VITA
magazine over mens en samenleving
4
5
6
In dit nummer
Hot or not
Starter
Fact check
61
62
63
64
Fact check revisited
Puzzel
De finale
Good to know
VITA
3
I MAMA, WAAROM ETEN WE? …………………………………………………………………………………………………………………… 7
1 Soms eten we met ons hoofd, soms met ons hart ………………………………………………………………………………… 7 2 We zouden beter met onze ‘buik’ eten ………………………………………………………………………………………………………… 9 3 Actie - reactie ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10
II MAMA, WAT MOETEN/MOGEN WIJ ETEN? ………………………………………………………………… 13
1 De voedingsdriehoek …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 13 2 De bewegingsdriehoek …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 20 3 Mentale gezondheid …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 23 3.1 Zelfvertrouwen = hét keyword om je mentaal goed te voelen …………………………………………… 24 3.2 GGGGG-schema? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 26 3.3 Spreek erover! ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 28 4 Gezond leven …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 30 5 Maar ook de omgeving speelt een rol …………………………………………………………………………………………………………… 31
III WIE EET MET ONS MEE? …………………………………………………………………………………………………………………………… 33 IV WIE OF WAT BEPAALT WAT WE ETEN? ……………………………………………………………………………… 35 1 2 3 4
IK beslis – voor een stuk – zelf wat ik eet ………………………………………………………………………………………………… MIJN VRIENDEN beslissen – voor een stuk – wat ik eet ……………………………………………………………… (SOCIALE) MEDIA beslissen – voor een stuk – wat ik eet …………………………………………………………… RECLAMEADVERTENTIES beslissen – voor een stuk – wat ik eet …………………………………………
35 36 37 38
V WANNEER ETEN WE DUURZAAM? …………………………………………………………………………………………… 41 1 Wat is duurzame voeding? ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 41 2 Hoe kunnen we duurzaam leven? ………………………………………………………………………………………………………………… 48
VI HOEVEEL KOST (GEZOND) ETEN? …………………………………………………………………………………………… 51
1 Gezinsbudget ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 51 1.1 Uitgaven van een gezin ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 51 1.2 Budgetvriendelijk, maar toch gezond en duurzaam winkelen …………………………………………… 52 1.3 Sparen vs. lenen …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 55 2 Overheid ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 58
2
vita
Zorg voor je lichaam, het is de enige plek die je hebt om in te wonen. Jim Rohn
inspire.nl
Als de maag vol is, wordt het hart vrolijk. Alec Guinness
Mensen zeggen dat ik beter op mijn voeding moet letten Ik neem het dus voortaan overal mee naar toe
vita
3
Ben jij een zoetekauw in hart en nieren of trek je eerder de veggie- of vegankaart? Kan bomma je verleiden met haar goeie Vlaemsche keuken of mag het toch wat exotischer zijn? Veel smaken, veel keuzes, maar wat is jouw smaak?
Vlaamse kost
Duid je HOT-gerecht aan door het bijhorende bolletje groen te kleuren.
Zwoel zuiders
Veganfun
Sweet & candy
4
vita
STARTER In de 'hot or not' heb je een bepaald gerecht gekozen. Bekijk voor jouw gerecht het filmpje ‘De weg van…’ en vul het correcte antwoord in op het schrijflijntje. Lees daarna de vraag eronder en raad wat het juiste antwoord is. Bekijk opnieuw de filmpjes van 'Over eten' en controleer je antwoord.
Vlaamse kost
Veganfun
de weg van stoofvlees van het bord naar de
de weg van de quinoaburger van de burger naar het
Bij een pak friet met stoofvlees hoort een sausje. De Belgen zijn er dol op. Maar hoeveel eten ze er van?
Vier vormen van ananas nemen het tegen elkaar op. Maar welke bevat het minste vitamine C?
6 kg
8 kg
10 kg
14 kg
op sap
Zwoel zuiders
kant en klaar
vers
diepvries
Sweet & candy
de weg van paella van de pan naar het
de weg van een Boule de Berlin van de strandverkoper tot het
dat erin zit Een exotische dipsaus kan heel lekker zijn, maar welke bevat de meeste kilocalorieën?
pesto
hummus
cheese dip
hot salsa
We nemen vaak een snack mee voor in de pauze. Maar welk tussendoortje bevat het meeste suiker?
banaan
wafel
rozijnen
zebrakoek
vita
5
‘ Eenzaamheid is even gevaarlijk als overgewicht of roken.’ Is deze stelling volgens jou fout of juist? Waarom denk je dat? • Duid je mening met een pijltje aan op de fact-o-meter. • Noteer twee goede argumenten om je mening te staven. Lees eerst nog eens goed hoe je moet argumenteren.
FOUT
JUIST
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT? Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dit doe je door goede argumenten te geven.
1
2
Je neemt een standpunt in:
Je legt uit waarom je iets vindt:
Ik vind dat… Ik denk dat… Volgens mij…
want… omdat… aangezien…
= ARGUMENTEREN
ARGUMENT 1:
ARGUMENT 2:
• Bespreek je standpunt met je buur. • Gooi het ten slotte in de groep. Wat denkt de klas hierover?
6
voeding
II MAMA, WAT MOETEN/ MOGEN WIJ ETEN? 1 De voedingsdriehoek Neem jullie eet- en drinkdagboek erbij en doe de fruit-, groente- en watertest. Vul onderstaande tabel in als reflectie.
RESULTAAT
TIPS OM HET RESULTAAT TE VERBETEREN
FRUITTEST
GROENTETEST
WATERTEST
Je hebt door de fruit-, groente- en watertest al een iets beter idee van wat gezonde voeding inhoudt. Toch blijft het moeilijk. Zijn aardappelen nu gezond of niet? En wat met vlees? Je hoort zoveel verschillende berichten dat je op den duur niet meer weet wat goed voor je is en wat niet. Daarom verzamelde het Vlaams Instituut Gezond Leven alle juiste kennis over gezonde voeding voor jou in de voedingsdriehoek.
vita
13
Bekijk het filmpje over de voedingsdriehoek en vul daarna het schema verder aan. Kies uit: plantaardig / minder / water / ultrabewerkte voeding / dierlijk / rood vlees & boter / meer / zo weinig mogelijk.
VOEDINGSDRIEHOEK DRINKVOORAL VOORAL DRINK
WATER
MEER
ZO WEINIG MOGELIJK
MINDER
OM GEZOND TE ETEN HOUD JE BEST REKENING MET VOLGENDE AANDACHTSPUNTEN:
1
Eet in verhouding meer plantaardige voeding dan dierlijke voeding.
14
vita
2
Vermijd ultrabewerkte voeding.
3
Matig rood vlees en boter.
4
Drink vooral water.
5
OPDRACHT Vul met de info die je online vindt onderstaande mindmap aan.
VOEDINGSDRIEHOEK 5 zones
DRINK VOORAL
blauw donkergroen
MEER
Voor wie?
WATER
3 uitgangspunten 1. Eet in verhouding meer dan
voeding.
oranje 2. Vermijd
.
ZO WEINIG MOGELIJK
MINDER
6
3.
geen voeding
en matig je
.
OPDRACHT UITGANGSPUNT 1 van de voedingsdriehoek: ‘Eet in verhouding meer plantaardige dan dierlijke voeding’. • Plaats bij onderstaande voedingsmiddelen een P (plantaardig) of een D (dierlijk).
vita
15
• Neem je eet- en drinkdagboek erbij en los onderstaande opdrachten op. - Omcirkel alle plantaardige producten groen. - Omcirkel alle dierlijke producten rood. - Markeer wat voor jou van toepassing is: ‘Ik eet vooral plantaardige / dierlijke producten.’
VOEDINGSDRIEHOEK 2.3 1
DRINK VOORAL
Fruit
WATER
2.1
2.4
Brood, volle graanproducten en aardappelen
Groenten 2.2
MEER
Peulvruchten
2.5
3.1
3.3
Vis
Melkproducten
3.2
ZO WEINIG MOGELIJK
Kaas, ei, wit vlees 4.1
Oliën en vetten
Plantaardige oliën, noten & zaden
MINDER
5
Restgroep
4.2
Rood vlees
- Plaats de voedingsmiddelen uit je eet- en drinkdagboek bij het cijfer van het vak waar ze thuishoren. 1 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3.1 3.2 3.3 4.1 4.2 5
16
vita
7
OPDRACHT UITGANGSPUNT 2 van de voedingsdriehoek: ‘Vermijd ultrabewerkte producten’. • Vraag aan jullie grootouders of zij dezelfde dingen aten toen ze jullie leeftijd hadden. Gebruik hiervoor de hulpbladen op Polpo. Indien niet, wat zijn de verschillen? Zitten er producten tussen die je niet kent?
• Bekijk aandachtig het overzicht en maak onderstaande opdrachten. - In welke kolom winkelden jullie grootouders vroeger? Zet een X in het cirkeltje. Waarom? - In welke kolom zou jij het liefst winkelen? Zet een Y in het cirkeltje. Waarom? (Voordelen? Nadelen? Gevolgen?) - Plaats de volgende begrippen in de juiste gele kaders: niet of weinig bewerkte producten / ultrabewerkte producten / bewerkte producten.
groenten fruit volkorenbrood (pasta, rijst) aardappelen melk rundbiefstuk kabeljauw noten yoghurt en verder: eieren water …
gepekelde groenten (bv. augurken) fruitsap wit brood (witte pasta, witte rijst) rozijnenbrood chocolademelk gehakt vissticks gezouten noten gesuikerde yoghurt …
instant soep confituur croissant frieten roomijs salami garnaalkroketten M&M’s en verder: keukenzout diepvriespizza instant noedels koeken en snoep frisdranken …
• Neem je eet- en drinkdagboek er opnieuw even bij en markeer wat voor jou van toepassing is: ‘Ik eet vooral niet (of weinig) bewerkte / bewerkte / ultrabewerkte producten’.
vita
17
8
OPDRACHT UITGANGSPUNT 3 van de voedingsdriehoek: ‘Matig je consumptie en verspil geen voedsel’. • ‘Matig je consumptie’ – lees onderstaand tekstje en vink de passende uitspraak aan. “Eet bewust en met mate” is één van de tips die bij de voedingsdriehoek hoort. “Niet te veel eten” is erg belangrijk voor je gezondheid (en voor het behoud van je gewicht in het bijzonder). De focus ligt hier op het eetmoment (te veel eten aan tafel: leer afgaan op je ‘buikgevoel’: weet wanneer je honger hebt of verzadigd bent. Zit aan tafel, eet langzaam en geniet ervan). De voedingsdriehoek raadt aan om vooral rationeel te eten. De voedingsdriehoek raadt aan om vooral emotioneel te eten. De voedingsdriehoek raadt aan om vooral intuïtief te eten. • ‘Verspil geen voedsel’ – bekijk hieronder de preview van de app ‘Too Good To Go’. Beantwoord de bijhorende vragen door de antwoorden te markeren en te nummeren in de preview. 1. Hoeveel procent van al het eten wordt verspild? 2. Hoeveel kilogram voedsel verspilt elke Belg jaarlijks? 3. Waarom is voedselverspilling ook slecht nieuws voor onze planeet? 4. Wat wil de organisatie Too Good To Go bereiken? 5. Hoe werkt de app Too Good To Go?
• What about you? Beantwoord de vragen eerst individueel en houd daarna een klasgesprek. Noteer tijdens het klasgesprek bijkomende interessante tips om voedselverspilling tegen te gaan. Wordt er bij jou thuis soms voedsel verspild? Wat? Hoe komt dat? Wanneer?
18
vita
Wat kan je doen om minder voedsel te verspillen?
9
OPDRACHT 10 Gezond Leven tips. De drie uitgangspunten van de voedingsdriehoek vormen de basis voor de tien Gezond Leven tips. • De eerste vier gaan over WAT we het best eten. Hieronder staat telkens de uitleg die bij de tips hoort, maar de tips zelf zijn verdwenen. Kijk naar het filmpje en vul ze aan. 1. Plantaardige voedingsmiddelen die niet of weinig zijn bewerkt, bieden het meeste gezondheidsvoordeel. Eet volop groenten, fruit, volle granen en peulvruchten. Vul in kleinere hoeveelheden aan met noten en plantaardige olie. 2. Je hoeft vlees, kaas en andere dierlijke producten niet volledig van je menu te schrappen. Maar kleine(re) porties volstaan. Wissel af tussen vis, rood vlees, gevogelte en plantaardige eiwitbronnen zoals peulvruchten of tofu. 3. Water is de beste drank om je dorst te lessen. Wil je graag wat variëren? Kies dan voor thee of koffie zonder suiker. 4. Snoep, koekjes, chips, frisdrank, wijn en bier, … Lekker? Misschien wel. Maar een meerwaarde voor je lichaam? Neen. Je eet en drinkt ze puur voor je plezier. Deze producten bevatten vaak veel witte bloem, suiker, vet, zout of alcohol. • De volgende zes tips gaan over HOE we het best eten. Kijk naar het filmpje en ontdek de zes tips. 5.
6.
7.
8.
9.
10.
vita
19
2 De bewegingsdriehoek Gezond leven? Dat is gezond eten, maar ook minder lang stilzitten ĂŠn voldoende bewegen. Doe de zittest. Vul onderstaande tabel in als reflectie.
Met welk dier word je vergeleken? Welke tips krijg je mee?
Het Vlaams Instituut Gezond Leven ontwikkelde naast de voedingsdriehoek nog een driehoek, namelijk de bewegingsdriehoek. ELKE WEEK
ELKE DAG
ELKE ST
TELT AP
ELKE 30 MIN. EVEN RECHTSTAAN
BEWEGINGSDRIEHOEK Bespreek samen met je klasgenoten de bewegingsdriehoek. De leerkracht zal je enkele richtvragen geven.
Lichamelijke gezondheid bestaat niet alleen uit gezond eten, maar ook uit minder lang stilzitten ĂŠn voldoende bewegen.
20
vita
10
ELKE WEEK
OPDRACHT Vul met de info die je online vindt onderstaande mindmap aan.
4 zones gedrag
ELKE ST
bewegen
TELT AP
ELKE 30 MIN. EVEN RECHTSTAAN
ELKE DAG
bewegen bewegen
BEWEGINGSDRIEHOEK
Voor wie? 8 tips 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
vita
21
11
OPDRACHT Beoordeel de afbeeldingen op basis van de volgende zittips. Zoek de tien verschillen tussen de afbeeldingen links en rechts en zet een kruisje bij de afbeeldingen met een goede zithouding. • • • • • • • • • • • •
Steun met je schouders tegen de rugleuning. Vermijd vooroverbuigen, leun lichtjes achterover. Heb je een verstelbare stoel? Stel je rugleuning dynamisch in. De lage rugsteun van je stoel moet net boven je broeksriem uit komen. Laat wat ruimte tussen het zitgedeelte van je stoel en je knie. Als je vuist tussen je stoel en je knieholte past, heb je voldoende ruimte. Plaats je scherm op ongeveer een armlengte afstand (50-70 cm). Plaats de bovenkant van je scherm op ooghoogte. Op die manier kijk je recht vooruit, dat is beter voor je nek. Trek je schouders niet op, maar laat deze ontspannen naar beneden hangen. Beweeg je computermuis vanuit je voorarm en niet vanuit je pols. Zet je toetsenbord op ongeveer 15 cm van de tafelrand. Zet je scherm en toetsenbord recht voor je. Zittips Is je bureautafel verstelbaar? Stel ze in op ellebooghoogte. Voor een goede zithouding staan je voeten volledig op de grond en zijn je knieën lager dan je heupen. Sta elke 30 minuten even recht.
Zittips
22
1
Steun met je schouders tegen de rugleuning. Vermijd vooroverbuigen, leun lichtjes achterover.
4
Plaats de bovenkant van je scherm op ooghoogte. Op die manier kijk je recht vooruit, dat is beter voor je nek. Trek je schouders niet op, maar laat deze ontspannen naar beneden hangen.
2
Heb je een verstelbare stoel? Stel je rugleuning dynamisch in. De lage rugsteun van je stoel moet net boven je broeksriem uit komen.
5
Is je bureautafel verstelbaar? Stel ze in op ellebooghoogte.
3
Laat wat ruimte tussen het zitgedeelte van je stoel en je knie. Als je vuist tussen je stoel en je knieholte past, heb je voldoende ruimte.
6
Voor een goede zithouding staan je voeten volledig op de grond en zijn je knieën lager dan je heupen. Sta elke 30 minuten even recht.
7
Plaats je scherm op ongeveer een armlengte afstand (50-70 cm).
8
Zet je toetsenbord op ongeveer 15 cm van de tafelrand.
vita
9
10
Zet je scherm en toetsenbord recht voor je. Beweeg je computermuis vanuit je voorarm en niet vanuit je pols.
We nemen nog even de stelling van de Fact Check onder de loep.
‘ Eenzaamheid is even gevaarlijk als overgewicht of roken.’ • Toen dacht ik dat de stelling
FOUT
was.
JUIST
Nu denk ik dat de stelling
is.
FOUT
JUIST
• Staaf je antwoord met twee nieuwe argumenten.
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT? Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dit doe je door goede argumenten te geven.
1
2
Je neemt een standpunt in:
Je legt uit waarom je iets vindt:
Ik vind dat… Ik denk dat… Volgens mij…
want… omdat… aangezien…
= ARGUMENTEREN
ARGUMENT 1:
ARGUMENT 2:
vita
61
PUZZEL +si + n= i
m= d x= v + m= d
r= z
d=t+n+
b=e
s+
v=p -k
z=n+ - +
62
vita
- kla + b
p=l
In de laatste rubriek van dit magazine kan je tonen wat je de afgelopen weken geleerd hebt en dat in de vorm van een echte gezondheidsfolder!
1
Even opwarmen Je krijgt van je leerkracht een kaartje waarop een quote staat. Hierdoor weet je of je vegetarisch, koosjer, veganistisch of halal eet of dat je lactose-intolerant of diabeet bent. Ga samenzitten met je klasgenoten die hetzelfde kaartje hebben en beoordeel de productkaartjes die je krijgt als ‘dit mag ik eten’ of ‘dit mag ik niet eten’. TIP Raadpleeg het internet als je twijfelt. Onder andere de website van Albert Heijn kan je helpen en als je uitleg wilt over de E-nummers, dan heb je de website van het voedingscentrum.
2
De opdracht Elk groepje maakt nu een gezondheidsfolder. Dit zijn de richtlijnen voor de folder: • Je maakt de folder voor je klasgenoten. • In de folder komen de volgende rubrieken aan bod: 1. Een lekker menuutje dat aangepast is aan je groepsquote en dat bestaat uit een voorgerecht, hoofdgerecht en dessert. Houd hierbij rekening met de voedingsdriehoek en de uitgangspunten van ‘duurzame voeding’. 2. Vijf leuke beweegtips en een QR-code die de lezer naar een interessante website over ‘bewegen’ brengt. Houd hierbij rekening met de bewegingsdriehoek. 3. Een toffe ‘mood’ tracker met legende. • Je maakt je folder zo aantrekkelijk mogelijk en kiest hiervoor één van de volgende populaire vouwlijnen:
ENKEL
WIKKEL
ZIGZAG
LUIK
TIP Bekijk eerst eens een aantal folders die je vindt in je brievenbus of op het internet. Gebruik vervolgens de hulpbladen die je terugvindt op Polpo.
3
Evaluatie Houd een evaluatie in groep, maar ook een zelfevaluatie. Ook van je leerkracht kan je een evaluatie verwachten. TIP
Gebruik de hulpbladen die je terugvindt op Polpo.
vita
63
EERSTE
BLOKRONDE
Ik kan de regels van argumenteren op een correcte manier toepassen.
p. 6
Ik kan een keuze evalueren als emotioneel, rationeel of intuïtief.
p. 9
Ik begrijp dat ik verbaal of non-verbaal kan reageren.
p. 11
Ik begrijp dat gezond leven afhankelijk is van - de lichamelijke gezondheid (en hierbij de voedingsdriehoek en bewegingsdriehoek); - de mentale gezondheid (en hierbij het zelfvertrouwen, het GGGGG-schema en de hulplijnen); - de sociale gezondheid, maar dat ook de omgeving een rol speelt.
p. 30
Ik begrijp dat onze samenleving gekenmerkt wordt door diversiteit, waardoor we zowel uitgedaagd worden als kansen krijgen.
p. 33
Ik begrijp dat ons eet- en keuzegedrag bepaald wordt door - mezelf; - mijn vrienden; - sociale media; - reclameadvertenties.
p. 39
Ik weet aan welke kenmerken voeding moet voldoen om duurzaam te zijn.
p. 41
Ik weet wat de impact is van elke dag vlees eten.
p. 46
Ik begrijp de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. Ik kan op basis daarvan aankoopkeuzes evalueren.
p. 49
Ik ken een aantal voorwaarden om duurzaam te leven.
p. 49
Ik weet dat het uitgavenpatroon van een gezin sterk is geëvolueerd in vergelijking met vroeger.
p. 55
Ik kan een aantal argumenten opsommen waarom gezonde en duurzame voeding niet per se duurder is.
p. 55
Ik kan budgettaire keuzes evalueren, begrijp het begrip lenen en kan begrippen als sparen en rente analyseren.
p. 55
Ik begrijp dat de overheid invloed heeft op onze uitgaven.
p. 58
Colofon
Auteurs Filip Geeurickx, Pascal Holvoet en Tina Lava Bestelnummer ISBN Nur 90 808 0226 (set van 3 magazines A) 978 90 4863 602 0 (set van 3 magazines A) 136 en 138 Illustrator What's in a name? • Vormgeving Stelvio D'Houst Verantwoordelijke uitgever N.V. die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge, België RPR 0405 108 325
TWEEDE
BLOKRONDE