D&A-finaliteit
AARDRIJKSKUNDE 4 MODULE
2
Voluit voor een duurzame toekomst
2
Inhoud ISAAC-moment
Een nieuwe start ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3
1 Meer of minder?
1.1 Klimmen op de HDI-ladder ������������������������������������������������������������������������������������������ 5 1.2 … impliceert een daling op andere ladders ������������������������������������������������������ 7
2 En dan nu … duurzaam!
2.1 Klaar voor subtiele duwtjes? �������������������������������������������������������������������������������� 10 2.2 Eindelijk: keuzes maken �������������������������������������������������������������������������������������������� 11 2.3 Samenwerking in de Sahel ��������������������������������������������������������������������������������������� 17
ISAAC-actie
De toekomst? Nu! ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 19
STUDIEWIJZER
������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 20
10
2 En dan nu … duurzaam! 2.1 Klaar voor subtiele duwtjes? Je kent misschien het woord nudging al. Een nudge is een subtiel duwtje richting gewenst gedrag. Reclamebureaus, handelaars en politici maken gebruik van dit psychologisch trucje door kleine aanpassingen in de omgeving of in hun communicatie aan te brengen, om zo ons brein de gewenste keuze te laten maken. Datgene wat de supermarkt het liefste wil dat je koopt, zal bijvoorbeeld op ooghoogte staan. Door een vermelding van je energieverbruik op elke trede van een trap (zie afbeelding rechts), zal je misschien de roltrap links laten liggen. Dit fenomeen komt vaker voor dan je denkt!
Je kunt natuurlijk ook zelf nudger worden! Welke impact kun jij bijvoorbeeld hebben op beslissingen van volwassenen? Geef een aantal voorbeelden.
©STEVEN LEK – CC-SA 4.0
Wanneer ben jij al eens genudged? Bespreek.
11
2.2 Eindelijk: keuzes maken Enerzijds kan technologische vooruitgang helpen om te verduurzamen, zonder daarvoor aan comfort in te boeten. Anderzijds kunnen we zelf ook bewuste keuzes maken, zoals lokaal en seizoensgebonden kopen, tweedehandskledij dragen …
Neom is een duurzame stad in opbouw in Saoedi-Arabië: leefbaar, koolstofvrij, circulair …
In cohousing projecten heb je een iets kleinere privéwoning en deel je met je buren grotere gemeenschappelijke ruimtes zoals tuinen, werkruimte, een feestzaal … Ook op reis kun je aandacht hebben voor duurzaamheid: boek bij lokale aanbieders, reis in groepjes, kies voor een natuurbestemming die beschermd is en laat ter plekke niets achter, behalve je voetstappen. ©SEBASTIAN KOPPEHEL – CC-SA 4.0
Verticale landbouw gebruikt technologie om op minder landoppervlakte toch hoogstaand voedsel kweken.
Het bedrijf achter Fairphone gebruikt verantwoord ontgonnen materialen, vermindert het e-afval en communiceert transparant over haar volledige distributieketen.
©KOMRADS.WORLD
©FAIRPHONE
Tony’s Chocolonely is een Nederlands merk dat gaat voor 100% slaafvrije, eerlijke, traceerbare chocolade, met leveranciers die op termijn sterkere boeren worden.
Komrads sneakers zijn comfortabele schoenen, gemaakt van plastic uit de oceanen, gerecycleerd katoen of appelafval.
12
Als jij het voor het zeggen had, waar zou je op inzetten: bewuste keuzes maken of investeren in technologie? Leg uit. Is elke technologische vooruitgang een duurzame keuze? Verklaar je antwoord.
[16] Concurrenten verwijzen naar onderzoeken van Fairphone om ook hun productieketen duurzamer te krijgen. Het bedrijf is de irritante mug in de slaapkamer, die toch heel wat invloed kan hebben.
[11] In artisanale mijnen van Oeganda gaat men in dialoog met de lokale bevolking om de hele aanvoerketting van goud te verduurzamen.
In Oeganda werkt men samen met lokale partners om verantwoord goud te ontginnen. Dit goud is nu al fairtrade gecertificeerd.
[9] Dit bedrijf wil de elektronicaindustrie van binnenuit veranderen. Geen kortetermijndenken meer, maar telefoons voor het leven. Men doet onderzoek naar modulariteit, recyclage …
[8] Men werkt continu om de arbeidsomstandigheden van de werknemers te verbeteren: groeimogelijkheden, veiligheid, arbeidsvreugde, gedragscode, arbeidsuren …
Sterrenkundige ligging: 52° N 5° E
Continent: Europa
15
11
7
1
9
12
2
3
[13] De koolstofkost van de kern van de smartphone is de hoogste, dus dit deel is bedoeld om het langst van allemaal mee te gaan. Andere onderdelen zoals de batterij of het scherm maken minder dan 6% van de CO2-uitstoot uit en kunnen vervangen worden. Het transport van de Fairphone gebeurt vooral per trein. Telefoons moeten niet vliegen …
14
16
8
10
13
5
[4] Aan de hand van een project in Oeganda wil Fairphone kinderarbeid in de goudmijnen stoppen. Men werkt er o.a. samen met UNICEF om in de regio’s rondom de mijn kinderen opnieuw naar school te sturen.
[3] Men besteedt veel aandacht aan het welzijn van arbeiders en hun gezondheid. Fairphone is dan ook actief lid van het Clean Electronics Production Network, om de blootstelling van werknemers aan giftige chemicaliën naar nul te herleiden.
E-afval wordt hierdoor ook automatisch verminderd. Samen met terugnamepromoties, eigen onderzoek en andere acties probeert men het recyclageproces zo sterk mogelijk te maken. Fairphone doet ook zelf onderzoek naar de recyclage van aluminium.
[5] Het bedrijf wordt geleid door een vrouwelijke CEO, die voordien ook al bij Tony’s Chocolonely werkte.
6
4
Stad: Amsterdam
[12] Fairphone kiest voor een verantwoorde inkoop van materialen. Hoe langer je met je telefoon doet, hoe kleiner de ecologische voetafdruk. Het bedrijf bouwt een modulaire en repareerbare smartphone die vijf à zeven jaar kan meegaan.
Land: Nederland
[17] Transparantie op alle vlakken: resultaten en leveranciers zijn openlijk gedeeld. Nee, niet alles van Fairphone is al 100% fair, maar alle struikelblokken zijn gekend en worden stap voor stap aangepakt. Fairphone werkt samen met lokale partners om de inzameling van oude telefoons te verbeteren. In hun eigen opgerichte Fair Cobalt Alliance doen ook Volvo en Tesla mee om meer eerlijke kobalt op de markt te krijgen.
Titel project: Fairphone
13
Titel project: _____________
14
16
15
11
8
7
1
9
Sterrenkundige ligging: _____________
12
2
3
10
13
5
6
4
Continent: _____________
Land: _____________
Stad: _____________
15
17
2.3 Samenwerking in de Sahel In de Sahel, een overgangszone aan de rand van de Saharawoestijn, stelde men vast dat de woestijn geleidelijk aan steeds verder oprukte. De Sahel werd dus droger en meer en meer mensen kwamen hierdoor in moeilijkheden. Deze situatie is een mooi voorbeeld van een positieve terugkoppeling of een zichzelf versterkend effect: droogte leidt tot nog meer droogte. In 2007 besliste men in Afrika om in de Sahel een strook van 8000 kilometer bomen te planten: de Grote Groene Muur. Op die manier wou men de verwoestijning tegengaan in een regio die al te maken had met hoge temperaturen, overstromingen en conflicten. De Grote Groene muur zorgt dus voor een ombuiging van een zichzelf versterkend effect (zoals hierboven beschreven) naar een verzwakkend effect. Dat is dus een negatieve terugkoppeling. Op deze plaats is het nog niet te laat en kan een ommekeer nog op gang komen. Hoeveel landen maken deel uit van deze Grote Groene Muur?
Afrika, Great Green Wall
Vandaag is zo’n 15% van dit project al gerealiseerd. In Senegal zijn er al twaalf miljoen droogteresistente bomen geplant. In Ethiopië is al vijftien miljoen hectare land hersteld en in Nigeria al vijf miljoen. In Burkina Faso is drie miljoen hectare land van de Zaï volkeren via lokale technieken opgewaardeerd, en in Niger leverden herstelde gronden ondertussen al voedsel op voor 2,5 miljoen mensen.
18
Markeer in de onderstaande tekstjes alle betrokken partijen in deze samenwerking. • Onze aanpak is sterk afhankelijk van de lokale bevolking. De bossen worden tenslotte hun eigendom. Om corruptie op hogere niveaus te vermijden, benaderen we de plaatselijke gemeenschap dan ook rechtstreeks. We werken ook uitsluitend op terreinen van die gemeenschap en betrekken de mensen bij elk onderdeel van het project. We identificeren de leiders van het project en stellen het project voor. Samen met hen verkennen we het terrein: in welke zone willen en kunnen we bomen planten? Daarna ondertekenen we samen een protocol, met de planning en de opstart voor educatie. De betrokkenheid en educatie is erg belangrijk om alle dorpelingen (mannen, vrouwen en kinderen) op de hoogte te brengen van de waarde van het bos. We geven ook opleidingen zodat iedereen weet hoe het bos beheerd en onderhouden kan worden. Naar: https://www.ozg.be/nl/ons-project/aanpak • Het project van de Great Green Wall is een samenwerkingsverband over geografische, politieke en culturele grenzen heen. Nooit eerder zag men zo’n samenwerking op het Afrikaanse continent. Via de Afrikaanse Unie (AU) zijn meer dan twintig landen bij dit project betrokken. Ook veel ngo’s en internationale partners maken hier deel van uit, zoals:
In 2007 werd de Groene Muur gelanceerd door de Afrikaanse Unie, die er acht miljard dollar voor inzamelde. Via de campagne ‘Growing a World Wonder’ wil het Desertificatieverdrag van de VN – die de verwoestijning bestrijdt – de mensen warm maken voor dit project. Naar: https://www.greatgreenwall.org/partners Een groene muur doorheen de Sahel laten groeien doet zoveel meer dan enkel uitgeput land herstellen. Dankzij de muur kunnen inwoners ook vechten tegen armoede en honger, bouwen ze veerkracht op om met klimaatverandering om te gaan, verbetert hun gezondheid en welzijn, creëert men jobs en andere economische kansen … Dit project werkt immers aan 15 van de 17 SDG’s! Als zoveel partners samenwerken om hetzelfde doel te bereiken, zie je dat grote veranderingen mogelijk zijn, want 1 + 1 is uiteindelijk 3. SDG 17 is hier de kers op de taart!
Versterk de implementatiemiddelen en revitaliseer het wereldwijd partnerschap voor duurzame ontwikkeling
naam actie: waar: Waarom past het onder 17?
STUDIEWIJZER
I k kan het belang van de ontwikkeling van de ‘Global South’ in de overgang naar een duurzame wereld aantonen (Great Green Wall). Ik kan aantonen dat de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) een fundament kunnen zijn voor een transitie naar een duurzame wereld. Ik kan vanuit actuele thema’s de rol van de technologie in de transitie naar een duurzame wereld onderzoeken. Ik kan natuurlijke en technische systemen analyseren aan de hand van verschillende STEM-concepten (oorzaak en gevolg, terugkoppelingsmechanismen, systemen en modellen ervan). Ik kan systeemdenken toepassen om natuurlijke en technische systemen vanuit verschillende perspectieven te bekijken (versterkende en afzwakkende terugkoppelingen). Ik kan personen, plaatsen, patronen en processen op relevante ruimtelijke schaalniveaus en vanuit verschillende invalshoeken situeren (naties, werelddelen, wereldblokken, politiek-economische samenwerkingsverbanden, ontwikkelingsgraad). Ik kan aantonen dat de betekenis die mensen of gemeenschappen aan een bepaalde plaats geven, beïnvloed wordt door hun perceptie.
COLOFON Auteurs Marc Bellinkx, Tine Simoens, Dieter Vandamme, Solange Goossens, Kris Verbouw Eerste druk 2022 SO 127/2022 Bestelnummer 90 808 0411 (module 2 van 2) ISBN 978 90 4864 311 0 KB D/2022/0147/58 NUR 126 Thema YPJT Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Dit product is gemaakt van materiaal afkomstig uit goed beheerde, FSC®-gecertificeerde bossen en andere gecontroleerde bronnen.