WADDEN magazine zomer 2017 - jaargang 53

WADDEN

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

werelderfgoedweken

Onder het vangenot een natje en een droogje

foto: Wilco de Bruijne

17045335-1_PRW_Creatief concept Dag van het Wad 2017_150x100_www.indd 1

08-05-17 16:30

Genieten in de mooiste vakantieverblijven! Natuurlijk Ameland!

OOK ADVERTEREN IN WADWIJZERS?

Bel A2 Acquisitie & Advies 023-5260405 of 06-27097779 voor alle informatie of mail naar: ron.degraaf@xs4all.nl

INHOUD

Werelds erfgoed

Samen

Toen Unesco in 2009 de werelderfgoedstatus verleende aan de internationale Waddenzee, adviseerde die ook toerisme in het waddengebied duurzaam te ontwikkelen. De drie waddenlanden hebben die ontwikkelingsstrategie inmiddels geformuleerd. Centraal daarin staat de gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle belanghebbenden om de kenmerkende waarden van de Waddenzee te behouden en te beschermen. De Dag van het Wad, in het weekend van 24 en 25 juni, geeft daar vorm aan. Toeristische organisaties, overheidsinstellingen en natuurorganisaties organiseren op de eilanden en langs de hele waddenkust activiteiten om bezoekers, inwoners en ondernemers kennis te laten maken met de unieke waarden van Werelderfgoed Waddenzee. Natuurlijk besteden we hier aandacht aan in dit nummer en vijf van die belanghebbenden geven hun visie op de werelderfgoedstatus. Sail Den Helder was aanleiding om eens een kijkje te nemen in de marinestad en we lieten ons informeren over de activiteiten die rond de Kees Wevers Wadpost bij Holwerd worden georganiseerd. Met de werelderfgoedweken in het verschiet, die de Waddenvereniging deze zomer voor de vijfde keer organiseert, zijn er dus weer enorm veel mogelijkheden om bijzondere dingen in het waddengebied te beleven. Zeker op het wad is goed schoeisel dan van belang. Samen met het bedrijf Blue LOOP Originals is de Waddenvereniging bezig een duurzame en functionele waddenschoen te ontwikkelen. En eenmaal op het wad is het goed te beseffen dat het welzijn van de vogels, de vissen en al die andere kenmerkende dieren ook afhankelijk is van ontwikkelingen elders op onze wereld.

Hans Revier Hoofdredacteur

04 Uitkijkpunt op het wad Nieuwe Wadpost bij Holwerd

08 De weg naar het erfgoed

Jens Enemark, oud-secretaris van Waddenzeesecretariaat, blikt terug

10 De geboorte van een schoen

Waddenvereniging werkt aan een duurzame wadloopschoen

14 Dag van het Wad

Werelderfgoed Waddenzee viert verjaardagsfeest

20 De liefhebber

Toetsie Zwitserlood: ‘Ik ben geen natuurmens, maar houd wel van Vlieland’

27 Den Helder ontdekken 9 highlights van de marinestad

32 Knooppunt Waddenzee Waddendieren zijn echte wereldreizigers

FOTO GROOT: DAGJE OESTERMAN, HENK POSTMA

FOTO'S KLEIN: RENATE DE BACKERE, MARCEL VAN KAMMEN, MERLIJN TORENSMA

37 Blij met de erfgoedstatus?

5 gebruikers van het waddengebied geven hun mening over het ‘keurmerk’

42 De werelderfgoedweken

Boek nu de mooiste excursies

RUBRIEKEN

12 Deining

Actie, actualiteit en nieuws

17 Waddenshoppen

18 Waddenleven

Bewoners van de bodem

22 Column Arjan Berkhuysen

De kracht van een fout

23 Wad4U

Per koets over het wad

40 De smaak van de Wadden

Heerlijke honing van Schier

46 Wad 500 Club

Ondernemers verzilveren kansen deze keer: Birgitte Janssen

47 Colofon

KEES WEVERS

Kees Wevers, wiens naam de Wadpost op de kop van de kwelder draagt, nam in 1965 als 16-jarige jongen het initiatief tot het oprichten van de Waddenvereniging. Hij was zeer verguld met de vernoeming. ‘Ik vind het een hele eer. Meestal als iemand een straat of brug naar zich vernoemd krijgt, is dat na zijn dood. Maar ik leef nog!’ Sterker nog, Wevers is ook nog altijd fervent wadloper.

Dijk over, wad

beleven

NIEUW: KEES WEVERS WADPOST

Je hoeft niet naar een eiland, je hoeft niet op een boot, bij Holwerd loop je eenvoudigweg de kwelder op om het waddengevoel tot in je botten te beleven.

Vanuit de fonkelnieuwe Wadpost van de Waddenvereniging is het zicht op water en wolken het mooist.

TEKST: ANNEMARIE BERGFELD

Henk-Jan van der Veen

Renate de Backere

‘Vanuit de Wadpost zie je de vogels

Lager land dan het kwelderland achter de Friese waddendijk is amper denkbaar. Vanaf de pier die naar de Amelander veerboot leidt, valt een donkere verhoging dan ook al gauw op. Sinds begin dit jaar staat een flink stuk buiten de dijk bij Holwerd de Kees Wevers Wadpost. Deze ronde, stalen uitkijkpost kreeg de Waddenvereniging ter gelegenheid van haar 50-jarig

jubileum cadeau van collega-organisatie Staatsbosbeheer. De donkergroene kleur sluit perfect aan bij het brede palet van groentinten van zeekraal, kweldergras en slijkgras in de zomermaanden. ‘Het unieke van deze plek’, zegt Renate deBackere van de Waddenvereniging, terwijl we over het struinpad naar de Wadpost lopen, ‘is dat je vanaf het vasteland in een mum van tijd

midden op het wad zit. Als mensen het over de Wadden hebben, gaat het vaak over de eilanden. Maar het wad is vooral water en de sensatie van dat echte, natte wad kun je hier als een spons opzuigen.’

Schelpeneiland

NOORDHOREN

Nog meer wad valt te beleven in de dorpskom van Holwerd, waar sinds vorig jaar Waddenbelevingscentrum

De Noordhoren de deuren opende. In de voormalige gereformeerde kerk uit 1920 zijn vogels, vissen en schelpen te zien en worden de bijbehorende verhalen verteld. Over snotolf en zeedonderpad die - met veel andere vissen van Wadden- en

Noordzee - in het grote aquarium zwemmen, over het waarom van de groene zeester en over de wolhandkrab die in de bioscoopzaal werd teruggevonden. Tegen het decor van een wandvullend panorama van Holwerd tot Ameland is het hele waddengebied in het klein te beleven. In een slikbak, waar het getij versneld wordt nagebootst, zijn de kleinere bewoners van de Waddenzee te zien; met behulp van microscopen kunnen de nóg kleinere organismen bestudeerd worden. In de bioscoopzaal draaien twee films, over Werelderfgoed Waddenzee en over de landaanwinning rond de Tweede Wereldoorlog. Adres: De Noordhoren, Elbasterwei 1, 9151 KW Holwerd, www.denoordhoren.nl.

Naast de Kiekkaaste in Nieuwe Statenzijl is de Kees Wevers Wadpost de enige buitendijkse uitkijkhut. Staatsbosbeheer speelde al een aantal jaren met het idee om de Holwerder Oostkwelder toegankelijk te maken. Toen een bestaande hut niet langer in de IJsseldelta kon blijven staan vanwege de verbreding van de rivier én de Waddenvereniging toen jubileerde, was één plus één al gauw twee. De hut kreeg een extra coating tegen het zout en verhuisde noordwaarts. Maar dat was pas het laatste deel van het project, eerst werd de omgeving op de schop genomen. Henk-Jan van der Veen van Staatsbosbeheer: ‘Het pad waar we nu op lopen was een zomerdijk, die een jaar of zestig geleden voor de landaanwinning werd aangelegd. Door de dijk te verlagen, hebben we de zee weer toegang tot de binnenste kwelder gegeven. De dynamiek

Lepelaar

MARCEL VAN KAMMEN

meegaan met eb en vloed’

van eb en vloed en het natuurlijke proces van aangroei en erosie krijgt nu weer volop ruimte.’ Een kreek werd afgedamd, een nieuwe kreekloop, waar de natuur zelf verder vorm aan kan geven, werd gegraven. Er kwam een bruggetje en dicht onder de pier, op het laagste punt van de kwelder, liet Staatsbosbeheer een vogelplas uitgraven. Het schelpeneiland in de plas biedt plaats aan vogels die een stenige ondergrond nodig hebben om te broeden, zoals kluut, scholekster, bontbekplevier en lepelaar. Het is een van de weinige plekken langs de kust van het vasteland met zo’n broedmogelijkheid.

Water tot de voeten

Alsof-ie het gehoord heeft, zeilt een lepelaar in een sierlijke vlucht op het eiland af. Achter de dijk reikt de spits van de Holwerder kerk naar de hemel, rond de plas graast een koppel jongvee, boven het opkomende zeewater vechten tureluurs, wulpen, bergeenden en kokmeeuwen om de vis, en de aandacht. ‘Je ziet de vogels hier met eb en vloed meegaan’, zegt Van der Veen, ‘soms bij duizenden tegelijk.’ In het najaar is het ook feest als de

BEZOEK DE WADPOST

Halverwege de pier naar de veerboot is aan de linkerhand een klein parkeerterrein van It Fryske Gea. Na ongeveer 600 meter teruglopen over het fietspad, vind je het klaphek dat toegang biedt tot het struinpad naar

de Wadpost. De afstand heen en terug is circa 3 kilometer. Het struinpad sluit ook mooi aan op twee bestaande dorpsommetjes Holwerd en op de wandelroute Noard Fryslân Bûtendyks van It Fryske Gea. Op 16 juli en

trekvogels op de vloedlijn voedsel zoeken. Die vloedlijn kan overigens de Wadpost dicht naderen. Je moet in de winter niet raar opkijken als het water je hier tot de voeten komt, weet Van der Veen. Kwaad kan het niet: het cirkelvormige dijkje waarop het uitkijkpunt staat, is aangelegd als de ringdobbes, de drinkwaterplaatsen voor het vee in het buitendijkse gebied. Zulke dijkjes kunnen heel wat watergeweld trotseren. ‘Mooi’, vindt De Backere het dat de ringdobbe-vorm ook cultuurhistorisch honderd procent verantwoord is. ‘Dit gebied is meer dan natuur alleen. De mens

27 augustus organiseren de Waddenvereniging en Staatsbosbeheer gezamenlijke excursies vanuit Holwerd, via bloemrijke akkers en de dijk, naar de Wadpost. Meer info: www. waddenvereniging.nl/ agenda

heeft ook altijd grote invloed gehad op het uiterlijk van het wad: het aanleggen van dijken, het wonen op terpen, het weiden van het vee. Ik vind het mooi dat zo’n rijk verleden hier in deze vorm terugkomt.’ Ze is ook trots op de post die de Waddenvereniging cadeau heeft gekregen. ‘Als vereniging kunnen wij nog geen bankje neerzetten, wij zijn geen gebiedsbeheerder. Nu hebben we een fysieke plek om de beleving van Werelderfgoed Waddenzee te bieden. Je hoeft niet naar een eiland, je hoeft niet op een boot, het is meteen over de dijk.’

De weg naar de werelderfgoedstatus

Jens Enemark, voormalig secretaris van het gemeenschappelijk Waddenzeesecretariaat, blikt terug op zijn rol om van de Waddenzee een werelderfgoed te maken. ‘Nog altijd ben ik besmet met het waddenvirus.’

TEKST: MARCUS WERNER

Toen Jens Enemark aantrad als secretaris van het gemeenschappelijk Waddenzeesecretariaat, het samenwerkingsverband tussen Nederland, Duitsland en Denemarken voor de bescherming van het waddengebied, lag er al een aanvraag voor de werelderfgoedstatus van het Duitse deel Nedersaksen van de Waddenzee. ‘Dat was dertig jaar geleden’, zegt de van oorsprong Deense Enemark. Als politicoloog en historicus was hij een beetje een vreemde eend in de bijt van het Waddenzeesecretariaat, blikt Enemark terug: ‘Ik zat daar tussen ecologen en chemici.’ Misschien juist wel door zijn meer politieke opleiding, zag Enemark direct in dat het Waddenzeesecretariaat een essentiële schakel kon vormen op weg naar de werelderfgoedstatus. ‘Het Werelderfgoedcomité verleent geen werelderfgoedstatus aan delen van gebieden of objecten’, legt Enemark uit. ‘Op de Duitse aanvraag kwam direct de vraag: hoe zit het met de rest van het waddengebied? Zo dwingt de organisatie internationale samenwerking af en dat is uniek.’ Hier lag een gouden kans voor het 10 jaar eerder opgerichte samenwerkingsverband van de drie Waddenzeelanden.

1000 pagina’s

Enemark coördineerde en stroomlijnde het bijeenbrengen van de benodigde informatie voor de werelderfgoedaanvraag op grond van drie ‘natuurlijke’ criteria: ‘bijzondere landvormen en geologische processen’, ‘bijzondere biologische en ecologische processen’ en ‘van groot belang voor de bescherming van bepaalde dier- en plantensoorten’. In totaal zijn er tien criteria, waarvan zes ‘cultureel’ en vier ‘natuurlijk’. Het genomineerde erfgoed moet aan minimaal één van de tien criteria voldoen. Maar dan moest onder meer wel worden vastgelegd wélke bijzondere landvormen en waar die in het waddengebied zijn te vinden, of voor welke soorten de Waddenzee speciaal van belang is en waarom. Enemark: ‘De uiteindelijke aanvraag met alle benodigde informatie telde ruim duizend pagina’s.’ Ook begeleidde Enemark veertien dagen lang een team onderzoekers, uitgezonden door het Werelderfgoedcomité, door het

waddengebied. Uiteindelijk slaagde de aanvraag op alle drie de criteria.

Eervol erfgoed

‘Internationaal is de werelderfgoedstatus een uiterst eervolle erkenning’

Gevraagd naar de huidige waarde van de werelderfgoedstatus is Enemark vurig: ‘Die is enorm! Internationaal gezien geldt het als een uiterst eervolle erkenning met een grote waarde voor het gebied en zijn bewoners.’ Hoewel de werelderfgoedorganisatie geen dwang kan uitoefenen om een werelderfgoed goed te laten beheren, gaat er volgens Enemark een behoorlijke corrigerende werking uit van de lijst met werelderfgoederen in gevaar, die Unesco publiceert. Enemark: ‘Zo sterft bijvoorbeeld het koraal van het Australische Groot Barrièrerif, een werelderfgoedgebied, als gevolg van klimaatopwarming en andere menselijke invloeden. Alleen al vanwege de dreiging dat het Groot Barrièrerif op die lijst komt, is Australië honderden miljoenen gaan uitgeven aan beschermingsmaatregelen.’ Ook voor de bescherming van de Waddenzee heeft de erfgoedstatus al concrete gevolgen. Het comité verzocht Nederland en Duitsland om de vogeltrekroutes tussen Waddenzee en West-Afrika beter in kaart te brengen en te helpen beschermen: ‘Daar is een nog steeds lopend succesvol internationaal telprogramma uit voortgekomen en zijn ervaringen uitgewisseld over bescherming en beheer.’

Virus blijft actief

Enemark is intussen enkele jaren met pensioen, maar zijn ‘besmetting met het waddenvirus’ is nog niet over. Samen met enkele oud-collega’s zet hij zich in voor de werelderfgoedstatus van Chinese en Koreaanse waddengebieden. Daarnaast is hij betrokken bij initiatieven voor een werelderfgoedstatus op grond van criterium ‘drie’ (een gebied dat sporen toont van een bijzondere culturele traditie) voor de binnendijkse delen van het waddengebied. ‘Denk aan het Groningse Middag-Humsterland, dat ooit een bedijkt eiland was en een uniek voorbeeld van waddenlandschap.’ Van het werelderfgoedvirus is Enemark inderdaad nog niet af.

WADLOOPSCHOEN

THE MAKING OF

De eerste stap

Samen met Blue LOOP Originals en ontwerpster Petra Beins ontwikkelt de Waddenvereniging een stijlvolle en duurzame wadloopschoen. In deel 1 van een drieluik: het ontwerpen van prototypes.

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER

FOTO’S: RENATE DE BACKERE / PETRA BEINS

‘Ik wil een stevige zool’, zegt Renate de Backere van de Waddenvereniging. ‘Een zool waarmee je door de scheermessen en andere scherpe schelpen kunt lopen.’ Ron van de Wiel, de oprichter van Blue LOOP Originals knikt. ‘En wel eentje die voldoende grip heeft, zodat je niet meteen van de basaltblokken glijdt als je van de dijk gaat’, opper ik tijdens een brainstorm over de ideale wadloopschoen. Directeur Arjan Berkhuysen sprak ooit de wens uit een eigen wadloopschoen te ontwikkelen. Eentje die langer dan een seizoen meegaat en goed zit. Daarom bundelen Blue LOOP Originals, ontwerpster Petra Beins en de Waddenvereniging hun krachten voor dit innovatieve project. Al eerder was de Waddenvereniging aanjager van een aantal bijzondere projecten van Blue LOOP Originals, zoals BlueCamp (een tent van gerecycled denim) en de Solar Parka (een jas die stroom kan opwekken). Volgens ervaren wadlopers moet de schoen aan nóg enkele eisen voldoen: een hoog model, afwasbaar materiaal, een lusje (zodat je een paar bij elkaar kunt houden) en mooi vormgegeven. Een schoen die je zelfs in de winkelstraat nog kan dragen.

Zolen uit Portugal

De ontwerpster noteert alles en laat nog wat ontwerpen zien van bestaande mallen. ‘De grootste uitdaging is de zool en de combinatie van de beschikbare stoffen’, vertelt Beins. Van de Wiel toont vervolgens enkele samples van stoffen waarmee de prototypes worden gemaakt. ‘Het zijn gerecyclede stoffen van goede kwaliteit die zich al bewezen hebben in andere toepassingen, maar wat er mee gebeurt wanneer je door zout water en blubber crost, dat moeten we testen.’ Een Portugese

De schoen zou je in het dagelijks leven kunnen dragen

fabriek, een klassiek familiebedrijf, vormt het startpunt van de wadloopschoen. Omdat de mallen voor onze zolen al bestaan maken we gebruik van wat er al is’, aldus Beins. ‘We moeten vooral kijken of de stoffen aansluiten bij de zool en of deze zool inderdaad geschikt is voor de omstandigheden op het wad.’

Het is net koken Een paar maanden later tref ik Beins en Van de Wiel weer in Harlingen, ze hebben de eerste prototypes bij zich. Drie varianten van de wadloopschoen worden gekeurd. Ze trekken aan de stoffen, vouwen de schoen dubbel en testen of de zool wel sterk genoeg is. Bij een variant laat de stof al los. Van de Wiel: ‘Dat weet je dan ook weer. Deze combinatie van stof en zool is een no-go. Deze stof is namelijk het meest sterk en onverwoestbaar, maar als die niet goed aan de zool hecht, dan is het toch niet duurzaam.’ De details worden kritisch bekeken: de stiksels, de eyelets (de oogjes waar de veters door moeten), de veters zelf, de hoogte. Van de Wiel: ‘Het is een beetje als soep op smaak brengen, je probeert de subtiliteiten nog smaakvoller te maken. Deze metalen eyelets gaan natuurlijk roesten in het zoute water. Dan moeten we nu op zoek naar eyelets van gerecycled plastic voor de volgende prototypes.’ Beins is kritisch: ‘Deze prototypes zijn niet zo zorgvuldig geproduceerd als ik had gehoopt.’ Van de Wiel relativeert en geeft aan dat een eerste prototype nooit super is. ‘Het is een proces van aanpassen. Innovatie van iets dat niet voor de hand ligt kost gewoon tijd. Het is een langdurig proces.’ Beins knikt begrijpend: ‘De look is in ieder geval wel goed, ik heb er zeker vertrouwen in dat het mooi wordt.’

MEER INFO

Creëren wat er nog niet is De Backere tilt de schoen op, lacht, voelt, duwt en trekt: ‘Mooi zeg, het is heel soepel, dat vind ik super. Een mooie dikke zool en heel belangrijk: een goede grip. Ik ben zeer benieuwd hoe dit zich gaat gedragen, de stof dan met name.’ Ze trekt de schoen aan en snoert de veters vast. Het model sluit mooi aan. ‘Het zit super! Dit is zeker een goede vervanger voor m’n huidige wadloopschoen. Die heeft een rits en dat is vervelend, want die moet je zo goed schoonhouden. En ik vind hem zo leuk staan dat ik ‘m ook wel in het dagelijks leven zou dragen.’ Het meest geschikte prototype wordt nu op een paar punten aangepast. De tweede serie prototypes worden dan de testmodellen. Van de Wiel: ‘Er is ook nog een andere en meer duurzame optie, de zool bio-based maken. Ik zou het erg fijn vinden als we daar ook alvast prototypes van kunnen maken, zodat we die ook kunnen testen. Want uiteindelijk is dat onze taak: innovatie en creëren wat er nog niet is.’

STAPPENPLAN VOOR WADLOOPSCHOEN

9-18 juni preview van de schoenen tijdens de excursie van de Waddenvereniging op Oerol.

• Juli: definitieve testmodellen gereed.

• Juli / augustus wadgidsen van de Werkgroep Excursies van de Waddenvereniging testen de schoenen tijdens het seizoen.

Filmpjes van het productieproces staan op: www.waddenvereniging.nl/wadschoen

Ontwerpster Petra Beins: www.zoutbeach.com. Blue Loop Originals: www.bluelooporiginals.com.

www. wadden vereniging .nl

Deining

De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied. Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl

KORT NIEUWS

TEKST: HANS REVIER

Negen Kamerleden en fractiemedewerkers van de nieuw gekozen Tweede Kamer maakten begin april op uitnodiging van de Waddenvereniging kennis met de Waddenzee. Het weer had niet veel slechter gekund, maar dat maakte de droogvaltocht juist zo leuk. De Kamerleden Rik Grashoff (GL), Jessica van Eijs (D66), Tjeerd de Groot (D66), Suzanne Kröger (GL) en Frank Futselaar (SP) lieten zich informeren over de problemen met de visstand, de broedvogels en het open landschap. Aan de orde kwam ook de petitie voor een beter beheer van de Waddenzee, ondertekend door 1682 wadliefhebbers.

• Begin mei presenteerde de Waddenvereniging onder veel belangstelling van de media het rapport Toekomst van de Waddenzee: een stijgende zeespiegel over een dalende bodem. De nieuwste inzichten over klimaatverandering en de mondiale zeespiegelstijging leiden tot de conclusie dat verdrinking van de Waddenzee een zeer reëel risico is. Extra bodemdaling door zout- en gaswinning vergroot dit risico, ook op de lange termijn. Met de campagne Geef tegen Gas! (www.geeftegengas.nl) wil de Waddenvereniging bereiken dat de waddengaskraan definitief dicht gaat.

• Van 1 tot en met 15 augustus organiseert Stichting De Noordzee voor de vijfde keer op rij de Boskalis Beach Cleanup Tour, waarbij de hele Noordzeekust afvalvrij wordt gemaakt. De opruimactie start tegelijkertijd in Cadzand en op Schiermonnikoog en eindigt na ruim twee weken in Zandvoort. Opgeven kan via www. beachcleanuptour.nl. Ook de Waddenvereniging zet zich in voor een afvalvrij waddengebied. De inschrijving voor het tiende WaddenWerkWeekend, 22-24 september op Terschelling, start op 4 juni: www.waddenvereniging.nl/waddenwerkweekend.

HERMAN

NIEUWE TIJDEN

Tijden veranderen en de Waddenvereniging verandert mee, hoog tijd daarom voor een opfrisbeurt van de statuten. In de algemene ledenvergadering van 20 mei hebben de leden van de vereniging ingestemd met een gezamenlijk voorstel van het bestuur en de ledenraad. De nieuwe statuten verankeren de ambitie van de Waddenvereniging om nog meer de verbinding met de achterban te zoeken.

Omdat de jaarlijkse algemene ledenvergadering nauwelijks meer in een behoefte blijkt te voorzien, komt deze te vervallen. De rol van de ledenraad daarentegen wordt steviger en vooral actiever. ‘De nieuwe statuten zijn een mooie gelegenheid om binnenkort verkiezingen van de ledenraad uit te gaan schrijven’, aldus Jan Castelein, voorzitter van de huidige ledenraad.

‘Bij mijn aantreden heb ik de ambitie uitgesproken om nog meer in te zetten op het ‘sociaal kapitaal’ in het waddengebied en dat heeft nu ook zijn weerslag in de nieuwe statuten’, zo stelde bestuursvoorzitter Kim van Nieuwaal verheugd tijdens de algemene ledenvergadering in Café Dudok. Meer informatie over de nieuwe statuten en de aanstaande verkiezingen voor de ledenraad vindt u op de website en in de nieuwsbrief.

GULLE GEVERS

Ter gelegenheid van zijn promotiefeest vroeg Rogier Lange een bijdrage voor een goed doel als cadeau. In totaal kreeg hij 310 euro van de feestgangers, bestemd voor de Waddenvereniging.

Louwrens Smit uit Capelle aan den IJssel schreef zijn pasgeboren kleinzoon Lars in als lid voor het leven van de Waddenvereniging. Hartelijk welkom, jongste lid van de Waddenvereniging!

HET WAD VOLGENS…

medewerkers van de Waddenvereniging over wat hun bezighoudt

Teamleider publiek TESSA VAN BUSSEL vertelt graag verhalen aan veel verschillende mensen.

• Leeftijd: 29

• Burgerlijke staat: samenwonend

• Opgeleid als: cultuurwetenschapper

• Woont in: Langezwaag

‘De

Waddenvereniging

ken ik al mijn hele leven’

‘Als teamleider publiek ben ik bij de Waddenvereniging verantwoordelijk voor alles dat te maken heeft met fondswerving, communicatie en marketing. Dat komt neer op het vertellen van verhalen aan heel veel verschillende mensen: aan kinderen van acht jaar, maar ook aan ouderen die al meer dan dertig jaar lid zijn van de vereniging. Ik vind dat spannend en superleuk. Ik ken de Waddenvereniging al m’n hele leven en hou van het waddengebied. Mijn vader is al heel lang lid en ik ben opgegroeid met het Waddenbulletin. Ik ben dol op de publiekskant van dingen. In mijn vorige werk bij het Grachtenhuis Museum in Amsterdam vertelde ik verhalen over de cultuurhistorie, over kunst. Nu kan ik dat met dezelfde passie over de Waddenzee doen. Ik werk hier samen met een leuke, inspirerende club mensen, waar heel veel energie in zit. Toen ik vorig jaar in Harlingen begon, realiseerde ik me niet hoeveel issues in het gebied spelen. Ook de betrokkenheid van de leden van de vereniging valt me erg op. Het is heel leuk om direct contact met ze te hebben. In Nederland wonen nog veel meer mensen die de liefde voor het gebied delen met de Waddenvereniging. Het zou zonde zijn als die ons niet weten te vinden.’

RENATE

Dagvan het Wad

Op 26 juni 2009 kreeg de internationale Waddenzee de werelderfgoedstatus. Een wereldwijde erkenning voor de unieke natuurwaarden van het waddengebied.

Van Den Helder tot Termunterzijl zijn in het weekend van 24 en 25 juni allerlei activiteiten om de werelderfgoedverjaardag van de Waddenzee te vieren.

TEKST: HANS

REVIER FOTO'S: RENS KALSBEEK

Veel mensen weten nog niet precies waarom de Waddenzee de status van natuurlijk werelderfgoed heeft gekregen. Daarom nam het Programma Rijke Waddenzee vorig jaar het initiatief om de Dag van het Wad te organiseren. Op verschillende plekken langs de waddenkust konden bezoekers de bijzondere waarden van het werelderfgoed beleven. Ook de Waddenvereniging organiseerde toen verschillende excursies in het gebied. De Dag van het Wad in 2016 was een succes, reden om deze dag in 2017 weer te organiseren. Met meer activiteiten op meer plekken.

Werelderfgoedaanjager van de waddenoverheden Sjon de Haan benadrukt het belang van deze dag. ‘We willen vooral de mensen die wonen en werken in het gebied laten zien hoe bijzonder en hoe belangrijk het werelderfgoed Waddenzee is. Maar ook bezoekers van verder weg kunnen natuurlijk meedoen aan de activiteiten.’ Rond de Dag van het Wad is een unieke samenwerking ontstaan. Waddenoverheden, natuurorganisaties, lokale ondernemers en regionale marketingorganisaties werken allemaal samen en hebben een speciaal programma samengesteld. >

Dagvan het Wad

SAIL DEN HELDER

Tijdens Sail Den Helder van 22 tot 25 juni zorgen onder meer Ecomare, de werkgroep Den Helder van de Waddenvereniging en het programma De Nieuwe Afsluitdijk ervoor dat de duizenden bezoekers van het zeilfestijn kunnen kennismaken met het werelderfgoed Waddenzee. In een speciale tent zijn sfeerimpressies van het wad te zien: met het trekvogelspel kruip je in de huid van een wadvogel en je kunt zilte groenten van het wad proeven. En met een VR-bril op zwem je door de vismigratierivier bij de Afsluitdijk van zoet naar zout en ervaar je het belang van een open verbinding tussen Waddenzee en IJsselmeer.

FRIESE WADDENKUST

Staatsbosbeheer en Waddenvereniging organiseren een speciaal programma rond de nieuwe Kees Wevers Wadpost bij Holwerd. Werelderfgoedgidsen nemen je mee de kwelder op. Even verderop, bij het plaatsje Moddergat aan de Friese waddenkust, herleven tijden van weleer. Rond het oude garnalenfabriekje viert men niet alleen de Dag van het Wad, maar ook de ‘dei fan de fiskerei’ (dag van de visserij). Zaterdag 24 juni komen de kotters WL22 en L08, voor het eerst sinds lange tijd, weer dicht bij de dijk van Moddergat te liggen. Bezoekers kunnen bij hoogwater met een bootje de kotters bezoeken en bij laagwater kun je erheen lopen. Gedeputeerde Sietske Poepjes en RTL4-verslaggever Frits Wester veilen de kisten met garnalen. De

opbrengst gaat naar de WL19, een replica van de Aek die in 1883 is vergaan op de gronden tussen Schiermonnikoog en Rottumeroog. Verder kun je garnalen proeven en leren hoe je die moet pellen.

IN GRONINGEN

Waddenvereniging, Staatsbosbeheer, Zeehondencentrum Pieterburen, Natuurschool en Beleef Lauwersoog organiseren rond het waddenkwartier in de haven van Lauwersoog allerlei belevingsactiviteiten. Je kunt op makreel vissen, vis leren roken, bijzondere beesten vangen in de haven, de wondere wereld van het plankton bestuderen, de duisternis ervaren tijdens nachtelijke excursies en in een virtuele wereld met zeehonden zwemmen.

Verderop langs de Groningse waddenkust in Noordpolderzijl is het mogelijk te overnachten aan de dijk. Na een wadexcursie onder leiding van werelderfgoedgidsen van de Waddenvereniging en een eenvoudige maaltijd in cafe ’t Zielhoes slaap je in onder de nachtelijke waddenhemel. Na een ontbijt aan de dijk kun je meedoen aan een kweldertocht. Vanuit het bezoekerscentrum in Termunten organiseert Het Groninger Landschap struintochten langs de Dollard. De onderweg verzamelde bijzondere planten en dieren worden in het veldlaboratorium aan het eind van de tocht letterlijk onder de loep genomen.

EN VERDER

Ook op de Waddeneilanden organiseren onder meer de waddencentra activiteiten voor de Dag van het Wad. Zo zijn er speciale waddenexcursies en vaartochten. Het volledige programma, met tijden en exacte locaties, staat op: www.dagvanhetwad.nl

Waddenleven

In de serie Waddenleven reist hoofdredacteur en waddenkenner

Hans Revier langs een verrassende groep dieren of planten van het wad.

Deze keer: WORMEN. Op en in de wadbodem, overal kom je ze tegen.

TEKST: HANS REVIER

Gravers en rovers

In de Waddenzee leven enorm veel dieren met een wormachtig uiterlijk. Op het eerste gezicht lijken ze op elkaar, maar er zijn grote verschillen in bouw en levenswijze.

De meeste wormen leven van organisch afval dat ze uit het zand en slib van de wadbodem filteren. Maar er leven ook echte rovers, die jagen op andere wormensoorten. Op hun beurt zijn de wormen een belangrijke voedselbron voor vogels.

En sportvissers gebruiken ze als aas.

De WADPIER is de meest bekende en algemene worm van de Waddenzee. Het dier kan zo’n 20 centimeter lang worden en leeft in een U-vormige buis in de bodem. De pier eet zand en verteert alles dat eetbaar is. Het schone zand wordt weer uitgepoept. Zo ontstaan de kenmerkende tandpastahoopjes op het wad. Elke pier verwerkt 3,5 liter zand per jaar. In 1 m2 wadbodem kunnen 20 tot 70 wadpieren voorkomen.

1 ZAGERS komen sinds 1915 in de Waddenzee voor. Het zijn echte rovers die in gangen in het zand leven, vooral in de buurt van mosselbanken. In het voorjaar komen ze aan de wateroppervlakte om te paaien. De beweeglijke zagers zijn het favoriete aas van sportvissers en worden ook gekweekt.

2 De WAPENWORM is een dunne, platte worm met korte ‘pootjes’. Net als de wadpier eet hij zand. Wapenwormen zijn de favoriete prooi van de zagers. Soms komen ze voor in aantallen van enkele duizenden per m2

3 De RODE DRAADWORM leeft diep in de wadbodem. Deze lange en dunne worm is knalrood door de hemoglobine. Daarmee houdt het dier zuurstof vast en kan voorkomen in delen van de bodem waar weinig zuurstof is. Ze leven met de kop naar beneden in lange gangen en voeden zich met de bacteriën.

4 De GESTIPPELDE DIESELTREINWORM is het meest bekend van de groene bolletjes met eitjes die in het voorjaar op de wadbodem worden afgezet. Het volwassen dier lijkt op een duizendpoot met zwarte stipjes. Deze wormen zijn echte vleeseters. Met hun slurf zuigen ze levende prooidieren uit.

5 SCHELPKOKERWORMEN maken een huisje van zand en schelpenresten dat boven de wadbodem uitsteekt. Daarmee beschermen ze hun weke lijf. Aan de kop hebben ze tentakels waarmee ze plankton uit het water vangen.

6 De worm MARENZELLARIA is een nieuwkomer in de Waddenzee. Waarschijnlijk is het dier via ballastwater van schepen uit Noord-Amerika in 1993 hier beland. Deze oranje-bruine worm kan in grote dichtheden van meer dan tienduizend exemplaren per m2 voorkomen.

MEER WETEN OVER WORMEN?

Ga mee op een wadexcursie van de Waddenvereniging en graaf je eigen wormen op. Kijk op: www.waddenvereniging.nl.

‘Op de boot naar Vlieland verander ik’

HERMAN VERWEY

De liefhebber

In de serie De liefhebber portretteert het WADDENmagazine een echte waddenfan.

Deze keer: de Amsterdamse zeepzieder TOETSIE ZWITSERLOOD, die zich tijdens het festival Into The Great Wide Open een wereldburger voelt op Vlieland.

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER

Indian summer

‘Vlieland steelt mijn hart, elk jaar weer. Als ik in september naar Into The Great Wide Open ga, dan gaat mijn hart sneller slaan. Het einde van de zomer is al in zicht en dat merk je aan alles. Het is rustiger, de kleuren zijn anders en het weer wordt woester. Ik kan daar echt van genieten. Met mijn zus, m’n neefje en nog een grote groep vrienden gaan we elk jaar naar het festival en zetten ruim van tevoren ons tentje op bij camping Stortemelk. Dan kan het feest beginnen: gezelligheid bij het kampvuur, flauwe grappen en een biertje erbij. Je ziet het festival op het terrein langzaam opgebouwd worden en zelf duiken we nog snel een keer de zee in.’

Stadsmens

‘Het is bijzonder dat Vlieland zo veel met mij doet omdat ik eigenlijk helemaal geen natuurmens ben. Ik ben

van de stad en daar hoor ik thuis. Ik vind mijn dakterras en het kattentrapje al heel wat, qua natuur. Als ik op de boot naar Vlieland stap en over de Waddenzee vaar, dan verander ik. Mijn hart springt open en dan kom ik thuis, thuis op Vlieland!’

Wereldburger

‘Als stadjer ben ik niet vastgeklonken aan Amsterdam. Ik reis graag. Ik heb bijvoorbeeld door Australië gereisd en heb vooral steden bezocht, zoals San Francisco, New York en Barcelona. Doordat ik als kind hooikoorts had, heb ik denk ik nooit actief de natuur opgezocht. Vlieland ís natuur. Ik houd niet van fietsen op vakantie, maar als ik op het eiland ben dan is het net als thuis in de stad: even ergens heen fietsen. Functioneel, en dan doe ik dat ineens heerlijk in de natuur. Ik houd van het dorpsstraatje en ben helemaal fan van de Kaasbunker! Zeesla in je kaas, wie verzint zoiets?’

TOETSIE ZWITSERLOOD

Toetsie Zwitserlood (47 jaar, zeepzieder/zeepmaker van beroep) is eigenaar van De Amsterdamsche Zeepfabriek. Dit bedrijfje maakt verschillende zepen van biologische oliën en vetten om mee te douchen of baden. De filosofie is om mooie producten te maken voor een eerlijke prijs. Meer info: www.amsterdamschezeepfabriek.nl

Magisch

‘Als we ons tentje hebben opgezet en de klanken van het festival beginnen te klinken, dan krijgt het eiland voor mij een extra dimensie. Artiesten die onder de Hollandse luchten hun muziek ten gehore brengen... fantastisch! Goede sfeer, lieve mensen. Ik houd er van. We dansen het hele weekend. De artiesten zetten hun act ook anders neer omdat ze in de natuur staan. Ze performen mét de natuur. In de regen, met een poncho aan naar livemuziek luisteren, ik vind het intiem. Net als de geweldige kunstroutes die er tijdens het festival voor volwassenen en kinderen zijn. Ik zie aan mijn neefje dat hij ook geniet en door de jaren heen steeds meer ontdekt in de muziek en in de kunst. ’s Nachts in het donker, onder de sterrenhemel zo’n route lopen door de bossen. Dat is toch magisch?’

OOK EEN LIEFHEBBER?

Deel dan uw waddenliefhebberij met ons. Vertel over een speciale plek, lievelingsrestaurant, favoriete traditie rondom de wadden en wie weet bent u de volgende in deze rubriek. Hoe? Mail uw verhaal in een stukje van max. 300 woorden naar communicatie@ waddenvereniging.nl

ColumnArjan

‘ Het besluit om te stoppen met de waddenkalender pakte uiteindelijk wel goed uit’, zegt Arjan Berkhuysen, directeur van de Waddenvereniging.

Kalender

Soms moeten dingen eerst fout gaan voordat het goed kan gaan. Zo pakte het besluit van vorig jaar om te stoppen met de waddenkalender verkeerd uit. Door geen nieuwe kalender te maken zouden we kostbare tijd kunnen besparen, dachten we. Rond de jaarwisseling zijn we wekenlang platgebeld door trouwe leden met de vraag waar de kalender nou bleef. Sommige mensen zijn zo gewend aan de jaarlijkse kalender dat er een vale plek op hun muur is ontstaan. Zij wilden de kalender terug!

Binnen het team kwamen al snel ideeën om het volgend jaar anders te doen. We startten de actie ‘foto van de maand’, om daar uiteindelijk een nieuwe kalender mee te maken. Eigenlijk is dat ook heel veel leuker, een coproductie van wadliefhebbers. Nog leuker is dat deze kalender volgens mij de mooiste wordt die we ooit hebben gemaakt. Kijk maar eens op www.waddenvereniging.nl/wadfoto.

We krijgen echt veel inzendingen met de meest prachtige foto’s. Het past in deze tijd, waarin we mensen meer willen betrekken bij het werelderfgoed en ons werk. Het eerdere besluit om te stoppen met de kalender pakte uiteindelijk dus wel goed uit. Met diezelfde blik kijk ik ook maar naar absurde besluiten rond grote thema’s, die er toe doen voor behoud van het wad en daarbuiten. Neem nou de Amerikaanse besluiten rond klimaatverandering. De keuzes om kolenmijnen te heropenen en op plekken als de Noordpool te willen gaan boren zitten er zo aantoonbaar naast, dat het niet anders dan laatste stuiptrekkingen kunnen zijn van een fossiel tijdperk. Blijkbaar zijn dergelijke fouten nodig voordat er echt goede keuzes kunnen worden gemaakt. Laten we hopen dat we nog heel lang mooie kalenders kunnen blijven maken.

WAD4U WAD4U

Ruim baan voor de jeugd! Altijd in het hart van het WADDENmagazine: vier jeugdpagina’s. Dat geeft jonge (en óók oudere) leden de kans even snel waddeninformatie te tanken.

HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOED IDEE? SCHRIJF, BEL OF MAIL NAAR: WADDENVERENIGING POSTBUS 90, 8860 AB HARLINGEN TEL.: 0517-493693

E-MAIL: INFO@WADDENVERENIGING.NL WIL JE DE DIGITALE JEUGDNIEUWSBRIEF

ONTVANGEN? MAIL JE E-MAILADRES NAAR INFO@WADDENVERENIGING.NL

TEKST: LIDEWIJ KEMME

NET EVEN ANDERS

Sliksleeën

Eeuwen geleden bedachten de vissers van het wad al een slimme manier om bij hun fuiken te komen. Op een soort houten vlonder met handvatten gleden ze over de modderige platen, met één been steppend. Zo’n slikslee is breed genoeg om niet in de modder te zakken en de modder is glad genoeg om lekker vaart te maken. Tegenwoordig wordt de slee niet meer gebruikt voor de visvangst, maar het sliksleeën is een sport geworden. Elk jaar worden er races gehouden, bijvoorbeeld bij het dorpje Moddergat. Goede naam voor zo’n spetterende race…

Wigwam

Over de Waddenzee kun je niet lopen. Maar als die twee keer per dag bij eb droogvalt, kun je wel op de bodem lopen. Toch is dat nog niet zó makkelijk. Sommige geulen blijven te diep voor wadlopers. Bovendien lopen de geulen van het wad al snel vol bij de opkomende vloed. En even later zijn ook de platen weer een watervlakte. Wil je een langere tocht maken, dan moet je bij vloed op het wad blijven. ‘Overtijen’ heet dat. Hoe doe je dat zonder te sjoemelen met een bootje? Ervaren wadlopers bedachten een soort wigwam zonder tentzeil. Daarin hangend wachten ze de vloed af. Wat denk je, zouden ze nog een oog dichtdoen?

Per koets

Loop je een eind over het wad, dan kom je allerlei bodemsoorten tegen. De ene keer zak je tot over je enkels in het slik, de andere keer loop je over een schelpenbank of een bultige kleilaag en dan heb je weer een mooie gladde, harde zandplaat. In Duitsland en Denemarken vind je meer van die ‘harde’ delen. Daar wordt ook wel met koetsen of een Jan Plezier (een soort bus met paarden) op het wad gereden. Je kunt op het Duitse wad een lange tocht maken van het vasteland naar het eilandje Neuwerk, dat ver van de andere eilanden in de Waddenzee ligt.

WAD4U WAD4U

WAD4U WAD4U

SPOORZOEKEN

Lees je wel eens indianenverhalen? Dan weet je wat woudlopers zijn.

Ze herkennen de sporen van mens en dier in het bos. Wadlopers komen op de platte plaat ook veel sporen tegen. Verschillende vervoersmiddelen laten sporen achter, dat doen de dieren die op het wad leven ook.

Kun jij ontdekken wat hier gelopen, gegleden, gegeten heeft?

Zeehonden zijn razendgoede zwemmers. Op de plaat bewegen ze zich wat onhandiger. Al flipfloppend met hun flippers bewegen ze zich op hun buik over de grond. Daarbij laten ze een typisch spoor na. Het lijkt wel een beetje op het spoor van een truck.

Het water is weg, maar je kunt nog steeds sporen van vissen zien. De harder eet wieren en daarvoor ‘graast’ hij op de zeebodem. Hij laat daarbij brede korte strepen achter.

De lange kriskrassporen met veel bochtjes die je vaak tegenkomt, zijn van een bol schelpje, de alikruik. Als hij over een harde ondergrond kruipt, laat hij een slijmspoor achter. Daarin plakken algen vast. De kleinere wadslakjes volgen dan weer het spoor van de alikruik om die algen op te eten.

Dieren herken je niet alleen aan hun pootafdruk. Een verloren veer, een poepje, etensresten, er zijn heel veel soorten sporen. Aan de braakbal van een meeuw kun je zien wat er op zijn menu stond.

Highlights van Den Helder 9

Voor het gros van de waddenliefhebbers is Den Helder de plek waar je in de rij staat voor de veerboot naar Texel. Maar wat heeft deze stad, behalve een haven, nog meer te bieden? Waddenkenners Ester Kuppen en Hans Revier reizen langs negen hoogtepunten, die vooral in de ommelanden van de marinestad liggen.

TEKST: ESTER KUPPEN EN HANS REVIER

FOTO'S: SIJKA RISPENS E.A

1Fort Kijkduin

Vanaf het uitkijkplatform van Fort Kijkduin is het uitzicht prachtig. Links strekt de Razende Bol zich uit. Deze zandplaat met zijn grote kolonie grijze zeehonden vormt als het ware het voorportaal van de Waddenzee. In het noorden blinkt aan de horizon het witte zand van de jonge duinen op Texel. De veerboot vaart over het Marsdiep af en aan om de grote stroom toeristen, aan het begin van de meivakantie, naar het eiland te vervoeren. In het zuiden liggen de Grafelijkheidsduinen en zijn ook de naaldbossen van de Donkere Duinen goed te zien. De sfeer doet hier een beetje denken aan die van een waddeneiland. Er is nauwelijks doorgaand verkeer, families bezoeken Fort Kijkduin. In het fort, gebouwd tussen 1811 en 1813 in opdracht van Napoleon, kun je onder meer een groot Noordzeeaquarium bewonderen.

• Adres: Fort Kijkduin, Admiraal Verhuellplein 1, Huisduinen. • Internet: www.fortkijkduin.nl.

. Huisduinen.

‘Lange Jaap’ bij Huisduinen is de langste gietijzeren vuurtoren van Europa.

2Huisduinen

Het dorpje Huisduinen kun je met enige goede wil de bakermat van Den Helder noemen. Hier ontstond in de 8e eeuw de eerste bewoning. Door stormvloeden in de 12e eeuw kwam Huisduinen op een eiland te liggen. Rond 1500 ontstond op hetzelfde eiland het dorp Helder, een paar kilometer ten noorden van Huisduinen. Tijdens de Allerheiligenvloed van 1570 gingen de oorspronkelijke kernen van Huisduinen en Helder verloren en werden verder landinwaarts opnieuw opgebouwd. Na de aanleg van de zanddijk tussen Huisduinen en Callantsoog in 1610 werd het gebied definitief verbonden met het vaste land. Aan het eind van 18e eeuw besloot men de baai het Nieuwe Diep, die ten oosten van het dorp Helder was ontstaan, uit te diepen en te ontwikkelen tot koopvaardijhaven. Maar het was Napoleon die van Den Helder het Gibraltar van het Noorden wilde maken, een ring van forten aanlegde en het Nieuwe Diep als marinehaven ging gebruiken. Pas na de Franse tijd en de aanleg van het Noordhollands Kanaal in 1824, ontwikkelde Den Helder zich tot de huidige marinestad.

3De

Helderse vallei

De Helderse Vallei is een natuur- en milieueducatiecentrum langs de duinrand van Den Helder. Het ligt tussen het bos de Donkere Duinen en natuurgebied De Helderse Duinen. Bij het bezoekerscentrum is het druk, want de wekelijkse kofferbakmarkt is aan de gang. Ook bij De KlimVallei hebben de eerste bezoekers zich al gemeld voor een klauterpartij door de toppen van de bomen. Het is nog rustig bij de kinderboerderij en de kanoverhuur, vanwaar je de omgeving van Den Helder per kano kan verkennen. In het bezoekerscentrum is een kleine expositie, waar informatiezuilen tonen hoe rijk de omgeving van Den Helder is. Er is informatie over onder meer wad, strand, duin, boerenland en bos. Een aquarium laat zien wat er zoal leeft in een sloot. Rond Den Helder kan iedere natuurliefhebber zijn hart ophalen, zo lijkt het. Buiten leidt een steil schelpenpaadje naar de uitkijktoren, die vanaf het bovenste platform een weids uitzicht biedt over de bossen, duinen, Den Helder en in de verte Texel.

• Adres: bezoekerscentrum De Helderse Vallei, De Helderse Vallei 9-11, Den Helder.

• Internet: www.deheldersevallei.nl.

4Grafelijkheidsduinen

en Donkere Duinen

De mens heeft een duidelijke stempel gedrukt op het duingebied rond Den Helder. Zo zijn de Grafelijkheidsduinen een tijdlang gebruikt voor waterwinning, wat nog te zien is aan een meertje dat er ligt. Aardig om te weten: deze duinen zijn gevormd vanuit de resten van het oude waddeneiland Huisduinen. Ten zuiden daarvan liggen de Donkere Duinen, ontstaan vanuit het waddeneilandje Ooghduinen en eigenlijk meer bos dan duin. Het aangeplante dennenbos maakt steeds meer plaats voor een gevarieerd loofbos. Veel vogels voelen zich hier thuis. Tijdens een wandeling door het bos klinkt overal vrolijk gefluit en getjilp.

• Bereikbaarheid: parkeren kan aan de zuidkant van de Donkere Duinen bij restaurant Duinoord of bij bezoekerscentrum De Helderse Vallei. Aan de noordzijde is bij Fort Kijkduin parkeergelegenheid.

5

De Nollen

Binnen de stadsgrenzen van Den Helder ligt verspreid over 14 hectare duingebied zo’n dozijn bunkers. Toen kunstenaar Reindert Wepko van de Wint het gebied rond 1980 in beheer kreeg, werd het gebruikt als vuilstort. Van de Wint ontwierp grote, veelal metalen sculpturen die hij op specifieke locaties in het duinlandschap plaatste, soms bovenop de oude bunkers. Van de Wint speelde met het landschap. Zo legde hij een vijver aan om een kunstwerk in te laten weerspiegelen en een duinvallei, die zo is ontworpen dat de horizon er niet te zien is. Tijdens een rondleiding over het terrein groeit de fascinatie: hier heeft iemand ruim 25 jaar van zijn leven besteed aan het totaal naar zijn ideaal inrichten van een landschap. Een deel van zijn werken is een kunstwerk in een kunstwerk. Zo blijkt de roestbruine koepel van binnen een enorm schilderij te zijn, waarbij de nadruk ligt op licht en donker. Ook in andere kunstwerken, zoals Eidolon, komt die fascinatie voor licht en donker terug. Van de Wint overleed in 2006 voordat zijn ontwerp van De Nollen helemaal voltooid was.

• Adres: Burgemeester Ritmeesterweg 10, Den Helder.

• Internet: www.projectdenollen.nl

.Grafelijkheidsduinen .

. De Nollen.

ZEILFEEST

Van 22 tot en met 25 juni vindt

Sail Den Helder plaats. In de marinehaven en rond Willemsoord zijn tientallen tallships en andere schepen te bewonderen. Tijdens

Sail laat de Waddenvereniging, samen met onder meer Ecomare, de bezoekers kennismaken met Werelderfgoed Waddenzee.

6Rijkswerf Willemsoord

De voormalige Rijkswerf Willemsoord is een monumentaal stuk Den Helder. Voor de aanleg van dit 40 hectare grote terrein nam Napoleon het initiatief. Maar het was Koning Willem I die de bouw van de werf met droogdokken liet voltooien. Naar hem is dit imposante terrein dan ook vernoemd. Tot 1995 deed het dienst als scheeps- en onderhoudswerf van de marine. Toen de marine vertrok, besloot de gemeente het gebied een recreatieve invulling te geven. Schouwburg de Kampanje, een bioscoop, het Marinemuseum, het Reddingmuseum, een binnenspeeltuin, diverse winkeltjes en horecaondernemingen zijn gevestigd in de in kloeke baksteen uitgevoerde, streng ogende gebouwen. Rondom het terrein liggen historische schepen afgemeerd, onderdeel van de Museumhaven. Een plattegrond is hier geen overbodige luxe.

• Adres: Willemsoord 47, Den Helder.

• Internet: www.willemsoordbv.nl

7Zeestad

De binnenstad van Den Helder is niet ongeschonden uit de Tweede Wereldoorlog gekomen. Bombardementen op de marinehaven eisten hun tol, evenals het afbreken van veel huizen door de Duitsers om een vrij schootsveld te hebben voor de bunkers van de Atlantikwall. De snelle wederopbouw na de oorlog weerspiegelt zich in de sfeer van de binnenstad. Het oogt allemaal wat kaal, weinig hoge gebouwen - de in bakstenen uitgevoerde watertoren beheerst het straatbeeld - en een rechthoekig stratenplan. Maar er wordt, onder de naam Zeestad, druk gewerkt om Den Helder een gezelliger aanblik te geven. Het stationsgebied zal met plantsoenen en kunstwerken de bezoeker welkom heten en het winkelgebied binnen leiden. De herinrichting van de Beatrixstraat moet een verbinding van de binnenstad met Willemsoord tot stand brengen. Hier zijn nieuwe winkelpanden gebouwd en is de regionale bibliotheek een blikvanger.

• Internet: www.zeestad.nl

8Rob Scholte Museum

Naast het station doet het oude hoofdpostkantoor, gebouwd in 1967, met z’n strakke lijnen en betonnen elementen een beetje denken aan Oostblok-architectuur. Hier kun je het werk en de kunstcollectie bekijken van de flamboyante en landelijk bekende kunstenaar Rob Scholte.

•Adres: Rob Scholte Museum, Middenweg 172-174, Den Helder.

• Internet: www.robscholtemuseum.nl

9

’t Kuitje

Natuurinformatiecentrum ’t Kuitje, gevestigd in een voormalig dijkmagazijn, is gelegen aan de rand van de Waddenzee. Hier organiseren vrijwilligers van de Waddenvereniging en het Landschap Noord-Holland wadexcursies, gaan schoolkinderen spoorzoeken of vogels kijken. Vanaf de dijk heb je mooi uitzicht over het Balgzand, met aan de horizon de gebouwen van het marinecomplex. Langs de dijk scharrelt een gezin een emmertje Japanse oesters bij elkaar. Verder is er geen mens en wordt de stilte alleen doorbroken door het hoge gekrijs van visdiefjes.

• Adres: Oostoeverweg 80, Den Helder.

• Internet: www.kuitje-balgzand.nl

.Rob Scholte Museum . .'t Kuitje .

Waddenzee KRUISPUNT VAN TREKROUTES

De Waddenzee kreeg de werelderfgoedstatus vanwege de zeldzame natuur op wereldschaal. Maar veel vogels, vissen en ander zeeleven van de Waddenzee zijn juist ‘wereldreizigers’. Om te overleven zijn ze niet alleen afhankelijk van de Waddenzee, maar ook van gebieden die elders op aarde liggen.

TEKST: MARCUS WERNER

Een enorme trechter met een linksom gekromde tuit, daar lijkt de zogeheten OostAtlantische flyway op de kaart nog het meest op. Vanuit IJsland, Groenland en delen van Noord-Canada en Russisch Siberië zetten talloze trekvogels koers richting Noordwest-Europa. Daar bundelen al hun vliegroutes zich samen tot een knooppunt van trekroutes. En na in NoordwestEuropa te hebben gebroed, zetten talloze watervogels de tocht in naar het zuiden, omlaag langs de Belgische en Franse kust. Of nog verder, langs en over het Spaanse schiereiland zuidwaarts. Diverse soorten, waaronder in het hoge noorden broedende steltlopers, steken over naar Noord-Afrika en vliegen door langs de Afrikaanse kust, soms zelfs tot aan Namibië en Zuid-Afrika. Dat is de gekromde tuit van de trechter. Van noord naar zuid is de Oost-Atlantische vliegbaan ruim vijftienduizend kilometer

Door klimaatverandering

krijgen kanoetstrandlopers die overwinteren op Banc d’Arguin kleinere lijven en kortere snavels

Haring

Zandspiering

lang. Werelderfgoed Waddenzee vormt het belangrijkste kruispunt. Daarom is de Waddenzee van levensbelang voor trekkende watervogels. Maar de gezondheid van de populaties wordt ook beïnvloed door de omstandigheden op andere plekken langs de Oost-Atlantische vliegbaan. Plekken die mijlenver zijn verwijderd van de Waddenzee.

Even tanken

De snelle achteruitgang van de kleine zwaan, een rode lijst-soort met een wereldpopulatie van hooguit 15.000 (waarvan tweederde in Nederland overwintert, onder meer op het Lauwersmeer), kan volgens onderzoek te maken hebben met achteruitgang van moerassige gebieden langs de Oostzee en Witte Zee. Die zijn noodzakelijk om onderweg voedsel ‘bij te tanken’, anders halen de toch nog zware zwanen, die veel energie nodig hebben om te vliegen, de broedgebieden in Siberië niet. Mogelijk speelt ook klimaatopwarming een

rol, omdat de tijdsplanning van het broedseizoen nauw luistert.

Voor in het waddengebied broedende grutto’s en lepelaars, die neerstrijken in de wetlands van het Spaanse Coto Doñana, een belangrijke halteplaats van de Oost-Atlantische vliegbaan en niet toevallig ook werelderfgoed, vormt milieuvervuiling een gevaar. In 1998 bezweek een dam die zuur afvalwater vol zware metalen

van een bovenstrooms gelegen mijn tegenhield, met als gevolg een ecologische ramp. De mijn werd in 2015 heropend. Ook speelt in Coto Doñana verdroging een rol doordat de landbouw rondom het gebied is toegenomen.

Jacht en klimaat

Langs de West-Afrikaanse delen van de Oost-Atlantische vliegbaan vormen landbouwmechanisatie, het vellen van mangrovebossen en overbevissing de grootste bedreigingen voor doortrekkende en overwinterende watervogels, zo blijkt uit een rapport uit 2014. Plannen voor gas- en oliewinning bij het West-Afrikaanse Banc d’Arguin in Mauritanië zijn slecht nieuws voor dit waddengebied, eveneens werelderfgoed. Het is een overwinteringsplaats voor de in het hoge noorden broedende en via de Waddenzee trekkende kanoetstrandloper, het winterverblijf van de in Noord-Europa broedende wulp en een halteplaats voor drieteenstrandlopers, die onderweg zijn van de broedgebieden in het hoge noorden via de Waddenzee naar zuidelijker in Afrika.

In Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara worden rivieren afgedamd, met nadelige gevolgen voor veel watervogelsoorten van de Oost-Atlantische vliegbaan. Ook wordt daar nog gejaagd op de kemphaan, die ooit in redelijke aantallen in het waddengebied broedde, maar intussen

VOGELS IN GETALLEN

Elk jaar verblijven er tot 6,1 miljoen vogels tegelijkertijd in de Waddenzee. Tien tot twaalf miljoen trekvogels van de Atlantische vliegbaan gebruiken de Waddenzee. Dat de bedreigingen voor deze vogelmassa’s nog de positieve veranderingen overtreffen, blijkt uit recente tellingen. Van acht van negenentwintig voor de Waddenzee typische steltlopers, eenden en ganzen daalden de aantallen (28%) . Bij vier soorten groeide de populatie (14%) , terwijl bij de overige soorten de aantallen stabiel bleven dan wel iets afnamen of toenamen, zij het niet significant. In het Wadden Sea Flyway Initiative werken Nederland en Duitsland tot minstens 2018 samen om de bescherming van de trekvogels die de Waddenzee gebruiken te verbeteren, door het bevorderen van beschermings- en monitoringsprojecten in West-Afrika.

Kleine zwaan

MARCEL

Door overbevissing in de noordelijkere wateren zoeken bruinvissen hun

heil in de Waddenzee

nagenoeg is uitgestorven. Daar staat tegenover dat in bijvoorbeeld Nederland, Duitsland en grote delen van Scandinavië jagen veel minder populair is geworden of voor sommige soorten intussen verboden is. Daardoor groeien weer de populaties van ooit door jagers gewild ‘waterwild’ als smient, rotgans en brandgans, typische overwinteraars in de Waddenzee.

Kortere snavels

Vernieling van leefgebied, milieuvervuiling en jacht zijn als bedreigingen ‘oude bekenden’ voor de meeste vogels, en dat geldt ook voor de trekvogels van de OostAtlantische vliegbaan. Maar intussen doen zich door klimaatopwarming soms ook vreemde veranderingen voor onder de langeafstandstrekvogels. Zo rapporteerden Nederlandse steltloperonderzoekers in 2016 over kleinere lijven en kortere snavels bij op de Banc d’Arguin overwinterende kanoetstrandlopers. De kortgesnavelde kanoeten kunnen minder goed bij dieper in de wadbodem ingegraven schelpdieren. De verklaring lijkt te liggen in het onder biologen bekende fenomeen dat dieren in

warme streken kleiner worden. Volgens de onderzoekers blijven kanoetstrandlopers kleiner, omdat de temperatuur in de broedgebieden in het Noordpoolgebied versneld stijgt.

Zwembanen in zee

Ook de onderwaterbewoners van de Waddenzee hebben te maken met veranderingen op andere plekken. Haringen, afkomstig van paaigebieden langs de Engelse oostkust, duiken steeds vaker op in de Waddenzee waar zij voedsel zijn voor bijvoorbeeld bruinvissen. Wanneer minder op de Engelse haring wordt gevist, stijgt de haringstand in de Waddenzee, en uiteraard andersom bij overbevissen. Een recente ontwikkeling in de Waddenzee is de opkomst van de zandspiering, een aantrekkelijke prooi voor sterns, zeehonden en zeebaarzen. Dit lijkt samen te hangen met het zanderiger worden van de Waddenzeebodem door het transport naar de Waddenzee van grofkorrelig zand uit zandsuppleties langs de Noordzeekust. En daar houdt, getuige zijn naam, de zandspiering van.

Dat er tegenwoordig meer bruinvissen in de Waddenzee zwemmen, komt volgens onderzoekers door overbevissing van hun voedselvissen in noordelijker wateren, waardoor bruinvissen hun heil verder naar het zuiden zoeken. Al kunnen bezoekers van de Waddenzee nu vaker deze kleine walvisachtige bewonderen, het is natuurlijk de vraag in hoeverre de bruinvisverhuizing een positieve ontwikkeling is. Maar het bewijst eens te meer dat de gezondheid van het vogel- en zeeleven op soms ingewikkelde manieren afhankelijk is van wat er buiten het Werelderfgoed Waddenzee gebeurt.

Werkt de werelderfgoedstatus?

In 2009 kreeg de Waddenzee een plek op de Unesco werelderfgoedlijst. Veel mensen in het waddengebied moesten weinig hebben van deze nieuwe status. Een schapenboer, een zeiler, een vogelonderzoeker, een recreatieondernemer en een coördinator van een bezoekerscentrum geven nu hun mening over dit bijzondere ‘keurmerk’.

Schapen horen bij Texel. De Texelaar is een van de bekendste schapenrassen. Texels erfgoed dus. Op Schapenboerderij Texel kunnen bezoekers lammetjes knuffelen, het opdrijven van schapen met honden bijwonen en het boerenleven van dichtbij meemaken. Oprichter van de ‘bezoekboerderij’, gevestigd in een oude zogeheten Texelse stolp, is voormalig bollenteler Hans Witte (64). ‘We hebben veel aanloop en het wordt drukker. Maar je hoort mensen nooit iets zeggen over het werelderfgoed. Ik denk dat er maar een kleine groep mee bezig is, vooral bij natuurverenigingen.’ Witte volgt het ook niet zo, de werelderfgoedstatus, al hoorde hij er destijds wel over. Nieuwe graslandbeheersregels treffen zijn bedrijf wel, zegt hij, maar die hebben niets te maken met het werelderfgoed. De toegenomen bezoekersstroom zal liggen aan de recente aandacht voor zijn bedrijf van het veelbekeken tv-programma BinnensteBuiten, denkt Witte. ‘Ik kan me trouwens voorstellen dat vissers minder blij zijn met het werelderfgoed, maar ik vind het een goede ontwikkeling.’

HANS

WITTE schapenboer

‘Slechts een kleine groep houdt zich bezig met erfgoedstatus’

TEKST: MARCUS WERNER

KEES DEKKER schipper

‘Vuilverbrander strookt niet met een natuurlijk werelderfgoed’

Het predicaat werelderfgoed vindt Cees Dekker (66) ‘wel mooi’. Toch is de schipper en eigenaar van de Bruinvisch, een Friese dektjalk uit 1902, bang dat door de werelderfgoedstatus meer mensen op de Waddenzee af zullen komen voor een ‘snelle wadbeleving’. Dekker verzorgt met zijn schip - door de oorspronkelijke uitrusting een varend erfgoed - vanuit Harlingen zeilvakanties en zeiltochten op de Waddenzee, waarbij zo veel mogelijk op wind en getijden wordt gevaren. Dekker over ‘zijn’ Waddenzee, vergeleken met toen hij met zijn schip begon in de jaren zeventig: ‘Neem de snelle watertaxi’s naar de eilanden. Je vaart in een aquarel en met die speedboten is het alsof je daar een mes in zet.’ Zijn gasten komen naar de Waddenzee om zijn manier van varen, niet vanwege de werelderfgoedstatus. ‘Al weten ze er meestal wel van.’ Overal op het wad ziet Dekker ’s nachts lichten van windmolens. ‘En zo’n vuilverbrander bij Harlingen, of zoals onlangs bonkende muziek bij Breezanddijk, het strookt allemaal weinig met een natuurlijk werelderfgoed.’

MIA MICHELS coördinator bezoekerscentrum

‘De meeste eilanders zijn positief’

Het bezoekerscentrum van Schiermonnikoog biedt wadexcursies aan, lopend vanuit de jachthaven van het eiland. Mia Michels (47) is coördinator van het op de waddennatuur gerichte centrum: ‘Het werelderfgoed levert een soort dubbel keurmerk op, want Schiermonnikoog is sinds 1989 ook een nationaal park.’ Michels weet dat de eilanders eerst afwachtend waren over de erfgoedstatus: ‘Men was bang voor beperkingen. Nu blijkt dat het meevalt zijn de meeste eilanders zeer positief.’ Hoewel ze geen cijfers heeft, denkt ze dat Schiermonnikoog meer bezoekers krijgt. ‘De erfgoedstatus

kan meespelen. Maar het zijn wel hetzelfde soort bezoekers, vooral natuurliefhebbers uit de buurlanden die mogelijk toch al op de status van nationaal park afkwamen.’ Touringcars met ‘werelderfgoedtoeristen’ heeft Michels nog niet gezien. ‘Het is ook ver vanuit zeg maar Amsterdam.’ Michels kent de geluiden over onvoldoende samenwerking in het vermarkten van het werelderfgoed: ‘Er wordt al wel samengewerkt door de verschillende partijen, maar dat zal worden geïntensiveerd, mede in opdracht van het ministerie van Economische Zaken.’

EVA PENNING

vogelonderzoeker

‘Natuurorganisaties kunnen via de erfgoedstatus druk uitoefenen’

Biologe Emma Penning (26) van zeeonderzoeksinstituut NIOZ op Texel probeert in kaart te brengen hoe drieteenstrandlopers het wad rond het eilandje Griend gebruiken en wat ze precies eten. ‘Het aantal drieteenstrandlopers is wereldwijd verdrievoudigd, bij Griend is de bevolking achttien keer gegroeid.’ Mogelijk ligt de toename aan het voedsel. ‘Drietenen broeden op Groenland en in Siberië, overwinteren doen ze in Europa tot aan Zuid-Afrika - in de Waddenzee zijn ze op doortocht. Voor zulke wereldburgers onder de vogels is de Waddenzee ontzettend

belangrijk.’ Nederland heeft een grote verantwoordelijkheid om goed voor het gebied te zorgen, vindt Penning. ‘Het internationale karakter van de werelderfgoedstatus kan daarbij helpen en natuurorganisaties kunnen de status gebruiken om druk uit te oefenen. Dat is positief.’ Een zwakte vindt Penning het gebrek aan sancties bij slecht beheer.’ De enig mogelijke straf is verwijdering van de werelderfgoedlijst. Dat is tot nu tweemaal gebeurd. Penning: ‘Een Duitse vallei waar een gigantische brug werd gebouwd overkwam het. Daar maakten ze het dus wel erg bont.’

Sinds hij in 2006 de camping van Lauwersoog overnam, bouwt Jelle Bos (38) in de Groningse vissersplaats aan wat gerust een klein imperium mag worden genoemd. Zijn recreatieonderneming Beleef Lauwersoog telt drie rondvaartboten, vijf snelle ‘rescueboten’, twee havens naast twee restaurants, een camping en een evenementenbureau. Met de rondvaartboten worden zeehondentochten ondernomen en er worden nachtelijke Dark Sky-vaartochten gehouden op het Lauwersmeer. De rescueboten zijn er voor avontuurlijke tochten, inclusief uitleg over het wad. Bos: ‘Wij laten mensen de unieke omgeving beleven, de laatste wildernis in Nederland.’ Over de boottochten zegt hij: ‘Je past zulke activiteiten aan het gebied aan en uiteraard houden wij ons aan de geldende natuurregelgeving.’ Duurzaamheid vindt hij belangrijk: ‘Straks varen al onze boten elektrisch en de camping draait al deels op zonne-energie.’ De site van Beleef Lauwersoog adverteert met de werelderfgoedstatus, ‘maar het logo mogen we niet gebruiken. Belachelijk, want we hebben zo’n honderd arbeidsplaatsen gecreëerd in deze economisch achtergestelde regio.’

JELLE BOS recreatieondernemer

‘We mogen niet eens het werelderfgoedlogo gebruiken’

DE WADDEN

Bijproduct van Schiermonnikoog

HONING VAN DE CARNICA’S

Op Schiermonnikoog worden raszuivere Carnica honingbijen geteeld.

De honing die ze produceren is net zo zuiver. Imker Klaas Sluiman: ‘Als je één keer lamsoorhoning hebt geproefd, dan herken je de smaak de volgende keer meteen.’

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

Zul je net zien. Dagenlang schijnt de zon volop in het waddengebied, maar terwijl wij op de boot naar Schiermonnikoog zitten, pakken donkergrijze wolken zich samen. Het is maar goed dat we de winterjas nog hebben aangetrokken. Het is koud op het eiland. De bijen laten zich dan ook nauwelijks zien. Straks zal Klaas Sluiman het deksel van volk nummer 25 voorzichtig omhoogtillen, zodat we een glimp opvangen van de drukte daar binnen. De Carnicabijen maken zich op voor een nieuw honingseizoen. Sluiman snijdt een cranberry-honingkoek aan. Het is een van de producten die hij, samen met zijn zoon Arjan, maakt met de honing van Schiermonnikoog. Het zoete van de honing en het zure van de cranberry’s blijkt een verrassend lekkere combinatie. In de zware tas, die Sluiman heeft meegenomen vanaf het vasteland, zitten nog veel meer Schatten van Schier, zoals hij ze noemt. Zo is er hot honey, een honing met chilipeper, cranberry, duindoorn en gember. ‘Lekker bij de barbecue.’

Honing uit lamsoor

Het allernieuwste product is Duindoorn Slokje, een borrel van duindoorn en honing. En dan is er natuurlijk het potje met het bijna fluorescerend groengele basisingrediënt van alle producten: de lamsoorhoning van Schiermonnikoog. ‘Het wordt weleens omschreven als ziltig, maar ik proef het niet hoor! Het komt uit

een bloemetje, daar komt geen zout aan te pas.’ Het heeft wel een hele specifieke smaak. ‘Net als heidehoning, dat heeft ook zo’n duidelijke eigen smaak’, vertelt Sluiman. Het is inmiddels meer dan twintig jaar geleden dat Sluiman werd ‘behept met het bijenvirus’, zoals hij dat zelf omschrijft. Op Terschelling kwam hij in contact met een imker die hem enthousiast maakte voor ‘het vak’. Inmiddels heeft hij 35 volken. Alle kasten worden bevolkt door Carnicabijen. ‘Ik heb een compleet andere wereld ontdekt. De hectiek van het grafische vak waar ik uit kom is nu een heel andere hectiek geworden.’ Het houden van de bijen en alles wat daar in de loop der tijd bij is gekomen, is voor Sluiman een fulltime bezigheid. Zelfs vakanties staan in het teken van de bijen. ‘De afgelopen jaren ben ik steeds naar Amerika geweest en dan bezoek ik imkers en bijvoorbeeld een bijenuniversiteit in Louisiana.’

50 kilo stuifmeel

Sluiman is de enige imker die de honing van de Carnicabijen op het eiland mag verwerken. Dat is na augustus, wanneer de lamsoor vol in bloei heeft gestaan op de kwelders. ‘Ik ben bestuurslid van de Stichting Carnicateelt Schiermonnikoog en heb de afspraak dat ik de honing voor een eerlijke prijs koop. Het verwerken gebeurt in Yde, Drenthe. Daar kan ik het doen zoals het hoort.’ Slechts eenmaal per jaar wordt de honing uit de raten gehaald. ‘Vorig jaar

hadden we heel weinig. Er zijn jaren dat we duizend kilo halen, maar ook honderd kilo komt voor. Het is helemaal afhankelijk van het weer en de bloei van de lamsoor. Het is en blijft een natuurproduct.’

Hofhouding in doosjes

In de zomer zitten er tussen de veertig- en vijftigduizend bijen in elk van de 35 kasten op Schiermonnikoog. Elk volk heeft 35 tot 50 kilo stuifmeel nodig. ‘Als je rond deze tijd de eerste bijen met klompjes stuifmeel aan de pootjes ziet binnenkomen is dat echt genieten.’ De bijen zijn van de stichting. Tientallen imkers zijn jaarrond op het eiland te vinden. Ze zijn er niet voor de honing, maar om de volken te verzorgen en koninginnen te telen. De Carnicabij staat bekend om haar zachtaardige karakter en is daardoor geliefd in heel Europa. Half juli worden de koninginnen geoogst en in kleine doosjes met een minimale hofhouding verstuurd naar imkers in Nederland, België, Duitsland en Frankrijk.

Voor Sluiman blijft de honing een bijproduct. ‘Mijn bedrijf heet niet onbewust de Bijzaak. Het gaat mij erom de bijen te observeren. Als je ziet hoe zo’n volk zich ontwikkelt en hoe ze communiceren, dat is zo fascinerend, ik blijf het wonderbaarlijk vinden.’ De honing van Schiermonnikoog ziet hij als goede reclame voor het teeltstation. ‘De producten zijn geliefd bij eilandbewoners en badgasten, lekker en leuk om mee te nemen.’

Bijen kijken

In de zomermaanden is de bijenstal op Schiermonnikoog regelmatig open voor bezoekers. Op www.np-schiermonnikoog.nl vind je de data en tijdstippen waarop dit kan. Een bezoek aan de bijenstal kost € 5,50 voor volwassenen, kinderen betalen € 3,50. Lezers van het WADDENmagazine ontvangen als extraatje een plak cranberry-honingkoek!

Mis het niet de werelderfgoedweken

EEN WERELDSE ERVARING

De Waddenvereniging houdt sinds 2013 in de zomermaanden een serie unieke excursies. Tijdens de werelderfgoedweken kun je vallende sterren zien in het donkerste deel van Nederland, genieten van verse oesters, varen op authentieke zeilschepen en meer. Nieuw is een wadloopexcursie naar Eilanderbult en een fotoworkshop bij Moddergat. En: leden krijgen een leuke korting.

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER, HANS REVIER

RONDJE WAD

Voor de echt actieve waddenliefhebbers organiseren we dit jaar weer deze twaalf uur durende tocht over het wad, zandplaat Simonszand en het eiland Schiermonnikoog. Indrukwekkend is het slikkige wad, de grote vaargeul en de wadplaat waar we naartoe lopen. Hier regeert Moeder Natuur. Een intensieve, unieke en uitgebreide dagtocht langs onvergetelijke plekken in het waddengebied.

Zondag 2 juli, 08.00 - 20.00 uur

• Kosten: € 60,00 (niet-leden € 75,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ rondjewad

DOE EENS WAD IN HET WERELDERFGOED

Erger jij je ook altijd zo aan het rondzwervende afval in de Waddenzee? Of wil je iets concreets doen in je vrije tijd? Combineer dan nu het nuttige met het aangename en ga mee met Nynke Dijkstra van Doe Eens Wad. Met haar zeilbootje varen we naar zandplaat Het Rif en vallen daar droog. In de tijd dat de plaat droog staat verzamelen we zo veel mogelijk afval. Onze werelderfgoedgids vertelt je in de tussentijd over het ecosysteem en het effect dat afval heeft op planten, dieren en uiteindelijk ook op de mens. Met een tevreden gevoel en zakken vol afval (hopelijk valt het mee) keren we terug.

Vrijdag 7 juli, 11.30 - 21.30 uur

• Kosten: € 89,00 (niet-leden € 110,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ doeeenswad

VERKENNINGSTOCHT EILANDERBULT

Lijkt het je leuk om eens kennis te maken met wadlopen op het Groninger wad? Deze verkenningstocht over Eilanderbult gaat over harde zandbodem, hoge zandplaten, geulen en prielen. Een mooie kans om het wadlopen mee te maken zonder meteen een lange oversteek te maken naar de eilanden. Onze wadgids neemt dan ook de tijd om te vertellen over het gebied en het Werelderfgoed Waddenzee. Want in dat grijze wad gaat een wereld voor je open, waarin planten en dieren zich aanpassen om onder diverse omstandigheden te kunnen leven. Woensdag 19 juli, 10.30 - 13.30 uur

• Kosten: € 12,50 (niet-leden € 15,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ verkenningstocht

VALLENDE

STERRENTOCHT

In één avond honderden vallende sterren zien? Dat kan op 11, 12 en 13 augustus. Tijdens een exclusieve zeiltocht over het wad beleef je een nacht om nooit te vergeten. De Waddenzee is niet voor niks de donkerste plek van heel Nederland en daarmee een fantastische locatie om sterren te kijken. Half augustus is het hoogtepunt van de meteorenzwerm Perseïden, een door de komeet Swift-Tuttle achtergelaten wolk ruimtestof. Zodra de deeltjes door de dampkring gaan branden ze op en zien wij ze als vallende sterren. Op het zeilschip de Willem Jacob vaar je de duisternis in en ervaar je volkomen stilte. Een sterrenkundige leert je over het astronomische fenomeen en onze wadgids vertelt over het belang van de nacht.

Lauwersoog (11-08), Ameland (12-08), Terschelling (13-08), 19.00 - 00.00 uur

• Kosten: € 49,00 (niet-leden € 59,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ sterrentocht/lauwersoog www.waddenvereniging.nl/ sterrentocht/ameland www.waddenvereniging.nl/ sterrentocht/terschelling

ZOET-ZOUT VAREN

Aan boord van een oud visserschip gaan we de zoete en zoute wateren verkennen. De blazer TX33 is een bijzonder schip en kent de Waddenzee tot in elke uithoek. Aan boord maken we kennis met het zoete en zoute leefmilieu van verschillende vissoorten.

Vanuit Makkum zeilen we over het zoete IJsselmeer naar de plek van de toekomstige vismigratierivier bij Kornwerderzand en staan stil bij dit grote project. Na het schutten kiezen we het zoute, ruime waddensop op zoek naar een wadplaat, waar we met een sleepnet vis proberen te vangen. Onderweg zwaaien we naar zeehonden en mag ook jij even aan het roer staan!

Zaterdag 19 augustus, 10.30 - 16.30 uur

Zondag 17 september, 10.15 - 16.15 uur

• Kosten: € 52,50 (niet-leden € 60,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ zoetzout/augustus www.waddenvereniging.nl/ zoetzout/september

DAGJE OESTERMAN

Vanaf september begint het oesterseizoen, hét moment om zelf oesters te rapen en te proeven. Jaap Vegter is een gepassioneerd oestervisser en neemt je graag mee. Met zijn kleine vissersschip de UQ4 varen we vanaf Lauwersoog naar Engelsmanplaat. Hier leren we de kneepjes van het vak. Hij laat

zien welke oesters je moet rapen en welke je beter kunt laten liggen. Het openen van de oesters blijkt ook een hele kunst. Dan is het tijd om te proeven. Een oester rechtstreeks van het wad, verser bestaat niet! Geraapte oesters gaan mee terug naar Lauwersoog, waar we in de nieuwe visserijloods in de

haven nagenieten met een eerlijke maaltijd rechtstreeks van het wad.

• Zaterdag 16 september, 10.00 - 17.00 uur

• Kosten: € 89,00 (niet leden € 107,00)

• Boeken: www.waddenvereniging. nl/oesterman

WADLOOPTOCHT ROTTUMEROOG

Begeleid door de ervaren gidsen van de vereniging Vrije Wadlopers maak je een bijzondere wadlooptocht naar het meest oostelijke en onbewoonde waddeneiland. Vanwege de kwetsbare natuur in dit deel van het waddengebied wordt deze tocht zeer beperkt aangeboden. Hier de natuur zien en horen ontwaken is heel bijzonder om mee te maken. Voor we terugvaren met een passagiersschip is er tijd om een duik te nemen in de zee of te genieten van de geluiden van de wind en de vogels te midden van de ongerepte natuur. Ook de lange, 3,5 uur durende, vaartocht terug biedt voldoende afleiding. Zo zien we gegarandeerd zeehonden tijdens de terugreis.

Zaterdag 26 augustus, 05.00 - 16.30 uur

• Kosten: € 44,00 (niet-leden € 53,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl / wadlopenrottumeroog

WERELDSE WORKSHOP FOTOGRAFIE

Het bijzondere licht op de Wadden, de weidsheid en de mooie structuren in het zand: het wad is een geliefde plek om te fotograferen. Samen met waddenfotograaf Henk Postma gaan we op pad om de natuurlijke waarden van Werelderfgoed Waddenzee op te zoeken en vast te leggen. De workshop begint in it Garnalefabrykje te Moddergat. Na tips over lichtinval, standpunten en hoe structuren mooi te ‘vangen’, gaan we aan de slag op de kwelder en het wad bij Moddergat. De zon gaat om 20.12 uur onder, we zullen de schemer volop meemaken! Na afloop bekijken en bespreken we de foto’s. De mooiste foto’s doen mee in de Wadfoto van de Maand verkiezing! De uitverkoren foto zal op de waddenkalender van 2018 te zien zijn. Vrijdag 8 september 16.30 - 21.30 uur

• Kosten: € 52,50 (niet-leden € 60,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ workshopfotografie

NACHT VAN DE NACHT

MODDERGAT

Op de laatste zaterdag van oktober, als de klok een uur teruggaat, beleven we de schoonheid van echte duisternis. De Waddenzee is de donkerste plek van heel Nederland en daarmee een van de beste locaties om de

duisternis mee te maken. We verzamelen bij it Garnalenfabrykje in Moddergat. Sterrenkundige Peer Zaal vertelt over de sterren en het heelal. Hoe belangrijk de nacht is voor de vele vogels in het gebied, vertelt de wereldderfgoedgids van de Waddenvereniging. Uiteraard gaan we naar buiten om op de dijk te ervaren hoe donker de nacht kan zijn.

Zaterdag 28 oktober, 20.00 - 22.30 uur

• Kosten: € 12,50 (niet-leden € 15,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ nachtvandenacht/moddergat

NACHT VAN DE NACHT HARLINGEN

Per schip vanuit Harlingen beleven we de schoonheid van de echte duisternis midden op de Waddenzee. Op het water is het volkomen donker, op het ritmisch knipperen van de boeien en het strijklicht van de vuurtorens na. Wanneer de boot voor anker gaat en de generator is uitgeschakeld, is er niet alleen de volkomen duisternis, maar ook de unieke stilte. Echter, opeens blijkt het wad heel levendig te zijn.

Zaterdag 28 oktober, 20.00 - 22.30 uur

• Kosten: € 12,50 (niet-leden € 15,00)

• Boeken: www.waddenvereniging.nl/ nachtvandenacht/harlingen

HENK

Wad500club

De Waddenvereniging heeft voor ondernemers op en rond de Wadden de WAD500 Club opgericht. Doel is: kansen benutten die het Werelderfgoed Waddenzee biedt voor bedrijven. Birgitte Janssen zit in de stuurgroep van WAD500 en werkt als zelfstandig marketeer onder de naam M-DM | Meeting + Destination Management.

TEKST: DANIËL MULDER

• Bedrijf: M-DM | Meeting + Destination Management

• Opgericht: 1997

• Eigenaar: Birgitte Janssen

• Werknemers: geen

• Locatie: Harlingen

• Website: www.m-dm.nl

‘We hebben goud in handen’

Dit is Birgitte Janssen in vogelvlucht, want ze wil over de Wadden praten én over de ondernemers, niet over zichzelf. ‘Ik ben een kind van het wad, want mijn vader kwam als kapitein met een schip over de Waddenzee naar Harlingen voor scheepsonderhoud. Op de scheepswerf ontmoette hij mijn moeder…’ De schoolvakanties waren voor Vlieland, haar studietijd bracht ze door in Groningen en Amsterdam. Toeristische marketing en congresmanagement, die twee talenten voerden haar naar Maastricht als ‘citymarketeer’. Maar het noorden lonkte weer. Met congresbureau M-DM werkt ze sinds 2002 vanuit Harlingen en het is geen toeval dat de Wadden een rode draad vormen in haar werk: ‘Daar ligt mijn hart.’ En wat ze echt leuk vindt: ‘Mensen aan elkaar verbinden.’ Dus zit ze op haar plek in de stuurgroep van de WAD500, het ondernemersnetwerk van de Waddenvereniging.

Verse Vismarkt

‘De WAD500 club brengt ondernemers bij elkaar. Doel is mensen prikkelen elkaar op te zoeken en iets extra’s te doen. Ondernemers zijn vaak druk met hun eigen bedrijf, waardoor ze soms niet weten dat er tien kilometer verderop een andere ondernemer zit waar ze prachtig mee kunnen samenwerken. Bij ons leer je elkaar kennen en ga je met elkaar in gesprek. En we doen suggesties voor nieuwe projecten.’

Een mooi voorbeeld van zo’n project is de Verse Vismarkt in Harlingen, waarin verschillende ondernemingen actief aan elkaar zijn verbonden. Zo is er niet alleen de Verse Vismarkt, je kunt nu ook vanuit de markt met een boot het wad op om zelf vis te vangen. Dan kun je zien waar de vis vandaan komt en onderweg leggen gidsen uit wat er zoal leeft in de zee. Op die manier vertellen ondernemers gezamenlijk een compleet verhaal over de Waddenzee. Dat is wat we in de toekomst meer willen: bijzondere en duurzame projecten bedenken en waddenondernemers aan elkaar koppelen.’

Nieuw evenement: Wadness

Naast kennis- en netwerkbijeenkomsten houdt WAD500 dit jaar voor het eerst een eigen evenement, genaamd Wadness. ‘Dat is een dagprogramma op Terschelling. Daar genieten we met zijn allen van de universele waarden van Werelderfgoed Waddenzee. En het is ook belangrijk dat iedere ondernemer een keer tot de enkels in het slik staat.’ Janssen meent dat WAD500 een gouden formule is. ‘Het ministerie van Economische Zaken, de provincies, marketingbureaus, iedereen aast op ondernemers in het waddengebied. Zij zijn namelijk de ideale ambassadeurs om de waarden van het werelderfgoed uit te dragen. En dat is ook zo.’

WADDENmagazine

WADDENmagazine, juni 2017, nummer 2. Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging

E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824

Hoofdredactie: Hans Revier

Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder

Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Frank Petersen, Jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, Marcus Werner

Vormgeving: Très Melis

Correcties: Sijka Rispens

Druk: Pijper Media, Groningen

Advertenties: A2 Acquisitie & Advies Tel. 023-5260405

E-mail: ron.degraaf@xs4all.nl

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging

Postbus 90, 8860 AB Harlingen

Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen Tel. 0517-493693, fax 0517-493601

E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl

Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33

BIC: RABONL.2U

De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten

Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

Ledenraad

De ledenraad van de Waddenvereniging heeft een zware adviesfunctie. De maximaal 25 leden worden benoemd tijdens de Algemene Ledenvergadering. Hun zittingsduur is maximaal 2 keer 4 jaar.

Samenstelling: De samenstelling van de ledenraad is, op grond van betrokkenheid en deskundigheid, evenwichtig. De leden zijn geografisch verspreid over Nederland.

Taken: De ledenraad komt ten minste tweemaal per jaar bijeen en krijgt ondersteuning vanuit het bureau van de vereniging. De raad adviseert in ieder geval over de begroting, de jaarrekening, het jaarverslag en het beleidsplan. Daarnaast adviseert hij het bestuur en de ALV gevraagd en ongevraagd over alle andere zaken.

Structuur: De ledenraad kent verschillende adviesgroepen waarin leden van de raad zitting hebben, zoals:

• Ruimtelijke ordening en geologie

• Ecologie en gezondheid

• Organisatie, begroting, fondsenwerving en jaarstukken

• Communicatie en zichtbaarheid

Dagelijks bestuur:

• Jan Castelein, voorzitter ( jja.castelein@gmail.com / 026-4742577)

• Foppe Huitema (t.foppehuitema@planet.nl / 06-53427382)

• Wietske Jonker-ter Veld, secretaris (wlterveld@hotmail.com / 0592-541762)

Leden van de ledenraad 2017: Jan de Boer, Peter de Groot, Hans Hiemstra, Rudy de Hoog, Sergej Koopmans-Molenveld, Rosalie Martens, Gerard van Vliet, Astrid van de Weijenberg. Meer weten over de ledenraad?

Stuur een e-mail naar een van de bestuursleden van de ledenraad of neem telefonisch contact op.

Ondernemen Gaat dat wel samen, geld verdienen en de waddennatuur behouden?

In het volgende nummer staat de wereld van de ondernemers op het wad centraal. Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar