WADDEN magazine december 2022 - jaargang 57

Page 1

WADDEN MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED PRIJS: € 2,50 JAARGANG 57, DECEMBER 2022 Sporen VAN DE NATUUR Uitvogelen Welke vis zwom hier? Fietsen op Ameland Langs adresjes met waddenfood Geniale speurneus De zeehond voelt een vis al van ver

Sporen

Als kind vond ik tijdens een herfstvakantie op Ameland een noordkromp. Het is nog steeds een hele scherpe herinnering. Het pijnlijke was namelijk dat ik de schelp ver gat mee te nemen. Ik weet nóg waar ik hem had neergelegd. Buiten in het zonnetje. Op de vensterbank van het vakantiehuis. Mis schien ligt ie daar nog steeds. Het vinden van een bijzondere schelp heeft voor velen iets magisch. Ook voor bioloog, schrijver en journalist Koos Dijksterhuis. WADDENmagazine ging met hem mee naar zijn favoriete plek: Schiermonnikoog. Het eiland blijkt ook favoriet bij strandfotografen Jan en Mart Smit. Hun mooiste vondsten delen ze in dit magazine. Elke dag laat de zee haar sporen na op het strand. Onzichtbaar zijn de sporen die je kunt vinden in het water en op de zeebo dem. We openen met een reportage vanuit Den Oever waar we met scholieren een paar emmers water uit de Waddenzee haalden. Zónder een vis te vangen kun je achterhalen hoe het ervoor staat met de visstand in de Waddenzee. Over magie gesproken. Zorgwekkend zijn de sporen van vervuiling die ook in het water te vinden zijn. 31 ver schillende verontreinigende stoffen kun je in de Waddenzee vinden. Wetenschapsjour nalist Koen Moons legt uit. Op de zeebodem vind je bovendien allerlei spullen die daar niet horen. Al vér voor de ramp met de MSC Zoe veranderde de zee in een soort van vuilnisbelt. Hoe dat kan, lees je in dit magazine.

Lutz Jacobi zwaait binnenkort af als direc teur van de Waddenvereniging. Op haar geliefde Terschelling kijken we tot slot met haar terug op vijf roerige Waddenjaren. In haar laatste column deelt ze welke sporen zij in het waddengebied achterlaat.

INHOUD 20 27 38

Spoorzoeken

IN DIT NUMMER

04 Levenstekenen

Via moderne DNA-technieken achterhalen wetenschappers welke vissen er leven in zee

10 Onzuivere zee

Watervervuiling in de Waddenzee; overzichtelijk uitgelegd in 5 vragen

12 Naar zee met 2 topfotografen Jan en Mart, vader en zoon, zijn in de ban van de kust

17 Waddenwinkel Milieuvriendelijke sweater

18 Schateiland

Te zien in Museum Kaap Skil: Texel was ooit een wereldhaven

20 Op zoek naar de heilige graal Schelpen zoeken op Schiermonnikoog met natuurschrijver Koos Dijksterhuis 27 Oud afval

Op de zeebodem ligt veel troep, soms is het tientallen jaren oud 34 ‘Ik stop niet met strijden’ Directeur Lutz Jacobi gaat weg; op Terschelling blikt ze terug

38 Onzichtbaar & onmisbaar Deze 3 gassen staan aan de basis van het (wadden)leven

RUBRIEKEN 09 Uit de vereniging Nieuws en updates uit het hart van de Waddenvereniging 23 Wad4U Speel het afval-opruim-spel 30 Smakelijk fietsen op Ameland Afstappen bij adresjes met waddenfood 33 Ledenraad Nieuwe voorzitter: Astrid van de Weijenberg 42 Waddenleven Spoorzoekende dieren 44 Geniet Wad Speciaal voor leden: korting, excursies en meer 46 Column Lutz Jacobi Samen met de buren 47 Colofon

COVER FOTO GROOT: SMIT IN BEELD FOTO'S KLEIN: HENK POSTMA, ANNEMARIE BERGFELD, MARCEL VAN KAMMEN.

3 WADDENmagazine 1-2022
42
WADDENmagazine 4-2022

Speuren naar DNAsporen

zwom hier? visWelke

4
REPORTAGE

Een emmertje water uit de Waddenzee scheppen, meer hoefden schoolkinderen eind september niet te doen om erachter te komen welke vis er in de Waddenzee zwemt. Met de moderne techniek eDNA wordt dat in het laboratorium achterhaald.

5 WADDENmagazine 4-2022
REPORTAGE
EVY VAN DIEPEN

SIMONE KEIJZER (DE JUF):

‘Onze school is officieel vanaf 1 oktober een Unesco-school. We besteden veel aandacht aan de waarden die bij Unesco horen, ook op het gebied van milieu. Toen we hiervoor benaderd werden vonden we dat fantastisch. Het is ook echt een heel leuke en leerzame dag. Alleen het berekenen van de hoeveelheden water is al een goede oefening voor ze, en veel leuker dan wanneer ze het als een opdracht op school moeten doen.’

‘Waar zit eigenlijk DNA in’, vraagt Wouter van der Heij, marien bioloog van de Waddenvereniging aan de schoolkinderen op de vissersboot die klaar ligt voor vertrek. Het is een lastige vraag voor de kinderen van groep 7 en 8 van basisschool Sint Se bastianus in Ilpendam, die vandaag meedoen aan de Unesco eDNA-expeditie. Er verschijnen toch een paar vingers. ‘In je lichaam’, antwoordt er eentje correct. ‘En ook in je haar, en in huidcellen die los laten en zelfs in je plas en je poep’, vult Van der Heij aan. ‘Dat geldt ook voor vissen. En zo kunnen we hun DNA terugvinden in het water zonder dat we de vis zelf hoeven te vangen.’ Ziedaar de eenvoudige uitleg van de vernieuwende techniek eDNA. Het is die techniek die Unesco vanaf dit jaar inzet in 25 mariene werelderfgoed gebieden wereldwijd, waarbij gestart wordt met de

Waddenzee. De organisatie wil daarmee meer zicht krijgen op én aandacht vragen voor de biodiversiteit in deze bijzondere gebieden.

Monsters nemen

‘De methode kan een interessante aanvulling zijn op het onderzoek dat al plaatsvindt’, vertelt Van der Heij terwijl we uit de kust varen en de kinde ren zich opmaken voor het onderzoekswerk dat ze straks gaan verrichten. ‘De visstand wordt al vele jaren gemonitord met fuiken die het hele jaar door op slechts enkele plekken worden bekeken, en een jaarlijks bemonstering van de hele Wadden zee met een sleepnet. Maar dat geeft nog weinig inzicht in welke soorten wanneer aanwezig zijn.

>

EVY VAN DIEPEN: (LEERLING):

‘We hebben net met een spuit water uit de emmer gehaald die we zelf met zeewater hebben gevuld. Dat vond ik wel bijzonder, maar het leukste vond ik toch de garnalen die we hadden gevangen met het sleepnet. Die kon je echt zelf oppakken.’

- HOE WERKT eDNA? -

Met Environmental DNA (kortweg eDNA) kan bepaald worden of in het water een bepaalde soort leeft, zonder die soort ook maar te zien. Dat komt doordat alle dieren er DNA-sporen ach terlaten door verloren huidschilvers, urine of ontlasting. Een watermonster met hierin deze DNA-sporen wordt gefilterd en het opgevangen DNA wordt in een laboratorium vermeer derd met behulp van de PCR-methode, ook bekend van de coronatesten van

de GGD. Daarna volgt het ‘sequencen’ van het DNA, het bepalen in welke volgorde de vier basen waaruit erfelijk materiaal bestaat, in het bewuste DNA voorkomen. Dit leidt tot een soort streepjescode, er wordt daarom ook wel gesproken over DNA barcoding. Vergelijking met een grote database waarin de streepjescodes van alle soorten zijn verzameld, verklapt welke soort recent in het bemonsterde water heeft rondgezwommen.

7 WADDENmagazine 4-2022
SIMONE KEIJZER JENS ROZENGA

THIJS SPIEL

THIJS SPIEL (LEERLING):

‘Ik vond het heel leuk dat we zelf op de kleine boot mochten. En het was leuk dat boven op de grote boot een bord stond met alle vissen erop en dat we bij het sleepnetvissen sommige vissen in het echt zagen. Maar ik denk dat ze in het water vooral DNA van garnalen vinden, want daar hadden we er ook heel veel van in het sleepnet.’

Bemonstering met de eDNA-techniek is een een voudige en relatief goedkope manier om de visstand veel vaker te monitoren.’

De eerste groep kinderen heeft plaatsgenomen in het kleine bijbootje en vaart even later met schip per en bioloog de open zee op. Een stukje van het moederschip af scheppen de kinderen voorzichtig water uit de Waddenzee om er straks het eDNA uit te kunnen filteren. ‘Probeer niet met je vingers in het opgevangen water te zitten’, waarschuwt

Van der Heij een van de kinderen. ‘Dan komt jouw DNA erin en denken de mensen in het laboratorium straks dat jij hier rondzwemt.’ De kinderen giebelen en scheppen enthousiast verder tot er voldoende water in het emmertje zit.

Ruiken aan vissen

Voor veel van de kinderen lijkt het een wat ongrijp baar begrip te blijven, dat achtergebleven onzicht bare DNA in het water. Als terug op de grote boot het sleepnet uitgaat en weer wordt opgehaald vol met garnalen, krabben en visjes, gaat de expeditie wat meer leven. De klas luistert gebiologeerd rond de opvangbak naar de uitleg over de vangst. Na het ruiken aan vissen, het bestuderen van de onder kant van een krab en het oppakken van garnalen, moet ook nog wat serieus wetenschappelijk werk verricht worden. Het eerder opgevangen zeewater wordt door de kinderen opgezogen via een speciaal filter dat het DNA eruit filtert. Het achtergebleven DNA wordt goed verpakt en opgestuurd naar de universiteit van Leuven, waar zal blijken welk leven zich in het water heeft bevonden.

- BIODIVERS MARIEN WERELDERFGOED -

De bemonstering van de visstand van de Waddenzee is onderdeel van een wereldwijde eDNA-expeditie van Unesco, de organisatie van de Verenigde Naties die de Waddenzee uitriep tot Unesco Werelderfgoed. In maar liefst 25 mariene werelderfgoe deren over de hele wereld wordt zo’n zelfde bemonstering gedaan.

Julia Busch van het Common Wadden Sea Secretariat (CWSS) coördineert namens Unesco de bemonstering in de gehele Waddenzee, die ook in Denemarken en in de drie deelstaten van Duitsland plaatsvindt. ‘Het is

geweldig dat we dit met alle part ners in de Waddenzee gezamenlijk doen’, zegt Busch. ‘Op al deze plekken zijn ook schoolkinderen en jongeren betrokken bij het nemen van de mon sters. Die betrokkenheid en ook be wustwording over de biodiversiteit in ons werelderfgoed is ook het belang rijkste van deze expeditie. Daarnaast heeft het natuurlijk een wetenschap pelijke waarde. Mogelijk vinden we sporen van zeldzame haaien of rog gen, of misschien wel vissen die al heel lang niet meer in de Waddenzee zijn waargenomen.’

Unesco wil met de techniek niet alleen zicht krijgen op de visfauna op dit moment, maar ook op veran deringen door klimaatverandering. ‘Als het over kli maatverandering gaat, hebben we het in Nederland vaak over de zeespiegelstijging’, zegt Van der Heij. ‘Maar er zijn ook andere gevolgen te verwachten in de Waddenzee, zoals opwarming van het water en verandering van het zoutgehalte. Dat kan grote ge volgen hebben voor vissen, dus het is goed om dat te monitoren. Goede zaak dat Unesco daartoe nu een aanzet doet.’

JENS ROZENGA (LEERLING):

‘Ik vond het heel leuk om zelf voor de monsters water uit de zee te scheppen. Ik vond het ook wel interessant. Het is weer eens wat anders dan gewoon school.

En volgens mij is het ook de eerste keer dat ik op de Waddenzee heb gevaren.’

REPORTAGE 8

Uit de vereniging

Nieuws en aankondigingen van de Waddenvereniging.

Blijf ook op de hoogte via de gratis digitale nieuwsbrief. Aanmelden: www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.

GEEF SHELL TEGENGAS

Geen nieuwe boringen onder de Wadden! De Waddenvereniging is mede-eiser in de historische kli maatzaak van Milieudefensie tegen Shell. Nu spreken we Shell geza menlijk aan op het naleven van het vonnis dat de rechter het vervui lende bedrijf in 2021 oplegde. In de klimaatzaak oordeelde de rechter dat Shell in 2030 netto 45% minder CO2 moet uitstoten. Het starten van nieuwe gaswinningsprojecten is niet in lijn met dit vonnis. Toch is dat precies wat Shell als mede-ei genaar van de NAM nog steeds van

plan is met een nieuw gasveld onder de Waddenzee bij Ternaard. Naast de Waddenvereniging zijn ook 17.000 individuen mede-eiser in de klimaatzaak. Met een grote groep mensen is het mogelijk om échte verandering teweeg te brengen. Ook nu kun je als wadliefhebber weer zelf in actie komen door een sms’je te sturen aan Shell met de oproep om de Wadden te bescher men en geen gas te gaan winnen uit de Waddenzee. Lees meer op: www. waddenvereniging.nl/geefshellte gengas.

Binnen in het Waddenhuis

Bij de Waddenvereniging werken 25 mensen. Wie zijn ze, wat doen ze en wat drijft ze? Een van hen is bioloog JOOST VAN DER LAAN . ‘Ik houd van plekken waar land en zee elkaar ontmoeten.’

• Leeftijd: 26 • Opleiding: biologie, Rijksuniversiteit Groningen • Woonplaats: Groningen

‘Ik duik in de plasticvervuiling’

VOORDELIG SCHENKEN IN 2023

Omdat de Waddenvereniging de ANBI-status heeft, is het mogelijk om te schenken met belasting voordeel. Dit doe je door je dona tie voor tenminste vijf jaar vast te leggen door middel van een Periodieke Schenking. Wil je in heel 2023 gebruik maken van het voordeel? Zorg dan dat je de schenking voor 13 december vast legt met het formulier op onze website: www.waddenvereniging. nl/periodiekschenken.

ONDER DE BOOM

Veel mensen bestellen in de maand december een cadeaulidmaatschap om weg te geven. Wij zijn ontzettend blij met alle nieuwe leden die op deze manier kennismaken met de Wadden en het werk van de Waddenvereniging. Bestel het cadeaulidmaatschap via www.waddenvereniging.nl/ cadeaulidmaatschap

De carrière van Joost van der Laan als vaste medewerker binnen de Waddenvereniging is nog pril: iets meer dan drie maanden om precies te zijn. Maar eerst even terugspoe len. Het begon met een gast college van zeebioloog Wouter van der Heij, die ook bij de Waddenvereniging werkt. ‘Ik studeerde biologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en Wouter hield daar een interessant verhaal. Dat college vormde later de aanlei ding om hem te benaderen voor een stageopdracht.’ Dat lukte en begin 2022 zocht Van der Laan uit welk be heer geschikt zou zijn voor de voor garnalenvisserij ge sloten gebieden in de Waddenzee. ‘De conclusie was dat er geen magische manier is om die gesloten gebieden te beheren. Handhaving en rust in die gebieden zijn de be langrijkste voorwaarden voor herstel.’ Zijn stage vormde de springplank naar een vaste plek binnen de Waddenvereniging. ‘Voor nu heb ik twee pro jecten: ik houd mij bezig met de vervuiling door plastic in de Waddenzee. Ik verzamel informatie zodat we dui delijker antwoorden kunnen geven op de vragen die er zijn over plasticvervuiling. Verder actualiseer ik de Wad waaier, een soort veldgids voor het grote publiek.’ De basis voor de waddenliefde werd gelegd op Vlieland, waar vele jaren zomervakanties zijn gevierd. ‘Op de Wad den heb ik altijd het vakantiegevoel. Ik houd vooral van de overgangsgebieden waar land en zee elkaar ontmoe ten. Dan zit je op de Wadden natuurlijk goed.’

9
WADDENmagazine 4-2022

Onzichtbaar

WATERVERVUILING VAN DE WADDENZEE

Uit de lucht, vanuit rivieren en via het riool kwamen en komen er tientallen schadelijke stoffen in de Waddenzee.

Welke sporen laat deze vervuiling achter? Wetenschapsjournalist Koen Moons legt uit. TEKST: KOEN MOONS ILLUSTRATIES: ADOBESTOCK

WAARMEE IS DE WADDENZEE VERVUILD ?

Een deel van de verontreiniging is nog een erfenis uit de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw, toen massaal zware metalen, PCB’s en PAK’s in de rivieren werden geloosd en het zeer schadelijke pesticide DDT werd gebruikt. Deze verontreiniging kwam via de Rijntakken en de Noordzee in de Waddenzee terecht. Ook werd er van alles rechtstreeks in de Waddenzee gedumpt en geloosd. Met nare gevolgen voor onder andere zeehonden en eidereenden. Voor veel andere dieren en planten is de schade niet eens bekend.

IS VERVUILING NOG

STEEDS EEN PROBLEEM?

Zeker. Volgens de richtlijnen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) moeten alle oppervlakte wateren in 2027 van voldoende kwaliteit zijn. Maar op de kaart van de toestand in 2021 kleuren de Waddenzee, de Noordzeekust en de binnenwateren in Friesland, Gro ningen en Noord-Holland nog rood. Dat betekent dat er nog te veel verontreinigende stoffen aanwezig

zijn, 31 verschillende om precies te zijn. Het rechtstreeks lozen is inmiddels sterk aan banden gelegd en PCB’s en DDT zijn al een tijd verboden, maar helaas is veel van deze verontreiniging nog steeds in de Waddenzee te vinden. Ook zijn er de laatste decennia weer nieuwe stoffen bij gekomen die nu in het Waddenzeewater zitten.

1 2
10 ACHTERGROND

gif IN 5 VRAGEN 4

WAT DOET DE VERVUILING MET HET WADDENLEVEN?

WELKE GIFSTOFFEN BELANDEN NU IN DE WADDENZEE?

Naast ‘oude’ vervuiling die nog na-ijlt betreft het nu onder andere weekmakers (ftalaten) en het inmiddels bekende PFAS, dat onder andere in de antiaanbaklaag van pannen zit. PFAS blijkt alomtegenwoordig te zijn in het waddengebied. Vooral vissen die een deel van hun leven in zoetwater door brengen, zoals paling, komen in aanraking met PFAS. Maar ook in mosselen in de Waddenzee en garnalen en platvissen uit het Eems-Dollard-gebied is PFAS gevonden. Ook nieuwe pestici den vormen een gevaar voor de natuur in het waddengebied. De wateren in Friesland bevatten bijna allemaal imidacloprid (een neonicotinoïde), waarvan in elk geval is aangetoond dat het in de natuur schade toebrengt aan eendagsvliegen, bijen en broedvogels. Een ander groei end probleem is vervuiling met medicijnen.

De schadelijke stoffen komen uiteindelijk allemaal in dieren terecht. Zelfs de eieren van sterns en scholeksters langs de Eems bevatten hoge concentraties PCB’s en DDT. We weten dat stoffen als PCB’s en DDT de hormoonhuishouding kunnen ver storen en kanker veroorzaken. Met name vissen die veel vet ophopen, visetende vogels en zeehonden zijn gevoe lig voor watervervuiling. Een ander bekend voorbeeld van schadelijke gevolgen is het effect op de wulk en purperslak van anti-aangroeimiddelen op de romp van schepen. Deze middelen, zogenaamde TBT, verstoren de hormoonhuishouding van de slak, waardoor vrouwelijke slakken

mannelijke geslachtskenmerken ontwik kelen. Daarmee komt de voortplanting en dus het voortbestaan van de soort in gevaar. Gelukkig is de verkoop sinds 2008 verboden, maar de stof is nog steeds in de Waddenzee aanwezig. Sommige medicijnresten hebben een ver gelijkbaar effect op vissen. Ook andere medicijnen blijken schadelijk: Diclofenac leidt tot weefselschade bij vissen, anti biotica kunnen dodelijk zijn voor algen en antidepressiva zorgen voor gedragsver andering bij watervlooien en kreeftjes. Kortom: het leven in de Waddenzee wordt nog steeds door chemische verontreini ging bedreigd.

5HOE KOMEN MEDICIJNEN IN DE WADDENZEE TERECHT?

Werkzame stoffen uit medicijnen komen in het riool terecht via urine of ontlasting, of doordat mensen medicijnresten door de wc spoelen. Diclofenac uit pijnstillende zalfjes be landt tijdens het douchen in het riool. Lang niet alle stoffen uit de medicijnen kunnen in de rioolwaterzuivering uit het water worden gehaald, waardoor een groot deel in het oppervlaktewater en uiteindelijk in zee komt.

3 11 WADDENmagazine 4-2022

‘Wanneer je langs het vloedmerk loopt, springen ze alle kanten op: strandvlooien. Ze doen zich tegoed aan aangespoeld plantenmateriaal. Al hebben ze niet zo’n populaire naam, ze doen wel belangrijk werk! Ze ruimen het aanspoelsel op, verkleinen het en geven

bacteriën en schimmels de kans om het verder om te zetten naar belangrijke voedingsstoffen. Planten als biestarwegras, zandhaver en helmgras hebben deze voedingsstoffen nodig om te groei en. Dit nuttige werk is een belangrijke schakel in de duinvorming.’

INSPIRATIE 12

de zee verbeeld door fotografen Jan en Mart

Anders kijken

Jan en zijn zoon Mart Smit fotograferen het strand. Met hun foto’s hopen ze je meer te laten zien dan zand, wolken en zee.

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER
13 WADDENmagazine 4-2022

‘Als het eb wordt, baant het zeewater zich een weg door het zand.

De stroompjes en vele vertakkingen lijken wel bomen in het zand. Piep kleine rivieren ontstaan, beddingen, stroomver snellingen, delta’s. Alsof je vanuit een vliegtuig naar beneden kijkt, maar het speelt zich af onder je voeten.’

Hij zegt het met enige schroom want, ‘het mag eigenlijk niet’, maar ze behoren tot de meest on vergetelijke momenten in zijn leven. De keren dat hij samen met zijn zoon Mart op het strand van Schiermonnikoog overnachtte: ‘Dan gingen we met de boot op zaterdagmorgen over en met laagwater vanaf de laatste strandtent fietsend over het harde zand naar de Balg, het meest oostelijke puntje van het eiland. Slapen in een bivakslaapzak en dan ruim voor zonsopkomst klaar om te fotograferen.’ Schiermonnikoog is volgens Jan een van de beste plekken om het strand te fotograferen. ‘Er komen weinig mensen en je vindt er prachtige structu ren.’ Dit weekend gaan ze echter naar Terschel ling. ‘We gaan zeker de Boschplaat op om de rode verkleuring van de zeekraal te fotograferen en we hopen daar nog een stukje van de vogeltrek te zien.

Kanoeten, bonte strandlopers en rosse grutto’s zitten er vast nog wel.’ Vanaf het najaar begint het fotoseizoen. ‘Wij gaan juist met code rood naar bui ten, omdat we de dynamiek willen laten zien.’

Liefde voor natuur

De zee fascineert hun beiden zoveel, dat ze er een boek over maakten. In Aan Zee staat nergens ver meld wie welke foto heeft gemaakt. ‘Dat vinden we niet belangrijk. Wij zijn van de natuur en willen laten zien wat er te beschermen valt.’ De liefde voor de natuur is wat ze uitdragen tijdens lezingen, workshops en fotoreizen. Soms dwingt dat tot het maken van lastige keuzes: ‘Ik was vorige week op Spitsbergen. Daar zag ik gletsjers zich terugtrek ken en permafrost verdwijnen. Ik kreeg er een rot gevoel bij. Hoewel het ook goed is om te laten zien

14

‘Helmgras danst op de wind en trekt sporen over het zand. Na een flinke storm zijn de structuren veranderd, zandhopen verplaatst, sporen ver vaagd. Het helmgras pro beert hoofdschuddend de zandkorrels bij elkaar te houden.’

dat het niet goed gaat, denk ik dat ik ga minderen met de verre reizen. Het is net zo mooi op de Wad deneilanden.’

Het buitenland is volgens Jan meer in trek, omdat het anders is dan we gewend zijn. ‘Hier moet je meer zoeken, anders kijken. Bij fotoworkshops zijn er altijd wel mensen die de strandovergang over komen, alleen zand, wolken en zee zien en geen idee hebben hoe ze hier vier uur lang kunnen fotograferen. Maar dan wijs ik ze op een sprietje biestarwegras waarachter zich een eerste duintje gaat vormen, we vinden een roggenei of er staat een klein paddenstoeltje waarvan mensen geen idee hebben dat die ook op het strand groeien. Als je het wilt en kunt zien, is het hier prachtig.’

Boek met korting

Alle foto’s bij dit artikel komen uit het boek Aan Zee van Jan en Mart Smit. Lezers van het WADDENmagazine kunnen dit boek met korting bestellen via www.smitinbeeld.nl Je betaalt € 25 (normaal € 35). Deze prijs is inclusief verzendkosten. Gebruik bij je bestelling de kortingscode WAD22.

INSPIRATIE >
15 WADDENmagazine 4-2022

‘De veroorzaker van dit heuse schuimfeest is de schuimalg. Dit kleine algje leeft in grote kolonies bij elkaar. Na de bloei sterven ze massaal. De slijmlaag wordt door de golfslag opgeklopt tot romige schuimvlokken. Na een zomerse storm waan je jezelf even boven de wolken.’

Jan & Mart

Jan Smit (1959) heeft grote kennis van de natuur. Dat begon toen hij met zijn vader mee ging om kievitseieren te zoeken. Later werd hij vogelaar en verdiepte hij zich in onder meer paddenstoelen, planten, schelpen en stenen. Het welzijn van dieren en hun leefomgeving staat in zijn fotowerk altijd voorop.

Mart Smit (1991) leerde al op jonge leeftijd het fotograferen van zijn vader. Hij won op 14-jarige leeftijd de BBC Wildlife Photographer of the Year, studeerde Toegepaste Biolo gie en werd in 2017 uitgeroepen tot ‘natuurfotograaf van het jaar’ bij de Groene Camera. Zijn foto’s wil hij inzetten voor het behoud van de na tuur. Zo maakt hij zich sterk voor een schone zee.

16 INSPIRATIE

WIJS MET DE WADDENZEE

KOOP WADDENPRODUCTEN EN STEUN DE WADDENVERENIGING!

Sweater Jan Loman

Jan Loman was dichter, fotograaf, beeldend kunstenaar en vormgever. Hij maakte het beroemde logo van de Waddenvereniging. In 1988, 25 jaar na het ontwerp van het originele logo, maakte hij een nieuw kunstwerk waarin de beeldele menten door elkaar geschud lijken te zijn. Een beeld van chaos en aantasting. Loman wilde met de zeefdruk waar schuwen hoe de toekomst van de Wadden eruit kan zien. Laat het geen werkelijkheid worden. Nog steeds wordt het waddengebied bedreigd. Draag de waarschuwing van Jan Loman uit. De sweater zelf is onge verfd en daarmee extra milieu vriendelijk. • PRIJS € 79,95 • LEDENPRIJS € 64,95

WIJS MET DE WADDENZEE

ontwikkelt in samenwerking met het Nederlandse kledingmerk Blue LOOP Originals producten die gemaakt zijn met respect voor de kwetsbare Wadden. Met de verkoop ervan leveren we vervolgens een bijdrage aan het behoud en herstel van Werelderfgoed Waddenzee. Lees meer over onze filosofie www.waddenvereniging.nl/blueloop. Een selectie van onze duurzame producten vind je op de bestelbon.

BESTEL GEMAKKELIJK EN SNEL OP WWW.WIJSMETDEWADDENZEE.NL OF VUL DE BESTELBON IN. Duurzame kwaliteitsproducten • Korting voor leden • Online bestellingen op werkdagen voor 15:00 uur besteld, dezelfde dag verzonden • Ook verkrijgbaar in verschillende winkels. Kijk voor de adressen op www.wijsmetdewaddenzee.nl • Klantenservice via 085 – 273 17 72 of webwinkel@wijsmetdewaddenzee.nl

MIJKE BOS
De Waddenvereniging
SPECIAL EDITION
18

SCHATTEN van de zeebodem

De Reede van Texel was wereldberoemd in de 17e eeuw; elke zeeman kende hem! Handels- en oorlogs schepen verzamelden er bij aankomst en vertrek. Die bereidden zich voor om weken, soms maanden, de zee op te gaan. De schepen lagen er relatief beschut voor anker, wachtend tot ze uit konden varen. Maar het kon er behoorlijk gevaarlijk zijn. Een flinke storm en je belandde op de zeebodem, met lading en al. De honderden scheepswrakken voor de kust van Texel zijn er nu nog het bewijs van. Duikers hebben van alles boven water gehaald: van scheepsonderde len tot handelswaar en persoonlijke bezittingen van de zeelui. Een selectie van deze vondsten is te zien in Museum Kaap Skil. Hoe het eraan toe ging op de Reede van Texel is te zien op ’s werelds grootste maritieme maquette. De exact nagemaakte modellen geven een mooi beeld van de bedrijvigheid op de Reede in de 17e eeuw. In de interactieve tentoonstelling Schip in Zicht ontdek je hoe Texel het middelpunt van de wereldzeeën was. Museum Kaap Skil, Heemskerckstraat 9, Oudeschild, Texel. Meer info: www.kaapskil.nl.

10%

KORTING IN DE MUSEUMWINKEL VAN MUSEUM KAAP SKIL

In de Museumwinkel van Museum Kaap Skil kun je terecht voor maritieme souvenirs en exclusieve cadeaus. Voor jezelf of een ander. Sommige artikelen zijn speciaal voor Museum Kaap Skil gemaakt en alleen hier verkrijgbaar. Als lid van de Waddenvereniging ontvang je tot 31 december 2023 tegen inlevering van deze coupon 10% korting op je aankoop in de museumwinkel.

19 WADDENmagazine 4-2022
ACTIEF
20

KOOS DIJKSTERHUIS:

‘Op het strand zoek ik als vanzelf naar SCHELPEN ’

Noordkrompen, zee-engelen en koffieboontjes zijn schelpdieren.

Het is ook de titel van het nieuwe boek van bioloog, schrijver en journalist Koos Dijksterhuis. Hij neemt WADDENmagazine mee naar het strand van Schiermonnikoog en de magische schelpenwereld.

Vogels, zoogdieren, planten, schelpdieren, insecten: Koos Dijksterhuis houdt van alle evenveel. Maar schelpen zijn zijn oudste liefde. ‘Ik begon met schel pen zoeken zoals alle kinderen dat doen, ik ben er alleen nooit mee opgehouden. Dammetjes bouwen doe ik ook nog altijd graag.’ De intense schelpenlief de ontstond op Schiermonnikoog waar Dijksterhuis al vanaf zijn jongste jeugd komt. Op een stille vrijdagochtend neemt hij me mee naar het strand, door de duinen lopen we naar Paal 7. Kramsvogels en koperwieken doen zich tegoed aan de laatste duindoornbessen. Een haas zigzagt voor ons uit over het pad, de bioloog wijst me op een blauwe kiekendief. ‘Het is een vrouwtje, die zijn niet blauw maar bruin.’ Met zijn verrekijker speurt hij de lucht af, misschien valt er een strandleeuwerik of sneeuwgors te zien. Maar zodra we de vloedlijn naderen, richt hij de blik naar beneden. ‘Dat gaat automatisch. Op het strand zoek ik als vanzelf naar schelpen.’

Heremietkreeft is een slordige eter Als jongetje van acht, negen jaar kamde hij zelfs de schelpenhopen uit die over de fietspaden uitgestrooid zouden worden. Met een vriendje fantaseerde hij om ‘later als we groot zijn’ naar de Filipijnen te gaan en daar de mooiste schelpen te vinden. ‘Twee derde van de wereld bestaat uit water en we hebben geen idee hoeveel zich onder

de oppervlakte afspeelt. Het is zo boeiend wat daar gebeurt. Naar schatting zijn er honderdduizend soorten schelpdieren. Het zijn chemische fabriekjes die met kalk uit de zee hun schelp steeds een beetje groter metselen, octopussen hebben negen breinen, nonnetjes zeilen met een soort parachuutje van diep naar ondiep water en andersom, de kegelslak schiet gifpijltjes af met de snelheid van een pistoolkogel en zee-engelen, piepkleine zeeslakjes, hangen als val ken op de plaats rust in een hinderlaag om een prooi te vangen. En kijk dit eens....’

In zijn jaszak nam Dijksterhuis een zakje met eer dere vondsten mee. Hij toont de schelp van een tepelhoren, bezaaid met zeepokken. Hier heeft een heremietkreeft in gezeten, weet hij. >

WIN EEN GRATIS BOEK MET JE STRANDVONDST!

In Noordkrompen, zee-engelen en koffieboontjes - een schelpenboek neemt Koos Dijksterhuis de lezer mee in zijn fascinerende zoektocht door de schelpdierwereld. Uitgeverij Atlas Contact gaat vijf lezers van het WADDENmagazine blij maken met een gratis exemplaar van dit boek (normaal € 27,99). Het enige wat je hiervoor hoeft te doen is voor 1 februari een foto te sturen met je strandvondst en een kort bijschrift naar community@waddenvereniging.nl. De Waddenvereniging verloot de vijf boeken onder de mooiste inzendingen.

21 WADDENmagazine 4-2022
INTERVIEW

GA MEE SCHELPEN ZOEKEN MET KOOS DIJKSTERHUIS

Op zaterdag 25 februari biedt de Waddenvereni ging in samenwerking met Koos Dijksterhuis twee exclusieve strand wandelingen aan op Schiermonnikoog. Je kunt kiezen voor een ochtendof middagwandeling waarbij we in twee uur op zoek gaan naar schelpen én hun bijzondere verha len. Boek deze activiteit nu via www.waddenver eniging.nl/agenda .

‘De heremietkreeft zoekt een leeg huis van een schelpdier en zeepokken, die zich niet zelf kunnen voortbewegen, liften graag met de heremietkreeft mee. Die schuift over de zeebodem op zoek naar aas en is een slordige eter. Hij hakt zijn aas vaak in stuk ken waarbij veel eten ronddwarrelt. Dat vangen de zeepokken graag op. Zie je deze strook aan de on derkant waar geen enkele zeepok zit? Daar schoof de schelp over de bodem. Zo weet ik zeker dat deze schelp door een heremietkreeft is gekaapt.’

Linker- en rechterkleppen

In de jaszak zit ook een noordkromp, de meest magische aller schelpen, wat Dijksterhuis betreft. Hij had hem niet hoeven meenemen, want na nonne tjes, kokkels, een wulk, venusschelpen, oorkwallen, zeedruiven, zeeklitten, massa’s mosdiertjes, een niet onmiddellijk te duiden bot, een dode zeehond en veel plastic dat in een zakje meegaat, ligt er daar echt eentje op het strand: een noordkromp. Een lin ker klep. Natuurlijk, een linker klep. In de meer dan 50 jaar dat hij schelpen zoekt, vond hij tien of vijf tien gave rechterhelften van de noordkromp en één keer, bij Esbjerg, een doublet, de complete schelp. ‘Noordkrompen kunnen extreem oud worden, in 2013 werd bij IJsland een exemplaar gevonden dat 507 jaar bleek te zijn. Ik vind ze prachtig, ze zijn groot en stevig. En interessant voor de schelpen zoeker: ze zijn zeldzaam genoeg om een uitdaging te vormen en algemeen genoeg om regelmatig succes te hebben. In Nederland is Schiermonnikoog ver reweg de kansrijkste plaats, en groeien de kansen met elke meter die je naar de oostpunt loopt.’ En

dan is er ook het mysterie rond de rechterhelften van de noordkromp. ‘Je vindt vrijwel alleen linker helften. Het is ook niet zo dat de rechterhelften in bijvoorbeeld Denemarken of Engeland aanspoelen. Niemand weet waar ze blijven. Dat is toch fascine rend?’

Pelikaansvoet

Het schelpen zoeken is geen doel op zich. ‘Het doel is genieten. Ik voel me altijd heerlijk op het strand, het is een plek om op te gaan in het geheel, om me te verwonderen. Door het licht, de snelheid waar mee de vloed opkomt, de dingen die ik vind. Of dat nu schelpen zijn of niet, je vindt altijd wat anders. Vandaag zijn het vooral veel zeeklitten. Dijksterhuis verklaart de veelheid aan deze ve derlichte, lege skeletjes van de zee-egel door een storm waardoor ze hun grip op de bodem verloren, gevolgd door een aanlandige wind. ‘Bij aanlandige wind komen drijvende schelpen en andere voor werpen op het strand terecht, bij aflandige wind de zware. Het weggeblazen zeewater stroomt dan namelijk over de bodem terug naar de kust. Na lang durige oostenwind waaien op het strand vaak hele schelpenvelden bloot, dan vind ik nog weleens iets zeldzaams.’

De schelpenkenner denkt dat hij door de jaren heen op Schiermonnikoog een honderdtal verschillende schelpensoorten heeft gevonden. Daar zaten zeld zame tussen als pelikaansvoet, wenteltrapje en trapgeveltje. Hij is met alle vondsten blij, maar de noordkromp is en blijft favoriet. ‘Ik word echt blij als ik een mooie, gave rechterklep vind.’

22

WAD4U WAD4U

4 pagina’s voor de jeugd.

SLIM OPRUIMEN

De mens laat heel veel afval in de natuur achter, maar waar laat de natuur haar afval? Kijk maar eens onder een laag dode bladeren, dan zie je de afvalverwerkers van de natuur. Zij zorgen voor een perfecte kringloop, die de mens nog niet zo onder de knie heeft. Ons afval blijft jarenlang liggen en wordt moeilijk afgebroken.

Afbraak en hergebruik

Bacteriën, planten en algen kunnen iets wat dieren niet kunnen: met behulp van zonlicht kunnen ze hun eigen voedsel maken uit stoffen in de bodem, de lucht en het water. Zij staan daarom aan de basis van de voedselketen. Dieren halen hun voedsel uit planten of andere dieren. Planten en dieren laten afval achter zolang ze leven en worden zelf afval wanneer ze doodgaan. Als de natuur dit afval niet zou verwerken en ‘hergebruiken’, zou ze erin stikken en zouden de voedingsstoffen op raken. Maar de afvalverwerkers in de natuur ruimen het snel op en breken het weer af tot voedingsstoffen voor bacteriën, planten en algen – die de dieren weer eten. Zo is de cirkel rond.

Een voorbeeld voor de mens

Het afval wordt in stukjes gegeten, verteerd en uitge poept door afvaleters. Daarbij komen voedingsstoffen vrij die in de bodem terechtkomen. Op het land zijn het bijvoorbeeld mieren, vliegen, regenwormen, pissebedden, slakken en kevers die ervoor zorgen dat afval niet lang blijft liggen. In zee zijn het bodemdieren zoals krabben, zeesterren, zeekomkommers en borstelwormen. Bacte riën en schimmels gaan de resten nog grondiger te lijf, ze breken ze weer helemaal af tot stoffen die zo opnieuw via de basis in de voedselketen terechtkomen. Helaas is het plastic afval van de mens te taaie kost voor deze afvalver werkers, wij moeten het probleem zelf oplossen! Kijk voor filmpjes op www.waddenvereniging.nl/kringloop.

23 WADDENmagazine 4-2022
Heb je een vraag, opmerking of goed idee? Mail naar info@waddenvereniging.nl. Op www.wad4u.nl vind je nog meer leuke raadsels, tips en weetjes en kun je je aanmelden voor de gratis digitale jeugdnieuwsbrief of het jeugdlidmaatschap.
TEKST: LIDEWIJ KEMME

WAD4U WAD4U

SMAAKVOLLE POEP

TIP

Heb je de smaak te pakken gekregen met deze foto’s? Ga zelf op onderzoek en bekijk eens een koeienvlaai van dichtbij. Neem je camera mee! Je kunt gratis een gave plaat downloaden bij Ark Natuurontwikkeling met alles wat je op een vlaai kunt aantreffen. Klik op de link via www.wadden vereniging.nl/kringloop. Daar vind je ook filmpjes.

26
Sommige vlinders tref je niet alleen op bloemen aan, maar ook op poep of een dood dier.
Er zijn dieren en paddenstoelen die wel houden van een hapje poep. Niet zo smaakvol? De foto’s zijn het wel!
Het mestkaalkopje staat te glimmen op een vlaai.
Mestkevers draaien er balletjes van.
ALAN ROCKEFELLE NICO
KAPPEL/BB
Hunnaamzegt het al: strontvliegen , opeenkoeienvlaai .
VAN
WILLIAM M. CONNOLLEY ADOBESTOCK

OUD AFVAL IN ZEE

Wat in zee verdwijnt, komt vaak nooit meer boven

Van de vele lessen die geleerd zijn van de milieuramp met de MSC Zoe in 2019, is een van de wrangste dat de Noordzee al ver vóór die ramp een soort van vuilnisbelt was. Want afval dat in de zee terechtkomt, blijft daar meestal liggen. Omdat niemand zich er verantwoordelijk voor voelt.

In de haven van Terschelling ligt een ietwat verfom faaide bergingsboot aangemeerd die duidelijk veel actie heeft gezien. Boven het dek hangen hijsarmen met grote grijpers eraan; op het dek liggen de ver roeste resten van wat zo te zien een scheepsboei moet zijn geweest, een stuk van een zeecontainer en een grote, warrige baal onduidelijk spul. Nylon, waar schijnlijk. Allemaal afkomstig uit de Noordzee, waar nog véél meer afval op de bodem ligt om geborgen te worden. Het schip heet Friendship en het wordt inge zet voor het project CleanUpXL, dat in 2021 is gestart met als doel 800.000 kilo afval van de zeebodem te halen. Aanleiding was de ramp met het containerschip MSC Zoe, in januari 2019. Maar die enorme baal nylon die nu aan dek van de Friendship ligt, is niet afkomstig van die ramp.

>
27 WADDENmagazine 4-2022 INFORMATIEF
MAURICE VOLMEYER

'IN DE DIEPSTE TROGGEN, IN ELKE OCEAAN

Je zou kunnen zeggen dat CleanUpXL ook is ontstaan uit ongeloof, als je luistert naar het verhaal van ELLEN KUIPERS, het brein achter het project: ‘De Neder landse overheid vond het goed dat de reder stopte met het opruimen van afval van de Zoe-ramp, met als argu ment dat de CO2-uitstoot van zo’n ope ratie slechter is voor het milieu dan het afval in zee te laten liggen. Het idee dat die rommel in zee ligt en je besluit om dat gewoon te laten liggen! Ik dacht: dat kan toch niet waar zijn? Ik bedoel: als het niet ‘jouw’ afval is dat je kunt opruimen, ruim dan in ieder geval ándere rotzooi op. Er ligt genoeg!’

En daar wringt het, ziet Kuipers: ‘Afval

in zee wordt door de overheid alleen op geruimd als het ‘nautisch gevaarlijk’ is of wanneer het gaat om gevaarlijke stoffen. Maar kennelijk worden duizenden kilo’s plastic kinderspeelgoed of andere meuk zoals door de MSC Zoe is verloren, niet ge zien als gevaarlijke stoffen – zo staat het niet in de wetgeving omschreven. Maar er worden zeehonden gevonden met plastic om hun nek, dode vogels met hun maag vol plastic; wij mensen hebben zelfs plastic in ons bloed… In de diepste troggen, in elke oceaan vind je plastic. En het blijft gewoon liggen.’

Niemands zaak

Het probleem, zegt Kuipers, is dat afval in zee niemands zaak is. Zeker, reders moeten wettelijk gezien afval opruimen dat van hun schepen afkomstig is, maar

zoiets handhaven is enorm lastig. En wat te denken van oude niet meer gebruikte kabels? Verloren netten? Overboord ge gooide rommel? En denk eens aan die baal nylon aan boord van de Friendship: ‘We weten het niet 100 procent zeker, maar we vermoeden dat die nylon weleens af komstig zou kunnen zijn uit het wrak van een Turks schip dat in 1960 ten noorden van Terschelling zonk na een aanvaring’, vertelt Kuipers. Als dat klopt, dan ligt dat spul er dus al 60 jaar en niemand heeft zich ooit bekommerd om het opruimen ervan. Misschien komt dat ook wel omdat er dus geen echt sluitende regels zijn voor wie afval in zee moet opruimen, hoe het moet worden opgeruimd en wie dat moet betalen.

Gek genoeg zijn er wél regels voor de vrij willige opruimers van CleanUpXL. Kuipers:

28
INFORMATIEF

VIND JE PLASTIC'

‘Afval opruimen uit zee is een dure hobby. Je moet schepen huren en een scheeps agent die je helpt met douanezaken, want wat je aan land brengt moet worden inge klaard bij de douane. Vervolgens moet je het afval tegen betaling laten afvoeren. Wil je het hergebruiken, dan betaal je opnieuw. We kiezen er daarnaast voor om te betalen voor de compensatie van onze CO2-uitstoot, want de Friendship vaart op fossiele brandstof. Gelukkig wordt er intussen met veel sympathie naar ons pro ject gekeken en ondervinden we veel hulp van allerlei instanties.’

Regelgeving

Er vallen veel lessen te leren uit de MSC Zoe-ramp, vertelt Kuipers. Bijvoorbeeld dat afval uit zee nog lang niet altijd wordt gezien als recyclebare grondstof. Dat er

wetgeving zou moeten komen om vervui lers te verplichten hun eigen rommel op te ruimen. Dat er sowieso betere interna tionale regelgeving moet komen. En dat plastic zou moeten worden aangemerkt als gevaarlijke stof. Kuipers fel: ‘Piep schuim al helemaal, daar moet meteen een verbod op komen! Het wordt door de wind verspreid, het valt uit elkaar, neemt de kleur aan van de omgeving en dan kun je het nooit meer opruimen.’ Maar mis schien is de belangrijkste les wel dat ook wij, de consumenten, een verschil kunnen maken. ‘Wat de MSC Zoe betreft: contai nervervoer kun je niet stoppen. Dat hoeft ook niet. Maar we doen er goed aan ons af te vragen wat we nou eigenlijk écht nodig hebben. En of al die spullen die over de wereld worden gesleept het risico waard zijn.’

Geleerde lessen MSC

Zoe ramp

Unesco Werelderfgoed Waddenzee grenst aan drie landen: Denemarken, Duitsland en Nederland. Eens in de vier jaar wordt de Trilaterale Rege ringsconferentie gehouden. Daar wordt het beleid afgestemd op de wijze waarop de drie landen de Wad denzee het beste kunnen bescher men. Bij de recente 14e Trilaterale Regeringsonferentie, gehouden van 28 november tot 1 december 2022 in Wilhelmshafen, organiseerde de Waddenvereniging samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een workshop over welke lessen er zijn geleerd van de ramp met de MSC Zoe. Want: ‘Het minste wat we kunnen doen, is leren van de ramp’, aldus Kuipers. ‘Je merkt dat de wereld van de scheepvaart door de containerramp verandert. Wereldwijd zijn partijen, waaronder de scheep vaartbranche, scheepsverzekeraars en wetenschappers bezig met maat regelen en technische innovaties om zulke rampen te voorkomen.’

goed aan ons af te vragen wat we nou eigenlijk écht nodig hebben. En of al die spullen die over de wereld worden gesleept het

Meer informatie vind je op www.cleanupxl.nl

29 WADDENmagazine 4-2022
MAURICE VOLMEYER

FOODROUTE

Het echte Ameland proeven

Duin, strand, wad, polder, bos en vier mooie dorpjes: Ameland heeft alles voor een mooie fietstocht. Het is er zelfs lékker fietsen, met de Amelander producten die onderweg te koop zijn.

Een tijdje geleden twitterde weerman Gerrit Hiemstra dat de zachte en natte winters van de laatste jaren het nieuwe normaal gaan worden. En dat we er maar beter aan kunnen wennen. Maar gelukkig zijn ze er nog, zonnige winterdagen, en heb ik het geluk er een te treffen. Een zacht briesje komt over de daken van Hollum aangewaaid. Molen De Verwachting hoeft vandaag niet met de benen bloot. ‘Blote benen’ is molenaarsjargon voor wieken zonder zeilen. Vangen de wieken te veel wind, dan worden de zeilen weggerold. ‘We hebben een vlagerige wind vandaag’, zegt molenaar Jan Engels. Steeds als de wind even aantrekt, schudt, piept en kraakt het houtwerk in de molen. De mo lenaar laat een constante stroom meel door zijn handen gaan om te controleren of er geen scherpe stukjes tussen zitten. ‘De molen kan veel wind hebben, maar het meel tussen de molenstenen kan er te warm van worden.’ Steeds als de wind heviger is, trekt hij aan een touw naast de meelgoot waarmee hij wat meer ruimte

maakt tussen de molenstenen en het meel zijn goede structuur behoudt. Vandaag wordt er tarwe gemalen. Andere keren kan het boekweit, gerst, spelt of rogge zijn; de rogge die boer Nagtegaal op de akkers rond Ballum teelde. Bakker De Jong in Nes maakt er roggebrood van, een maalvers product van eilander bodem. Op woensdag wordt in de molen mosterd ge malen. Mits er voldoende wind is, natuur lijk. Bij voorkeur betrekken de molenaars ook het mosterdzaad bij boer Nagtegaal, maar hij kan nog geen constante aanvoer garanderen. Zijn teelt bevindt zich nog in de experimentele fase en ook vogels en kevers hebben het op de mosterdplanten voorzien. ‘We halen veel mosterdzaad uit Kloosterburen, dat is ook waddengebied’, relativeert de molenaar. De Amelander mosterd is inmiddels in achttien smaken te koop. Met mooie namen als Jutters, Springtij en Duvelsgoed.

HEERLIJKE HERRIE

In De Ouwe Stee in Ballum verkoopt Ageeth Kooiker 85 soorten thee, veelal zelf verbouwd. En minstens zoveel soorten snoep. In Oudhollandse sfeer met puntzakjes en een 100 jaar oude kassa met rinkelbelletje.

De mosterd draagt het keurmerk Amelands Produkt, voor duurzaam gemaakte pro ducten in de zuivere lucht van het eiland. Enkele tientallen eilander ondernemers voldoen aan de voorwaarden van dit keur merk. Waar het bordje Amelander Produkt naast de deur hangt, is het echte Ameland te proeven. Dat gaat van roggebrood, ijs

S WADDEN ACTIEF
> 30
31 WADDENmagazine 3-2022 xxxx
Eva Visser voor de Amelander “beerwall of fame” Hendrik Oud loopt naar een oesterbank: ‘In de zomer zitten hier 25 lepelaars'

en kaas tot honing, aard appelen en vis- en schelp dieren. En bier.

De kortste route van de Hollumer molen naar de Amelander Bierbrouwerij bij Ballum is zo’n 5 kilome ter. Ik fiets vandaag liever langs het wad. Omdat het winterzonnetje het water doet oplichten en omdat de scholeksters zo’n heerlijke herrie maken. Eva Visser ontvangt me in het proeflokaal van de bierbrouwerij. In de voormalige boerenschuur staat een verzameling van 1400 bierflesjes van over de hele wereld: de eigen beer wall of fame. Haar man Doeke ontwikkelde inmiddels een dertigtal Amelander bieren. Visser: ‘Hij bedenkt graag nieuwe recepten. Kan hij ergens een bijzondere mout vinden, dan heeft hij weer een goede reden om een nieuw seizoensbiertje te maken.’ Een stuk of tien smaken zijn jaarrond te koop. Uit sluitend op het eiland zelf.

SMAAKBOMMETJES

In het mooie restaurant StrAnders, bij Buren, komen alle Amelander producten op je bord tezamen. Althans, alle Amelander producten van het seizoen. ‘Verwacht in december bij ons geen zomergroenten’, zegt gastvrouw Louise Molenaar. ‘Wij bie den wat het jaargetijde ons biedt: kazen, bier, Amelander duinkonijn en cranberries en kruiden, eetbare planten en winter groenten uit onze eigen tuin. Smaakbom metjes zijn het. Onze specialiteit is puur en duurzaam koken. Ook soepen, sauzen en dressings maken we zelf.’

En dan heeft Molenaar nog niet eens de produc ten van de zee genoemd: harder, zeebaars, kokkels, oesters en garnalen komen allemaal van Vishandel Metz in Nes, die ze op zijn beurt ook weer uit de buurt betrekt. Als Metz belt, dan trekt eilander Hendrik Oud zijn waadbroek en laarzen aan en stapt de dijk over. Van de veertien mensen in heel Nederland die een oesterraapvergunning bezitten, is hij er één. ‘Als ik een beetje mijn best doe, heb ik in vier dagen 150 kilo bij elkaar. Het ligt hier voor het oprapen!’

EIGEN GEBRUIK

Nu hij toch op het wad is, kan hij ook wel wat kokkels voor eigen gebruik meenemen. Als twee harkjes haalt hij zijn vingers door de bovenste sliblaag van de zeebodem en graaft de schelpdiertjes uit. ‘Ik vind ze heerlijk, maar naar kokkels is amper vraag’, weet hij. ‘Naar oesters des te meer.’ Dus waden we verder, door een dun laagje water, door slik en over een klein zandbankje naar een oesterbank, een paar honderd meter van het eiland. ‘In de zomer zitten hier vijfentwintig lepelaars’, vertelt Hendrik. ‘Ze zijn helemaal niet schuw, het is een prachtig gezicht.’

Nu zijn het ganzen, meeuwen en pleviertjes die wad en polders bevolken. En scholek sters. Daar zijn ze weer, de herriemakers die ik vanochtend hoorde. Nu zijn ze stil. Nu is het etenstijd. Met het wegtrekkende water lopen ze mee, om net als Oud, de lek kerste Amelander kokkels uit te graven.

De beschrijving van de fietsroute Amelands Produkt (25 km) is te vinden op: www.waddenvereniging.nl/foodroutes. Een app wijst de weg en laat op verschillende locaties filmpjes zien over het ontstaan van de mooie Amelander producten.

Waar het bordje Amelander Produkt naast de deur hangt, is het echte Ameland te proeven
FIETS ZELF DEZE FOODROUTE
Oesters vers van het wad High tea bij StrAnders

Berichten van de ledenraad

De ledenraad van de Waddenvereniging vertegenwoordigt de leden van de Waddenvereniging en houdt toezicht op het bestuur. De achttien gekozen leden denken ook mee over acties, bescherming en voorlichting. Zij ontvangen graag jouw ideeën en suggesties. E-mail: ledenraad@waddenvereniging.nl

NIEUWE VOORZITTER

Astrid van de Weijenberg is sinds september voorzitter van de le denraad van de Waddenvereniging. Hiermee neemt zij het stokje over van Jorien Bakker, die de afgelopen vijf jaar voorzitter was. Van de Weijenberg: ‘Ik loop al lang mee in de le denraad en vind het interessant om in deze nieuwe rol een bijdrage te leveren aan een goed functionerende vereniging, voor een blijvend mooi wad. Als wethou der in de gemeente Waterland zie ik het als mijn taak om de kwaliteiten van mensen naar boven te halen, in de ledenraad is dat niet anders. En wat voor kwaliteit! Na de verkiezingen in januari zijn we het jaar begonnen met een grote nieuwe club mensen, met veel expertise op talloze terreinen.’ De ledenraad speelt een formele rol bij officiële verenigingszaken, zoals jaarplannen, begrotingen of het aanstellen van bestuursle den. ‘Maar de informele kant is zeker zo belangrijk! Wij zijn de extra handen, oren en hoofden die de professionals van het bureau kun nen inzetten, op wetenschappelijk gebied, op financiën, marketing en communicatie en nog veel meer’, aldus Van de Weijenberg. Over haar ambities als voorzitter zegt ze: ‘De goede samenwerking tus sen medewerkers, bestuur en ledenraad wil ik de komende jaren graag intensiveren, net als het contact met onze leden. Zo staan we schouder aan schouder voor het wad en voor een goed functione rende Waddenvereniging.’

Op 17 september kwam de ledenraad, samen met bestuur en medewerkers van de Waddenvereniging, in actie tijdens World Cleanup Day. Het was ook de allereerste Arjan de Jong Doe-dag, waarbij we een moment stil waren ter nagedachtenis aan ons overleden ledenraadslid. Samen haalden we, in de stra lende zon en dan weer striemende regen en met harde wind, 220 kilo afval van het strand van Terschelling. Het zand zat tot achter de oogleden, maar het was een fantastische dag.

5 HOOGTEPUNTEN UIT 2022

1. De nieuwe ledenraad bracht op allerlei terreinen haar expertise in bij de Waddenvereniging.

2. We brachten advies uit over een convenant met mosselvissers.

3. Op Vlieland en tijdens speciale ledenvoor stellingen in Hilversum en Hoorn gingen ledenraadsleden in gesprek met honderden bezoekers van de film Silence of the Tides.

4. We staken de handen uit de mouwen en raapten 220 kilo afval op het strand van Terschelling.

5. Samen met bureau en bestuur kozen we een nieuwe directeur.*

* Voor het magazine naar de drukker ging, was nog niet bekend wie Lutz Jacobi gaat opvolgen als directeur van de Waddenvereniging. In het komende nummer kun je er meer over lezen. Wil je eerder op de hoogte zijn? Ga naar de website www.waddenvereniging.nl/nieuws

33 WADDENmagazine 4-2022 Uit de vereniging
JOJANNEKE DRIJVER

lutz jacobi

‘Over de Waddenzee moet je niet willen polderen’

Alsof ze het doek van een kunstobject trekt, gebaart Lutz Jacobi naar de duinen en de achterliggende zee: ‘Kijk nou eens, die weidsheid! Dát is waar we het voor doen!’ Veel tijd om van het uitzicht op de westkust van Terschelling te genieten hebben we echter niet, want de directeur van de Waddenvereniging leunt alweer op de trappers van haar fiets en gaat ons met voortvarende snelheid voor.

LUIS IN DE PELS

Tussen het consequent vriendelijk groe ten van alle tegenliggers en talloze wan delaars door vertelt Jacobi al fietsend honderduit over haar leven en haar werk. Beide hebben altijd in het teken gestaan van al die dingen die de kordate direc teur van de Waddenvereniging ook de afgelopen jaren kenmerkten: eerlijkheid,

gedrevenheid, een warm sociaal hart gecombineerd met scherpe, koele doelgerichtheid als het om principes gaat. De in 1955 geboren Friezin, sociaaldemo craat en PvdA-lid in hart en nieren, is ge pokt en gemazeld in de lokale en landelijke politiek. Luis in de pels van organisaties en mensen die een bedreiging vormen voor wat haar na aan het hart ligt. En dat zijn nogal wat dingen; haar specialismen zijn natuurbeleid en water, milieu, landbouw, scheepvaart, recreatie en, al heel lang, de Waddenzee.

Kort na haar aantreden als directeur van de Waddenvereniging in 2018 kreeg ze te maken met de ramp met container schip MSC Zoe, begin 2019. ‘Driehon derdzoveel containers vol met rotzooi. Waarvan er nog 800 duizend kilo in zee ligt zoals destijds werd berekend door de

34 INTERVIEW

Lutz Jacobi zwaait binnenkort af als directeur van de Waddenvereniging. Op haar geliefde Terschelling kijken we met haar terug op vijf roerige waddenjaren, die altijd in het teken hebben gestaan van opkomen voor mensen, dingen en dieren die dat zelf niet kunnen.

Waddenacademie. Het hele waddengebied was een chaos. Maar het mooie was: iedere waddenliefhebber kwam meteen helpen. En al snel bleek dat mijn netwerk ook heel nuttig was voor het aanpakken van de problemen.’

BETROKKENHEID

Een geluk bij een ongeluk, inderdaad, maar het kon niet voorkomen dat de ramp tot de dag van vandaag zijn weerslag heeft op de Waddenvereniging. Gelukkig ook ten goede: ‘De Waddenzee als kwetsbaar gebied staat weer hoog op de agenda’, stelt ze vast. ‘Ik bedoel: 8 ton afval, dat is shit die wíj kopen, hier ligt het koop gedrag van mensen op de zeebodem. We moeten toe naar een andere wereld en dat besef is door deze ramp heel veel sterker geworden. We kunnen de containervaart >

TEKST DIEDERIK PLUG FOTO'S MAURICE VOLMEYER
35 WADDENmagazine 4-2022

niet stoppen, maar er is nu bijvoorbeeld veel aandacht voor preventie, er liggen adviezen voor de containervaart over wat te doen bij gevaarlijke weersomstandighe den, de branche is er zelf ook mee bezig, net als de overheden. En de betrokkenheid van de eilandbewoners zélf, die is ook van enorm belang. Wij helpen die ook actief een handje, bijvoorbeeld met projecten als CleanUpXL en Jut: projecten waarin de mensen zélf meedoen en vanuit persoon lijke betrokkenheid helpen. Waarin eiland bewoners als ambassadeur optreden voor het waddengebied – het gevoel dat de Waddenzee van ons allemaal is en dat we haar moeten beschermen, dat is veel ster ker geworden.’

VUIST OP TAFEL

Uitkijkend over de onder een donkergrijs wolkendek kabbelende Waddenzee besef je dat het aan dat gevoel nogal eens schort bij die partijen die een andere kijk hebben op de Waddenzee, omdat zij het gebied zien als wingewest. Vaak betekent dat knokken tegen belangen. Van de gas- en zoutwinning, scheepvaart, industrie, vis serij, recreatie, de groeiende behoefte aan energieopwekking en de bijbehorende infrastructuur – er zijn zoveel partijen die een commercieel belang hebben bij dit ge bied en de natuur daar ondergeschikt aan achten.

Maar knokken, daar schrikt Jacobi niet voor terug. Want: ‘Als je aan tafel zit, dan moet

je meedoen. En niet te bang zijn om af en toe met de vuist op tafel te slaan.’ Dat dit werkt, laten de succesverhalen uit de ‘pe riode Jacobi’ zien: er kwamen bijvoorbeeld meer visserijvrije zones, er kwam een mos selconvenant, er zijn meer rustgebieden voor vogels, er wordt hoog overleg gevoerd over allerlei kwesties die rechtstreeks ef fect hebben op de waddennatuur. ‘Er is in “mijn tijd” meer besef gekomen over de kwetsbaarheid van de Waddenzee; onze zichtbaarheid is sterk gegroeid, we heb ben partijen aan tafel gekregen en heb ben samen met hen belangrijk beleid voor elkaar gekregen. Daar heb ik hard aan ge trokken en daar kijk ik tevreden op terug.’

GEMISTE KANSEN

Maar waakzaamheid blijft geboden, want er komt nog zoveel meer op de Wadden zee af: de klimaatverandering, kabels van windmolenparken op de Noordzee die dwars door de Waddenzee gepland zijn, plannen voor gasboringen, noem maar op; ‘mensen met economische belangen kijken nooit naar de toekomst, alleen maar naar het nu’, zegt Jacobi. Dat maakt de weer stand soms groot. En dat kan leiden tot

36
INTERVIEW
‘Het gevoel dat de Waddenzee van ons allemaal is en dat we haar moeten beschermen, dat is veel sterker geworden’

teleurstellingen. Want die kent de schei dend directeur natuurlijk ook. Noem de woorden ‘Agenda voor het waddengebied 2050’ maar eens in haar nabijheid. Volgens de Waddenvereniging gaat deze Agenda mank aan het feit dat er wel doelen voor het waddengebied worden geformuleerd, maar onduidelijk blijft hoe die gehaald moeten worden. Er is geen koers uitge zet, noteert de Waddenvereniging; ‘alle bekende “schuurpunten” tussen natuur, landschap en economie worden effectief uit de weg gegaan.’

TROTS

Reden voor de Waddenvereniging de Agen da niet te ondertekenen. Jacobi noemt de Agenda ergens in ons gesprek schertsend ‘Het gedrocht’. Deels is dat tekenend voor haar ‘met-gestrekt-been-erin-benadering’, deels komt het voort uit oprechte teleur stelling. Want ondanks de beste intenties, is het resultaat net niks. Een gemiste kans voor de Wadden. En Lutz houdt niet van gemiste kansen.

‘Wij willen doen wat goed is voor de Wad denzee, niet ten koste van de betrok ken partijen, maar samen met hen’, zegt

Jacobi. ‘Maar je moet duidelijke doelen hebben en consequent beleid voeren. Dat is essentieel. Over de Waddenzee moet je niet willen polderen.’ Maar die vuist op tafel, werkt die soms juist niet tegen? Jacobi, gedecideerd: ‘Soms moet je een beetje ruzie durven maken om te laten zien waar je voor staat.’ Is dat ook een tip voor haar opvolger? ‘Die zou ik willen mee geven: werk met passie en loop voorop in de goede strijd. En sta altijd achter je mensen, want die zijn goud waard. Ik ben enorm trots op de medewerkers, het bestuur en de ledenraad van de Wadden vereniging. Allemaal gemotiveerde mensen die in hun kracht staan en ervoor gaan, met kennis van zaken doen waar ze goed in zijn, om samen met andere partijen het verschil te maken.’

Het Groene Strand, op de uiterste west punt van Terschelling. ‘Lang geleden maakte ik hier een theatervoorstelling mee, in de schemering’, vertelt ze. ‘We liepen richting de zee, en de voorstelling bewoog als het ware met ons mee. Maar gaandeweg liepen we steeds meer alleen, het donker in. Ik had een heel sterk gevoel alsof ik van de wereld af liep,’ mijmert

Jacobi, starend over het weidse wad. Voelt haar aanstaande pensioen ook zo? Jacobi, lachend: ‘Ben je gek! Ik ga weer de boer op. Ik ga ombudswerk doen bij de PvdA, ik wil kansarme mensen helpen, wil ze laten zien dat we om ze geven. Ik stop helemaal niet met strijden. Ik ga er gewoon ergens anders mee verder.’

Lutz vertrekt per 1 januari als directeur. De Waddenvereniging blijft samen met jou als echte liefhebber van het wad dengebied strijden voor beschermde Wadden. Wat zou het mooi zijn als je die onvermoeibare strijd zou willen steunen met een extra donatie! Scan de QR code met de camera van je telefoon en doneer direct via onze website.

37 WADDENmagazine 4-2022

Blauwalgen, oftewel cyanobacteriën zijn van nature niet blauw. De naam hebben ze waarschijnlijk gekregen, omdat ze soms drijflagen vormen die na ontbinding blauw kleuren. Blauwalgen vind je in allerlei kleuren. Deze roze Spirulinasoort leeft onder de laag met groene soorten. Het groene pigment vangt vooral de kleuren in het roze-rode spectrum. Het roze pigment vangt de kleur licht op die overblijft.

Stoffen van levensbelang

De mens laat sporen na die van grote invloed zijn op ander leven. Zo zorgen we voor uitstoot van broeikasgassen die het klimaat veranderen. Het gebeurt ook andersom. Drie gassen die grote invloed hebben op het leven op aarde.

1Levenslucht

Voor bijna al het leven op aarde geldt: zonder ZUURSTOF geen leven. Bij nagenoeg alle levende we zens op aarde, dieren en ook planten, is de stofwisseling namelijk geba seerd op de energie die vrijkomt bij de reactie van suikers met zuurstof. Dat was niet altijd zo. Toen het leven op aarde ontstond was de atmosfeer vrijwel zuurstofloos. Wetenschap pers vermoeden dat de allervroeg ste levensvormen bacterie-achtige wezens zijn geweest die energie haalden uit onder meer reacties met zwavel.

Cyanobacteriën veranderden alles. Zij ontwikkelden fotosynthese waar mee zij, net als tegenwoordige land planten en algen in zee, met behulp van zonlicht water en koolstofdioxide omzetten in suikers. Als ‘afval’ komt bij fotosynthese zuurstof vrij. Dat hoopte zich steeds meer in de atmo sfeer op.

De huidige atmosfeer van de aarde, die voor iets meer dan een vijfde uit zuurstof bestaat, draagt nog steeds de sporen van deze cyanobacteriën. Je vindt ze onder meer op de wad bodem.

WETENSCHAP 38

Overblijfselen van cyanobacteriën zijn gevonden in stromatolieten, gesteenten met een gelaagde structuur die dateren tot zo'n drieënhalf miljard jaar geleden. Dezelfde laagjesstructuur als in stromatolieten is te zien in de bovenste laag van het wad. Niet geheel toevallig, want ook hier groeien cyanobacteriën.

In het zand van de Waddenzee vind je vooral langgerekte draadvormige blauwalgen, zoals deze Phormidium soort.

39 WADDENmagazine 4-2022

Planten kunnen stikstof niet zelf opnemen. Klaverplanten hebben daarvoor een slimme oplossing gevonden. Aan de wortels groeien knolletjes vol Rhizobium-bacteriën. Die binden stikstof uit de lucht en zetten het om in ammonium, een voor planten bruikbare stikstof.

Bouwstenen

Elk levend organisme is afhankelijk van STIKSTOF . Zo is het element een onmisbare bouwsteen van DNA en maakt het onderdeel uit van vele eiwit ten. In de geschiedenis van de aarde is stikstof al tijd voor het grijpen geweest: de atmosfeer bestond en bestaat nóg voor ongeveer tachtig procent uit stikstofgas. Alleen, dat reageert nauwelijks met andere chemische stoffen. Hierdoor kunnen hogere planten en dieren stikstof uitsluitend opnemen in de vorm van stikstofverbindingen. Stikstof uit de lucht kan alleen de kringloop binnenkomen in de vorm van de stikstofverbinding ammoniak. Stikstof omzet ten in ammoniak kost veel energie, een voor bijna

alle organismen onneembare drempel. Zogeheten stikstoffixerende bacteriën doen dit wél, en bouwen zo stikstof in hun cellen in. Wanneer ze sterven of stikstofverbindingen ‘morsen’ komen er stikstof verbindingen vrij voor hogere planten en dieren. Op het land leven sommige soorten stikstoffixerende bacteriën vrij in de bodem. Andere soorten leven in wortelknolletjes van planten als erwt en klaver. Ook in de zeebodem leven stikstoffixerende bacteriën, en in 2021 werd ontdekt dat deze ook voorkomen in de wortels van zeegrassen zoals die in de Wadden zee. Zo steunt zowel op het land als in zee alle leven op de stikstofsporen van bacteriën.

WETENSCHAP
40
2

Roeipootkreeftjes zijn een van de meest talrijke diergroepen in zee. Typerend is het rood oogvlekje. Ze worden daarom ook wel eenoogkreeftjes genoemd.

Reuk van de zee 3

De typische ‘zeelucht’ die strandgangers op snuiven is voor een deel te danken aan de chemi sche stof DIMETHYLSULFIDE ofwel DMS. Dat ontdekten wetenschappers nog maar enkele tientallen jaren geleden. DMS is een afbraak product van een zwavelhoudende stof die veel fytoplanktonsoorten aanmaken. DMS wordt afgegeven wanneer cellen van het fytoplankton, minuscule algen in zee, open worden gescheurd. Dat gebeurt bijvoorbeeld als fytoplanktoncellen in de branding kapot slaan, maar ook wanneer zij worden gegeten door de microscopische kreeftachtigen van het zoöplankton. DMS heeft verschillende functies, waaronder bescherming tegen vraat, maar het lijkt ook te fungeren als een soort zonnebrand. Het houdt uv-straling tegen.

Uit recent onderzoek komt naar voren dat som mige zeevogels, zoals onder meer noordse stormvogels, DMS tot op grote afstand kunnen ruiken. Ook de in zoöplankton zeer talrijke roei pootkreeftjes blijken te reageren op DMS door actiever te gaan zwemmen.

Het onbedoeld afgegeven spoor van stervend fytoplankton lokt, zo lijkt het, roeipootkreeftjes naar plekken met veel fytoplanktonvoedsel en zeevogels naar een gedekte tafel van zoöplankton en de vissen die daarvan eten. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat DMS nog veel verder reikende effecten heeft: het zou wolken vorming bevorderen, wat klimaatopwarming helpt tegengaan.

41 WADDENmagazine 4-2022

Waddenleven

In de serie Waddenleven staat altijd een verrassende groep dieren of planten centraal. Deze keer, vanwege het thema sporen: SPOORZOEKERS

Dierendetectives

Dieren laten niet alleen zelf sporen achter, sommige zijn ook heel goed in het herkennen en volgen van sporen van andere dieren. En dan gaat het niet alleen om pootafdrukken in de modder. Deze detectives onder de dieren komen na wat speurwerk dankzij uitwerpselen, geuren en achtergelaten markeringen bij hun prooi, aas of paaiplek.

Wilde verhalen

Als een zeedier bekend staat om het volgen van geursporen, is het wel de HAAI. De haai heeft inderdaad een uitstekende neus, maar niet alle wilde verhalen zijn waar. Ze ruiken echt geen mensenbloed op vele kilo meters afstand en zijn bovendien gefocust op lichaamssappen van hun normale prooi soorten. Geen zorgen: de in de Waddenzee voorkomende haaiensoorten hebben vooral trek in vissen, kreeftjes en wormen.

42

1 Op het land is de VOS een van de beste spoorzoekers. Met zijn scherpe neus volgt hij de geursporen van zijn prooi, maar ook een menselijk looppaadje naar een nest wordt al snel herkend. Reden voor weide vogelbeschermers om na te denken over elke pas.

2 Met enorm scherpe ogen weet een TORENVALK de bewegingen door het gras van een muis van grote hoogte te volgen. Er wordt zelfs beweerd dat ze door reflectie van uv-licht muizenurine kunnen herkennen, al wordt dat door andere wetenschappers in twijfel getrokken.

3 De ZEEFOREL volgt geen geurspoor van een dier, maar van een rivier. De vis wordt geboren in de bovenloop van een rivier of beek, trekt dan naar zee en gaat na enkele jaren weer terug om te paaien. De geur van zijn geboortegrond leidt hem op zijn weg.

4 De OTTER, die ook langs de wadden kust terug is van weggeweest, heeft voor al interesse in sporen van de eigen soort. Met spraints, hoopjes onverteerbare delen van vis, communiceren ze en bakenen ze hun territorium af. Geen bordje ‘verboden toegang’, maar gewoon een geurende vis drol.

5 Alleen met bewegen laat een vis al sporen na, namelijk trillingen in het water. Een ZEEHOND kan met zijn snorharen een bewegende vis tot wel honderd meter ver derop waarnemen. Op die manier lukt het als prooi natuurlijk nooit om voorzichtig te zijn.

6 Als fervent liefhebber van dode dieren gebruikt de STRANDKRAB net als andere aaseters zijn ‘neus’ om de geur van ontbindend vlees op te snuiven. Door het geurspoor te volgen, komt hij vanzelf bij zijn levenloze maal.

MEER WETEN OVER DIEREN EN PLANTEN IN HET WADDENGEBIED? De Wadwaaier van de Waddenvereniging geeft veel informatie. Te koop in onze webwinkel: www.wijsmetdewaddenzee.nl.

43 WADDENmagazine 4-2022
2 4 6 3 1 5 MARCEL VAN KAMMEN JELGER HERDER MARCEL VAN KAMMEN FOTO FITIS MARCEL VAN KAMMEN MARCEL VAN KAMMEN

2 PAGINA'S VOL LEDENVOORDEEL

Genietwad

De Waddenvereniging hanteert de actuele RIVM-richtlijnen. Geplande activiteiten kunnen geannuleerd worden als de maatregelen daar om vragen.

Drie dagen natuur en cultuur op Vlieland. Is er een betere plek om bekroonde natuurfilms te bekijken dan een intieme bioscoop op een klein Wadden eiland? Podium Vlieland organiseert al jaren in samenwerking met de Waddenvereniging en natuur magazine Roots deze filmarrangementen. Speelfilms en documentaires van overdonderende landschap pen, spectaculaire natuurbeelden en ontroerende verhalen waarin de mens het opneemt tégen of juist in harmonie samenleeft mét de natuur. Met het waddengebied voor de deur kun je kiezen voor een midweek en/of weekend. Comfortabele kamers, een uitgebreid ontbijt, fiets en natuurlijk de beste plaat sen bij de mooiste natuurfilms. Speciaal voor de leden van de Waddenvereniging wordt een gratis rondleiding en proeverij bij brou werij Fortuna Vlieland georganiseerd. Kijk voor het complete programma en reserveren op www.waddenvereniging.nl/voorleden.

20%KORTING

Fjoertoer op Terschelling

24 en 25 maart 2023

De Fjoertoer is geen gewone wandeltocht, maar een belevenis. Wande len over het mooie eiland Terschelling in de nachtelijke duisternis, met onderweg tal van prachtige vuur- en lichtobjecten en een feestelijke finish bij de Brandaris. Dat is de Fjoertoer Terschelling, die in 2023 toe is aan de 15e editie. De Fjoertoer heeft twee uitdagende afstanden van 16 of 22 kilometer, die grotendeels in het donker worden afgelegd. Kenmerkend voor meedoen aan de Fjoertoer is het petje-met-lampje, het rugzakje, de stempelkaart en de herinneringsspeld. Er zijn 200 deelnametickets met 20% korting beschikbaar voor de leden van de Waddenvereniging. Kijk voor het complete programma en reserveren op www.waddenvereniging.nl/voorleden

SILVESTER
44
KOK
3-5
|
RONDLEIDING
Filmarrangement ‘Naar de wildernis’ op Vlieland
maart
8-10 maart 2023
EN PROEVERIJ

Juttersarrangement op Terschelling 25 februari t/m

5 maart 2023

BEN JE WIJS MET DE WADDENZEE?

Draag het uit met deze producten uit onze webwinkel. Ga naar www.wijsmetdewaddenzee.nl of gebruik de bestelbon in dit magazine. Leuk om te kopen en cadeau te geven!

VOOR LEDEN

Voor het 32e jaar organiseert de Stayokay Terschelling het milieujutten in samenwerking met de Waddenvereniging. Je kunt zoveel dagen komen als je wilt. In de ochtend gaan alle deelnemers mee met een wandeling over het strand en de duinen voor speci ale vondsten, maar ook zeker het ruimen van afval. Wist je dat je tijdens het jutten op locaties komt waar je normaal niet mag komen?

In de middag is er ruimte voor eigen activiteiten maar kun je ook meedoen aan activiteiten speciaal georganiseerd voor deelnemers. Zo doe je iets goeds voor de natuur en verblijf je tijdens de voorjaars vakantie op het prachtige eiland Terschelling.

Als lid van de Waddenvereniging ontvang je 20% korting op dit juttersarrangement. Kijk voor het complete programma en reserve ren op: www.waddenvereniging.nl/ voorleden.

1 WIJS SWEATER

Laat zien dat je Wijs met de Waddenzee bent! Deze iconische sweater is verkrijgbaar voor dames en heren in de kleur donkerblauw. Het beeldmerk is er in het wit op ge borduurd. Plasticvrij en gemaakt van biologische en gerecyclede grondstoffen uit Europa. • PRIJS € 79,95 • LEDENPRIJS € 63,95

2 HARLINGEN

Blijf deze winter heerlijk warm met de Harlingen kledinglijn. Trek de visserstrui aan of het vest en kruip als het écht koud weer is weg onder de plaid. Alle producten in deze lijn zijn gemaakt van gerecyclede lamswol en gebreid in het traditionele breipa troon dat vroeger door de vissers in deze Friese havenstad werd gedragen. De Wad denvereniging werd in Harlingen opgericht.

- HARLINGEN VISSERSTRUI • PRIJS € 129,95 • LEDENPRIJS € 103,95

- HARLINGEN VEST • PRIJS DAMES € 139,95 HEREN € 149,95

• LEDENPRIJS DAMES € 111,95 HEREN € 119,95

3 JUTTAS

Kom in actie voor een schone kust! Ga afval jutten met deze herbruikbare tas van 100% gerecyclede materialen. Een gedeelte van de opbrengst gaat rechtstreeks naar projecten voor een afvalvrije Waddenzee. Zo maak je met je aankoop op meer dere manieren het verschil voor de Wadden. • PRIJS € 39,95

45 WADDENmagazine 4-2022
20%KORTING 20%KORTING
3 2 1

Lutz Jacobi

Als geboren Friezin en kleurrijk Tweede Kamerlid had ze al oog voor de Wadden. En nu staat ze als directeur aan het roer van de Waddenvereniging. In deze column deelt ze voor de laatste keer haar mening, belevenissen en ervaringen.

ONTSPOREN

Hoeveel sporen laten we wel niet na in een mensenleven? Sporen van liefde en prestaties, maar ook footprints met schade voor onze aarde. De sporen die we achterlaten op de zeebodem zijn gigantisch. Dat zien we als de bergers de troep van de zeebodem op de kade brengen bij het project CleanUpXL van de Waddenvereniging. Mensen, wat ligt er een rommel op onze zeebodem. Afkomstig van mensen en de scheepvaart. Als ik door de Cupido’s pol der en Boschplaat op Terschelling loop, word ik verdrietig. Hier liggen duizenden kleine kunst stofkorrels in de natuur. Dit moet en kan anders. Een schoon milieu begint bij onszelf. Sporen en ontsporen liggen in elkaars verlengde. Je kunt stellen dat de containervaart als geheel een grote risicofactor is voor ons werelderfgoed Waddenzee en dat de ontsporing van deze uit de kluiten gewassen contai nerschepen geen incident is. De echte ontsporing zit ‘m in de opeenstapeling

Een helder beleid voor de Waddenzee is niet moeilijk, maar je moet het willen

van risicovolle en schadelijke activi teiten zoals gas- en zoutwinning, het forse baggeren, intensieve visserij of de activiteiten van defensie. Het is echt van de zotte dat de afgelo pen jaren een waddenagenda 2050 is opgesteld, die een regelrechte grab belton is… omdat er een helder en dui delijk beleidskader voor de Waddenzee ontbreekt. Kom op Den Haag. Een hel der beleid voor de Waddenzee is niet moeilijk, maar je moet het willen. De Wadden zijn het waard. In de afgelopen vijf jaren heb ik zelf mijn sporen bij de Wad denvereniging en voor de Waddenzee achter gelaten. Ik heb mij ingezet voor her kenbaarheid, actie en lobby waar het moest. Nu ga ik ‘ontsporen’ en stop pen, omdat ik met pensioen ga. Ik wil iedereen heel erg bedanken voor alle samenwerking en grote steun. Samen zijn we sterk voor onze unieke Wad denzee.

Voort in de strijd!

46 MERLIJN TORENSMA COLUMN

WADDENmagazine

WADDENmagazine, december 2022, nummer 4. Verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824

Hoofdredactie: Jojanneke Drijver

Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder

Redactie: Annemarie Bergfeld, Tessa van Bussel, Lidewij Kemme, Corina van der Meulen, Koen Moons, Diederik Plug, Baukje Venema, Marcus Werner.

Vormgeving: Très Melis

Correcties: Lidewij Kemme

Druk: Pijper Media, Groningen

Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weerge ven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging

Postbus 90, 8860 AB Harlingen Noorderhaven 60, 8861 AP Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U

De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal € 27,- voor leden (€ 2,50 per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal € 18,- per jaar.

Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s. Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereni ging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier en wordt verpakt in PCRfolie, gemaakt van gerecycled plastic en een van de meest milieuvriendelijke alternatieven.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

47 WADDENmagazine 4-2022
www.waddenvereniging.nl
Ga voor nieuws, acties en verenigings zaken naar
Met deze schitterende foto van brandganzen in een bijna arctisch Lauwersmeer opent de WADDENkalender 2023. Je kunt de kou bijna voelen.
MARCEL VAN KAMMEN
Wij wensen alle lezers een prachtige start van een nieuw waddenjaar.

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.