Isaac-aardrijkskunde - Water(s)nood (voorbeeldpagina's) by die Keure

AARDRIJKSKUNDE

Water(s)nood

Inhoud ISAAC-moment

RUIMTE

Soorten water �� 4

1 De waterkringloop �� 5 2 Klimaat en vegetatie 1 Van weer naar klimaat �� 7 2 Zeven vegetatiesoorten �� 8

3 Regenwater voor iedereen? 1 Neerslaghoeveelheden in Vlaanderen �� 14 2 Waterstress in Europa �� 16 3 Grondwater en oppervlaktewater �� 17

4 Slimmer met water 1 Verharding en ontharding �� 18 2 Retentiebekkens �� 19 3 Stuwdammen �� 20 4 De circulaire economie �� 20 5 Vlaanderen droogt uit �� 22

5 Water, de natuurlijke beeldhouwer 1 Ontstaan van waterlopen �� 23 2 Stromen met gevolgen �� 24 3 4

ISAAC-actie

STUDIEWIJZER

2.1 Erosie �� 2.2 Littekens in het landschap �� Een waterloop in de buurt �� Grote rivieren �� 4.1 In België �� 4.2 In Europa �� 4.3 In de wereld ��

24 24 26 27 27 28 29

Steel eens een stoeptegel �� 30

�� 32

ISAAC-moment

Soorten water Markeer hieronder de verschillende soorten water die je klas heeft meegebracht. 1 2 3

leidingwater rioolwater kanaalwater

4 5 6

grondwater zeewater flessenwater

7 8 9

regenwater rivierwater spuitwater

Bracht iemand nog een andere soort water mee? Zo ja, welke? Noteer.

Oostende ma ak t

drinkbaa wa te r r te van brak wa r Ooste

dr Ooin stke ma Kli atverande rin g va in ls e drninbr b b u k B men zal Vlaanderen dwingen van b n, twee, drie e e hog te ver en csoep dijk en Over welke watersoort gaan de onderstaande titels van krantenartikels? Noteer bij elke titel telkens het juiste cijfer uit de lijst hierboven.

erandering B

Oo st en de ma ak t Zwemmen zal Vla and ere n dwi nge maatveranderin gn drinkbaar Kli een wa te r t me an da ge t inZwemmen plasticsoep or nk dijk ne en te Bin ver hog en zal anderen dwingen van brak wateVla drinkwa r ter uit ee te ha len re ke Te in st en rlahog in plasticsoep rotevever n teen wadijk Klimaatv

or ne Bin e blauwalgen g t nk W a te rr es er ve tverandering s w ee r op p ei om drinkwa l, er ls Bmubteb uitinte ha naal Ieper-IJzer len s

rla Oo ve g st t ro or te en nk wa d

ne Bin a nderen dwinge a r w n e m oe te n e zu ri inigwablteijro d te halen eer,uit n, twte vedrnve om drink eewa inrla kba e verhogen Giftige blauwalgen W vaer a nve te br rr a es mpverbod s Giftige blauwalgen in kanaal Ieper-IJzer SLIMMER OMGAAN cht etes o k e g m ij W a b a a r n te e w rr s e es s m e ertevens oe ﬂ n e jo il kanaal Ieper-IJzer “Min MET HET HEMELWATER met

van brak

Oo st e

nde maa in dr

inkbaOo els b e b arst u B wa ISAAC-moment rie v an brak d , Oo e dr in e

w t w , ast n tke e e va n in b dr Klimaatveran dering va n z a l V la anderen dwing in Bubbels in plasti e n csoep twee, drieB dijken teKli atveranderin g een, verma hog en zal Vlaanderen dwingen

Oo Oo en st en

est ma ma ak t Kli atv era nd eri dijk ng in plasticsoep en te ver hog en in drinkbaar water dr zal Vla an der en dw ing om d en rin van k w a te r u it van brak te ha

Zwem men met n a a d e g t r o k en n e k e r e T n i t s eroverla Zwemmen

Zwemmen erves weer op peil, rres Binnenkowa rt ge da an m e le n te ve r n ij bl ig in plasticsoep in zu dijk n en te te oe ver hog em en wG re w at er Te in st la ov er g t or nk iftig ne Bin e bom l a u w a l g te halen e rn dr ink wa te uit N A aI M A G s rla M ve ro O te in k wa W era ERl IeperE-IRJz Klimaatv nde rin g M a n t a e a r L r S e s e r v e s Kli ezal T atverand ma r w A ht e W ering e L r E Zwemmen o M p E in Vla and ls H ere e p n dwi T b nge E b n u H B m T

E Oo a M st en a Giftige blauwalgen de

r ma ak w rt t ko en e nn e Bi m Zwemmen o e zal t Vlaanderendijk e n W in plasticsoep dwing a en” z te uierniveg sbl enente verhogen rr es e ri d dr , iner e e kb om aa tw , r dr n in wa e kw te e at r Oppompverbod ui t te ha le n in kanaal Ieper-IJzer in plasticsoep vadijk Klim ma atv er en era ov te nde er verwa rin at hogte g la w enr a a r w n e br m ak oe te en boetes en n , Zwemmen r zal Vla e and ere n o dwi nge SLIMMER OMn “Miljoen flessen bijgekocht verv Giftige blauwalgen in oplasticsoep t dijkenMteETBin or n’ ompverb nk d ver ne en HEThog H E M E L W W en” waanzi Oppom overlev te ken a te omdrhittepie rr es er v es ink wa te r uit te SLIM ha len t s h te rla c m et veHET roMET ver kowa te an ering en boe Ieper-IJzer ijggeeda rt ko en inand kanaal n bm nn e Bi in s s ls e e b fl b u n B e jo il M “ ‘W a a at r w e e m om o dr et deren vat inkw e dwi e nge err nr ” uiep n tblauwalgen te e ha v a le e n k rl n e e ke k ri v re d , Te o e e Giftige in e n st te tw rla , n ve n e e e ro k n te wa ie v erW vo Bin m hittep err r e a te verhogen dat is je ro n ,s es er ve e i n om st dr ink wa e te r w uit te ha a len a in kanaal Ieper-IJzer nzin’ wa pverbod mblauwalgen Giftige m a Oppo‘Water a r w e m oe te n verpakken en vervo W a te rr SLIM es er v es w ee ht peil, r c op o boetes Ieper-IJzer k e Giftige blauwalgen g ij b n e s s e inenkanaal fl dat is je reinste waanzi n t e me jo ilda W M a odan maar we t BinneOnk verb pge MET H omt“ ppor m oe te n zu in ig ecnbhli”t jven Ieper-IJzer v le r e v len o n ke re te Te tesstkanaal in ein n o e borla k mSLIM k e aar enve g ie ij watero p b n te e it om h “Miljoen fless MET H rleven” e v o te Oppompverbod n e n k ie p te it h mmpverbod SLIMMER OMGAAN W a Oprpoo te rr es er ve t s s h te w c e ee o o b k op e n e g p ij ei verpakken en vervo b l, n e s s e fl zer‘Water n s e te e jo o il b n M e “ bijgekoc n MET HET HEMELWATER e s s maardat e fl n e w‘Water e moeis jo il M “ teitntepzu verpakken en vervo in ig bl venn” ij je reinste waanz rleve e v o te n e k ie h n te overlev omdat is je reinste hittepiekewaanz om

SLIMMER OMGAAN t h c o k e g ij b n e s ‘Water verpakken enverpakken vervoeren, es en MET HET‘Water HEMELWATER en” is je reinste dat is je reinste w waanzin’ ken te overlevdat

kken en vervoeren, einste waanzin’

1 De waterkringloop Hoe ontstaan wolken? Kruis aan. door de uitstoot van bepaalde fabrieken, via schoorstenen door verdamping van zeewater door de uitstoot van vulkanen door waterdamp afkomstig van planten en bomen door verdamping vanuit meren en rivieren Bekijk de onderstaande afbeelding en voer de opdrachten uit. 1

Noteer de drie aggregatietoestanden van water in de vakjes.

Waar situeer je de overgangen tussen deze aggregatietoestanden? Schrijf het juiste cijfer in de cirkeltjes. 1

bevriezen 2 condenseren 3 smelten 4 verdampen

In het deel Natuurwetenschappen van de module Water(s)nood leer je meer over de aggregatietoestanden van water.

Wat is ‘de motor’ van deze cyclus? Noteer.

p de cover zie je hoe de aarde er zou uitzien zonder water. Maak een ruwe schatting van O hoeveel procent wateroppervlak onze planeet heeft. Zoek daarna de werkelijke waarde op. Noteer. mijn schatting:

werkelijke waarde: % Welke vormen van neerslag herken je op deze afbeeldingen? Noteer.

Hoe ontstaat neerslag? Bespreek en noteer.

2 Klimaat en vegetatie 1 Van weer naar klimaat In de waterkringloop neemt neerslag een belangrijke plaats in. Samen met temperatuur en luchtdruk vormt het ons weer. Als mensen over het weer zeuren, dan heeft het vaak te maken met een van deze drie: te warm of te koud, te veel of te weinig wind, te nat of te droog. Om planten, grassen, bomen … te laten groeien zijn vooral een voldoende hoge temperatuur en genoeg neerslag van belang. Afhankelijk van hoeveel groen er ergens is, komen daar ook bepaalde dieren voor. Die samenhang tussen de niet-levende natuur (het weer) en de levende natuur vormt het geheel van ecosystemen. De studie van ecosystemen is een discipline op zich. Het weer is een momentopname. Vandaag is het anders dan gisteren. Het is ook afhankelijk van de plaats. Het weer vandaag in Brussel is anders dan in Knokke, Moskou of Singapore. Als we de gegevens over het weer voor een langere tijd bijhouden, dan kunnen we van elke dag een temperatuurgemiddelde en een neerslagtotaal bepalen. Per maand kom je zo aan maandgemiddelden en -totalen. Op het einde van een jaar bekom je zo een gemiddelde jaartemperatuur en een gemiddelde jaarneerslag. Pas als je dat nog eens 30 jaar volhoudt, heb je genoeg informatie om iets te kunnen zeggen over het klimaat van een gebied.

Het weer dat normaal of gemiddeld is voor een bepaalde streek, gemeten over een periode van 30 jaar, noemen we een klimaat. Op aarde kunnen we een aantal grote klimaatzones onderscheiden: het warm of tropisch klimaat, het koud klimaat, het gematigd klimaat, het droog en het nat klimaat. Elk type klimaat voldoet aan een aantal voorwaarden, zoals de jaarlijkse neerslag of temperatuur. Deze elementen kunnen we aflezen uit klimatogrammen. Een klimatogram is een soort diagram dat voor één bepaalde plaats de gemiddelde temperatuur en neerslag per maand weergeeft, en dat over een periode van 30 jaar.

In het deel Aardrijkskunde van de module Smakelijk! leer je meer over klimatogrammen en klimaatzones. Je ontdekt er ook hoe de hoge soortelijke warmte van het water in de oceanen het weer en het klimaat beïnvloedt.

2 Zeven vegetatiesoorten Het klimaat bepaalt welke soorten vegetatie (flora) er op een plaats voorkomen en bijgevolg ook welke dieren (fauna) er kunnen overleven. We onderscheiden wereldwijd zeven vegetatiesoorten. Bij elke soort stel je je drie vragen. 1

Wat zie ik?

Waar vind ik dat?

Waarom vind ik dat daar?

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is. Ik zie … geen plantengroei / planten staan wat verder uit elkaar / dichte begroeiing mossen / grassen / struiken / bomen loofbomen / naaldbomen Hoe heet dit? toendra / woestijn / savanne / steppe / naaldwoud / loofwoud / tropisch regenwoud

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

geen plantengroei / planten staan wat verder uit elkaar / dichte begroeiing mossen / grassen / struiken / bomen loofbomen / naaldbomen

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Hoe heet dit? toendra / woestijn / savanne / steppe / naaldwoud / loofwoud / tropisch regenwoud

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

geen plantengroei / planten staan wat verder uit elkaar / dichte begroeiing mossen / grassen / struiken / bomen loofbomen / naaldbomen Hoe heet dit? toendra / woestijn / savanne / steppe / naaldwoud / loofwoud / tropisch regenwoud

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

geen plantengroei / planten staan wat verder uit elkaar / dichte begroeiing mossen / grassen / struiken / bomen loofbomen / naaldbomen

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Hoe heet dit? toendra / woestijn / savanne / steppe / naaldwoud / loofwoud / tropisch regenwoud

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

geen plantengroei / planten staan wat verder uit elkaar / dichte begroeiing mossen / grassen / struiken / bomen loofbomen / naaldbomen

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Hoe heet dit? toendra / woestijn / savanne / steppe / naaldwoud / loofwoud / tropisch regenwoud

Waar?

Markeer een gebied als voorbeeld op de wereldkaart op pagina’s 12 en 13. Maak je eigen legende.

Wat?

Markeer wat juist is.

Ik zie …

Waarom daar?

Kruis aan.

Dit klimaat is … koud

gematigd

warm

droog

nat

afwisselend droog en nat

Klimaatzones in de wereld

LEGENDE

TK TW

temperatuur koudste maand temperatuur warmste maand

TW = 10°

TK = 18°C

TW = 10°

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000 km

STUDIEWIJZER

RUIMTE Ik ken het verschil tussen weer en klimaat en ik kan uitleggen hoe het klimaat de spreiding van vegetatiezones bepaalt. Ik kan de begrippen waterstress en hernieuwbaarheid uitleggen en linken aan de begrippen grondwater en oppervlaktewater. Ik kan de begrippen ontharding, retentiebekken, stuwdam en circulaire economie uitleggen. Ik kan deze begrippen met betrekking tot erosie door water uitleggen: afbraak, transport en afzetting, meander, holle oever en bolle oever. Ik kan deze rivieren aanduiden op een blinde kaart: IJzer, Schelde, Maas, Rijn, Donau, Nijl, Amazone, Jangtsekiang, Mississippi en Kongo.

Colofon Auteurs Marc Bellinkx, Solange Goossens Illustrator Martijn van der Voo Herdruk 2020/1246 Bestelnummer 90 8080 276 ISBN 978 90 4863 971 7 KB D/2020/0147/359 NUR 126/136 Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 - © die Keure, Brugge Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat afkomstig is uit verantwoord beheerde bossen. Deze uitgave is dan ook gedrukt op papier dat het FSC®-label draagt. Dat is het keurmerk van de Forest Stewardship Council®.

789048 639717