WADDEN december 2019 - jaargang 54

WADDEN PRIJS: € 2,50 JAARGANG 54, DECEMBER 2019

MAGAZINE OVER HET WADDENGEBIED

Dynamische Wadden - het Ritme van de natuur -

Overwinteren Zo trotseren dieren de kou

Korstmossen Onverstoorbare wadbewoners

Dijkwachters Op pad in weer en wind

INHOUD Dynamische Wadden

Natuurlijke dynamiek Desgevraagd noem ik altijd de onvoorspelbare dynamiek van de Waddenzee als belangrijkste te beschermen eigenschap van ons werelderfgoed.

Ondanks menselijke invloed zijn eb en vloed, wind en water ons nog steeds de baas. We weten niet hoe de Waddenzee er volgend voorjaar zal uitzien. Of de veerboot na de winterstormen nog door dezelfde geulen kan varen. Of de schelpenbanken storm en vorst hebben weten te overleven. In onze moderne, strak gereguleerde samenleving kunnen we daar niet zo goed mee omgaan.

Ook onze natuurgebieden willen we zo veel mogelijk beheersen en onvoorspelbare natuurlijke processen vinden we moeilijk om te accepteren. Verschillende kanten van deze dynamiek van de Waddenzee komen in dit nummer aan de orde.

We spraken met vogelwachter Aaldrik Pot, die op het onbewoonde eiland Rottumerplaat de weerbarstige waddennatuur aan den lijve ondervond. We probeerden te achterhalen hoe de Waddenzee reageert op de zeespiegelstijging en kwamen tot de conclusie dat zandsuppleties alleen werken als we de natuurlijke dynamiek in stand houden. Met een medewerker van het waterschap gingen we op stap om te zien hoe tijdens het stormseizoen de dijken worden bewaakt. En we vroegen ons af hoe verschillende planten en dieren zich voorbereiden op winterse omstandigheden.

Mocht u zich willen voorbereiden op een winters verblijf op de Wadden, denk dan aan de aanschaf van een warme waddentrui. In steeds meer winkels zijn onze artikelen te koop.

04

12

28

38

IN DIT NUMMER

RUBRIEKEN

04 Vogelwachter op Rottumerplaat Aaldrik Pot woonde 4 maanden tussen duizenden vogels

08 Waddenleven Onverstoorbare korstmossen

12 Schuiven met zand Dynamisch kustbeheer: zinnig of zandverspilling?

17 W ijs met de Waddenzee Webshop met waddenproducten 27 Filmweekend Vlieland Het leukste uitje van het jaar 28 Kijken achter de dijken Dijken bewaken doe je zo!

32 Kleding met een verhaal Winkeliers met een waddenhart verkopen meer dan alleen kleren 36 Lauwersmeer is 50 jaar Slot: jeugd en toekomst 38 Winterdieren Zo komen dieren en planten een barre waddenwinter door

10 De smaak van de Wadden Oergraan uit Groningen 18 Deining Actie, actualiteit en de ledenraad 22 Column Lutz Jacobi ‘Bij dynamiek denk ik ook meteen aan dynamiet’ 23 Wad4U De tikkende klok van het tij 42 Geniet Wad Boeken, kunst, eten, apps, uittips, wandelen en meer 46 Vrijwilligers in actie Jolanda Beyer zorgt voor gezonde geldstromen 47 Colofon

Hans Revier Hoofdredacteur FOTO GROOT: WIERUMERWAD, HENK POSTMA FOTO'S KLEIN: JELGER HERDER, FOTO FITIS, MERLIJN TORENSMA

WADDENmagazine 4-2019 2-2019 3

NATUUR

dynamiek

Nicolette branderhorst en Aaldrik Pot

duinen dag 24 - Nieu we zand

4

dag 28 - scholeksters

dag 26 - kwelder

Vier maanden vogelwachter op Rottumerplaat

Dynamiek en dilemma’s Op Rottumerplaat bepaalt de natuur waar het eiland groeit of afslaat, waar nieuwe duinen zich vormen of kwelderplanten zich kunnen vestigen. Vogelwachter Aaldrik Pot zat deze zomer vier maanden op ‘Plaat’ en verwonderde zich over de immense dynamiek. ‘Mooi om te zien hoe de vogels elke nieuwe mogelijkheid meteen aangrijpen.’

TEKST: ANNEMARIE BERGFELD FOTO’S: AALDRIK POT

‘Het gebied rond beide Rottums is een van de meest dynamische delen van de Waddenzee.’ Aaldrik Pot zegt het met grote stelligheid. Hij kan het weten, want hij zat deze zomer vier maanden midden in de wilde waddennatuur van dit onbewoonde eiland. Elk zomerseizoen bewaken twee vogelwachters namens Staatsbosbeheer het afgelegen eiland. Dit jaar waren Pot en zijn vrouw Nicolette Branderhorst de gelukkigen. Hun taken? Flora en fauna inventariseren, vuil ruimen, met blogs iedereen deelgenoot maken van hun dagelijks bestaan in de natuur, verstoringen door vliegtuigen melden en ongewenste bezoekers weren. Rottumerplaat is niet toegankelijk voor publiek; de natuur van dit eiland is een veilige basis voor zeehonden en vogels. Vooral in het broedseizoen is het voor de vogels van levensbelang dat ze niet verstoord worden.

Naar de Brandaris Het onverwachte van de dynamiek begint al bij het aanlanden. Waar kan de Harder, het inspectieschip van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit dat de verbinding tussen vastewal en

Rottumerplaat onderhoudt, de rubberboot overboord zetten en zijn passagiers en hun voedselvoorraden afleveren? Een steiger of kade is er niet, onzichtbaar onder de waterspiegel verplaatsen de geulen zich voortdurend, net zoals het eiland zelf gestaag van vorm verandert. Bij hoogwater kan de Harder tot op vijf minuten van de dienstwoning in de beschutting van de stuifdijk komen. Bij laagwater is de oostpunt - een dik halfuur lopen - een alternatief, maar niet als de zeehonden er jongen hebben. Het Noordzeestrand is ook een optie - een klein uurtje door het mulle zand.

Als Staatsbosbeheerder zat Pot - jarenlang boswachter, nu provinciaal adviseur Drenthe - nooit ver van het vuur. Meer dan eens kreeg hij de kans om voor een vogeltelling mee te gaan naar Rottumeroog of Rottumerplaat. Maar voor langere tijd op Rottumerplaat zitten... dat was al zijn droom toen hij als jongetje door straten met namen als Bosplaat en Robbeplaat naar de Delfzijlster basisschool Brandaris liep. Het ouderlijk huis stond aan de Rottumerplaat. ‘Ik was een fantasierijk kind, in gedachten hopte ik op weg naar school van de ene zandplaat in de Waddenzee >

- Van werkeiland tot referentiegebied Al vanaf de dertiende eeuw woonden op Rottumeroog boeren en monniken en graasde er vee. Het

van over was verplaatste naar het oosten. Op de vrijgekomen plaats ontstond een nieuw eiland waarop

eiland kent een zich voortdurend herhalende geschiedenis van afslag en nieuwe aangroei, bewoners

zich langzaam duintjes vormden: Rottumerplaat. In de jaren 50 legde Rijkswaterstaat er een drie kilometer lange stuifdijk aan: dit eiland moest behouden blijven om

die door de zee werden verdreven en weer terugkwamen. Uiteindelijk bleken zee en wind de sterkste.

Het eiland kromp flink en wat er

dienst te doen als werkeiland voor de inpoldering van de oostelijke

Waddenzee, een plan waarin toen nog heilig geloofd werd. In 1991 werd het actieve onderhoud aan beide Rottums gestaakt, de natuur heeft het nu voor het zeggen. Rottumerplaat kalft aan de westkant gestaag af, aan de noord- en oostpunt komt er zand bij. Het is nu zo’n 800 ha groot. Met Rottumeroog, het kleinere Zuiderduin en de

tussenliggende zandplaten en geulen is Rottumerplaat aangewezen als een van de referentiegebieden voor de stand van de Waddenzee.

Binnen deze gebieden mogen geen exploitaties en verstoringen plaatsvinden. Zo kunnen we leren hoe een waddenecosysteem zich ontwikkelt met minimale menselijke invloeden.

WADDENmagazine 4-2019 5

NATUUR naar de andere.’ Vorig jaar kreeg hij de vraag of een seizoen Rottumerplaat iets voor hem en Nicolette zou zijn. Rottums boswachter Jaap Kloosterhuis wist dat zij naar een mogelijkheid zochten om voor langere tijd in de natuur te zijn. ‘Nicolette zat te stuiteren op haar stoel toen ik het vertelde.’ Haar werkgever Bever verleende haar vier maanden onbetaald verlof, Pot kreeg een tijdelijke functiewijziging en het avontuur kon beginnen.

Lichtshow En een avontuur was het. Na een week inwerken in 2018 stapten de kersverse vogelwachters eind maart uit de rubberboot, het zand van Rottumerplaat op.

De grauwe ganzen, altijd de eersten die broeden, zaten al op hun eieren. Ze bleven tot begin augustus. Tegen die tijd waren de laatste broeders - de visdiefjes - net begonnen aan hun derde broedpoging.

Aaldrik Pot: ‘We zaten vier maanden in de natuur, leefden op het ritme van het tij, in een landschap dat van dag tot verandert, tussen ongelooflijke hoeveelheden vogels.

Echt een droom die uitkwam.’

Elke dag waren er juichmomenten: de schoonheid van de vogels, een urenlange lichtshow van een onweer dat tergend langzaam over het wad schoof en lichtende nachtwolken, minstens zo spectaculair als het noorderlicht dat ze in Noorwegen meemaakten. Maar ook het moment, na een week of zes, dat het zelfgebakken brood voor het eerst écht goed smaakte.

Dynamiek, die was er ook elke dag. Na een paar dagen oostenwind zie je nieuwe duintjes aangroeien, het hoogwater strijkt ze weer plat, een week later zijn ze er weer.

Aan de westkant slaat de stuifdijk langzaam weg. In zeven jaar tijd verdween er 196 meter in zee.’

Pot zag ook hoe helmgras en biestarwegras zich razendsnel vestigen en voor nieuwe duinenrijen zorgen. ‘We hadden met de gps nesten van de grauwe gans 6

ingemeten en die ingeladen op een kaart van vorig jaar. Op de kaart leek het of sommige vogels hun nesten midden op het kale strand hadden gelegd. Maar dat doen grauwe ganzen niet. Ze zaten toch echt in flinke pollen helmgras. Mooi om te zien hoe de vogels elke nieuwe mogelijkheid meteen aangrijpen.’

Magische massaliteit De vogels zorgden bijna dagelijks voor verrassingen. ‘De toren naast de dienstwoning was onze tv. Veel vrije tijd hadden we niet. Brood met de hand bakken, de was op de hand doen... alleen het huishouden draaiende houden kostte al flink wat tijd.

Voor tellingen gingen we vaak om zes uur op pad, om pas ‘s avonds tegen tienen de laptop dicht te klappen - met alle meetgegevens van de dag ingevoerd. Als we ‘s avonds een paar uurtjes over hadden, zochten we toch de vogels weer op. Dan zaten we graag op de toren, ons te verbazen over de massaliteit. Duizenden rosse grutto’s, tienduizenden bonte strandlopers, die voor je neus rondvliegen. Als het licht op hun witte buikjes valt lijken het net diamanten, dan weer lichten hun roestbruine vleugels koperkleurig op in de zon. Die massaliteit is magisch, een ander woord heb ik er niet voor.’ Pot is ervan overtuigd dat de Waddenzee een van de rijkste vogelgebieden ter wereld is. ‘Ik ben er ook van overtuigd dat we ons dat veel te weinig realiseren.’

Te gast op een eiland Een heel andere dynamiek ervoer de vogelwachter bij het inventariseren van de flora. Ik werd er uitermate rustig van. Bovendien is het razend interessant, omdat ze je alles leren over de ontwikkeling van de kwelder. Je ziet hoe planten zich opwerken, slib vangen als ze groter groeien en zo weer een plek aan andere soorten bieden.’

Het inventariseren van de vogels leverde

vrijwel dagelijks een dilemma op. ‘We realiseerden ons heel sterk dat we te gast waren. Elke stap die we buiten de deur zetten, betekende verstoring van de vogels. Aan de andere kant is ons werk nodig en onze aanwezigheid dus legitiem. Maar ik was me er voortdurend van bewust. We gingen alleen bij laagwater de deur uit, als de vogels op het wad foerageren.

De droom die uitkwam had ook een nachtmerrie-achtige kant: de rotzooi die met elke vloed opnieuw het strand opkwam, voor een deel afkomstig van de inmiddels meer dan bekende MSC Zoe. ‘We wisten dat het erg zou zijn, maar zó erg hadden we niet verwacht. Vóór wij kwamen was al heel veel opgeruimd door Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat. Toch vulden wij in de eerste vier weken bijna zes big bags vol troep.

En het bleef maar komen. Op een gegeven moment hebben we het losgelaten, het opruimen veroorzaakte te veel onrust voor de vogels.’

Waarde van de Wadden De schoonheid van landschap, zee en vogels die hen tot tranen toe roerde, daartegenover de rauwheid van dieren die onder hun ogen doodgingen en de rommel die maar aan bleef spoelen: het heeft de vogelwachters nog bewuster gemaakt van de waarde én van de kwetsbaarheid van de Wadden. Pot: ‘De natuur is zo ontzettend mooi, ik heb heel erg de drang om dat te delen. Mensen, kijk toch wat voor prachtigs wij hier hebben.’ Hoe de natuur bedreigd wordt door plastic consumptiegoederen, daar kunnen ze met hun verstand niet bij. ‘Weet je dat tachtig procent van alle plastic afval in zee vanaf het land komt? Hebben we al die spullen echt nodig om gelukkig te zijn? Ik denk dat iedereen het antwoord wel weet. De werkelijke waarde zit in de schoonheid van de natuur om ons heen.’

Terug naar Rottumerplaat Terug naar Rottumerplaat (uitgeverij De Kleine Uil, € 29,95) is de titel van het vogelwachtersdagboek dat Aaldrik Pot en Nicolette Branderhorst samenstelden aan de hand van hun dagboekaantekeningen op ‘Plaat’.

Met prachtige natuurfoto’s. De auteurs schenken hun deel van de opbrengst aan goede doelen ten gunste van Wadden- en Noordzee.

Op www.natuurspoor.com staat een overzicht van de lezingen die Pot en Branderhorst geven over hun tijd op Rottumerplaat. Op www.boswachtersblog.nl/ rottum vind je een selectie uit hun blogs van eind maart tot eind juli.

Meer lezen over Rottumerplaat? Kijk dan eens op: www.rottumeroog.org.

dag 67 - onweer strandvondst - strandgapers

Elke dag waren er juichmomenten: door de vogels of een urenlange lichtshow van een onweer dag 122 - afscheid

wadkar met rommel WADDENmagazine 4-2019 7

Waddenleven

In de serie Waddenleven reist hoofdredacteur en waddenkenner Hans Revier langs een verrassende groep dieren of planten van het wad.

Deze keer: KORSTMOSSEN. TEKST: HANS REVIER FOTO'S: FOTO FITIS

Grijze duinen

Symbiose

Korstmossen zijn een bijzondere samenlevingsvorm van algen of blauwwieren met schimmels. De schimmeldraden vormen korstvormige lagen, waartussen de algen of wieren onder invloed van zonlicht CO2 omvormen tot suikers. Daar kunnen de schimmels van leven. Korstmossen komen in verschillende gedaanten voor: van platte korstvormige plakkaten tot bladen struikvormige structuren. In Nederland leven achthonderd verschillende soorten. Veel daarvan vind je in de duinen van de Waddeneilanden en op de dijken langs de Waddenzee.

8

RENDIERMOS is een verzamelnaam voor verschillende soorten struikvormige korstmossen.

De naam is afgeleid van de vorm van de ‘plant’, die op een hertengewei lijkt. In sommige gebieden, zoals in Lapland, is rendiermos het hoofdvoedsel van het rendier. In Nederland leven nog vier soorten. Die vind je met name in de duinen van de Waddeneilanden. Daar koloniseren ze jonge duinen die dan grijze duinen worden genoemd.

1 De naam bekermos is afgeleid van de vorm van de vruchtlichamen. Die van het ROOD BEKERMOS is opvallend gekleurd. In het vruchtlichaam vormt de schimmel van dit korstmos sporen, net als bij paddenstoelen.

2 Als je door de duinen of schraal grasland loopt, kraakt bij droog weer het KRAAKLOOF onder je voeten. Deze soort komt wereldwijd voor en heeft zich naar heel verschillende gebieden uitgebreid. De vaste schimmelsoort wisselt al naargelang de regio en omstandigheden van algpartner.

1

2

3

4

5

6

3 BAARDMOS is ontzettend gevoelig voor luchtverontreiniging, vooral voor zwaveldioxide. Hierdoor verdwenen vijf soorten baardmos van de Veluwe. In de bossen van de Waddeneilanden kun je het gewoon baardmos nog aantreffen.

4 GROOT DOOIERMOS kan goed tegen zout en kom je vaak tegen op de dijken. Daar vormen ze de karakteristieke gele banden. Deze soort gedijt ook goed in gebieden met veel ammoniak in de lucht en heeft zich de laatste jaren erg uitgebreid.

5 Veel soorten van de STIPPELKORST vind je onderaan de dijk, vaak tussen het wier, de alikruiken en de zeepokken.

Ze kunnen een deel van de tijd onder water leven. Samen met andere donkere soorten vormen ze een zwarte band onderaan dijken en rotskusten.

6 Soms komen op dijklichamen zeldzame soorten voor. KUSTTAKMOS is een mooi voorbeeld en groeit op granieten stortsteen bij de havenmond van Terschelling. Zeldzame soorten zijn vaak gebonden aan specifieke steensoorten.

MEER WETEN OVER KORSTMOSSEN? De website van de Bryologische en Lichenologische Werkgroep (BLWG) geeft veel informatie: www.blwg.nl.

WADDENmagazine 4-2019 9

N DE

DE SM

DE

N

AAK VA

WAD

Gronings oergraan SPELTBROOD UIT DE BUURT

Geoogst aan de waddenkust in Kloosterburen, gemalen door de molenaar in Feerwerd en vervolgens gemengd met desem, zout, honing, olijfolie en water in Leens.

Het speltbrood van bakker Dick Peters legt minder dan 25 kilometer af. ‘Ik zie het als uitdaging om met oergraan uit de streek een goed en lekker broodje te maken.’

TEKST: JOJANNEKE DRIJVER FOTO’S: MERLIJN TORENSMA

We rijden langs de Waddenzee, via het Lauwersmeer in oostelijke richting naar Het Hogeland. Wanneer je Leens binnenkomt, snap je meteen waarom deze streek zo heet. Het dorp ligt op een grote heuvel, een wierde. We rijden omhoog langs de meest schitterende boerderijen en landhuizen. Dit voormalige kweldergebied in het noordwesten van Groningen was altijd een rijk gebied.

Bij bakkerij Peters is de rijkdom binnen te vinden. Het is een maandagochtend, maar de grote glazen vitrine ligt vol met allerlei soorten banket. ‘Er zijn steeds minder bakkers in deze omgeving, dus wij zijn echt de streekbakker. Wij hebben altijd voldoende aanbod en willen kwaliteit bieden om eruit te blijven springen ten opzichte van de supermarkt. Dat wordt steeds belangrijker.’

Oergraan Dick Peters heeft er al een halve dag op zitten als we komen. Om vier uur ’s ochtends zat hij op de fiets, om half vijf gingen de eerste broden de oven in en vanaf acht uur is de winkel open. ‘Als je iets lekkers wilt maken, heeft het tijd nodig’, zegt hij met een glimlach. Het is nu elf

uur en het bakproces van die dag is klaar.

Op zijn zwarte schort zitten grote vegen bloem. Tweehonderd broden liggen vers in de winkel. Speciaal voor ons bakt hij nog even door en vertelt over zijn specialiteit: Groninger spelt. ‘Dit graan is Oberkulmer Rotkorn en komt rechtstreeks van het land. Het is een oergraan waar nooit wat mee is gebeurd. Meel van de fabriek is zo ver doorontwikkeld en verbeterd dat je het heel gemakkelijk kunt verwerken. Met spelt is dat anders, wat ook de kracht van het product is.’

Gegarandeerd Groningen Het lijkt zo simpel, brood bakken, vooral als je Peters het ziet doen. Toch is het iedere keer weer zoeken. ‘Normaal brooddeeg wordt heel intensief gekneed, dat geven we echt op z’n donder. Dat kan niet met spelt, dan wordt het deeg zo dun dat het zo van je bank af loopt.’ Ook met de hoeveelheid water komt het precies. ‘In spelt zitten zemelen die veel water opnemen. Water maakt brood mals.’ Het product wisselt bovendien per seizoen. ‘Maar dat geeft het een meerwaarde voor mij als bakker. Ik ken de boer en de molenaar en we zitten regelmatig met elkaar om tafel.

Met elkaar maken we mooie producten.’

Die variëren inmiddels van brood van spelt tot speltkoekjes, -crackers, -zoutjes, -granola en zelfs een eigen variant op de traditionele Groninger koek. Alle speltproducten dragen het keurmerk Gegarandeerd Groningen.

Uit de streek Het speltbrood is stevig, met een vaste structuur en volle smaak. Zijn eigen favoriet is het vloerbrood: ‘Dat wordt dichter op de vloer van de oven gebakken en heeft meer korst. Het knapperige stukje van brood, dat geeft vooral de smaak.’ Of het speltbrood ook gezonder is dan normaal brood durft Peters niet te zeggen. ‘We hebben dat met de Stichting Spelt Pieterburen, met wie wij samenwerken, weleens uitgezocht, maar je kunt dat niet bewijzen.

Je merkt wel dat mensen erin geloven, de vraag neemt toe. Klanten vinden het verhaal erachter mooi, dat alles uit de streek komt.’ Peters zelf gaat het vooral om het maken van een mooi product: ‘Ik geniet van wat ik maak. Alle energie die ik erin steek, zoveel concentratie, het zou zonde zijn als ik dan niet goed naar het eindproduct kijk. Daar doe ik het voor!’

Kijk voor nog meer smaak op waddenvereniging.nl/smaakvandewadden 10

WAD LEKKER

Proef!

Zin in lekkernijen uit Groningen?

Bij bakkerij Peters in Leens krijg je € 2,50 korting op een speltpakket van normaal € 15,50. Daar zit in: • Groninger speltwalnotenkoek • Speltroomboterkoekjes • Speltgranola met cranberry • Speltpasta (tagliatelle) van Landgoud Het pakket kan worden afgehaald in de winkel of toegestuurd. De verzendkosten zijn € 6,25. Bestellen kan via www.bakkerijpeters.nl, per e-mail: info@bakkerijpeters.nl of telefoon: 0595-571460.

WADDENmagazine 4-2019 11

HENK POSTMA

Ook in de zeereep van de Boschplaat op Terschelling krijgen wind en water weer vrij spel.

12

ACHTERGROND

Zand

Loslaten of vasthouden?

Om de kustlijn te handhaven en de Waddeneilanden te beschermen tegen overstroming heeft Rijkswaterstaat sinds 1990 tientallen miljoenen kubieke meters zand voor en op de stranden van de Waddeneilanden aangebracht. Tegelijkertijd kregen water en wind juist meer vrij spel in de zeereep en de duingebieden.

Hoofdredacteur Hans Revier zocht uit hoe het zit met het dynamisch kustbeheer en de veiligheid van de Waddeneilanden.

TEKST: HANS REVIER

Plantenliefhebbers kwamen in de duinen van de Waddeneilanden wel eens voor verrassingen te staan. Bijzondere planten die je eerder in een tuincentrum zou verwachten tierden welig. Dit was het gevolg van een eeuwenoud gebruik om kale plekken in de duinen te bedekken met tuinafval. Zo probeerde men zo veel mogelijk verstuiving van de duinen tegen te gaan. Dat stuivende duinen een serieus probleem konden zijn, blijkt wel uit de geschiedenis. Verschillende dorpen zijn in de loop van de tijd uiteindelijk onder het zand verdwenen (zie kader pagina 15).

Duinen legde men ook vast om de eilanden zo goed mogelijk te beschermen tegen de zee. En met behulp van stuifdijken kregen de eilanden hun uiteindelijke vorm. Het besluit om dynamische processen als verstuiving toe te laten in de zeewerende duinen van de Waddeneilanden kon in eerste instantie lang niet op ieders sympathie rekenen.

Applaus op Ameland De familie van Richard Kiewiet (64) woont al meer dan 400 jaar op Ameland. Hij is lid van de ledenraad van de Waddenvereniging en als jacht- en terreinopzichter in dienst van It Fryske Gea. ‘Vroeger was het eiland vier keer zo groot.

In mijn leven heb ik gezien dat de kust wel 200 > WADDENmagazine 4-2019 13

met behulp van zandtoevoeging geprobeerd dit te herstellen. In eerste instantie voerde men de suppleties uit op het strand. Via buizen werd het uit diepere delen van de Noordzee opgebaggerde zand op het strand gespoten. Later ontwikkelde Rijkswaterstaat de zogenaamde vooroeversuppletie. De vooroever is de voortzetting van het strand onder water. Water en wind zorgen er vervolgens voor dat het zand op natuurlijke wijze op het strand en later ook in de duinen terechtkomt. Ook Richard Kiewiet heeft een grote voorkeur voor deze manier van Opspuiten van zand voor de zandmotor bij de Zuidhollandse kust.

Op natuurlijke wijze verspreidt dit zand zich verder langs de kust.

HARRY VAN REEKEN

Zand

ACHTERGROND

meter smaller werd. Twee strandhotels heb ik in de golven zien verdwijnen.’ Volgens Kiewiet is Ameland als meest noordelijk gelegen eiland erg vatbaar voor de aanvallen van de zee. ‘Bij de bevolking bestaat nog altijd de angst dat het eiland gevaar loopt.’ Hij is wel van mening dat de kustnota uit 1990 geruststellend heeft gewerkt.

‘Het besluit van de Regering om de kustlijn van 1990 te handhaven is hier met applaus begroet.’

Op de kustlijnkaart is deze basiskustlijn vastgelegd en elk jaar meet Rijkswaterstaat hoe de ontwikkeling is. Waar de kustlijn erodeert, wordt

Zandsuppletie wordt gemonitord Zandsuppleties zijn de laatste decennia het middel om de kustlijn op zijn plek te houden.

Maar de suppleties zelf hebben natuurlijk ook effect. Daarover is nog niet zo veel bekend.

De plekken waar het zand wordt gestort zijn erg dynamisch met veel golven, stromingen, troggen en brekerbanken. Maar het zijn ook 14

gebieden waar bodemdieren en veel soorten vis voorkomen, die weer als voedsel voor wadvogels kunnen dienen. Daarom hebben natuurorganisaties, waaronder de Waddenvereniging, met Rijkswaterstaat afgesproken dat in het onderzoeksprogramma ‘Natuurlijk Veilig’ de effecten van zandsuppleties nauwkeurig in

beeld worden gebracht. Rijkswaterstaat heeft beloofd dat ze bij het uitvoeren van het suppletieprogramma zo veel mogelijk rekening houden met de uitkomsten van het onderzoek.

Meer weten? Zie: www.natuurlijkveilig.nl.

Kustlijnkaart

suppleren. ‘Het is veel beter voor het toerisme.

Daar moet je toch van leven op het eiland.’

De hongerige zee De noodzaak voor de zandsuppleties komt enerzijds door de zeespiegelstijging en anderzijds door de zandhonger van de Waddenzee. ‘Je moet het zo zien’, zegt Ernst Lofvers, adviseur kustveiligheid en morfologie van Rijkswaterstaat, ‘dat de Waddenzee op zoek is naar een nieuw soort evenwicht. Ooit bepaalden zeespiegelstijging en de natuurlijke aanvoer van zand en slib vanuit de Noordzee èn de rivieren dit evenwicht. Maar dat veranderde door allerlei menselijke ingrepen.’ Dat begon al in de vroege Middeleeuwen, toen grote delen van het veengebied, mede door toedoen van ontwatering, door de golven werden verzwolgen. De inpoldering van de Middelzee, de aanleg van dijken sinds de 11e eeuw, de landaanwinningswerken en bovenal de aanleg van de Afsluitdijk en de afsluiting van de Lauwerszee, hadden allemaal tot gevolg dat het getij zich anders ging gedragen.

Op zoek naar nieuw evenwicht nam de zandvraag van de Waddenzee toe. Vooral de westelijke Waddenzee heeft door de afsluiting van de Zuiderzee een grote zandvraag. ‘Met behulp van lange meetreeksen en modellen schatten we in dat het nog wel 150 jaar gaat duren en er nog een miljard kubieke meter aan zand en slib nodig is om dat nieuwe evenwicht te benaderen.’

Dat zand moet ergens vandaan komen. Slib is niet zo’n probleem, daarvan zit voldoende in het water. Maar voor zand zijn de kusten van Noord-Holland en de Waddeneilanden de bron.

‘Als we niks doen, dan worden de eilanden kleiner en wandelen ze richting de kust. Daarom zijn zandsuppleties met zand uit de diepe Noordzee zo belangrijk.’ De theorie dat door al die zandsuppleties de oostelijke Waddenzee aan het

verzanden is, met als gevolg steeds ondiepere geulen waar bijvoorbeeld de veerboot last van heeft, onderschrijft hij niet. ‘Dat droger worden van de oostelijke Waddenzee is nog steeds een reactie op al die grootschalige ingrepen uit het verleden. We zien dat de Waddenzee zich ook al in de decennia voor 1990 aan het opvullen was.

Die trend is niet echt veranderd sinds we zijn gaan suppleren. Daarnaast zijn de hoeveelheden zand die zich jaarlijks in de Waddenzee verplaatsen vele malen groter dan de gesuppleerde hoeveelheden.’

Op www.rijkswaterstaat.nl/ kaarten/kustlijnkaart.aspx is de actuele situatie van de Nederlandse kust te zien. Groene en rode balkjes geven aan waar de Noordzeekust groeit of achteruitgaat.

Deze informatie vormt een belangrijke basis voor het kustonderhoud.

Wind en golven Het besluit om vanaf 1990 de basiskustlijn te gaan handhaven en waar nodig met suppleties zandtekorten aan te vullen betekende ook dat mogelijkheden ontstonden om de kust dynamischer te gaan beheren.

Dat wil zeggen: de wind en de golven meer vrij spel te geven, zodat het zand op het strand terechtkomt en verder de duinen in kan stuiven.

Zo veranderen langzaam de kaarsrechte met helm beplante zeerepen in dynamische duingebieden. Kiewiet kan zich daar wel in vinden. ‘Vroeger spoelde tijdens een storm ons zand direct richting Schiermonnikoog. Nu stuift het verder het eiland op en kunnen we het dus beter vasthouden.’ De duinen worden hierdoor groter en sterker, wat weer belangrijk is als de zeespiegel verder stijgt.

Vooral op de niet bewoonde uiteinden van de eilanden heeft de dynamiek vrij spel gekregen en is de natuur soms een handje geholpen. Kiewiet legt uit: ‘Bij een noordwester storm kan een zogenaamde washover ontstaan. Tijdens hoogwater stroomt het Noordzeewater over het eiland richting Waddenzee en neemt grote hoeveelheden zand mee. Zo kun je meegroeien.’

Op de oostpunt van Ameland zijn dan ook kerven in de zeereep gemaakt om washovers een kans te geven en voor verstuiving te zorgen. ‘Vooral >

‘Twee strandhotels heb ik in de golven zien verdwijnen’

Verdwenen dorpen Tot aan de 19e eeuw hadden wind en water op de Waddeneilanden vrij spel. De duinen werden nauwelijks vastgelegd en begrazing van de duinen in de zeereep zorgde voor veel stuivend zand.

Overstuiving van dorpen, gehuchten en akkers was toen een serieus probleem. Zo verlieten de bewoners in 1730 op Ameland het dorpje Sier dat in de buurt van Hollum lag. Op Texel verdween het havenplaatsje De Westen al in 1550 onder het zand. Zelfs op Rottumeroog bevond zich een gehucht dat in de 18e eeuw overstoven raakte - en vervolgens door afslag in zee verdween. Een mooi overzicht van de verdwenen dorpen is te vinden op: edemo2.esri.nl/storymaps/verdwenen_ dorpen/.

WADDENmagazine 4-2019 15

Meer kustafslag Toch zijn er nog zorgen voor de toekomst. Kiewiet wijst op de erosie van de kustlijn aan de noordwestpunt van Ameland. ‘Afgelopen winter stroomde de NAM-locatie daar al onder. En er

ligt een belangrijk strandpaviljoen. Misschien moet je daar wel gaan werken met zinkstukken om de kustlijn te beschermen.’ Volgens Lofvers zijn dit soort oplossingen een laatste redmiddel als zandsuppleties onvoldoende werken. ‘Harde elementen kunnen de natuurlijke stroom van zand langs de kust onderbreken. Dat kan elders weer tot versterkte kusterosie leiden.’ Ook een snellere zeespiegelstijging lijdt tot een grotere zandvraag van de Waddenzee. Dit leidt tot meer kustafslag en dus tot grotere suppletie-inspanningen.

Erosie van de duinen.

HENK POSTMA

Zand

ACHTERGROND

na een droge periode in het voorjaar kunnen de droge zandbanken voor het strand verstuiven richting de duinen.’ Al met al vindt Kiewiet het dynamisch kustbeheer een goede ontwikkeling.

‘Het zorgt voor veiligheid en is goed voor de natuur. Wat wil je nog meer.’

De rol van stuifdijken Door de aanleg van stuifdijken kregen grote delen van de Nederlandse Waddeneilanden hun uiteindelijke vorm. Al in de 17e eeuw begon men met het in een rechte lijn plaatsen van riet- of takkenschermen op strandvlaktes om zand in te vangen. Met het inplanten van helm kon het

16

zand worden vastgelegd en ontstonden kaarsrechte duinen in het landschap. Zo verbond men het oude Texel met Eierland, Vlieland met de Vliehors en Ameland met het Oerd. De stuifdijk op Terschelling verbond het eiland met de Boschplaat, zodat daarachter een enorm

kweldergebied kon ontstaan. De stuifdijken op Schiermonnikoog en Rottumerplaat zijn in de jaren zestig aangelegd als voorbereiding op de mogelijke inpoldering van de Waddenzee.

KOOP WADDENPRODUCTEN EN

STEUN HIERMEE DE WADDENVERENIGING!

.NIEUW!.

.NIEUW!.

Waddensjaal

Waddenmuts

Deze lange Waddensjaal voelt comfortabel en warm aan door de combinatie van gerecycled denim en gerecycled wol.

Een mooi december- Ledenprijs cadeau als set samen 44,95 met de Waddenmuts.

Prijs

Met deze stoere Waddenmuts bent u altijd beschermd tegen de kou. Gemaakt van Ledenprijs een zachte mix van 29,95 gerecycled denim en gerecycled wol.

Prijs

34,95

49,95

Uitwaaitrui visserstrui Harlingen

Onze jubileum visserstrui is de perfecte uitwaaitrui. Stoer, authentiek, warm en bovenal duurzaam dankzij de unieke mix van gerecycled wol en denim.

Verkrijgbaar in een Ledenprijs dames- en een he109,95 renmodel in de kleur donkerblauw met Prijs grijstonen.

95 129,

Wijs-sweater

Bent u ook Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met onze klassieke sweater. Leuk voor jezelf of om cadeau te geven.

Verkrijgbaar Ledenprijs voor dames, 59,95 heren en kinderen.

Prijs 95 79,

Wijs-sweater kids Ledenprijs

.DECEMBER CADEAUMAAND!.

Bij een besteding vanaf €100,- ontvang je in december een paar Blue LOOP sokken cadeau t.w.v. €10,-. Zolang de voorraad strekt.

44,95 Prijs

64,95

BESTEL GEMAKKELIJK EN SNEL OP WWW.WIJSMETDEWADDENZEE.NL OF VUL DE BESTELBON IN. Duurzame kwaliteitsproducten • Korting voor leden • Online bestellingen op werkdagen voor 15:00 uur besteld, dezelfde dag verzonden • Ook verkrijgbaar in verschillende winkels. Kijk voor de adressen op www.wijsmetdewaddenzee.nl• Klantenservice via 085 – 273 17 72 of waddenvereniging@ideavelop.net

MERLIJN TORENSMA

WIJS MET DE WADDENZEE

www. wadden vereniging .nl

Deining

De Waddenvereniging praat u bij over acties en actuele zaken rond het behoud van het waddengebied.

Vaker waddennieuws ontvangen? Een abonnement op de digitale nieuwsbrief is gratis: www.waddenvereniging.nl/nieuwsbrief.

DE BALIE-JAN BOEVE

ONDER REDACTIE VAN: HANS REVIER

Voorzitter Kim van Nieuwaal.

Minister Cora van Nieuwenhuizen.

Kardinaal Peter Turkson.

Vlnr Presentatrice Margreet Reijntjes, Deltares-onderzoeker Marjolijn Haasnoot, Katja Phillipart ecoloog en vicevoorzitter van de Waddenacademie.

ZEESPIEGELSTRESS IN AMSTERDAM Een avond stonden de Wadden centraal in Amsterdam. Samen met debatcentrum De Balie organiseerde de Waddenvereniging op 5 november een debat over de zeespiegelstijging en het voortbestaan van de Waddenzee.

Dreigt ons werelderfgoed in de nabije toekomst te verdrinken? Voorzitter Kim van Nieuwaal stelde die vraag aan het begin van het debat. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat ziet de toekomst vol vertrouwen tegemoet.

Tot 2100 zijn geen maatregelen nodig, als we meewerken met de natuur en zorgen voor voldoende zand in het systeem, luidde de boodschap in haar speech. Opvallend 18

was de bijdrage van kardinaal Peter Turkson uit Ghana. Als gezaghebbend adviseur van paus Franciscus houdt hij zich bezig met belangrijke milieuvraagstukken op de wereld. Hij legde de basis voor een groene encycliek, waarin de paus de mens verantwoordelijkheid houdt voor de ecologische crisis. Hij benadrukte dat we de plicht hebben om de Waddenzee, onze erfenis, te bewaken en beschermen, om het in goede staat door te kunnen geven aan toekomstige generaties.

In de discussie met wetenschappers aan het slot van het debat ging het vooral over de effecten van de te verwachten zeespiegelstijging. Deltares-onderzoeker Marjolijn

Haasnoot wees op de onzekerheid van de voorspellingen. Versneld smelten van het ijs van Antarctica kan uiteindelijk een zeespiegelstijging van 2 meter betekenen en dan is de limiet van de veerkracht van de Waddenzee in zicht. Wadplaten verdwijnen en vogelsoorten krijgen het dan erg moeilijk, was de bezorgde conclusie van Katja Phillipart, ecoloog en vicevoorzitter van de Waddenacademie. Daarvoor hadden auteur Lieke Marsman, geluidskunstenaar Harpo ’t Hart en fotojournalist Kadir van Lohuizen al benadrukt dat er bij de politiek nog steeds te weinig gevoel is voor de urgentie van het klimaatprobleem.

ADOBESTOCK

IN DE WOLKEN Op het artikel over wolkenlandschappen in het vorige nummer kwamen veel positieve reacties binnen. De fraaie foto’s van Anna Zuidema en Sytse Schoustra oogsten veel bewondering en inspireerden de lezers tot het insturen van hun wolkenfoto’s.

Bekijk nog meer mooie wolkenluchten op: www.waddenvereniging.nl/waddenwolken.

RAMP OP HET WAD De gevolgen van de containerramp houden de gemoederen bezig. De documentaire van het programma Zembla veroorzaakte veel rumoer. Zo bleek dat de voice data recorder, de zwarte doos van het schip, niet naar behoren had gefunctioneerd. Hierdoor kan de ware toedracht van de ramp moeilijk worden achterhaald. Ook sluiten verschillende deskundigen niet uit dat het schip de bodem van de vaargeul heeft geraakt. Inmiddels heeft de Onderzoeksraad voor Veiligheid dringend geadviseerd dat grote schepen als de MSC Zoë een noordelijker en diepere route gebruiken. Bij het ter perse gaan van dit nummer was er nog geen nieuws over de afhandeling van de schadeclaims. Advocaten van reder en vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat houden elkaar in een verstikkende wurggreep.

De uitzending van Zembla kun je hier terugkijken: www.bnnvara.nl/zembla/artikelen/de-ramp-op-het-wad.

NIEUW WADDENBELEID De afgelopen jaren hebben natuurorganisaties, bedrijfsleven en overheden gewerkt aan de ‘Agenda voor het waddengebied’. In deze gebiedsagenda staan allerlei beleidsvoornemens, zodat de Waddenzee ook in 2050 ecologisch en economisch gezond is. De Waddenvereniging heeft hierin namens de natuurorganisaties inbreng geleverd. Rond februari/ maart wordt de Gebiedsagenda officieel ter inzage gelegd. Benieuwd wat het nieuwe beleid is of wil je er zelf nog op reageren?

Op www.waddenvereniging.nl/ gebiedsagenda staat meer informatie en een link naar het officiële document, zodra dat ter inzage ligt.

KOEKJES BAKKEN, RENNEN… We zien het meer en meer: mensen die acties op touw zetten om geld in te zamelen voor de Waddenvereniging. Schoolklassen die een sponsorloop organiseren, de verkoop van aangespoelde plastic speeltjes na de ramp met de MSC Zoe of donaties in plaats van een verjaardagscadeau. Wij zijn blij met alle betrokkenheid en de geweldige bedragen die door het hele land worden opgehaald. Om dit soort acties makkelijker te maken, hebben wij een speciaal actieplatform in het leven geroepen.

Via deze website kun je eenvoudig een actie starten en anderen om een bijdrage vragen.

Dus, doe je binnenkort mee aan een hardloopwedstrijd? Heb je zin om met je klas koekjes te bakken? Of wil je met je buren of sportteam in actie komen?

Ga dan naar www.voordewadden.nl en start meteen!

WADDENmagazine 4-2019 19

BERICHTEN VAN

de Ledenraad SAMENSTELLING: JORIEN BAKKER EN THOMAS LEERINK

OP

D

DA N GE A E

Plastic opruimen op Amelander strand Het is zaterdag 21 september, eind van de middag, en het strand west- en oostwaarts van Nes (Ameland) schittert schoon in de zon. Zojuist hebben dertig enthousiaste waddenliefhebbers de mouwen opgestroopt en minutieus plastic zakjes, visnettouwtjes, restanten van de overboord geslagen containers van de MSC Zoe, piepschuimstukjes en andere door mensenhanden gemaakte spullen weggeplukt uit het zand. Het geeft een voldaan gevoel, ook omdat we tijdens het opruimen genieten van de nazomerse warmte, frisse waddenlucht en verge-

20

zichten over zee.

Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de ledenraad, bestuur en medewerkers van de Waddenvereniging doen we meer dan het strand opruimen. We hebben groepsgesprekken over besturen en integriteit, klimaat- en zeespiegelstijging, fondsenwerving en het nieuwe meerjarig onderzoeksproject ‘Swimway’ voor een betere visstand in de Waddenzee. Het is goed om te zien dat kennisdeling tussen medewerkers en leden van bestuur en ledenraad heel verrijkend werkt.

Als ledenraad houden we op deze za-

terdag ook een korte vergadering. We benoemen twee nieuwe bestuursleden - na het statutair aftreden van Janette Worm. Taco Stoppels is bestuurskundige en heeft kennis van Europees beleid, waarmee hij een bijdrage kan leveren aan het internationaal draagvlak van de vereniging. Mark van Kruining heeft landelijk expertise op het gebied van water en beleid. Hij kent de Waddenvereniging vanuit zijn jaren als (bestuurs-)lid van de voorlichtingsgroep W4 en de organisatie van het Waddenwerkweekend.

Verder bespreken we de actualiteit,

RENATE DE BACKERE

Begin 2018 is de Ledenraad ingesteld, die de vroegere Algemene Ledenvergadering vervangt. De 21 gekozen leden vertegenwoordigen de leden van de Waddenvereniging en houden toezicht op het bestuur. De ledenraad houdt zich niet alleen bezig met financiën en beleid. We denken ook mee over acties, bescherming en voorlichting. En we zijn er om de band met de leden te versterken. We staan open voor ideeën en suggesties: ledenraad@waddenvereniging.nl.

zoals de vliegoefeningen van defensie boven het waddengebied, die zonder natuurvergunning worden uitgevoerd. Die veroorzaken steeds meer geluidsoverlast en verstoren zo de kwetsbare waddennatuur, bijvoorbeeld op Ameland. Ook het toerisme zal er uiteindelijk onder lijden.

Lutz Jacobi zegt meer druk te willen zetten om dit probleem aan te kaarten, zowel via de media als de Tweede Kamer.

Mogelijke oplossingen: hoger vliegen, excessen voorkomen en de route beter afstemmen op de natuur. Vanuit de ledenraad blijven we meedenken.

In mijn laatste column vroeg ik om reacties en vragen. Nou, dat heb ik geweten. Ik kreeg onder andere een aantal mails over de benodigde jonge aanwas voor onze vereniging, compleet met adviezen en aanbod om mee te denken. Erg fijn!

Ik kreeg ook een mail met een vraag over wanneer precies de volgende ledendag georganiseerd gaat worden, want dat zou immers in eerste instantie dit najaar gebeuren.

Maar in het vorige nummer schreef ik dat het voorjaar 2020 zal gaan worden. De mailer antwoordde: ‘Dat is mooi voor volgend jaar, maar waar is het overlegmoment/ledendag van 2019 gebleven?’

Nu staat er niet in de statuten geschreven dat er ieder jaar een ledendag georganiseerd moet worden - ontzettend leuk, maar een flinke klus - maar uit deze mail blijkt wel dat er een duidelijke behoefte is aan meer contact onderling en met ons, de ledenraad. En dat snap ik heel goed. We steken de hand in eigen boezem en zullen naast de korte verslagen in dit magazine ook onze vergaderingen op de website gaan aankondigen. Dat zullen wij ruim op tijd doen, omdat het volgens het huishoudelijk reglement zo is dat leden die de ledenraadsvergadering willen bijwonen, dit uiterlijk twee dagen van tevoren moeten aangeven bij de voorzitter. Zo geven wij geïnteresseerde leden de kans om zich aan te melden. De eerstvolgende vergadering is bij het ter perse gaan van dit nummer net geweest, dus houd de website in de gaten.

En blijven mailen naar ledenraad@waddenvereniging.nl!

COLUMN VOORZITTER JORIEN BAKKER WADDENmagazine 4-2019 21

COLUMN

MERLIJN TORENSMA

Lutz Jacobi

Als geboren Friezin en kleurrijk Tweede Kamerlid had ze al oog voor de Wadden. En nu staat ze als directeur aan het roer van de Waddenvereniging. In deze column deelt ze haar mening, belevenissen en ervaringen.

DYNAMIEK Bij het woord dynamiek, denk ik meteen ook aan dynamiet.

Het is een ‘beetje hetzelfde’ voor mij: bij beide denk ik aan ‘krachten verplaatsen’, ‘in beweging zijn’ en ‘knallen’.

Gelukkig is er geen sprake van dynamiet op het wad… Maar ik kan deze woordassociatie nooit uit mijn hoofd krijgen. Zie dit als een persoonlijke biecht.

moeten beschermen tegen overstromingen. Op dit moment speelt de herijking van het Deltaprogramma. Dit is een ronde door het land waarbij een ‘herbeoordeling’ is van de prioriteiten van dit programma, waarin de maatregelen staan die Nederland moeten beschermen tegen de effecten van de klimaatverandering.

Als we het hebben over het Deltaprogramma, dan hebben we het ook over Dynamiek op het wad speelt zeker bij de mogelijkheden om natuurherstel te stormen, waar we volgens de weerkoppelen aan versterking van voorspellers er meer en onze kustverdediging. Voor de meer van krijgen. In de film van Ruben Smit WAD, Gelukkig is er waddendijken biedt dit de mooverleven op grens van geen sprake gelijkheid om nu de kansen te water en land is te zien van dynamiet benutten voor verzachting van de harde overgangen tussen wat dit betekent voor op het wad… land en water. Bij het maken sommige in het waddenvan klimaatbuffers kunnen we gebied broedende vogels. zorgen voor herstel van de Hun nesten hebben geen natuur waar zoet en zout water elkaar bescherming en gaan teniet in de treffen. ‘Hard waar het moet, zacht storm, met alle gevolgen van dien. waar het kan’ is het motto van het Deltaplan. Die dynamiek is een echte plus Als we het hebben over stormen, voor het waddengebied. denken we ook aan de dijken die ons

22

WAD4U Ruim baan voor de jeugd! Altijd in het hart van het WADDENmagazine: vier jeugdpagina’s. Dat geeft jonge (en óók oudere) leden de kans even snel waddeninformatie te tanken.

HEB JE EEN VRAAG, OPMERKING, GOED IDEE? SCHRIJF, BEL OF MAIL NAAR: 93693 WADDENVERENIGING POSTBUS 90, 8860 AB HARLINGEN TEL.: 0517-4 SBRIEF NIEUW JEUGD LE DIGITA DE JE E-MAIL: INFO@WADDENVERENIGING.NL WIL .NL NIGING NVERE ONTVANGEN? MAIL JE E-MAILADRES NAAR INFO@WADDE TEKST: LIDEWIJ KEMME

Water komt en water gaat. De Waddenzee is door het spel van eb en vloed altijd in beweging. En dat allemaal dankzij de maan!

Hoe de getijden precies werken? Dat lees je allemaal in WAD4U. Opletten geblazen Door de aantrekkingskracht van de maan is er eb en vloed* in de oceanen. Bij hoogwater stroomt de Waddenzee via de geulen tussen de eilanden vol, tot het tij keert, het water wegstroomt en de hogere delen van de zeebodem droogvallen.

Ga je varen, dan moet je opletten dat er steeds genoeg water staat in de vaargeul. Ga je wadlopen dan moet je juist opletten dat je onderweg niet in diep water terechtkomt.

Niet alleen met de waterstand, ook met de kracht en de richting van de stroming moet je rekening houden.

Ook de kracht en de richting van de

wind zijn belangrijk. Hoe warm of koud is het? Serieus, je leven kan ervan afhangen.

Niets ligt vast Alle dingen waar jij onderweg op moet letten, maken de Wadden juist zo’n dynamisch gebied. De zeestroming neemt zand en slib mee, dat blijft liggen op wadplaten zodat nieuw land ontstaat. De planten die er gaan groeien houden het slib vast, maar stormen kunnen het land evengoed weer verwoesten.

De wind blaast zand tegen graspolletjes waardoor duinen ontstaan.

De hoge delen van de Waddenzee

warmen in de zomer bij eb op om bij vloed weer af te koelen (en andersom in de winter). Een dagelijks wisselbad.

Het tij regeert De planten en dieren die op het wad thuis zijn, hebben zich allemaal aangepast aan die sterk wisselende omstandigheden. Veel dieren leven op de klok van het getij. Twee keer per dag komen vogels bij laagwater voedsel zoeken op de platen, terwijl de zeehonden dan juist een dutje doen op een drooggevallen plaat.

Op de middenplaat kun je zien wat er zoal gebeurt door de dag heen.

*Kijk op www.waddenvereniging.nl/getijden hoe dit werkt.

WADDENmagazine 4-2019 23

WAD4U PIONIERS IN DE DUINEN

Pioniers zijn mensen die als eersten gaan wonen in wild en onbewoond gebied.

Na hen wordt het leven er makkelijker en komen er meer mensen.

Dat geldt ook voor planten. Sterke pionierplanten overleven in moeilijke omstandigheden, waarna andere soorten zich makkelijker kunnen vestigen.

HE NK PO

MA ST

A

A

HE NK PO

en zeeraket B kunnen goed tegen zout. Op het strand hoopt de wind zand ertegen op en hun wortels houden zand vast. Zo ontstaat er een duintje dat regenwater vangt. Nu kan er helmgras C groeien. Dat vormt een tapijt waar duindoorn D ontkiemt. Die kan tegen de felle zon, de wind, de arme grond.

De stekelige bosjes zorgen voor luwte en schaduw en een vochtige omgeving voor mossen, planten en struiken. Nu wordt het voor de duindoorn te voedsel- en schaduwrijk, maar de basis voor andere bosjes is gelegd.

Biestarwegras

MA ST

26

MA ST

C TIT US RE

HE NK PO

B

H IT

D

TIP

Er zijn nog meer plekken waar je zo’n opeenvolging van planten kunt zien.

Zandhopen die een tijd op een bouwterrein liggen, of nieuwe geluidswallen zie je langzaam begroeien. De klaproos is er vaak als eerste bij.

Krijgen ze de tijd dan komen er struiken bij. Eigenlijk hoef je niks te doen om een bos te laten groeien, alleen niet omhakken‌

WADDENVERENIGING, ROOTS MAGAZINE. EN PODIUM VLIELAND PRESENTEREN:.

Naar de wildernis

Eén eiland, drie dagen, zes films

- de mooiste verhalen uit de natuur Vrijdag 28 februari - zondag 1 maart én vrijdag 6 maart - zondag 8 maart, Vlieland Is er een betere plek om prachtige natuurfilms te bekijken dan een intieme bioscoop op een klein waddeneiland? Met het wad, de Noordzee en bos en duin voor de deur biedt Podium Vlieland een ideale combinatie van natuur en cultuur.

Samen met de mooiste bioscoop van Nederland en magazine Roots organiseert de Waddenvereniging al een aantal jaar met veel succes ieder voorjaar twee filmweekenden op Vlieland. Speciaal voor de liefhebbers van overdonderende landschappen, spectaculaire natuurbeelden en ontroerende verhalen - denk aan films als Into the wild en documentaires als Wad of De nieuwe wildernis - hebben we een reeks speelfilms en documentaires uitgekozen, waarin de mens het opneemt tégen of juist in harmonie samenleeft mét de natuur.

Van een overlevingstocht over de woeste noordelijke toendra tot prijswinnende natuurfilms.

Bijzonder trots zijn we op een exclusief voorproefje van de indrukwekkende waddendocumentaire Silence of the tides. In deze film van Pieter-Rim de Kroon staat de continue ‘ademhaling’ van het waddengebied centraal. Een film over getijden, steeds terugkerende cycli en contrasten.

Over de relatie tussen mens en natuur, tegen een decor van mist, wind, water en land, het constant veranderende licht en

altijd aanwezige horizon. Silence of the tides zal pas later in 2020 op de grote festivals in première gaan, maar de teaser van 20 minuten is nu al te zien op Vlieland.

En uiteraard gaan we ook weer zelf de wonderen van Werelderfgoed Waddenzee verkennen. Met dit jaar een wel heel spannende excursie. Samen met deskundige gidsen van de Waddenvereniging gaan we naar de oostkant van het eiland voor een sleepnetexcursie. Iedereen kan vanaf het strand helpen met het voorttrekken van het net. Na 50 meter slepen, trekken we het net op het strand. Heremietkreeftjes, visjes, garnalen, kwallen en krabben of zelfs een octopus: het is altijd weer een verrassing wat er wordt gevangen.

Speciaal arrangement Een arrangement voor dit bijzondere filmweekend, inclusief twee hotelovernachtingen, uitgebreid ontbijt, een fiets en natuurlijk de beste plaatsen bij de mooiste films, kost vanaf € 179,- per persoon.

Alle bezoekers krijgen ook nog eens 30 procent korting op een retourticket bij Rederij Doeksen.

Dit Wildernisweekend is te boeken via www.waddenvereniging.nl/naardewildernis.

Op de site is in de agenda ook het volledige programma te vinden.

WADDENmagazine 4-2019 27

REPORTAGE

Zo bewaak je

een dijk

Dijkwachter Tjitte Bergsma (65) is al zijn hele leven met de dijk verbonden. Als achttienjarige liep hij mee als vrijwillige dijkwacht tijdens de hevigste storm die hij ooit heeft meegemaakt. Tijdens die storm - in 1976 - sloeg een stuk van zo’n 200 meter uit de dijk.

TEKST: CARLIEN BOOTSMA FOTO’S: MERLIJN TORENSMA E.A. 28

HENK POSTMA

WADDENmagazine 4-2019 29

REPORTAGE

‘Ik was die dag in 1976 bij mijn vriendin in Harlingen’, vertelt Tjitte Bergsma op zijn kantoor in het steunpunt bij Oosterbierum (boven Harlingen, red.) ‘Aan de pannen op het dak kon ik horen dat het heel hard ging waaien.’ Bergsma snelde terug naar zijn woonplaats Zurich. Eenmaal aangekomen waren zijn dorpsgenoten al aan het wachtlopen. Ook Bergsma ging wachtlopen.

Het waaide op het hoogtepunt van de storm windkracht 11 à 12. De dijk was gehuld in duisternis en het zoute water blies horizontaal over de waterkering.

Het is de hevigste storm die Bergsma ooit heeft meegemaakt. En hij vertelt erover met grootse bewondering. De vrijwilligers ontdekten schade aan de dijk. Een stuk van zo’n 200 meter was weggeslagen. Bergsma: ‘We hebben toen met trekkers en een kiepwagen een hele berg stenen in dat gat gegooid.’ Zijn vader was daar met materieel van zijn loonbedrijf bij betrokken.

Het ging er heftig aan toe, herinnert Bergsma zich. Een deel van de stenen rolde door de kracht van het water pardoes de zee in.

Lijnrecht en majestueus Het dreunende geluid waarmee een golf kapotslaat.

De uitloop van het water tegen de glooiing. Het is voor Bergsma nog altijd prachtig om te zien. Hij houdt van het wad. Niets mooier dan een flinke storm en de aanblik van ‘zijn’ dijk. Zo lijnrecht en majestueus in het landschap. ‘Bij zee is het elke dag anders.’

Bergsma - rond brilletje en grote grijze hoefijzersnor - staat boven op de dijk bij Oosterbierum. De dijkwachter is altijd dicht bij de dijk gebleven: hij groeide op in het Friese Zurich - een verzameling huizen op de grens van water en land. Zijn vader werkte als loonwerker aan het verhogen van de waterkering en Bergsma liep als jongen dus al mee als vrijwillige dijkwacht. Hij legt uit hoe het er in die tijd aan toe ging. ‘Als het flink ging waaien, kwamen mensen bij de deur om de mannen en jongens te ronselen. Iedereen die ouder was dan achttien moest meelopen. Uiteindelijk waren er zo’n veertig man op de been.’

Wachtlopen langs water Het had wel wat, zegt hij. Een café tegenover het steunpunt verzorgde koffie en broodjes. ‘Vanaf het steunpunt reden we met taxi’s met daarin vier personen naar de dijk. Ieder had z’n eigen vakken die 30

hij moest controleren. Na anderhalf uur wachtlopen moesten we weer terug zijn op de plek waar we waren afgezet. Dan nam een nieuwe groep het over.’ Tijden veranderen. ‘We leven in een hightech wereld’, zegt Bergsma. En hoogwater is tegenwoordig al ruim van tevoren te voorspellen en daardoor is er ook beter naar te handelen. Een aantal jaren geleden maakten vrijwillige dijkwachten geleidelijk aan plaats voor professionele.

Het personeel van de waterschappen neemt onderwijl het overgrote deel het wachtlopen voor zijn rekening.

De dijk in optima forma Inmiddels werkt Bergsma al ruim 25 jaar voor het Wetterskip Fryslân. Als voorman dijkwerken is hij verantwoordelijk voor het onderhoud van de dijk vanaf de kop van de Afsluitdijk tot aan Harlingen. Hij zorgt dat de dijk in optima forma verkeert: vangt er mollen, maait het gras, vult de voegen tussen basaltstenen en praat met pachters. Hij draagt vandaag zijn oranje dijkwachtersjas en heeft zijn muts tot ver over zijn oren getrokken. Een portofoon prijkt aan zijn jas.

Er is echter geen enkele reden tot zorg op deze herfstachtige dag. Geen storm op komst, geen springtij of dreiging anderszins. Bergsma kijkt tevreden uit over een vrij vlakke Waddenzee. Achter hem strekt zich de dijk tot in de oneindigheid. Een regengebied tekent donker tegen de horizon af. Tijdens zijn controleronde eerder vandaag hoort hij de zee zingen, zo zegt hij. ‘Een teken dat er veel wind aankomt.’ Bergsma is gek op zijn werk, doet niets liever. In zijn vakantie fietste hij eens naar Lauwersoog (zo’n 70 kilometer, red.) ‘om eens te kijken hoe het er daar aan toe gaat.’

Containers op drift Ook Bergsma is met extreem hoogwater op de dijk te vinden. Hij zegt: ‘Aan de beweging van het water kun je al zien dat er schade is. Dat leer je wel herkennen.’ Het water kolkt dan net anders. Al gebeurt het praktisch nooit dat er grote beschadigingen aan de dijk ontstaan.

Het gebeurt sowieso niet regelmatig dat er dijkbewaking wordt ingesteld. Ongeveer een keer per jaar. Maar als het gebeurt, dan is het ook alle hens aan dek. De laatste keer dat de dijkwachten op de been waren, is in januari 2019 geweest. Door de harde wind in combinatie met springvloed bestond toen het risico dat de containers - die bij de MSC Zoe overboord waren

geslagen - de dijken zouden beschadigen. Spannend vindt Bergsma wachtlopen tijdens storm allang niet meer. Hij is sowieso geen man waarvan de hartslag snel omhoog schiet. Sterker nog: hij is groot liefhebber van storm. Als hij met noodweer op de dijk is geniet hij van de natuurkrachten. Die zoutachtige geur. En dan het geluid: ‘Dat het zo hard waait dat je eigenlijk niets meer hoort.’ Al komt niets meer in de buurt van die ene zware storm. ‘Als je de storm van ’76 meegemaakt hebt, valt alles nu wel mee.’

Als het water stijgt Jan Wolters, coördinator bij Wetterskip Fryslân, legt uit wanneer dijkbewaking wordt ingezet. Twaalf uur voor hoogwater komt bij het waterschap een melding binnen: een waarschuwing van het Watermanagementcentrum Nederland. Dan is er werk aan de winkel, weten Wolters en zijn collega’s. ‘We krijgen dan bijvoorbeeld de melding dat het waterpeil bij Harlingen 2,70 meter boven NAP wordt. Of hoger. Reden voor ons om te gaan nadenken over opschalen of dijkbewaking.’

Het komt erg precies. Als het waterpeil hoger uitkomt dan 2,80 meter boven NAP wordt het draaiboek erbij gepakt. Bij 3,00 meter wordt effectieve dijkbewaking ingezet. Een uur of zes voor hoogwater zijn we er wel uit wat we gaan doen.’ Als het nodig is, worden de dijkwachten ingezet. Die gaan met storm de dijk op om te controleren of ergens schade ontstaat. Soms lopen ze op de gehele vaste wal (van de kop Afsluitdijk tot aan Lauwersoog in het geval van het Wetterskip Fryslân).

Wolters: ‘Het kan ook dat er alleen dijkwacht wordt gelopen op een aantal trajecten waar het water hoger komt dan 3,00 meter boven NAP.’

Dijkbewakers ‘De benodigde dijkposten worden bezet en van daaruit wordt de operatie gecoördineerd. De dijkwachten gaan altijd in tweetallen de dijk op’, zegt Wolters. Op de vaste wal zijn zo’n veertig man actief, waaronder drie vrijwilligers. Op de Waddeneilanden zijn de dijkwachten bijna allemaal nog vrijwilligers. Voorheen was dat op de vaste wal ook het geval. Inmiddels is het overgrote deel op de vaste wal werkzaam bij het waterschap.

‘Mensen die normaal gesproken de muskusratten bestrijden, hebben ook cursussen ‘visuele

‘Aan de beweging van het water kun je zien of de dijk is beschadigd’ bewaking dijken’ gevolgd.’ Op de eilanden is het anders, daar werken veel minder mensen bij het waterschap en houden eilandbewoners de dijken vrijwillig in de gaten.

Wolters: ‘Tijdens een storm kan er iets gebeuren wat ongewenst is. We hopen dan dat het wordt waargenomen door de dijkbewaking. Dat is niet altijd even makkelijk. Het is slecht weer en het zicht is vaak minimaal.’

Als er schade aan een dijk ontstaat, is er een aannemer stand-by die bij het eerste laagwater een noodreparatie uitvoert, zodat de dijk voor het volgende hoogwater weer is hersteld. ‘Het gebeurt ook nog wel dat een tweede hoogwater volgt, waarbij opnieuw dijkwacht moet worden ingezet’, zegt Wolters. Dan wordt de hele cyclus opnieuw in gang gezet.

WADDENmagazine 4-2019 31

32

INTERVIEWS

Meer dan een trui

De Wijs-sweater en t-shirt, de Harlinger visserstrui en andere mooie producten uit onze webshop zijn het resultaat van een bijzonder samenwerking tussen de Waddenvereniging en Blue LOOP Originals.

Deze ‘waddenproducten’ zijn niet alleen online te koop, ook ondernemers verkopen ze.

Waarom doen ze dat?

TEKST: MARRIT VAN DEN AKKER

Wie: Sabine Mesli Winkel: Dinges Locatie: Dorpsstraat, Vlieland ‘Elk jaar kwam ik drie weken achter elkaar met mijn ouders naar Vlieland om te kamperen op camping Stortemelk. Ik ben een echt campingkind en ken het eiland dan ook als mijn broekzak. Zo’n dertig jaar geleden ben ik vanuit Duitsland naar Vlieland verhuisd en ben ik mijn winkel Dinges begonnen. Ik kreeg vaak de vraag of ik ook de ‘Wees wijs met de Waddenzee-shirts’ verkocht. Dan kwam er al snel een gesprek op gang over herinneringen en het voorlichtingskarretje van de Waddenvereniging dat in de haven stond. Uiteindelijk heb ik de Waddenvereniging gebeld met de vraag of ik de kleding kon verkopen. Zodoende verkoop ik nu de mooie shirts en truien in mijn winkel.

Niet veel later kwam ik in gesprek met Blue LOOP. Ook dat klikte goed, waarna ook die producten in de verkoop kwamen vanuit Dinges. Bij die kleding kunnen we een oprecht verhaal vertellen, omdat wij van Dinges het ontzettend belangrijk vinden dat het wad een stem krijgt. Dat de Waddenvereniging het goede voorbeeld geeft voor duurzame kledingproductie, samen met Blue LOOP, geeft mij hoop voor de toekomst.

Het valt mij op dat veel mensen een warm en nostalgisch gevoel krijgen bij de shirts en truien met de slogan ‘Wijs met de Waddenzee’. Ik vraag dan vaak of ze weten waar dat voor staat en wat denk je? Niet veel mensen associëren het met de Waddenvereniging. Dat is toch gek? Ik vind het in elk geval jammer en daarom ga ik dan in gesprek. Soms voer ik een discussie en meestal geef ik flyers en lidmaatschapskaartjes mee. Ik vind dat leuk en wil als winkelier alleen producten verkopen waar ik achter sta. Daarom verkopen we bij Dinges veel gerecyclede producten. Ik zie het dan ook echt als een plicht om mensen voor te lichten over de natuur en duurzaamheid.’

WADDENmagazine 4-2019 33

Wie: Igor van Leeuwen Winkel: De Mof Locatie: Haarlemmerdijk, Amsterdam ‘Wat is duurzaamheid, dat is zo’n essentiële vraag. Voor De Mof in Amsterdam is dat milieuvriendelijke productie met recycling én in samenwerking met lokale initiatieven. Maar het is ook de kleding die degelijk en betrouwbaar geproduceerd wordt en daardoor langer meegaat, waardoor het onze interesse heeft.

Ik heb in 2002 de winkel overgenomen van mijn oom, die betrokken was bij Blue LOOP. Ik vond het mooi om de producten van Blue LOOP een vaste plek te geven in de winkel. Zo kwam ook de vraag of we wilden samenwerken met de Waddenvereniging en de sweaters konden verkopen. Ik was daar sceptisch over, is er wel een markt voor? Maar inmiddels loopt de verkoop prima. Het is als ondernemer ook leuk om een steentje bij te dragen aan een betere en duurzame wereld en ik ga graag het gesprek aan met mijn klant. Soms krijgen we een kritische vraag over het materiaal en dan ga ik met Blue LOOP inventariseren of er alternatieven zijn. Ik vind het belangrijk dat de consument zich bewust is van het productieproces en wat er allemaal bij komt kijken. Zodoende hebben we onze etalage bijvoorbeeld volgestopt met plastic: dat is confronterend en daarmee spannend. Schrikt het klanten af?

Misschien wel, maar mensen die de winkel binnenkomen staan open voor een goed gesprek.

De Mof is de enige winkel op het vasteland die de truien en shirts van de Waddenvereniging verkoopt en in Amsterdam lopen best wat interessante doelgroepen rond voor deze kleding. Een oudere generatie die herinneringen heeft, jongeren die het herkennen van hun ouders en de boodschap willen uitdragen. Ook toeristen die spontaan de winkel binnenkomen vertel ik het verhaal en zij dragen met liefde die boodschap uit. Door de verkoop van de Blue LOOP-producten en de Waddenvereniging-kleding klopt het plaatje voor ons ook steeds meer. Het wordt alsmaar logischer om bezig te zijn met duurzaamheid en streven naar een nieuwe standaard. De Mof bestaat al 134 jaar en staat voor degelijke kleding die lang goed blijft. Maar het belangrijkste dat ik altijd wil meegeven: koop iets waar je echt gelukkig van wordt.’

34

.DECEMBER CADEAUMAAND!.

‘Als leverancier van duurzame buitensportmerken zoals Blue LOOP gingen we een bijzondere samenwerking aan met de Waddenvereniging’, vertelt Ron van der Wiel van Ideavelop. ‘We delen de passie voor natuur en duurzaamheid en we worden vrolijk van mensen die met volle teugen van de natuur genieten. We hebben een speciale band met de natuur en de Wadden in het bijzonder. Onze producten zijn gemaakt voor en door de natuur en we zijn dan ook trots op ons partnerschap. Genieten van de waddennatuur en oog voor natuurbehoud, daarin hebben we elkaar gevonden en dat is veel waard.’

Krijg nu een paar duurzame BlueLOOP sokken cadeau bij een bestelling in de webshop www.wijsmetdewaddenzee.nl* *minimale besteding € 100,-, zolang de voorraad strekt.

INTERVIEWS Wie: Saskia van de Nieuwegiessen Winkel: Waddenchic Outdoor Fashion Locatie: Midsland, Terschelling ‘De samenwerking tussen Blue LOOP en de Waddenvereniging is ontstaan op Terschelling. Voormalig Waddenvereniging-directeur Arjan Berkhuysen en ik raakten in gesprek tijdens een wadexcursie voor ondernemers. Blue LOOP kende ik al vanwege het merk Icebreaker dat ik ook in mijn winkel verkoop. Ik zag het als een logische en mooie stap om de Waddenvereniging en Blue LOOP met elkaar in contact te brengen.

Het is mooi om te zien dat iedereen elkaar kan versterken: de Waddenvereniging verkoopt nu kleding en merchandise waarbij het verhaal klopt. En ik als ondernemer krijg de kans om dit verhaal ook met mijn klanten te delen. Samen sparren we over nieuwe producten en verbeterkansen. In mijn winkel verkoop ik functionele outdoorkleding, maar ik focus me ook op fashion. Het moet er ook goed en stijlvol uitzien. De kleding van Blue LOOP sluit daar perfect bij aan. Het is kleding met een eigen stijl en elk item is uniek. Dat past in mijn concept. Blue LOOP heeft een sterk verhaal maar ook kennis en kunde. Ze zijn continu bezig met de kleding ‘beter’ en mooier maken. Er is een mooie vriendschap

Wie: Dorine Borkent Winkel (en B&B): Onder Zeil Locatie: Reeweg, Schiermonnikoog ‘Toen ik in 2016 een pand kocht op Schiermonnikoog, moest het nog worden verbouwd. Ik hing posters voor het raam met de aankondiging dat er een Bed & Breakfast zou komen en een nautische lifestylewinkel. Nog voordat ik de winkel opende had ik een voorstel van Blue LOOP: of ik met hen wilde gaan samenwerken. Ik wil met de B&B en de winkel duurzaamheid en milieubewust leven uitdragen, dus dat sluit mooi op elkaar aan.

uit ontstaan met Ron van der Wiel van Blue LOOP (zie kader) en dat geeft diepgang aan mijn ondernemerschap. Mijn winkel is meer dan alleen een etalage en een kassa: ik vertel graag het verhaal achter de kleding.

Duurzame kleding wordt steeds populairder en belangrijker. Ik merk de laatste twee jaar echt een verschil. Toch is er nog wel een weg te gaan, want vooral de prijs van de producten blijft een hobbel.

Als een product gemaakt is uit gerecycled materiaal dan is het niet goedkoper. Dat is nog niet altijd logisch voor de klant.

Toch verkoopt de kleding goed in mijn winkel en komen mensen er ook voor terug. Soms kopen ze met twijfel een dure trui of shirt, maar hoor ik daarna dat ze nooit meer zonder willen.’

Voor wat betreft de B&B doe ik mijn best met het treffen van isolatievoorzieningen, een zonneboiler, zonnepanelen voor stroom en waar mogelijk gebruik ik biologische producten.

De boodschap over duurzaamheid draag ik ook uit. In de winkel geef ik aan dat recycling van materialen belangrijk is en dat er een verhaal achter de producten zit. Zo ben ik ook de sweaters van de Waddenvereniging gaan verkopen.

Ik ken de Waddenvereniging goed, want mijn ouders zijn leden van het eerste uur. Ik zeilde met hen in de zomers over de Wadden en had zelf als kind ook de befaamde trui aan. Het gebied is schitterend, daar moeten we zuinig op zijn. Het besef dat je ‘Wijs met de Wadden’ moet zijn loopt als een rode draad door mijn leven en ik ben me er dan ook erg van bewust dat we op onze aarde moeten passen. Dat mensen met de koop van de trui de Waddenvereniging steunen, vertel ik ook. Dat geeft een extra goed gevoel!’

Wilt u als ondernemer ook Wijs met de Waddenzee-producten verkopen en daarmee het werk van de Waddenvereniging steunen?

Stuur dan een mail naar community@waddenvereniging.nl en we nemen contact met u op.

WADDENmagazine 4-2019 35

HENK POSTMA

50

HENK POSTMA

LAUWERSMEER

HENK POSTMA

JAAR

Zoute kwelgebied Marnewaard.

Overloop bij Ezumakeeg.

De jeugd heeft de toekomst In 2019 is het 50 jaar geleden dat de Lauwerszee werd afgesloten. Zout water werd zoet. De afsluiting vormde de geboorte van het Lauwersmeer. Nu ligt op de voormalige zeebodem een nationaal park vol vogels en orchideeĂŤn. In het slot van deze vierdelige serie: de toekomst van het Lauwersmeergebied voor morgen en de nieuwe generaties.

TEKST: BAS BIJL 36

De grens tussen de provincie Friesland en Groningen loopt dwars door de voormalige Lauwerszee. De Friese kant van de Lauwerszee is van oorsprong een relatief laaggelegen gebied ten opzichte van het Groningse Hogeland. Het veenpakket, dat in Friesland in vroeger tijden aanwezig was, is grotendeels afgegraven voor onder meer turfwinning. Hierdoor was dit gebied zeer gevoelig geworden voor overstromingen. Tijdens de watersnoodramp van 1953 ging het daar dan ook bijna mis.

Het garanderen van de veiligheid van de kustbewoners aan de Friese kant van de Lauwerszee was een van de redenen om in 1969 de Lauwerszee af te sluiten. Door de klimaatverandering en de voorspelde zeespiegelstijging is nu, 50 jaar later, de waterveiligheid van het gebied opnieuw in het geding. Verhogen we alleen de bestaande dijken of richten we het gebied op een nieuwe duurzame manier in?

Vanwege de voorspelde zeespiegelstijging zijn nieuwe landelijke normen voor de waterveiligheid opgesteld, die ook voor het Lauwerskustgebied gelden. De nieuwe normen bieden kansen om het gebied ecologisch, maar ook economisch toekomstbestendig en veilig te maken. De waterschappen krijgen de opdracht om de zeedijken bij het Lauwersmeer de komende jaren te versterken. Dit gebeurt in breed overleg met vele betrokken partijen,

VERDIEPING

JH KAMMAN

Reeën en ganzen in het Lauwersmeer

Grote grazers.

De zeeforel weer laten zwemmen tussen zoet en zout.

waaronder de natuurorganisaties. Al deze partijen denken mee hoe de dijk als een ecologisch verantwoorde en veilige overgang tussen land en zee kan dienen.

Herstellen van verbindingen De Waddenvereniging kijkt ook op grotere schaal naar het herstel van het Lauwerskustgebied. Het gaat daarbij om de verbinding tussen de Waddenzee, het Lauwersmeer en de oorspronkelijke riviertjes, zoals het Reitdiep dat vanuit NoordDrenthe in het Lauwersmeer uitmondt.

Omdat water- en natuurbeheerders meer gebieden inrichten voor de opvang van regenwater en de riviertjes richting het Lauwersmeer meer laten slingeren, duurt het langer voordat het zoete water het brakke Lauwersmeer bereikt. Dit zijn maatregelen die de effecten van klimaatverandering (denk aan hele natte maar ook hele droge periodes) kunnen opvangen. Ook een vrijere verbinding tussen het Lauwersmeer en de Waddenzee draagt bij aan het opvangen van de zeespiegelstijging. Slib en zand uit de Waddenzee kan dan weer bezinken en het Lauwersmeergebied laten meegroeien met de toekomstige zeespiegelstijging.

Natuurdromen Dit zogenaamde grote systeemdenken past goed in het Natuurwinstplan Grote Wateren, een nieuwe ambitie van de

Nederlandse overheid. Twee doelen staan centraal: het herstellen van het oorspronkelijke karakter van grote wateren naar een robuust ecologisch systeem én het behalen van de Natura 2000-doelstellingen - het beschermen van flora- en faunasoorten en hun leefomgeving.

Dit natuurwinstplan past goed bij de ideeën in het Manifest Lauwerskust. Natuurfotograaf en wadloper Henk Postma verwoordt zijn visie op de toekomst van het Lauwerskustgebied daarin als volgt: ‘Het Lauwersmeer kent dan een rijke diversiteit aan planten en dieren die optimaal gedijen op wadplaten en rietlanden in een wisselend waterpeil. Trekvissen en vele vogels zijn in grote aantallen tot ver in het achterland van het Lauwersmeer te vinden.’

Nieuwe generatie Vanuit de landbouwsector stelt Aaltje Rispens: ‘Ook in 2100 is voedsel nodig voor de grote wereldbevolking, dat ondanks de klimaatverandering goed langs de waddenzeedijk kan worden geteeld. De afstand tussen de zee en de landbouwpercelen wordt benut voor zilte groenten en als buffer tegen de verzilting. ’Met de Natuurschool in Lauwersoog en het Instituut voor Natuureducatie (IVN) heeft de

Waddenvereniging voor scholen in het Lauwerskustgebied het educatieve programma Fisken op Raais (vissen op reis) ontwikkeld.

In de klas en buiten in het Lauwersmeergebied wordt uitgebreid aandacht besteed aan de ecologische gevolgen van de aanleg van de Lauwersmeerdijk voor zowel de onderwaterwereld (de vissen) als de bovenwaterwereld (de vogels).

De schoolklassen die de afgelopen tijd het Lauwersmeerprogramma via de Natuurschool volgden konden een prijs winnen: een vaartocht van het zoete Lauwersmeer via de zeesluis naar de zoute Waddenzee, die de vissentrek symbolisch nabootst.

Voor de prijsvraag gaven kinderen op vrije wijze uiting aan hun gevoel over het Lauwerskustgebied en de toekomst. Verrassende inzendingen kwamen binnen zoals het gedicht ‘Lauwersmeerzee’.

Samen met de bewoners en ondernemers uit het gebied, met lokale, regionale en nationale overheden én met de jeugd ontwikkelen we het Lauwerkustgebied tot een prachtig waterveilig en klimaatbestendig gebied waar het goed wonen, werken en recreëren is.

Voor het gedicht en meer informatie over de Lauwerskust: www.waddenvereniging.nl/lauwerskust.

WADDENmagazine 4-2019 37

MARCEL VAN KAMMEN

Over In de beroemde fabel brengt de krekel flierefluitend de zomer door. De mier doet het heel anders.

Die verzamelt gedurende de zomer ijverig zaden en brengt die naar zijn nest. Wanneer het eenmaal

scholekster .

38

wintert heeft de krekel honger, terwijl de mier van zijn voedselvoorraad geniet. De moraal: hard werken loont. Maar de fabel zegt ook iets anders: de winter is voor dieren en planten in de natuur

een jaargetijde waar niet mee te spotten valt. In het waddengebied zelfs nog meer dan op andere plaatsen in het land. Hoe komen dieren en planten van het wad de winter door?

De SCHOLEKSTER is voor een steltloper zwaar gebouwd en kan wel tegen een stootje. Met zijn stevige oranjerode snavel prikt hij bij eb in de wadbodem om wadpieren, zeeduizendpoten en kokkels te vangen. Scholeksters leggen voorafgaand aan de winter vetreserves aan. Die zijn hard nodig om extra energie te leveren om hun lichaam op temperatuur te houden tijdens guur winterweer. Anders dan bijvoorbeeld kieviten en goudplevieren kunnen scholeksters goed tegen kou en de overgrote meerderheid van de Nederlandse scholeksterbevolking overwintert langs de Waddenzee. Maar bij strenge vorst en harde oostenwind, waardoor wadplaten niet meer onderlopen, bevriest de wadbodem en kunnen scholeksters niet meer bij hun voedsel.

De vogels zien zich voor een dilemma geplaatst: wegtrekken naar Zuid-Nederland of zelfs Noord-Frankrijk, of gokken dat het vriesweer snel voorbij is? Veel scholeksters verlaten tijdens vorstperiodes de Waddenzee. Zo werden tijdens zo’n ‘vorsttrek’ in de strenge winter van 1995 op 1996 bij Scheveningen meer dan duizend naar het zuiden vliegende scholeksters per uur geteld.

Volgens tellingen stierven tussen de 1900 en 2000, vooral jonge onervaren vogels, en in winters waarin een Elfstedentocht werd gehouden, soms tot 10.000 scholeksters.

NATUUR

winteren

De waddenwinter kan bar en boos zijn. Hoe bereiden dieren zich voor op de winter en welke manieren hebben ze om de winter te trotseren?

TEKST: MARCUS WERNER

Het waddengebied vormt het leefgebied voor dit bijzondere knaagdier, dat uitsluitend in Nederland voorkomt. De NOORDSE WOELMUIS, in feite een ondersoort van de in Europa levende noordse woelmuis, komt voor op Texel, Vlieland, in Zuidwest-Friesland, delen van Noord-Holland en in Zeeland. Eind negentiende eeuw leefden er zoveel noordse woelmuizen op Texel, dat ze simpelweg met

De Waddenzee speelt als zogeheten kinderkamer een bijzondere rol in het leven van de SCHOL. Volwassen exemplaren van de platvissoort leven vrij ver uit de kust in de Noordzee. Daar scharrelen zij over de bodem op zoek naar dierlijk zeeleven, bijvoorbeeld in de bodem ingegraven zandspieringen, kokerwormen en jonge zee-egels. De wintermaanden, december tot maart, vormen de paaitijd van de schol. Mannetjes- en vrouwtjesschollen die klaar zijn voor de voortplanting verzamelen zich op speciale plekken in de Noordzee. Daar deponeren de mannetjes hun sperma over door de vrouwtjes uitgestoten eieren. Zo’n zogeheten paaigrond ligt ongeveer halverwege Engeland ter hoogte van Zeeland. De bevruchte scholeitjes en daarna schollarven van ongeveer zeven millimeter groot, drijven met zeestromen mee richting de Waddenzee. Onderweg verandert de larve in een plat minischolletje. De jonge schollen komen in het voorjaar in de Waddenzee aan, waar zij in het warme voedselrijke water op de platen snel opgroeien: vandaar de term ‘kinderkamer’.

stokslagen konden worden gedood.

Kabeljauwvissers gebruikten ze als aas. In de zomer is de noordse woelmuis vooral ’s nachts actief, maar in de winter draait hij zijn ritme om en is overdag actief. Op het menu prijken in de zomer groene delen van riet, biezen en grassen, en in de winter vooral wortels, zaden en schors.

Noordse woelmuizen graven gangen in de bodem met nestruimtes en voorraadkamers die ’s winters worden gevuld met stukjes stengels en gras.

ADOBESTOCK

JELGER HERDER

noordse. woelmuis.

schol.

WADDENmagazine 4-2019 39

NATUUR TOCK ADOBES

WIK I

ORCHIDEEËN behoren tot de door plantenliefhebbers meest gewaardeerde bloemplanten.

Hun zeldzaamheid speelt hierin waarschijnlijk een rol: in Nederland zijn de voedselarme natte plekken waar orchideeën groeien schaars. Op de Waddeneilanden zijn orchideeën onder meer in natte duinvalleien te vinden. Maar ook de complexe en vaak fraaie bloemen waarmee orchideeën insecten lokken voor de bestuiving, zullen een rol spelen. Zo bootsen diverse orchideeënsoorten met hun bloemen insecten na, waarvan de echte exemplaren proberen met de bloemen te paren. Orchideeën zijn meerjarig en bloeien soms pas na veertien jaar. Ondergronds vormen zij twee knollen vol voedingsstoffen, waarvan de één dient om de winter mee door te komen en de ander energie levert voor de bovengrondse stengel en bloei. Aan deze knollen danken orchideeën hun benaming: ze hebben de vorm van een teelbal - orchis in het oud-Grieks.

orchideeën.

haas.

De HAAS speelt op de kwelders langs de Waddenzee een bijzondere rol, vooral in de winter. Eigenlijk is hij een soort terreinbeheerder. Hazen houden geen winterslaap, maar blijven actief en moeten ook voedsel zoeken, iets dat zij vooral ’s nachts doen. In de winter zijn de bovengrondse delen van de meeste kwelderplanten afgestorven. De gewone zoutmelde, die op de laaggelegen kwelder groeit, is een van de uitzonderingen. Hazen, die in andere jaargetijden vooral grassen eten, schakelen in de winter over op bast en takken van houtige struiken, waaronder gewone zoutmelde.

Uit onderzoek blijkt dat het winterse geknaag van hazen aan gewone zoutmelde voorkomt dat deze plant andere planten van de lage kwelder wegconcurreert. Dat zijn onder meer gewoon kweldergras, schorrezoutgras en zeeweegbree, geliefd voedsel van rotganzen. Zo kunnen dankzij de haas veel meer rotganzen in de Waddenzee overwinteren.

RUURD JELLE VAN DER LEUIJ/BB

bijenwolf.

van de halfdode bijen.

Volwassen BIJENWOLVEN leven van enkele weken tot maanden tussen mei en oktober. Overwinteren doet de soort met zijn inmiddels verpopte larven. In de relatief warme en vochtige broedkamers diep in het zand zijn de omstandigheden ideaal voor de groei van voor de larven gevaarlijke schimmels en bacteriën. Maar hiertegen neemt de bijenwolf beschermingsmaatregelen. Uit een speciale klier

In de wadbodem ingegraven schelpdieren vormen een belangrijke voedselbron voor tal van wadvogels. KOKKELS, met hun bolle en geribbelde schelpen, worden veel gegeten door scholeksters en eidereenden. Zachte winters zijn voor de kokkel, net als voor het overige leven in de wadbodem, geen probleem. Omdat bij koude de levensprocessen langzamer verlopen, hoeven er niet veel energiereserves te worden aangesproken - de dieren leven op een laag pitje. Ook kruipen kokkels en ander bodemsoorten wat dieper de bodem in, weg van het koude wadoppervlak. Heel anders is dat wanneer het wad bevriest bij harde oostenwind en lage

omwikkelt het vrouwtje de voedselbijen met een pasta die voor schimmels gunstige condensvorming tegengaat. Het bijenwolf-ei zelf scheidt zo gauw de broedcel wordt dichtgemaakt schimmeldodende stikstofoxidegas uit. Daarnaast loodst de vrouwtjesbijenwolf haar kroost zo gezond mogelijk door de winter door elke larve een afscheiding vol antibiotica producerende bacteriën mee te geven.

waterstanden, dezelfde omstandigheden als die voor scholeksters fataal kunnen zijn. Zo’n vorstperiode trad voor het laatst op in maart 2018. Kokkels blijken dan van de schelpdieren het gevoeligst voor bevriezing. In een onderzoek bij het Duitse Waddeneiland Sylt bleek in de strenge winter van 1995 op 1996 zo’n 80 procent van de kokkels te zijn gestorven.

Op hoger gelegen wadplaten, die bij eb langer droog liggen en meer te lijden hebben van ijsgang, was de sterfte zelfs 100 procent.

kokkel .

WADDENmagazine 4-2019 41

ADOBESTOCK

Deze tot anderhalve centimeter grote wesp dankt zijn naam aan het vangen van honingbijen als voedsel voor de larven.

De vrouwtjes van dit in duinen en andere zandige gebieden levende insect uit de familie van graafwespen, graven tot wel één meter lange gangen in het zand, met aan het eind tot soms dertig broedkamers.

Elke kamer wordt voorzien van een ei en enkele met een steek verlamde honingbijen. Eenmaal uitgekomen eten de larven

Genietwad

VAN HET WAD: BOEKEN, APPS, WANDELINGEN, ETEN, KUNST EN MEER TEKST: PAULA ZUIDHOF

beleven.

lezen.

Reddingboot gered

Sterren spotten Je moet er een beetje geluk bij hebben, maar bij geen of weinig bewolking zijn de sterrenwandelingen van Stichting Natuurlijk Oosterend Terschelling, in samenwerking met Staatsbosbeheer, een magische ervaring. De dark sky-wandelingen worden gehouden op zondag 29 december vanaf 17.00 uur. Gratis deelnemerskaarten zijn

verkrijgbaar vanaf tweede kerstdag bij Schapenkaasboerderij De Zeekraal, Restaurant Heeren van der Schelling en Vakantiepark Tjermelân. De begeleide groepswandelingen starten en eindigen bij het vakantiepark. Onderweg is er muziek, warme chocolademelk met pondkoek en, met dat beetje geluk, heel veel sterren.

zien.

Papierinstallaties en Lichtwezens In Galerie Het Posthuys in De Koog op Texel zijn van 18 december 2019 tot en met 29 maart 2020 werken te zien van Marian Smit en Maurice Christo van Meijel, Jürgen Reichert en Marieke Peters. Marian Smit exposeert al vanaf 2010 in Het Posthuys, zowel solo als in samenwerking met Maurice Christo van Meijel. Jürgen Reichers prijst zijn ‘Lichtwezens’ aan als huisgenoten die op een schemerig plekje hun volle schoonheid prijsgeven. Marieke Peters toont werken van glas en keramiek.

Locatie: Brink 14, De Koog, Texel.

42

De Terschellinger publicist Jan Heuff schreef BRAVO Terschellingers als hommage aan onbaatzuchtige redders. Het boek beschrijft een belangrijke episode uit het Terschellinger reddingwezen, waarin twee reddingboten met de naam Brandaris opeenvolgend actief waren. De eerste verging met man en muis. Voor de tweede dreigde, na 519 mensenreddingen, de slopershamer.

Dankzij grondige restauratie door vrijwilligers van de Stichting Museumboot Terschelling kwam de reddingboot als herboren terug en bezit nu de status van Nationaal Varend Erfgoed. BRAVO Terschellingers is onder meer te koop (€ 29,90) bij boekwinkels op Terschelling.

Alle activiteiten van de Waddenver eniging vindt u in de agenda op onze webs ite: www.waddenvereniging.nl.

actief.

lezen.

Oudejaarskuier op Ameland

Gedichten van het Wadwicht

luisteren.

beleven.

Arrensleeof huifkartocht

Op maandag 30 december wordt de vierde editie van de Oudejaarskuier georganiseerd.

Deze gezellige activiteit is een initiatief van Dorpsbelang Nes en de plaatselijke ondernemers. De Oudejaarskuier is een wandeling voor bezoekers en bewoners van Ameland.

De route van circa 5 kilometer is uitgezet in en rond Nes en is geschikt voor de hele familie. Start om 17.00 uur.

De wandeling gaat langs de mooiste plekjes in en bij Nes, met bijzondere passages, leuke verrassingen, mooie verlichting en muzikale omlijsting.

Deelname is gratis voor iedereen.

Uit je dak

Het is al bijna dertig jaar geleden (1991) dat de zingende kroegbaas Hessel, van café De Groene Weide in Hoorn op Terschelling, iedereen verbaasde door het grote Ahoy in Rotterdam twee keer uit te verkopen.

Hessel, met zijn dochter Tess, gaat dit grote avontuur nogmaals aan op 14 maart 2020. De zanger is de zestig gepasseerd, maar zijn ontwapenende performance van blues en rock doorstaat de tijd. Ahoy kan een groots en verrassend concert verwachten, met het altijd doeltreffende thema: geen gedoe, gewoon lekker muziek maken. Jong of oud, bij Hessel en Tess gaat iedereen uit zijn dak.

‘Wadwicht’ Inge Zwerver liet zich door het waddenlandschap inspireren tot de gedichtenbundel Dichter bij het Wad. Het eerste exemplaar werd het afgelopen voorjaar uitgereikt aan de directeur van de Waddenvereniging, Lutz Jacobi. Inge ziet het wad als een plek met vele zielen. De gedichten zijn kleine portretjes van zielen, maar gaan ook over de eeuwenoude ziel van het gebied zelf. De bundel, gedichten en foto’s, is voor € 17,50 te koop bij een aantal boekhandels in het waddengebied en via www.wadwicht.nl.

Bij Puur Terschelling verheugen ze zich op sneeuw, want dan kan de antieke arrenslee uit de stalling. Paarden, versierd met rinkelende bellen en kleurige pluimen, trekken de slee voort. Een buitenkans om een sledetocht te maken door besneeuwd duinlandschap of je in winterstijl te laten vervoeren. Een andere mogelijkheid: de midwinter huifkartocht. Twee uur in de verwarmde huifkar, zittend op schapenvachten. Na afloop is er chocolademelk of koffie op het boerenerf. Voor data en prijzen zie www.puur-terschelling.nl.

WADDENmagazine 4-2019 43

Genietwad actief.

Naar de Punt De Punt van Reide is een hoge kwelder waar vroeger bewoning was op terpen of wierden. Restanten van de wierde Westerreide, een van de vele verdwenen dorpen in dit gebied, zijn nog zichtbaar. Westerreide lag aan de Ems voordat de Dollard ontstond. Nu is het als broed- en rustgebied van groot belang voor vogels en gesloten voor publiek.

Gidsen van Het Groninger Landschap nemen op zondag 19 januari van 13.00 tot 15.30 uur groepjes belangstellenden mee voor een wandeling over de Punt van Reide.

Deelname is gratis, wel aanmelden bij het bezoekerscentrum Dollard in Termunten of via www.groningerlandschap.nl.

doen.

kijken.

WINTERKAMPEREN in een tipi

27 Groninger kunstenaars

Kamperen in de winter is een avontuurlijke belevenis. Door z’n vorm is een tipi, de klassieke ‘indianentent’, bij uitstek geschikt voor dit ongewone seizoen. In een tipi hoef je niet bang te zijn voor kou. Er staat een houtkachel in en als je die laat branden wordt het binnen snel aangenaam warm. Schapenvachten en dekens zijn, als warmhouders, eventueel bij te huren. Als er sneeuw ligt wordt het sprookjesachtig mooi. Winterkamperen kan bijvoorbeeld op natuurkampeerterrein it Dreamlân, vlakbij het nationaal park Lauwersmeer en de Waddenzee.

Meer informatie: www.tipiskamperen.nl.

44

Museum Wierdenland in het Noord-Groningse Ezinge richt zich op het landschap en de cultuur van terpen en wierden in het noordelijk waddenkustgebied. Tot en met 13 april 2020 is er de expositie Groningen, Kunstenaarsparadijs?! te zien. 27 Groninger kunstenaars tonen hun werk.

De meeste makers komen oorspronkelijk niet uit dit gebied, maar wonen en werken hier nu wel. Is deze regio een kunstenaarsparadijs? Eén van de kunstenaars is Trijnie Wubbolt, op de foto voorbeelden van haar werk. Museum Wierdenland, Van Swinderenweg 10, Ezinge.

Alle activiteiten van de Waddenver eniging vindt u in de agenda op onze webs ite: www.waddenvereniging.nl.

luisteren.

Klassiek in Om de Noord

Diverse kamermuziekensembles van het Noord Nederlands Orkest (NNO) maken iedere derde zondag van de maand de oversteek naar Schiermonnikoog om een matineeconcert te verzorgen in Hotel Brasserie Om de Noord. Op zondag 19 januari treedt het Strijktrio op, bestaande uit Sergei Bolotny, viool, Ulrike Adam, altviool en Noëlle Weidmann, cello. Zij spelen onder andere een strijktrio van Frans Schubert en een stuk van de joodse componist Klein. Toegang € 15,00, eilanders € 12,50, jongeren € 10,00. Aanvang 14.00 uur, einde 16.00 uur.

Programma en reservering: Hotel Brasserie Om de Noord, Langestreek 66, Schiermonnikoog.

lezen.

kijken.

Filmklassiekers

Beeld van Texel In hun nieuwe fotoboek Texel, beeld van een bijzonder eiland laten Texelaars Ruth de Ruwe en Daan Welboren zien wat ze tegenkomen op hun tochten door de natuur van hun eiland. Naast de vele natuurfoto’s van de favoriete plekjes van de auteurs, ook teksten met persoonlijke waarnemingen en uitleg bij de beelden. Achterin het boek een Engelse vertaling en kaartjes met plaatsaanduidingen en routes. Voor € 24,95 te koop bij de boekhandel.

Van vrijdag 31 januari tot en met zondag 2 februari 2020 is er weer een vol filmweekend op verschillende locaties in Den Hoorn op Texel. Dit keer staat het festival in het teken van de jaren zeventig. Denk aan maatschappijkritische films als One flew over the cuckoo’s nest en A clockwork orange. Arthouse komedies als Life of Brian en blockbusters als Jaws en The godfather. Uit Nederland: de Jan Wolkersverfilming Turks fruit met Rutger Hauer en Monique van de Ven uit 1973.

Voor locaties, programma en prijzen: www.defilmklassiekers.nl.

ADOBESTOCK

beleven.

Midwinter fakkeloptocht Op maandag 30 december organiseert de Rotaryclub Schiermonnikoog zijn traditionele midwinterfakkeloptocht. De start is om 19.00 uur in het centrum van het dorp. Daar staan ‘s avonds vuurkorven om de fakkels aan te steken. De fakkels zijn al vanaf 10.00 uur te koop. Tijdens de vrolijke en vurig verlichte optocht zijn er voor de kinderen leuke verrassingen.

Na afloop is er warme chocolademelk en glühwein en zingt het shantykoor Gin See To Heich. De opbrengst van de fakkelverkoop is voor het goede doel.

WADDENmagazine 4-2019 45

In actie

Al vanaf de oprichting in 1965 zetten vrijwilligers zich in voor de Waddenvereniging.

Ze geven voorlichting, helpen bij acties en evenementen of zijn wadgids. Zonder hun hulp kan de Waddenvereniging haar werk niet goed doen. JOLANDA BEYER is één van de circa 100 enthousiaste vrijwilligers. ‘De Wadden zijn meer dan een leuke vakantiebestemming.’

TEKST: DANIËL MULDER

Beyer werd af en toe gepolst voor een bestuursfunctie, maar hield de boot altijd af. ‘Het is goed om vrijwilligerswerk te doen, maar door mijn werk, een meer dan fulltime baan, drie opgroeiende kinderen én een man met een drukke baan dacht ik altijd: dat past niet in mijn leven.’ Totdat ze werd gevraagd om penningmeester te worden bij de Waddenvereniging.

Kruisbestuiving

Naam: Jolanda Beyer • Geboren: 1969 • Woonplaats: Haarlem Vrijwilliger sinds: 2018 • Functie: penningmeester bestuur

Gezonde geldstromen Haar wieg stond op Terschelling. ‘Je kunt je geen betere jeugd voorstellen dan opgroeien op een eiland’, vertelt Jolanda Beyer. Maar veel eilandkinderen kennen ook de schaduwzijde van dit geluk, want na de basisschool moest ze naar ‘de overkant’. ‘In het begin was dat ’s maandags huilend de boot op en vrijdags weer terug.’

Na haar studie keerde ze terug op het eiland en werkte ze voor Oerol. ‘Ik regelde de financiële kant van het festival.’

46

Terug naar nu. Ze woont in Haarlem, met haar man en drie kinderen. ‘Haarlem is fijn.

Op de fiets ben je zo in de bossen of op het strand, dat trouwens een stuk minder rustig is dan het strand op Terschelling.’

En vanuit Haarlem hopt ze zo naar Amsterdam. Daar staat De Balie waar Beyer werkt als zakelijk directeur. ’Wat De Balie is? We maken programma’s over theater, kunst, politiek en we bieden ruimte aan nieuwe ideeën en afwijkende meningen.’

‘Ik dacht gelijk: dit is zo’n belangrijk stuk natuur waar ook mijn wortels liggen, dat ik geen nee wilde zeggen. Het voelde ook logisch. Als klein meisje op Terschelling zag ik dagelijks op onze wastafel de sticker ‘Wees wijs met de Waddenzee’, het is dus met de paplepel ingegoten. Daarom moest ik er tijd voor vinden en dat lukt. Ik zie dit vrijwilligerswerk vooral ook als een stuk belangenbehartiging, het gebied kan namelijk niet voor zichzelf opkomen.’

Het werk als penningmeester ‘ik houd de grote financiële lijnen in de gaten’ biedt veel overlap met haar werk bij De Balie.

‘Denk aan fondsen werven, relevantie behouden en het binden van mensen. Voor beide organisaties geldt: de inhoud is leidend en dan kun je niet zonder goede financiering.’ Er is ook al een kruisbestuiving geweest. In De Balie was in november een discussieavond met als thema Zeespiegelstress?! ‘Hier in Amsterdam zien we de Wadden vooral als een leuke vakantiebestemming, maar het is veel grootser.

Het is ook werelderfgoed en van nationaal en internationaal belang.’

Kijk het programma Zeespiegelstress?! terug via www.debalie.nl/verdieping

HENK POSTMA

WADDENmagazine

WADDENmagazine, december 2019, nummer 4.

Verschijnt 4 keer per jaar.

Uitgave van de Waddenvereniging E-mail: info@waddenvereniging.nl ISSN 0 166-4824 Hoofdredactie: Hans Revier Eindredactie: Fanny Glazenburg, Daniël Mulder Redactie: Corina van der Meulen, Lidewij Kemme, Jojanneke Drijver, Marrit van den Akker, Marcus Werner Vormgeving: Très Melis Correcties: Sijka Rispens Druk: Pijper Media, Groningen Plaatsing van artikelen van niet-redactieleden betekent niet dat de vermelde meningen en beweringen het inzicht van de redactie weergeven. Overname van artikelen na overleg met de hoofdredactie.

Waddenvereniging Postbus 90, 8860 AB Harlingen Droogstraat 3, 8861 SR Harlingen Tel. 0517-493693, E-mail: info@waddenvereniging.nl www.waddenvereniging.nl Bankrekening: NL83 RABO 0342 4256 33 BIC: RABONL.2U De Waddenvereniging stelt zich ten doel het waddengebied te beschermen en te behouden voor de generaties na ons. De vereniging doet dit via politieke lobby, beleidsbeïnvloeding, juridische acties en voorlichting.

Redactie en medewerkers van het WADDENmagazine wensen alle lezers alvast een mooi nieuw waddenjaar.

Een lidmaatschap geldt voor een kalenderjaar (12 maanden). Opzeggingen dienen schriftelijk te geschieden voor 1 november. De jaarlijkse contributie bedraagt minimaal 27 euro voor leden (2,50 euro per maand). Jeugdleden tot en met 17 jaar betalen minimaal 18 euro per jaar.

Giften en legaten Velen geven de Waddenvereniging iets extra’s.

Deze giften vormen een onmisbare steun voor ons werk. Wilt u een gift, periodieke schenking of erfstelling regelen? Doordat de Waddenvereniging een instelling ‘ten algemene nutte’ is, geeft dit fiscale voordelen. Indien u meer informatie wilt, neem dan contact op met de Waddenvereniging.

Het WADDENmagazine wordt gedrukt op FSC© gecertificeerd papier. De kunststoffolie is 100% afbreekbaar (biofolie) en levert na verbranding geen schadelijke reststoffen op.

Het werk van de Waddenvereniging wordt gesteund door de Nationale Postcode Loterij.

www. wadden vereniging .nl

Ga voor nieuws, acties en verenigingszaken naar

www.waddenvereniging.nl WADDENmagazine 4-2019 47