w eb ve rs
ie
Thema 4: Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
4
w eb ve rs ie
4e leerjaar
thema 4 3
Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
Doelen
ET
GO!
1.16 1.17
3.2.7.4 3.2.7.8 3.2.7.10 3.2.7.11 3.2.7.26
3.1 3.7 SV 1.2 SV 1.6 SV 2
3.1.1.3 3.1.1.11 3.1.1.13 3.1.1.28 3.1.3.27
OVSG
VVKBaO
WO-NAT-GEZ-07.03 WO-NAT-GEZ-07.08 WO-NAT-GEZ-07.15 WO-NAT-GEZ-07.17 WO-NAT-GEZ-07.23 WO-NAT-GEZ-07.24
7.14 7.15
WO-MNS-SC-1.1.04 WO-MNS-SC-1.2.02 WO-MNS-SC-1.2.04 WO-MNS-SC-1.2.05 WO-MNS-SC-1.2.07 WO-MNS-SV-2.3 WO-MNS-SV-2.4.02 WO-MNS-SV-2.7.04 WO-MNS-SV-2.8 WO-MNS-SV-2.11 WO-MNS-SV-2.12.11
0.2 0.3 0.10 2.10 4.2 4.5 4.6 4.7
w eb ve rs
Eindtermen en leerplandoelen
ie
1 De kinderen kunnen factoren noteren die hun lichaamsenergie positief en negatief beïnvloeden. 2 De kinderen kunnen gepaste vragen formuleren en noteren bij de instapactiviteit. 3 De kinderen kunnen filosoferen in groep over diverse aspecten van zorg voor ‘lichaam en geest’. 4 De kinderen kunnen gezamenlijk reflecteren over de inhoud en de kwaliteit van het gevoerde gesprek. 5 De kinderen kunnen energieslogans bedenken en visualiseren die een pleidooi houden voor duurzaamheid.
2 3 5
1 5 7
Leermiddelen
- Doordenkdoos - Kopieerblad 1, filowerkblad
De les in vogelvlucht
1
Instap
2
Kern
3
Afsluiter
(1 x 50’)
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
0.9 0.13 0.14
4e leerjaar
thema 4 4 Info voor de leerkracht
De ‘Doordenkdoos’: actieve visuele werkwijzer bij de filo.mundolessen van de tweede graad
ie
De Doordenkdoos (verder DDD) is een extra hulpmiddel om leerkrachten en leerlingen bij de filosofeeractiviteiten een letterlijke houvast te bieden. De DDD visualiseert als historische (portretten van filosofen aan de binnenkant) en actuele ‘denkschool’ (de kinderen van de klasgroep aan de buitenzijde) op concreet en symbolisch niveau de opeenvolgende denkactiviteiten van de klasgroep (zie handleiding voor het ontwerp en de constructie van de DDD).
w eb ve rs
Telkens kan de filoles starten vanuit de DDD met een nieuwe instapopdracht. In de aanloop tot het eigenlijke filosofische gesprek worden vragen van de kinderen, het afgeknipte onderste deel van het kopieerblad, verzameld. De stroken worden opgerold en in de daartoe aangebrachte openingen van de ‘DDD-muren’ gestoken. Een aantal vragen wordt dan willekeurig geselecteerd, voorgelezen en op het bord genoteerd. Na vraaganalyse en een korte voorbespreking kiest de klas of de leerkracht de startvraag.
De DDD hoeft dus niet al zijn vragen meteen prijs te geven in één lesuur. Doorheen de volgende lesweken kan de onthulling van een reeks nieuwe vragen (met telkens de selectie van een nieuwe startvraag) de aanleiding vormen voor een kort vervolggesprek. Indien niet alle vragen op dezelfde manier behandeld werden, kleef je de restvragen op blanco A4-bladen om ze zo allemaal per thema te bewaren. De DDD is dan weer klaar om een volgende startopdracht te geven. Deze haal je via de brievenbusgleuf uit de doos. De opdracht bevindt zich in een grote envelop met een vraagteken. Zo ontvang je nieuwe vragen uit de klas bij een volgend focusthema. Een zelf verzonnen kaderverhaal over een beroep uit noodzaak vanuit de historische ‘denkschool’ op de klasgenoten en het inzetten van hun extra denkvermogens bij de zoektocht n.a.v. de filosofische themavraag, kan het animo voor de filosofeeractiviteit nog vergroten. Over de specifieke aanpak, het verloop en de eigenheid van filo.mundolessen zie ook de informatie vooraf en de uitwerking van de filo.mundolessen van de derde graad (verticale leerlijn).
E-bibliotheek
http://www.lne.be/doelgroepen/onderwijs/mos/onderwijsniveau/basis/educatief-materiaal/mos-cartoons-energie
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
4e leerjaar
thema 4 5
1
Instap
Ga naar de site die vermeld staat onder e-bibliotheek (vorige pagina). Bekijk klassikaal de cartoons. Bespreek cartoon 06 verder.
ie
Kopieerblad 1
1.1 Energiecartoon aanvullen
Duid iemand aan die de humor kan uitleggen die in de cartoon wordt uitgebeeld. Geef daarna de volgende instructie:
w eb ve rs
‘Klein of groot, oud of jong … iedereen voelt zich wel eens slap of zonder fut om iets te doen. Soms hoor je ook wel iemand zeggen dat men zijn ‘batterijen’ eens zou moeten opladen. Zoek samen met je buur uit wat jou (en anderen) zoal helpt om opnieuw uit de luie zetel te komen wanneer je helemaal uitgeteld bent. Schrijf jullie ideeën rond de cartoon op het werkblad. Noteer ook de goede raad en de personen die allerlei voorstellen doen om jou nieuwe energie te geven.’ Maak een beknopte inventaris op het bord van een aantal duidelijk verschillende suggesties.
2
Kern
2.1 Het onderzoeksplan op niveau van de leerkracht en de leerlingen Vanuit de instapopdracht nodig je de kinderen uit om zelf (na)denkvragen te formuleren. Het gaat dus om het verzinnen en noteren van open vragen waar je niet eenvoudig ‘ja of nee’ op kunt antwoorden zonder de nodige argumenten of nuanceringen te vermelden. Het gaat niet om snel op te zoeken weetjes of antwoorden op ‘quizvragen’ zoals ‘Wie was de uitvinder van ...?’ of dingen die je via een (wetenschappelijk) experiment zou kunnen aantonen zoals ‘Water kookt op 100°C!’.
Kopieerblad 1
Wellicht zal bij aanvang blijken dat dit soort filosofische vragen formuleren niet altijd zo eenvoudig is. Ook dit vormt steevast een onderdeel van het wijsgerig leerproces. Het aantal onderzoeksvragen zal bijgevolg toenemen wanneer de kinderen gaandeweg meer vertrouwd raken met deze werk- en onderzoeksvorm. Vertel. We vonden samen al heel wat ‘energie-opwekkers’. Maar hoe komt het toch dat onze energie soms zo sterk vermindert? Probeer zelf allerlei vragen te bedenken die met het eigen energieverlies of -behoud te maken hebben. De lijst hieronder met filosofische themavragen zet je als leerkracht alvast wijsgerig op weg. Uiteraard moet je zelf nog de gepaste ‘vertaalslag’ maken naar het denk- en redeneerniveau van de eigen klasgroep. Wat volgt, is dus absoluut geen systematisch af te werken vragenlijst die je stiekem kunt gebruiken als spiekbriefje tijdens het gesprek.
- Waaruit bestaat onze eigen energie? - Is mijn energie dezelfde als die van iemand anders? - Hoe komt het dat er soms een groot energieverschil is bij jezelf?
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
4e leerjaar
thema 4 6
ie
- Kun je spreken van lichaamskracht en denkkracht? - Horen beide samen of staan ze eerder los van elkaar? - Op welke manier werken deze krachten op elkaar in? - Moet je je af en toe bewust openstellen om nieuwe energie te krijgen? - Kan ik mijn energie ook doorgeven aan anderen? - Wanneer heb je te weinig/ te veel energie? - ...
w eb ve rs
Vul vooraf verder aan met vragen die je zelf kunt stellen bij de instapoefening of noteer en vul aan met verschillende deelvragen, nieuwe onderzoeksthema’s en je eigen wonderlijke gedachtenspinsels. Schrijf ze indien mogelijk op in een woordkeuze die de kinderen zeker begrijpen. Aarzel echter niet om hen af en toe in je vraagstelling bewust op een hoger niveau te tillen en hen zo uit te dagen met extra denkprikkels (zone van naaste ontwikkeling). Het zal vlug blijken tijdens het gesprek wanneer je bepaalde vragen het best herformuleert.
2.2 Selectie van de startvraag, onderzoeksgesprek en organisatie
Filosofisch gesprek
Selecteer de startvraag uit de voorstellen van de kinderen. Maak een kringopstelling en start het onderzoeksgesprek. In deze les krijgt het energievraagstuk een menselijk gelaat. Duurzaamheid betreft niet enkel een doordacht grondstoffenbeleid en allerlei milieumaatregelen op lange termijn. Het begint wellicht bij het aloude gezegde: ‘een gezonde geest in een gezond lichaam!’. Je zult echter al vlug merken dat er vele raakvlakken zijn met andere thema’s. Het onderzoek in groep kan soms heel wat onvermoede kanten opgaan. Vooral het accuraat inspelen op wat de kinderen zelf aanbrengen en daarop doorvragen, geeft pas echt diepgang en verleent filosofische kwaliteit aan het onderzoeksgesprek. Je kunt overwegen om een (te) grote klas op te splitsen. De ene groep kan dan individueel doorwerken aan een alternatieve Mundo-opdracht, terwijl je met de andere groep in een kring filosofeert om daarna (of later) te wisselen. Je zult merken dat enkele kinderen zich spontaan zullen opstellen als informele observatoren. Gebruik eventueel hun terechte opmerkingen als bijkomend commentaar bij het afrondende metagesprek. Je hoeft hen in dit geval dus niet terecht te wijzen voor dit constructieve en spontane ‘luistervinken’. Als het gesprek de eerste keer nog niet zo vlot verloopt, is dit echt geen probleem. Oefening baart kunst en ... ‘kinderen’. Het filosoferen werd immers in oorsprong bij Socrates ook een soort ideeënvroedkunde genoemd. Een zwangerschap en een bevalling lopen ook niet altijd zonder complicaties en hebben baat bij de nodige begeleiding, ondersteuning en rust ... Dit lesonderdeel vormt wel degelijk het kloppende ‘hart van de filosofie’. Bij een goed doordachte herhaling en via de kunst en de techniek van het vragen stellen zal vanuit oprechte interesse en mits ‘learning by doing’ het ‘baren van de gedachten als (haast) vanzelf’ wel lukken! Als het gesprek snel vastloopt, dan kun je een volgende vraag lanceren ...
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
4e leerjaar
thema 4 7
2.3 Het metagesprek Het gesprek over en na (meta) het filosofische gesprek kun je ook variĂŤren in functie van de beschikbare tijd of er in voorkomend geval heel bewust wat langer op inzoomen (leren leren/sociale vaardigheden). Als uitgangspunt kun je de zelfreflectie van elk kind gebruiken. Daarom geef je even de kans om na elk onderzoeksgesprek de eigen score op drie items uit het middendeel van het kopieerblad te laten invullen. Zo krijg je meteen feedback in een mini-leerlingvolgsysteem op heel verschillende gespreksitems: vorm, inhoud, participatiegraad, filosofische gesprekskwaliteit, rol van de begeleiding ...
w eb ve rs
3
ie
Kopieerblad 1
Afsluiter
3.1 Slogans verzinnen en uitvergroten
Laat de kinderen op rijm een energieslogan verzinnen op basis van elementen uit de instapoefening en het gesprek. De verzamelde teksten kunnen als ‘spreuk van de dag’ afwisselend op een duidelijk zichtbare plaats in klas of gang gehangen worden. Een energiecartoon tekenen kan natuurlijk ook. Schakel voor de opmaak eventueel de computer in.
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?
KOPIEERBLAD 1 thema 4 - werkblad
4e leerjaar
Naam: _____________________________________________ Klas:_____________________ Datum: _____ /_____ / _____
1 Cartoon _________________________
ie
_________________________ _________________________
_________________________
w eb ve rs
_________________________
2 Terugblik
Kleur hieronder van links naar rechts een aantal bolletjes als antwoord op elke vraag. Kleur je alle bolletjes, dan ga je helemaal akkoord. Kleur je niets of maar één bolletje, dan is je antwoord ook heel duidelijk. Je kunt ook een aantal bolletjes kleuren. Zo geef je aan wat je van bepaalde delen uit het gesprek vindt. Begreep ik alles wat er gezegd werd?
❍ ❍ ❍ ❍ ❍
Was het gesprek boeiend?
❍ ❍ ❍ ❍ ❍
Hebben we elkaar laten uitspreken?
❍ ❍ ❍ ❍ ❍
3 Startvragen voor het onderzoeksgesprek
Gebruik de schrijflijntjes hieronder om zelf vooraf vragen te verzinnen. Noteer in het vak onderaan de vraag die jij het meest interessant vindt en waarvan je vermoedt dat je klasgenoten er samen over kunnen nadenken. Schrijf onder de vraag je naam tussen haakjes. ___________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________
Mijn vraag:
______________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________________ (naam: _ ________________________________________________)
thema 4 | Wie of wat geeft mij nieuwe energie?