WERELDNIEUWS OVER ERFGOED
WEEK VAN DE FRIET
Een friturist kent de kunst van goede frieten bakken. De perfecte friet bestaat nochtans niet. Elke frituur staat gekend om haar eigen specifieke smaak en heeft een eigen sfeer. Een Belgisch frietkot is een familiebedrijf waar de uitbater in nauw contact staat met zijn klanten. Het is dus zoveel meer dan een plaats waar frieten worden gebakken.
Er worden initiatieven genomen om de frietkotcultuur te beschermen en in de kijker te zetten. Jaarlijks wordt de Week van de Friet georganiseerd. Tijdens die week willen de organisatoren oproepen om samen gezellig te genieten van een frietje van de frituur. In het hele land wordt promotiemateriaal verspreid in de frituren. Of er wordt
een speciale actie georganiseerd.
In 2019 kregen bekende standbeelden in Vlaanderen een puntzakje met frieten toegestopt.
UNESCO BESCHERMT AMPER DE NATUUR
Unesco beschermt slechts 1,8 procent van alle natuur ter wereld. Wetenschappers zeggen echter dat er meer mogelijkheden zijn.
Unesco steunt wetenschappelijk onderzoek in de natuur, maar die onderzoekers vragen aan de organisatie om de natuur beter te beschermen.
Wetenschappers van de universiteit van Queensland in Australië brachten de natuurlijke en gemengde werelderfgoederen in kaart. Ze stelden vast dat een kwart hiervan puur natuurgebied is. Ondanks de inspanningen van de Unesco wordt de natuur in een alarmerend tempo verwoest en hebben sommige gebieden dringend bescherming nodig.
Zorg dragen voor de natuurgebieden is noodzakelijk voor de biodiversiteit en de strijd tegen de klimaatverandering. Maar ook de mensenrechten worden bedreigd. Mensen hebben recht op een gezond leven, een veilige woonplaats, voedsel en drinkbaar water. Dat zal niet
vanzelfsprekend meer zijn voor onze toekomstige generaties. Ook voor de generaties die nog niet geboren zijn. In Europa valt dat probleem voorlopig nog mee. Dit ligt anders voor de bewoners van sommige eilanden in de Stille Oceaan. Zij vluchten weg omdat hun woonplaats steeds vaker overstroomt door de stijgende zeespiegel.
'Sommige gebieden worden verwaarloosd', zeggen de wetenschappers. 'Unesco heeft de mogelijkheid om meer natuur op te nemen op haar erfgoedlijst en de natuur op die manier te beschermen.'
HET ZONNIGE ZUIDEN OP JE BORD
In 2010 erkende Unesco het mediterrane dieet als immaterieel erfgoed van de mensheid. Het mediterrane dieet bestaat uit een voedingspatroon met veel groenten en fruit, noten, zaden, olijven, olijfolie, vis en een beetje rode wijn.
Het mediterraan dieet lijkt de sleutel tot een lang en gezond leven met weinig bewerkte voedingsmiddelen, zoetigheid en rood vlees.
Het mediterrane dieet is niet alleen goedkoop en voedzaam. De eetcultuur is ook goed voor het milieu en steunt de plaatselijke economie.
De bescherming van het dieet in het Middellandse Zeegebied was wel nodig. De landen rondom
de Middellandse Zee ruilen hun traditionele gerechten in voor snoep, frisdrank, hamburgers, frieten en milkshakes. De kilo’s vliegen eraan bij de bevolking en tradities gaan verloren.
Er sluipt verandering in de consumptiegewoontes door toerisme, reclame en verstedelijking. Nieuwe, dure en ongezonde producten vervangen traditionele gerechten. Mensen willen een wereldburger zijn en doen mee, met alle kwalijke gevolgen van dien voor hun gezondheid en erfgoed. Het zou zonde zijn dat deze gezonde levenswijze door de moderne samenleving ten onder zou gaan.
Naam:
© 2020 Standaard Uitgeverij
LES 2 VAN AARDAPPEL TOT FRIETKOTCULTUUR
De frietcultuur in onze klas
1 Hoe hard is de frietcultuur in jouw leven ingebakken? Vul het formulier in.
1. HOEVEEL DAGEN PER WEEK EET JIJ AARDAPPELEN? OMCIRKEL.
1 2 3 4 5 6 7
2. HOEVEEL KEER EET JIJ FRIETJES?
dagelijks
meer dan 1 keer per week
1 keer per week
meer dan 1 keer per maand
minder dan 1 keer per maand
3. HOEVEEL KEER EET JIJ FRIETJES VAN DE FRITUUR?
meer dan 1 keer per week
wekelijks
meer dan 1 keer per maand minder dan 1 keer per maand enkele keren per jaar nooit
2 Schat in hoeveel kilogram frietjes jaarlijks worden gegeten. Ga ervan uit dat een portie frietjes 250 g weegt.
Hoeveel kilogram frietjes eet jij ongeveer jaarlijks? Maak hier je berekening.
Jaarlijks eet ik ongeveer kilogram frietjes.
Hoeveel kilogram frietjes eet de hele klasgroep jaarlijks? Maak hier je berekening.
Jaarlijks eet onze klas ongeveer
kilogram frietjes.
BESLUIT:
BESLUIT:
Waar komt de friet vandaan?
Één ding is zeker: Belgen houden van friet en zijn er wereldberoemd om. Maar over het ontstaan van de friet doen verschillende verhalen de ronde.
11 Hoe dicht leunt elk verhaal bij de waarheid aan volgens jou? Lees de verhalen. Geef een score vóór en na het bekijken van het filmfragment.
Frietjes zijn een Franse uitvinding. In de Eerste Wereldoorlog aten Amerikaanse soldaten vaak frietjes in onze streken. Ze hoorden hier veel Frans spreken. Daarom noemden ze de goudgele stokjes french fries.
In een Amerikaans kookboek uit 1856 staat een recept voor french fried patatoes. Dat betekent: Franse gefrituurde aardappelen.
De naam french fries is afkomstig van het werkwoord ‘to french’. Het betekent: in lange, smalle reepjes snijden.
In Wallonië frituurde men kleine visjes uit de Maas. In de winter was de Maas bevroren. Ze sneden de vorm van visjes uit aardappelen en frituurden ze in vet.
Frietjes werden uitgevonden omdat ze noodzakelijk waren om te overleven.
Waar komt het frietkot vandaan?
12 Vanaf het midden van de 19e eeuw werden frietkoten ‘booming business’ in het straatbeeld. Wat betekent dit? Kruis aan.
Er kwamen steeds meer frietkoten. Ze werden populair en je verdiende er goed je geld mee.
Frietkoten waren niet veilig. Regelmatig ontploften ze.
Er moesten steeds meer frietkoten komen, want er was een overschot aan aardappelen.
Frietkoten zorgden voor conflicten. Steden en gemeenten wilden ze niet op straat.
13 Lees de tekst. Zet de cijfers bij de juiste illustratie hierboven.
1
2
3
4
5
Midden 19e eeuw werden frieten populair in Vlaanderen en Wallonië. Friet eten gebeurde op straat, tijdens de kermis of in de stad, na een theaterbezoek. Het gerecht had iets feestelijk. Een zakje friet is de voorloper van de kant en klare meeneemmaaltijd.
100 jaar na de eerste frietkotjes werden zelf geknutselde hokjes of oude tramstellen omgebouwd tot frietkot. Eind de jaren ’50 stonden in ons land ongeveer 20 000 frietkramen op pleinen en onder kerktorens.
Tussen 1950 en 1980 steeg de consumptie van frietjes enorm. Bedrijven produceerden diepvriesfrieten. De friturist schilde en sneed niet altijd meer zelf zijn aardappelen. Ook het assortiment snacks breidde uit, bijvoorbeeld met satés, frikandellen en bouletten.
Vanaf 1970 moesten veel frietkoten uit het straatbeeld verdwijnen. Ze waren niet altijd veilig. Tegelijkertijd openden restaurants die complete maaltijden met frietjes op het menu zetten.
In de jaren ’90 waaide een nieuwe trend over uit Amerika: de junkfoodketens of populaire hamburgerrestaurants zoals wij die nu kennen. In tegenstelling tot een traditioneel frietkot hebben deze restaurants bijna allemaal dezelfde inrichting. In die tijd werd reizen over de hele wereld makkelijker. Dat inspireerde om restaurants te openen met buitenlandse, snel bereide specialiteiten, bijvoorbeeld pizza’s en pita’s.
14 Beschrijf kort hoe een frietkot er nu uitziet.
15 Waarom was het niet makkelijk om het traditionele frietkot te bewaren? Markeer drie redenen in de tekst.
16 Vind jij dat onze frietkotcultuur moet bewaard en beschermd worden? Waarom? Geef minstens twee redenen om je antwoord te verklaren.
Bracht Colombus de aardappel naar België?
3 Lees de informatie. Los de vragen op.
1. SCHATJES VAN PATATJES UIT
ZUID-AMERIKA
Wist je dat aardappelen eigenlijk uit Peru komen? 8000 jaar geleden leefden de Inca’s van landbouw en hielden ze lama’s en alpaca’s. Ze teelden verschillende soorten aardappelen. In de laagvlaktes verbouwden ze maïs en katoen.
Op lapjes grond langs de bergflanken van de Andes teelden ze aardappelen. Ze legden terrassen aan langs de berghellingen. De stenen hielden de grond tegen. Dat zijn best indrukwekkende bouwwerken! Via kanaaltjes vloeide vers smeltwater uit de bergen naar de gronden. De gronden werden vruchtbaar gehouden met mest van de mensen en dieren.
Wist je dat het lama’s en alpaca’s waren die de aardappelen ontdekten? Zij groeven ze uit de grond op.
SLIMME BOUWERS
Archeologen ontdekten de beroemde stad Machu Picchu of ‘de verloren stad van de Inca’s’. De stad ligt op een rots met aan alle kanten steile berghellingen. Toen de stad werd ontdekt, was ze overwoekerd. Stilaan groeven archeologen de mooiste ruïnes op. Omdat er zoveel overblijfselen goed bewaard bleven, werd de stad erkend als werelderfgoed. Nu kun je nog steeds zien hoe de terrassen waren gebouwd om aardappelen te telen.
4 Zoek op waar Machu Picchu ligt. Duid aan op de wereldkaart.
2. COLUMBUS ONTDEKT PER ONGELUK AMERIKA
Mensen houden ervan om de wereld te ontdekken. In het begin deden ze dat te voet. Later vertrokken ze met schepen op ontdekkingsreis.
Men ging op zoek naar rijkdom en wou nieuwe landen veroveren. In Azië waren waardevolle producten te verkrijgen zoals zijde en dure specerijen, bijvoorbeeld kruidnagel en nootmuskaat. Europeanen probeerden via zeeën en oceanen Azië te bereiken.
Die zeemannen wisten niet altijd waar de reis hen zou brengen. Dat overkwam ook de Italiaan Christoffel Columbus. Cristoforo Colombo werd in 1451 geboren in Genua. Genua was een populaire stad in Italië waar goederen uit het Oosten werden verhandeld. Rijke kooplieden verkochten peper, gember, katoen, kaviaar … aan handelaren uit heel Europa.
Columbus was afkomstig uit een eenvoudig gezin, maar had een andere toekomst voor ogen. Hij luisterde verwonderd naar de verhalen van de handelaren. Hij kon koning Ferdinand en koningin Isabella van Spanje overtuigen om hem te helpen. Columbus kreeg drie schepen en vele bemanningsleden. Ze hoopten dat hij met kostbare goederen zou terugkeren uit Indië.
Hij vertrok in Spanje, stak de Atlantische Oceaan over en dacht dat hij de oostkust van Indië ontdekte in 1492. Hij heeft het nooit zelf geweten, maar in werkelijkheid ging hij aan land op één van de eilanden van de Bahama's. Op zijn volgende reizen ontdekte hij Midden- en Zuid-Amerika. Hij werd één van de beroemdste ontdekkingsreizigers uit de geschiedenis.
5 Teken de route van Columbus op de wereldkaart.
In het westen van Spanje staat het koninklijk klooster van Santa Maria de Guadalupe. Het symboliseert de aankomst van Columbus in Amerika, een belangrijk mijlpaal in de geschiedenis van de wereld. Het werd daarom erkend als werelderfgoed. Het klooster is nog steeds een belangrijke plaats voor reizigers op bedevaart.
6 Duid de ligging van het klooster aan op de wereldkaart.
3. DE AARDAPPEL KOMT AAN IN BELGIË
Columbus was niet de enige die voet aan land zette in Amerika. Vanaf de 16e eeuw veroverden ontdekkingsreizigers ZuidAmerika. Op die manier brachten ze de aardappel mee naar Spanje.
Onderweg naar Spanje ontdekten ze dat de aardappel ziektes kon voorkomen en genezen. Vanaf 1573 werd de aardappel voor het eerst gebruikt in Spanje als geneesmiddel in een ziekenhuis in Sevilla. Het ziekenhuis kocht haar voorraad aardappelen aan bij het klooster van Theresia van Ávila. Theresia wist hoe ze aardappelen moest telen, omdat haar vader en broer in Zuid-Amerika woonden.
De oude stad Ávila is erkend als werelderfgoed. De ommuurde stad wordt ook ‘de stad van de Heiligen en Stenen’ genoemd. De 82 halfronde torens en negen toegangspoorten werden goed bewaard. Opvallend is dat de kerken buiten de stadsmuren werden gebouwd.
7 Teken de route van de aardappel van Zuid-Amerika naar Spanje op de wereldkaart.
Eén van de bewoners van Theresia's klooster vertrok terug naar zijn thuisland, Italië. Hij ging aardappelen telen en hoopte bisschop Bononi te genezen van een kwaal door hem aardappelen te laten eten! Bisschop Bononi ging daarna op reis naar België in de streek rond Bergen. Hij had aardappelen bij zich.
Een ander verhaal vertelt dat de aardappelen, samen met sinaasappelen en citroenen, via de Canarische Eilanden in de haven van Antwerpen aankwamen.
Aan het einde van de 16e eeuw was de aardappel heel gewoon in West-Europa.
8 De aardappel kwam waarschijnlijk op twee manieren ons land binnen. Teken beide routes op de wereldkaart.
4. DE AARDAPPEL WORDT
DAGELIJKSE KOST
Op het einde van de 17e eeuw daalde de gemiddelde temperatuur in onze streken. De graanoogsten mislukten vaker. Er kon minder brood worden gebakken. Langzaamaan ontstond hongersnood. De mensen gingen op zoek naar andere voedingsmiddelen. Zo begonnen ze aardappelen te telen. De technieken om aardappelen te planten en te oogsten werden beter.
Vanaf de 19e eeuw werd de aardappel één van de belangrijkste, dagelijkse voedingsmiddelen, ook voor dieren. Een aardappelveld bracht de boeren bovendien ook meer geld op dan een tarweveld.
Er was weinig keuze in voedingsmiddelen. Mensen werden creatief bij het bereiden van aardappelen. Er ontstonden verschillende bereidingswijzen, bijvoorbeeld puree.
9 Kleur het vakje voor de juiste uitspraak.
In de 19e eeuw waren aardappelen: een luxeproduct levensnoodzakelijk verdwenen
10 Schrijf de nummers van de titels van de vier teksten op de juiste plaats op de tijdsband.
LES 5 ZONNIGE ZUIDERSE CULTUUR
1 Kruis aan wat gezond is. Kleur het tweede hokje bij de voedingswaren die bij ons worden geproduceerd.
2 In welke landen wordt het mediterraan dieet beschermd als werelderfgoed? Markeer.
België Cyprus Frankrijk Egypte Griekenland Italië Kroatië Marokko Portugal Roemenië Spanje Tunesië
3 Markeer wat klopt: de Europese landen die je markeerde liggen in het noorden / zuiden van Europa.
4 Markeer wat klopt: de Afrikaanse landen die je markeerde liggen in het noorden / zuiden van Afrika.
5 Aan welke zee of oceaan liggen deze landen? Vul in.
6 Wat weet jij over het klimaat in deze streek? Noteer kort.
7 Noteer bij elke laag van de driehoek een product dat behoort tot het mediterraan dieet.
Deze levenswijze maakt deel uit van de identiteit van de bewoners, van wie ze zijn. Het vergt best een inspanning om deze cultuur levendig te houden.
8 Noteer de letter van de uitleg bij elke foto.
A Zaaien en oogsten: jong en oud werken in de landbouw. De grond wordt bewerkt. Er wordt gezaaid, geplant, geoogst …
B De oogst wordt vaak rechtstreeks naar de lokale markten gebracht. Een deel van de opbrengst wordt ook verwerkt om te exporteren naar andere landen of streken.
C De producten worden vers bereid. Dat gebeurt dagelijks in de keuken, maar ook in restaurants, op markten, bij dorpsfeesten.
D Consumeren betekent meer dan aankopen, verkopen en opeten of drinken. De bevolking geniet samen aan tafel van de maaltijd en viert feest. Ontmoetingen, praten met en luisteren naar elkaar spelen een belangrijke rol in het voortbestaan van deze cultuur.
9 Er schuilt een eeuwenlang verhaal achter dit stukje werelderfgoed rond de Middellandse Zee. Deze cultuur willen ze doorgeven aan de nieuwe generatie bewoners. Welke dingen leren ze aan de kinderen? Waarvoor zullen zij hun best moeten doen om het werelderfgoed te onderhouden en te beschermen?
10 Toeristen reizen om andere culturen te ontdekken. Vooral in de zomerperiode zijn de landen aan de Middellandse Zee drukbezocht. Ook Remco gaat op vakantie naar het zuiden en woont het oogstfeest bij. Wat denken ze over elkaar? Bespreek.
11 Waarom werd het mediterraan dieet erkend als werelderfgoed? Waarom wil men het bewaren en beschermen voor de toekomst? Som drie redenen op.