ducatieve uitgaven
BIEB
IJsland Lies Gallez
Kijker educatieve uitgaven
Verrekijker 5
1
IJsland
1
IJsland IJsland is een eiland dat ten noordwesten ligt van Europa. Dat betekent dat het land geen buurlanden heeft. Het wordt volledig omringd door water. In het zuiden door de Atlantische Oceaan. In het westen door de Groenlandzee. In het noorden door de Noordelijke IJszee. IJsland is dunbevolkt. Dat betekent dat er niet zo veel mensen wonen. In totaal het minste van alle landen in Europa. In totaal telt IJsland maar 329.100 inwoners. (België telt 11 miljoen inwoners.) De bewoners van IJsland noemen we ook IJslanders. Het binnenland is bijna onbewoond.
2
Reykjavík Reykjavík is de hoofdstad van IJsland. Het is meteen ook de grootste stad van het hele land. Er wonen ongeveer 120.000 inwoners. Met alle gemeentes die naast de stad liggen, komt de teller op 200.000. Tweederde van de totale bevolking woont dus in en rond Reykjavík. De stad ligt aan de zuidwestkust. Reykjavík telt twee luchthavens. De internationale luchthaven is Keflavík. Daar komen dus vliegtuigen vanuit de hele wereld toe. Dat is een grote luchthaven. Daarnaast is er nog een kleinere. Daar zijn er enkel binnenlandse vluchten. Dat betekent dat er vliegtuigen vliegen van de ene stad in IJsland naar een andere stad. Vliegtuigen zijn erg belangrijk in IJsland. Het land heeft geen spoorwegen en dus geen trein. De enige vorm van openbaar vervoer is de bus. Je kan natuurlijk ook altijd een taxi nemen. Dat blijft erg duur. IJsland heeft geen autosnelweg. Je mag er maximaal 90 kilometer per uur rijden. Je past je snelheid natuurlijk aan aan het weer. De wegen zijn niet verlicht. IJsland heeft ook een veerdienst. Die boot vaart van het oosten van IJsland naar Denemarken.
3
4
Andere steden Akureyri Het is een stad in het noorden van IJsland. Het is de enige grote stad naast Reykjavík. Het wordt daarom ook de hoofdstad van het noorden genoemd. Akureyri is omgeven door bergen. Die beschermen de stad van sterke wind. Egilsstaðir Het is een stad in het oosten van IJsland. In totaal wonen er 2300 inwoners. In IJslandse normen is dat een grote stad. Het is de grootste stad in het oosten. De stad heeft een luchthaven, school en ziekenhuis. Er is ook een supermarkt, hotel en restaurant. Er wordt verwacht dat de stad zal groeien in de toekomst. De reden daarvoor is de goede ligging. Je kunt er met de boot vanuit Denemarken geraken.
5
Natuur IJsland staat bekend om zijn prachtige natuur. Toch vind je er erg weinig bomen terug. De bomen die er groeien, werden er later geplant. De bomen die er vroeger waren, werden gekapt door de Vikingen1. Zij gebruikten het hout voor hun huizen. De meeste bomen worden er niet groot en hoog. Dat komt omdat er heel veel wind is. En omdat het er vaak erg koud kan worden. Je kunt er dus eigenlijk niet verdwalen in het bos. Je vindt er ook ontzettend veel meren terug. Meestal omgeven door bergen. Verder telt IJsland veel mooie watervallen.
6
Het weer De naam IJsland wekt de indruk dat het er altijd ijskoud is. Toch heeft IJsland een mild klimaat. In de wintermaanden liggen de temperaturen gemiddeld rond de 0 tot -15 graden Celsius. In de zomermaanden stijgen de temperaturen tot maximaal 10 à 15 graden. In IJsland kan het weer omslaan in minder dan vijf minuten. De IJslanders zelf maken daar grapjes over. Zo zeggen ze dat je bij hen in vijf minuten alle seizoenen kunt meemaken. Van een blauwe hemel met zon tot ijzige wind met sneeuw. In de winter vallen er vaak dikke pakken sneeuw die de wegen heel gevaarlijk maken. Soms is het zo erg dat de IJslanders verplicht zijn om binnen te blijven. Dat wordt aangekondigd via een speciaal weerbericht. Zo willen ze ongelukken vermijden. Heel vaak is er ook heel sterke wind op IJsland. Dit komt opnieuw omdat IJsland een eiland is. In de winter vermindert het aantal uur zonlicht. Zo zijn er zelfs dagen waarop het donker blijft. Dan blijven de meeste IJslanders gewoon thuis.
7
Het poollicht Het poollicht is een bepaald licht dat je bijna alleen in de duisternis kan zien. Je ziet dan prachtige groene lichtbogen en -wolken. Die lijken als het ware te dansen. Soms is het heel fel licht, soms niet. Dat hangt af van hoe sterk het licht is en hoe helder de hemel is. Bij een heldere hemel heb je het meeste kans om het poollicht goed te zien. Hoe minder wolken, hoe beter. Hoelang het licht zichtbaar is, valt niet te voorspellen. Soms duurt het maar enkele seconden, soms zie je het minutenlang. Het speciale licht wordt veroorzaakt door de zonnewind. Die wind is vooral sterk bij uitbarstingen op de zon. Daarbij worden deeltjes het heelal2 in geslingerd. Op zo’n moment is het poollicht veel sterker. Wanneer je in IJsland het poollicht wil spotten, is het heel belangrijk om warme kleren aan te trekken. Soms is het aangeraden om thermisch ondergoed3 aan te trekken. Het kan namelijk dat je een hele poos in de koude moet wachten tot je het licht goed kunt zien.
8
9
Vulkanen op IJsland IJsland telt in totaal 140 vulkanen. Daarvan zijn er nog 30 actief. Een vulkaan is actief als die in de laatste 10.000 jaar nog is uitgebarsten. Dat betekent dat er lava vrijkomt uit het topje van de vulkaan. In de laatste 200 jaar zijn er nog 11 uitgebarsten. De meeste vulkanen hebben een naam die wij niet goed kunnen uitspreken. Het IJslands is namelijk een heel moeilijke taal. Waag jij een poging? Askja Askja is een vulkaan in het binnenland. Er ligt een groot meer bij. Je kunt de vulkaan alleen gaan bekijken met een gids. De vulkaan is 1516 meter hoog. Eyjafjallajökull De wereld leerde deze vulkaan in 2010 kennen. Het vliegverkeer lag dagenlang stil door die uitbarsting. Dat kwam door de grote aswolk die in de lucht bleef hangen. De vulkaan ligt in het zuiden van IJsland.
10
11
Katla Dit is de grootste vulkaan van IJsland. Het is ook een gevaarlijke vulkaan. Dat komt omdat er na een uitbarsting kans is op overstromingen. Deze vulkaan ligt ook in het zuiden van IJsland. Als één van de vulkanen uitbarst, dan ontvangt elke inwoner die dicht bij die vulkaan woont een sms. Zo kunnen ze hun huis verlaten als dat nodig zou zijn. Op die manier wil IJsland alle inwoners goed beschermen.
12
Taal In IJsland spreken ze IJslands. De taal vormt een belangrijk onderdeel van de identiteit van een IJslander. De taal is doorheen de tijd altijd erg zuiver gebleven. Dat betekent dat er niet veel invloeden terug te vinden zijn van andere talen. De belangrijkste reden hiervoor is dat het een eiland is. Binnen IJsland bestaan ook weinig dialecten. De IJslanders zijn erg trots op hun taal. Zo heb je op 16 november ‘dag voor de IJslandse taal’. Op school leren ze ook Engels. Door de vele toeristen sluipen er steeds meer Engelse woorden in de taal. Sommigen vinden dat jammer, anderen denken dat dat goed is voor hun taal. Daarnaast spreekt vrijwel elke IJslander Deens. Die twee talen lijken ook erg goed op elkaar. Omdat het soms een hele dag donker blijft in IJsland lezen de mensen daar veel. Ze hebben vaak erg grote boekenkasten. In IJsland wonen ook veel schrijvers.
13
Eten en drinken Eten in IJsland maakt een belangrijk deel uit van hun cultuur. De IJslandse keuken bevat veel verschillende gerechten. Ooit was dat anders. Vroeger was het niet altijd simpel om eten te vinden. Daarom werden er soms insecten gegeten. Af en toe doet men dat nog altijd in IJsland. De gerechten in de IJslandse keuken bevatten vaak lokale producten. Omdat IJsland een eiland is, moet er veel worden ingevoerd. Dat betekent dat het land eten moet inkopen van een ander land. Daardoor zijn sommige producten, zoals verse groenten en fruit, erg duur. Lamsvlees en schapenvlees staan er vaak op het menu. Dat komt omdat er op IJsland veel meer schapen dan mensen wonen. Schapen zie je daar echt overal grazen. Daarbij eten de mensen vaak aardappelen. Verder eten ze ook vaak paardenvlees. Omdat IJsland ook veel paarden heeft. Vis is een ander belangrijk deel van de IJslandse keuken. De kwaliteit van de vis is vaak ook hoger dan bij ons. Dat komt omdat de vis meestal erg vers is. In IJsland wordt vaak speciaal brood gegeten. Het is brood gemaakt volgens een oud recept. Ze maken het deeg en doen dat in een blik. Dat blik graven ze in de bodem, dicht bij een actieve vulkaan. Zo warmt dat blik op. En wordt het brood gebakken.
14
Flatkaka is een ander soort brood. De vertaling daarvan is ‘platte cake’. Het lijkt een beetje op een dikke pannenkoek. Het wordt gemaakt op hete stenen dicht bij een vuur. Daarom heeft het brood vaak een rooksmaak.
Verder eten IJslanders soms ook walvis en haai. Van dat laatste eten ze vaak alleen het vlees van de huid op. In IJsland is het grondwater drinkbaar. Het is helder, lekker en gezond. Daarnaast wordt er heel vaak koffie gedronken in IJsland. De regels voor alcohol zijn heel streng. Bier, wijn en andere dranken zijn er dan ook erg duur. Je vindt ze alleen in speciale winkels.
15
Munteenheid In IJsland betaal je niet met euro. Je betaalt er met IJslandse kroon. De afkorting is ISK of kr. De IJslandse kroon bestaat sinds 1922. Als je besluit om naar IJsland te reizen, kunnen je ouders best daar geld afhalen met de kaart. In de hoofdstad vind je veel pinautomaten. In het binnenland en platteland is dat soms moeilijker. Dat moet je dus goed plannen. IJsland is een erg duur land. Je betaalt vaak twee of drie keer zoveel meer dan bij ons voor eten en drinken.
16
Tijd In België veranderen wij in de zomer naar zomertijd. In de winter naar wintertijd. In IJsland gebeurt dit niet. Wanneer je erheen gaat, zet je je uurwerk dus één of twee uur terug.
Post Een leuk kaartje versturen is geen probleem. IJsland heeft ook een post, zoals wij dat hebben. Toch is het goed te weten dat de post vaak lang onderweg is. Zeker als je op een plaats bent dat ver van een stad ligt. Je kaartje op tijd versturen, is dus de boodschap.
17
Namen in IJsland Er is iets speciaals aan de hand met de familienamen in IJsland. Er bestaan namelijk geen echte familie- of achternamen. Om een achternaam te vormen, gebruikt men altijd de voornaam van de vader. Aan die voornaam wordt dan een achtervoegsel toegevoegd. Als het om een zoon gaat dan wordt het achtervoegsel –son toegevoegd, wat als zoon wordt vertaald. Bij een dochter gaat dat om het achtervoegsel –dóttir. De vertaling daarvan is dochter. Stel dat je een gezin hebt waarbij de vader Einar Jónatansson heet. Zijn zoon en zijn dochter heten Pjótr en Magret. De volledige naam van de zoon wordt: Pjótr Einarson. De volledige naam van de dochter wordt: Magret Einardóttir. In IJsland wordt iedereen dan ook gewoon aangesproken met zijn voornaam. Een familienaam is in IJsland veel minder belangrijk dan hier. Vaak hebben mensen er namelijk dezelfde achternaam. Dat kan soms tot verwarring leiden.
18
Wat valt er te beleven? In IJsland valt er heel wat te zien. Dit lijstje is dus zeker te kort. Je kan dus best ook via het internet of een reisgids zoeken. Het is in ieder geval een goed idee om je reis een beetje voor te bereiden. De Blue Lagoon Rond Reykjavík ligt de Blue Lagoon. Het is een heel mooi gebied en ligt in het hart van een lavaveld. Het water is natuurlijk verwarmd. Je kunt er dus heen gaan en in de openlucht baden. Volgens IJslanders werkt het water heilzaam. Dat betekent dat het goed is voor het lichaam van de mens.
19
Walvissen spotten Wie liever iets actief doet, kan walvissen gaan spotten. IJsland is een van de beste plekken om de dieren te zien. Veel van de walvissen trekken naar het noorden om er voedsel te vinden. Je maakt het meest kans om ze te zien van mei tot en met september. Snæfellsnes Wie houdt van natuur, kan Snæfellsnes bezoeken. Het ligt in het westen van IJsland. Het is een soort miniversie van IJsland. In het gebied vind je alle elementen van IJsland terug. Een waterval, een vulkaan, de zee, een gouden strand. De bekende Franse schrijver, Jules Verne, gebruikte Snæfellsnes in zijn boek ‘Naar het middelpunt der aarde’.
20
De geisers Een geiser is een heetwaterbron. Een bron die door de aarde zelf verwarmd wordt. Af en toe spuwt het een mengsel van water en stoom de lucht in. Met je hand raak je dat water best niet aan. Het water is kokend heet. Een natuurlijke geiser komt niet vaak voor. In IJsland vind je er nog een paar.
21
Bekende IJslanders Björk is een IJslandse zangeres. Op haar elf jaar leerde ze pianospelen. Op haar arm heeft Björk een IJslands symbool gezet. Het symbool heet vegvísir. Ons woord ‘wegwijzer’ komt daarvan. Wie dit symbool draagt, zou nooit zijn of haar weg verliezen. Ook al is het slecht weer. Of weet je niet waar je heen gaat. Halldór Laxness was een IJslandse schrijver. In 1955 won hij de Nobelprijs voor de Literatuur. In totaal schreef hij meer dan 51 boeken. Sommige boeken werden een film. Gunnar Gunnarson was ook een IJslandse schrijver. Hij was ook een tijdsgenoot4 van Laxness. In het zuiden van IJsland vind je zijn huis terug. Dat is nu een mooi museum geworden.
22
Feestdagen in IJsland IJsland heeft de gewone feestdagen zoals bij ons. Zo vieren ze er ook Kerstmis (Jól), Nieuwjaar (Nýársdagur) en oudejaar (Gamlárskvöld). Er zijn ook andere feestdagen die wij niet hebben. Slaag jij erin om die ingewikkelde woorden uit te spreken? Probeer maar!
Bolludagur, de vertaling is bolletjesdag. Het was vroeger de maandag voor de vasten. Nu wordt het gevierd met roomsoezen5 (rjómabollur). Sjómannadagurinn, de eerste zondag in juni wordt opgedragen aan de zeevaarders6. In IJsland heb je er nog steeds erg veel. Listahátið, dit vindt ook begin juni plaats. In Reykjavík vindt dan een kunstfestival plaats. Daar komen mensen naartoe van over de hele wereld. Maar niet elk jaar. Alleen in jaren met een even nummer.
23
Woorduitleg 1 2 3 4 5 6
24
Vikingen = ook wel Noormannen genoemd. Het is een volk dat vroeger in Europa woonde. heelal = de ruimte waarin de aarde, de andere planeten en de sterren allemaal samen zijn thermisch ondergoed = ondergoed dat ervoor zorgt dat je lichaam niet afkoelt bij vriestemperaturen tijdsgenoot = iemand die rond dezelfde periode is geboren roomsoezen = gebakjes met room zeevaarder = iemand die voor zijn beroep de zee bevaart
Op zoek naar een land met fantastische natuur, watervallen en vulkanen? Een land van rust en stilte? Een land met veel schapen en paarden? Dan is het antwoord IJsland. Een land in het Hoge Noorden. Een te ontdekken schat. Ben jij ook zo benieuwd?
Dit boekje maakt deel uit van de Verrekijkerbieb 5. ISBN 978 90 486 2536 9 Bestelnummer 60 1021 497 KB D/2016/0147/105 NUR 191 Foto’s: Lies Gallez Verantwoordelijke uitgever die Keure Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge RPR 0405 108 325 © Copyright die Keure, Brugge
9 789048 625369
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form by print, microfilm or any other means without written permission from the publisher.