D-finaliteit
AARDRIJKSKUNDE 3 MODULE
1
De aarde biedt kansen
2
Inhoud ISAAC-moment
Schipbreukelingen in ons zonnestelsel ��������������������������������������������������������� 3 1 De aarde: een ideale planeet voor de mens 1.1 1.2 1.3 1.4
De atmosfeer ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5 De hydrosfeer ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 De biosfeer ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 12 De geosfeer �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 14
2 Is de mens ideaal voor de aarde?
2.1 Met hoeveel zijn we? ����������������������������������������������������������������������������������������������� 2.2 Demografisch transitiemodel ���������������������������������������������������������������������������� 2.2.1 Hoge geboorte én sterftecijfers: �������������������������������������������������������� 2.2.2 Dalende sterftecijfers: fase 1 �������������������������������������������������������������� 2.2.3 Kinderen werden een keuze: fase 2 ������������������������������������������������� 2.2.4 Als alles weer in balans is: post-transitie ���������������������������������� 2.3 De wereld, mijn straat! ������������������������������������������������������������������������������������������ 2.3.1 Nigeria, een land op brede voet ���������������������������������������������������������� 2.3.2 Indonesië, een voorbeeld uit de boekjes ��������������������������������������� 2.3.3 Zuid-Korea, het model voorbij ������������������������������������������������������������� 2.3.4 Oefening: Dollarstreet �������������������������������������������������������������������������������� 2.3.5 Oefening: Levende grafieken ������������������������������������������������������������������
16 17 18 19 21 23 24 25 29 32 36 40
ISAAC-actie
What about Belgium? �������������������������������������������������������������������������������������������������������� 42
STUDIEWIJZER
������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 44
3
ISAAC-moment
Schipbreukelingen in ons zonnestelsel? Wat zijn belangrijkere noden? Maak een lijstje.
Onze planeet is uniek. Niet te warm zoals Venus, niet te doods zoals Mars. We ontdekken het in dit deeltje. Is ons zonnestelsel wel uniek? Bekijk de filmpjes. Zou jij meestappen op deze commerciële vlucht?
18
2.2.1 Hoge geboorte én sterftecijfers: pre-transitie Bekijk het schilderij. Beschouw jij dit als een fijne en welvarende periode? Markeer in de tekst argumenten om veel kinderen te hebben in een gezin.
KUNST
Vroeger ... Uit middeleeuwse schilderijen halen we nuttige leven van toen.
informatie over het Gezinnen telden vroeger bijvoorbeeld veel kinderen. Meestal waren die helpende handjes broodnodig om het werk op het land rond te krijgen. Als de kinderen volwassen werden, vormden ze ook een vorm van sociale zekerheid voor de ouders tijdens hun oude dag. Door een bijna onbestaande gezondheidszorg en de onderontwikkelde geneeskunde was de kindersterfte zeer hoog. Oud werden mensen niet.
en ziektes teisterden de gezinnen die Voedsel was ook niet altijd voldoende aanwezig. Plagen aakten. Een inkomen hadden vaak in slechte woonomstandigheden barre tijden meem om van de adel was. landbouwers niet. Ze waren slaaf van hun land, dat eigend
totale bevolking
aantal per 1000 inwoners
geboortecijfer
sterftecijfer natuurlijke aangroei
snelheid van de bevolkingsgroei
pre-transitie
fase 1
fase 2 transitie
de lengte varieert per land
De pre-transitiefase laat zich kenmerken door e en bevolking bestaande uit voornamelijk landbouwers en ambachtslui, een lage levensverwachting, een lage ontwikkelingsgraad of scholingsgraad, een vrij beperkt medisch apparaat (ziekenhuizen en artsen).
post-transitie
tijd
19
2.2.2 Dalende sterftecijfers: fase 1
AGRICULTUUR
Verandering ... In de landbouw verlichtten tractoren enorm het werk op het veld. De machine kon het werk van wel tien mensen gemakkelijk aan. Verder zorgden verbeterde l is. technieken en meer kennis voor meer en beter voedse nse De manier van landbouw bedrijven kende een imme pelen aardap van uctie verbetering. Door de introd en maïs verhoogde het aantal calorieën die de mens kon eten. De keerploeg en betere bemesting, samen met het droogleggen van moerassen aan de hand van stoompompen en het kappen van bossen leverden meer velden op. Door het terugdringen van de voedselschaarste steeg de levensverwachting enorm!
INDU STRI E
Mechanisering ... De mechanisering zorgde ook voor een opkomende industrialisering, waardoor mee r huishoudens werk hadden en dus ook een vast ink omen. Er werden vanaf dan ook op vee l grotere schaal producten vervaardigd, waardo or de prijzen ervan daalden. Doordat de bevolking in steden rond de fabrieken ging wonen, ontston den er ook betere levensomstandigheden zoals waterleidingen en rioleringssystemen. Natuurlijk waren er grenzen aan de stedelijke groei en werd het sne l heel druk in de stad. Het afschaffen van de kinderarb eid en het aanbieden van een vor m van algemeen onderwijs zorgde ook voor betere lichaam shygiëne. Hierdoor steeg de leve nskwaliteit en levensverwachting verder.
20
GENEE SKUND E
Kindersterfte ... Op geneeskundig vlak waren er bijzonder veel de doorbraken. De medische kennis nam toe en medicijnen werden beter. ns. Kinderen kregen op jonge leeftijd al enkele vacci en en Hierdoor kon men de kindersterfte terugdring toe. nam de levensduurte n Door een betere hygiëne en proper water krege kans er mind e culos ziektes zoals cholera en tuber om epidemische vormen aan te nemen.
ALEXAN DER FLEMIN G - UITVIN DER PENICI
In het demografisch model bevinden we ons in fase 1.
LLINE
• Wat zorgde ervoor dat de sterftecijfers daalden?
totale bevolking geboortecijfer
aantal per 1000 inwoners
sterftecijfer natuurlijke aangroei
snelheid van de bevolkingsgroei
pre-transitie
fase 1
fase 2
post-transitie
transitie de lengte varieert per land
Fase 1 laat zich kenmerken door v erschuivingen naar jobs in de industrie, een dalend sterftecijfer, vooral bij de kinderen, betere medische zorgen, e en groter aanbod en betere bewaring van voeding, t oenemende hygiëne en lichaamsverzorging, een stijgende levensverwachting.
• Welk gevolg had dat voor de totale bevolking? tijd
21
2.2.3 Kinderen werden een keuze: fase 2 Los volgende vragen op. • Wanneer spreken we van ‘fase 2’ in de transitie? • Kun je, na het herlezen van de kenmerken van de pre-fase, redenen bedenken waarom dat gebeurt? • De mechanismen van fase 1 zetten zich ook nog verder door. Welke belangrijke winst voor de mensheid leid je af uit onderstaande grafiek? Levensverwachting in de Verenigde Staten (1900-2011) 80
Wat is hier gebeurd?
75
leeftijd (jaar)
70
65
60 55
50 45 40 35 30 1904
1900
1908
1912
1920
1916
1928
1924
1936
1932
1944
1940
1948
1952
1960
1956
1968
1964
1976
1972
tijd (jaar)
1984
1980
1992
1988
2000
1996
2008
2004
BRON : H TTP://WWW.CDC.GOV/NCHS/DATA/NVSR/NVSR64/NVSR64_11.PDF
IND UST RIE
Modernisering De mens organiseerde zic h steeds meer in en rond steden. Waterleidingen en rioler ingen verbeteren de levens omstandigheden. Plagen en ziektes gingen steeds minder een rol spelen. Industrialisatie zet zich ver der door en de maatscha ppij veranderde van een landb ouwgemeenschap in een consumptiemaatschapp ij. Goederen werden een doel op zich.
22
GENEE SKUND E
Anticonceptie ... Door een steeds groeiende medische kennis was ook de opkomst van betrouwbare en betaalbare anticonceptie een feit. Mensen kregen dus meer de keuze om geen kinderen te krijgen. Hierdoor konden meisjes hierdoor meer de kans grijpen om te studeren en te kiezen voor een carrière. Ze konden een kinderwens op een veilige manier uitstellen. Familieplanning speelde een belangrijke rol in het dalende geboortecijfer.
In het demografisch model bevinden we ons in fase 2.
totale bevolking
aantal per 1000 inwoners
geboortecijfer
sterftecijfer natuurlijke aangroei
snelheid van de bevolkingsgroei
pre-transitie
fase 1
fase 2
post-transitie
tijd
transitie de lengte varieert per land
Fase 2 laat zich kenmerken door m echanisatie en automatisatie die de werkomstandigheden in elke sector verbeteren, een dalend geboortecijfer, kinderen wordt een (bewuste) keuze, g eboorteplanning dankzij anticonceptie, scholing voor kinderen en vooral meisjes, waardoor ze carrière kunnen maken, d e medische technologie die zich blijft verbeteren en zorgt voor een kwalitatieve, stijgende levensverwachting.
23
2.2.4 Als alles weer in balans is: post-transitie In het demografisch model bevinden we ons in de post-transitiefase.
totale bevolking
aantal per 1000 inwoners
geboortecijfer
sterftecijfer natuurlijke aangroei
snelheid van de bevolkingsgroei
pre-transitie
fase 1
fase 2
post-transitie
tijd
transitie de lengte varieert per land
Bekijk de grafiek. Wat kenmerkt de post-transitiefase?
Er ontstond een nieuw evenwicht in deze fase. Het geboortecijfer en sterftecijfer werden opnieuw stabiel. De bevolking groeide minder snel aan en werd ouder door de betere levensomstandigheden. Dat nieuwe evenwicht zorgde wel weer voor nieuwe zorgen over het in stand houden van de welvaart. Koppel enkele zorgen van onze regering aan de post-transitie.
De post-transitie laat zich kenmerken door e en laag geboortecijfer, e en laag sterftecijfer, een hoge levensverwachting.
24
2.3 De wereld, mijn straat! Wat als we met z’n allen in één straat zouden wonen? Vooraan in de straat wonen de gezinnen met een laag inkomen en verderop wonen de steeds meer vermogende gezinnen. Op Dollarstreet werd hierover een denkoefening gemaakt.
De website biedt een wereldwijde blik op de levensomstandigheden van heel wat gezinnen, verdeeld volgens hun inkomen. Aan de hand van een reeks terugkerende thema’s laten die families zien hoe ze leven. Welke landen werden gekozen?
Isaac leert je aan de hand van de drie voorbeelden nog een nieuwe manier om de bevolking voor te stellen: met de bevolkingspiramide! Want wat doe je met vragen zoals: • Hoe oud is de bevolking? • Zijn er meer jongens dan meisjes? • Verwachten we veel nieuwe kinderen? Hoe lees je zo’n histogram? • We ontdekken 2 zijden : mannen en vrouwen. • Op de x-as lezen we het aantal personen af. • Vaak staat dit in % van het totale aantal uitgedrukt, soms ook in absolute aantallen. • Op de y-as lezen we de leeftijdsgroepen af, gegroepeerd per 5 jaar. Soms verdelen ze op de y-as de bevolking in jongeren, actieve bevolking en senioren.
25
2.3.1 Nigeria, een land op brede voet Kijk even naar onze Dollarstreet.
Los de vragen op. • W aar in de straat wonen de Nigeriaanse gezinnen voornamelijk? • Dat wijst op: • Stemt dit overeen met jouw idee? • Bezoek de familie Udemba. • Hoeveel bedraagt hun gezamenlijk maandelijks inkomen? • Wat is de job van de vader? • Wat is de job van de moeder? • Uit hoeveel kinderen bestaat het gezin? • Kijk naar en vergelijk hun dagelijks leven aan de hand van de beelden. Vergelijk ze met jouw leven.
• Wat denk of voel jij hierbij?
26
Geolocaliseer Nigeria. werelddeel wereldblok temperatuurzone
De atlas geeft ons meer informatie rond de situatie van Nigeria. Bestudeer de kaarten die verband houden met het transitieverhaal. % werkend in de landbouw % werkend in de industrie armoedegraad alfabetiseringsgraad HDI-index levensverwachting
• Met deze info kun je alvast een gedeeltelijke verklaring neerpennen voor de situatie van het gezin Udemba. De bevolkingspiramide toont ons hoe het land de toekomst tegemoet gaat.
27
• Interpreteer de bevolkingspiramide en vul aan. Leeftijd
jongeren
economisch actieven
senioren
65
Welke vorm heeft het histogram? 15
piramide
toren
urn
Wat leert dat ons over het geboortecijfer?
hoog
matig
laag
Wat leert dat ons over het sterftecijfer?
hoog
matig
laag
Wat kan dit voor de natuurlijke aangroei betekenen?
stijgend
stagnerend
In welke fase van het transitiemodel bevinden we ons?
pre-transitie
fase 1
dalend
fase 2
Op deze afdruk zie je hoe het aantal kinderen per vrouw in Nigeria daalt. Via de link kun je de animatie zelf bekijken!
• In de grafiek zie je pas na een tijd kleur verschijnen. Wat is de betekenis van die kleur?
post-transitie
28
Flip the classroom Bekijk deze filmpjes om de kenmerken van een bevolkingspiramide te doorgronden. - De Human Development Index 1 - De Human Development Index 2 De kleur verandert bij sommige landen in de loop van de tijd. Waar wijst dat op?
29
2.3.2 Indonesië, een voorbeeld uit de boekjes • Kijk even naar onze Dollarstreet.
Los de vragen op. • Waar in de straat wonen de Indonesische gezinnen voornamelijk? • Klopt dat met jouw aanvoelen? • Bezoek de familie Purwanto. • Wat is hun gezamenlijk maandelijks inkomen • Wat is de job van de vader? • Wat is de job van de moeder? • Uit hoeveel kinderen bestaat het gezin?
Kijk en vergelijk hun dagelijks leven aan de hand van de beelden. Vergelijk ze met jouw leven!
• Wat denk of voel jij hierbij?
30
Geolocaliseer Indonesië. werelddeel wereldblok temperatuurzone
De atlas geeft ons meer informatie rond de situatie van Indonesië. Hou opnieuw het transitieverhaal in het achterhoofd. % werkend in de landbouw % werkend in de industrie armoedegraad alfabetiseringsgraad HDI-index levensverwachting
• Met deze info kun je een gedeeltelijke verklaring neerschrijven voor gezinnen zoals dat van Purwanto. De bevolkingspiramide geeft ons weer meer inzichten.
31
Interpreteer de bevolkingspiramide en vul aan. Leeftijd
jongeren
economisch actieven
senioren
65
Welke vorm heeft het histogram? 15
piramide
toren
urn
Wat leert dat ons over het geboortecijfer?
hoog
matig
laag
Wat leert dat ons over het sterftecijfer?
hoog
matig
laag
Wat kan dit voor de natuurlijke aangroei betekenen?
stijgend
stagnerend
In welke fase van het transitiemodel bevinden we ons?
pre-transitie
fase 1
dalend
fase 2
Op deze afdruk staan deze keer het aantal sterftes in onze voorbeelden uitgetekend. Via de link kun je de animatie bekijken.
post-transitie