Ik denk dat de meest zuivere watersoort LEIDINGWATER / STRIJKWATER / BRUISWATER / FLESSENWATER is.
Strijkwater mag je niet drinken!
VOORBEREIDING
Materiaal
Theelichtje
Lucifers
Vier aluminiumblaadjes (5 cm op 5 cm)
Wasknijper
Vier watersoorten
UITVOERING
Stappenplan
1 Steek het kaarsje aan met een lucifer.
2 Stop één aluminiumblaadje tussen de wasknijper. Je houdt enkel het achterste van de knijper vast.
3 Breng op de blinkende zijde van een aluminiumblaadje enkele druppels water aan.
4 Houd het aluminiumblaadje ongeveer 2 cm boven het kaarsje.
5 Laat al het water verdampen (= er mag geen water meer zijn).
6 Herhaal dit met elke watersoort.
Resultaat
Wat zie je op het aluminiumblaadje na het verdampen van het water?
WATERSOORT
WAARNEMING
REFLECTIE
Besluit
Geef een antwoord op de onderzoeksvraag.
Hoe kon je dit zien?
Waar gaat het water tijdens deze proef naartoe?
Denkwijs
‘Water is altijd vloeibaar.’
Ben je het eens (of oneens) met deze stelling? Waarom?
Duid jouw mening met een pijltje aan op de fact-o-meter.
Geef twee redenen waarom je die mening hebt.
Dat heet ‘argumenteren’
Lees hieronder eerst nog eens goed hoe je moet argumenteren.
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT?
ONEENS
EENS
Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dat doe je door goede argumenten te geven.
1
JE NEEMT EEN STANDPUNT IN:
Ik vind dat … Ik denk dat … Volgens mij …
argument 1
2
JE LEGT UIT WAAROM JE IETS VINDT: want … omdat … aangezien … = argumenteren
argument 2
Bespreek je standpunt met je buur.
Gooi het ten slotte in de groep. Wat denkt de klas hierover?
Materie
1.1 Voorwerp of stof
Waaruit is alles gemaakt?
Schrijf onder de voorwerpen uit welk materiaal ze hoofdzakelijk gemaakt zijn.
1 Stof of voorwerp
Gaat het hier om een stof of een voorwerp? Kruis aan.
STOF VOORWERP zonnebril ijzer pasta rubber katoen kaars
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Hoe kunnen we een suikerklontje zo klein mogelijk maken?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Suikerklontje
Bekerglas Kraantjeswater
Lepel
UITVOERING
Stappenplan
1 Neem een suikerklontje.
2 Plet het suikerklontje met je handen.
3 Vul een glas met kraantjeswater.
4 Doe enkele suikerkorrels in het glas water.
5 Roer goed door het water.
Resultaat
Je kan suiker splitsen in kleinere deeltjes. JUIST / FOUT
In water kan je na het roeren de suikerdeeltjes zien. JUIST / FOUT
REFLECTIE
Besluit
Zijn de korrels die je kreeg, na het pletten van het suikerklontje, de kleinste deeltjes die je kan maken? Leg uit waarom wel of niet.
Denk aan hoe je cellen leerde bekijken met de microscoop in Max 1B Module Iedereen wetenschapper?!.
Zijn de suikerdeeltjes nog aanwezig in het water na het roeren?
Hoe zou je dit kunnen onderzoeken?
Materie kan kleiner gemaakt worden door te breken, te pletten, op te lossen in vloeistof ... Materie is opgebouwd uit kleine onzichtbare deeltjes.
Wist je dat …
de deeltjes waaruit materie bestaat moleculen worden genoemd? heel veel moleculen van dezelfde soort samen een stof of materie vormen?
moleculen zijn opgebouwd uit nog kleinere deeltjes die we atomen noemen? de mens ook uit materie bestaat? Het grootste gedeelte van ons lichaam bestaat uit zuurstof en waterstof.
1.2 Zuivere stoffen en mengsels
Een stof of materie bestaat uit kleine onzichtbare deeltjes en wordt schematisch voorgesteld met het deeltjesmodel.
Bekijk de afbeeldingen en noteer de begrippen op de juiste plaats.
Kies uit: water – tomatensoep – tomaat
voorwerp
schematische tekening
Hoe kan je op de schematische tekeningen het verschil zien tussen water en tomaat?
Tussen de deeltjes van een stof is er WEL / GEEN ruimte.
De grootte van de deeltjes verandert WEL / NIET na het mengen.
Het deeltjesmodel is een schematische voorstelling van materie. Elke stof wordt voorgesteld door een ander figuurtje dat nooit van grootte verandert. Tussen de deeltjes is er ruimte.
stof (materie)
deeltje
2 Zuivere stof of mengsel
Duid aan of het gaat over één stof of over meerdere stoffen.
1 stof meerdere stoffen
1 stof meerdere stoffen
1 stof meerdere stoffen
1 stof meerdere stoffen
1 stof meerdere stoffen
1 stof meerdere stoffen
Zuivere stoffen bestaan uit één soort stof. Mengsels bestaan uit twee of meerdere soorten stoffen.
3 Soorten water
Verbind de afbeelding met het bijhorende deeltjesmodel en de juiste benaming.
strijkwater
bruiswater
4 Deeltjesmodel herkennen
Kruis aan of het gaat om het deeltjesmodel van een zuivere stof of mengsel.
Verklaar je antwoord.
1 stof mengsel
1 stof mengsel
5 Zuivere stof of mengsel
Schrijf in de bol een Z voor een zuivere stof en een M voor een mengsel.
zuivere stof
mengsel
1.3 Verschijningsvormen
Welke stof wordt voorgesteld op onderstaande afbeeldingen?
Welke verschillende verschijningsvormen heeft deze stof?
Een stof kan voorkomen in drie verschijningsvormen: vast, vloeibaar en als gas.
Verbind de verschijningsvorm met het bijhorende deeltjesmodel. vast vloeibaar gas
Wist je dat …
Een vaste stof heeft een vaste vorm. De deeltjes zitten dicht bij elkaar op een vaste plaats. Een vloeibare stof heeft geen vaste vorm. De deeltjes rollen over elkaar. De vorm van de vloeistof is afhankelijk van het voorwerp waarin de vloeistof zich bevindt. Als gas hebben de deeltjes heel wat plaats en kunnen ze zich vrij bewegen in de ruimte. water als gas onzichtbaar is? Wanneer we damp zien, is dat een combinatie van twee verschijningsvormen tegelijk. gassen, zoals stikstofgas, zuurstofgas en koolstofdioxide geurloos zijn? een gaslek met aardgas vaak niet meteen opvalt omdat je het niet ruikt? er aan een gevaarlijk gas soms geuren worden toegevoegd om ze te kunnen ruiken? een verschijningsvorm ook wel een aggregatietoestand wordt genoemd?
6 Verschijningsvormen
In welke verschijningsvormen bevinden deze stoffen zich bij kamertemperatuur (20 °C)? Kruis aan. MATERIE
benzine
zout zeewater hout
koolstofdioxide
7 Deeltjesmodel van verschijningsvormen
Welke verschijningsvorm hebben deze stoffen bij kamertemperatuur (20 °C)?
Omcirkel het passende deeltjesmodel.
VERSCHIJNINGSVORM DEELTJESMODEL
poedersuiker ijs
inhoud van een opgeblazen ballon
waterdamp
kaars
helium boter
1.4 Invloed van temperatuur
Welke invloed heeft de temperatuur op de beweging van deeltjes?
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Welk verschil zal je opmerken bij het verspreiden van inkt in warm en koud water?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Twee bekerglazen Inkt(buisje) Water
UITVOERING
Stappenplan
1 Vul twee bekerglazen: eentje met koud en eentje met warm water.
2 Laat enkele druppels inkt in het water van beide bekerglazen vallen.
Resultaat
Wat gebeurt er wanneer de inktdruppels in het water vallen?
Welk verschil zie je tussen het warme en koude water?
REFLECTIE
Besluit
Hoe komt het dat dit gebeurde?
De deeltjes krijgen bij warm water MEER / MINDER energie om te bewegen.
Geef een antwoord op de onderzoeksvraag.
De deeltjes van een stof bewegen. Ze gaan sneller bewegen bij een hogere temperatuur.
Welke invloed heeft de temperatuur op het volume van materie?
Experiment 1
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 1
Wat gebeurt er met de bol van ’s Gravesande bij verwarming en afkoeling?
Hypothese
De verwarmde bol kan WEL / NIET door de ring.
De afgekoelde bol kan WEL / NIET door de ring.
VOORBEREIDING
Materiaal
Bol van ’s Gravesande Bunsenbrander
Lucifers
Bekerglas met ijswater
UITVOERING
Stappenplan
1 Probeer de bol bij kamertemperatuur door de ring te krijgen.
2 Verwarm de bol gedurende enkele seconden.
3 Test of de bol door de ring kan.
4 Dompel de bol onder in het bekerglas met ijswater.
5 Test of de bol door de ring kan.
Resultaat
De verwarmde bol kan WEL / NIET door de ring.
De afgekoelde bol kan WEL / NIET door de ring.
REFLECTIE
Besluit
Uit welke stof bestaat de bol voor het opwarmen?
Uit welke stof bestaat de bol na het opwarmen?
Wat gebeurt er met het volume van de bol als je hem verwarmt?
Wat gebeurt er met het volume van de bol als je hem afkoelt?
Wanneer een vaste stof opwarmt, zet de vaste stof uit. Het volume vergroot. Wanneer een vaste stof afkoelt, krimpt de vaste stof. Het volume verkleint.
er bij extreme hitte water op bruggen wordt gegoten? Zo kunnen bruggen niet uitzetten en altijd open of dicht gaan. er bij wegen een voeg wordt geplaatst? Wanneer het beton van de weg uitzet door de warmte, blijft de weg mooi recht.
Wist je dat …
Experiment 2
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 2
Hoe reageert een vloeistof op verwarming en afkoeling?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Maatkolf gevuld met gekleurd water
Voorgeboorde stop met glazen buisje
Bunsenbrander of vlam
IJswater
Statief met klem
UITVOERING
Stappenplan
1 Plaats de stop met buis op de maatkolf met gekleurd water.
2 Duid met een streepje het niveau van de vloeistof bij kamertemperatuur aan.
3 Plaats de maatkolf boven de vlam.
Resultaat
Wat gebeurt er met het niveau van het water bij het verwarmen? Vul de tekening aan.
Wat gebeurt er met het niveau van het water wanneer je de vloeistof terug afkoelt?
Besluit
Is er water toegevoegd aan de maatkolf tijdens de proef?
Wat gebeurt er met het volume van een vloeistof bij verwarming?
Wat gebeurt er met het volume van een vloeistof bij afkoeling?
Wanneer een vloeistof opwarmt, zet de vloeistof uit.
Wanneer een vloeistof afkoelt, krimpt de vloeistof.
water uitzet als je het verwarmt, maar ook uitzet als je het bevriest? Het is een uitzondering op de regel. Opletten dus bij het plaatsen van vloeistoffen met veel water in de diepvries.
extreme hitte ervoor kan zorgen dat wegen, waterleidingen … kapot gaan? Lees het artikel.
Wist je dat …
Experiment 3
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 3
Hoe reageert lucht op verwarming en afkoeling?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Statief met klem
Vlam of warmwaterbad
IJswater
Erlenmeyer of maatkolf
Ballon
UITVOERING
Stappenplan
1 Plaats een ballon om de erlenmeyer.
2 Plaats onder de erlenmeyer een vlam of plaats de erlenmeyer in een warmwaterbad.
3 Neem na een tijdje de vlam weg of haal de erlenmeyer uit het warmwaterbad.
4 Plaats de erlenmeyer in ijswater.
Resultaat
Wat gebeurt er met de ballon als het gas in de erlenmeyer wordt verwarmd? Teken dit op de afbeelding.
Wat gebeurt er met de ballon als het gas in de erlenmeyer wordt gekoeld?
REFLECTIE
Besluit
Is er lucht toegevoegd aan de erlenmeyer tijdens de proef?
Wat gebeurt er met het volume van de lucht in de ballon bij verwarming?
Wat gebeurde er met het volume van de lucht in de ballon bij afkoeling?
Wanneer een gas opwarmt, zet het gas uit. Wanneer een gas afkoelt, krimpt het gas.
je een ballon kan laten krimpen zonder er lucht uit te halen?
Wist je dat …
8 Uitzetten of inkrimpen
Vul aan of het in deze dagelijkse situaties gaat over het uitzetten of inkrimpen van de materie. Kies uit: zetten uit - krimpen in
De gasdeeltjes in de ballon
om op te stijgen.
De deur klemt in de zomer.
De deeltjes in de deur .
De deeltjes aarde van de weg
overdag en wanneer de temperatuur daalt.
De vloeistofdeeltjes in de thermometer
bij het stijgen van de temperatuur.
Hoogspanningskabels zijn veel strakker in de winter. De hoogspanningskabels
De tegels bij warm weer waarbij de voeg zorgt voor plaats.
Welke invloed heeft temperatuur op de verschijningsvorm?
Experiment 1
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 1
Wat gebeurt er met een ijsblokje als je het in je handen houdt?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
IJsblokje
UITVOERING
Stappenplan
Houd het ijsblokje in je handen en wacht enkele seconden.
Resultaat
Wat gebeurt er na enkele seconden met het ijsblokje?
REFLECTIE
Besluit
Uit welke stof bestaat een ijsblokje?
Welke verschijningsvorm heeft het ijsblokje?
Uit welke stof bestaat het eindresultaat?
Welke verschijningsvorm heeft het eindresultaat?
Hoe kan je ervoor zorgen dat het water (vloeibaar) weer een ijsblokje (vast) wordt?
Wanneer de verschijningsvorm van een stof verandert, spreken we over een faseovergang of fysisch verschijnsel
Smelten betekent dat een stof van vast naar vloeibaar gaat.
Stollen betekent dat een stof van vloeibaar naar vast gaat.
9 Smelten en stollen
Noteer de faseovergang bij de passende pijl.
Kies uit: smelten - stollen
Kleur de pijl waarbij warmte wordt gebruikt voor de faseovergang in het rood.
Kleur de pijl waarbij warmte wordt weggenomen in het blauw
Experiment 2
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 2
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING Materiaal Water Waterkoker Spiegel
UITVOERING Stappenplan
Wat gebeurt er met het water in een (werkende) waterkoker? vloeibaar vast
1 Vul de waterkoker met water.
2 Zet de waterkoker aan en wacht tot het water kookt.
Resultaat
Wat zie je verschijnen uit de waterkoker wanneer het water kookt?
Houd een spiegel boven de waterdamp. Wat zie je verschijnen op de spiegel?
REFLECTIE
Besluit
Welke verschijningsvorm heeft het water in de waterkoker?
Welke verschijningsvorm heeft het water dat uit de waterkoker ontsnapt?
Welke verschijningsvorm krijgt de waterdamp als het in contact komt met de spiegel?
Verdampen betekent dat een stof van vloeibaar naar gas gaat.
Condenseren betekent dat een stof van gas naar vloeibaar gaat.
10 Verdampen en condenseren
Noteer de faseovergang bij de passende pijl.
Kies uit: verdampen – condenseren.
Kleur de pijl waarbij warmte wordt gebruikt voor de faseovergang in het rood
Kleur de pijl waarbij wegnemen van warmte wordt gebruikt in het blauw
vloeibaar gas
TIP
Experiment 3
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 3
Wat gebeurt er als je met een droge zeepblok tussen je handen wrijft?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Zeepblok
UITVOERING
Stappenplan
Wrijf het droge zeepblok stevig tussen je handen.
Resultaat
Wat neem je waar met je neus tijdens het wrijven?
REFLECTIE
Besluit
Welke verschijningsvorm heeft het zeepblok?
Welke verschijningsvorm heeft de geur die je neus binnenkomt?
Geuren die we kunnen ruiken, verspreiden zich door de lucht.
Sublimeren betekent dat een stof van vaste vorm naar gas gaat.
Experiment 4
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 4
Wat gebeurt er wanneer lucht plotseling afkoelt?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Bekerglas
IJs
Zout
Koffielepel
UITVOERING
Stappenplan
1 Vul het bekerglas met water.
2 Voeg ijsblokken aan het water toe.
3 Voeg één koffielepel zout toe.
Resultaat
Wat neem je waar op de buitenkant van het bekerglas?
REFLECTIE
Besluit
Welke verschijningsvorm heeft het water in de lucht?
Wat gebeurt er met de verschijningsvorm van het water in de lucht dat snel wordt afgekoeld?
Desublimeren betekent dat een stof van gas naar vaste vorm gaat.
11 Sublimeren en desublimeren
Noteer de faseovergang bij de passende pijl.
Kies uit: sublimeren – desublimeren
Kleur de pijl waarbij warmte wordt gebruikt voor de faseovergang in het rood.
Kleur de pijl waarbij warmte wordt weggenomen in het blauw
12 Faseovergangen in het dagelijks leven
Welke faseovergang zie je op de afbeeldingen?
13 Faseovergangen
Vul het schema verder aan.
Noteer bij elk deeltjesmodel de passende verschijningsvorm.
Kies uit: vast – vloeibaar – gas.
Noteer bij elke pijl de naam van de passende faseovergang.
Kleur de pijlen waarbij toevoegen van warmte nodig is, in het rood
Kleur de pijlen waarbij het wegnemen van warmte nodig is, in het blauw
temperatuur
temperatuur
1.5 Stofomzettingen
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Wat gebeurt er als je azijn en bakpoeder met elkaar mengt?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Bakpoeder
Azijn
Ballon
Erlenmeyer
Lepel
UITVOERING
Stappenplan
1 Doe azijn in de erlenmeyer. 2 Voeg met een lepel bakpoeder toe aan de azijn.
Resultaat
Wat zie je gebeuren? Vul aan op de tekening.
3 Plaats onmiddellijk de ballon volledig over de opening van de erlenmeyer.
REFLECTIE
Besluit
Wat ontstaat er door het mengen van azijn en bakpoeder?
Is deze stof al aanwezig in de erlenmeyer voor het mengen?
Wanneer een nieuwe stof ontstaat, spreken we over een chemische reactie of stofomzetting.
Bij een fysisch verschijnsel worden geen nieuwe stoffen gemaakt. De stof kan wel van verschijningsvorm veranderen.
Bij een chemische reactie worden wel nieuwe stoffen gemaakt, maar kun je nadien niet meer terugkeren naar de oorspronkelijke stof.
wanneer je boter smelt er sprake is van een fysisch verschijnsel want het blijft boter?
wanneer je de gesmolten boter laat aanbranden er een chemische reactie is? Je kan het niet meer omkeren.
het roesten van een ketting een chemische reactie is? Tegenwoordig is de reactie omkeerbaar door chemische producten.
Wist je dat …
14 Fysisch of chemisch verschijnsel
Kruis aan of het gaat om een fysisch verschijnsel of een chemische reactie.
FYSISCH VERSCHIJNSEL CHEMISCHE REACTIE
Het glas van je smartphone breken
Beschimmelen van fruit
Verbranden van papier
Cola en een pepermuntje mengen
Haar knippen
Boter smelten
1.6 Stofeigenschappen
Je ziet hieronder een aantal stoffen die op elkaar lijken. Hoe zou jij het verschil te weten komen tussen … suiker en zout?
goud en zilver?
ijzer en plastic?
Een stofeigenschap is een eigenschap die typisch is voor een bepaalde soort stof.
Bijvoorbeeld de kleur, de smaak, de hardheid …
Massadichtheid
Wanneer je een grootheid meet, druk je die uit met een eenheid.
Bijvoorbeeld: je meet de lengte van een persoon en drukt die uit in centimeter.
Denk aan wat je leerde over eenheden en grootheden in Max natuur 1B
Module Iedereen wetenschapper?!.
Welke grootheden worden op onderstaande afbeeldingen gemeten?
In de natuurwetenschappen bestaat er een verband tussen de massa van een voorwerp en het volume. We noemen dit verband massadichtheid of korter dichtheid.
Op de tekening hieronder zie je twee kubussen met hetzelfde volume:
Welke kubus heeft de grootste massa?
Hoe kan je dit zien aan de hand van het deeltjesmodel?
Massadichtheid is de hoeveelheid massa per volume. Hoe meer deeltjes er per volume voorkomen (hoe meer massa), hoe groter de massadichtheid. Je kan de massadichtheid berekenen door de massa van het voorwerp te delen door het volume.
Formule: massadichtheid = massa volume
gewicht en massa niet hetzelfde zijn? De dokter vraagt naar je gewicht, maar bedoelt eigenlijk je massa.
gewicht een kracht is? In het volgende hoofdstuk zien we daarover meer.
de weegschaal ons gewicht meet, maar wel onze massa toont? Dat komt omdat de weegschaal de kracht meet waarmee ons lichaam op de weegschaal duwt. Door een omrekeningetje verschijnt dan jouw massa op het scherm! Wist
Experiment
Je krijgt een onbekende vloeistof. Met behulp van de stofeigenschap massadichtheid gaan we op zoek naar welke stof dit is.
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Welke stof zit er in de beker?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Bekerglas
Weegschaal
Onbekende vloeistof
UITVOERING
Stappenplan
1 Bepaal de massa van het lege bekerglas. Noteer je resultaat op de volgende pagina bij waarnemingen.
2 Vul het bekerglas met een zelfgekozen volume van de onbekende vloeistof. Bepaal het volume en noteer je resultaat.
3 Bepaal de massa van het gevulde bekerglas. Noteer je resultaat.
4 Bereken nu de massa van de vloeistof in het bekerglas.
TIP
Resultaat
Massa van het lege bekerglas = g
Gekozen volume van onbekende vloeistof = ml = cm³
Massa van het gevulde bekerglas = g
Massa van de onbekende vloeistof in het bekerglas = g
1 ml = 1 cm³
REFLECTIE
Besluit
Bereken de massadichtheid van de onbekende vloeistof. Gebruik de formule:
massadichtheid = massa van de onbekende vloeistof volume van de onbekende vloeistof
Bepaal welke stof er in jouw beker zit op basis van de berekende massadichtheid. Gebruik de tabel hieronder om te vergelijken. STOF MASSADICHTHEID (g/cm³)
In mijn beker zit
Massadichtheid is een stofeigenschap. Je kan zuivere stoffen identificeren aan de hand van hun massadichtheid.
Krachten
Testje:
Laat een druppel water vallen op een bord en blaas met een rietje in de richting van de druppel.
Wat zie je gebeuren?
Wat zorgt ervoor dat de druppel zich verplaatst?
Een kracht zelf kan je niet zien, maar wel het resultaat van de kracht.
2.1 Gevolgen van een kracht
Welk gevolg heeft een kracht op de vorm van een voorwerp?
Experiment 1
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 1
Wat gebeurt er met een spons als je erop gaat staan?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Spons
UITVOERING
Stappenplan
Neem de spons en leg die op de grond. Ga op de spons staan en kijk wat er gebeurt.
Resultaat
Wat gebeurt er met de spons als je erop gaat staan?
REFLECTIE
Besluit
Welke eigenschap van de spons veranderde in deze proef?
Experiment 2
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 2
Wat gebeurt er als je aan een elastiek trekt?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Elastiek
UITVOERING
Stappenplan
1 Neem een elastiek.
2 Trek eerst zachtjes aan de elastiek en kijk wat er gebeurt.
3 Trek nadien harder aan de elastiek en kijk wat er gebeurt.
Resultaat
Hoe harder je aan de elastiek trekt, hoe GROTER / KLEINER de kracht op de elastiek.
Hoe harder je aan de elastiek trekt, hoe MEER / MINDER de elastiek zal uitrekken.
REFLECTIE
Besluit
Geef een antwoord op de onderzoeksvraag.
Een kracht kan zorgen voor de verandering van vorm van een voorwerp.
Hoe groter de kracht, hoe groter de vervorming.
Welk gevolg heeft een kracht op de snelheid van een voorwerp?
Experiment 1
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 1
Wat gebeurt er als je tegen een stilliggende knikker duwt?
Hypothese
Ik denk dat de knikker
VOORBEREIDING
Materiaal
Knikker
UITVOERING
Stappenplan
Geef een duw tegen een stilliggende knikker.
Resultaat
Wat zie je gebeuren?
Wat zal er gebeuren als je harder duwt?
REFLECTIE
Besluit
Welke eigenschap van de knikker veranderde in deze proef?
Experiment 2
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag 2
Wat gebeurt er wanneer je klasgenoot een bal vangt?
Hypothese
Ik denk dat de bal
VOORBEREIDING
Materiaal Bal
UITVOERING
Stappenplan
1 Gooi een bal in de richting van je klasgenoot.
2 Je klasgenoot vangt de bal.
Resultaat
Wat gebeurt er met de bal?
Herhaal de proef, maar nu slaat je klasgenoot de bal weg.
Welk verschil merk je?
REFLECTIE
Besluit
Wat gebeurt er met de snelheid van de bal als de klasgenoot de bal vangt?
Wat gebeurt er met de richting van de bal als je klasgenoot terugslaat?
Een kracht kan zorgen voor een verandering van snelheid of richting van een voorwerp. Een voorwerp kan versnellen, vertragen of van richting veranderen Hoe groter de kracht, hoe groter de verandering van snelheid.
15 Gevolg van een kracht
Welke verandering heeft de kracht op het voorwerp? Gaat het over een verandering van vorm (V) of een verandering van snelheid (S)? Soms zijn de twee antwoorden mogelijk.
Noteer de juiste letter(s) bij de foto’s.
2.2 Soorten krachten
Welke soorten krachten komen er op aarde voor?
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Op welke manier(en) kunnen we verschillende stoffen sorteren?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Materialen
Wollen doek
Ballon
Magneet
Zeef
Pincet
Stoffen
Zand
Knikkers
Steentjes
Paperclips
Papiersnippers
UITVOERING
Stappenplan
1 Meng alle stoffen met elkaar.
2 Probeer de stoffen nu van elkaar te scheiden ZONDER ze aan te raken met je handen.
3 Je mag alle beschikbare materialen gebruiken. Je mag je handen gebruiken om de materialen te bedienen.
4 Gebruik elk materiaal slechts één keer.
Resultaat
Uitgesorteerde stof:
Uitgesorteerde stof:
Gebruikt materiaal:
Gebruikt materiaal: mengsel mengsel
Uitgesorteerde stof:
Gebruikt materiaal:
mengsel
mengsel stof
REFLECTIE
Besluit
Uitgesorteerde stof:
Gebruikt materiaal: Ik hou over:
Afhankelijk van de stof gebruik je een andere manier om het te sorteren. Je gebruikt hiervoor verschillende krachten. Kies uit: trekkracht – duwkracht
Pincet: door knijp je het pincet samen.
Zeef: door vallen de kleine deeltjes erdoor.
Magneet: door wordt de paperclip aangetrokken.
Wollen doek en ballon: door wordt de ballon opgeladen en door worden sommige voorwerpen aangetrokken.
Een kracht geeft weer op welke manier er aan een voorwerp wordt getrokken (trekkracht) of geduwd (duwkracht). Een kracht uitoefenen kan vanop afstand of door direct contact te maken met het voorwerp.
16 Soorten krachten
Welke krachten zijn aanwezig in de volgende situaties? Kruis aan.
trekkracht duwkracht
trekkracht duwkracht
trekkracht duwkracht
trekkracht duwkracht
trekkracht duwkracht
trekkracht duwkracht
2.3 Zwaartekracht
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Wat gebeurt er als je een knikker over de rand van de tafel laat rollen?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Knikker Tafel
UITVOERING
Stappenplan
Laat de knikker over de tafel rollen. Duw hard genoeg zodat hij over de rand rolt.
Resultaat
Wat gebeurt er wanneer de knikker over de rand van de tafel rolt?
REFLECTIE
Besluit
Welke kracht zorgt ervoor dat de knikker valt?
De zwaartekracht is de trekkracht die de aarde uitoefent op alle voorwerpen. de zwaartekracht op de maan kleiner is dan die op aarde?
Isaac Newton de zwaartekracht ontdekte door zich af te vragen waarom een appel uit een boom valt? er zonder zwaartekracht geen aarde zou zijn? De aarde zou uit elkaar vallen. de zwaartekracht de kracht is waarmee de weegschaal jouw massa berekent? Denk aan wat we zagen op pagina 34 over gewicht en massa.
Wist je dat …
2.4 Wrijvingskracht
Experiment
ORIËNTATIE
Onderzoeksvraag
Welke invloed heeft de ondergrond op de snelheid van een speelgoedauto?
Hypothese
Ik denk dat
VOORBEREIDING
Materiaal
Speelgoedauto
Keukenhanddoek of tafellaken
Tafel Potlood
UITVOERING
Stappenplan
1 Duw tegen de auto en laat hem rijden over de tafel. Duid met potlood de stopstreep aan.
2 Leg de keukenhanddoek of het tafellaken op de tafel. Laat de auto er nu over rijden.
Opgelet: gebruik een even grote kracht als bij de eerste duw.
3 Vergelijk het resultaat van de rit zonder en de rit met handdoek of tafellaken.
Resultaat
Welk verschil merk je op tussen de ritten met en zonder handdoek?
REFLECTIE
Besluit
Hoe gladder de ondergrond, hoe de speelgoedauto beweegt.
Wrijvingskracht is de kracht die de beweging van een voorwerp tegenwerkt.
remmen voor wrijvingskracht zorgt en zo jouw fiets tot stilstand brengt?
17 Wrijvingskracht
In welke situatie is de wrijvingskracht het grootst? Omcirkel.
1 Je knijpt hard in een opgeblazen ballon. De ballon .
2 Je laat je balpen los. Je balpen
3 Je trapt tegen een bal. De bal
4 De keeper grijpt de bal. De bal
25 Kahoot
Speel het Kahoot-spel met de klas.
Denkwijzer
We herbekijken nu even de stelling van ‘Denkwijs’.
‘Water is altijd vloeibaar.’
Toen was ik het met de stelling. Nu ben ik het met de stelling.
Staaf je antwoord met twee nieuwe argumenten.
ARGUMENTEREN, HOE DOE JE DAT?
Soms kom je in situaties terecht waarin je de ander wilt of moet overtuigen van jouw standpunt. Dat doe je door goede argumenten te geven.
1
JE NEEMT EEN STANDPUNT IN:
Ik vind dat …
Ik denk dat … Volgens mij …
2
JE LEGT UIT WAAROM JE IETS VINDT: want … omdat … aangezien … = argumenteren
argument 1 argument 2
Finale
In deze module heb je kennisgemaakt met materie en haar eigenschappen.
Tijd om aan de slag te gaan en zelf een materie te maken: bioplastic.
ORIËNTATIE
We maken bioplastic. Gebruik het internet om een antwoord te vinden op volgende vragen.
Wat zijn bioplastics?
Waar kan je bioplastics vinden?
VOORBEREIDING
Materiaal
Kleine steelpan
Maatbeker
Theelepel
Lepel
Keukenweegschaal
Kookplaat
Papieren of siliconen cupcake- of bakvormpjes
Aardappelzetmeel
Water
Glycerine
Eetbare kleurstof
UITVOERING
Stappenplan
1 Weeg 2,5 gram zetmeel af.
2 Doe het afgewogen zetmeel in een kleine steelpan.
3 Voeg 25 milliliter water toe aan het zetmeel.
4 Voeg één theelepel (2 ml) glycerine toe aan het zetmeel-watermengsel.
5 Verwarm, al roerend, het mengsel tot het kookt.
6 Laat het mengsel, al roerend, 10 minuten koken. Het mengsel wordt kleurloos en helder.
7 Voeg enkele druppels eetbare kleurstof toe aan het mengsel.
8 Giet het mengsel in een siliconen of papieren vorm.
9 Het plastic moet nu enkele dagen drogen.
Je kan vormen voor ijsblokjes gebruiken om vormen te maken met je eigen gemaakte plastic.
voorbeelden geven van stoffen (materie) uit het dagelijks leven. deeltjesmodellen bij de bijhorende stof en verschijningsvorm plaatsen. het verschil tussen een zuivere stof en mengsel uitleggen. de drie verschijningsvormen van een stof opnoemen en herkennen. de zes faseovergangen opnoemen en herkennen. de invloed van temperatuur op het volume van stoffen uitleggen. het uitzetten en inkrimpen van stoffen in het dagelijks leven herkennen. de invloed van temperatuur op de beweging van deeltjes uitleggen. voorbeelden geven van stofomzettingen. krachten in het dagelijks leven opnoemen en herkennen. de gevolgen van een kracht herkennen.
Woordenlijst
Materie: alle stoffen om ons heen
Deeltjesmodel: schematische voorstelling van een stof
Zuivere stof: stof die bestaat uit één soort deeltjes
Mengsel: stof die bestaat uit twee of meerdere soorten stoffen
Verschijningsvorm: wijze waarin een stof kan voorkomen (vast, vloeibaar of gas)
Uitzetten: volume van een stof wordt groter door verwarming
Inkrimpen: volume van een stof wordt kleiner door afkoeling
Faseovergang: verandering van verschijningsvorm van een stof
Stofomzetting: verandering van de stof naar een nieuwe stof
Massadichtheid: de hoeveelheid massa per volume
Zwaartekracht: de trekkracht van de aarde op alle voorwerpen
Wrijvingskracht: de kracht die de beweging van een voorwerp tegenwerkt
Colofon
Auteur Tim Stoelen
Design & Lay-out die Keure
Eerste druk 2023/749
ISBN 978 90 4864 801 6 - KB D/2024/0147/34
Bestelnummer 90 850 0153 - NUR 127 - Thema YPMP5
Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No parts of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher. De uitgever heeft naar best vermogen getracht de publicatierechten volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die niettemin menen nog aanspraken te kunnen doen gelden, kunnen dat aan de uitgever kenbaar maken.
Die Keure wil het milieu beschermen. Daarom kiezen wij bewust voor papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council® (FSC®) draagt. Dit product is gemaakt van materiaal afkomstig uit goed beheerde, FSC®-gecertificeerde bossen en andere gecontroleerde bronnen.
