MODULE
Voluit voor een duurzame toekomst D-finaliteit
AARDRIJKSKUNDE 4
2
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 1
6/05/2022 08:15
2
Inhoud ISAAC-moment
Een nieuwe start ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3
1 Meer of minder?
1.1 Klimmen op de HDI-ladder ������������������������������������������������������������������������������������������ 5 1.2 … impliceert een daling op andere ladders ������������������������������������������������������ 7
2 En dan nu … duurzaam!
2.1 Klaar voor subtiele duwtjes? �������������������������������������������������������������������������������� 10 2.2 Eindelijk: keuzes maken �������������������������������������������������������������������������������������������� 11 2.3 Samenwerking in de Sahel ��������������������������������������������������������������������������������������� 16
ISAAC-actie
De toekomst? Nu! ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 18
STUDIEWIJZER
������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 20
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 2
6/05/2022 08:15
3
ISAAC-moment
Een nieuwe start Beeld je in dat de terraforming van Mars helemaal geslaagd is. Mars lijkt dus op de aarde, nog voordat de mens er zijn stempel op heeft kunnen drukken: er is zuiver stromend water, een vruchtbare bodem, voldoende plantengroei en zuurstof, natuurlijke bronnen, voldoende grondstoffen … Kortom, een ideale leefomgeving voor de mens! We willen natuurlijk niet dezelfde fouten maken als op onze moederplaneet. Welke voorstellen heb jij voor deze astronauten die net op Mars geland zijn? Teken of schrijf je duurzame voorstellen uit in de volgende lege vakjes. Denk daarbij aan wonen, voeding, verplaatsing, werken, energie, vrije tijd …
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 3
6/05/2022 08:15
4
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 4
6/05/2022 08:15
5
1 Meer of minder? In het derde jaar bouwden we met behulp van de SDG-doelen een wedding cake. Met de vier sferen legden we een mooie basis. Daarna bouwden we met de gegrepen kansen van de mensen de tweede en derde laag op. Nu kunnen we onze taart van bovenaf bekijken: wat vormt de kers op die taart en wat bindt de drie lagen daaronder? Dat is het 17e duurzame ontwikkelingsdoel: via samenwerking staan we sterker en kunnen we nog meer realiseren op lokaal, regionaal, nationaal of internationaal niveau.
10 8
12 9 7
3
16
4 11 5
1
2
15
14 6
13
1.1 Klimmen op de HDI-ladder … Ook hier keren we even terug naar het derde jaar, waar we het demografisch transitiemodel bespraken. We frissen dit model hier nog eens op. totale bevolking
aantal per 1000 inwoners
geboortecijfer
sterftecijfer natuurlijke aangroei
pre-transitie
fase 1
fase 2
post-transitie
tijd
transitie de lengte varieert per land
piramide
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 5
toren
urn
6/05/2022 08:15
6
Los de volgende vragen op. • Plaats de nummers van de volgende wereldblokken op de juiste plaats in het demografisch transitiemodel op de vorige pagina. 1
Europa
2
Angelsaksisch Amerika
3
Latijns-Amerika
4
Moesson-Azië
5
Sub-Sahara Afrika
• Combineer deze informatie met een globaal beeld van de HDI van die wereldblokken. Doe dat door de nummers van de wereldblokken in het model in drie kleuren te markeren. Gebruik rood voor een vooral lage HDI, groen voor een vooral hoge HDI en geel voor wie tussenin zit. Wat valt je op? • Markeer de juiste optie. De HDI neemt toe / af met de tijd. • Kleur op de wereldkaart hieronder de wereldblokken in volgens hun HDI (rood, groen en geel).
Wereldkaart – Human Development Index 180°0'0"
150°0'0"W
120°0'0"W
90°0'0"W
60°0'0"W
30°0'0"W
0°0'0"
30°0'0"E
60°0'0"E
90°0'0"E
120°0'0"E
150°0'0"E
180°0'0"
60°0'0"N
60°0'0"N
30°0'0"N
30°0'0"N
0°0'0"
0°0'0"
30°0'0"S
30°0'0"S
60°0'0"S
60°0'0"S
Legende landsgrenzen wereldgradennet keerkringen en poolcirkels 180°0'0"
150°0'0"W
120°0'0"W
90°0'0"W
60°0'0"W
30°0'0"W
0°0'0"
30°0'0"E
60°0'0"E
90°0'0"E
120°0'0"E
150°0'0"E
180°0'0"
0
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 km
Klimmen op de HDI-ladder is voor elk land uiteraard iets goeds. Alleen, als iedereen leeft/ consumeert/woont/werkt/zich verplaatst … zoals de landen die nu al een hoge HDI hebben, dan komt de hele planeet in de problemen. Denk maar aan de conclusie van de vorige module.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 6
6/05/2022 08:15
7
1.2 … impliceert een daling op andere ladders We moeten dus ook oog hebben voor de transitie naar een duurzame wereld. Die transitie is op sommige vlakken al ingezet: dat zie je hieronder.
Jaarlijkse verandering in verbruik van fossiele brandstoffen, 2019 Deze kaart illustreert de verandering in het verbruik van fossiele brandstoffen, in vergelijking met het jaar ervoor, gemeten in terrawattuur. Dit is het totaal aan energie afkomstig uit houtskool, olie en gas.
Wat lees je af op de kaart voor: • België? • China? • V.S.?
WIST-JE-DAT
Terrawattuur (TWh) is een eenheid van energie. Het staat gelijk aan 1 miljard kilowattuur (kWh). In 2019 heeft België 25 TWh minder energie uit fossiele brandstoffen gebruikt. Ter vergelijking: de batterijen van een krachtige elektrische wagen kunnen 100 kWh aan energie leveren. Zo’n wagen is in staat om van 0 tot 100 km/h op te trekken in een viertal seconden. Behoorlijk snel dus! Omgerekend kunnen we dus stellen dat de Belgische daling in energieopwekking uit fossiele brandstoffen in 2019 gelijk staat aan 250 miljoen krachtige elektrische wagens!
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 7
6/05/2022 08:15
8
Jaarlijkse verandering in de opwekking van herwinbare energie, 2019 Deze kaart illustreert de verandering in de opwekking van herwinbare energie, in vergelijking met het jaar ervoor, gemeten in terrawattuur. Dit is het totaal aan energie afkomstig uit waterkracht, zonnestraling, wind, aardwarmte (geothermie), golfslag, getijden en biomassa.
Wat lees je af op de bovenstaande kaart voor: • België?
• Noorwegen? • V.S.?
Welke uitspraken over de twee kaarten zijn correct? Kruis aan. In Europa daalde het gebruik van fossiele brandstoffen in de meeste landen. In Europa steeg de hoeveelheid energie opgewekt uit herwinbare energiebronnen in de meeste landen. In Azië daalde het gebruik van fossiele brandstoffen in de meeste landen. In Azië steeg de hoeveelheid energie opgewekt uit herwinbare energiebronnen in de meeste landen. In Afrika daalde het gebruik van fossiele brandstoffen in de meeste landen. In Afrika steeg de hoeveelheid energie opgewekt uit herwinbare energiebronnen in de meeste landen. De daling in het gebruik van fossiele brandstoffen is ongelijk verdeeld in de wereld. De stijging in het gebruik van herwinbare energie is ongelijk verdeeld in de wereld. In Afrika zijn er weinig gegevens beschikbaar over het gebruik van fossiele brandstoffen en herwinbare energiebronnen.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 8
6/05/2022 08:15
9
WIST-JE-DAT
Duurzame of herwinbare bronnen zijn vrijwel onuitputtelijk. Tegelijk brengen ze geen schade toe aan de planeet. Dubbele winst dus! In België is er bijvoorbeeld de waterkrachtcentrale van Coo, die 1080 megawatt (MW) groene stroom kan opwekken. Eén megawatt aan vermogen voorziet al snel 1000 huishoudens van elektriciteit. Bij een kleine vraag naar elektriciteit pompt men het water hogerop. Als de vraag toeneemt, kan de elektrische centrale flexibel worden ingezet door het water naar beneden te laten stromen. Dit moet wel gebeuren op een rivier of aan een (stuw)meer. In de oceaan zijn nog meer opties om energie uit water te halen. Denk maar aan golfslag- of getijdenenergie. Met lage structuren op het wateroppervlak, constructies onder water of aan een klif, kan men bewegingsenergie naar elektrische energie omzetten.
Geothermische energie maakt gebruik van de aanwezige warmte in de ondergrond van de aarde. In België zit heet magma niet dicht aan de oppervlakte, maar toch is geothermie er mogelijk. Daarvoor boort men een sonde in de aarde en haalt men warmte met een constante temperatuur van 10 à 12°C naar boven. Met behulp van een warmtepomp kunnen mensen hun huizen vervolgens verwarmen tot 30°C. Via vloerverwarming heeft het hele huis dan een aangename temperatuur. Zonne-energie, windenergie of energie uit biomassa ken je wellicht al. Biomassa verwijst naar materiaal van plantaardige of dierlijke oorsprong, zoals restproducten uit de akkerbouw, groenteafval, mest, olie … Deze grondstoffen worden verbrand, vergist of vergast en omgezet in bio-energie.
In module 1 van het vierde jaar ISAAC-fysica (‘Het energievraagstuk’) leer je meer over duurzame energie.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 9
6/05/2022 08:15
10
2 En dan nu … duurzaam! 2.1 Klaar voor subtiele duwtjes? Je kent misschien het woord nudging al. Een nudge is een subtiel duwtje richting gewenst gedrag. Reclamebureaus, handelaars en politici maken gebruik van dit psychologisch trucje door kleine aanpassingen in de omgeving of in hun communicatie aan te brengen, om zo ons brein de gewenste keuze te laten maken. Datgene wat de supermarkt het liefste wil dat je koopt, zal bijvoorbeeld op ooghoogte staan. Door een vermelding van je energieverbruik op elke trede van een trap (zie afbeelding rechts), zal je misschien de roltrap links laten liggen. Dit fenomeen komt vaker voor dan je denkt!
Je kunt natuurlijk ook zelf nudger worden! Welke impact kun jij bijvoorbeeld hebben op beslissingen van volwassenen? Geef een aantal voorbeelden.
©STEVEN LEK – CC-SA 4.0
Wanneer ben jij al eens genudged? Bespreek.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 10
6/05/2022 08:15
11
2.2 Eindelijk: keuzes maken Enerzijds kan technologische vooruitgang helpen om te verduurzamen, zonder daarvoor aan comfort in te boeten. Anderzijds kunnen we zelf ook bewuste keuzes maken, zoals lokaal en seizoensgebonden kopen, tweedehandskledij dragen …
Neom is een duurzame stad in opbouw in Saoedi-Arabië: leefbaar, koolstofvrij, circulair …
In cohousing projecten heb je een iets kleinere privéwoning en deel je met je buren grotere gemeenschappelijke ruimtes zoals tuinen, werkruimte, een feestzaal … Ook op reis kun je aandacht hebben voor duurzaamheid: boek bij lokale aanbieders, reis in groepjes, kies voor een natuurbestemming die beschermd is en laat ter plekke niets achter, behalve je voetstappen. ©SEBASTIAN KOPPEHEL – CC-SA 4.0
Verticale landbouw gebruikt technologie om op minder landoppervlakte toch hoogstaand voedsel kweken.
Het bedrijf achter Fairphone gebruikt verantwoord ontgonnen materialen, vermindert het e-afval en communiceert transparant over haar volledige distributieketen.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 11
©KOMRADS.WORLD
©FAIRPHONE
Tony’s Chocolonely is een Nederlands merk dat gaat voor 100% slaafvrije, eerlijke, traceerbare chocolade, met leveranciers die op termijn sterkere boeren worden.
Komrads sneakers zijn comfortabele schoenen, gemaakt van plastic uit de oceanen, gerecycleerd katoen of appelafval.
6/05/2022 08:15
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 12
[16] Concurrenten verwijzen naar onderzoeken van Fairphone om ook hun productieketen duurzamer te krijgen. Het bedrijf is de irritante mug in de slaapkamer, die toch heel wat invloed kan hebben.
[11] In artisanale mijnen van Oeganda gaat men in dialoog met de lokale bevolking om de hele aanvoerketting van goud te verduurzamen.
In Oeganda werkt men samen met lokale partners om verantwoord goud te ontginnen. Dit goud is nu al fairtrade gecertificeerd.
[9] Dit bedrijf wil de elektronicaindustrie van binnenuit veranderen. Geen kortetermijndenken meer, maar telefoons voor het leven. Men doet onderzoek naar modulariteit, recyclage …
[8] Men werkt continu om de arbeidsomstandigheden van de werknemers te verbeteren: groeimogelijkheden, veiligheid, arbeidsvreugde, gedragscode, arbeidsuren …
Sterrenkundige ligging: 52° N 5° E
Continent: Europa
15
11
7
1
9
12
2
3
[13] De koolstofkost van de kern van de smartphone is de hoogste, dus dit deel is bedoeld om het langst van allemaal mee te gaan. Andere onderdelen zoals de batterij of het scherm maken minder dan 6% van de CO2-uitstoot uit en kunnen vervangen worden. Het transport van de Fairphone gebeurt vooral per trein. Telefoons moeten niet vliegen …
14
16
8
10
13
5
[4] Aan de hand van een project in Oeganda wil Fairphone kinderarbeid in de goudmijnen stoppen. Men werkt er o.a. samen met UNICEF om in de regio’s rondom de mijn kinderen opnieuw naar school te sturen.
[3] Men besteedt veel aandacht aan het welzijn van arbeiders en hun gezondheid. Fairphone is dan ook actief lid van het Clean Electronics Production Network, om de blootstelling van werknemers aan giftige chemicaliën naar nul te herleiden.
E-afval wordt hierdoor ook automatisch verminderd. Samen met terugnamepromoties, eigen onderzoek en andere acties probeert men het recyclageproces zo sterk mogelijk te maken. Fairphone doet ook zelf onderzoek naar de recyclage van aluminium.
[5] Het bedrijf wordt geleid door een vrouwelijke CEO, die voordien ook al bij Tony’s Chocolonely werkte.
6
4
Stad: Amsterdam
[12] Fairphone kiest voor een verantwoorde inkoop van materialen. Hoe langer je met je telefoon doet, hoe kleiner de ecologische voetafdruk. Het bedrijf bouwt een modulaire en repareerbare smartphone die vijf à zeven jaar kan meegaan.
Land: Nederland
[17] Transparantie op alle vlakken: resultaten en leveranciers zijn openlijk gedeeld. Nee, niet alles van Fairphone is al 100% fair, maar alle struikelblokken zijn gekend en worden stap voor stap aangepakt. Fairphone werkt samen met lokale partners om de inzameling van oude telefoons te verbeteren. In hun eigen opgerichte Fair Cobalt Alliance doen ook Volvo en Tesla mee om meer eerlijke kobalt op de markt te krijgen.
Titel project: Fairphone
12
6/05/2022 08:15
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 13
[14] In de specifieke OCNSreeks van de Komrads sneakers verwerkt men gerecupereerd plastic uit het (oceaan)water om zo het zuiveren van onze wateren onrechtstreeks te ondersteunen. Dit komt het leven in het water ten goede.
[15] Door geen vers natuurrubber te gebruiken tracht het bedrijf zijn impact op het regenwoud in te dijken. Ook worden er geen dieren geslacht voor het leer. Op die manier wil Komrads het leven op het land respecteren.
[9] De zoektocht naar nieuwe afvalstromen die kunnen dienen als grondstof houdt de bedrijfslogica en onderzoekscel scherp.
[8] De keuze om in Portugal te produceren is er gekomen omdat het bedrijf wil afzien van kinderarbeid in sweatshops. Komrads zegt neen tegen miserabele werkomstandigheden en slechte lonen.
Sterrenkundige ligging: 51° N 3° E
Continent: Europa
15
11
7
1
9
12
2
3
[6] Bij het productieproces houdt men de waterkost laag en beperkt men het gebruik van zuiver zoet water. Ook het beperkt gebruik van vers katoen bespaart miljoenen liters irrigatiewater. Bovendien draagt Komrads zo een steentje bij tot de zuivering van de oppervlaktewateren.
14
16
8
10
13
5
Stad: Oostende
[5] Als statement op de site kan de volgende uitspraak wel tellen: ‘Bij Komrads staat persoonlijkheid en individualiteit centraal. We willen een merk en product zijn waar iedereen zich in kan vinden, jong en oud, genderneutraal, rasonverschillig… we zijn er voor alle toekomstige generaties!’
[3] Door via social media een feel good-community gevoel aan te reiken, zorgt dit bedrijf ervoor dat jongeren zich minder machteloos en onbegrepen voelen.
[12] Het verhaal van deze sneakers draait volledig rond urban mining: men gebruikt appelschillen, oud rubber en plastic (uit de oceaan). Iedere mogelijkheid om afvalstromen te hergebruiken wordt aangegrepen. Zelfs de schoenveters zijn gemaakt van restjes katoen. Komrads promoot het duurzamer gebruik van goederen, en dit in tegenstelling tot het ‘kopen om te kopen’-gedrag.
Land: België
[13] Aangezien er in Portugal geproduceerd wordt, wil Komrads – in deze fase van het bedrijf en in deze kring van klanten – het transportkostenplaatje zowel ecologisch als economisch laag houden.
6
4
[17] Komrads tracht zo goed als mogelijk weer te geven waar ze voor staan. Het bureau Bcome monitort dit voor hen. Komrads produceert momenteel in Portugal aangezien dit land al geruime tijd bezig is met duurzame en circulaire energie. Met de organisatie Seaqual werd een alternatief voor het appelschilleer gevonden voor een nieuwe lijn van sneakers.
Titel project: Komrads
13
6/05/2022 08:15
Titel project: _____________
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 14 14
16
15
11
8
7
1
9
Sterrenkundige ligging: _____________
12
2
3
10
13
5
6
4
Continent: _____________
Land: _____________
Stad: _____________
14
6/05/2022 08:15
Titel project: _____________
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 15 14
16
15
11
8
7
1
9
Sterrenkundige ligging: _____________
12
2
3
10
13
5
6
4
Continent: _____________
Land: _____________
Stad: _____________
15
6/05/2022 08:15
16
2.3 Samenwerking in de Sahel In de Sahel, een overgangszone aan de rand van de Saharawoestijn, stelde men vast dat de woestijn geleidelijk aan steeds verder oprukte. De Sahel werd dus droger en meer en meer mensen kwamen hierdoor in moeilijkheden. Deze situatie is een mooi voorbeeld van een positieve terugkoppeling of een zichzelf versterkend effect: droogte leidt tot nog meer droogte. In 2007 besliste men in Afrika om in de Sahel een strook van 8000 kilometer bomen te planten: de Grote Groene Muur. Op die manier wou men de verwoestijning tegengaan in een regio die al te maken had met hoge temperaturen, overstromingen en conflicten. De Grote Groene muur zorgt dus voor een ombuiging van een zichzelf versterkend effect (zoals hierboven beschreven) naar een verzwakkend effect. Dat is dus een negatieve terugkoppeling. Op deze plaats is het nog niet te laat en kan een ommekeer nog op gang komen. Hoeveel landen maken deel uit van deze Grote Groene Muur?
Afrika, Great Green Wall
Vandaag is zo’n 15% van dit project al gerealiseerd. In Senegal zijn er al twaalf miljoen droogteresistente bomen geplant. In Ethiopië is al vijftien miljoen hectare land hersteld en in Nigeria al vijf miljoen. In Burkina Faso is drie miljoen hectare land van de Zaï volkeren via lokale technieken opgewaardeerd, en in Niger leverden herstelde gronden ondertussen al voedsel op voor 2,5 miljoen mensen.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 16
6/05/2022 08:15
17
Markeer in de onderstaande tekstjes alle betrokken partijen in deze samenwerking. • Onze aanpak is sterk afhankelijk van de lokale bevolking. De bossen worden tenslotte hun eigendom. Om corruptie op hogere niveaus te vermijden, benaderen we de plaatselijke gemeenschap dan ook rechtstreeks. We werken ook uitsluitend op terreinen van die gemeenschap en betrekken de mensen bij elk onderdeel van het project. We identificeren de leiders van het project en stellen het project voor. Samen met hen verkennen we het terrein: in welke zone willen en kunnen we bomen planten? Daarna ondertekenen we samen een protocol, met de planning en de opstart voor educatie. De betrokkenheid en educatie is erg belangrijk om alle dorpelingen (mannen, vrouwen en kinderen) op de hoogte te brengen van de waarde van het bos. We geven ook opleidingen zodat iedereen weet hoe het bos beheerd en onderhouden kan worden. Naar: https://www.ozg.be/nl/ons-project/aanpak • Het project van de Great Green Wall is een samenwerkingsverband over geografische, politieke en culturele grenzen heen. Nooit eerder zag men zo’n samenwerking op het Afrikaanse continent. Via de Afrikaanse Unie (AU) zijn meer dan twintig landen bij dit project betrokken. Ook veel ngo’s en internationale partners maken hier deel van uit, zoals:
In 2007 werd de Groene Muur gelanceerd door de Afrikaanse Unie, die er acht miljard dollar voor inzamelde. Via de campagne ‘Growing a World Wonder’ wil het Desertificatieverdrag van de VN – die de verwoestijning bestrijdt – de mensen warm maken voor dit project. Naar: https://www.greatgreenwall.org/partners Een groene muur doorheen de Sahel laten groeien doet zoveel meer dan enkel uitgeput land herstellen. Dankzij de muur kunnen inwoners ook vechten tegen armoede en honger, bouwen ze veerkracht op om met klimaatverandering om te gaan, verbetert hun gezondheid en welzijn, creëert men jobs en andere economische kansen … Dit project werkt immers aan 15 van de 17 SDG’s! Als zoveel partners samenwerken om hetzelfde doel te bereiken, zie je dat grote veranderingen mogelijk zijn, want 1 + 1 is uiteindelijk 3. SDG 17 is hier de kers op de taart!
Versterk de implementatiemiddelen en revitaliseer het wereldwijd partnerschap voor duurzame ontwikkeling
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 17
naam actie: waar: Waarom past het onder 17?
6/05/2022 08:15
18
ISAAC-actie
De toekomst? Nu!
In de zesde stap van het systeemdenken formuleer je een eigen voorstel voor een duurzame aanpak. Daarbij baseer je je op de verworven inzichten van de werking van een systeem. Nu is het aan jou. Onderzoek projecten en beoordeel ze op hun bijdrage aan de 17 SDG’s. Je kan ook je eigen project uitbouwen. Beschrijf aan welke SDG’s je wil werken en hoe je dat zal aanpakken. Pas je nudging toe? Deel je project vervolgens met de directie, de rest van je school, de buurt, de burgemeester … Laat de rest van de wereld maar weten dat jullie een goede actie voor duurzaamheid op poten hebben gezet! Hieronder vind je alvast wat inspiratie.
Vergroen je speelplaats!
kweekvlees
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 18
3D betonprinten
Onthard je
!
gemeente
6/05/2022 08:15
19
NOTITIES
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 19
6/05/2022 08:15
STUDIEWIJZER
I k kan het belang van de ontwikkeling van de ‘Global South’ in de overgang naar een duurzame wereld onderzoeken (Great Green Wall). Ik kan aantonen dat de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) een fundament kunnen zijn voor een transitie naar een duurzame wereld. Ik kan vanuit actuele thema’s de rol van de technologie in de transitie naar een duurzame wereld beoordelen. Ik kan natuurlijke en technische systemen analyseren aan de hand van verschillende STEM-concepten (oorzaak en gevolg, terugkoppelingsmechanismen, systemen en modellen ervan). Ik kan systeemdenken toepassen om natuurlijke en technische systemen vanuit verschillende perspectieven te bekijken (versterkende en afzwakkende terugkoppelingen). Ik kan personen, plaatsen, patronen en processen op relevante ruimtelijke schaalniveaus en vanuit verschillende invalshoeken situeren (naties, werelddelen, wereldblokken, politiek-economische samenwerkingsverbanden, ontwikkelingsgraad). Ik kan aantonen dat de betekenis die mensen of gemeenschappen aan een bepaalde plaats geven, beïnvloed wordt door hun perceptie.
COLOFON Auteurs Marc Bellinkx, Tine Simoens, Dieter Vandamme, Solange Goossens, Kris Verbouw Eerste druk 2022 SO 128/2022 Bestelnummer 90 808 0410 (module 2 van 2) ISBN 978 90 4864 312 7 KB D/2022/0147/59 NUR 126 Thema YPJT Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Dit product is gemaakt van materiaal afkomstig uit goed beheerde, FSC®-gecertificeerde bossen en andere gecontroleerde bronnen.
94706 Isaac_Aard4_Df_M2_908080410_2022-03.indd 20
6/05/2022 08:15
