WADDEN magazine december 2021 - jaargang 56

WADDEN PRIJS: € 2,50 JAARGANG 56, DECEMBER 2021

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

De kanoet In de knel door klimaatverandering

Samen maken we het verschil

Smaak van de wadden Het wad als culinaire bestemming

Warmmakers De mooiste momenten van 2021

INHOUD Warmere Wadden

Doen!

‘Je bent nooit te klein om een verschil te maken.’ Dat is de sterke overtuiging van de Zweedse klimaatactiviste Gretha Thunberg die zich verzet tegen het blablabla van wereldleiders en oproept om simpelweg actie te ondernemen. Omdat het nog niet te laat is. Omdat je altijd iets kunt doen.

Ook in het waddengebied kan er op allerlei manieren verschil worden gemaakt. Zelfs als het gaat om zo’n wereldwijde bedreiging als klimaatverandering. Rust, ruimte en een robuust ecosysteem zijn daarbij de toverwoorden. Geen ingewikkeld abracadabra, maar een kwestie van de juiste stappen zetten. Dat we daar niet lang meer mee kunnen wachten, bewijst de kanoet. De spreekwoordelijke ‘kanarie in de kolenmijn’ voor de Wadden.

Als je in beweging bent, vergeet je soms stil te staan bij wat er al ís veranderd. In dit nummer kijken we daarom over onze schouder naar alle momenten, projecten en ontwikkelingen waar we warm van worden.

Dat is een indrukwekkend lijstje geworden.

Van walrus tot waddenfilm.

Alles wat we doen, doen we niet alleen. Zo is er de ledenraad die met alles meedenkt, meepraat en meedoet met specialisten van het bureau en bestuur van de Waddenvereniging. In januari 2022 willen we starten met een enthousiaste, nieuwe ledenraad.

De verkiezing is begonnen. Jij kunt helpen door vandaag nog je stem uit te brengen.

Naast alle actie, blijven de Wadden vooral ook een plek om tot rust te komen en te genieten. Laat je door eilanders meevoeren naar de mooiste winterwonderplekken, geniet van indrukwekkende sterrenhemels en vier dit jaar samen met je dierbaren kerst met een heerlijk waddenmenu, samengeteld door koks in opleiding van het ROC Sneek.

Jojanneke Drijver Hoofdredacteur

04

14 34

28 IN DIT NUMMER

RUBRIEKEN

04 Inspirerende verhalen De mooiste momenten van 2021

18 Uit de vereniging Nieuws en updates uit het hart van de Waddenvereniging

10 Klaar voor de warmte?

De Waddenzee warmt op, maak haar daarom klimaatproof 14 #Waddenzee #Winter Eilanders op Instagram over de magie van de waddenwinter 17 Waddenwinkel Klaar voor de kou met onze nieuwe en duurzame Harlingen plaid 20 Klimaatkanoeten De kanoetstrandloper is de kanarie in de kolenmijn 28 R eis naar de sterren Het waddengebied is donker: nergens in Nederland tel je zo veel sterren als hier 40 Dit zijn de winnaars Uitslag van de fotowedstrijd van de Waddenvereniging

23 Wad4U Leve de duisternis 27 Ledenraad Verkiezingstijd!

34 Waddenleven Zo wapenen dieren zich tegen de kou 36 Smaak van de Wadden Voorproefje op de toekomst van de ‘waddengastronomie’ 44 Geniet Wad Speciaal voor leden: korting, excursies en meer 46 Column Lutz Jacobi Bibberen in een tentje 47 Colofon

COVER FOTO GROOT: MIJKE BOS FOTO'S KLEIN: MARCEL VAN KAMMEN, MERLIJN TORENSMA CATRINUS VAN DER VEEN (VLNR)

WADDENmagazine 3-2020 4-2021 3

CATRINUS VAN DER VEEN

Van tot walrus n wadde film

Even de weg kwijt

Opeens zat ze daar, op de Zuidpier in Harlingen. Een prachtig walrusvrouwtje.

Even de weg kwijt, zwervend door de Waddenzee. Ze werd gezien bij Schiermonnikoog, Den Helder en Terschelling, maar ook daar was ze aan het verkeerde adres. Want haar leefgebied ligt een heel stuk verderop, bij Spitsbergen. Het was voor het eerst in 23 jaar dat er een walrus voor de Nederlandse kust werd gezien.

4

INSPIRATIE

Een natuurjaar vol

mooie momenten Als natuurbehoud je na aan het hart ligt, neig je ernaar vooral vooruit te kijken: waar willen we naartoe? Wat willen we bereiken? Wat valt er nog te doen?

Maar soms is het ook goed om even over je schouder te kijken. Om stil te staan bij wat er is bereikt, wat er is gelukt, waar het goed gaat. Vandaar deze terugblik op waddenmomenten, -projecten en -ontwikkelingen waar wij warm van worden.

GERARD BOS

JOJANNEKE DRIJVER

TEKST: DIEDERIK PLUG

Het wad in de klas

De rondreizende natuurvoorstelling Wat ’n Wad is ontstaan uit een unieke samenwerking met Stichting Pier21. De voorstelling vertelt kinderen over het bijzondere bodemleven in de Waddenzee, het voedselweb, het dierlijke instinct en de vistrek. Natuurlijk wordt er stilgestaan bij de vele manieren waarop de Wadden bedreigd worden, maar het gaat er ook vooral om de kinderen liefde voor de Waddenzee bij te brengen. Tot juni 2022 kunnen scholen het wad naar de klas halen. www.waddenvereniging.nl/pier21

Wij & wadvogels

Met het project Wij & Wadvogels zetten we ons samen met andere natuurorganisaties in voor vogelpopulaties in het waddengebied, door nesten te beschermen, broedeilanden aan te leggen en hoogwatervluchtplaatsen te herstellen. Naast een grootschalig kennis- en onderzoeksprogramma wordt bewoners en bezoekers het belang van rust voor vogels duidelijk gemaakt. www.waddoejij.nl WADDENmagazine 4-2021 5

MARCEL VAN KAMMEN

Leven in de lift Het afgelopen jaar kwam er meer leven in de Waddenzee. Letterlijk. LEPELAARS kwamen bijvoorbeeld in groten getale naar de eilanden en vormden er meer kolonies. Het aantal GRIJZE ZEEHONDEN nam met 20% toe en er werden meer ZEEBAARZEN geteld.

Maar er meldden zich ook nieuwe soorten. In Friesland werd bijvoorbeeld de BRAKWATERSTRANDSCHELP ontdekt, behalve een fraai scrabblewoord ook een bijzonder diertje dat ooit vanaf zijn

oorspronkelijke leefgebied aan de Mexicaanse kust op wereldreis is gegaan.

Het was nooit eerder in Friese wateren aangetroffen. En in januari werden op Texel, Vlieland en Ameland levende ZEEPAARDJES gevonden op het strand – uniek, want gewoonlijk zijn de waddenwateren veel te koud voor deze warmteminnaars. Ook de HOEKIGE KRAB maakt een opmars vanuit zuidelijker wateren.

Boswachter Joeri Lamers kwam in 2019 op Terschelling voor het eerst een levend

exemplaar tegen en sindsdien worden er jaar op jaar steeds meer gezien. Lamers vermoedt dat ze zich definitief hebben gevestigd in onze wateren. En twee nieuwe MOSSELBANKEN die in 2018 in de Waddenzee werden ontdekt, blijken zich volgens onderzoekers van de Wageningen University prima te hebben gehandhaafd – wat niet altijd het geval is. Zulke mosselbanken zijn enorm belangrijk voor een gezond, soortenrijk onderwaterleven.

Beleven is beschermen

Voor de vrijwillige wadgidsen van de Werkgroep EXcursies was het een topjaar.

Dankzij hun natuurexcursies beleefden heel veel bezoekers de waarde van het wad. We weten dat vrijwel iedereen die de weidsheid van het wad aan den lijve heeft ondervonden, zich sterk bewust is geworden van het unieke karakter en vooral de kwetsbaarheid van de waddennatuur. En bescherming en behoud beginnen met bewustwording. www.waddenvereniging.nl/wex 6

INSPIRATIE

Zeegras zegeviert

ADOBESTOCK

In 2011 startte de Waddenvereniging een project om het in de jaren 30 uitgestorven groot zeegras in de Waddenzee terug te brengen.

Dat project is een succes gebleken. En dat is een enorme opsteker, want zeegras heeft veel invloed op andere soorten. Het zorgt er bijvoorbeeld voor dat het water minder troebel wordt; daardoor bereikt meer zonlicht het zeegras en daar profiteert het niet alleen zelf van, maar ook allerlei diersoorten die de grasvelden gebruiken als kraamkamer, foerageergebied en schuilplaats.

Belangrijke vissoorten die in de zoute Waddenzee leven, paaien in zoete, achterliggende wateren en groeien daar op.

Het is dus essentieel dat die vissen vanuit de Waddenzee hun paaigebieden kunnen bereiken. Daar wordt hard aan gewerkt, en met succes. In het project VISSEN VOOR VERBINDING bijvoorbeeld, dat zeeforellen uitzet, barrières in de trekroute beter passeerbaar maakt en de waterkwaliteit verbetert, onder andere door onderhoud aan beken. En dan is er de nieuwe VISMIGRATIERIVIER: een kilometerslange slingerende rivier voor vissen, dwars door de Afsluitdijk. Dit jaar startte de aanleg, direct ten westen van de spuisluizen bij Kornwerderzand. In 2025 is de passage klaar en is dan de eerste plek ter wereld waar trekvissen via een kunstmatige getijdenrivier op de grens van zoet en zout water ongehinderd van en naar hun paaigebieden kunnen zwemmen. www.vissenvoorverbinding.nl www.waddenvereniging.nl/vismigratierivier

Uitzetten 3.000 zeeforelletjes

WADDENmagazine 4-2021 7

SPORTVISSERIJ NEDERLAND

Vismigratie: eerst het zout, dan het zoet

Ga mee! www.waddenvereniging.nl/ silenceofthetides

CK TO ES B O AD

Nog een waddenfilm?

Zeker. En wát voor een! De prachtige natuurfilm SILENCE OF THE TIDES van de bekroonde filmmaker Pieter-Rim de Kroon dompelt je onder in de beelden en geluiden van het wad. Geen commentaar, geen muziek, alleen jij en de kleuren en klanken van de natuur.

Een overweldigende kijkervaring.

Watertanden van het Wad

Heerlijke vis, lamsvlees, bijzondere schapenkazen en zilte groenten; het waddengebied is een culinair paradijs voor wie weet waar je die lekkernijen kunt vinden. Het project WADDENGASTRONOMIE zoomt in op die schat aan streekeigen waddenproducten. In een receptuurbank vinden koks, toeristen en consumenten recepten die bedacht zijn door topchefs en culinaire experts, gebaseerd op lokaal en duurzaam verkrijgbare ingrediënten. Er komt een Waddenschijf van vijf, er komt een Maand van het Waddenmenu en Waddenfoodroutes langs lokale voedselproducenten en horecazaken op de Wadden gaan duurzaam culinair kwaliteitstoerisme een boost geven.

Elders in dit magazine (zie pag. 36) nemen we alvast een voorproefje.

Grenzen aan de groei Shell is wereldwijd verantwoordelijk om zijn uitstoot van CO2 sneller terug te dringen en moet daar op korte termijn werk van maken. Deze rechterlijke uitspraak tegen Shell, in een geruchtmakende zaak waarin Milieudefensie het voortouw nam en de Waddenvereniging een van de medepleiters was, was een gamechanger. Want vervuilende bedrijven hebben nu geen excuus meer om het Klimaatakkoord van Parijs aan hun laars te lappen. En dus staan we sterker tegenover andere bedreigingen. Zoals het onzalige kabinetsplan om de NAM (medeeigendom van Shell) toestemming te geven nog meer aardgas te gaan winnen onder Werelderfgoed Waddenzee. Ruim 50.000 mensen tekenden de petitie tegen dit voornemen al, en de teller staat nog lang niet stil. Het is tijd voor grenzen aan de groei. www.waddenvereniging.nl/klimaatzaakshell 8

Sinds de MSC Zoe in januari 2019 342 containers – met 3 miljoen kilo lading – verloor in de Noordzee, is nog lang niet alle rommel van die ramp opgeruimd – om nog maar te zwijgen van de rotzooi die sowieso al op de zeebodem lag. Daarom startten we CLEANUPXL: een mega schoonmaakactie. Doel: in drie jaar tijd 800.000 kilo afval in de Wadden- en Noordzee opsporen, opruimen en hergebruiken.

Ruim 4.500 vrijwilligers, groot en klein, steken de handen uit de mouwen, tal van bedrijven en instanties helpen mee of ondersteunen het

project. Ook op land gingen we aan de slag. Project JUT werkt stapsgewijs en structureel aan een schone kust, jaarrond, op de plekken waar dat het hardst nodig is, rekening houdend met kwetsbare natuurgebieden en (broed)periodes. De aftrap werd gegeven op 25 september met het project JutXL, waarin 110 waddenliefhebbers op één dag maar liefst 1.210 kilo aan afval van het Terschellinger strand, wad en kwelder plukten. www.ikjut.nl www.cleanupxl.nl

WADDENmagazine 4-2021 9

CRIS TOALA OLIVARES

INSPIRATIE

HANDEN UIT DE MOUWEN

ACTUEEL

HENK POSTMA

Survivalgids. voor de . waddennatuur .

Zo voorkomen we een klimaatramp in het waddengebied 10

Veel vissoorten die in de Waddenzee leven zijn trekvissen. Op hun weg van en naar de Waddenzee komen ze obstakels tegen, zoals sluizen, stuwen en gemalen. Bovendien zijn veel beken rechtgetrokken, waardoor het natuurlijke paai- en opgroeigebied van de vissen niet langer geschikt is.

Daardoor is er een teruggang van trekvissen in de Waddenzee, maar ook in de beken zelf. Met het project Vissen voor Verbinding wordt de migratie van zoet naar zout en andersom weer mogelijk gemaakt.

Doel: een meer robuust ecosysteem.

Proefboerderij zouttolerante gewassen

Opwarming van het water en een flinke zeespiegelstijging; ook de Waddenzee ontkomt niet aan de gevolgen van klimaatverandering. Om te voorkomen dat dit een ramp wordt voor de waddennatuur, moeten we snel zorgen voor rust, ruimte en een robuust ecosysteem.

TEKST: KOEN MOONS

Het nieuwe rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) dat eerder dit jaar verscheen, biedt geen rooskleurig beeld van de toekomst. Opwarming en stijging van de zeespiegel zullen nog harder gaan dan gedacht. De Waddenzee zal niet aan de gevolgen hiervan ontkomen en is mogelijk juist een erg gevoelig ecosysteem.

Daarom moeten we er alles aan doen om andere bedreigingen weg te nemen en de natuur van de Waddenzee te versterken.

Oftewel, we moeten het waddengebied snel klimaatproof maken. De Waddenvereniging ziet drie belangrijke manieren: de Waddenzee met rust laten en schadelijke activiteiten zoveel mogelijk weren, de Waddenzee letterlijk meer ruimte geven en zorgen voor een robuust, soortenrijk ecosysteem.

Dalende bodem ‘Het belangrijkste wat we kunnen doen, naast het tegengaan van klimaatverandering zelf, is de andere negatieve effecten van menselijke activiteit zoveel mogelijk voorkomen’, zegt Frank Petersen van de Waddenvereniging. Vooral activiteiten die de bodemdaling veroorzaken zijn ongewenster dan ooit. ‘Gaswinning zorgt voor bodemdaling, dat kunnen we nu al zien op Ameland, waar enkele jaren naar gas wordt geboord. Delen die nu bij laag water droogvallen, vallen door bodemdaling niet meer of veel korter droog. Vogels die deze droogvallende platen gebruiken > WADDENmagazine 4-2021 11

ACTUEEL

FOTO FITIS

klimaatverandering in het vooruitzicht kan het gebied dat niet hebben.’

Komende jaren wordt onderzoek gedaan naar die optelsom. Reden om te wachten met nieuwe vergunningen en uiteindelijk ook bestaande vergunningen tegen het licht te houden. ‘De zoutwinning gaat door tot 2054, ik hoop dat de regering in de tussentijd gaat beseffen dat dit niet kan’, aldus Petersen.

Riffen van mesheften en kokerwormen zijn belangrijk voor herstel van de biodiversiteit en dempen de slagkracht van golven.

Zo werken ze als zogenaamde klimaatbuffer.

‘De zoutwinning gaat door tot 2054, ik hoop dat de regering in de tussentijd gaat beseffen dat dit niet kan’

om voedsel te zoeken, zijn daar de dupe van’, aldus Petersen.

Recent loopt de discussie over gaswinning weer hoog op (zie kader ‘Boren naar gas?’). Petersen vindt een mogelijke vergunning voor nieuwe gaswinning onbegrijpelijk. Gaswinning is immers niet de enige oorzaak van bodemdaling, ook zoutwinning draagt sinds afgelopen zomer bij aan het zakken van de wadbodem. ‘Bij zoutwinning wordt van achter de dijk een pijp richting het zout geboord en met heet water wordt het zout opgelost en weggezogen. Wat overblijft is een holle ruimte die inzakt.

Op de wadbodem veroorzaakt dit een soort soepkom met in het midden maar liefst 90 centimeter daling. Er is al eens berekend dat gaswinning en zoutwinning samen een bodemdaling van 15 miljoen kubieke meter zullen veroorzaken, dat is gigantisch.’

Optelsom Naast deze zogenoemde mijnbouwactiviteiten zijn er tal van andere verstorende factoren, waaronder visserij en baggerwerkzaamheden. Vaak wordt alleen gekeken naar de impact van elke activiteiten apart, niet naar het effect van de som van alle activiteiten. Petersen: ‘Het gebeurt allemaal tegelijkertijd naast, langs en over elkaar. De gezamenlijke impact is dus veel groter. En met ook nog

12

Ruimte voor de zee Een actie die komende decennia nodig is – zowel voor de waddennatuur als voor de mensen die er wonen – is ruimte geven aan de Waddenzee. ‘Er is nog maar een derde over van wat het hele waddensysteem besloeg’, zegt Bas Bijl, die als fysisch geograaf werkzaam is bij de Waddenvereniging.

‘De Afsluitdijk heeft een groot deel afgesneden en de invloed die de Waddenzee had in Groningen en Friesland en zelfs tot aan Drenthe, is ook weg. Dat heeft gevolgen voor allerlei processen in de Waddenzee op het gebied van stromingen en sediment, maar het maakt ons land ook kwetsbaarder voor een stijgende zeespiegel. Die zeespiegelstijging is al gaande en kan volgens de laatste voorspellingen van het KNMI uitmonden in 1,2 meter zeespiegelstijging in 2100. Mijn kinderen gaan dat meemaken.’

Die hogere zeespiegel is niet alleen een gevaar voor de veiligheid achter de dijk, maar zorgt er ook voor dat er meer zout water via de ondergrond onder de dijk doorgaat en in landbouwgronden omhoog komt.

‘We kunnen dan als mens niet meer krampachtig vasthouden aan wat we hebben. De enige weg is de natuur letterlijk meer ruimte geven, de zee dus de ruimte geven. Geen harde grens meer in de vorm van een dijk, maar een overgangsgebied waar de zoute Waddenzee geleidelijk overgaat in het zoete achterland. Bijvoorbeeld door op sommige plekken gecontroleerd het zeewater over de dijk te laten komen in extreme omstandigheden, of zelfs door een gat in de dijk. Dat overgangsgebied zal door sedimentatie langzaam iets ophogen, waardoor je een veel bredere kustverdediging krijgt. Uiteindelijk wordt het er dus veiliger op.’

Bijl pleit ervoor om nu al samen met de boeren en burgers uit het gebied te zoeken naar de juiste oplossingen voor de lange termijn. ‘Er wordt nu al veel geld gestopt in dijkversterking om in 2050 veilig te

Hittepieken Ruimte geven aan de zee en het herstellen van verbindingen met het achterland is ook van belang voor de natuur. Het afdammen van beken en rivieren en later de grote binnenzeeën heeft bijvoorbeeld de visstand afgelopen eeuwen geen goed gedaan. Sommige soorten gebruiken in hun levenscyclus namelijk zowel zoet als zout water, of leven juist in de overgangszone. Vissen als steur en zalm zijn vrijwel verdwenen, maar ook veel andere soorten zijn nauwelijks meer in de Waddenzee te vinden. Herstel van vis in de Waddenzee is nodig om een nieuwe klap, verandering van het klimaat, op te kunnen vangen.

‘Opwarming zal ook invloed hebben op het leven in de Waddenzee, zowel door hittepieken als de gemiddelde watertemperatuur’, legt marien bioloog Wouter van der Heij van de Waddenvereniging uit. ‘Heel warme dagen kunnen funest zijn voor bijvoorbeeld droogvallende schelpen, maar ook de gemiddelde temperatuur is heel bepalend of de Waddenzee nog geschikt is voor bepaalde soorten. Je ziet dat nu al bij platvissen, waarvoor de Waddenzee een kinderkamer is. Waar scholletjes vroeger twee jaar lang in de Waddenzee verbleven, vetrekken ze nu soms al na een half jaar naar de diepere Noordzee, omdat het te warm wordt. Zo hebben alle vissen en veel andere dieren kritische grenzen waarbinnen ze kunnen overleven. Klimaatverandering zal de Waddenzee voor enkele soorten ongeschikt maken.’

Robuust ecosysteem creëren Om de impact van het verdwijnen van die soorten zo klein mogelijk te houden, moeten we extra inzetten op verhogen van biodiversiteit, meent Van der Heij. ‘Als een soort verdwijnt, heeft dat weer gevolgen voor andere soorten. Stel je maar een voedselweb voor. Als je daar iets wegstreept, verdwijnen automatisch ook andere soorten. We moeten zorgen voor een compleet voedselweb met veel verschillende soorten. Daarmee voorkomen we

dat het hele web instort zodra er enkele soorten uit verdwijnen.’

Behoud en herstel van het ecosysteem is dan ook van groter belang dan ooit. ‘Je kunt dan denken aan het verminderen van bijvangst en het sluiten van delen van de Waddenzee voor visserij’, vertelt Van der Heij. ‘Maar de grootste oorzaak van achteruitgang van soorten in de Waddenzee is waarschijnlijk het afsluiten van de verbindingen naar het binnenland, die voor veel vissen belangrijk zijn. Daarom werkt de Waddenvereniging in diverse projecten aan het herstellen van deze verbindingen, zoals Vissen voor Verbinding en de Vismigratierivier.

Hiermee krijgen de vissen de mogelijkheid hun hele levenscyclus te voltooien. Soorten als fint en zeeforel zullen hopelijk weer in grotere getale terugkeren en andere populaties worden gezonder. Zo krijg je een robuust ecosysteem dat hopelijk wat beter tegen een stootje kan. Daar moeten we met het oog op de klimaatverandering echt voor zorgen.’

Die zeespiegelstijging is al gaande en kan volgens de laatste voorspellingen van het KNMI uitmonden in 1,2 meter zeespiegelstijging in 2100. Mijn kinderen gaan dat meemaken

Boren naar gas?

In augustus liet het demissionaire kabinet weten te willen instemmen met nieuwe gasboringen door de NAM in de Waddenzee bij Ternaard. Onvoorstelbaar vindt de Waddenvereniging. Het besluit kwam nota bene net na het verschijnen van het alarmerende nieuwe IPCC-klimaatrapport. De Waddenvereniging protesteerde afgelopen maanden samen met vele anderen tegen dit plan. Bij het maken van het WADDENmagazine konden de laatste ontwikkelingen niet worden meegenomen. Weten hoe het er nu mee staat? Kijk op: www.waddenvereniging.nl/gaswinning

WADDENmagazine 4-2021 13

HENK POSTMA

zijn voor de zee, maar wij zeggen: kijk verder, naar 2100 en daarna. Dan kun je toekomstige problemen voor zijn en winst behalen voor zowel de inwoners als de natuur.’

INTERVIEWS

#Waddenwinter

Ook in de winter is het genieten op de Wadden. Vijf eilanders delen hun mooiste winterwonderplek. Wil je vanaf de bank genieten van al het moois dat de eilanden te bieden hebben? Volg dan deze eilanders op Instagram.

TEKST: TESSA VAN BUSSEL EN JOJANNEKE DRIJVER

TEXEL 14

Lisette Theijssen, @lisetteoptexel ‘De oudste boet van ons eiland in de sneeuw. Boet, zo noemen wij de typerend ‘half doorgesneden’ boerderijschuren. Bijzonder is dat ze allemaal met de bolle kant naar het westen staan, omdat het meestal westenwind is hier. Zo weet je altijd waar je bent.

Winters zijn hier écht magisch. Kruiend ijs, in dikke lagen drijvend op zee, beukend tegen de dijken. Weidse pastelkleurige luchten. En ik…. lopend, genietend van het laagstaande zonnetje. Het waddengebied is ontzagwekkend mooi en elke minuut weer anders.

‘Dynamische natuur’ noemt men dat. Verwarmend in de winter, verkoelend in de zomer.

De perfectie in klimaatbeheer heb jij al uitgevonden!’

Haikey Raterink @haikey_vlieland ‘Als ik moet kiezen tussen alle mooie plekjes die Vlieland heeft, dan ga ik voor het strand bij Pad van 20. De oneindigheid en rust die ik daar vind.

Ik ben er vaak tijdens de zonsondergang. Het geluid van de golven, de schreeuwende meeuwen, de zon die ondergaat en de lucht die geel, oranje en rood kleurt en daarna verandert in goud. Dan voel ik me één worden met de natuur en ben ik dankbaar dat ik deel mag uitmaken van dat prachtig geheel dat universum heet.’

VLIELAND Zin in nog meer Wadden?

Volg ons op Instagram en tag ons in jouw Waddenfoto’s! www.instagram.com/de_waddenvereniging

Marloes Fopma @eilandmeisje.terschelling ‘Een van mijn favoriete plekken is op de kleine kwelder de Oeltjes bij Oosterend.

Op nog geen twee minuten lopen van huis sta ik hier met de laarzen in het slib.

Er is een klein randje kwelder om mooi op te zitten, of op een basaltblok, en dan met de verrekijker eindeloos turen.

Vooral bij laag water zitten er veel wadvogels. Zelf jut ik er ook weleens kokkels en oesters. Wanneer je een stukje naar het oosten fietst, bevindt zich achter kampeerboerderij de Wierschuur het buitendijks kweldergebied de Grië. Bij flinke storm en hoogwater kan het zeewater zelfs tot de eerste rij dakpannen komen!’

TERSCHELLING WADDENmagazine 4-2021 15

INTERVIEWS

Rinnie Wijnstra @rinniewijnstra ‘Zes en een half jaar geleden heb ik twee keer een hartstilstand gehad. Daar heb ik COPD aan overgehouden. Dit jaar kwam daar corona overheen. Nu zie ik wat de dag mij brengt. Ik geniet heel veel van de natuur, veel meer dan voor mijn ziekte. In de winter vind ik de Fuegelpôlle het mooist, een kwelder aan de zuidwestkant van Ameland. Ik rij er in de auto heen, loop een klein stukje en maak ondertussen foto’s.

In februari was ik er moederziel alleen.

De lucht was prachtig, in de verte zag ik de dijk en paaltjes. Het was laagwater.

Op het wad lagen sneeuw- en ijsresten. In de stilte hoorde ik alleen ganzen. Een unieke belevenis.’

AMELAND

Casper Meinders, @wadranger ‘Net als eb en vloed brengen ook de seizoenen steeds weer nieuwe belevenissen naar het strand. Voor mij is daarom het strand van Schiermonnikoog, van het Westerstrand tot aan de Balg, het hele jaar door de plek waar je mij kunt vinden.

Ook in de winter. Laarzen aan, muts op, handschoenen aan, een thermoskan met hete thee en jutten maar.

Heerlijk! Bij thuiskomst zit mijn tas altijd weer vol met nieuwe strandvondsten. Of zoals ik ze steevast noem ‘verhalen’. Zelfs als mijn tas leeg blijft omdat een dik pak sneeuw het strand en alles wat aanspoelde heeft bedekt, gaan er nog bijzondere verhalen mee naar huis. Verhalen over een hagelwitte lucht die grenzeloos overloopt in een hagelwit strand. Of wat dacht je van het verhaal van een knalrode vuurtoren die trouw de wacht houdt tussen met poedersuiker bedekte huisjes. Onbeschrijfelijk mooi. Je zou het zelf eens moeten zien…’

SCHIERMONNIKOOG

16

KOOP WADDENPRODUCTEN EN STEUN DE WADDENVERENIGING!

WIJS sweater

Iconische trui die ideaal is voor op het wad of aan de wal. Donkerblauw van kleur met wit geborduurd Wijs met de Waddenzee-logo. Deze sweater is 100% plasticvrij en gemaakt van biologische en gerecyclede grondstoffen uit Europa.

• PRIJS: € 79,95 • LEDENPRIJS: € 63,95

NIEUW!

Harlingen plaid

Heerlijk warm en groot formaat (175 x 200 cm) plaid van een duurzame mix op basis van gerecyclede lamswol. Gebreid in het klassieke Harlingen-design, waar onze visserstruien ook om bekend staan.

Deze unieke plaid is een echte eyecatcher in je woonkamer of kun je gebruiken als extra deken over je bed.

• PRIJS: € 149,95 • LEDENPRIJS: € 119,95

WIJS MET DE WADDENZEE De Waddenvereniging ontwikkelt in samenwerking met het Nederlandse kledingmerk Blue LOOP Originals producten die gemaakt zijn met respect voor de kwetsbare Wadden. Met de verkoop ervan leveren we vervolgens een bijdrage aan het behoud en herstel van Werelderfgoed Waddenzee. Lees meer over onze filosofie www.waddenvereniging.nl/blueloop. Een selectie van onze duurzame producten vindt u op de bestelbon.

BESTEL GEMAKKELIJK EN SNEL OP WWW.WIJSMETDEWADDENZEE.NL OF VUL DE BESTELBON IN. Duurzame kwaliteitsproducten • Korting voor leden • Online bestellingen op werkdagen voor 15:00 uur besteld, dezelfde dag verzonden • Ook verkrijgbaar in verschillende winkels. Kijk voor de adressen op www.wijsmetdewaddenzee.nl • Klantenservice via 085 – 273 17 72 of webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl

REIN KOOYMAN

WIJS MET DE WADDENZEE

Uit de vereniging Nieuws, aankondigingen, speciale acties voor leden & meer activiteiten van de Waddenvereniging. Blijf ook op de hoogte via de gratis digitale nieuwsbrief. Aanmelden: www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.

CRIS TOALA OLIVARES

TEKST: TESSA VAN BUSSEL, JOJANNEKE DRIJVER EN DANIËL MULDER

Afvalvrije eilandkusten De containerramp met de MSC Zoe maakte heel Nederland in één klap bewust van een al jaren sluimerend probleem: de groeiende hoeveelheid plastic en andere rotzooi in de kwetsbare natuur van het waddengebied.

Dit najaar zijn twee grote opruimprojecten van de Waddenvereniging van start gegaan: CleanUpXL en Jut. We schreven er al over op p. 9.

800.000 kilo De eerste schoonmaakacties binnen het project CleanUpXL zijn inmiddels geweest. Zo hebben bergers op basis van sonarbeelden grove spullen van de zeebodem gehaald. Hierbij werd onder andere een anker van 20 ton opgevist. Een ervaren duikteam van zestien vrijwilligers van Stichting Duik de Noordzee Schoon verwijderde plastics en visnetten van vijftien wrakken tussen Ameland en Helgoland. Daarbij werd ruim 3.500 kilo aan voornamelijk kunststof uit zee verwijderd.

Jaarrond jutten 1.210 kilo aan afval was het resultaat van één dag opruimen met een kleine

18

honderd mensen op Terschelling tijdens het evenement JutXL. Jut is vooralsnog een pilot op Terschelling.

In de toekomst willen we Jut op álle eilanden en langs de hele waddenkust uitrollen.

Wij geloven dat je pas écht verschil kunt maken als je de verbinding met anderen zoekt. Bij beide projecten werken we daarom ook met veel partijen samen. Zowel nationaal als internationaal, zowel natuurorganisaties als bedrijfsleven en overheden.

Ook jij kunt meedoen!

Blijf op de hoogte van de

schoonmaakactie van CleanUpXL via: www.cleanupxl.nl. Maak met ons het verschil op Terschelling. Meld je aan voor een Jut-activiteit: www.ikjut.nl.

Bedankt!

Bij het vorige WADDENmagazine vroegen wij om een extra donatie van € 5 voor vijf plasticvrije eilandkusten. Er is voor deze actie € 41.030 gedoneerd.

Wij zullen dit bedrag goed besteden.

Binnen in het Waddenhuis

Bij de Waddenvereniging werken 21 mensen.

Wie zijn ze, wat doen ze en wat drijft ze? Een van hen is FRANK PETERSEN, politicoloog en projectmedewerker. ‘Ik probeer liefhebbers van het wad met elkaar te verbinden.’

• Leeftijd: 53 • Opgeleid als: politicoloog • Woonplaats: Midlum

‘Geen dag dat ik het wad niet zie’ NALATEN AAN DE WADDEN Overweeg je om na je overlijden iets na te laten aan de Waddenvereniging? Dan kunnen wij ons voorstellen dat je behoefte hebt aan meer informatie. Uiteraard kun je telefonisch contact met ons opnemen, maar misschien vind je het fijn om eerst zelf te lezen hoe nalaten aan een goed doel in zijn werk gaat. Daarom hebben wij de brochure ‘Nalaten aan de Waddenvereniging’ gemaakt. Hierin staan praktische tips en persoonlijke verhalen.

De brochure kun je aanvragen of online bekijken. Ga naar www.waddenvereniging.nl/nalaten voor meer informatie.

STAP OVER VAN ACCEPTGIRO NAAR AUTOMATISCHE INCASSO Begin volgend jaar innen we de contributie van leden die hun lidmaatschap per jaar betalen. Ongeveer driekwart betaalt met een automatische incasso. Dit is voor ons de meest efficiënte en goedkoopste manier van contributie innen. Ongeveer een kwart van de jaarlidmaatschap-leden betaalt nog per acceptgiro. Het innen van de contributie per acceptgiro kost ons gemiddeld € 2,- per lid. Zonde van het geld toch? Dat zouden wij liever aan de bescherming van de Wadden besteden.

De betaling per acceptgiro omzetten naar een automatische incasso? Ga dan naar: www.waddenvereniging.nl/automatische-incasso.

Als student woonde Frank Petersen, die ook Amerikanistiek studeerde, een tijdje in Amerika om te onderzoeken hoe Yellowstone, het eerste nationale park van Amerika, tot stand was gekomen. Daar leerde hij een belangrijke les: ‘Toeristen vinden Yellowstone een geweldige plek. Ze vinden het logisch dat het een nationaal park is, maar voor lokale bewoners is het hun dagelijkse omgeving. Zo is het ook bij ons waddengebied. Het is Unesco Werelderfgoed, maar omdat het zo dichtbij ligt, beseffen we niet altijd hoe uniek het is.’

Petersen probeert dagelijks te voorkomen dat er nog meer mijnbouw onder de Waddenzee plaatsvindt. ‘Het is helder dat gas- en zoutwinning schadelijk zijn, de zeebodem daalt er bijvoorbeeld door.

Tegelijkertijd stijgt ook de zeespiegel. Helaas kijken bestuurders en bedrijven met andere ogen naar het gebied.’ Zijn internationale werkervaring bij Amnesty International, Greenpeace en de overheid komen dan ook handig uit bij dit werk.

‘Ik probeer liefhebbers van het wad juist te verbinden en ik luister goed naar de bezwaren van tegenstanders. Dat levert vaak meer op dan hard actievoeren.’ Er zijn successen: ‘Gelukkig beseft Den Haag nu ook dat de Waddenzee bijzonder is. Er wordt nu door een onafhankelijke partij onderzocht of het principe van ‘hand aan de kraan’ de natuur van de Waddenzee wel voldoende beschermt.’

Petersen woont op 2 km van de Waddenzee en ziet het wad dagelijks. ‘Op de dijk kom ik graag even tot rust. Ik woon heel dichtbij, maar nog altijd vind ik het een bijzonder gebied.’

19

WETENSCHAP

MARCEL VAN KAMMEN

KRIMPENDE

kanoeten Effecten van klimaatopwarming op waddenvogels

De kanoetstrandloper of kortweg kanoet lijkt volgens wetenschappers de spreekwoordelijke ‘kanarie in een kolenmijn’ voor het lot van waddenzeevogels in een warmere wereld.

TEKST: MARCUS WERNER

20

Een deel van alle kanoeten onderbreekt de marathontrek om in de Waddenzee bij te tanken

Een deel van de kanoetstrandlopers die in de Waddenzee te zien zijn, vliegt jaarlijks tweemaal 8.500 kilometer, tussen de broedgebieden in Siberië en de waddenkusten van Mauritanië en Guinee-Bissau in WestAfrika, waar zij overwinteren.

Deze marathontrek onderbreken zij in de Waddenzee om ‘bij te tanken’ door het eten van schelpdieren als nonnetjes en kleine kokkels. Het overige deel van de Waddenzee-kanoeten heeft IJsland, Groenland en Noord-Canada als broedgebied en overwintert in de Waddenzee, waarvoor ook duizenden kilometers worden overbrugd.

Hoewel de totale populatie van deze grootste Europese strandlopersoort in de laatste decennia licht steeg en daardoor niet in gevaar lijkt, komt dit door een toename van de IJslandse, Groenlandse en Canadese kanoeten. De aantallen Siberië-broeders nemen al jaren af. Veranderingen in het voedselaanbod in de broedgebieden als gevolg van een warmer wordend klimaat, lijken volgens recent onderzoek de motor achter de opmerkelijke neergang bij deze vogels.

Omdat het biologisch gezien waarschijnlijk is dat ook andere in het Hoge Noorden broedende steltlopersoorten en ganzen ten prooi kunnen vallen aan zulke veranderingen, geven kanoetstrandlopers zo een vroeg signaal af over de uitwerking van klimaatopwarming op karakteristieke vogelsoorten in de Waddenzee. Vergelijk het met de kanaries in een kooitje die mijnwerkers ooit waarschuwden voor het dodelijke gas koolstofmonoxide, waaraan zulke kleine vogels met hun snelle stofwisseling al bezwijken nog lang voor een mens gevaar loopt.

Krimpende kanoeten De ontdekking door onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen en zeeonderzoeksinstituut NIOZ op Texel sierde in 2016 de voorpagina van wetenschapstijdschrift Science. Groningse en Texelse vogelbiologen bestuderen al jaren kanoetstrandlopers in Mauritanië en Siberië en in de Waddenzee zelf. Af en toe worden kanoeten gevangen om ze te wegen en diverse lichaamsmaten op te nemen. De vondst die Science haalde: jonge in Siberië geboren kanoeten die hun eerste trektocht naar Mauritanië maakten, kregen in de periode 1985-2015 gemiddeld kleinere lichamen. Het effect verklaarden de onderzoekers uit het steeds vroeger smelten van winterse sneeuw in Siberië, met gemiddeld een halve dag per jaar.

Zo gauw als die sneeuw is gesmolten, komen massaal de insecten tevoorschijn die voedsel zijn voor jonge kanoeten. Omdat kanoetenouders onvoldoende de vervroeging van de voedselpiek ‘volgen’, door bijvoorbeeld eerder in de broedgebieden te arriveren en een gezin te stichten, blijft het kroost kleiner door ondervoeding. Eenmaal aangekomen in Mauritanië betalen de jonge kanoeten hiervoor een prijs. De overleving nam met de helft af, omdat voor hun kortere snavels, als gevolg van de lichaamskrimp, diep ingegraven schelpdieren onbereikbaar blijven.

Heuvelop broeden Toen het team kanoetenonderzoekers in 2018 het Taimyr-schiereiland in Siberië bezocht, wachtte een verrassing. In de buurt van waar zij hun tenten opsloegen, op aanraden van een Russische onderzoeker die daar rond 1990 nog grote aantallen broedende kanoetstrandlopers had aangetroffen, waren amper nog nestelende vogels te vinden. De kanoeten waren een stuk verderop heuvelopwaarts gaan broeden. > WADDENmagazine 4-2021 21

WETENSCHAP

MARCEL VAN KAMMEN

In 2019 werd de verklaring hiervoor ontdekt. In het koelere klimaat hogerop smelt het winterse sneeuwdek later, waardoor ook de insectenpiek later optreedt. Bij elke tien meter hoogtetoename op het Taimyr-schiereiland kwamen insecten een dag later tevoorschijn, zo bleek. Hierdoor konden de kanoetstrandlopers toch iets langer van het insectenvoedsel profiteren om hun kuikens groot te brengen.

Kanoeten zouden nog het hoofd kunnen bieden aan de vervroegde dooi in Siberië door eerder aan de voorjaarstrek te beginnen. Alleen, dit doen zij niet, zagen de onderzoekers dit voorjaar toen zij bij de Banc d’ Arguin bivakkeerden - het Mauritaanse waddengebied dat een winterverblijf is voor zo’n twee miljoen steltlopers, waaronder vele tienduizenden kanoetstrandlopers, maar ook rosse grutto’s en regenwulpen.

noordwaarts begonnen. Met interesse werd afgewacht of intussen, twintig jaar later, kanoeten weleens flink eerder naar het noorden zouden vliegen. Dat was niet het geval. Sterker, op 3 mei leek nog geen enkele kanoet te zijn vertrokken. De theorie is nu dat kanoetstrandlopers eerst voldoende energierijk voedsel moeten vinden om vetreserves aan te leggen voor de lange vliegreis, en dit een vervroegde trek tegenhoudt.

Omdat kanoetstrandlopers toch al in het uiterste noorden van Rusland broeden, kunnen zij niet naar een koeler klimaat verder noordwaarts uitwijken. In het glooiende terrein is heuvelopwaarts verhuizen op den duur geen optie meer. Zo zullen kanoeten bij doorgaande klimaatopwarming steeds minder de insectenpiek kunnen gebruiken om gezond kroost op de wereld te zetten.

Vetreserves

Partnerloze vrouwtjes

Uit tellingen in de jaren 1980 en 1990 was bekend dat de meeste kanoeten in de eerste week van mei aan hun reis

De slechtere voedselsituatie in Siberië, met als gevolg kleinere kanoeten, heeft nog een onverwacht en zorgwekkend

22

bijeffect. Kanoeten zijn monogame vogels.

Bovendien neemt alleen het mannetje de zorg voor de kuikens voor zijn rekening. Uit tellingen in Mauritanië is vast komen te staan dat in het overwinteringsgebied de verhouding tussen de seksen drastisch is veranderd. Waar vroeger, in de jaren 1980 en 1990, er evenveel mannetjes en vrouwtjes werden geteld, zijn er tegenwoordig de helft minder mannetjes.

De waarschijnlijke verklaring is dat mannetjes van de kanoetstrandloper kleiner zijn dan vrouwtjes, zoals dat bij veel steltlopersoorten het geval is. Zo worden zij harder getroffen door de in Siberië opgelopen groeiachterstand, met meer sterfte als gevolg, wat ook nog eens verergerd wordt door de eisen van het ouderschap.

Eén mannetje op elke twee vrouwtjes, waardoor de helft van de vrouwtjeskanoeten partnerloos blijft en niet aan reproductie toekomt, moet haast uitmonden in een verdere daling van de aantallen in Siberië broedende kanoeten, is de onvermijdelijke conclusie.

WAD4U Ruim baan voor de jeugd! Altijd in het hart van het WADDENmagazine: vier jeugdpagina’s. Dat geeft jonge (en óók oudere) leden de kans even snel waddeninformatie te tanken.

HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOED IDEE? SCHRIJF, BEL OF MAIL NAAR: 93693 WADDENVERENIGING POSTBUS 90, 8860 AB HARLINGEN TEL.: 0517-4 SBRIEF NIEUW JEUGD LE DIGITA DE JE E-MAIL: INFO@WADDENVERENIGING.NL WIL ONTVANGEN EN NOG MEER INFORMATIE? GA DAN NAAR WWW.WAD4U.NL EN MELD JE AAN! TEKST: LIDEWIJ KEMME

NASA

Als je via een satelliet ’s nachts naar de aarde kijkt, hoef je niet lang naar Nederland te zoeken, het straalt je tegemoet. Maar als we ’s nachts naar de hemel kijken, zien we meestal niet veel sterren, juist door al dat licht. Op weinig plekken is het nog echt donker. Toch hebben zowel mensen als dieren duisternis nodig.

DÁG NACHT ’s Nachts maakt je lichaam het stofje melatonine aan, dat je slaap-waakritme regelt. Dat speelt een rol bij allerlei processen in je lichaam. Maar te veel kunstlicht verstoort het ritme en dat kan een slechte invloed hebben op je groei en je gezondheid - en je humeur. Ook bij dieren wordt het dag-nachtritme door kunstlicht verstoord. Dat heeft voor hen nog meer

gevolgen. Ze worden makkelijker gespot door roofdieren. Of ze blijven weg van verlichte plekken waar ze anders hun voedsel zouden vinden.

IN DE WAR Veel dieren en planten zijn zeer lichtgevoelig. Aan het licht van zon, maan en sterren kunnen ze van alles aflezen. Het vormt een signaal wanneer het bijvoorbeeld tijd is om te bloeien, blad te verliezen, te paren of te ruien. Door kunstlicht krijgen ze de verkeerde signalen. Ook hun richtinggevoel wordt erdoor aangetast.

Trekvogels kunnen de weg kwijtraken door het licht van kantoortorens

en boorplatforms. Dan blijven ze er rondjes draaien tot ze erbij neervallen.

Nachtvlinders blijven maar onder straatverlichting fladderen. Dan zoeken ze geen voedsel en paren niet.

Dit is een van de redenen waarom er steeds minder nachtvlinders zijn. En minder nachtvlinders betekent minder eten voor de vogels die vooral van nachtvlinderrupsen leven.

Kikkers kwaken ’s nachts om elkaar te lokken en te paren. Maar als het te licht is in de omgeving, gaan ze niet kwaken – en dus niet paren. Een van de redenen dat er minder kikkers zijn.

WADDENmagazine 4-2021 23

WAD4U

WIKIMEDIA

Het is een mooi gezicht, golven die ‘s nachts blauw oplichten aan het strand. Het verschijnsel heet ZEEVONK. Het wordt veroorzaakt door miljoenen algjes. Ze lichten op om hun vijanden af te schrikken.

26

WIKIMEDIA

MARJOLEIN VAN ROOSMALLEN

FRITS BINK

Er zijn dieren die zélf lichtgeven, vooral in het pikdonker van de diepzee. Ook planten en schimmels doen het soms.

Allemaal hebben ze een stofje met de mooie naam luciferine in zich, dat hen doet oplichten in het donker.

De GLIMWORM is geen worm, maar een kevertje. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes hebben een ‘lampje’ in hun achterlijf dat aan gaat in de paartijd. Ook de eitjes en larven geven een beetje licht.

Ook paddenstoelen kunnen licht geven, bijvoorbeeld de SCHERPE SCHELPZWAM. Niet alleen de hoed, maar ook de zwamdraden (het mycelium) van de echte honingzwam kunnen oplichten. Het rottend hout waarin ze groeien, gloeit dan groen op.

TIP je in Nederland zie In een grote stad ijl rw te l, me he n de zo’n 70 sterren aa im ru er en nd ila je op de Waddene Ben je ’s nachts op 4.000 kunt zien. veel sterren kunt een plek waar je luk om sterrenbee zien, dan is het le n zij elk jaargetijde den te zoeken. In . en zi te renbeelden weer andere ster n ee je n ku m en.co Op hemel.waarnem sterrenhemel van de n va en zi kaart or n kaart maken vo het ogenblik, of ee ij(b d tij ts, datum en een speciale plaa . te) or bo ge n je voorbeeld die va

Uit de vereniging

Berichten van de Ledenraad

De ledenraad van de Waddenvereniging vertegenwoordigt de leden van de Waddenvereniging en houdt toezicht op het bestuur. De 16 gekozen leden denken ook mee over acties, bescherming en voorlichting. Zij ontvangen graag uw ideeën en suggesties. E-mail: ledenraad@waddenvereniging.nl.

Verkiezing ledenraad.

Stem nu!

De stemming is geopend. Als dit nummer op de mat valt, kunnen alle leden online stemmen op kandidaten voor de ledenraad van de Waddenvereniging. Ga daarvoor naar www.waddenvereniging.nl/ ledenraadsverkiezing. Ieder lid kan vier stemmen uitbrengen, in iedere categorie/profiel een. Laat je stem niet verloren gaan.

Stemmen kan tot 31 december.

In januari 2022 gaan we van start met een enthousiaste, nieuwe ledenraad.

We hebben een mooie kandidatenlijst kunnen vaststellen. Er is enthousiast gereageerd op onze oproep om zich kandidaat te stellen voor de ledenraad. Dat heeft geleid tot tal van nieuwe kandidaten. Ook een aantal zittende ledenraadsleden stelt zich opnieuw beschikbaar.

Wie is wie De verkiezingscommissie heeft in de afgelopen maanden veel werk verricht. Alle kandidaten zijn gebeld en er hebben verhelderende gesprekken

plaatsgevonden. Verhelderend voor de geïnteresseerden, want wat houdt het nu eigenlijk in om lid te zijn van de ledenraad. Maar ook verhelderend voor de verkiezingscommissie, want wie zit er nu achter dat korte stukje motivatie.

Om ervoor te zorgen dat de ledenraad expertise heeft op diverse terreinen zijn alle kandidaten ingedeeld in categorieën op basis van hun profiel.

Er zijn vier profielen: • Beleid en bestuur • Financiën • Communicatie, marketing, fondsenwerving • Milieu

gekomen.

Nu is het woord aan jullie, de leden.

Dat vergt nog wel wat leeswerk, want bij iedere kandidaat staat een uitgebreid profiel. Kandidaten geven aan wat zij verwachten te kunnen bijdragen aan de Waddenvereniging.

De ledenraad heeft formele bevoegdheden, zoals goedkeuring jaarverslag, vaststellen begroting en verkiezing bestuursleden.

Maar de ledenraad zoekt ook verbinding met de leden en heeft de mogelijkheid om mee te denken met alles wat de Waddenvereniging doet.

Samen zetten we ons in om het wad te behouden, te beschermen én ervan te kunnen genieten.

Mix van mensen Bij de plaatsing op de ranglijst heeft de ledenraad een aantal criteria gehanteerd. We willen een goede mix van zittende en nieuwe ledenraadsleden, om continuïteit te waarborgen, maar ook om nieuwe ideeën een kans te geven. We vinden regionale spreiding belangrijk: mensen van de Waddeneilanden en de waddenkust, maar ook mensen uit de rest van het land.

Leeftijd, man/vrouw-verhouding en een mix van diverse beroepsmatige achtergronden zijn verder doorslaggevend geweest voor een plek op de lijst. Zo zijn we tot deze rangorde

WADDENmagazine 4-2021 27

HANS JELLEMA

Explosie van sterren Nergens in Nederland is de sterrenhemel zo goed te zien als in het waddengebied. De lange winternachten bieden volop gelegenheid om te genieten van de maan en de planeten, de Melkweg, vallende sterren, en misschien zelfs wel het fraaie noorderlicht.

TEKST: GOVERT SCHILLING

‘Ik ken geen andere plekken in Nederland waar het ’s nachts zo donker wordt’, zegt landschapshistoricus en sterrenliefhebber Koen van den Driesche.

Regelmatig neemt hij zijn telescoop mee naar het waddengebied. Daar wonen weinig mensen en je hebt er dus bijna geen last van lichtvervuiling. Een van zijn mooiste herinneringen: komeet Neowise, die vorig jaar zomer te zien was. ‘Een echte komeet, met een lange staart. Een onvergetelijke ervaring.’

De Boschplaat op Terschelling en het Nationaal Park Lauwersmeer

hebben in 2015 en 2016 de officiële status van Dark Sky Park gekregen van de International Dark-Sky Association. Maar ook op het iets dichter bevolkte Texel zijn alle straatlantaarns inmiddels vervangen door ledverlichting, met armaturen die gericht naar beneden schijnen, vertelt Wim Klein Breteler van publiekssterrenwacht ‘de Jager’, in de duinen bij Ecomare. ‘Op je rug liggend in een duinpan, afgeschermd van het laatste beetje lichtvervuiling, beleef je het nachtelijk duister op zijn best’, zegt hij.

Langste nacht De nacht van 21 op 22 december is de langste van het jaar. Deze maand is dus bij uitstek geschikt om van de sterrenhemel te genieten. Dat lukt het best aan het begin en aan het eind van de maand, wanneer er ’s avonds weinig storend maanlicht is (op 19 december is het vollemaan).

Je ziet dan hoog boven je hoofd de prachtige lichtband van de Melkweg. Met een eenvoudige verrekijker is al goed te zien dat die uit talloze afzonderlijke sterretjes bestaat.

In december zijn er maar liefst

INFORMATIEF vijf planeten zichtbaar: Venus, Jupiter en Saturnus aan de avondhemel; Mars tijdens de ochtendschemering en Mercurius aan het eind van de maand, kort na zonsondergang.

Websites, apps en sterrenkundige jaarboekjes helpen je om de planeten en de sterrenbeelden aan de hemel te vinden. Maar de VVV Vlieland organiseert ook nachtwandelingen, waar uitleg wordt gegeven door Adrie Warmenhoven, conservator van het Eise Eisinga Planetarium in Franeker.

Nog meer duisternis ‘Daarnaast ga ik een paar keer per jaar met de Waddenvereniging op de klipper Willem Jacob het wad op’, vertelt Warmenhoven. ‘Meestal als er vallende sterren of andere mooie verschijnselen te zien zijn.’ Zeilveerdienst Eilandhopper organiseert dit jaar op 24 december zelfs een nachtelijke Ster van Bethlehemtocht. ‘Het is altijd bijzonder om in het donker te zeilen, zegt Titia Schuil van Eilandhopper.

Als het aan architect Nynke Rixt Jukema ligt, worden de nachten op de Wadden alleen nog maar

donkerder. Jukema brengt verschillende instanties bij elkaar om te komen tot een Dark Sky Werelderfgoed Waddengebied, dat zich uitstrekt tot Duitsland en Denemarken. ‘Eind volgend jaar moet dat concreet gemaakt worden op een trilaterale bijeenkomst in Duitsland’, zegt ze.

Koen van den Driesche kan niet wachten. ‘Het is mooi dat er nu een groeiende aandacht is voor de duisternis in het waddengebied,’ zegt hij. ‘Ik ben opgegroeid in de Randstad, en het verschil is echt enorm.’

WADDENmagazine 4-2021 29

MARCEL VAN KAMMEN

Donker project

De Waddenvereniging is als partner betrokken bij het project ‘Donkerte van het Waddengebied’.

Dit gezamenlijke project van de Rijksuniversiteit Groningen, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Natuur- en Milieufederaties van Noord-Holland, Friesland en Groningen, wil met de beleving van de duisternis duurzaam toerisme in het hele waddengebied stimuleren. Door nachtactiviteiten te organiseren zoals sterrenkijken, wandelen, nachtmuziek, lezingen en workshops wil het project bewustwording over de noodzaak van het behoud van de duisternis vergroten en donkerte uitdragen als kernkwaliteit van het waddengebied. www.waddenvereniging.nl/ donkertewadden

Nationaal park Lauwersmeer

MARCEL VAN KAMMEN

Sterrenhemel boven Moddergat

30

WIM KLEIN

INFORMATIEF

Bodestelsel Texel

4 sterrenkijk hotspots DE BOSCHPLAAT Marjolein van Roosmalen is geboren en getogen op Terschelling. Ze is een verwoed Melkwegfotograaf. Het Dark Sky Park de Boschplaat is een van haar favoriete plekken.

‘Er zijn mooie duinen op het strand, en het drenkelingenhuisje is heel fotogeniek’, zegt ze. ‘In het donker is het toch allemaal net even anders dan overdag.’

Terschelling is ook het favoriete waddeneiland van Adrie Warmenhoven van het Eise Eisinga Planetarium. ‘Al zo’n tien jaar gaan we ’s nachts met tientallen belangstellenden de Boschplaat op, met huifkarren getrokken door Friese paarden. Het is altijd een bijzondere ervaring om in het pikkedonker op zo’n bijzondere plek naar de sterrenhemel te kijken.’

NATIONAAL PARK LAUWERSMEER Het tweede Dark Sky Park in Nederland is ‘magisch om te zien en te ervaren: een hemel vol met sterren’, zegt astrofotograaf Melvin Jonker. Ook sterrenliefhebber Koen van den Driesche spreekt van een magische ervaring. ‘Een heel donkere locatie, waar je omgeven wordt door de geluiden van de duizenden vogels die verderop in de omliggende natuurgebieden zitten.’ Er zijn twee ‘hemelplatforms’ in het park – een soort uitkijktorens – en Staatsbosbeheer organiseert regelmatig nachtelijke excursies.

Sinds oktober 2021 beschikt het Dark Sky Park zelfs over een echte publiekssterrenwacht.

SCHIERMONNIKOOG Volgens metingen van Platform Lichthinder is Schiermonnikoog de donkerste gemeente in Nederland. Natuurmonumenten heeft op het eiland een nachtwandelroute van 2,5 kilometer uitgezet (startpunt bij Bunker Wasserman) en organiseert samen met de VVV in informatiecentrum Het Baken speciale sterrenavonden. Voor de ultieme duisterniservaring moet je naar natuurreservaat de Balg, waar het op een maanloze nacht echt aardedonker is.

DE DUINEN VAN AMELAND In de duinen aan de noordkust van Ameland, ten oosten van Nes, kijk je uit over de donkere Noordzee en is er vrijwel geen lichtvervuiling. Hier zijn voldoende plekken om van de pracht van de sterrenhemel te genieten. Amateursterrenkundige Siemon Vanderhulst reisde er zelfs speciaal heen vanuit zijn woonplaats Leuven.

‘België is het meest verlichte gebied van Europa’, zegt hij.

‘Het loonde echt de moeite om te gaan sterrenkijken op Ameland.’

WADDENmagazine 4-2021 31

HENK POSTMA

Noorderlicht

Het feeërieke noorderlicht (ook wel poollicht of aurora borealis genoemd) is vooral vanuit Scandinavië en IJsland goed zichtbaar.

Het ontstaat wanneer elektrisch geladen deeltjes van de zon de luchtmoleculen tot gloeien brengen. ‘Maar als er noorderlicht boven Midden-Scandinavië zit, kun je het vanaf een noordelijk strand op een van de Waddeneilanden al zien, laag aan de hemel’, vertelt poollichtexpert Roy Keeris. Je ziet dan een zwakke rode of groene gloed, die vrij eenvoudig fotografisch is vast te leggen. Noorderlicht is vooral in het voor- en het najaar zichtbaar, maar het valt moeilijk van tevoren te voorspellen. Op de website www.noorderlichtjagers.nl geeft Keeris veel achtergrondinformatie.

Ook kun je je aanmelden voor een e-mailalert wanneer er in Nederland noorderlicht te zien is. ‘Mijn mooiste ervaring was op 30 oktober 2003’, vertelt Keeris. ‘Een groot deel van de nacht waren er allerlei kleuren en stralen zichtbaar aan de hemel. Het poollicht was zo helder dat je er een krant bij kon lezen.’

32

Wetenschapsjournalist Govert Schilling, de schrijver van dit artikel, beschrijft in het Jaarboek sterrenkunde 2022 wat er volgend jaar allemaal aan de sterrenhemel te zien is.

De Waddenvereniging mag 5 exemplaren van dit jaarboek ter waarde van € 17,00 weggeven onder leden. Kans maken? Vul voor 1 januari 2022 het deelnameformulier in op onze website via www.waddenvereniging.nl/sterrenkijken.

Niet gewonnen?

Het boek is uitgegeven door Fontaine Uitgevers.

ISBN: 9789464040739.

Sterren op de foto

Om de Melkweg zo mooi vast te leggen als Marjolein van Roosmalen dat doet, heb je een goede camera, nabewerkingstechnieken en veel ervaring nodig. Maar met een eenvoudige smartphonecamera kom je ook al een heel eind. ‘De meeste telefoons hebben tegenwoordig wel een nachtstand’, zegt Van Roosmalen.

Als je smartphonecamera geen instelling heeft voor lange belichtingstijden, kun je daar een speciale app voor downloaden, zoals Slow Shutter Cam, vertelt Siemon Vanderhulst. ‘Een goed statief is dan wel een must’, zegt hij.

WADDENmagazine 4-2021 33

MARJOLEIN VAN ROOSMALEN

INFORMATIEF

Win het jaarboek sterrenkunde 2022!

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal.

Deze keer, vanwege het thema warmte: KOUKLEUMEN.

MARCEL VAN KAMMEN

TEKST: KOEN MOONS

Overwinteren

De winters mogen dan door klimaatverandering steeds warmer worden, er blijft nog altijd een kans op een strenge winter met vrieskou. Soms zijn zelfs delen van de Waddenzee bevroren, zoals afgelopen winter even het geval was. Slecht nieuws voor de dieren op het wad zou je zeggen. Veel dieren hebben echter een trucje om kou en zelfs strenge vorst te overleven. Van een dikke vacht tot eigen antivries.

34

Spek & haren IJsduiken is onder mensen een nieuwe trend, maar zeehonden zijn wel gewend aan winters badderen. Ze hebben ter isolatie een dikke speklaag én zijn heel dicht behaard. De GRIJZE ZEEHOND werpt ’s winters zelfs haar jongen. De donzige witte vacht isoleert prima op het droge, waar het vaak nog kouder is dan in het water.

WIKI

2

FOTO FITIS

3

5

6

5 Een jonge ZEEFOREL, die in die levensfase nog in de beken en kanalen in het binnenland zwemt, bereikt bij echte vrieskou een zogenoemde staat van winteranorexia.

Hij vermagert en verliest soms zelfs tot 10% van zijn lichaamslengte.

6 De GEWONE ZEESTER gaat in een soort winterrust en eet steeds minder van zijn favoriete maal: mosselen. Bij temperaturen tegen het vriespunt eet hij vrijwel niets meer. Klimaatverandering maakt de zeesterren volgens biologen ook in de winter hongerig.

4

FOTO FITIS

4 De EGEL, die sinds de jaren 70 van de vorige eeuw ook op alle Waddeneilanden voorkomt, heeft weinig trek in het doorstaan van de kou. Hij skipt de winter gewoon. Het diertje kruipt in de herfst onder een heg of stapel hout en komt pas bij het eerste echte lentezonnetje weer kijken.

FOTO FITIS

3 Klimaatverandering of niet, veel vogels nemen het zekere voor het onzekere en trekken voor de winter al naar warmere oorden. De KIEVIET niet. Hij overwintert steeds vaker in ons land, onder andere langs de waddenkust. Gaat het vriezen, dan boekt hij alsnog een vlucht naar het zuiden.

1

MARCEL VAN KAMMEN

2 Schelpdieren in de Waddenzee hebben een handig trucje: ze hebben een soort antivries in hun lichaam, waardoor de cellen niet beschadigd raken door vorst. Ook het kleine NONNETJE houdt daardoor dapper stand in een ijskoude winter.

AGAMI

1 Onder de grond zit hij altijd al, maar de ZEEDUIZENDPOOT kruipt in de winter nog een stukje verder omlaag. Als het echt koud wordt tot wel 60 centimeter in de wadbodem. Lekker warm onder de vorstgrens.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED? De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie.

Te koop in onze webwinkel: www.wijsmetdewaddenzee.nl.

WADDENmagazine 4-2021 35

N

DE

LAATSTE AFLEVERING

DE

DE SM

N

AAK VA

WAD

De Wadden in vier gangen

Het programma ‘Waddengastronomie’ wil de komende vijf jaar de Wadden op de kaart zetten als culinaire bestemming. Vis-, schaal- en schelpdieren, lamsvlees, schapenkaas, zilte groentes, duindoorn en cranberry, afkomstig van producenten op en rond de Waddenzee, worden in het zonnetje gezet. Op het ROC Friese Poort in Sneek gaven vier koks in opleiding ons een voorproefje.

TEKST: DIEDERIK PLUG FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

36

WAD LEKKER Max de Jong plukt met een pincet piepkleine bloemblaadjes uit een bakje en drapeert die zorgvuldig rond zijn fraaie ceviche met zeebaars. ‘Daar doe je het voor, toch?

Het moet er ook mooi uitzien.’ Een paar meter verderop hanteert Youri Hiemstra de staafmixer; hij werkt aan de saus voor zijn gerecht: een weldadig scherpe Thaise curry met kokkels – Terschellingse kokkels. Ze staan naast hem in een grote bak, een dag eerder geoogst. Aan de overkant van de keuken werkt Nabee Oving aan zijn nagerecht: roze koeken, maar dan anders. Een kleine smaakbom waarin romige crème en cranberry de hoofdrol spelen. En Claudia van Wijk priegelt geconcentreerd met zeewier en paddenstoeltjes om haar vegetarische bijdrage aan het menu af te ronden. Vier gangen, allemaal gemaakt met waddenproducten. Want daar draait het vandaag om – nou ja, niet alleen vandaag.

In de enorme, professionele keuken van het ROC Friese Poort in Sneek, vol met strak in het gelid geplaatste roestvrijstalen kookeilanden, worden koks van de toekomst

opgeleid. Onze gastvrouw en -heren volgen de driejarige bbl-opleiding Gespecialiseerd kok/Dutch Cuisine; in deze keuken, én in de restaurants waar ze hun praktijkervaring opdoen. Terwijl ze aan hun gerechten werken, ontvouwt zich een gesprek over jezelf ontwikkelen, kennis opdoen en delen en, natuurlijk, lekker eten.

Zeeuwse kneusjes ‘We leren wat duurzaam en gezond is, hoe je creatieve menu’s en gerechten ontwikkelt en hoe je optimaal gebruik kunt maken van je ingrediënten door niets te verspillen’, zegt Youri, die net als Max op Terschelling veel ervaring met waddenproducten heeft opgedaan. ‘Er vallen heel veel mooie, verse producten van Terschelling te halen’, zegt Max. ‘Mooie zeebaarzen, kokkels, maar ook kruiden en groentes. En verse waddenoesters natuurlijk.’

Waddenoesters? Die kenden we eigenlijk nog niet. Waren Zeeuwse oesters niet het beste van het beste? ‘Nee, joh.

Zeeuwse oesters zijn kneusjes’, zegt Youri

gedecideerd. ‘Waddenoesters, die zijn absoluut het lekkerst, de beste van Nederland.’ Logisch dat we dat niet wisten, worden we gerustgesteld. ‘Veel waddenproducten zijn nog onbekend’, zegt Youri.

‘Mensen onderschatten ze ook, je ziet ze nu eenmaal niet vaak voorbijkomen in restaurants.’ En onbekend maakt onbemind. Dus: iedereen aan de duurzame waddenproducten? Ja, maar met beleid, is de consensus.

‘Je moet mensen niet te snel iets nieuws voorzetten dat ze niet kennen, dat leren we hier ook’, zegt Claudia.

Géén vleesvervangers Nabee haakt in: ‘Maar het is heel leuk om mensen iets nieuws te laten ervaren. We leren te ‘mindmappen’: door steeds meer productkennis op te doen, weet je na verloop van tijd steeds beter wat je met welk product kunt doen – welke combinaties werken, en waarom.’

En die kennis gaat goed van pas komen, legt Youri uit: ‘De horeca is heel sterk aan het veranderen; steeds meer mensen > WADDENmagazine 4-2021 37

vragen om duurzame gerechten en regionale producten. Het aantal vegetariërs neemt heel snel toe – ik denk dat wel 20 procent van de gasten van het restaurant op Terschelling waar ik werkte, vegetarisch at. Dat aantal is in korte tijd heel snel gegroeid.’

Instemmend geknik rondom. De eetcultuur verandert, weten ze, en zij surfen mee op die golf. Over een paar jaar, zo verwachten ze, staan er op de menukaarten amper nog vleesgerechten. En waarom ook? ‘Je kunt groentes net zo laten smaken als vlees – biefstuk van knolselderij bijvoorbeeld, dat smaakt en voelt net als een vleesgerecht’, zegt Youri. ‘Of je kunt watermeloen gebruiken’, zegt Max. ‘Die heeft ook zo’n vezelige structuur, dat kauwt precies hetzelfde.’

Maar je kunt toch ook vleesvervangers gebruiken? Een golf van afschuw schiet door de keuken – als uit één keel klinkt het: ‘Géén vleesvervangers. Je gebruikt échte ingrediënten of anders niets.’

Kort en goed zijn wat deze vier betreft de dagen van het toeristenmenu, die obligate lap schnitzel met een stapel friet en een laf bakje sla, geteld. Aan hen zal het niet liggen, kom maar op met die culinaire waddentoeristen; voor hen zal een nieuwe wereld van smaken, geuren en texturen worden geopend. Wat er straks uit de handen van deze nieuwe lichting koks komt – of uit de handen van hún leerlingen – zal puur zijn, echt, met zorg bereid. En het zal er goed uitzien, dat spreekt voor zich.

Want uiteindelijk draait het om één ding, zoals Claudia zegt: ‘Gewoon: lekkere dingen maken voor andere mensen.’

DOEN! PROEF DE WADDENRECEPTEN ZELF! Op onze website staat het heerlijke viergangenmenu, ontwikkeld door de koks van het ROC Friese Poort.

-M E N UKOUD VOORGERECHT Ceviche van zeebaars Chef: Max de Jong • WARM TUSSENGERECHT Kokkels, pompoen, kokos Chef: Youri Hiemstra • HOOFDGERECHT Champignons á la escargot met zeewierboter Chef: Claudia van Wijk • NAGERECHT Roze koek 2.0 Chef: Nabee Oving

Kijk voor nog meer smaak op www.waddenvereniging.nl/smaakvandewadden.

38

WAD LEKKER YOURI HIEMSTRA

MAX DE JONG CLAUDIA VAN WIJK

NABEE OVING

WADDENmagazine 4-2021 39

WINNAARS VAN DE WADDENVERENIGING-

40

WEDSTRIJD

FOTOWEDSTRIJD 2021

3x de kleurrijkste

Stuur ons je meest kleurrijke foto’s van de Wadden. Deze oproep deden we dit voorjaar in het WADDENmagazine. Het resultaat: een mailbox waar we heel vrolijk van werden. Dat de Wadden meer zijn dan bruingrijze wadplaten en een blauwgrijze zee bewijzen deze drie winnaars van de Waddenverenigingfotowedstrijd 2021.

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER

1E PRIJS MICHEL KNIKKER Lichtende nachtwolken Michel Knikker won de eerste prijs met deze foto die hij maakte vanaf een platbodem, liggend tussen Engelsmanplaat en Schiermonnikoog. De jury was er lovend over: ‘Deze foto roep meteen emotie op.

Je herkent als kijker de unieke rust, ruimte en stilte van het waddengebied. De compositie is prachtig met links een punt van herkenning, de punt van een platbodem en een mast die precies op de horizon eindigt. Dan wordt je blik naar rechts getrokken, naar de oneindigheid met lichtende nachtwolken. Dit is een schitterend natuurfenomeen dat je alleen in de zomer op zeldzame momenten kunt treffen met windstil weer en een schone, heldere lucht. De kleuren zijn prachtig en typerend voor de Wadden.’ Enige puntje van kritiek van de jury was de fotobewerking op het schip aan de linkerkant. ‘Het oplichten van het schip en de netten is nét iets te sterk aangezet.’

WADDENmagazine 4-2021 41

2E PRIJS

JUTTA BIESEMAN Een enkele hardloper door de zeemist Met deze sfeervolle foto in de complementaire kleuren rood, groen en blauw won Jutta Bieseman de tweede prijs. ‘Deze landschapsfoto heeft een prachtige balans met links de jogger in het rood, dan het Heartbreak Hotel dat nog nét uitsteekt boven de zeedamp en rechts de duinen’, aldus de jury. Enthousiasme was er vooral ook over de timing van de foto. Jurylid Henk Postma: ‘Zeedampen komen plotseling op en dan zit je er binnen een paar minuten middenin. Hier heeft de fotograaf precies op het juiste moment de foto gemaakt.’ Jurylid Marcel van Kammen vindt de foto in de details ook heel sterk. ‘Kijk eens naar het strand. Niet keurig aangeharkt, maar hier en daar wat plassen water. Dit geeft de foto een prachtige najaarssfeer.’

Het hele jaar door plaatst de Waddenvereniging natuurfoto’s en video’s op haar socialemediakanalen. Heb jij mooie natuurbeelden die we mogen gebruiken?

Stuur ze naar ons op via: community@waddenvereniging.nl.

42

WEDSTRIJD

KARIN DE JONGE Gekleurd kwelwater

3E PRIJS

‘In één van de kleine slootjes op Texel zag ik prachtig gekleurd kwelwater. Een schitterend vliesje legde regenboogkleuren op het water.

Toen er ook nog een metaalvlieg op kwam zitten, was het beeld compleet’, licht Karin de Jonge toe bij haar foto. Met de bijna fluorescerend roze en gele kleuren was dit met stip de kleurrijkste inzending die de Waddenvereniging ontving. Zo fel had de jury ze nog niet eerder gezien, maar het fenomeen van kwelwater is bekend. ‘Het lijkt wel olie op het water, maar dit dunne vlies wordt gemaakt door de natuur zelf. In omhoog borrelend kwelwater zitten allerlei mineralen uit de grond verstopt die reageren met zuurstof. Afhankelijk van het soort mineralen en de reactie, kan dit vlies voorkomen in meer blauwige of meer paarsige tinten. De hoek van waaruit gefotografeerd

wordt, heeft ook invloed op de manier waarop je de regenboogkleuren waarneemt’, aldus de jury.

Het mozaïek waarin het vlies uiteen is gebrokkeld en dan het kleurrijke insect dat daar net op geland is, maakt deze foto volgens de jury een terechte winnaar in deze fotowedstrijd met als thema ‘Kleur’.

Kritiekpuntje van de jury is dat in deze foto niet de ‘regel van derden’ is toegepast, waardoor de aandacht niet direct naar het insect gaat. ‘Had het beestje iets meer naar rechts gezeten of was de foto net iets anders uitgesneden dan was het beeld nog sterker geweest. Het is desondanks een foto die laat zien hoe prachtig het wad is, ook op detailniveau. Niet iedereen heeft oog voor dit soort kleine pareltjes in de grootsheid en uitgestrektheid die het wad ook is.’

WADDENmagazine 4-2021 43

2 PAGINA'S VOL LEDENVOORDEEL

Genietwad

De Waddenvereniging hanteert de actuele RIVM-richtlijnen. Geplande activiteiten kunnen geannuleerd worden als de maatregelen daar om vragen.

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER EN BAUKJE VENEMA

HENK POSTMA

Milieujutten op Terschelling 18 februari t/m 2 maart

20 %KOR TIN G VO OR LED EN Van 18 februari t/m 2 maart gaan we voor de 31e keer de stranden van Terschelling afvalvrij maken. Iedereen kan meehelpen het strand en de duinen afvalvrij te maken om je te realiseren welke troep in de natuur terechtkomt. Een samenwerking sinds 1991 en destijds bedacht door de toenmalige hostelmanager van de

Stayokay op Terschelling. Na al die jaren is het gedachtengoed nog springlevend en meer dan noodzakelijk. Het levert speciale vondsten en vriendschappen op.

Zo doe je iets goeds voor de natuur en verblijf je tijdens de voorjaarsvakantie een paar dagen op het eiland. Wist je dat je tijdens het jutten op locaties komt waar je normaal niet mag komen?

Het milieujutten is een initiatief van Stayokay Terschelling in samenwerking met de Waddenvereniging, Stichting De Milieujutter, Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Gemeente Terschelling. Als lid van de Waddenvereniging ontvang je 20% korting op jouw juttersarrangement. Verschillende vervoersbedrijven

zoals Rederij Doeksen (veerboot), Arriva (openbaar vervoer) en Zeelen (fietsverhuur) bieden ook kortingen speciaal voor het milieujutten. Kinderen tot en met 12 jaar betalen een speciaal kids tarief. Het arrangement is geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar.

Naast het schoonmaken wordt er tijdens de gehele week voor de jutters gezorgd.

Zo verblijven ze op basis van volpension met ontbijt, lunch en diner bij de Stayokay. Na het jutten is er in de middag of avond nog een informatief of recreatief programma. Kijk voor het complete programma en reserveren op https://www. waddenvereniging.nl/voorleden/milieujutten.

‘Naar de wildernis’ op Vlieland 2 t/m 6 maart

Drie dagen natuur en cultuur op Vlieland. Is er een betere plek om bekroonde natuurfilms te bekijken dan een intieme bioscoop op een klein waddeneiland? Met het wad, de Noordzee en bos en duin voor de deur bieden we in samenwerking met natuurmagazine Roots en Podium Vlieland een filmmidweek en filmweekend aan.

Speciaal voor de liefhebbers van overdonderende landschappen, spectaculaire natuurbeelden en ontroerende verhalen, hebben we voor de komende editie een reeks speelfilms en documentaires uitgekozen waarin de mens het opneemt tégen of juist in harmonie samenleeft mét de natuur. Van de oog– en oorstrelende waddendocumentaire Silence of the Tides tot 44

BEN JE WIJS MET DE WADDENZEE?

Draag het uit met deze producten uit onze webwinkel.

Ga naar www.wijsmetdewaddenzee.nl of gebruik de bestelbon in dit magazine. Leuk om te kopen en cadeau te geven!

3

2x wijs

1

Onze leden zijn Wijs met de Waddenzee en wij zijn wijs met onze leden. Daarom bieden we onze leden graag een aantal leuke voordelen voor hun lidmaatschap.

Zo profiteer je als lid altijd van 20% korting in de webshop én bieden we voor leden voordeel op excursies, activiteiten en events in het waddengebied. Gewoon omdat we zo blij zijn dat je de liefde voor het waddengebied met ons deelt.

2

Ga voor alle voordelen naar: www.waddenvereniging.nl/voorleden.

Ben je nog geen lid van de Waddenvereniging? Word nu lid voor € 27 per jaar en sluit je aan bij de grootste groep wadliefhebbers van Nederland via: www.waddenvereniging.nl/wordlid.

1

de aanstekelijke eilander tragikomedie De Vogelwachter. Allemaal veelgeprezen en prijswinnende natuurdocumentaires en -speelfilms. En voor iedereen die Vlieland doordeweeks voor zichzelf wil hebben, organiseren we deze keer ook een filmmidweek.

Tussendoor heb je alle tijd om met eigen ogen de wonderen van Werelderfgoed Waddenzee te verkennen, te genieten van een terrasje met uitzicht op zee of lekker eten en borrelen in de Dorpsstraat. Tijdens dit filmweekend of deze -midweek geniet je van comfortabele kamers, een uitgebreid ontbijt, een fiets en natuurlijk de beste plaatsen bij de mooiste natuurfilms.

Kijk voor het complete programma en het boeken van jouw filmweekend op: www.waddenvereniging.nl/voorleden/ naardewildernis.

HARLINGEN VISSERSTRUI

Exclusief voor heren. De zachtste Harlingen visserstrui tot nu toe.

Gemaakt van een duurzame mix van garens op basis van gerecyclede, warme en zachte lamswol. Deze trui kun je ook prima buiten dragen.

Ideaal voor een winterse uitwaaidag op de Wadden. Wij adviseren om een maat kleiner te bestellen dan je reguliere maat. De trui valt ruim.

• PRIJS € 129,95 • LEDENPRIJS € 103,95

2

HARLINGEN VEST

De Harlinger visserstrui is er ook als heerlijk warm vest met rits! Het vest is net zoals de trui voorzien van één van de meest klassieke designs van Nederland: het breipatroon waaraan vroeger de vissers uit Harlingen te herkennen waren. In deze Friese havenstad is de Waddenvereniging opgericht en nog steeds actief. Verkrijgbaar voor heren én dames.

DAMES • PRIJS € 139,95 • LEDENPRIJS € 111,95 HEREN • PRIJS € 149,95 • LEDENPRIJS € 119,95

3

WADDENMUTS

Deze muts bevat 70% gerecyclede lamswol en is daardoor heerlijk warm. In één maat verkrijgbaar en geschikt voor zowel heren als dames.

Op de muts is subtiel een geborduurd logo van de Waddenvereniging verwerkt.

• PRIJS € 39,95 • LEDENPRIJS € 31,95 WADDENmagazine 4-2021 45

COLUMN

MERLIJN TORENSMA

Lutz Jacobi

Als geboren Friezin en kleurrijk Tweede Kamerlid had ze al oog voor de Wadden. En nu staat ze als directeur aan het roer van de Waddenvereniging. In deze column deelt ze haar mening, belevenissen en ervaringen.

WARMER EN WARMER?!

Lang geleden kampeerde ik in een tentje op Terschelling. Het was berekoud. Ik sliep in een dikke leren jas en had laarzen aan in de slaapzak. Ondanks dat kon ik maar niet warm worden. Gelukkig is het ’s zomers meestal lekker weer.

Dan is het een sprookje om te kamperen. Warmte maakt het makkelijker om van de natuur te genieten.

de ijskappen. Ook het weer verandert.

Meer stormen, heftige regenval en ook: meer warme zomers. Afgelopen zomer zagen we de gevolgen van die heftige regenval in met name België en ZuidLimburg. Gerrit Hiemstra vertelde dat de kans op een strenge winter afneemt.

De kans op een Elfstedentocht op de schaats is nog 6%!

Onlangs bezocht ik een presentatie van We kunnen de opwarming van onze aarde nog keren. Het klimaatakkoord weerman Gerrit Hiemstra. Hij nam ons van Parijs is erop gericht om de opmee in de wereld van het weer en het warming te beperken tot één graad in klimaat. Alle weersomstandigheden 2050. Voor de Waddenzee is het heel over enige jaren bij elkaar ‘opgeteld’ belangrijk dat we de gezijn de weergave van het klimaat. Weer en klimaat zijn De zeespiegel- tijdennatuur behouden en dat de zeespiegelaan elkaar verbonden, hield stijging mag het stijging het niet wint hij ons voor. Doordat we al niet winnen van van het wad. Met elkaar ruim 150 jaar de aardkorst het wad andere keuzes maken verstoren met veel CO2om die CO2-uitstoot te uitstoot, zie je het weer keren, dat kan! veranderen en ons klimaat dus ook. Als Terwijl ik dit schrijf, verlang ik ernaar we zo doorgaan is onze aarde in 2050 ooit weer eens te kamperen in een drie graden warmer, met alle gevolgen koude nacht! van dien voor de smelting van

46

MARCEL VAN KAMMEN

WADDENmagazine

WADDENmagazine, december 2021, nummer 4.

Verschijnt 4 keer per jaar.

Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824 Hoofdredactie: Jojanneke Drijver Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Corina van der Meulen, Koen Moons, Diederik Plug, Govert Schilling, Baukje Venema, Marcus Werner.

WINTERGROET In maart volgend jaar verschijnt het volgende nummer van het WADDENmagazine.

Wij wensen alle lezers, met de recepten uit dit nummer, smakelijke kerstdagen en een heerlijke start van een nieuw waddenjaar.

Vormgeving: Très Melis Correcties: Lidewij Kemme Druk: Pijper Media, Groningen Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Noorderhaven 60, 8861 AP Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s.

Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

www. wadden vereniging .nl

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar

www.waddenvereniging.nl WADDENmagazine 4-2021 47