εΛΛΗνίκο ανοίκτο πανεπίστΗΜίο σχοΛΗ εφαΡΜοσΜενών τεχνών ΓΡαφίκεσ τεχνεσ καί ποΛυΜεσα
θεμΑτική ενότήτΑ Η τέχνη και η επικοινωνία στις Γραφικές τέχνες 2η γραπτή εργασία Γτπ50
Αναλύστε τη χρήση των νέων τεχνολογιών ως διαμεσολαβητών, μέσα από το έργο των Stelarc και Tomas Saraceno. Συγκρίνετε και εντοπίστε τις χαρακτηριστικές διαφορές στην επίδραση της τεχνολογίας στο έργο τους. Χρησιμοποιείστε τη συνημμένη και την προτεινόμενη βιβλιογραφία ως αφετηρία προσέγγισης.
Δημήτρης ντάνος
Ξενοφών Μπίτσίκασ ΜαΡία Λακκα δεκέμβριος 2013
περιεχόμενα Πρόλογος εισαγωγή.............................................................................................3 Stelarc ..................................................................................................................3
Tomás Saraceno ...................................................................................................5 Συμπέρασμα, η σύγχρονη τέχνη και η τεχνολογία ..............................................6
Βιβλιογραφία, Iστοσελίδες, Πηγές εικόνων.........................................................9
Παράρτημα εικόνων ..........................................................................................10
συντομογραφίες μτφρ. - μετάφραση σελ. - σελίδα
πρόλογος - εισαγωγή
ή παρούσα εργασία διερευνά τη χρήση των νέων τεχνολογιών ως διαμεσολαβητών. θα συγκρίνουμε και θα εντοπίσουμε τις χαρακτηριστικές διαφορές στην επίδραση της τεχνολογίας στην τέχνη μέσα από το έργο των καλλιτεχνών Stelarc και Tomas Saraceno. Αρχικά θα αναφερθούμε στον Stelarc και στα έργα του, στη συνέχεια θα αναφερθούμε στον Tomas Saraceno και τις εγκαταστάσεις που αυτός δημιουργεί, και θα κλείσουμε με τα συμπεράσματα για την πορεία της τέχνης και της τεχνολογίας στο μέλλον μέσα από τα έργατους.
Stelarc
ό Stelarc (γεννημένος με το όνομα Στέλιος Αρκαδίου το 1946, το άλλαξε το 1972) είναι αυστραλός καλλιτέχνης-performer κυπριακής καταγωγής, του οποίου τα έργα επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στον φουτουρισμό και στην επέκταση των δυνατοτήτων - ικανοτήτων του ανθρωπίνου σώματος. Ξεκίνησε συστηματικά τις έρευνές του, σχετικά με την επίδραση της τεχνολογίας πάνω στο ανθρώπινο σώμα, στη δεκαετία του '70 στην Αυστραλία. Έχει πραγματοποιήσει πολλές performances στην ιαπωνία, στην ευρώπη και στις ήΠΑ, κυρίως σε φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής και χορού καθώς και πειραματικού θεάτρου. Χρησιμοποιεί την ιατρική τεχνολογία, όργανα προσθετικής, ρομποτική, συστήματα εικονικής πραγματικότητας και το Internet με στόχο να διερευνήσει εναλλακτικά, οικεία και ακούσια συστήματα διεπαφής με το ανθρωπινο σώμα. ή δουλειά του εστιάζει στην επέκταση των ορίων του ανθρωπίνου σώματος, το οποίο θεωρεί ανεπαρκές στη σημερινή του κατάσταση, για τις δυνατότητες που επιβάλλει η τεχνολογία και τα διαστημικά ταξίδια. ό Stelarc, που χαρακτηρίζεται «βιοκυβερνητικός καλλιτέχνης», πιστεύει ότι η τέχνη θα πρέπει να είναι κάτι παραπάνω από μια απλή εικόνα. το κυρίαρχο στοιχείο της δουλειάς του Αρκαδίου είναι: «το ανθρώπινο σώμα είναι ξεπερασμένο». «Tο σώμα σήμερα γίνεται το τοπίο των μηχανών και οι μηχανές δεν βρίσκονται πια στο εξωτερικό οπτικό πεδίο του ανθρώπου, αλλά στο εσωτερικό του ίδιου μας του σώματος... Επανασχεδιάζοντας το ανθρώπινο σώμα, επαναπροσδιορίζουμε το τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι». Παρουσίασε performances με τρίτο χέρι1 (εικ. 1,) με χέρι εικονικής πραγματικότητας, με εικονικό σώμα και με ένα γλυπτό στομάχου (εικ. 2). διερεύνησε ακουστικά το σώμα, ενισχύοντας τα εγκεφαλικά κύματα, τη ροή του αίματος και τα μυικά σήματα. επίσης αποτύπωσε σε φιλμ το εσωτερικό των πνευμόνων και του στομάχου του, ανα-καλύπτοντας εσωτερικό χώρο μήκους δύο μέτρων (εικ. 3). Έχει πραγματοποιήσει αναρτήσεις του σώματός του μέσω αγκίστρων που εισήγαγε στο δέρμα του (εικ. 4), σε διάφορες θέσεις και κάτω από διάφορες καταστάσεις σε πολλά μέρη του κόσμου. Για την performance Fractal Flesh (εικ. 5), ανέπτυξε ένα σύστημα μέσω του οποίου ήταν δυνατή η από απόσταση πρόσβαση μέσω υπολογιστή σε μια διάταξη που διέγειρε τους μυς του σώματός του, προκαλώντας μια ακούσια χορογραφία. Άλλες performances, όπως οι Ping Body2 (εικ. 6) και Parasite (εικ. 7), διερευνούν τις αρχές της τηλεματικής και της σχεδίασης και 1 τεχνολογικό προσάρτημα που ενεργοποιείται από τις εντολές που δίνει ο εγκέφαλος στους μυώνες του πραγματικού χεριού. 2 Σε αυτό το έργο θεατές μέσω του διαδικτύου μπορούσαν να προκαλέσουν σπασμούς στους μύες του Stelarc. το σώμα του ήταν γεμάτο ηλεκτρόδια και κάθε φορά που ένας κόμβος ενεργοποιούνταν μια φωτογραφία του καλλιτέχνη ανέβαινε στην ιστοσελίδα του. Έτσι, ο Stelarc δημιούργεισε ένα σύστημα στο οποίο τα ανθρώπινα όρια παραβιάζονται. δεν γίνονται πλέον διακριτοί διαχωρισμοί όπως «φυσικό» και «μη φυσικό». ή ανθρώπινη υπόσταση στην συγκεκριμένη περίπτωση καθορίζεται από την τεχνολογία, καθώς φαίνεται να μην υπάρχει «φυσικά, μεταφυσικά και βιολογικά δεδομένο ανθρώπινο σώμα». 3
κατασκευής εξωτερικών, εκτεταμμένων και εικονικών νευρικών συστημάτων για το σώμα χρησιμοποιώντας το Internet. δημιούργησε επίσης τον εξωσκελετό (εικ. 8), μια μηχανή περπατήματος με έξι πόδα που λειτουργεί με πεπιεσμένο αέρα και ενεργοποιείται μέσω χειρονομιών, καθώς και το Movatar3 (εικ. 9). Προσθεσε ενα τρίτο αυτί (εικ. 10), ενός χειρουργικά κατασκευασμένου αυτιού στο χέρι του, το οποίο, συνδεδεμένο με ένα φορητό υπολογιστή λειτουργεί ως κεραία για το internet και μπορεί να ακούει ήχους που μεταδίδεται με τεχνολογία RealAudio. Έχει κάνει επίσης περφόρμανς, παρουσιάσεις και επιδείξεις με προσωπικό avatar εικονικής πραγματικότητας στο Second Life4 (εικ. 11). ό Stelarc δηλώνει άθεος και λέει ότι δεν έχει πλέον νόημα να βλέπουμε το σώμα ως θέση όπου είναι εναποτεθειμένη η ψυχή ή ως πηγή κοινωνικότητας, αλλά να το αντιμετωπίζουμε ως κατασκευή. Προτείνει ένα μυϊκό σύστημα που θα το κρατούν σε λειτουργία μπαταρίες, με ένα δάσος από φορητές κεραίες να δίνουν ή να λαμβάνουν μηνύματα, ενισχύοντας την ακοή και την όραση. με πλακέτες μικροκυκλωμάτων στον εγκέφαλο και με φιλοδοξίες ενός σώματος υπερυπολογιστή καθώς, όπως επαναλαμβάνει, το σώμα ξεπεράστηκε, τουλάχιστον στη σημερινή μορφή του. ή φυσική εξέλιξη σταματάει όταν η τεχνολογία εισβάλλει στο σώμα. Πνευματικό παιδί του διάσημου καναδού επικοινωνιολόγου μάρσαλ μακ Λιούαν, υλοποιεί τη γνωστή φράση του: «Ο άνθρωπος άρχισε να φοράει το μυαλό του έξω από το κρανίο του και τα νεύρα του έξω από το δέρμα. Η νέα τεχνολογία γεννάει τον καινούργιο άνθρωπο». Ξεκινώντας από εκεί χτίζεται μια νέα φιλοσοφία για το σώμα. Απεχθής και φαντασιόπληκτος; Ασεβής και βέβηλος; Ασχημος και κομπλεξικός; ό Stelarc, υποβάλλοντας το σώμα του σε ακραίες διαδραστικές αναμετρήσεις με την οντότητα «μηχανή», συμμετέχει ολοκληρωτικά στη διαδικασία αυτή, εντάσσοντας το σώμα του μέσα της, κι όχι μένοντας εξωτερικός παρατηρητής ενός συστήματος -των ψηφιακών κόσμων- όπου συντελείται η παρούσα κοσμογονία. Όσο για τη βία που ενυπάρχει στις παρουσιάσεις του είναι η ίδια η βία του τοκετού. κοινός είναι ο τελικός στόχος του φυσικού τοκετού5 και του εικονικού τοκετού στη δράση του Stelarc, που οδηγεί στο symborg6. είναι ίσως ο καινούργιος άνθρωπος σε μια πολύ ενδιαφέρουσα καμπή της ιστορίας του, κατά την οποία όλες οι εναλλακτικές πορείες του είδους μας είναι εν δυνάμει πιθανές. ή τεχνολογική επανάσταση διαμορφώνει το σώμα σε μηχανή.
3 Ένα ευφυές εικονικό ανδρείκελο που έχει τη δυνατότητα να εκδηλώνει τον φυσικό κόσμο καταλαμβάνοντας ένα πραγματικό ανθρώπινο σώμα. διαθέτει ένα ηχητικό βρόχο ανάδρασης από το σώμα, που προσδίδει στην εικονική οντότητα τη δυνατότητα να ακούει τον φυσικό κόσμο. 4 το Second Life είναι ένας online εικονικός κόσμος που αναπτύχθηκε από τον Linden Lab. Αυτός ο τρισδιάστατος παιχνιδόκοσμος έχει ελκύσει πάνω από τρία εκατομμύρια χρήστες μέχρι σήμερα που μέσω του πληκτρολογίου τους και του χάλκινου καλωδίου της τηλεφωνικής τους γραμμής μεταμορφώνονται σε avatar (είδωλα) και εγκαθίστανται ως κάτοικοι, ταξιδιώτες και πολίτες στον κόσμο του Second Life, κόσμος που αποτελείτε από μια ήπειρο (mainland) και εκατοντάδες νησιά (sims). Σε ώρες αιχμής υπάρχουν πάνω από τριάντα χιλιάδες avatar συνδεδεμένα σ’ αυτή τη ψηφιακή ζωή. (http://secondlife.com/) 5 Mε τον οποίο διασφαλίζεται η βιολογική συνέχεια των έμβιων όντων. 6 Eξέλιξη του cyborg: το παλιό σώμα αναμετράται με το χρόνο και αντιδρώντας στη φθορά, αναπαράγεται από την ένωση δυο οντοτήτων, ως υβρίδιο, ποιοτικά διαφοροποιημένο από το παλιό. Γεννιέται έτσι το Meta-body, το «μετασώμα», (όπου το «μετά» δεν έχει έννοια χρονικού προσδιορισμού, αλλά ποιοτικής εξέλιξης. 4
Tomás Saraceno
O Tomás Saraceno, γεννήθηκε το 1973 στην Αργεντινή και σπούδασε τέχνη και αρχιτεκτονική, ενώ ζει και εργάζεται στο Βερολίνο. θέλοντας να εξηγήσει πώς οι άνθρωποι ζούν σε συνδιασμό με το περιβάλλον τους, κατέλληξε στην ιδέα “Cloud cities” (εικ. 12-13). Στην έκθεση στο Hamburger Bahnhof του μουσείου Gegenwart στο Βερολίνο, το 2011 δημιούργισε μια εγκατάσταση από γεωμετρικά, φουσκωμένα μπαλόνια που αμφισβητούν τις έννοιες τόπος, χώρος, μέλλον και βαρύτητα. ή έκθεση έδινε στους επισκέπτες την ευκαιρία να δούν από μόνοι τους πώς οι κρεμάμενοι οικισμοί αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το χώρο, πώς τα ανθρώπινα όντα ζουν σε συνδυασμό με το περιβάλλον τους, όχι μόνο παρατηρώντας τους από μακριά, αλλά μπαίνοντας και μέσα σε αυτούς. Σε δύο από τις είκοσι τεράστιες διάφανες πλαστικές σφαίρες -βιόσφαιρες- ο θεατής μπορούσε να εισέλθει και να αλληλεπιδράσει, ενώ ταυτόχρονα στο εσωτερικό των σφαιρών αναπτυσσόταν φυτικοί μικροοργανισμοί, ένας ποώδης είδος κάκτου. Σε αυτή την αλληλεπίδραση, ο Saraceno ξεκινά την κατανόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων και του αέρα με τη γη. Αυτή η μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση συνθέτει ένα ιδιότυπο φουτουριστικό «οικοσύστημα». ό Saraceno αντλεί την έμπνευσή του από τις σαπουνόφουσκες και την απίστευτη δύναμη και ευελιξία τών ιστών αράχνης. Στην οροφή του μητροπολιτικού μουσείου τέχνης της νέας Υόρκης και με τίτλο “Cloud city” (εικ. 14-15), ο Saraceno κατασκεύασε το 2012 πολύεδρα μη ταυτόσημα γεωμετρικά σχήματα από γυαλί που συγκρατούνται μεταξύ τους από αρθρώσεις χάλυβα, ενισχύσεις και καλώδια από χάλυβα. το έργο υπενθυμίζει το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη στη χημεία, τη βιολογία, τη φυσική, τη μηχανική και το σύμπαν, αντλώντας το σχήμα του από τα βακτήρια, τα σύννεφα, τον αφρό και δίκτυα των νευρώνων του σώματος. το έργο ενσωματώνει πτυχές της αρχιτεκτονικής, πολύπλοκες γεωμετρίες και τη βιολογία, προκειμένου να βοηθήσει στην συννεχόμενη έρευνα του καλλιτέχνη στη διεύρυνση των τρόπων με τους οποίους ζούμε και αντιλαμβανόμαστε το περιβάλλον μας. το διαδραστικό γλυπτό είναι εφοδιασμένο με μια σειρά από σκάλες εντός της δομής του, που καθοδηγεί τους επισκέπτες του στις ανώτερες ενότητες του μη γραμμικού σώματός του. Στη ήangar Βicocca του μιλάνου, ο Saraceno έκθεσε από τον όκτώβριο του 2012 έως τον Φεβρουάριο του 2013, το “Οn space time foam”7 (εικ. 16-18), μια πολυεπίπεδη εγκατάσταση με τρεις διαφανές μεμβράνες από PVC που τοποθετούνται σε διαφορετικά επίπεδα, 24 μέτρα πάνω από το έδαφος. ή εγκατάσταση φουσκωμένη αποτελείται από διάφορα επίπεδα, όπου το καθένα μπορεί να υποστηρίζει διαφορετικό ατμοσφαιρικό κλίμα. ή πίεση του αέρα αντιδρά στην κίνηση και την αναρρίχηση των επισκεπτών του. Σε κάθε βήμα και σε κάθε κίνηση, το έργο τέχνης τροφοδοτείται με ένα μοναδικό τρόπο, με μια σχέση μεταξύ του χρήστη και της κατασκευής. το έργο μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο με ουσιαστική αλληλεπίδραση. ό επισκέπτης μπορεί να μετακινηθεί από ένα αίσθημα πλήρους απελευθέρωσης σε αλληγορική ασφυξία - έκπληξη, χαρά ή φοβο χωρίς να γνωρίζει πότε.
7 το έργο, αποτελεί μια επέκταση του προηγούμενου έργου του, “Cloud cities” και της επιθυμία του για δημιουργία αυτάρκων εναέριων κατασκευών που θα μπορούν να κατοικούνται από ανθρώπους με χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. είναι αποκορύφωμα της γοητείας και της γνώσης του καλλιτέχνη για τις αερομεταφερόμενες βιόσφαιρες - που συγχώνευει πάλι τα θεωρητικά πλαίσια και τις γνώσεις του από τη μηχανική, τη φυσική, τη χημεία, την αεροναυπηγική και την επιστήμη των υλικών για μια μεγαλύτερη ματιά, όχι μόνο για τις μελλοντικές κοινωνίες, αλλά και για την κατάσταση του ανθρώπου. Στο μέλλον, το έργο του, αναμένεται να αποτελέσει μια πλωτή βιόσφαιρα πάνω από τα νησιά μαλδίβες που μπορεί να γίνει κατοικήσιμη με ηλιακούς συλλέκτες και αφαλατωμένο νερό (εικ. 19), (μτφ. http://www.designboom.com/art/tomas-saracenoon-space-time-foam-a-billowing-aerial-landscape/) 5
μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2014 θα είναι διαθέσιμη στους επισκέπτες του μουσείου κ21 Stadehaus στο ντίσελντορφ η εγκατάσταση “In Orbit” (εικ. 20-21). μία ομάδα από αρχιτέκτονες, μηχανικούς και βιολόγους με επικεφαλής τον Tomás Saraceno εργαζόταν επί τρία χρόνια για την δημιουργία του. το “In Orbit” είναι μάλλον η ευκαιρία κάθε ανθρώπου να νιώσει σαν αράχνη. ό γιγαντιαίος ιστός από ατσάλι βρίσκεται στα 25 μέτρα από το έδαφος, χωρίζεται σε τρία επίπεδα και επιπλέον φιλοξενεί έξι μπαλόνια από PVC. όι επισκέπτες μπορούν να κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στις σφαίρες στο τεράστιο ύψος που βρίσκονται8. ταυτόχρονα, με την είσοδο κάποιου στην εγκατάσταση η πίεση στο συρμάτινο δάπεδο αλλάζει επηρρεάζοντας την ισορροπία και όλων όσων ήδη περπατούν στο δάπεδο αυτό, φανερώνοντας μια αναπόφευκτη αλληλεπίδραση και εξάρτηση ακόμα και από τις πιο ασυναίσθητες ανθρώπινες κινήσεις. Ακόμα, ανακαλύπτει κανείς οτι η κίνηση τελικά γίνεται αισθητή μέσα από το δίκτυο αυτό των συρμάτων, κάτι σαν ιστός θα λέγαμε. ό Saraceno συλλαμβάνει το έργο του σαν ένα ουτοπικό όνειρο, με ξεκάθαρες αναφορές στα προβλήματα του υπερπληθυσμού της γης, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις δραματικές οικολογικές κρίσεις, αλλά βασικά σε όλες τις περιπτώσεις λήψης αποφάσεων. Σπάζοντας τα όρια μεταξύ τέχνης και επιστήμης, δεν είναι η πρώτη φορά που δημιουργεί παράδοξα έργα τέχνης. όι επιλογές των υλικών του καλλιτέχνη υπογραμμίζουν της έννοιες της ροής και της ελαφρότητας. «Όταν κοιτάζω τα επίπεδα με τις διάφανες γραμμές και σφαίρες, στο μυαλό μου έρχονται τα μοντέλα του σύμπαντος που απεικονίζουν τις δυνάμεις της βαρύτητας και τους πλανήτες. Για μένα, το έργο απεικονίζει το χωροχρονικό συνεχές, τον τρισδιάστατο ιστό μιας αράχνης, τις διακλαδώσεις του ιστού στον εγκέφαλο, τη σκοτεινή ύλη και τη δομή του σύμπαντος. Στο “In Orbit”, οι αναλογίες συνάπτουν νέες σχέσεις, τα ανθρώπινα σώματα γίνονται πλανήτες, μόρια ή κοινωνικές μαύρες τρύπες9», λέει ο καλλιτέχνης.
συμπέρασμα - Η σύχρονη τέχνη και η τεχνολογία
ή σύγχρονη τέχνη του σοκ και της πόλωσης πραγματοποιεί έργα που αναφέρονται συχνά στα κυρίαρχα θέματα των αρχετυπικών μύθων10. ό Stelarc χρησιμοποιεί το ανθρώπινο σώμα σαν πεδίο διερεύνησης ρεαλιστικά, ψυχολογικά, συναισθηματικά και υπαρξιακά σε σχέση με τα όριά του. δημιουργεί τέχνη συνδιάζοντας το ανθρώπινο σώμα με την τεχνολογία, θέλοντας να το υπερβεί. Πειραματίζεται στις δυνατότητες της διασύνδεσης ανθρώπου και μηχανής θέλοντας να μεταβεί στο επόμενο επίπεδο, το μετα-ανθρώπινο11. Βλέπει το σώμα σαν εργαλείο, το «βιάζει» εντελώς φυσικά και απροβλημάτιστα χωρίς ηθικά διλήμματα, αφήνοντάς το στο παρελθόν. Χρησιμοποιεί την τεχνολογία για την τέχνη. Όσο περισσότερο αναπτύσσεται η τεχνολογία τόσο πιο ασαφή γίνονται τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και το μύθο. ό άνθρωπος δημιούργησε τεχνητή νοημοσύνη, μπαινοβγαίνει στους κόσμους της εικονικής πραγματικότητας, μεταμορφώνει και μεταμορφώνεται, καταργεί τους περιορισμούς της ύλης και των αποστάσεων. 8 το “In Orbit” αναπαριστά ένα σουρεαλιστικό τοπίο, σαν μια θάλασσα από σύννεφα. Έτσι, οι επισκέπτες στα μάτια του καλλιτέχνη μοιάζουν κοιτώντας τους από πάνω, με φιγούρες που κινούνται σαν μέσα σε μια μακέτα. Αντίθετα, από κάτω είναι σαν να κολυμπούν σε μιά αόρατη θάλασσα, όπως αναφέρει ο ίδιος. 9 http://www.designboom.com/art/tomas-saraceno-puts-you-in-orbit/ 10 Βλέπε τρίτο χέρι του Stelarc 11 ό μετά – άνθρωπος δεν εμφανίζεται για να απαξιώσει την υπόσταση του ανθρώπου, αλλά μέσω της τεχνολογίας και την πρόοδο της επιστήμης να επαναπροσδιορίσει την έννοια της ταυτότητας και να δεχθεί αυτό που σε προηγούμενες ιστορικές περιόδους φάνταζε ως διαφορετικό, να καταστήσει δηλαδή, οικεία όσα στοιχεία (ή όσες ταυτότητες) φάνταζαν ως ξένες και ανοίκειες. (δ. Γκίτσα: Cyborg artists, http://entopia.org/newsensorium/EL/2012/04/20/d-gitsa-cyborg-artists/) 6
Για τον φιλόσοφο Pier Levy «η δυνητικοποίηση των σωμάτων που βιώνουμε σήμερα αποτελεί μια νέα περίοδο στην περιπέτεια της αυτοδημιουργίας στην οποία εμπλέκεται το είδος μας». «Τα συστήματα δυνητικής πραγματικότητας μεταδίδουν κάτι περισσότεο από εικόνες: μια σχεδόν παρουσία. Μπορούμε σχεδόν να αναβιώσουμε την πλήρη αισθητηριακή εμπειρία κάποιου άλλου. Το σώμα βγαίνει από τον ευατό του, αποκτά νέες ταχύτητες, κατακτά νέα πεδία. Η δυνητικοποίηση του σώματος είναι μια επανεφεύρεση, μια μετενσωμάτωση, έννας πολλαπλασιασμός, μια ανυσματοποίηση του ανθρώπου»12. ή αναζήτηση, επαναδιαπραγμάτευση της ταυτότητας είναι ένα βασικό ζήτημα στο οποίο η τέχνη καλείται επιτακτικά να τοποθετηθεί από θεατές των οποίων η οπτική και αισθητική αντίληψη έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια13. O τomas Saraceno είναι γνωστός για τα φανταστικά γλυπτά και τις εγκαταστάσεις του, που συγχωνεύουν την τέχνη, την αρχιτεκτονική και την επιστήμη. εξερευνά τα υλικά, τις τεχνητές και φυσικές κατασκευές και τις δυνατότητες τους στο χώρο. τα θεαματικά έργα του είναι ονειρικά και πειραματικά, αναγκάζοντας τους θεατές να φανταστούν ξανά τον κόσμο και τις δυνατότητες του. Αναζητά μέσω της τέχνης των εγκαταστάσεων του, εναλλακτικούς τρόπους κατοίκησης-συνύπαρξης των ανθρώπων. μας θυμίζει τους δεσμούς που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, που με τις πράξεις και τις δράσεις τους, επηρεάζουν τους γύρω τους, την κοινωνία αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκονται. Έχει σημασία αν οι προτάσεις Saraceno είναι πρακτικές; Σε αντίθεση με πολλά τεχνολογικά συνεπαρμένα έργα τέχνης που έγιναν στις αρχές του 20ου αιώνα, τα οποία φλέρταραν με μια ανατριχιαστικά παρακμιακή αδιαφορία για τις επιπτώσεις της πραγματικής ζωής, τα φουτουριστικά οράματά του είναι, ως επί το πλείστον διακριτικά, ιδεαλιστικά που πιθανόν να εμπνεύσουν και άλλους σκεπτόμενους ανθρώπους. με την τέχνη του ελπίζει ότι θα είναι σε θέση να αποτρέψει την τρέχουσα παγκόσμια κρίση του πλανήτη με την ανάπτυξη τεχνολογικών καινοτομιών για την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας14. όι τεχνολογικές εξελίξεις ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένες με τις κοινωνικές θεωρίες ενώ ταυτόχρονα επηρέασαν την καλλιτεχνική δημιουργία καθώς και την ίδια την διαδικασία της σκέψης. ή τεχνολογία αλλάζει την τέχνη. Σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, άνθρωποι εξελίσσονται, ερευνούν, δημιουργούν και σχηματίζουν τον κόσμο του αύριο. το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα, οι νάνο και βιο τεχνολογίες, η επαυξημένη πραγματικότητα, η εικονική πραγματικότητα είναι οι έννοιες που αλλάζουν την όψη της καθημερινότητας μας, τις δυνατότητες που μας προσφέρονται και το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. επιστήμονες, ερευνητές, επιχειρηματίες αλλά και μουσικοί, γραφίστες, σκηνοθέτες και σχεδιαστές δημιουργούν νέες ανθρώπινες εμπειρίες. Χάρη σε αυτούς όχι μόνο πρωτότυπη και αυθεντική τέχνη παράγεται παντού αλλά και τελείως νέες μορφές τέχνης εξελίσσονται και αναπτύσσονται διαρκώς15. ό Benjamin σε ένα βιβλίο του λεεί χαρακτηριστικά πως «σ' όλες τις τέχνες υπάρχει µία υλική πλευρά, που δεν µπορεί πια να αντιµετωπίζεται όπως πρώτα. Δεν µπορεί πια να ξεφύγει από τις επιδράσεις της σύγχρονης επιστήµης και της σύγχρονης πρακτικής. Εδώ και είκοσι χρόνια ούτε η ύλη, ούτε ο χώρος ούτε ο χρόνος είναι πια αυτό που ανέκαθεν ήσαν. Πρέπει να περιµένει κανείς πως καινοτοµίες τόσο µεγάλες θα µεταβάλλουν ολόκληρη την τεχνική των 12 Levy, Pierre δυνητική πραγματικότητα, ή φιλοσοφία του πολιτισμού και του κυβερνοχώρου εκδ. κριτική, 1999, σελ. 36, 37 και σελ. 42. 13 το μουσείο, εξαμηνιαία έκδοση της επιτροπής μουσείων του πανεπιστημίου Αθηνών, τεύχος 4ο, δεκέμβριος 2003, σελ. 9-10 14 Kristin M. Jones, (http://www.frieze.com/issue/review/tomas_saraceno1/) μτφ. 15 Eyal Gever, (http://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-19576763) μτφ. 7
τεχνών, θα επηρεάσουν έτσι ακόµα και την έµπνευση και τελικά ίσως φτάσουν στο σηµείο ν' αλλάξουν ακόµα και την ίδια την έννοια της τέχνης κατά τον πιο γοητευτικό τρόπο»16. δεν είναι ότι μιλάμε για την τέχνη και την τεχνολογία ως αλληλένδετες έννοιες, αλλά για τη σημαντικότητα του «γάμου» μεταξύ των δύο ως προϋπόθεση συνολικής ανάπτυξης. όι σύγχρονοι καλλιτέχνες έχουν να αντιμετωπίσουν μια πρόκληση. να είναι ανοικτοί σε νέες τεχνολογίες που οδηγούν σε νέες μορφές και νέους τρόπους έκφρασης αλλά παράλληλα να παραμείνουν δημιουργικοί, εφευρετικοί να δημιουργήσουν τέχνη που εξυψώνει και φεύγει πέρα από το συνηθισμένο. Όσο η τεχνολογία και ιδιαίτερα οι υπολογιστές θα συνεχίσουν να εξελίσσονται, πάντα θα υπάρχουν αυτοί που πειραματίζονται και βγαίνουν πέρα από τα όρια αυτού που έχει γίνει ως τώρα και που δημιουργούν αριστουργήματα. το θέμα είναι η εμπειρία που προσφέρει ο καλλιτέχνης στον θεατή: αν το έργο έχει κάτι να του πει, αν μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο, αν μπορεί να στείλει μηνύματα και αυτό είναι κάτι που δεν έχει σχέση με το μέσο το οποίο χρησιμοποιείται για να δημιουργηθεί η τέχνη.
16 Βιβή ντριγκόγια (http://artmag.gr/articles/art-thinking/item/4195-art-and-technology) 8
Βιβλιογραφία
το Μουσείο: εξαμηνιαία έκδοση της επιτροπής μουσείων του πανεπιστημίου Αθηνών, τεύχος 4ο, δεκέμβριος 2003 Baudrillard, Jean: ή έκσταση της επικοινωνίας, εκδ. καρδαμίτσα, 1991 Benjamin, Walter: δοκίμια για την τέχνη, το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του. εκδ. κάλβος, Αθήνα, 1978 Levy, Pierre: δυνητική πραγματικότητα, ή φιλοσοφία του πολιτισμού και του κυβερνοχώρου εκδ. κριτική, 1999 Eco, Umberto: κήνσορες και θεράποντες. θεωρία και ιδεολογία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, εκδόσεις, Γνώση 1994 McLuhan, Marshall: Media: οι προεκτάσεις του ανθρώπου, εκδ. κάλβος, Αθήνα, 1990 & Understanding media: the extensions of man, Cambridge, Mass, The MIT Press, 1994
Iστοσελίδες
www.24h.com.cy/_entertainment/item/29634-ο-θρυλικός-kύπριος-βιο-καλλιτέχνης-stelarc-picsvid.html www.artmag.gr/articles/art-thinking/item/4195-art-and-technology www.artopos.org/main-gr.html?artists/stelarc/stelarc-bio-gr.html&3 www.artspace.com/tomas_saraceno www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-19576763 www.designboom.com/art/tomas-saraceno-puts-you-in-orbit/ www.designboom.com/art/tomas-saraceno-cloud-cities-at-hamburger-bahnhof-berlin/ www.designboom.com/art/tomas-saraceno-at-venice-art-biennale-09/ www.designboom.com/art/tomas-saraceno-cloud-city-on-the-met-roof/ www.designboom.com/art/tomas-saraceno-on-space-time-foam-a-billowing-aerial-landscape/ www.dexiextrem.wordpress.com /2011/02/10/αυστραλία-ο-ομογενής-περφόρμερ-stelarc-που/ www.entopia.org/newsensorium/EL/2012/04/20/d-gitsa-cyborg-artists/ www.en.wikipedia.org/wiki/Stelarc www.fridge.gr/23539/stiles/bioart/ www.frieze.com/issue/review/tomas_saraceno1/ www.helenzag.tumblr.com/post/21852921646/tomas-saraceno www.maryhellyeah.com/2013/10/13/tomas-saraceno-put-my-mind-in-orbit/ www.metmuseum.org/saraceno www.maryhellyeah.com/2013/10/13/tomas-saraceno-put-my-mind-in-orbit/ www.news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_columns_2_05/09/2010_413513 www.papandreou.gr/papandreou/content/Document.aspx?d=6&rd=7739474&f=1650&rf=568018414&m=6714&rm=18608820&l=2 www.perierga.gr/2013/06/ένας-παιδότοπος-για-μεγάλους/ www.tomassaraceno.com/MET/Bicocca/ www.tsavalos.com/2009/07/18/venezia2009-saraceno/ www.taallanea.wordpress.com/2013/06/21/ωραία-περνάνε-στο-ντίσελντορφ/ www.tovima.gr/culture/article/?aid=277728&wordsinarticle=stelarc www.tovima.gr/culture/article/?aid=83460 www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=116054&wordsinarticle=stelarc www.tonnage.gr/fani/index.php/en/fani/efarmoges/bio-art www.vimeo.com/30072264 www.worldcity.wordpress.com/tag/σύγχρονη-τέχνη/
πηγές εικόνων
www.designboom.com www.stelarc.org www.tomassaraceno.com 9
παράρτημα εικόνων
εικ. 1
εικ. 2
εικ. 3
εικ. 4
εικ. 5
εικ. 6
εικ. 7
εικ. 8 10
εικ. 9
εικ. 10
εικ. 11
εικ. 12
εικ. 13
εικ. 14
εικ. 15
εικ. 16 11
εικ. 17
εικ. 18
εικ. 19
εικ. 20
εικ. 21
12