wadvissersgilde
Meevaren met de drie Jannen
30 Start campagne
Een zomer vol activiteiten
34 Persoonlijke blik op de toekomst
Directeur Arjan Berkhuysen
RUBRIEKEN
17 Waddenshoppen
18 Flora & fauna
Klein, maar dapper
23 Wad4U
Eb en vloed: hoe werkt het?
4 pagina’s speciaal voor de jeugd
36 Deining
Actie, actualiteit en waddennieuws
40 Wadvogels
Cultuurvolgers
42 Geniet Wad
Boeken, kunst, eten, apps, uit-tips en meer
46 IK
Een lid van de Waddenvereniging stelt zich voor
47 Colofon
Hallo wereld!
Ze komen uit Egypte, Kameroen, Korea en Mongolië. En ze zijn door de Waddenvereniging uitgenodigd om kennis te maken met de Wadden. Een zomerse campagne om de bekendheid van ons werelderfgoed te vergroten.
Dit is het wad
TEKST: HANS REVIER
Hallo wereld!
Mary en haar twee kinderen uit ZuidSoedan hebben hun mooiste kleren aan als ze op de dijk bij Zwarte Haan arriveren. Samen met Karim uit Egypte, Joseph uit Kameroen, Minjeong uit Korea en Amina uit Mongolië zijn ze door de Waddenvereniging uitgenodigd voor een fotosessie aan de rand van de kwelders van Noord-Friesland. Via Welzijn Centraal uit Leeuwarden zijn ze benaderd om zo de internationale betekenis van het werelderfgoed Waddenzee te benadrukken. Hoewel ze op 20 kilometer van de kust wonen, is het hun eerste
kennismaking met de Waddenzee. Mary had eigenlijk een strand verwacht. Dat hoort bij een zee, vindt ze, maar poseert even later met veel plezier in haar traditionele kledij op het slikkige wad. Ook de anderen worden snel gegrepen door de bijzondere omgeving en weerstaan de kou die zo kenmerkend is voor het voorjaar op de Wadden. Vier jaar na de aanwijzing van de Waddenzee als werelderfgoed bestaan nog veel misverstanden over welk gebied het precies gaat en wat de aanwijzing nu precies inhoudt. Dat is voor de Waddenvereniging aan-
leiding deze zomer een campagne op te zetten om zo veel mogelijk mensen de bijzondere waarden van de Waddenzee, die het gebied kwalificeren als werelderfgoed, te laten ervaren. En zo maakt een aantal in Leeuwarden woonachtige buitenlanders voor de eerste keer kennis met het wad.
Het nominatieproces
De regeringen van Nederland, Duitsland en Denemarken werken samen om vorm te geven aan een internationaal Waddenzeebeleid en het nationale beleid op elkaar af te stemmen. Binnen deze trilaterale samenwerking komt medio jaren negentig de mogelijke aanwijzing van de internationale Waddenzee als werelderfgoed al ter sprake. Maar dit voornemen doet een storm van kritiek opsteken. Economische belangengroeperingen voorzien juridische beperkingen voor bedrijfsmatige activiteiten, waddengemeenten zijn bevreesd onder curatele te worden gesteld en de natuur- en milieubeweging betwijfelt de toegevoegde waarde van de werelderfgoedstatus. Ondanks deze kritiek besluiten de drie waddenlanden in 2005 het nominatieproces te starten. Tijdens intensieve consultatiebijeenkomsten slaat de stemming in het waddengebied om. Daarvoor zijn twee hoofdoorzaken aan te wijzen. In de eerste plaats het convenant dat op initiatief van de toenmalige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Cees Veerman, wordt afgesloten met de belangrijkste aandeelhouders. Hierin wordt vastgelegd dat de aanwijzing tot werelderfgoed op geen enkele wijze zal leiden tot nieuwe regelgeving. En op de tweede plaats een studie waarin het UNESCO Centrum Nederland voorspelt dat de werelderfgoedstatus zal leiden tot een
Dit is het wad
toename van het toerisme en daarmee positief uitwerkt op de economie van Noord-Nederland. Uiteindelijk reageert iedereen enthousiast op de beslissing van de UNESCO werelderfgoedcommissie op 26 juni 2009 om de internationale Waddenzee aan te wijzen als werelderfgoed. De Waddenvereniging beschouwt de aanwijzing als kroon op het werk en een belangrijke stimulans de natuurwaarden van de Waddenzee in stand te houden en waar mogelijk te versterken.
Wat hoort waar bij?
Toch is nog niet de gehele Waddenzee aangewezen als werelderfgoed. Nederland en de Duitse deelstaten Nedersaksen en Sleeswijk-Holstein gaan akkoord, maar Denemarken en de stad Hamburg blijven bezwaren houden. De Hanzestad Hamburg vreest in eerste instantie beperkingen voor de ontwikkeling van de haven als het stukje Waddenzee op haar grondgebied wordt aangewezen. In Denemarken wil men eerst de aanwijzing van de Deense Waddenzee als nationaal park voltooien, voordat de werelderfgoedstatus wordt aangevraagd. Inmiddels is de Hamburgse Waddenzee aangewezen als werelderfgoed en is begin dit jaar door de Deense regering een aanvraag voor de status bij de werelderfgoedcommissie van UNESCO ingediend. Als je de kaart van het werelderfgoed Waddenzee bekijkt, vallen een paar dingen op. In de eerste plaats blijken in Duitsland ook delen van de Noordzee bij het gebied te horen. Daarnaast vallen de vaarroutes naar de Nederlandse havens wel en naar de Duitse havens niet onder het gebied. En ten slotte is het grootste deel van de Duitse Waddeneilanden wel en de Nederlandse niet aangewezen als werelderfgoed. Dit is te verklaren uit het feit
dat de aanwijzing van het werelderfgoed gebaseerd is op het bestaande beleid van ieder afzonderlijk land. In Nederland horen de vaargeulen en alleen de onbewoonde punten van de Waddeneilanden bij het te beschermen gebied. Duitsland heeft nationale parken aangewezen, waar ook delen van de Noordzee en grote delen van de eilanden bij horen.
Probleem van de gaswinning
Als de regeringen van Nederland en Duitsland de Waddenzee nomineren als werelderfgoed, spreekt men af daar geen extra beschermende maatregelen aan te ontlenen. De bestaande beschermingsregels worden als uitgangspunt genomen. UNESCO, die bij de nominatie ook kijkt of de verantwoordelijke overheden genoeg doen om het aangemelde werelderfgoed te beschermen, vindt het Nederlandse en Duitse beschermingsbeleid voldoende. Maar de gaswinning in de Nederlandse Waddenzee, de locatie Zuidwal tussen Harlingen en Terschelling, en de olie- en gaswinning op het Duitse wad, o.a. bij het vogeleilandje Trischen, leveren wel een probleempje op. Enige jaren daarvoor is namelijk tussen UNESCO en de oliemaatschappijen afgesproken dat er in werelderfgoedgebieden geen olie- en gaswinningsactiviteiten worden ontplooid. De oplossing hiervoor is simpel: de gebiedjes waar olie- of gaswinningsplatforms in de Waddenzee staan, vallen buiten het werelderfgoedgebied. Op de officiële werelderfgoedkaart is dan ook in de Nederlandse Waddenzee een rondje ingetekend tussen Harlingen en Terschelling. Omdat alle andere winning van het waddengas via schuine boorputten van buiten het werelderfgoedgebied plaatsvindt, speelt de status geen enkele rol bij de eventuele vergunningverlening.
Inspiratie op wereldschaal
Het groepje buitenlanders, dat zich gewillig in allerlei poses op het wad bij Zwarte Haan laat fotograferen, zal dit alles een zorg zijn. Zij genieten met volle teugen van de rust en ruimte. Joseph uit Kameroen laat zich nog een paar keer trots fotograferen in zijn traditionele kledij. De foto’s gaat hij opsturen naar zijn familie in Afrika. Minjeong, die na haar studie verpleegkunde weer teruggaat naar Korea, wil het T-shirt met de leus ‘Wereld wijs met de Waddenzee’, graag dragen bij een bezoek aan een Koreaans waddengebied. Zo inspireert de Waddenzee ook op wereldschaal.
MARTIN RIJPSTRA
ROY VROUWENVELDER
UNESCO Werelderfgoed
3 gouden pijlers van de Waddenzee
Een werelderfgoed wordt beschouwd als onvervangbaar, uniek, eigendom van de hele wereld en van groot belang om te behouden. In Nederland is dat het waddengebied. En daar zijn drie héle goede redenen voor.
TEKST: MARCUS WERNER
EXCURSIE
Vaartocht Om de Oost
Op het meest natuurlijke
Nederlandse waddeneiland
Schiermonnikoog, zijn de grootschalige geologische processen goed te zien. Het effect van golven, wind en duinontwikkeling kunt u zelf beleven tijdens een vaartocht, georganiseerd door de Waddenvereniging. Vaartocht
Oostpunt Schiermonnikoog en Simonszand • Zondag
1 september. Vertrek vanuit
Lauwersoog • 07.00 uur
Kijk voor deze excursie op www.werelderfgoedweken.nl
1Geologische processen
De Waddenzee is een buitengewoon voorbeeld van geologische processen die belangrijk zijn voor de geschiedenis van onze aarde.
Onder invloed van de zeespiegelstijging is de Waddenzee een zogeheten ‘aangroeikust’, maar dan op een schaal die nergens anders te vinden is. Ook de omvang en de compleetheid van het systeem van eilanden en zandbanken is uniek. Aangroeikust is het geologische jargon voor een kustlijn die zeewaarts beweegt door het neerslaan van meegevoerd zand en ander grondmateriaal. Dit, plus een stijgende zeespiegel staan dus centraal in de vorming van de Waddenzee.
We spoelen de band van de geologische tijd terug tot het einde van de laatste ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden. Toen lag het zeewater lang opgesloten in de ijskap die NoordEuropa tot ongeveer halverwege Nederland bedekte. De bodem van de huidige Noordzee lag droog. Rivieren als de Rijn en Eems hadden er intussen grote hoeveelheden zand over uitgestort.
Na de ijstijd liep de Noordzee weer langzaam vol. De golven, overheerst door winden van west naar oost, stuwden het zand in de richting van
de toenmalige kust. Er ontstonden evenwijdig aan de kust lopende zandbanken, die langzaamaan boven het water uit staken. Door openingen tussen de zandbanken stroomde Noordzeewater achter deze ‘strandwal’, elk getij weer opnieuw. In het rustige water bezonken de meegevoerde grondmaterialen (zand en klei), maar ook die uit de daarin afwaterende rivieren, waardoor veen ontstond. Omdat de zee bleef stijgen, stroomde ook dit veen onder. Zo’n vijfduizend jaar geleden werd de oer-Waddenzee een feit. Door windgeblazen zand ontstonden duinen die de strandwal verder verhoogden. Aan de kant van de Waddenzee vormden zich door de aanvoering van grondmateriaal en plantengroei kwelders. Zo’n vijftienhonderd jaar geleden ontstonden de Waddeneilanden al in hun huidige vorm. Zeespiegelstijging speelt nog steeds een rol in het voortbestaan van de Waddenzee. Zou deze stil komen te liggen, dan zou de Waddenzee in een stilstaande lagune veranderen, afgesneden van de Noordzee. >
2 Natuurlijke processen
De Waddenzee levert buitengewone voorbeelden van ecologische en biologische processen, die grotendeels natuurlijk verlopen en van invloed zijn op de vorming van het gebied.
De Waddenzee is een van de allerlaatste grootschalige getijdengebieden waar natuurlijke processen vrijwel geheel hun natuurlijke gang gaan. Bijzonder is hoe ‘biobouwende’ dieren en planten grote invloed hebben op de vorming van het gebied. Zo zijn de fysische en biologische processen sterk vervlochten. Ook de compleetheid van het systeem van geulen, prielen en banken, naast de uitzonderlijk hoge biologische productie, is belangrijk.
Iedereen kent wel het effect van helmgras op een duin. De helmsprieten vangen aanwaaiend zand, de helmwortels houden het vast, waardoor het duin groeit. Kwelders ontstaan door een soortgelijk samenspel. Waar in het rustige water langs flauw oplopende randen van de Waddenzee fijn slib neerslaat, schieten kwelderplanten (pionierssoorten) wortel. Die vangen op hun beurt nieuw slib in, waardoor de kwelder zich ophoogt en andere kwelderplanten zich vestigen. Maar ook in de Waddenzee zelf zijn er ‘biobouwers’. Zeegrasvelden
vangen meegevoerd grondmateriaal in, waardoor de bodem zich ophoogt en stabiliseert. Rifvormende dieren als mosselen en oesters zijn van grote invloed op de bodemgesteldheid. Dat komt, doordat zij algen uit het water filteren en de onverteerbare resten daarvan, vermengd met eveneens uitgefilterde kleine zand- en kleideeltjes, uitpoepen, wat neerslaat als fijn slib. Mosselen oesterbanken stabiliseren de bodem, doordat de schelpdieren zich aaneen hechten en de stromingen remmen. Speciaal zijn ook de natuurlijk gevormde patronen, zichtbaar in het waddengebied. Diatomeeën of kiezelwieren, microscopisch kleine eencellige plantjes die op de wadbodem groeien, laten soms een pantervelachtig vlekkenpatroon zien van opgehoogde plakkaten diatomeeën. De geulen, prielen en prieltjes vormen ook een bijzonderheid van de Waddenzee, vanwege hun fractale eigenschappen - de op verschillende schaalniveaus herhalende patronen. >
Kwelder bij Wierum (Fr.)
EXCURSIE
Wadlooptocht Rottumeroog
Bij warm zomerweer is er goede kans om op het wad diatomeeënpatronen te zien. Bekijk tijdens een wadlooptocht zelf de fraaie voorbeelden van diverse natuurlijke processen. Wadlooptocht naar Rottumeroog. • Zondag 30 juni • Vertrek vanuit Lauwersoog • 06.30 uur.
Kijk voor deze excursie op www.werelderfgoedweken.nl
EXCURSIE
Droogvallen en eten van het wad
Ga mee met deze speciale droogvaltocht op de Regina Andrea, waarbij je met een sleepnet gaat vissen vanaf een drooggevallen plaat midden op de Waddenzee. Zaterdag 3 augustus • Vertrek vanuit Harlingen • 12.30 uur.
Kijk voor deze excursie op www.werelderfgoedweken.nl
De Waddenzee is essentieel voor vogels als rotgans, bonte strandloper, kanoetstrandloper (zie foto) en rosse grutto.
3 Behoud van biodiversiteit
De Waddenzee omvat belangrijke leefgebieden voor het behoud van biodiversiteit, waaronder bedreigde soorten en soorten die van groot belang zijn voor de wetenschap.
Over het algemeen zijn kustgebieden niet bijzonder soortenrijk, maar de Waddenzee is een uitzondering. Ruim 5.000 soorten dieren en planten komen in het gebied voor, waarvan zo’n 2.300 kweldersoorten en 2.700 levend in de zout- en brakwatermilieus. En er broeden wel zo’n dertig vogelsoorten. De grote soortenrijkdom is onder meer het gevolg van de grote diversiteit aan leefmilieus van het waddengebied - van brakwatergebieden in de Eems-Dollard tot zeewater met hetzelfde zoutgehalte als de Noordzee in de zeegaten. Het zand- en slikgehalte van de wadbodem varieert binnen de Waddenzee. Op sommige plekken stroomt het Waddenzeewater hard en op andere plekken staat het vrijwel stil. Ook de kwelderbodems kennen een verloop in zoutgehalte: zout aan de Waddenzeekant en geleidelijk minder zout verder landinwaarts. Soorten die zijn aangepast aan de speciale leefomstandigheden vinden in het bijzondere mozaïek van milieus zo een eigen plek. Daarnaast is de ligging van de Waddenzee en het voedsel dat er te vinden is, van essentieel belang voor vogelsoorten die broeden in de Arctische gebieden en overwinteren in Zuid-Europa en Afrika,
om reserves aan te leggen voor de volgende etappe van hun langeafstandsvlucht. Talloze trekvogels vinden een gedekte tafel in het waddengebied, waar de voedselrijkdom hoger is dan in welke andere kustzone dan ook boven 42º noorderbreedte. Voorbeelden van biodiversiteit door de vele leefmilieus zijn de gewone steurgarnaal, die te vinden is in de brakke kreken en slenken van de eilandkwelders, en de gewone garnaal die liever in het zoute Waddenzeewater zwemt. En strandgapers leven weer in zandiger bodem dan andere ingegraven schelpdieren zoals de slijkgaper die, zoals zijn naam verraadt, slikkig wad verkiest.
Voor vissen die van zout naar zoet water trekken, zeldzame soorten als steur en fint, vormt de Waddenzee een essentiële toegangspoort naar rivieren als de Eems en Elbe. Minstens zo essentieel is het gebied voor vogelsoorten als rotgans, bonte strandloper, kanoetstrandloper en rosse grutto. Van de eerste twee soorten gebruikt 100 procent van de langs Europa trekkend populatie de Waddenzee en van de laatste twee ruim de helft. Zonder de Waddenzee zouden die vogels - en de biodiversiteit - ernstig in gevaar komen.
Hoe verzilveren we de kansen?
Wat houdt die werelderfgoedstatus van UNESCO nou wezenlijk in? Allereerst natuurlijk het stimuleren van de bewustwording en bescherming van het gebied.
Maar, de status biedt ook kansen voor investeringen en nieuwe vormen van bedrijvigheid. Welke zijn dat?
TEKST: FRANK PETERSEN, HANS REVIER
Economische kansen voor het waddengebied lagen er al in 2007. Dat benadrukte zelfs het toenmalige ministerie van LNV, mocht het wad genomineerd worden. Maar nu, vier jaar na de daadwerkelijke toekenning van de werelderfgoedstatus, is nog geen enkele kans benut. Wat is er aan de hand? De Nederlandse overheid is nou niet bepaald voortvarend aan de slag gegaan na toekenning van de status. Zoiets vraagt ook visie. Visie op inhoud, zorg en promotie van het internationaal erkende gebied en die ontbrak de afgelopen jaren. En, eerlijk gezegd, hebben ook de direct aangrenzende provincies tot 2012 niet bepaald veel gedaan.
Het toerisme profiteert
De sector die op korte termijn het meeste kan profiteren van de werelderfgoedstatus is het toerisme. Het is de belangrijkste sector op de eilanden en erg gewild op de vaste wal. Ondernemers in deze sector kunnen, vooral als marketing en promotie goed samenwerken, via de status werelderfgoed echt een andere en vooral grotere doelgroep bereiken. Hierbij is het wel belangrijk dat er een inspirerende, emotionele verbinding wordt gelegd tussen de kenmerken van het gebied (de redenen waarom het werelderfgoed is) en de beleving van
de bezoeker. Zowel individuele ondernemers als belangenorganisaties in de sector toerisme, zien hier mogelijkheden. Verder verdient de promotie van het gebied een nationale aanpak, zodat een einde komt aan de versnippering van alle marketingactviteiten.
Kansen voor visserij
Bij de visserij, die al zo lang verbonden is met de visgronden aan de kust en op de Waddenzee, was de weerstand tegen de nominatie als werelderfgoed het grootst. De angst bestond dat ze met meer regels en beperkingen te maken zouden krijgen. Opvallend is dat vishandelaren meer kansen zien dan vissers zelf. Ze benadrukken wel dat het erg belangrijk is dat bij grote afnemers geen twijfel bestaat over de duurzaamheid van de betreffende visserij. Anders zijn ze niet gevoelig voor de herkomst uit een ‘werelderfgoed’. Ook voor de directe verkoop aan de kade van vis, garnalen en schelpdieren geldt dit als sterk punt, omdat het bijdraagt aan een ‘ervaring’ in het werelderfgoed. Een andere kans is om met name schelpdieren een extra bewerking te geven of misschien zelfs te kweken aan wal. Zulke initiatieven kunnen een zetje in de rug krijgen door te wijzen op de voordelen voor de natuur in vergelijking met traditionele,
meer schadelijke vangstmethoden. Een andere kans is vissers medeverantwoordelijkheid te geven bij beheer van het werelderfgoed. Dat sluit in ieder geval duidelijk aan bij de wensen van een, nu nog kleine, groep vissers op de Waddenzee.
Havens en industrie zijn al op weg
Havens zijn nog steeds economische zwaargewichten rond de Waddenzee en dus van belang voor de economische stabiliteit van de regio rond het werelderfgoed. Veelbelovend zijn de ideeën om alle havens te profileren als UNESCO-havens. De havenbeheerders erkennen nu hun rol als medebeschermers van de natuur, maar geven daar nog onvoldoende invulling aan. Voor de industrie, en zeker de grotere bedrijven in de regio, is duidelijk dat de status werelderfgoed niets verandert aan de geldende wetten en regels voor de bescherming van het waddengebied. Bedrijven erkennen wel de rol die zij hebben bij het ‘mooi houden’ van hun vestigingsplaats. Rondom het Eemsestuarium heeft dat geleid tot een convenant tussen provincie, bedrijfsleven en natuurorganisaties. Opmerkelijk is ook dat industrieën die rechtstreeks leveren aan de consument, de status van het
gebied toch zien als een extra mogelijkheid het product te promoten.
Groene economie
Een eyeopener is het aantal kansen dat ondernemers en wetenschappers zien op het gebied van onderwijs en innovatie. De wezenskenmerken van eilanden en de ligging aan een wereldwijd erkend natuurgebied maakt hen goed gepositioneerd om in te spelen op het bedenken en ontwikkelen van technieken voor de ‘global green economy’. Zeker voor experimenten met duurzame energievoorziening (wind, zon, golven) en de ontwikkeling van nieuwe technieken voor een makkelijker gebruik van duurzame energie, lijkt het gebied - juist door de aansprekende titel werelderfgoedgoed geschikt. Veel eilanden hebben meer zon dan elders in Nederland en het waait er altijd. Versterking van de economische structuur van de waddenregio wordt door onderzoekers en politici als noodzakelijk beschouwd. De natuur van het werelderfgoed Waddenzee kan daarbij een extra motivatie zijn om innovatieve bedrijven een plek te geven aan de rand van het werelderfgoed. Ook een nadrukkelijker rol van hoger onderwijs in de regio wordt genoemd als voorwaarde voor het versterken van de regionale economie.
Het rapport Werelderfgoed Waddenzee biedt kansen, waarop dit artikel is gebaseerd, wordt op 1 juli aangeboden aan staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken en is te downloaden via www.waddenvereniging.nl.
Webshop Zomervoordeel
Op pad kinderpakket t-shirt + rugzak + gratis cap
Deze zomer krijgt u op het gehele assortiment 10% korting. En we hebben het speciale ‘op pad’ kinderpakket! We hebben al een aantal zomerse producten voor u geselecteerd. Die kunt u bestellen via de bestelbon (zie pagina 16/17) in dit blad. De overige producten vindt u op www.waddenvereniging.nl
Actiecode voor 10% korting* code: M213
Houd de code bij de hand bij uw internetbestelling.
* Niet op aanbiedingen en geldig t/m 14/09/2013.
Wenskaarten (per 5) ‘wees wijs met de waddenzee’
Verrekijker (8x21) met etui
Set van 5 ansichtkaarten met o.a. de teksten: Veel geluk samen!, Veel succes!, Veel geluk met jullie baby!
Leuk cadeau voor uw kind of kleinkind. T-shirt ‘wees wijs met de waddenzee’ en handige met nu een gratis waddencap. Wilt u zelf ook zo’n mooi retro t-shirt. Kruis dit aan op de bon in dit blad.
e 17,45
Voor leden: f 13,95
Voor leden: f 3,50 e 4,50
Sweater met rits en capuchon donker- en lichtgrijs (m/v) rugzak,
Verrekijker 8x21. Haal de prachtige natuur heel dichtbij. Lichtgewicht en geleverd met handig etui, zodat de kijker gewoon in de tas kan.
Lekker warm voor op de boot of camping, op het strand of bij het kampvuur. Deze mooie sweater van zware kwaliteit is verkrijgbaar in licht- en donkergrijs.
Voor leden: f 44,95 e 49,95
Voor leden: f 14,95 plus 10% korting plus 10% korting plus 10% korting plus 10% korting e 16,95
Als Waddenvereniging hebben we maar één doel. Zorgen dat ook komende generaties van het wad kunnen genieten. Met de aankoop van artikelen uit de waddenwinkel ondersteunt u de activiteiten ter bescherming en behoud van het waddengebied. Hartelijk dank daarvoor.
Zwavellucht
Dieper in de wadbodem komen bacteriën voor die niet zo van zuurstof houden. Zij leven van de producten die door de organismen uit de bovenste laag worden geproduceerd. Voor hun stofwisseling gebruiken deze bacteriën vooral zwavel. Dit komt in de wadbodem terecht, reageert daar met ijzer en zorgt op 5 tot 10 cm diepte voor de karakteristieke zwarte kleur. Ook de typische geur van het wad wordt veroorzaakt door deze bacteriën.
Klein
Suikerlaag
Het bruine, slijmerige laagje dat de grijze wadbodem bedekt is van groot belang voor het leven in de Waddenzee. Hier wordt viervijfde van al het voedsel geproduceerd. Eencellige algen, vooral kiezelwieren en bacteriën, zetten met behulp van zonlicht en zuurstof, koolzuur om in organische verbindingen. De kiezelwieren of diatomeeën leven in ‘doosjes’ van kiezel die met kleverige draden, bestaande uit suikermoleculen, aan elkaar en aan de wadbodem zijn gekit. Zo ontstaat een flinterdunne algenmat die niet alleen de wadbodem op zijn plaats houdt, maar ook als voedselbron dient voor allerlei bodemdieren.
Soms zijn de organismen die de levensomstandigheden scheppen voor de planten en dieren van de Waddenzee nauwelijks met het blote oog te zien. Terwijl ze onmisbaar zijn: ze zetten licht om in voedsel, breken organisch materiaal af en geven vorm aan de wadbodem. TEKST: HANS REVIER
maar dapper
Springstaarten
Tal van kleine beestjes ruimen al het plantaardig afval op. Opvallend, maar niet erg bekend, zijn de springstaarten.
Deze primitieve insectengroep kun je overal in het waddengebied tegenkomen. Bijvoorbeeld het ‘blauw beestje’. Deze kleine, lichte en waterafstotende insecten vind je tussen stenen onder aan de dijk. Ze ‘overtijen’ in groepjes in een gezamenlijke luchtbel.
Biobouwers
De bodemdieren in de Waddenzee zijn niet alleen voedsel voor vogels en vissen, maar geven ook vorm aan de Waddenzee. Mossel- en oesterbanken houden de wadbodem vast en vormen harde structuren, waarop weer allerlei andere soorten kunnen leven. De schelpkokerwormen leven in buisjes gemaakt van schelpenresten, die tot 20 centimeter diep in de wadbodem steken. Soms komen er meer dan 2.800 per vierkante meter voor. Op plekken waar veel van die kokerwormen leven, verandert het stromingspatroon van het water en neemt de snelheid af. Dit voorkomt erosie van de wadbodem.
Schuimalg
De algen die in het water van de Waddenzee en de Noordzee zweven, zijn een belangrijke voedselbron voor dieren die het water filteren, zoals mosselen. Zeer algemeen is de schuimalg. Vooral in het voorjaar vormen deze algen kolonies in een gelatineuze slijmlaag. Daarin zitten voedingstoffen, waardoor de algen ook ’s nachts kunnen doorgroeien. Als door de golven het slijm van de kolonies wordt opgeklopt, ontstaan op het water en het strand grote vlokken gelig schuim.
Op Spiekeroog zijn auto’s verboden, maar fietsers zijn in de smalle straatjes van het dorp en in delen van de duinen ook ongewenst.
Wat vinden de buren ervan?
Duitsland en Nederland delen het werelderfgoed
Waddenzee. Nederland gaat daar tamelijk laconiek mee om, maar hoe zit dat met onze buren?
Journalist Frank Petersen vertrok naar het Duitse eiland Spiekeroog, op zoek naar een teken van trots.
TEKST EN FOTO’S: FRANK PETERSEN
Op veel Duitse websites over Spiekeroog en de Nordseeküste staat wel iets over ‘Weltnaturerbe Wattenmeer’. Vooral het logo valt op, een soort gestileerde bruinvis. Dat is het voor wat betreft de virtuele wereld. In de echte wereld is vanaf de grens tot aan de haven van Neu Harlingersiel geen enkele verwijzing te vinden naar UNESCO, nergens staat een bord met ‘Weltnaturerbe Wattenmeer’. Ook het logo met de gestileerde bruinvis is in geen velden of wegen te bekennen. Eenmaal bij de haven is er nog steeds niets dat verwijst naar dat werelderfgoed. Terwijl het gewoon voor je neus ligt! En ook in het dorpje is geen teken te vinden van deze ‘Oscar voor de Waddenzee’. Kennelijk maakt niemand zich er hier echt druk om. Als men al trots is op de onderscheiding is dat niet te merken.
De werelderfgoedstatus >
Ook op de boot naar Spiekeroog geen woord over het werelderfgoed. Niets op de bootkaartjes, nergens informatiepanelen en de kapitein noemt het woord ook niet in zijn welkomstpraatje. Eenmaal op Spiekeroog word ik in de haven als eerste overvallen door een ontregelend soort onrust. Er zijn geen fietsen te huur! Dat auto’s verboden waren op dit eiland wist ik, maar nu blijkt dat ook fietsen geheel verboden zijn in de smalle straatjes van het dorp en delen van de duinen. Bezoekers van het eiland moeten wandelen. Dit is geen plek voor het oer-Hollandse vakantiegevoel, waarbij een fietstocht door de duinen vaste prik is. Als de onrust voorbij is, ontdek ik ook hier in het hart van dit werelderfgoed geen enkel bord of informatiepaneel over de UNESCOstatus. Er hangen wel informatieborden over het nationaal park; sinds 1986 is
‘Per inwoner en per bezoeker krijg je op Spiekeroog de meeste natuur per persoon’
Spiekeroog onderdeel van het National Park Wattenmeer.
Het eerste teken
Na twee uur verplicht wandelen is daar eindelijk een verwijzing naar de werelderfgoedstatus. Midden in het dorp staat op een stukje gras een houten paal met wegwijzers naar diverse werelderfgoederen: Great Barrier Reef 14.706 kilometer, Wattenmeer 0,8 kilometer.
Patrick Kösters is Bereichsleitung Tourismus bij de gemeente Spiekeroog en werkt in een gebouw naast de wegwijzer. ‘In de reclame door ons en door de lokale ondernemers wordt wel aandacht gegeven aan de werelderfgoedstatus’, vertelt hij. ‘Hier op het eiland is dat minder. Maar luister, alles wat de Waddenzee biedt staat immers toch al centraal in onze promotie: wadlopen, natuurbeleving en uiteraard gezondheid.’
Hij wijst naar het pand aan de overkant van de straat, de Kurverwaltung. Daar kunnen eilandgasten activiteiten boeken die hen fitter en gezonder maken: van massages tot zeezoutpeelings.
‘Wat we wel merken, is dat de bekendheid van de Waddenzee groter is na toekenning door UNESCO’, vervolgt
Kösters. ‘Maar dat heeft nog niet geleid tot grote groepen toeristen uit verre buitenlanden. Onze gasten weten wel dat de Waddenzee werelderfgoed is en krijgen wat ze zoeken op Spiekeroog.’
Veel natuur per persoon
Anderhalve kilometer buiten het dorp ligt het National Park Haus Wittbülten. Swaantje Fock is hier Hausleiterin ‘Vanaf hier organiseren we veel excursies over de Ostplatte, een jong duinenlandschap waar regelmatig de zee binnenstroomt. Hier is het puur natuur, totaal geen menselijke ingreep in 200 jaar! Alle bezoekers die met ons meegaan over de Ostplatte vertellen we natuurlijk ook over de werelderfgoedstatus. Maar we organiseren niets speciaals omdat de Waddenzee werelderfgoed is. Bezoekers willen gewoon mee het wad op of de duinen in. Eerst komt de beleving, dan het besef.’ Spiekeroog is in die zin wel uitzonderlijk, meent Swaantje: ‘Per inwoner en per bezoeker krijg je op dit eiland de meeste natuur per persoon. Dat is altijd al zo geweest en dat zal ook zo blijven. Misschien moeten we iets nieuws organiseren rond die titel werelderfgoed. Maar hoe bijzonder moet het
nog worden om al het bijzondere dat we hier hebben te overtreffen?’
Nessmersiel
Eenmaal terug aan de kust ligt het voor de hand nog even bij een andere havenplaats te kijken, Nessmersiel, waar de boot naar het eiland Baltrum vertrekt. Langs de wegen, parallel aan de kustlijn, is niets te zien over het werelderfgoed. Anja Eberleh is de eigenaresse van het grootste hotel in Nessmersiel, het Fährhaus, en vindt de werelderfgoedstatus een echte aanwinst voor de hele regio. ‘Vooral voor de dorpen aan de kust heeft deze opwaardering veel meer betekenis dan op de eilanden. Hier langs de kust komen toch minder mensen, terwijl we eigenlijk meer te bieden hebben en tegen een lagere prijs, omdat niet alles per schip hoeft.’
Duitsland gaat net zo laconiek om met de werelderfgoedstatus als Nederland, lijkt het. De noorderlingen in beide landen maken zich er niet zo druk over. Voor de promotie van toerisme naar de kust is de opwaardering wellicht een aanwinst. Maar rond Spiekeroog zie je eerder een echte bruinvis dan het gestileerde neefje.
Patrick Kösters van het Toerismebureau op Spiekeroog
WAD4U WAD4U
HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOED IDEE? SCHRIJF, BEL OF MAIL NAAR: WADDENVERENIGING
POSTBUS 90, 8860 AB HARLINGEN TEL.: 0517-493693 E-MAIL: INFO@WADDENVERENIGING.NL
WIL JE DE DIGITALE JEUGDNIEUWSBRIEF ONTVANGEN? MAIL JE E-MAILADRES NAAR JEUGD@WADDENVERENIGING.NL
TEKST EN BEELD: SHARAH VAN VEELEN
RUIM BAAN VOOR DE JEUGD! ALTIJD IN HET HART VAN HET WADDENMAGAZINE: VIER JEUGDPAGINA’S. DAT GEEFT JONGE (EN ÓÓK OUDERE) LEDEN DE KANS EVEN SNEL WADDENINFORMATIE TE TANKEN.
Eb en vloed, we weten allemaal wat dat is.
Bij eb trekt de zee weg en bij vloed komt de zee juist onze kant op. En dat komt door de zon, maan en aarde.
1 De maan werkt een beetje als een magneet. Hij trekt als het ware aan de zee.
2 De maan trekt niet alleen aan de zee, hij trekt ook een beetje aan de aarde. Zoals je ziet is er aan de maankant en
daartegenover heel veel water en aan de zijkanten juist heel weinig.
3 Aan de maankant en daartegenover is het vloed, op de andere plekken is het eb. Omdat de aarde één keer per dag
De aarde draait rond. Hij draait één rondje in 24 uur, net zolang als een dag en een nacht duurt. In een simpele wereld zou de zee een perfect rondje zijn om de aarde heen, maar zo makkelijk is het niet.
2 5 1 4 3 6
4 Maar, de zon is er ook nog. De zon trekt ook aan de aarde en aan de zee. De zon trekt alleen lang niet zo hard als de maan, omdat de zon veel verder weg staat. Wel 400 keer verder weg. Het effect van het trekken van de maan wordt hierdoor wel minder.
5 Als de zon achter de maan gaat staan krijg je super vloed en super eb. Dit
heet springtij. De zon helpt dan als het ware de maan met trekken, waardoor de zee bij vloed heel hoog staat. Als het dan ook nog stormt, kan het water wel eens over de dijken slaan.
6 Ook heb je springtij wanneer de zon aan de andere kant staat van de maan. Als dat alles was, zou het voorspellen van het getij niet al te moeilijk zijn,
helemaal ronddraait wordt het twee keer per dag vloed en twee keer per dag eb, kijk maar naar het plaatje. Bij vloed staat het water hoog. Eb betekent dat het water laag staat.
maar er zijn nog meer dingen waar je rekening mee moet houden. De zon staat in de zomer dichterbij de aarde dan in de winter. De maan draait om de aarde, maar niet in een ronde cirkel, meer in een eivorm. Soms staat de maan dus verder weg van de aarde, waardoor hij dus ook minder hard aan de zee kan trekken.
WAD4U WAD4U
WAD4U WAD4U
NAT & DROOG
Stel je voor dat jouw huis elke dag helemaal onder water zou komen te staan! De mossel moet twee keer per dag eb en vloed doorstaan. Dat zit zo: mosselen leven dicht op elkaar op een mosselbank. Bij vloed spoelen de golven over hen heen, bij eb vallen ze droog. De mossel sluit bij eb dan ook gauw zijn schelp en kan zo tot wel zes uur wachten in zijn huis, maar hij droogt langzamerhand wel uit. Bij vloed komt de mossel gelukkig weer onder water en doet hij zijn schelpje weer open. Nu kan de mossel weer lekker gaan smullen van algjes die hij naar binnen zuigt.
MEET DE KRACHT VAN DE WIND ALS EEN ECHTE ZEEBONK
In 1805, meer dan 200 jaar geleden dus, was er een Engelse admiraal genaamd Francis Beaufort. Hij werkte op een snel, zeilend oorlogschip. Francis heeft een windschaal bedacht, die wordt gebruikt om de snelheid van de wind te laten zien: de windschaal van Beaufort. Hiermee kun je aan de golven zien hoe hard het waait. Bijvoorbeeld: wanneer je hoge golven ziet, schuimstrepen en nevel in de lucht, stormt het. De wind heeft dan windkracht 9. De golven kunnen dan tot wel 10 meter hoog worden. Dat is net zo hoog als een woonhuis! In de windschaal van Beaufort kun je dit allemaal teruglezen. Op de website www.waddenvereniging.nl/waddenmagazine kun je de windschaal bekijken, downloaden en uitprinten.
Francis is beroemd geworden met zijn zelfbedachte windschaal. Er is zelfs een hele zee naar hem genoemd, de Beaufortzee! De windschaal van Beaufort wordt overal gebruikt, en jij kunt hem ook toepassen. Wat je hiervoor moet doen is simpel: wanneer je op zee bent, of aan de kant van het water staat, kijk dan goed naar het gedrag van de golven. Pak de tabel die je van de website van de Waddenvereniging hebt uitgeprint erbij en bereken de windkracht! Supercool om deze zomer uit te proberen op de boot naar een van de Waddeneilanden!
FOTO: HENK POSTMA
Wadvissersgilde
Mee met de DRIE JANNEN
Drie boten, drie vissers en ze heten alle drie Jan. Samen vormen ze het Wadvissersgilde en geven ze excursies op de Waddenzee. ‘Alles wat we weten over de zee leerden we via onze oren.’
TEKST EN FOTO’S: FRANK PETERSEN
Jan Heijligenberg
Jan Rotgans
Jan Poortman
FRANK PETERSEN
FRANK PETERSEN
Drie generaties visserskennis zit in de hoofden van de drie Jannen opgeslagen
Jan Poortman stopte in 1995 met garnalen vissen om zich aan te sluiten bij het Wadvissersgilde. Met hem erbij kwam het aantal leden op drie en ze heten allemaal Jan. Stuk voor stuk zonen van vissers die zelf ook weer zonen van vissers waren. Vijfenzeventig jaar ervaring met vissen op de Waddenzee zit in hun hoofd. Veel bleef hetzelfde, maar er is één belangrijk verschil: de Jannen nemen nu, anders dan hun voorouders, gasten mee aan boord om hen de natuur op de Waddenzee te laten ervaren.
Aan boord
De haven van Den Oever is mistig. Veel vissersschepen liggen er niet en van de schepen die er liggen is een aantal te koop. Aan boord van de Johanna II marineert Jan Rotgans wat vlees voor
de nasi die hij ’s avonds zal koken voor zijn kinderen. Jan Heijligenberg laat nog even zijn eigen schip zien, de WR 70. ‘Alles staat klaar voor het komende seizoen’, vertelt hij. ‘Die bar hebben we er zelf in getimmerd, net als de hele inrichting onderdeks. Ook de banken op het dek hebben we er zelf op gezet. Kijk, ze kunnen neergeklapt worden. Dan krijg je meer ruimte aan dek als mensen lekker in de zon willen liggen.’
Rrrttt doen de kokkels
‘We zijn met z’n drieën allemaal eigenaar van ons eigen bedrijf en hebben ons eigen schip’, legt Jan Rotgans uit bij een kop koffie. ‘En samen zijn we het Wadvissersgilde. Als één van ons het niet redt, springt de ander bij. Dat gaat gewoon met gesloten knip.’ Jan Heijligenberg vult aan: ‘We waren goede
kennissen toen we zelf nog visten. We hielpen elkaar wel eens, maar alleen als dat echt nodig was. Nu doen we allemaal wat er nodig is en het loopt goed.’ De drie schepen en de drie vissers kunnen geboekt worden door groepen die een boottocht over het westelijke deel van de Waddenzee willen maken. Jan Poortman is de derde Jan. Altijd is hij bezig met netten en dus zullen gasten bij hem aan boord eerder harders zien. Die worden gevangen met een staand want: een net dat rechtop in het water staat. Soms belandt zo’n vers gevangen harder meteen in de rookkast die ook aan boord staat. Jan Heijligenberg is eigenlijk nog steeds gek van de kokkelvisserij: ‘Dat vond ik het allermooiste wat ik als visser gedaan heb. Vissen op de Noordzee was halen en vieren en dat de hele dag door. Als je dan ineens op een
‘Wij laten onze gasten de natuur van de Waddenzee zien, voelen en proeven’
kokkelboot en de hele dag op het wad zit, is dat een andere wereld. We zochten zelf de kokkels op van het Balgzand tot de Dollard. Dan had je een stok met aan het einde een spijker en die trok je achter je aan als je bij eb rondliep. Als je rrrrrttt hoorde, wist je dat er kokkels lagen. Als die dik genoeg lagen, zetten we dat plekje op de kaart om later in het seizoen terug te komen.’ Logisch dus dat gasten bij deze Jan meer over kokkels horen en misschien ook wel proeven.
Jan Rotgans is de gastronoom van het gilde. Van alles wat de gasten aan boord vangen uit zee, kan hij iets lekkers maken en weet hij de wijn die daar het beste bij past. Uiteraard heeft hij die ook aan boord.
Geen geheimen meer
Drie generaties visserskennis zit in ieders hoofd opgeslagen. De verhalen buitelen over elkaar heen. Ze lachen bulderend over die ene gast aan boord en vertellen net zo makkelijk weer verder over voormalig staatssecretaris Henk Bleker. ‘Die hebben we een brief gestuurd om te vragen om een permanente vergunning voor de manier waarop wij kennis en beleving van het wad overbrengen. Dat was drie jaar geleden, we hebben niet eens antwoord gekregen’, zegt Rotgans. Dat zit de heren niet lekker. ‘Wij laten onze gasten al heel lang de natuur van de Waddenzee zien, voelen, proeven en ervaren. Dat maakt ons best een beetje uniek en we krijgen ook steun van veel mensen en instanties zoals Ecomare, de Waddenvereniging of de Waddenacademie, maar nog niet van het ministerie’, aldus Poortman. Jan Poortman kwam als laatste bij het gilde. Hij vertelt over het verschil tussen
zijn werk als visser en zijn werk op de Waddenzee met het gilde. ‘De band die we onderling hebben is uniek, dat had ik niet als visser. Toen kon ik het niet hebben als een ander meer had dan wij, nu delen we eigenlijk alles: materiaal en kennis.’ Rotgans: ‘Vroeger had je als visser altijd wel geheimen voor de ander. De beste plek, het beste soort net en wat al niet meer. Nu is ons werk gericht op kennisoverdracht. We hebben geen geheimen voor elkaar en ook niet voor onze gasten. Wat de mensen ons ook vragen over de Waddenzee, wij vertellen het. En als ik het niet weet, weet de andere Jan het wel!’
Varende gastheren
Rotgans vervolgt zijn verhaal: ‘Alles wat we weten over de zee leerden we via onze oren. Dat hele archief met kennis over de zee en de visserij zit in ons hoofd. Die kennis willen we nu delen en overdragen aan onze gasten en als het even kan aan de volgende generatie.’
Dat de Waddenzee nu werelderfgoed is maakt de Jannen niet heel veel uit. ‘Ons werk is er niet door veranderd’, aldus Heijligenberg. ‘We hebben het er wel eens over. En de gasten vragen er ook wel naar.’
Gek eigenlijk. Zij maakten alle drie de omslag van broodvisser met geheimen naar varende gastheer. Ze willen drie generaties kennis over de Waddenzee onderling delen en overdragen aan hun gasten. In feite is dit precies het doel waarvoor het werelderfgoedverdrag werd gemaakt. Want landen die het verdrag hebben geratificeerd, moeten zich inzetten ‘voor identificatie, bescherming, behoud, het toegankelijk maken en het overdragen aan komende generaties’.
EXCURSIES
Schatten van de zeebodem Ga mee met de MS Neptunus van Jan Heijligenberg: varen, vissen, zeehonden kijken en proeverij van gerookte vis.
• Dinsdag 9 juli • Den Oever • 12.00-16.00 uur.
Vissen uit het werelderfgoed
Ga mee met de MS Johanna II van Jan Rotgans: varen en sleepnetvissen op een echte kotter. • Zaterdag 24 augustus
• Den Oever • 11.00-13.00 uur.
Kijk voor deze excursies op www.werelderfgoedweken.nl
Onder leiding van schipper Harmen Visser ontdek je dat een lege wadplaat krioelt van het leven
Werelderfgoedweken
Vissen met de Phoca
Onbekend maakt onbemind. Daarom besluit de Waddenvereniging om deze zomer de grote werelderfgoedcampagne te starten, zodat niemand meer om deze status van wereldklasse heen kan. Dat gebeurt met maar liefst 23 exclusieve excursies. Vissen met motorschip Phoca is er daar één van.
TEKST: HANS REVIER FOTO'S: MARTIN RIJPSTRA
’Kijk, visjes.’ Even buiten de haven van Harlingen wijst schipper Harmen Visser van de Phoca op een van de schermpjes in de stuurhut. Het sonarapparaat dat niet alleen de diepte, maar ook de onder het schip zwemmende vissen signaleert, vertoont het silhouet van een vis. Het is de bedoeling dat we die zelf gaan vangen. Onder het vogeleiland Griend zullen we van boord gaan om op het wad een netje uit te zetten. Een voorproefje van een van de 23 exclusieve excursies die de Waddenvereniging in het kader van de Werelderfgoedweken deze zomer organiseert. Heel voorzichtig dient de lente zich aan als we in Harlingen aan boord van de Phoca stappen. Een bleek zonnetje probeert de koude lage bewolking te verdringen. Gelukkig staat er niet veel wind
en genieten we op het achterdek van de onmetelijke zilte ruimte. Langzaam zien we het silhouet van de havenstad in de nevel verdwijnen. Als de zon verstek laat gaan, zoeken we de stuurhut op waar Josephine Blom, de partner van Harmen, koffie met zelfgebakken koekjes serveert. De Phoca, een 15 meter lang motorschip, is in 1976 gebouwd en in gebruik genomen als patrouillevaartuig van het toenmalige ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Vooral op de westelijke Waddenzee waakte het schip toen over de natuur, hielp onderzoekers en vervoerde en passant een zieke zeehond. Na een carrière als visser kocht Harmen in 2001 het schip waarmee hij nu waddentochten op maat uitvoert. >
MS PHOCA
Met het motorschip Phoca organiseren Harmen Visser en Josephine Blom waddentochten op maat. Zeehondentochten, rondvaarten door de haven van Harlingen, wadwandeltochten, staandwantvissen en yoga op een wadplaat. De Phoca mag de Waddengoudvlag voeren, wat betekent dat de activiteiten een duidelijke binding met de natuur van het waddengebied hebben en duurzaam zijn. Voor nadere informatie over tochten met de Phoca: www.waddenphoca.nl.
Oude vrijgezel
‘Het wad heeft geen geheimen meer voor me’, vertelt Harmen als hij de Phoca met vaste hand langs de Pollendam stuurt. Hij is afkomstig uit een familie van vissers en opgegroeid met krukels, gedroogde scharretjes en wulpen. Tot 2001 viste hij zelf op garnalen en met staand want op zeebaars en harder. Nu laat hij met de Phoca mensen kennismaken met de Waddenzee: ‘Mensen laten genieten en zo veel mogelijk laten zien’. Hij voegt daad bij het woord als hij wijst op een grote zeehond die loom zijn naamgenoot - Phoca is de Latijnse naam voor zeehond - aan zich voorbij ziet varen. ‘Die oude vrijgezel zit hier altijd.’ Ondanks dat de fish-finder af en toe de aanwezigheid van vis verraadt, denkt Harmen niet dat we veel zullen
De 'vangst' van de dag: een foto van een rugvin van een bruinvis.
vangen. ‘Het is nog veel te koud, de meeste vis zit nog in de Noordzee.’
Grote aantallen dode oesters
Even later steken we een geultje onder het eilandje Griend in. Als we voor anker gaan en de motor wordt afgezet, valt de overweldigende stilte op. Toeval of niet, meteen breekt de zon eventjes door. Met veel gegiebel wurmen we ons in waadbroeken, die Josephine op maat gesorteerd over de reling van het achterdek heeft gehangen. Met de vlet zet Harmen ons af bij een wadplaat. Het voorjaar blijkt erg pril. Het water is niet warmer dan een graad of vijf en veel leven ontwaren we nog niet in de drooggevallen wadbodem. Her en der vinden we wel pakketjes eieren van de draadworm en de eerste voorzichtige
hoopjes van de wadpier. Alleen de druk foeragerende visdiefjes verraden dat een seizoenswisseling nakende is. Als we een eindje verder lopen, vallen plotseling de abnormaal grote aantallen dode Japanse oesters op. Exemplaren van formaat forse asbak staan half open in het natte zand en lijken een schreeuw van ontzetting te geven. Ook het grootste deel van de oesters op een oesterbank, die we na het doorwaden van een volgende geul bereiken, is dood. Hebben we hier te maken met het effect van een abnormaal koud voorjaar of eist een infectie met het herpesvirus haar tol? Een paar dagen voor ons vaartochtje kreeg een onderzoek naar de met herpes geïnfecteerde oesters veel belangstelling in de media.
De voorspelling komt uit
Harmen is inmiddels samen met zijn helper bezig een 100 meter lang net over de breedte van de geul in het water te hangen. Zo vangt hij ’s zomers tientallen harders, die direct na de vangst voor de gasten aan boord lekker worden klaargemaakt. Ik probeer me voor te stellen hoe het hier in hoogzomer zal zijn. Dan nodigt het heldere water van het geultje vast uit voor een frisse duik. Nu dringt de kou, ondanks de waadbroeken en de dikke mutsen waarmee de meesten getooid zijn, tot op het bot door. Met een ‘de vloed zit er al aardig in’ maant Harmen ons naar de Phoca terug te keren. Zijn voorspelling is uitgekomen, hij heeft geen enkele vis gevangen.
Bruinvissen
Terug aan boord, in de verwarmde stuurhut, verdrijven we de kou snel met hete soep. ‘Het heet nu eenmaal vissen en niet vangen’, reageert Josephine nuchter op de mislukte visvangst, terwijl ze lekkere broodjes serveert. Harmen manoeuvreert ondertussen de Phoca voorzichtig uit de geul waar we voor anker gingen. Op breder vaarwater is de invloed van de vloedstroom goed merkbaar. Soms bereiken we een snelheid van meer dan tien knopen (19 km) per uur. Maar die snelheid steekt schril af tegen die van de twee bruinvissen die onder de rook van de haven van Harlingen soepel het grijze waddenwater doorklieven.
EXCURSIE
Op de Waddenzee en zeebodem
Ook een tochtje maken met de Phoca tijdens de Werelderfgoedweken van de Waddenvereniging? Dat kan bijvoorbeeld op zaterdag 31 augustus. Dan zal er ook op garnalen gevist worden. Voorlopig programma:
• 10.00 uur Ontvangst op het schip, welkom met koffie en thee.
• 10.00-11.00 uur Vertrek met schip vanuit de haven van Harlingen, vaartocht naar drooggevallen zandplaat onder Griend.
• 11.00-11.15 uur Met klein bootje aan land.
• 11.15-12.15 uur Excursie lopen over de plaat.
• 12.15-12.30 uur Met klein bootje het schip weer op.
• 12.30-14.00 uur Terugvaren, kleine sleepnettrek, vangst bekijken, garnalen koken, pellen en eten.
• 14.00 uur Aankomst in Harlingen haven, afsluiting.
Kijk voor deze excursie op www.werelderfgoedweken.nl
Arjan Berkhuysen, directeur Waddenvereniging:
‘Het wad is werelderfgoed, maar het is niet klaar.
De biodiversiteit kan nog veel rijker’
Blik op de toekomst
‘Kan de Waddenvereniging worden opgeheven?’, kopte de Leeuwarder Courant toen de Waddenzee werelderfgoed werd. Inpoldering van de baan en nu zelfs officieel erkend als werelderfgoed. Goed gedaan en klaar? Arjan Berkhuysen, directeur Waddenvereniging ziet dat anders. TEKST: ARJAN BERKHUYSEN
’De Waddenvereniging maar opheffen? Ik zie zo al drie redenen waarom die vlieger niet opgaat. Allereerst is de vereniging een verzameling van mensen die van de Wadden houden en de rust, ruimte en natuur die het gebied zo uniek maken, willen behouden. Daar is niets aan veranderd en zal ook niet veranderen.
Ten tweede denk ik dat de druk op het gebied, vanwege allerlei plannen die niet passen bij die kernwaarden, zal blijven bestaan. Vandaag zijn het windmolens die op de verkeerde plek worden gepland, morgen weer iets anders.
Mensen komen steeds weer met nieuwe plannen. Onze taak is te zorgen dat die plannen de rust, ruimte en natuur niet dwars zitten, of sterker nog, misschien juist versterken.
Dat brengt me op het derde en misschien wel belangrijkste punt. Ik denk dat we de Wadden nog verder kunnen verrijken. We hebben heel lang gewerkt aan behoud van wat we hebben; dat moest en blijft belangrijk. Maar we kennen allemaal ook de deprimerende cijfers en grafieken waaruit blijkt dat de biodiversiteit op deze wereld achteruit blijft gaan. Natuurorganisaties en soms ook overheden doen vreselijk hun
best om die trend te stoppen. ‘Niet verder, niet verder’, klinkt vaak wanhopig vanuit gebieden waar langzaam maar zeker steeds verder wordt ingeteerd op de natuurlijke soortenrijkdom. Ga maar even los op Google en u vindt voldoende ingrediënten voor een fikse depressie.
Biobouwer
In het waddengebied is er volgens mij echter een ander verhaal mogelijk. De ergste ingrepen in de waddennatuur hebben we al gehad. Dijken die natuurlijke kwelders hebben ingepolderd, de Afsluitdijk die een heel stuk Waddenzee heeft afgesneden en duingebieden die zo veel mogelijk zijn vastgelegd. Een wetenschappelijk onderzoek laat zien dat de soortenrijkdom in de Waddenzee - en ook andere kustgebieden op deze wereld - sinds de middeleeuwen gestaag is teruggebracht tot zo’n 25 procent van wat het ooit was. Maar er is hoop. We weten nu dat het ook anders kan. Inmiddels zien we de waarde van al dat leven en zien we mogelijkheden om er wat aan te doen. Met een klein beetje hulp geven we zeegras, de biobouwer die in dit soort gebieden thuishoort, weer een kans. Met iets meer hulp herstellen we
de zoet-zoutovergang tussen IJsselmeer en Waddenzee. En we zorgen dat de kustverdediging zo natuurlijk mogelijk kan. Waarom zouden we blijven vasthouden aan wat we hebben (stop verlies aan biodiversiteit!), als we ook kunnen gaan voor verbetering ervan (verdubbel de biodiversiteit!).
Volgens mij is dat ook nodig om de jongere generaties mee te krijgen in enthousiasme voor het gebied. Vaak willen nieuwe generaties de dingen net even anders doen. Dat is volgens mij een natuurlijk mechanisme. Nou, laten de veranderingen dan zodanig zijn dat ze de rust, ruimte en natuur in het gebied ten goede komen. Kwelderontwikkeling om golfslag op dijken op te vangen? Betrek jongeren uit de omgeving erbij. Nieuwe vispassages? Laat studenten werken aan verrassende ontwerpen. Volgens mij is dat de volgende fase voor werelderfgoed Waddenzee. De Waddenvereniging kan daarbij helpen, door mensen en vooral ook jongeren te betrekken bij het gebied. Door zo nu en dan onze tanden te laten zien als er plannen komen die echt niet door de beugel kunnen. En vooral door ons te laten leiden door onze gedeelde passie voor dit gebied. Het leven wordt er leuker van.’
De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied. Vaker waddennieuws ontvangen? Neem dan een gratis abonnement op de digitale nieuwsbrief via www.waddenvereniging.nl.
TEKST: RENATE DE BACKERE, ARJAN BERKHUYSEN, ESTER KUPPEN, HANS REVIER, AUKE WOUDA.
Natuur is gezond
Wandelen tussen
Slik en Zand
Het prachtige wandelevenement Tussen Slik en Zand op Ameland is dit jaar op zaterdag 19 oktober. De deelnemers wandelen door en langs de prachtige natuurgebieden op het eiland en natuurlijk langs het werelderfgoed Waddenzee. Leden van de Waddenvereniging krijgen korting bij aanmelding. Bij opgave van het lidmaatschapsnummer op het aanmeldformulier wordt er een leuke korting van � 5,- verrekend. Deelnemers die aangeven dat ze voor minimaal een jaar lid worden van de Waddenvereniging krijgen maar liefst � 10,- korting op het inschrijfgeld. Kijk op www. tussenslikenzand.nl voor informatie en aanmelding.
Natuur bevordert de gezondheid, daar zijn de Waddenvereniging en De Friesland Zorgverzekeraar beide van overtuigd. Daarom werken de organisaties samen in de vorm van de collectieve zorgverzekering ‘het Natuurcollectief’. Via www.zobuiten. nl worden passende buitenactiviteiten aangeboden. Dat natuur gezond is blijkt ook uit onderzoek van professor Agnes van den Berg van de Rijksuniversiteit Groningen. Vrijwel alle Nederlanders zijn van mening dat natuur een gezonde en rustgevende werking heeft, zo blijkt uit een publieksenquête die zij samen met Intomart GfK in opdracht van De Friesland
Zorgverzekeraar uitvoerde. Vooral bij psychische problemen denken Nederlanders dat een bezoek aan de natuur helpt. Acht op de tien mensen vindt dat behandelmethoden in de natuur een meerwaarde hebben ten opzichte van een behandeling binnenshuis. Maar liefst 94 procent zou een sombere of depressieve vriend of vriendin aanraden om vaker de natuur in te gaan. De interesse in het thema natuur en gezondheid is het grootst onder vrouwen en ouderen, onder jongeren van 18 tot 24 jaar is het animo het laagst. Meer over het onderzoek vind je op www.agnesvandenberg.nl.
KORTING voor leden
IN MEMORIAM
Jan Abrahamse
Op 11 april 2013 overleed
Jan Abrahamse, pionier van het moderne wadlopen en een van de oprichters van de Waddenvereniging. Begin jaren zestig verkende Jan met enkele andere pioniers allerlei mogelijke tochten over het wad. Hij kon er prachtig over schrijven en vertellen. Tal van publicaties over het waddengebied staan op zijn naam. Daarbij valt op dat de cultuurhistorie en de geschiedenis van het gebied zijn speciale interesse hadden. Ook bood hij aan kunstenaars een podium om te laten zien hoe zij werden geïnspireerd door het waddengebied. Hij was daarmee ook pionier in het leggen van een relatie tussen natuurbeleving en kunst.
Een mijlpaal was de uitgave van het boek Waddenzee, natuurgebied van Nederland, Duitsland en Denemarken in 1978. Voor
velen vormde dat boek een eerste kennismaking met de fascinerende wereld van het waddengebied en nog steeds is het een onmisbaar naslagwerk. Jan was de grote inspirator achter dat boek.
In de eerste jaren van de Waddenvereniging was hij secretaris van het bestuur en meer dan twintig jaren lang was hij hoofdredacteur van het Waddenbulletin. In aanloop naar het vijftigjarig bestaan van de Waddenvereniging in 2015 was het afgelopen jaar het contact met de vereniging weer intensiever geworden. Als oprichter, als bestuurslid, als hoofdredacteur en als publicist is Jan van onschatbare betekenis geweest voor de Waddenvereniging. We zijn dankbaar voor Jans inspirerende pionierswerk voor de Wadden en betreuren zeer dat we hem nu moeten missen.
Nieuw beroep tegen kolencentrale Eemshaven
Vorig jaar diende o.a. de Waddenvereniging bezwaren in tegen de natuurvergunning voor de kolencentrale in de Eemshaven. Pas in april zijn de bezwaren ongegrond verklaard. De vergunning was opnieuw verleend, omdat de Raad van State de eerdere natuurvergunning voor de kolencentrale in 2011 had vernietigd.
De Waddenvereniging vindt nog steeds dat een dergelijke kolencentrale niet
thuishoort aan de rand van een internationaal erkend natuurgebied. De uitstoot van schadelijke stoffen zoals stikstof en kwik is slecht voor de natuur. Met een hoogte van meer dan honderd meter is de centrale inmiddels van heinde en verre te zien en verstoort zo het open waddenlandschap. Ook is voor deze centrale verdieping van de vaargeul van de Eemshaven naar de Noordzee nodig. Die vaargeulverdieping zal het estuarium
van de Eems nog verder verslechteren, terwijl juist herstel nodig is, want de natuur van de Eems is er zeer slecht aan toe.
Naar verwachting doet de Raad van State eind 2013 of begin 2014 uitspraak over het beroep dat de Waddenvereniging, samen met andere Duitse en Nederlandse natuur- en milieuorganisaties, heeft ingesteld.
TOON FEY
30 jaar
Dollardstrijd
Na de zomer verschijnt het boek De Dollardkwestie over een drie decennia lang slepend conflict over de gedeeltelijke inpoldering van de Dollard en de afwatering van Oost-Groningen. In 1966 besloot de overheid duizend hectare in te polderen. Door de uitwatering een stuk meer noordwestwaarts te verplaatsen, bij de Eems, kon tevens een scheepvaart-
kanaal worden aangelegd. Maar door druk van vooral de Waddenvereniging besloot de regering begin jaren zeventig tot voorlopig afstel. Een decennium lang werden allerlei planvarianten bedacht. Wat volgde was een spannend politiek steekspel, met als hoofdrolspelers de diverse ministeries, het provinciaal bestuur, Rijkswaterstaat, de Waddenvereniging en
regionale actiegroepen.
Uiteindelijk zagen de provinciale staten van Groningen in 1985 van de plannen af. Het al in 1974 voltooide sluizencomplex op de grens van Dollard en Eems, was daarmee een ‘monument van veranderd inzicht’ geworden.
• Gerben de Vries, De Dollardkwestie, circa € 29,50.
Uitgeverij Profiel Bedum.
Harde afspraken gaswinning Waddenzee
De Waddenvereniging heeft met minister Kamp van Economische Zaken en met de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) harde afspraken gemaakt over onderzoek naar de langetermijneffecten, met name de bodemdaling, van gaswinning op de Waddenzee. De NAM gebruikt hiervoor modellen. Deze blijken de daadwerkelijke bodemdaling niet helemaal goed te voorspellen. Daarnaast heeft de Waddenvereniging twijfels of de modellen van de NAM wel voldoende rekening houden met het zogenaamde na-ijl effect. Dit is het effect dat de bodem nog daalt als de gaswinning al is stopgezet. De Waddenvereniging heeft daarom gevraagd om een onderzoek naar de modellen. Minister Kamp heeft nu toegezegd dat zo’n onderzoek er daadwerkelijk komt en dat een commissie van Nederlandse en internationale, onafhankelijke experts dit onderzoek zal begeleiden. Naar aanleiding van de uitkomsten van het onderzoek kunnen de vergunningsvoorschriften van de betreffende winningsplannen worden aangepast. Met de resultaten van een onafhankelijke toetsing van de modellen kan de Waddenvereniging in 2015, als daar aanleiding voor is, vragen om de gaswinning stop te zetten of te vertragen.
KORTING
voor leden
Drive-in-theater op de Afsluitdijk
Midden op de Afsluitdijk naar het theater? In september kan dat! Dan wordt de verlaten buitenhaven van de Afsluitdijk omgetoverd tot een unieke theaterlocatie. De Afsluitdijk vormt het monumentale decor voor Leegh water, een spectaculaire drive-invoorstelling over de pioniersgeest. Nooit eerder was de Afsluitdijk het toneel van een evenement op deze schaal. In het stuk kruipt Bert Visscher in de huid van een hedendaagse Leeghwater: een rasoptimist die lak heeft aan doemdenkers en wars van tegenslag en tradities een nieuwe wereld schept - of iets wat daar in de buurt komt. Echter, de excentrieke uitvinder zit in het vaarwater van een visser die hem het liefst ziet vertrekken...
• Per voorstelling is er plaats voor 250 auto’s • autokaarten (voor 4 personen) à € 119,- zijn verkrijgbaar via www.leeghwater.nu • leden van de Waddenvereniging krijgen € 20,- korting op een autokaartje en betalen slechts € 99,-. Zie ook pagina 16.
Te voet langs het wad
De ANWB heeft recent een nieuw deel uitgebracht van hun succesvolle reeks wandelgidsen. De wandelgids Waddenkust (€ 12,95) bevat 25 verschillende wandelingen, die in lengte variëren van 10 tot 25 kilometer. De routes zijn uitgezet op de Waddeneilanden en langs de kust van het vasteland. Met deze gids wil de ANWB wandelaars verleiden om het waddenlandschap te ontdekken. ‘Met de wandelgids Waddenkust in de hand kunt u zich in de weidse natuur rondom de Waddenzee begeven en de zorgen van alledag even vergeten’, aldus de makers. Hun devies is: ‘Beleef de waddenkust!’ Daar is de Waddenvereniging het volmondig mee eens.
Mooi Nederland
Onder de naam ‘Mooi Nederland’ hebben de Tweede Kamerfracties van de PvdA, D66 en GroenLinks een initiatiefvoorstel voor een betere bescherming van natuur en landschap opgesteld. In maart 2013 kreeg staatssecretaris Sharon Dijksma van Economische Zaken dit aangeboden.
‘Mooi Nederland’ dient als tegenhanger voor het wetsvoorstel van voormalig staatssecretaris Bleker. Hij wilde de bescherming van de natuur minimaliseren. In het voorstel ‘Mooi Nederland’ wordt naast de natuur, ook de bescherming van landschap en cultuurhistorie wettelijk geregeld. De rust, ruimte, weidsheid en duisternis van het waddengebied kunnen dan beter in stand gehouden worden.
De Waddenvereniging is ook positief over de verdeling van de bevoegdheden over de verschillende overheden: één provincie zal waken over alle activiteiten en vergunningen in het hele waddengebied. Naar verwachting zal die ene overheid beter rekening houden met de optelsom van de gevolgen van al die activiteiten, de zogenaamde cumulatie. De voorstellen uit de initiatiefnota ‘Mooi Nederland’ zijn voorgelegd aan de Raad van State. Staatsecretaris Dijksma betrekt de initiatiefnota bij de aanpassingen van het wetsvoorstel van Bleker. Naar verwachting debatteert de Tweede Kamer in het najaar van 2013 over de natuurwetgeving.
ROY VROUWENVELDER
HERMAN VERHEIJ
Gevederde cultuurvolgers
Eendenkooien, vinkenbanen en kievitseieren: de werelderfgoednatuur van het wad heeft soms een verrassende historische erfenis…
TEKST: MARCUS WERNER
Een typisch Nederlands cultureel erfgoed is de eendenkooi, een speciaal geprepareerde waterplas om wilde eenden [1] te vangen voor consumptie. Eendenkooien, zoals die op Schiermonnikoog, worden nog gebruikt voor ringonderzoek.
‘Kooiker’ en kooikershondje schuilen achter rietschermen, terwijl tamme eenden op de plas wilde soortgenoten verleiden neer te strijken. Het hondje drijft vanaf de kant de vogels een zijarm van de plas in. De kooiker laat zich zien, waarvan de wilde eenden schrikken en een vangkooi invliegen.
‘Wilsterflappen’ heet de techniek waarmee in Friesland en Groningen al in de zeventiende eeuw goudplevieren [2] (wilsters) werden gevangen. In de stille wintermaanden leverde het wilsterflappen een belangrijke bijverdienste op voor kleine boeren, molenaars en vissers. De ongeveer merelgrote plompe goudplevieren golden in Engeland als lekkernij. Het ‘flappen’ gebeurde met een slagnet. Vogels werden binnen het bereik ervan gelokt met speciale fluitjes. Vogelmodellen speelden hierbij ook een rol. Overgebleven kunstig gemaakte lokvogels zijn van cultuurhistorische waarde.
Hij staat niet in de vogelboeken, maar de kip [3]- een afstammeling van een
Aziatische wilde hoendersoort - speelde en speelt nog steeds een bijzondere culturele rol in het waddengebied. Op Schiermonnikoog wordt met Pinksteren het Kallemooifeest gevierd. Centraal hierin staat een vlaggenmast, waarin rond middernacht een mand met een gestolen haan wordt gehesen. De eilanders vieren feest tot in de volgende ochtend, waarna de haan bij de rechtmatige eigenaar wordt terugbezorgd.
De kievit [4] is zonder twijfel de vogelsoort met de grootste culturele betekenis in Nederland. Het kievitseieren zoeken is vooral in Friesland een met vuur verdedigde volkstraditie. Traditioneel werd het eerste ei, symbolisch voor de lente, aangeboden aan de koningin, later de commissaris van de Koningin. Kievitseieren meenemen mag alleen nog in beperkte mate in Friesland. Dierenbeschermers gruwen van het weghalen van eieren van de zwart-witte, gekuifde steltloper; de kievitspopulatie lijkt er nauwelijks onder te lijden.
Vroeger werden op ‘vinkenbanen’ langs de kust in het najaar grote aantallen trekkende kleine zangvogels gevangen, waaronder de vink [5]. In een open terrein werden netten uitgezet die, van een afstand bediend, dichtklapten.
Vogels in kooitjes lokten langstrekkende vogels naar de netten. De gevangen
vogels werden als voedsel of kooivogel verkocht. Op Vlieland is nog een vinkenbaan - nu alleen voor het trekvogelonderzoek. Het ‘vinken’ voor voedsel werd in 1912 verboden.
De kerk is lange tijd bepalend geweest voor de Nederlandse cultuur. Bewoners van Noord-Holland, de Waddeneilanden en de Friese en Groningse kust bezochten eeuwenlang de protestantse kerk, die in zelfs het kleinste gehucht stond en vaak nog (leeg)staat. De kerkuil [6], zo genoemd vanwege zijn gewoonte om in kerken en andere oude gebouwen te nestelen, is een bedreigde soort. De spookachtig witte roofvogel jaagt ´s nachts, laag vliegend over weilanden en kwelders, op muizen.
Cultuurvogel bij uitstek is de grutto [7]. Met zijn lange rechte snavel en roep - grutto, grutto - staat hij symbool voor het door mensen gemaakte Nederlandse polderlandschap, zo ook de polders van de Waddeneilanden. Ooit broedde de grutto in hoogveenlandschappen en riviergraslanden, maar stapte over naar boerenweilanden met overvloedige wormen en insectenlarven die zijn voedsel vormen. Soms foerageert hij in modderige rivier- en slenkmondingen. Door de moderne, intensieve landbouwmethodes gaat de grutto sterk in aantal achteruit.
Geniet Wad
Van
het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.
TEKST: PAULA ZUIDHOF
Menkemaborg met Schathoes
De Menkemaborg is een kasteelmuseum in Uithuizen, in het noordoosten van de provincie Groningen. Het uit de veertiende eeuw stammende huis is nog volledig ingericht. Bezoekers krijgen een indrukwekkend beeld van leven en werken op een rijke Groninger borg in de achttiende eeuw. Ook de tuinen, die los van het museum zijn te bezoeken, zijn zeker in de zomer de aandacht waard. Er is een
Leven, liefde & de zee
keukenhof, een fruittuin en een rozentunnel. Het Schathoes was vroeger de boerderij die bij de Menkemaborg hoorde. Nu is het naastgelegen gebouw, waarin de oude boerderij nog te herkennen is, in gebruik als Restaurant ’t Schathoes. Er is een prachtig terras, voor een kopje koffie of een lunch naar wens. Zie www.menkemaborg.nl en www.schathoes-menkemaborg.nl.
Rennen
over Vlieland
Op 11 augustus gaat de Stortemelk Halve Marathon Vlieland weer van start. Wie wat korter wil lopen kan die dag ook kiezen voor vijf of tien kilometer. En voor de jeugd is er een loop van twee kilometer. De limiet van het aantal deelnemers is vastgesteld op duizend. Ons advies is daarom: snel inschrijven (dat kan via www.halvemarathonvlieland. nl) voor het te laat is. De start is op camping Stortemelk. De deelnemers aan de halve marathon gaan het hele eiland over om te finishen in het dorp bij de veerdam. Alle informatie (inschrijfgeld, parcours, kleedgelegenheid e.d.) van wat wel de ‘gezelligste halve marathon van Nederland’ wordt genoemd, is te vinden op de website.
Het Schiermonnikoogs vocaal ensemble Steeuwsaun (Stuifzand op z’n Schiers) zingt liederen over het leven, de liefde en de zee. Er zijn orgelimprovisaties en er worden solistische liederen ten gehore gebracht. Er is instrumentale muziek en er zijn verhalen van de boswachter. Steeuwsaun brengt op 9 juli vanaf 20.00 uur een muzikale en gezellige avond in het Cultureel Ontmoetingscentrum van het dorp, waar eilanders en gasten elkaar kunnen ontmoeten.
ZIEN
HARDLOPEN
HOREN
Alle activiteiten van de Waddenvereniging vindt u in de kalender op onze website: www.waddenvereniging.nl.
Ultiem eilandhoppen
Op vakantie naar een waddeneiland? Altijd fijn. Op vakantie naar alle eilanden met een oude zeilboot? Dat is voor waddenliefhebbers natuurlijke de ultieme trip. Er zijn steeds meer ondernemingen die deze mogelijkheid aanbieden. Zo kun je met Eilandhopper op een historische zeilklipper nu ook vanuit Amsterdam,
ONTDEKKEN
Enkhuizen, Lauwersoog of Groningen aan je vakantie beginnen. Vervolgens stel je zelf de reis samen: alleen de overtocht naar een van de eilanden, of door naar Texel, Terschelling, Vlieland, Ameland en/of Schiermonnikoog. De gehele dienstregeling met alle mogelijkheden vind je op www.eilandhopper.nl.
Texel app met
filmpjes
Wat is het lekkerste Texelcadeautje? Wat valt er te beleven bij Theaterrestaurant Klif 12 in Den Hoorn? Bij elk item van deze gratis Texel-app hoort een filmpje, zodat je spectaculaire scheepsstrandingen kunt bekijken, ziet welke vlinders vliegen op Texel en waar de verschillende kerken zich bevinden. Mét de route hoe er te komen en links naar Twitter en Facebook. Texelse Louise spreekt de maandelijkse video agenda in. Verder: de highlights van het eiland, Texel van A tot Z, tips voor restaurants, musea, excursies en accommodaties.
De video-app is te downloaden via www.texelvakantietv.nl.
Waddenkeuken in Kimswerd
Ameland
te paard
Draven over het strand, of stapvoets door de duinen? Bij verschillende maneges op Ameland zijn paarden te huur voor een tocht over het eiland. Ze zullen je zeker ook suggesties voor mooie routes geven. Wie liever zijn eigen paard meeneemt, heeft op Ameland bij verschillende maneges de mogelijkheid om het dier daar te laten logeren.
Midden in het oude terpdorpje Kimswerd, niet ver van Harlingen, staat Herberg Greate Pier. De traditioneel gebouwde herberg uit 1860 is vernoemd naar de Friese held Pier Donia, die vlakbij zijn stoere standbeeld heeft. De oude herberg doet z’n naam nog eer aan, want je kunt er zowel slapen als eten, nu met Waddengoud als keurmerk. In Restaurant De Waddenkeuken maakt kokkin Jana de lekkerste gerechten van verse, biologische producten afkomstig van de waddenkust. Jana kookt op en vooral in de grote gietijzeren AGA-cooker. Je kunt er eten aan de lange tafel of aan een van de tafels in de gezellige gastenkamer. Restaurant de Waddenkeuken is open op woensdag t/m zondag van 17.30 tot 22.00 uur. www.herberggreatepier.nl.
Geniet Wad
Van het wad: boeken, apps, wandelingen, eten, kunst en meer.
Huur een ezel
Organisatie Puur Terschelling heeft een ezel te huur die gezellig meeloopt tijdens een wandeling door de duinen, langs de cranberryvelden, door de polder, door het bos en over het strand. De ezel draagt de picknickmand of kleine kinderen, tot 40 kg. Het dier dat de wandelaars vergezelt heeft volgens de eigenaren vele positieve eigenschappen. Hij is lief, aanhankelijk, mooi, leergierig, trouw, gezellig, sterk, sober en
Texel per solex
ONTDEKKEN
Solexverhuur Texel heeft het gebruik van de aloude solex bromfiets nieuw leven ingeblazen. De Texelse solexen hebben extra kracht om de altijd aanwezige tegenwind te weerstaan. De nostalgische, knorrende brommertjes, met het kenmerkende motortje op het voorwiel, rijden op milieuvriendelijke Aspen-benzine, zónder rook- en tweetaktlucht. In één tankje zit genoeg voor ongeveer zestig kilometer. Alle solexen zijn voorzien van draaigas waardoor iedereen, mét of zonder solexervaring, een plezierig ritje kan maken over Texel. Voorwaarden: minimaal 24 jaar en alleen voor bezitters van een rijbewijs of bromfietscertificaat. Voor verdere informatie: www.solexverhuurtexel.nl.
WANDELEN
slim. Ook is hij goed getraind en niet gauw onder de indruk van onverwachte situaties. Toch staat een ezel juist bekend als lui, koppig, eigenwijs en dom... Tijd om het te proberen. Daarbij is het altijd verstandig om kinderen die meerijden een cap (helm) op te doen. Er zijn verschillende ezelroutes over het eiland, vanaf 2,5 uur tot een hele dagtocht. www.puur-terschelling.nl.
Navigeer je leven
Pittig zeilen als onderdeel van teambuilding, relaxen op het dek of ‘je toekomst navigeren’? Wie deze drie zaken niet met elkaar kan verbinden, moet eens een kijkje nemen op www. windkr8cht.nl. (Voor de kenners: Windkr8cht beschikt over een uniek 50 ft. zeilschip, de ‘Jamarella’, een Farr 50 IOR racer). De professionele zeilers die op dit schip de touwtjes in handen hebben, organiseren vanuit Harlingen een- of meerdaagse zeilevenementen. Interessant voor teambuilding, bedrijfsuitjes, netwerkdagen of een sportieve familiedag. Het team van Windkr8cht zorgt ervoor dat de deelnemers stap voor stap de verbinding leggen tussen het zeilen en de dagelijkse praktijk van leven en werk.
ZEILEN
Groente, fruit en bloemen uit de zelfpluktuin
De Zelfpluktuin Texel ligt vlak bij de Schilderweg, de doorgaande weg van Oudeschild naar Den Burg. Voor liefhebbers van verse groente, fruit en bloemen is het een paradijsje. De toegang tot de verschillende tuinen is gratis, je rekent af wat je hebt geplukt. Plukmateriaal is te leen. Bij de ingang is een terras en een boerderijwinkeltje waar onder andere jam te koop is. Op het bord staat wat op dat moment plukrijp is. Voor het plukken van aardbeien en bessen krijg je bakjes mee. Vooral de ‘vergeten groenten’ zijn een succes, zoals boterboontjes, snijbiet, palmkool en chioggiabiet. Nieuw dit jaar: munt, om heerlijke muntthee te maken. Adres: Middellandseweg 4, Oudeschild. Open van 09.30 uur tot 17.30 uur, tot en met de herfstvakantie. www.zelfpluktuin.nl.
Uit alle windstreken
In de sfeervolle Nicolaaskerk op Vlieland valt deze zomer weer te genieten van allerlei concerten. Het Vlielandse vierstemmige acapellakwartet Pad van 4 geeft concerten op 25 mei, 29 juni, 27 juli en 24 augustus. Zij zingen muziek uit alle tijden en windstreken. Naast swing, pop, King`s Singers, Comedian Harmonists, Manhattan Transfer, Elgar, Gershwin en 17de eeuwse volksmuziek brengen zij ook enkele Vlielandse liederen. Alle concerten in de Nicolaaskerk beginnen om 20.30 uur.
Wrakken op Terschelling
Het Wrakkenmuseum is een spannend museum op Terschelling. Nog steeds worden er ieder jaar, meestal na tips van vissers, allerlei soorten nieuwe scheepswrakken gevonden in de Noordzee. De duikdiepten variëren van 5 tot 35 meter, afhankelijk van de afstand vanaf de kust. In een oude Terschellinger
boerderij, waarvan het dragende gedeelte gemaakt is van de restanten van het Noorse schip Cyprian dat in 1905 bij Terschelling verging, zijn heel veel voorwerpen te zien. Ze zijn afkomstig van wrakken van zowel historische als moderne schepen, die in de Noordzee zijn gezonken. Verder worden er talrijke
vondsten van het strand getoond, zoals de inhoud van aangespoelde containers tot de bekende briefjes in fles. Er is een speciale expositie over de werkzaamheden door helmduikers op het wrak van het goudschip Lutine. www.wrakkenmuseum.nl.
PAULA ZUIDHOF
HOREN
ZIEN
De Waddenvereniging heeft ruim 45.000 leden en vele sympathisanten.
Eén van hen,
Sjon de Haan (46), ambtenaar bij de gemeente
Ameland én aanjager van ‘Waddenzee Werelderfgoed’, stelt zich aan u voor.
IK
Maak het werelderfgoed zichtbaar
TEKST: DANIËL MULDER
‘Vier jaar staat de Waddenzee nu op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, maar tot nu toe zie je daar te weinig van terug in het gebied. Informatie is beperkt beschikbaar en overheden, lokale ondernemers en marketingorganisaties, die willen inspringen op de status van werelderfgoed via promotie, arrangementen of excursies, hebben geen idee waar ze die moeten halen. Om aan de bijzondere status meer ruchtbaarheid te geven en partijen met elkaar in contact te brengen ben ik in september 2012, namens lokale waddenoverheden, aangesteld als aanjager van ‘Waddenzee Werelderfgoed’.
De bewoners en de ondernemers van het waddengebied zien de werelderfgoedstatus steeds meer als een kans. Ze beschouwen het als een diploma, dat ze niet alleen voor de sier aan de muur hangen. Ze beseffen dat ze in een uniek gebied wonen en willen daar iets mee doen. Ik stimuleer bijvoorbeeld horeca-ondernemers om arrangementen te ontwikkelen, of help ze
als ze op hun website een banner willen met informatie over het werelderfgoed. Ondernemers zijn enthousiast over het erfgoedverhaal, maar ze houden niet van bureaucratie, dus help ik ze om de snelste en eenvoudigste oplossingen te vinden.
Dat de Waddenzee werelderfgoed is, dat begrijp ik volkomen. Ik heb op Schiermonnikoog gewoond, aan de waddenkust, en nu woon ik op Ameland: ik geniet dagelijks van de natuur, de getijdebewegingen en de ruimte. Maar helaas beseffen weinig mensen dat dit allemaal onderdeel is van het erfgoed. Als je het aantal bezoekers van het gebied vergelijkt met het aantal mensen dat werkelijk snapt waarom het wad op de lijst van UNESCO staat, dan is er nog veel werk te verrichten. Maar de eerste kleine stappen zijn gezet: enkele informatieborden zijn onlangs geplaatst en er komen er meer. Er is een reizende werelderfgoedtentoonstelling en onlangs was er een mooi werelderfgoedweekeinde.’
Colofon Migranten
WADDENmagazine
WADDENmagazine, juni 2013, nummer 2 Verschijnt 4 keer per jaar.
Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden behoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.
Waddenvereniging
Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen Tel. 0517-493693, fax 0517-493601
De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.
Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,25 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.
Giften en legaten
Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling “ten algemene nutte” is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.
Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC gecertificeerd papier (Royal Roto Silk).
De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.
Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.
Ledenraad
Laat via de ledenraad uw stem horen of woon een openbare vergadering van de ledenraad bij! Een mailtje aan een van de onderstaande leden is het begin van uw persoonlijke bijdrage aan de bescherming van de Wadden.
De ledenraad geeft het bestuur en de ALV van de waddenvereniging gevraagd en ongevraagd advies over diverse onderwerpen waarmee onze vereniging geconfronteerd wordt.
De ledenraad kent verschillende werkgroepen waarin leden van de raad zitting hebben, zoals:
Ruimtelijke ordening en (water) bouwkundige plannen
Ecologie, visserij en kwelders
Geologie, gas- en zoutwinning, bodemdaling en zandsuppleties
Organisatie, begroting, fondsenwerving en jaarstukken.
Gezondheid, emissies, lozingen en geluidsoverlast
Communicatie, beeldvorming, verjonging en educatie
De leden van de ledenraad worden benoemd door de Algemene Leden Vergadering. Hun zittingsduur is maximaal 2 keer 4 jaar.
DAGELIJKS BESTUUR:
Jan Castelein
jja.castelein@gmail.com
026-4742577
Voorzitter
Wietske Jonker ter Veld wterveld@hotmail.com 0592-541762
Secretaris
Hans Domburg 0314-624177
Lid
Het is een komen en gaan in het waddengebied. En niet alleen wat bezoekers betreft. Aan het eind van de zomer staan de steltlopers op het punt naar het zuiden te vertrekken en arriveren de eerste ganzen uit het noorden. Maar ook sommige vissen verblijven slechts tijdelijk in de Waddenzee. Meer over deze trekkers in het volgende nummer, dat medio september verschijnt.
