Roman Triumphal Arches by Dimitris Melekos

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ Α’ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΑΣ: ΠΡΕΠΗΣ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ

ΟΙ ΡΩΜΑΙΚΕΣ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΕΣ ΑΨΙΔΕΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ

ΜΕΛΕΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Α.Μ. 601413 ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 Α’ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΞΑΝΘΗ, 23 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ, 2013

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της Ευρωπαϊκής Ιστορίας, καθώς, λόγω του ιμπεριαλιστικού της χαρακτήρα, κατέστη για σημαντικό χρονικό διάστημα παγκόσμια υπερδύναμη. Σημαντική είναι και η συνεισφορά της στην Ιστορία της Τέχνης, συνεχίζοντας, αφ’ ενός, την ελληνιστική παράδοση με τη διάδοση της κλασικής τέχνης της Ελλάδας, προσθέτοντας, αφ’ ετέρου, νέους τρόπους έκφρασης. Η Αρχιτεκτονική είναι η τέχνη που εκφράζει περισσότερο από όλες τις άλλες το Ρωμαϊκό πνεύμα, καθώς οι Ρωμαίοι ασχολήθηκαν εκτενέστερα μ’ αυτήν. Γνώρισαν την Αρχαία Ελληνική Τέχνη μέσω των Ετρούσκων, οι οποίοι είχαν άμεση επαφή με την Ελλάδα, αλλά και μέσω του ελληνιστικού κόσμου που κατέκτησαν, ενσωματώνοντας στοιχεία τόσο από τους πρώτους (την πολεοδομία, την τειχοποιία και την τοξωτή αψίδα) όσο και από τους δεύτερους (το κορινθιακό κιονόκρανο συνδυασμένο με Ιωνικά στοιχεία). Στην ακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Ρώμη παρουσίασε μεγάλη αρχιτεκτονική δραστηριότητα, καθώς η ανάγκη για επίδειξη πλούτου και δύναμης οδήγησε στην κατασκευή μεγάλων αρχιτεκτονικών οικοδομημάτων. Περίφημα είναι τα υδραγωγεία, τα αμφιθέατρα αλλά και οι θριαμβικές αψίδες.

3. Βόρεια, ανατολική, νότια και δυτική όψη της αψίδας του Κωνσταντίνου στη Ρώμη

1, 2. Κάτοψη και όψη της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Στη συνέχεια θα αναφερθούμε εκτενέστερα στον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα της αψίδας παραθέτοντας στοιχεία τόσο κατασκευαστικά όσο και συμβολικά. Η αψίδα είναι κατασκεύασμα αρχιτεκτονικό που αποτελείται από δύο βάσεις που ενώνονται στην κορυφή με ένα τόξο, σχηματίζοντας πύλη. Η πρώτη χρήση των τοξωτών αψίδων εντοπίζεται στα ελληνιστικά κέντρα της Μικράς Ασίας, αλλά στη Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική αποκτά διαφορετικό χαρακτήρα και θα εφαρμοσθεί, ιδιαίτερα στους αυτοκρατορικούς χρόνους, σε κτίρια με αναμνηστικό χαρακτήρα. Οι πρώτες αψίδες φτιάχνονται από ξύλο που ντύνονταν με ύφασμα στολισμένο με ποικίλες παραστάσεις, όπου αργότερα τοποθετούσαν το άγαλμα του νικητή σε άρμα ή σε άλογο. Αργότερα καθιερώθηκαν οι λίθινες με ανάγλυφα και αγάλματα, γενικό χαρακτηριστικό των οποίων ήταν το συμμετρικό σχήμα και το μεγάλο μέγεθος. Η εξέλιξη της αψίδας έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ενός νέου τύπου μνημείου, ο οποίος γνώρισε μεγάλη άνθηση κατά την Ρωμαϊκή εποχή, η θριαμβική αψίδα. Ορθώνονταν για να επιδείξουν οι Ρωμαίοι τα θύματά τους και τα λάφυρα από τη μάχη (κοσμήματα, χρυσά αντικείμενα) αλλά παράλληλα, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιήθηκαν και ως πύλες για τον είσοδο σε διάφορες πόλεις. Στον κεντρικό δρόμο κάθε μεγάλης πόλης μετά από κάθε νικηφόρα επιστροφή ο στρατός παρέλαυνε μέσα από την αψίδα του θριάμβου για να τους υποδεχτούν οι πολίτες. Αυτές οι αψίδες πήραν το όνομά τους από το όνομα του αυτοκράτορα ή στρατηγού ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τη νίκη, τιμώντας τον ακόμα και μετά το θάνατό του. Οι θριαμβευτικές αψίδες δεν εξυπηρετούσαν πρακτικό σκοπό, θεωρούνται όμως από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της Ρωμαϊκής Αρχιτεκτονικής με το επιβλητικό και μεγαλοπρεπές ύφος που είχαν. Κάθε αψίδα νίκης περιείχε τρεις καμάρες με ένα μεγάλο θόλο (βαρέλι) στο κέντρο και ένα μικρότερο σε κάθε πλευρά. Συνήθως το τοξωτό άνοιγμα πλαισιώνεται από κίονες με διακοσμητικό χαρακτήρα, κορινθιακού ή μεικτού ρυθμού που υποβαστάζουν θριγκό. Η επιφάνεια πάνω από τα τόξα είναι διακοσμημένη με γλυπτικές παραστάσεις που έδινε πρόσθετες πληροφορίες για τον θρίαμβο του αυτοκράτορα επί των λεγόμενων εχθρών της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Λόγω της ευρείας επέκτασης των Ρωμαίων, σε ένα μεγάλο τμήμα της Ευρώπης συναντάμε ένα μεγάλο αριθμό θριαμβικών αψίδων αναλύοντας παρακάτω τις σημαντικότερες.

→

4, 5. Η αρχική μορφή των αψίδων

…και η μεταγενέστερη μορφή τους

ΟΙ ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΕΣ ΑΨΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ (35 π.Χ. - Αρχές 4ου αιώνα μ.Χ.) Η σημερινή Ιταλική χερσόνησος αποτελούσε τη βάση, το κέντρο του πολιτισμού της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με εμφανές αποτέλεσμα να εντοπίζονται στην Ιταλία πολλές θριαμβευτικές αψίδες, εκ των οποίων οι περισσότερες, αν όχι όλες, ήταν αφιερωμένες σε Ρωμαίους Αυτοκράτορες που φέρουν τα ονόματά τους.

ΟΙ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΝΕΣ ΑΨΙΔΕΣ Στη χρονική περίοδο από το 35 π.Χ. μέχρι και το 9 μ.Χ. χτίστηκαν, σε πέντε διαφορετικές πόλεις της Ιταλίας, πέντε θριαμβευτικές αψίδες με την ονομασία «αψίδα του Αυγούστου», αφιερωμένες στον πρώτο Αυτοκράτορα των Ρωμαίων, τον Αύγουστο. Η αψίδα, έξω από την πόλη Αόστα (ιταλική πόλη στις ιταλικές Άλπεις), χτίστηκε το 35 π.Χ., για να εορταστεί η νίκη των Ρωμαϊκών στρατευμάτων κατά των Salassi (φυλής των Άλπεων), στα οποία ηγούνταν ο πρόξενος και απεσταλμένος του Αυτοκράτορα Varro Murena. Η αψίδα αυτή έχει πλάτος 9 μέτρα. Υπάρχουν 3 κίονες με κορινθιακά κιονόκρανα σε κάθε πλευρά και 4 σε κάθε πρόσοψη. Το επιστύλιο και η δωρική ζωφόρος του θριγκού με τα τρίγλυφα και τις μετόπες είναι δωρικού ρυθμού. Η αρχιτεκτονική μορφή της αψίδας με τη νηφάλια δομή της, δίνει γεύση μιας δημοκρατικής περιόδου. Η αψίδα στο Ρίμινι χτίστηκε το 27 π.Χ., πόλη η οποία αποτέλεσε νευραλγικό σημείο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καθώς επικοινωνούσε με τη Ρώμη μέσω του δρόμου Via Flaminia. Ο δρόμος αυτός έφτανε μέχρι την ιστορική θριαμβευτική αψίδα του Αυγούστου, η οποία έχει ύψος 10,40 μέτρα, πλάτος 8.5 μέτρα, και βάθος 4,10 μέτρα και είναι κατασκευασμένη από τοπική πέτρα και στήριζε πιθανότατα ένα άγαλμα του Αυτοκράτορα πάνω σε άλογο ή τέθριππο άρμα. Στην εξωτερική πλευρά αναπαρίστανται ο Δίας και ο Απόλλωνας και στην εσωτερική ο Ποσειδώνας και η Ρώμη που γιορτάζουν το μεγαλείο της Ρώμης και τη δύναμη του Αυγούστου. Το ιδιαίτερο, για την εποχή, μεγάλο άνοιγμα της αψίδας (χωρίς πόρτες) είναι μία αναφορά ότι επιτυγχάνεται ειρήνη, μετά από μια μακρά περίοδο εμφυλίων πολέμων. Η αρχική κατασκευή βρισκόταν ανάμεσα σε δυο πολυγωνικούς πύργους, από τους οποίους λίγα μόνο ίχνη παραμένουν. Στην αψίδα αυτή προστέθηκαν κατά των Μεσαίωνα επάλξεις Τέλος η αψίδα αυτή αποκαταστάθηκε τον 18ο αιώνα από τον αρχιτέκτονα αλλά και συγγραφέα της νεοκλασικής περιόδου Tommaso Temanza. Η αψίδα στη Susa (Πιεντμόντ) της Ιταλίας, αναγέρθηκε το 8 π.Χ. από τον Αυτοκράτορα Αύγουστο για να γιορτάσει την αναίμακτη σύμβαση ειρήνης που υπέγραψε με τον Ιούλιο Κότιο, βασιλιά 14 φυλών οι οποίες ζούσαν στις Κοτιανές Άλπεις, και ο οποίος συμφώνησε να αποποιηθεί τους βασιλικούς του τίτλους και να γίνει, όχι μόνο Ρωμαίος πολίτης με το όνομα Ιούλιος, αλλά και ανώτατος τοπικός άρχοντας, διοικώντας έτσι όλους τους υπηκόους που διοικούσε και πριν. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η θριαμβική αψίδα του Αυγούστου στη Susa είναι η πιο καλά διατηρημένη Αυγουστιανή αψίδα που μπορούμε να εντοπίσουμε στην Ιταλία.

6, 7. Η αψίδα του Αυγούστου στην Αόστα (αριστερά) και η αψίδα του Αυγούστου στο Ρίμινι (δεξιά)

8 ,9. Η αψίδα του Αυγούστου στο Πιεντμόντ (αριστερά) και η αψίδα του Αυγούστου στο Fano (δεξιά)

Η αψίδα στην πόλη Fano χτίστηκε το 9 μ.Χ. από τον Αυτοκράτορα Αύγουστο ο οποίος δημιούργησε στην πόλη αυτή ρωμαϊκή αποικία. Η θριαμβική αψίδα που βρίσκεται εκεί αποτελούσε είσοδο αλλά και κομμάτι των τειχών της πόλης και είναι κατασκευασμένη από άσπρη πέτρα της Ίστριας. Στα δεξιά και στα αριστερά της

κύριας αψίδας, υπάρχουν δύο μικρότερες αψίδες. Η οροφή της κεντρικής αψίδας είναι διακοσμημένη με ανάγλυφο που παριστάνει κάποιο, αγνώστου είδους, ζώο. Είναι χαραγμένη η επιγραφή: “…Imperator Caesar Divi filius,Augustus Pontifex Maximus, Consul XIII tribunicia potestate XXXII, XXVI Imperator, Pater Patriae, murum dedit…" (σε μετάφραση): “Ο Αυτοκράτορας Καίσαρας Αύγουστος, υιός του θείου Καίσαρα, πρόξενος για 13 φορές, κατά την τρίτη θριαμβευτική του εξουσία, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας για 16η φορά, πατέρας της πατρώας γης, κτίζει τα τείχη…”. Ο επάνω όροφος της αψίδας καταστράφηκε κατά την πολιορκία της πόλης με διαταγή του Πάπα Πίου Β’ το 1463. Η πέμπτη και τελευταία Αυγουστιανή θριαμβευτική αψίδα που θα αναφέρουμε βρισκόταν στη Ρώμη και είναι ίσως η σημαντικότερη των Αυγουστιανών αψίδων. Η ακριβής τοποθεσία της ήταν στο Ρωμαϊκό Φόρουμ και κάλυπτε το δρόμο μεταξύ του ναού των Διόσκουρων και του ναού του Καίσαρα, βρισκόμενη κοντά στον ναό της Βέστα. Η ανέγερση της αψίδας έγινε προς τιμήν της νίκης στη Ναυμαχία του Ακτίου, που έγινε ανάμεσα στον Οκταβιανό Αύγουστο και τον Μάρκο Αντώνιο και ήταν η συνέπεια του εμφυλίου μεταξύ των δύο για τη διεκδίκηση της εξουσίας στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετά τη δολοφονία του Καίσαρα. Ο Μάρκος Αντώνιος ηττήθηκε στην ναυμαχία και στη συνέχεια διέφυγε με την Κλεοπάτρα. Η οικοδόμησή της έγινε το 29 π.Χ. και αποτέλεσε την πιο σημαντική των Αυγουστιανών αψίδων καθώς ήταν η πρώτη θριαμβευτική αψίδα στη Ρώμη και ίσως η πρώτη στην Ιταλική χερσόνησο, η οποία είχε τρεις χαρακτηριστικές εισόδους και αποτέλεσε, αργότερα, πρότυπο για την θριαμβική αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου (στην οποία θα αναφερθούμε παρακάτω). Δυστυχώς δεν έχει παραμείνει σχεδόν τίποτα από την αψίδα αυτή, και οι μόνες αναφορές που έχουμε είναι ότι ήταν αφιερωμένη στον Οκταβιανό Αύγουστο, από μία επιγραφή που βρέθηκε στην ίδια τοποθεσία το 1546 και περιέχει τη σχετική αφιέρωση στον Αύγουστο, αλλά και από τα Αυγουστιανά νομίσματα τα οποία φανερώνουν, όχι μόνο τον αυτοκράτορα για τον οποίο χτίστηκε η αψίδα, αλλά και το πώς αυτή έμοιαζε.

10, 11. Όψεις Αυγουστιανών νομισμάτων που απεικονίζουν την αψίδα του Αυγούστου στη Ρώμη

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΔΡΟΥΣΟΥ Μία ακόμα αψίδα, η οποία χτίστηκε πριν τον 1ο αιώνα μ.Χ., ήταν η αψίδα του Δρούσου στη Ρώμη και η ακριβής της τοποθεσία είναι δίπλα στο Porta San Sebastiano, κοντά στο πρώτο μίλι της Αππίας οδού. Η προέλευση της αψίδας δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα, υπάρχουν όμως πολλές διαφορετικές εκδοχές για το παρελθόν της, εκ των οποίων οι περισσότερες έχουν αποδειχθεί ή συμφωνηθεί ότι είναι λανθασμένες. Κάποιοι αρχικά υποστήριζαν ότι η αψίδα του Δρούσου ήταν αφιερωμένη στον Νέρωνα Κλαύδιο Δρούσο, τον κατακτητή των Γερμανών, όμως αργότερα έγινε ευρέως αποδεκτό ότι αυτή η εκδοχή δεν ήταν ακριβής. Άλλες εκδοχές υποστηρίζουν ότι η αψίδα αποτελούσε μέρος του Aqua Marcia, του μακρύτερου από τα έντεκα Ρωμαϊκά υδραγωγεία, και προστέθηκε σ’ αυτό το 211-216 μ.Χ. από τον Καρακάλλα για να παίρνει νερό από το υδραγωγείο και να το μεταφέρει στα νέα λουτρά του. Όμως έχει αποδειχθεί ότι η αψίδα είναι αρκετά πιο παλιά από το υδραγωγείο αποδεικνύοντας ότι και η προηγούμενη εκδοχή είναι λανθασμένη. Η αψίδα του Δρούσου ήταν μία αρκετά μεγάλη αψίδα από την οποία παραμένει μόνο το κεντρικό κομμάτι της. Παρ’ όλα αυτά έχει παρατηρηθεί ότι η αψίδα ήταν τουλάχιστον τρεις φορές μεγαλύτερη από το κομμάτι το οποίο διασώζεται αλλά και ότι είχε προεκτάσεις στην δεξιά και αριστερή πλευρά της. Είναι χτισμένη από μάρμαρο και τραβερτίνη, ενώ σε κάθε πλευρά της καμάρας υπάρχουν κολώνες φτιαγμένες από νομαδιανό μάρμαρο και βάσεις από λευκό μάρμαρο. Έχει ύψος περίπου 7.2 μέτρα και περνούσε από πάνω της ένα παρακλάδι του Aqua Marcia, το Aqua Antoniniana, παρ’ όλα αυτά όμως το τσιμέντο το οποίο βρίσκεται στην οροφή φαίνεται να ανήκει σε μεταγενέστερη περίοδο.

12. Η aψίδα του Δρούσου στη Ρώμη

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΤΙΤΟΥ Μεταβαίνοντας στο 82 μ.Χ. εστιάζουμε στην οικοδόμηση της αψίδας του Τίτου, από τον Αυτοκράτορα Δομιτιανό, περίπου ένα χρόνο μετά το θάνατο του μεγαλύτερου αδερφού του Αυτοκράτορα Τίτου. Έτσι κατάφερε όχι μόνο να υμνήσει το νεκρό πια Αυτοκράτορα αλλά και να γιορτάσει τις μάχες τις οποίες είχε κερδίσει ο αδερφός του, με κυριότερη από όλες την πολιορκία και καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. Η αψίδα βρίσκεται στον λόφο Velian, ένα χαμηλό ορεινό πέρασμα μεταξύ των λόφων Palatine, και Esquiline, νοτιοανατολικά του Ρωμαϊκού Φόρουμ. Έχει πλάτος 13.50 μέτρα, ύψος 15.40 μέτρα και βάθος περίπου 4.80 μέτρα. Η κατασκευή της έγινε με τη χρήση πεντελικού μαρμάρου σχηματίζοντας συνολικά πέντε επίπεδες επιφάνειες, τους τοίχους και την οροφή, σε ρυθμό ABA. Ακόμα οι επιφάνειες είναι τοποθετημένες κάθετα ως προς την κεντρική αξονική αψίδα η οποία έχει μόνο μία τοξωτή πύλη η οποία έχει ύψος 8.30 μέτρα και πλάτος περίπου 5.30 μέτρα. Χαρακτηριστικές είναι οι γωνίες της αψίδας οι οποίες είναι διακοσμημένες με κολώνες οι οποίες στηρίζοντα πάνω σε δύο σχεδόν κυβικά πατήματα. Τα κιονόκρανα είναι συνδυασμός Κορινθιακού και Ιωνικού ρυθμού καθώς πάνω από τις σειρές των εξεχόντων φύλλων ακάνθου φαίνεται ξεκάθαρα ο ιωνικός κοχλίας. Πάνω από τους κίονες έχει τοποθετηθεί μία μεγάλη οροφή ύψους 4.40 μέτρων που στηρίζεται πάνω στους πεσσούς, σε κάθε πλευρά της οποίας υπάρχει μία επιγραφή, η μία από τον Αυτοκράτορα ως αφιέρωση στον Τίτο και η άλλη, η πιο καινούργια η οποία τοποθετήθηκε το 1821 κατά την περίοδο του Πάπα Πίου Ζ’ για να φανεί η ανανέωση αλλά και η διατήρηση του μνημείου από τον Ιταλό αρχιτέκτονα και σχεδιαστή Giuseppe Valadier.

13 .Η αφιέρωση στον Αυτοκράτορα Τίτο

Η αφιέρωση στον Αυτοκράτορα Τίτο αναφέρει: SENATVS POPVLVSQVE∙ROMANVS DIVO∙TITO∙DIVI∙VESPASIANI∙F(ILIO) VESPASIANO∙AVGVSTO (σε μετάφραση): «Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος και οι άνθρωποι (αφιερώνουν αυτή) στον θεϊκό Τίτο Βεσπασιανό Αύγουστο, υιό του θεϊκού Βεσπασιανού».

14. Η επιγραφή που τοποθετήθηκε από τον Πάπα Πίο Ζ’

Η δεύτερη επιγραφή φτιάχτηκε επίτηδες από τραβερτίνη με σκοπό να ξεχωρίζει μαζί με τα μέρη της αψίδας που είχαν ανανεωθεί από το πρωτότυπο. Η σχετική επιγραφή αναφέρει: INSIGNE∙RELIGIONIS∙ATQVE∙ARTIS∙MONVMENTVM VETVSTATE∙FATISCENS PIVS∙SEPTIMVS∙PONTIFEX∙MAX(IMVS) NOVIS∙OPERIBVS∙PRISCVM∙EXEMPLAR∙IMITANTIBVS FVLCIRI∙SERVARIQVE∙IVSSIT ANNO∙SACRI∙PRINCIPATVS∙EIVS∙XXIIII (σε μετάφραση): «(Αυτό το) Μνημείο, αξιόλογο από άποψη και θρησκείας και τέχνης είχε εξασθενίσει από την ηλικία. Ο Πίος ο έβδομος, ανώτατος ποντίφικας, με νέα έργα βασισμένα στο αρχαίο υπόδειγμα διέταξε να ενισχυθεί και να διατηρηθεί. Κατά το έτος της ιερής του διακυβέρνησης. Η 24η. Παρατηρούμε στη συνέχεια ότι οι θριγκοί πάνω από τις κολώνες βγαίνουν προς τα έξω, ενώ προς τα πάνω μοιάζουν να σπάνε και σε εκείνο το σημείο της κολώνας σχηματίζεται ένα τετράγωνο ενώ στο διάζωμα απεικονίζονται οι στρατιωτικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι μαζί με τα ζώα που επρόκειτο να θυσιαστούν.

15. Τα ζώα για τη θυσία

Μπορούμε επίσης να παρατηρήσουμε ότι ενώ κάποιες κολόνες είναι χαραγμένες υπάρχουν και κάποιες οι οποίες είναι αχάρακτες, αποτέλεσμα της ενίσχυσης του μνημείου τον 19ο αιώνα. Ακόμα εστιάζοντας στο τόξο της πύλης μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η αριστερή και η δεξιά πλευρά περιέχουν φτερωτές γυναίκες οι

οποίες συμβολίζουν τη νίκη ενώ στο κεντρικό σημείο του υψηλότερου σημείου του τόξου ή αλλιώς “κλειδί” του τόξου έχει δημιουργηθεί στην ανατολική πλευρά μία γυναικεία φιγούρα, ενώ στη δυτική μία αντρική.

16. Οι φτερωτές γυναίκες ως σύμβολο της νίκης

Ο θόλος της εισόδου της αψίδας έχει διακοσμηθεί με πολλούς τετραγωνικούς σχηματισμούς ενώ στο κέντρο ακριβώς έχει σχεδιαστεί ένα ανάγλυφο το οποίο απεικονίζει την αποθέωση του Τίτου.

17. Η αποθέωση του Τίτου

Ακόμα στην είσοδο υπάρχουν δύο αξιοσημείωτα ανάγλυφα στο νότιο και βόρειο τοίχο του διαδρόμου, τα οποία εξυμνούν τον θρίαμβο ο οποίος γιορτάστηκε από τον Τίτο και τον πατέρα του Βεσπασιανό το καλοκαίρι του 71 μ.Χ. Το νότιο ανάγλυφο απεικονίζει τα λάφυρα τα οποία πάρθηκαν από το Ναό της Ιερουσαλήμ. Μεγάλη βάση δίνεται στο Χρυσό Κηροπήγιο το οποίο είχε κλαπεί από το ναό και γι’ αυτό το λόγο έχει χαραχτεί με τόση λεπτομέρεια, ενώ κάποια άλλα λάφυρα που απεικονίζονται είναι οι χρυσές τρομπέτες και το τραπέζι του αζύμωτου ψωμιού. Στην πραγματικότητα αυτά τα αντικείμενα ήταν βαμμένα ενώ περιβάλλονταν από μπλε φόντο τα οποία χρώματα όπως με το πέρασμα των χρόνων ξέβαψαν. Απέναντι από το νότιο ανάγλυφο, το βόρειο ανάγλυφο απεικονίζει τον Τίτο θριαμβευτή, τον οποίο συνοδεύουν Γκένιοι και υπηρέτες που κουβαλάνε φάσκες, ενώ μία αμαζόνα, η Γενναιότητα, καθοδηγεί το άρμα με τα τέσσερα άλογα που κουβαλάει τον Τίτο, πίσω από τον οποίο βρίσκεται η ιπτάμενη Νίκη τοποθετώντας ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι του. Η συγκεκριμένη απεικόνιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία καθώς αποτελεί ένα από τα πρώτα παραδείγματα στα οποία παρουσιάζονται και θεϊκές και θνητές μορφές στην ίδια σκηνή.

18, 19. Το νότιο (αριστερά) και το βόρειο (δεξιά) ανάγλυφο

Η αψίδα πιθανότατα είχε και μία άλλη διακόσμηση, η οποία ήταν το άρμα με τα τέσσερα άλογα του Τίτου το οποίο βρισκόταν στην κορυφή της αψίδας, που δυστυχώς δεν διασώζεται.

20. Όψη της αψίδας του Τίτου με το άγαλμα στην οροφή

Βασιζόμενοι στον σχεδιασμό αλλά και τις λεπτομέρειες των ανάγλυφων μπορούμε να υποθέσουμε πως ο αρχιτέκτονας στον οποίο ανέθεσε ο Διομιτιανός την οικοδόμηση της αψίδας του Τίτου ήταν ο Rabirius τον οποίο και θαύμαζε ιδιαίτερα. Παρ’ όλα αυτά αποτελεί μία υπόθεση και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν ισχύει ή όχι. Η αψίδα του Τίτου ήταν και είναι μία από τις σημαντικότερες αψίδες που έχουν οικοδομηθεί καθώς αποτέλεσε πρότυπο για πολλές από τις θριαμβικές αψίδες που οικοδομήθηκαν από τον 16ο αιώνα και μετά. Πιθανότατα αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης για την ίσως γνωστότερη αψίδα παγκοσμίως, την αψίδα του Θριάμβου στη Γαλλία η οποία χτίστηκε με διαταγή του Ναπολέοντα Α’ Βοναπάρτη.

21. Η θριαμβική αψίδα του Τίτου

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΤΡΑΪΑΝΟΥ Η θριαμβική αψίδα του Τραϊανού βρίσκεται στο Μπενεβέντο της Ιταλίας και χτίστηκε το 114-117 μ.Χ. για να τιμήσει τις νίκες και τους θριάμβους του Αυτοκράτορα Τραϊανού αλλά και τις μεγάλες κατακτήσεις που έκανε στην Ανατολή, με κυριότερη ίσως την κατάκτηση της Δακίας (μετά τους δύο Δακικούς πολέμους). Κατά τα Λομβαρδικά χρόνια η αψίδα βρισκόταν στο νότιο τμήμα της πόλης όπου αποτελούσε κομμάτι των τειχών και έγινε γνωστή ως Porta Aueria (Χρυσή Πύλη). Η αψίδα μελετήθηκε εκτενέστερα από τον Gianmarco Serlio κατά τους Αναγεννησιακούς χρόνους και σχεδιάστηκε από τον Giovanni Batista Piranesi τον 18ο αιώνα. Εξαιτίας του περάσματος του χρόνου αλλά και ως συνέπεια διάφορων φυσικών φαινομένων η αψίδα υπέστη αλλοιώσεις και σοβαρές ζημιές, όπως η κατάρρευση του επιστήλιου κοντά στο 1713, και έτσι αποκαταστάθηκε αρκετές φορές, κατά την περίοδο του Πάπα Ουρβανού Η’, μετά το 1661, το 1713 και το 1792, ενώ με την επίσκεψη στο Μπενεβέντο του Πάπα Πίου Θ΄ απομονώθηκε με την κατεδάφιση των προσαρτημένων γλυπτών και κτιρίων. Η αψίδα έχει ύψος 15.60 μέτρα και πλάτος 8.60 μέτρα και, όπως και η αψίδα του Τίτου, έχει μία μόνο πύλη. Στις γωνίες η αψίδα παρουσιάζει τις χαρακτηριστικές κολώνες των οποίων τα κιονόκρανα είναι και αυτά σε ένα συνδυασμό Κορινθιακού και Ιωνικού ρυθμού με τον κοχλία να εξέχει πάνω από τους άκανθους.

22. Η μορφή την οποία έχουν τα κιονόκρανα στην αψίδα του Τραϊανού.

Εν συνέχεια μπορούμε να σημειώσουμε ότι οι κολώνες πατάνε πάνω σε δύο κυβικά πατήματα από τα οποία ξεκινάνε οι πεσσοί που στηρίζουν την οροφή της αψίδας, η οποία στις άκρες της προεξέχει από το όλο σύνολο. Η αψίδα χτίστηκε από ασβεστόλιθο επικαλυμμένο με πλάκες από μάρμαρο Πάρου χρησιμοποιώντας την αρχαία Ρωμαϊκή κατασκευαστική τεχνική opus quadratum, σύμφωνα με την οποία τετραγωνισμένα τούβλα ή πλίνθοι τοποθετούνται σε παραλληλία, συχνά χωρίς τη χρήση υλικού για να επικαλυφτούν τα κενά μεταξύ τους.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό στοιχείο της αψίδας του Τραϊανού είναι η πλούσια διακόσμηση της με γλυπτά. Στο κέντρο της οροφής της αψίδας υπάρχει μία επιγραφή η οποία αναφέρει το εξής:

23, 24.Η επιγραφή στην οροφή της αψίδας του Τραϊανού (2 εικόνες)

IMP(ERATORI)∙CAESARI∙DIVI∙NERVAE∙FILIO NERVAE∙TRAIANO∙OPTIMO∙AVG(GVSTO) GERMANICO∙DACIO∙PONTIFI(ICI)∙MAX(IMO)∙TRIB(UNICIA) POTEST(ATE)∙XVIII∙IMP(ERATORI)∙VII∙CO(N)∙S(ULI)∙VI∙P(ATRI)∙P(ATRIAE) FORTISSIMO∙PRINCIPI∙SENATVS∙P(OPVLVS)∙Q(VE)∙R(OMANVS) (σε μετάφραση): «Στον αυτοκράτορα, υιό του θεϊκού Νέρβα, Νέρβα Τραϊανό Αύγουστο Γερμάνικο Δάκιο, κυβερνήτη Ιερέα, πατέρα της χώρας, με δύναμη δημαγωγού για τον 18ο χρόνο, Αυτοκράτορας για την έβδομη θητεία, πρόξενος για την έκτη, η Σύγκλητος και οι Άνθρωποι της Ρώμης αφοσιωμένοι σ’ αυτόν». Στο δεξί και αριστερό άκρο της επιγραφής υπάρχουν ανάγλυφα τα οποία απεικονίζουν διάφορα γεγονότα, δύο στη μπροστινή και δύο στην πίσω πλευρά της αψίδας. Στην πίσω πλευρά της αψίδας έχουμε ένα γλυπτό, στα αριστερά, το οποίο δεν έχει διατηρηθεί καλά αλλά θεωρείται ότι απεικόνιζε φόρο τιμής στις θεότητες των επαρχιών, ενώ το γλυπτό, στα δεξιά, απεικονίζει τη μείωση των επαρχιακών αποικιών.

25, 26. Το ανάγλυφο στο αριστερό άκρο της πίσω πλευράς

…και το ανάγλυφο στο δεξί άκρο

Στην μπροστινή πλευρά εντοπίζονται και τα άλλα δύο ανάγλυφα στα δεξιά και αριστερά της επιγραφής. Στα αριστερά, έχουμε την απεικόνιση του καλωσορίσματος του Τραϊανού από την Καπιτωλιανή Τριάδα και συγκεκριμένα από τον Γιούπιτερ, την Γιούνο και την Μινέρβα, ενώ στα δεξιά, έχουμε τον Τραϊανό στο Φόρουμ Boarium.

27, 28.Το ανάγλυφο στο αριστερό άκρο της μπροστινής πλευράς …και το ανάγλυφο στο δεξί άκρο

Το διάζωμα του θριγκού της αψίδας απεικονίζει το θρίαμβο και τις νίκες του Αυτοκράτορα Τραϊανού κατά της Δακίας, ενώ μεταξύ των εμπρόσθιων και των πίσω γωνιακών κιόνων, δεξιά και αριστερά τις πύλης υπάρχουν δύο πλαίσια με ανάγλυφα τα οποία απεικονίζουν διάφορες σκηνές αυτοκρατορικών δραστηριοτήτων, όπως την αναγνώριση των Ρωμαϊκών πολιτικών δικαιωμάτων, το καλωσόρισμα του Τραϊανού από τη Σύγκλητο και άλλα. Η κάθε σκηνή διαχωρίζεται από την άλλη με μικρές λωρίδες ανάγλυφων οι οποίες απεικονίζουν στο κέντρο τις Νίκες οι οποίες θυσιάζουν ταύρους και στην κορυφή τις Αμαζόνες.

29. Εμφανής ο τρόπος διαχώρισης των ανάγλυφων, που βρίσκονται μεταξύ των κιόνων, από τις Νίκες και τις Αμαζόνες.

Παρατηρώντας το τόξο που σχηματίζεται θα παρατηρήσουμε ότι εξωτερικά του τόξου σχηματίζονται στη μία πλευρά της αψίδας μία αρσενική και απέναντί της μία θηλυκή φιγούρα και στην άλλη δύο ιπτάμενες. Η αρσενική φιγούρα και η θηλυκή που βρίσκεται απέναντι αποτελούν προσωποποιήσεις του Δούναβη και της Μεσοποταμίας αντίστοιχα, ενώ από τις ιπτάμενες φιγούρες η μία συμβολίζει τη Νίκη και η άλλη την Στρατιωτική Πίστη. Ακόμα οι τέσσερις προσωποποιήσεις συνοδεύονται από τους Γκένιους των Τεσσάρων Εποχών. Τέλος στο κλειδί των αψίδων έχουμε προσωποποιημένη την Τύχη στη μία πλευρά και την Ρώμη στην άλλη.

30. Η Μεσοποταμία, ο Δούναβης και στο κέντρο, στο κλειδί, η Τύχη

31. Η Νίκη, η Στρατιωτική Πίστη και στο κλειδί η Ρώμη.

Στο εσωτερικό της πύλης υπάρχουν δύο ανάγλυφα σε κάθε τοίχο και ένα στο θόλο, στο κέντρο του βαρελιού της αψίδας. Τα δύο πλαίσια στους τοίχους απεικονίζουν σκηνές του Τραϊανού στο Μπενεβέντο. Στα αριστερά βλέπουμε τη θυσία που έγινε κατά τα εγκαίνια της Τραϊανής Οδού και τον Αυτοκράτορα περιτριγυρισμένο από δούλους ενώ στα δεξιά έχουμε τη θέσπιση του alimentaria, θέσπιση που έγινε από τον Τραϊανό για να βοηθήσει τα παιδιά της Ρωμαϊκής Ιταλίας, ο συμβολισμός της οποίας φαίνεται από το ψωμί που βρίσκεται στο τραπέζι στο κέντρο και από τις προσωποποιήσεις των ιταλικών πόλεων με παιδιά. 15

32, 33. Η θυσία στα αριστερά της καμάρας

…και η θέσπιση του alimentaria στα δεξιά

Όπως και η αψίδα του Τίτου, η αψίδα του Τραϊανού έχει θόλο διακοσμημένο με τετραγωνικούς συμβολισμούς σε όλη του την επιφάνεια εκτός από το κέντρο, το οποίο είναι διακοσμημένο με μία προσωποποίηση του Αυτοκράτορα ο οποίος στεφανώνεται από τη Νίκη.

34. Η διακόσμηση της οροφής της αψίδας του Τραϊανού

35. Η θριαμβική αψίδα του Τραϊανού

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΙΜΙΟΥ ΣΕΒΗΡΟΥ Η θριαμβευτική αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου βρίσκεται στη Ρώμη και είναι ίσως η πιο γνωστή από τις Ρωμαϊκές θριαμβευτικές αψίδες. Την εντοπίζουμε στο βορειοανατολικό άκρο του Ρωμαικού Φόρουμ, ανάμεσα στην Κουρία και τη Ρόστρα, στα πόδια του Καπιτωλιανού Λόφου προς το Ναό του Καπιτωλιανού Γιούπιτερ. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της Ρωμαϊκής Αγοράς. Κατασκευάστηκε το 203 μ.Χ. με αφορμή τη 10η επέτειο της στέψης του Αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου και τιμά τις νίκες αυτού και των δύο γιών του, Καρακάλλα και Γέτα, στη Παρθία και την Οσροηνή το 195 και το 197 μ.Χ. Ο Σεπτίμιος Σεβήρος πέθανε το 211 μ.Χ. σε ηλικία 65 ετών και τον διαδέχθηκαν ως συναυτοκράτορες οι δύο του γιοί, όμως μετά από ένα χρόνο ο Καρακάλλας δολοφόνησε τον Γέτα, καταδίκασε τη μνήμη του αδερφού του και διέταξε την απομάκρυνση του ονόματός του από όλες τις Ρωμαϊκές επιγραφές. Ως αποτέλεσμα αφαιρέθηκε και η κάθε αναφορά του Γέτα από την Αψίδα του πατέρα τους. Παρ’ όλα αυτά οι τρύπες από τα καρφιά που συγκρατούσαν τα γράμματα του ονόματος του Γέτα είναι ακόμα και σήμερα διακριτά. Η αψίδα αποτελείται από τρία τμήματα και έχει ύψος περίπου 20.9 μέτρα, 23.3 μέτρα πλάτος και 11.2 μέτρα βάθος, ενώ η κεντρική αψίδα έχει ύψος 12 μέτρα και 7 μέτρα πλάτος, με τις ακριανές αψίδες να είναι φανερά χαμηλότερες φτάνοντας σε ύψος τα 7.8 μέτρα και σε πλάτος τα 3 μέτρα όπου συνδέονται με την κεντρική αψίδα μέσω περασμάτων, χαρακτηριστικό, το οποίο δανείστηκαν πιο πρόσφατες θριαμβευτικές αψίδες. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι οι δύο ακριανές αψίδες ξεκινάνε λίγο πιο ψηλά από την κεντρική, καθώς έχουν λίγα σκαλοπάτια. Δεν έχουν όμως μόνο οι ακριανές αψίδες σκαλοπάτια. Παλαιότερα ένα σύνολο από σκαλιά οδηγούσαν στην κεντρική αψίδα, αλλά μέχρι τον 4ο αιώνα η διάβρωση είχε ανεβάσει κατά πολύ τη στάθμη του εδάφους με αποτέλεσμα να χτιστεί ένας δρόμος ο οποίος περνούσε μέσα από την κεντρική είσοδο της αψίδας. Κατά το Μεσαίωνα οι πλημμύρες παρέσυραν τόσα πολλά ιζήματα και θραύσματα στο Φόρουμ ώστε όταν ο Καναλέτο ζωγράφισε την αψίδα το 1742 μόνο το πάνω μισό της αψίδας φαίνεται να προεξέχει από το έδαφος.

36. Η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου, έργο του Καναλέτο το 1742

Παρ’ όλα αυτά η αψίδα φαίνεται να είναι πολύ καλά διατηρημένη και αυτό οφείλεται στο ότι κατά τον Μεσαίωνα ένα κομμάτι της αψίδας αποτέλεσε μέρος μιας εκκλησίας και ένα άλλο κομμάτι της αποτέλεσε μέρος ενός φρουρίου. Ως αποτέλεσμα η αψίδα αντιμετωπίστηκε ως κομμάτι χριστιανικής εκκλησίας και έτσι διατηρήθηκε και δεν κατεδαφίστηκε για να χτιστεί κάτι άλλο. Η αψίδα είναι χτισμένη από τούβλα και ασβεστόλιθο τα οποία στη συνέχεια καλύφθηκαν με μάρμαρο, ενώ στέκεται πάνω σε μια βάση, που είναι και αυτή από ασβεστόλιθο και ήταν κάποτε προσβάσιμη με τα σκαλιά. Σε κάθε πλευρά της αψίδας υπάρχουν τέσσερις κολώνες εκ των οποίων οι δύο βρίσκονται στις άκρες της, ενώ οι άλλες δύο ανάμεσα στις πύλες. Πάνω από τους κίονες, στην οροφή της αψίδας υπάρχει μία επιγραφή η οποία φανερώνει την αφιέρωση της στον Σεπτίμιο Σεβήρο και στους δύο γιούς του, τον Καρακάλλα και τον Γέτα, του οποίου η αφιέρωση, όπως προαναφέραμε, έχει αφαιρεθεί.

37. Η αφιέρωση της αψίδας στον Σεπτίμιο Σεβήρο και στους δύο γιούς του

Στην επιγραφή είναι χαραγμένα τα εξής λόγια:

IMP(ERATORI)∙CAES(ARI)∙LUCIO∙SEPTIMIO∙M(ARCI)∙FIL(IO)∙SEVERO∙PIO∙ PERTINACI∙AVG(VSTO)∙PATRI∙PATRIAE∙PARTHICO∙ARABICO∙ET PARTHICO∙ADIABENICO∙PONTIFIC(I)∙MAXIMO∙TRIBUNIC(IA)∙ POTEST(ATE)∙XI∙IMP(ERATORI)∙XI∙CO(N)S(ULI)∙III∙PROCO(N)S(ULI)∙ET IMP(ERATORI)∙CAES(ARI)∙M(ARCO)∙AVRELIO∙L(UCII)∙FIL(IO)∙ANTONINO∙ AVG(VSTO)∙PIO∙FELICI∙TRIBUNIC(IA)∙POTEST(ATE)∙VI∙CO(N)S(ULI)∙ PROCO(N)S(ULI)∙P(ATRI)∙P(ATRIAE) OPTIMIS∙FORTISSIMIQVE∙PRINCIPIBVS OB∙REM∙PVBLICAM∙RESTITVTAM∙IMPERIVMQVE∙POPVLI∙ROMANI∙ PROPAGATVM INSIGNIBVS∙VIRTVTIBVS∙EORVM∙DOMI∙FORISQVE∙ S(ENATVS)∙P(OPVLVS)∙Q(VE)∙R(OMANVS)

(σε μετάφραση): «Στον Αυτοκράτορα Καίσαρα Λούσιο Σεπτίμιο, υιό του Μάρκου, Σεβήρο Πίο Πέρτιναξ Αύγουστο, πατέρα της χώρας του, κατακτητή των Παρθίων στην Αραβία και την Ασσυρία, ανώτατο μέλος του ιερατείου, με δημαγωγικές δυνάμεις έντεκα φορές, πρόξενος τρεις φορές και κυβερνήτης αποικίας. Και στον Αυτοκράτορα Καίσαρα Μάρκο Αυρήλιο, υιό του Λούσιου, Αντονίνο Αύγουστο Πίο Φέλιξ, με δημαγωγικές δυνάμεις έξι φορές, πρόξενος, κυβερνήτης αποικίας, πατέρα της χώρας του, ο καλύτερος και γενναιότερος από τους πρίγκιπες. Ένεκεν της ανανεωμένης δημοκρατίας και της αυτοκρατορίας των ρωμαίων πολιτών αυξημένη χάρη στις έξοχες αξίες στην πατρίδα και στο εξωτερικό, η Σύγκλητος των Ρωμαίων Ανθρώπων αφιερώνουν αυτή την αψίδα». Στην πραγματικότητα η αφιέρωση αυτή περιείχε, όπως προαναφέραμε, και μια αφιέρωση στο μικρότερο γιο του Σεβήρου, τον Γέτα η οποία έλεγε: P(VBLIO)∙SEPTIMIO∙L(VCII)∙F(ILIO)∙GETAE∙NOB(ILISSIMO)∙CAES(ARI) (σε μετάφραση): «και στον Πούμπλιο Σεπτίμιο, υιό του Λούσιου, Γέτα, τον πιο ευγενή Καίσαρα». Όπως η πληθώρα των θριαμβευτικών αψίδων έτσι και η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου είναι διακοσμημένη με ανάγλυφα τα οποία έχουν ως κύριο θέμα, τους πολέμους στην Παρθία και τους θριάμβους που γιορτάστηκαν αργότερα. Τα πιο φανερά στοιχεία διακόσμησης είναι τα τέσσερα ανάγλυφα τα οποία έχουν τοποθετηθεί πάνω από τις πλευρικές αψίδες και στις δύο όψεις του μνημείου, δύο σε κάθε μεριά. Στην πραγματικότητα αυτά τα τέσσερα ανάγλυφα αποτελούν μία συνεχόμενη αφήγηση, που αφορά τους πολέμους κατά της Παρθίας, ξεκινώντας από το αριστερό ανάγλυφο (στην πλευρά έναντι του Ρωμαϊκού Φόρουμ), και συνεχίζει προς τα δεξιά περιτριγυρίζοντας την αψίδα. Κάθε ανάγλυφο αποτελείται από δύο ή τρία πλαίσια τα οποία διαβάζονται από κάτω προς τα πάνω. Το πρώτο ανάγλυφο δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση, διαχωρίζεται σε τρία πλαίσια εκ των οποίων το πρώτο απεικονίζει την προετοιμασία για τον πόλεμο, το μεσαίο δείχνει σκηνές μάχης μεταξύ των Ρωμαίων και των Παρθίων, ενώ το τελευταίο δείχνει στα αριστερά τον αυτοκράτορα να μιλάει στους στρατιώτες του και στα δεξιά την απελευθέρωση μιας πολιορκημένης πόλης με τη φυγή του εχθρικού βασιλιά.

38, 39. Το πρώτο ανάγλυφο της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Το δεύτερο ανάγλυφο δείχνει σκηνές πολέμου εναντίον της Οσροηνής και έχει και αυτό τρία πλαίσια εκ των οποίων το πρώτο δείχνει την επίθεση του Ρωμαϊκού στρατού στην Έδεσσα, με τη χρήση πολεμικών μηχανών, το δεύτερο δείχνει, στα αριστερά, τον Σεπτίμιο Σεβήρο να μιλάει στους στρατιώτες του και, στα δεξιά, την παράδοση στον αυτοκράτορα του βασιλιά Αμπγκάρ της Οσροηνής. Το τελευταίο πλαίσιο δείχνει, στα αριστερά, τον αυτοκράτορα να ηγείται στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ στα δεξιά βλέπουμε ένα πολεμικό συμβούλιο σε ένα καλά οχυρωμένο στρατόπεδο.

40, 41. Το δεύτερο ανάγλυφο της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Το τρίτο ανάγλυφο χωρίζεται σε δύο πλαίσια. Από αυτά το κατώτερο απεικονίζει την επίθεση στη πόλη Σελεύκεια (την επί του ποταμού Τίγρη), με τους Παρθίους να υποχωρούν και να προσπαθούν να ξεφύγουν πάνω στα άλογά τους, προς τα δεξιά, ενώ το πάνω ανάγλυφο δείχνει την παράδοση των Παρθίων στον αυτοκράτορα και την είσοδο στην κατακτημένη πια πόλη.

42, 43. Το τρίτο ανάγλυφο της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Το τέταρτο και τελευταίο από τα τέσσερα αφηγηματικά ανάγλυφα μας δείχνει, σε δύο πλαίσια, την πολιορκία της Κτησιφώντας (πρωτεύουσας των Παρθίων), στο πρώτο πλαίσιο, η χρήση πολεμικών μηχανών, που οδήγησαν τον βασιλιά της κατεκτημένης πόλης να τραπεί σε φυγή, ενώ στο τελευταίο πλαίσιο απεικονίζονται οι νικητές στρατιώτες μπροστά από την κατακτημένη πια πόλη.

44, 45. Το τέταρτο και τελευταίο αφηγηματικό ανάγλυφο της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Αυτός ο τύπος αφήγησης με τη μορφή ανάγλυφων, μοιάζει πολύ με τα ανάγλυφα και τον τρόπο αφήγησης που χρησιμοποιείται στην Κολώνα του Τραϊανού και την Κολώνα του Μάρκου Αυρήλιου, με διαφορά ότι εδώ χρησιμοποιήθηκαν για άλλου είδος μνημείου και ότι στην αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου τα ανάγλυφα είναι πιο σχηματικά και ίσως και πιο λεπτομερή από ότι τα ανάγλυφα στις παλαιότερες Κολώνες. Παρ’ όλα αυτά η σκέψη είναι ίδια. Παράλληλα, μία άλλη πηγή έμπνευσης για την αψίδα, μπορεί να ήταν τα βαμμένα πλαίσια που στέλνανε πίσω στη Ρώμη οι νικητές διοικητές, καθώς τέτοιες ζωγραφιές χρησιμοποιούνταν ως κομμάτι του θριάμβου των νικητών. Όμως τα τέσσερα ανάγλυφα που αναφέρθηκαν δεν είναι οι μόνες διακοσμήσεις που στολίζουν την αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου, καθώς τα τόξα της κεντρικής καμάρας είναι διακοσμημένα με ανάγλυφα που απεικονίζουν τη θεά Βικτόρια, κουβαλώντας τρόπαια, ενώ στα κατώτερα σημεία του κεντρικού τόξου απεικονίζονται οι τέσσερις εποχές και τα δύο κλειδιά της κεντρικής καμάρας, το εμπρός και το πίσω είναι διακοσμημένα με αναπαραστάσεις του Μαρς.

46. Τα ανάγλυφα της κεντρικής καμάρας της αψίδας

Εστιάζοντας τώρα στα τόξα των πλευρικών καμάρων θα παρατηρήσουμε ότι είναι και αυτά διακοσμημένα με φιγούρες οι οποίες αποτελούν θεότητες των ποταμών. Θεότητες υπάρχουν και στα κλειδιά των τεσσάρων πλευρικών καμάρων, όμως δεν μπορούν να αναγνωριστούν εξαιτίας της κακής ποιότητας συντήρησης. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μία υπόθεση η οποία υποστηρίζει ότι μία από αυτές τις θεότητες μπορεί να είναι ο Ηρακλής. Παράλληλα πάνω από τις πλευρικές αψίδες υπάρχουν στενές ζώνες ανάγλυφων οι οποίες απεικονίζουν την θριαμβευτική πομπή.

47. Τα ανάγλυφα μίας από τις πλευρικές καμάρες

Ακόμα μία τελευταία μορφή διακόσμησης της αψίδας είναι τα ανάγλυφα που υπάρχουν στις βάσεις των οχτώ κιόνων της αψίδας. Όλες οι κολώνες είναι στολισμένες με ανάγλυφες απεικονίσεις Ρωμαίων στρατιωτών και Παρθίων αιχμαλώτων. Αυτά τα ανάγλυφα έχουν διατηρηθεί πολύ καλά στο πέρασμα των χρόνων, και αυτό μπορεί να συνέβη διότι, όπως προαναφέραμε, το μισό σχεδόν τμήμα της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου παρέμεινε θαμμένο κάτω από τη γη για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.

48, 49. Οι διακοσμημένες βάσεις των κιόνων της αψίδας του Σεπτίμιου Σεβήρου

Παλαιότερα η αψίδα ήταν διακοσμημένη με μία Ρωμαϊκή quadriga στην κορυφή, ένα άγαλμα ενός άρματος με τέσσερα άλογα, το οποίο δυστυχώς δεν βρέθηκε ποτέ. Οι μόνες μαρτυρίες που έχουμε για την ύπαρξή του είναι τα αρχαία ρωμαϊκά νομίσματα τα οποία απεικονίζουν την quadriga.

50. Ρωμαϊκό νόμισμα που απεικονίζει τον Σεπτίμιο Σεβήρο και την αψίδα που αφιερώθηκε σ’αυτόν.

Η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου αποτέλεσε μία από της σημαντικότερες αψίδες που οικοδομήθηκε από τους Ρωμαίους και αποτελεί ίσως τη γνωστότερη Ρωμαϊκή θριαμβευτική αψίδα. Οι τρεις είσοδοι που έχει η αψίδα είναι αποτέλεσμα, όπως αναφέραμε και προηγουμένως, της επιρροής της από την από την Θριαμβευτική Αψίδα του Αυγούστου στη Ρώμη. Εν συνέχεια η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου θα αποτελέσει πρότυπο μιας ακόμα θριαμβικής αψίδας με μεγάλη σημασία, της αψίδας του Κωνσταντίνου στην οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω.

51. Η θριαμβική αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου στη Ρώμη

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΗΝΟΥ Η αψίδα του Γαλλιηνού είναι το όνομα το οποίο δόθηκε σε μία πύλη, την Porta Esquilina, η οποία αποτελούσε κομμάτι του Σερβιανού Τείχους της Ρώμης, που η παράδοση λέει ότι χτίστηκε, μαζί με την πύλη, τον 6ο αιώνα π.Χ., από τον Ρωμαίο βασιλιά Σέρβιο Τούλιο. Η σύγχρονη, όμως, αρχαιολογία έχει αποδείξει ότι δεν χτίστηκε τον 6ο, αλλά τον 4ο αιώνα π.Χ. Από αυτή την πύλη ξεκινούσαν η Λαβικάνα οδός και η Τιβουρτίνα οδός. Η πύλη ανακατασκευάστηκε ως μνημείο κατά την Αυγουστιανή περίοδο και το 262 μ.Χ. η αψίδα αφιερώθηκε από τον έφιππο Μάρκο Αυρήλιο Βίκτορα στον Αυτοκράτορα Γαλλιηνό και στη σύζυγό του Κορνηλία Σαλονίνα. Η αψίδα του Γαλλιηνού είναι φτιαγμένη από τραβερτίνη, με ύψος 8.80 μέτρα, πλάτος 7.30 μέτρα και βάθος 3.50 μέτρα ενώ οι βάσεις στήριξής της έχουν πλάτος 1.40 μέτρα και βάθος 3.50 μέτρα. Διακριτά είναι και τα δύο πιλάστρα των οποίων τα κιονόκρανα είναι σε Κορινθιακό ρυθμό, με τα φύλλα ακάνθης να είναι εμφανή.

52. Κορινθιακό πιλάστρι στην αψίδα του Γαλλιηνού

Ο θριγκός της αψίδας βρίσκεται σε ύψος δύο μέτρων από το έδαφος και πάνω σε αυτόν είναι χαραγμένη μια επιγραφή η οποία γράφει:

GALLIENO∙CLEMENTISSIMO∙PRINCIPI∙CVIVS∙INVICTA∙VIRTVS∙SOLA∙ PIETATE∙SVPERACTA∙EST∙ET∙SALONONAE∙SANCTISSIMAE∙AVGVSTAE∙ AVRELIVS∙VICTOR∙V(IR)∙E(GREGIVS)∙DICTATTISSIMVS∙NVMINI∙ MAIESTATISQVE∙EORVM (σε μετάφραση): «Στον Γαλλιηνό τον πιο επιεική αυτοκράτορα του οποίου οι ανυπέρβλητες αξίες μπορούν να ξεπεραστούν μόνο από την αφοσίωσή του , και στην Σαλονίνα, την πιο ιερή Αυγούστα. Ο Αυρήλιος Βίκτορας, ο έξοχος άνδρας, αφιερώνει αυτό με πλήρη αφοσίωση στα υπερφυσικά και στα μεγαλοπρεπή».

53. Η επιγραφή στην αψίδα του Γαλλιηνού

Στην πραγματικότητα αυτές οι δύο γραμμές (που διασώζονται) αποτελούν το τέλος της επιγραφής, ενώ το μεγάλο ορθογώνιο κομμάτι (το οποίο περισσεύει) είχε κάποτε πάνω του μαρμάρινες πλάκες, στις οποίες ήταν χαραγμένη η αρχή της επιγραφής. Υποστηρίζεται ότι οι χαμένες μαρμάρινες πλάκες είχαν αφιέρωση στον πατέρα του Γαλλιηνού, τον Βαλεριανό, με τον Γαλλιηνό να ακολουθεί ως διάδοχος και συναυτοκράτορας του Βαλεριανού, παρά ως ο μοναδικός κυβερνήτης. Η πρώτη αφιέρωση θα πρέπει να αφαιρέθηκε μετά την αιχμαλωσία, κατά την καταστροφική εκστρατεία στην Αυτοκρατορία των Σασσανιδών το 259 μ.Χ., αφήνοντας στην αψίδα την επιγραφή με την αφιέρωση στους επιζώντες.

54. Η Θριαμβική αψίδα του Γαλλιηνού

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Η θριαμβευτική αψίδα του Κωνσταντίνου βρίσκεται στη Ρώμη και έχει οικοδομηθεί ανάμεσα στο Κολοσσαίο και στον Παλάτειο Λόφο, με διαταγή της Ρωμαϊκής Συγκλήτου το 315 μ.Χ., για να γιορταστεί η νίκη του Κωνσταντίνου Α’ ενάντια στον Μαξέντιο, στη Μάχη της Μιλβιανής Γέφυρας τον Οκτώβριο του 312 μ.Χ. Η αψίδα του Κωνσταντίνου εκτός από το ότι αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αψίδες που έχουν ανεγερθεί (επηρεαζόμενη από την αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου), είναι και η πιο πρόσφατη ρωμαϊκή θριαμβευτική αψίδα που εντοπίζεται στη Ρώμη. Ακόμα είναι ίσως η μόνη αψίδα η οποία κάνει εκτεταμένη χρήση ανάγλυφων από αυτοκρατορικά μνημεία του 2ου αιώνα μ.Χ., στοιχείο που δίνει στην αψίδα μία εντυπωσιακή και φημισμένη αντίθεση με την σχετικά νέα γλυπτική της αψίδας.

55. Χρονολόγηση των ανάγλυφων της αψίδας του Κωνσταντίνου

Η αψίδα του Κωνσταντίνου βρίσκεται στην οδό Via Triumphalis, δρόμο όπου περπατούσαν οι Αυτοκράτορες όταν έμπαιναν στην πόλη μετά από κάποιο θρίαμβο. Ο δρόμος αυτός ξεκινούσε από το Campus Martius, οδηγούσε μέσα από το Circus Maximus και γύρω από τον Παλάτειο Λόφο, (απευθείας, δηλαδή, μετά την Αψίδα του Κωνσταντίνου), στη συνέχεια έστριβε αριστερά στην Meta Sudans, κάλυπτε την απόσταση κατά μήκος της Via Sacra και έφτανε στο Ρωμαϊκό Φόρουμ και στον Καπιτωλιανό Λόφο, διερχόμενος και από την Αψίδα του Τίτου και από την Αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου. Η αψίδα έχει ύψος 21 μέτρα, πλάτος 25.9 μέτρα και βάθος 7.4 μέτρα. Όπως η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου, που όπως προαναφέραμε αποτέλεσε σημαντική επιρροή για την οικοδόμηση της αψίδας του Κωνσταντίνου, έτσι και αυτή αποτελείται από τρεις καμάρες από τις οποίες η κεντρική είναι ύψους 11.5 μέτρων και πλάτους 6.5 μέτρων, ενώ οι δύο πλευρικές είναι ύψους 7.4 μέτρων και πλάτους

3.4 μέτρων. Η κορυφή της αψίδας αποτελείται από τούβλα τα οποία έχουν ενισχυθεί με μάρμαρο. Αποτελείται (όπως και η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου) από 4 κολώνες στην κάθε πλευρά, δύο στις άκρες και δύο ανάμεσα στις εισόδους. Κατά τον Μεσαίωνα η αψίδα ενσωματώθηκε σε ένα από τα οχυρά της Ρώμης, ενώ έργα για την αποκατάσταση του μνημείου ξεκίνησαν τον 18ο αιώνα. Οι τελευταίες ανασκαφές και αποκαταστάσεις έγιναν το 1990. Η αψίδα αποτελεί σημαντικό υπόδειγμα, όσον αφορά, τις καλλιτεχνικές αλλαγές του 4ου αιώνα μ.Χ. και την κατάρρευση του κλασσικού ελληνικού κανονισμού, κατά την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Η αντίθεση που δημιουργείται ανάμεσα στα μοντέλα των επαναχρησιμοποιημένων ανάγλυφων του Τραϊανού, του Αδριανού και του Μάρκου Αυρήλιου και των νέων ανάγλυφων που δημιουργήθηκαν για την αψίδα είναι δραματική. Πρέπει όμως να αναφερθεί ότι παρόλο που ο προηγούμενος αυτοκράτορας αντικαταστάθηκε από τον Κωνσταντίνο, ο καλλιτέχνης κατάφερε να πετύχει μία ευγενική αντανάκλαση του προσώπου του Κωνσταντίνου, πράγμα που διέφερε πολύ από τον ρυθμό που επικρατούσε τότε. Η δουλειά που έγινε στα ανάγλυφα της αψίδας του Κωνσταντίνου είναι αποτέλεσμα της καλύτερης καλλιτεχνικής επιδεξιότητας που μπορεί να συναντηθεί στη Ρώμη εκείνη την περίοδο. Η απλούστευση είναι το κύριο στοιχείο των αλλαγών, που γίνεται αμέσως διακριτό, καθώς παρατηρούμε ότι τα κεφάλια των μορφών είναι εμφανώς μεγαλύτερα από το φυσιολογικό, και τα πόδια είναι κοντά. Ακόμα παρατηρούμε σημαντική μείωση στη λεπτομέρεια των φόντων, κάποια πρόσωπα κόβονται αντί να σχεδιάζονται και τα μαλλιά παίρνουν τη μορφή καπέλων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της μορφής των μοντέλων αποτελεί ένα ανάγλυφο στο διάζωμα, το οποίο απεικονίζει, στο κέντρο, τον Κωνσταντίνο. Η απάντηση στην ερώτηση για το πώς ξεκίνησε η απλούστευση, όσον αφορά την εκτέλεση, αλλά και το στυλ των ανάγλυφων της αψίδας αποτελεί αφορμή για μεγάλες συζητήσεις. Απάντηση δίνουν διάφορα επιχειρήματα όπως η δυσκολία μετάδοσης των καλλιτεχνικών ικανοτήτων εξαιτίας των πολιτικών και οικονομικών συνεπειών της κρίσης του τρίτου αιώνα, ή η επιρροή από τις ανατολικές και άλλες προ-κλασσικές μορφές τέχνης (τις προερχόμενες από όλη την Αυτοκρατορία), ή η αναγωγή απλούστερων έργων σε τέχνη υψηλού επιπέδου (στοιχείο που χρησιμοποιούνταν περισσότερο από τους λιγότερο πλούσιους), κατά την “κυριαρχία” των Ελληνικών μοντέλων, μία ενεργός ιδεολογία η οποία στρέφεται ενάντια σε αυτό το οποίο ο κλασσικός τρόπος τέχνης εξέφραζε. Ακόμα είχαν ανάγκη να βλέπουν τον κόσμο απλούστερα και να εκμεταλλεύονται τις εκφραστικές ευκαιρίες που το νέο, απλούστερο στυλ, έδινε. Το επιχείρημα πως η εξάπλωση της Χριστιανικής πίστης (που επηρεάζει την τέχνη, απλουστεύοντας την), δεν ισχύει, καθώς οι αλλαγές στην τέχνη ξεκίνησαν πριν τη διάδοση του Χριστιανισμού.

56, 57. Χαρακτηριστικές οι διαφορές μεταξύ των παλαιότερων και των νεότερων ανάγλυφων

Όπως προαναφέραμε η αψίδα του Κωνσταντίνου είναι διακοσμημένη σε ένα μεγάλο βαθμό από κομμάτια παλαιότερων μνημείων τα οποία αποκτούν ένα νέο νόημα που ταιριάζει με το νόημα που θέλει να εκφράσει η αψίδα. Το ιστορικό διάζωμα, εκτός από τη νίκη του Κωνσταντίνου, απεικονίζει και την εκστρατεία του στην Ιταλία και μεταφέρει το κεντρικό μήνυμα που ουσιαστικά δείχνει τον έπαινο στον αυτοκράτορα, τόσο για τις μάχες, όσο και για τα πολιτικά του καθήκοντα. Αυτό το σκοπό εκπληρώνουν και οι άλλες απεικονίσεις, οι οποίες έχουν παρθεί από μνημεία τα οποία οικοδομήθηκαν κατά την ακμή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τον 2ο αιώνα μ.Χ. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο επαναχρησιμοποιήθηκαν τα παλαιότερα ανάγλυφα είναι και το μικρό χρονικό διάστημα μεταξύ του ξεκινήματος της οικοδόμησης της αψίδας το 312 και της τελείωσής του το 315 και έτσι οι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν ως αφιερώσεις ήδη υπάρχοντα έργα, για να μην χρειαστεί να δημιουργήσουν άλλα. Ακόμα μία εκδοχή, η οποία πιθανότατα δεν ισχύει με βάση τα σημερινά δεδομένα, είναι ότι οι Ρωμαίοι του 4ου αιώνα δεν είχαν τις απαραίτητες καλλιτεχνικές δυνατότητες για να δημιουργήσουν νέα ανάγλυφα και έτσι πήραν παλιότερα για τη διακόσμηση της αψίδας. Τέλος είναι πιθανόν ότι ο πραγματικός λόγος είναι ο συνδυασμός των προαναφερθέντων. Πάνω από την κεντρική καμάρα τον μεγαλύτερο χώρο καλύπτει η επιγραφή που είναι η ίδια και στις δύο πλευρές της αψίδας. Τα γράμματα της επιγραφής είναι πιθανότατα χάλκινα και μπορεί να διαβαστεί εύκολα παρόλο που το μόνο που παραμένει είναι οι εσοχές στις οποίες στέκονταν τα γράμματα και οι τρύπες στις οποίες έμπαιναν. Η αφιέρωση στον αυτοκράτορα γράφει: IMP(ERATORI)∙CAES(ARI)∙FL(AVIO)∙CONSTANTINO∙MAXIMO P(IO)∙F(ELICI)∙AVGVSTO∙S(ENATVS)∙P(OPVLVS)Q(VE)∙R(OMANVS) QVOD∙INSTINCTV∙DIVINITATIS∙MENTIS MAGNITVDINE∙CVM∙EXERCITV∙SVO TAM∙DE∙TYRRANO∙QVAM∙DE∙OMNI∙EIVS FACTIONE∙VNO∙TEMPORE∙IVSTIS REMPVBLICAM∙VLTVS∙EST∙ARMIS ARCVM∙TRIVMPHIS∙INSIGNEM∙DICAVIT

58. Η επιγραφή στην αψίδα του Κωνσταντίνου

(σε μετάφραση): «Στον Αυτοκράτορα Καίσαρα Φλάβιο Κωνσταντίνο, τον Μέγα, Πίο, Φέλιξ, Αύγουστο: εμπνευσμένος από το θείο, στη μεγαλειότητα του μυαλού του, χρησιμοποίησε το στρατό του για να σώσει το κράτος μέσω της δίκαιης δύναμης των όπλων από έναν τύραννο από τη μία και από κάθε είδους φατριασμού από την άλλη. Για αυτό το λόγο η Σύγκλητος και οι Άνθρωποι της Ρώμης αφιέρωσαν αυτή την εξαίρετη αψίδα στους θριάμβους του». Η φράση instictu divinitatis έχει προκαλέσει μεγάλη πηγή συζητήσεων. Πολλοί υποστηρίζουν ότι αποτελεί σημάδι των διαφορετικών πιστεύω του Κωνσταντίνου, καθώς αυτός ήταν ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας που έγινε Χριστιανός. Αυτό κυρίως διαφαίνεται, μέσω του Λακτάντιου και του Ευσέβιου του Καισαρεία, οι οποίοι συνδέουν το όραμα του Θεού με τον Κωνσταντίνο, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, και ότι ήταν νικητής με τον σταυρό στη μάχη της Μιλβιανής γέφυρας. Από την άλλη υποστηρίζουν, χρησιμοποιώντας ως υπόβαθρο τα αυθεντικά έγγραφα και κυρίως τα νομίσματα, ότι η φράση αναδεικνύει τον Κωνσταντίνο ως τον Θεό Ήλιο μέχρι το 324, ενώ ο Κωνσταντίνος ξεκίνησε να υποστηρίζει τη Χριστιανική Εκκλησία από το 312 και μετά. Όμως στην πραγματικότητα η αμφιλεγόμενη φράση μπορεί να αποσκοπεί στο να ευχαριστήσει όλους του αναγνώστες, είτε αυτοί είναι ειδωλολάτρες είτε Χριστιανοί. Ακόμα παρατηρούμε ότι ο ηττημένος εχθρός δεν αναφέρεται ονομαστικά αλλά μέσω της χρήσης της λέξης «τύραννος», δικαιολογώντας έτσι και το σκοτωμό του συναυτοκράτορά του Μαξέντιου καθώς και το δίκαιο του πολέμου που, βέβαια, ήταν εμφύλιος. Δύο ακόμα επιγραφές στο εσωτερικό της κεντρικής καμάρας μεταφέρουν ένα παρόμοιο μήνυμα: «Ο Κωνσταντίνος ήρθε, όχι ως κατακτητής, αλλά ως απελευθερωτής της Ρώμης από την κατοχή». LIBERATORI∙VRBIS(απελευθερωτής της πόλης) FVNDATORI∙QVIETIS(ιδρυτής της ειρήνης) Στα άκρα της επιγραφής, και στις δύο πλευρές, υπάρχουν ζευγάρια ανάγλυφων πάνω από τις πλευρικές καμάρες. Το μνημείο από το οποίο πάρθηκαν τα ανάγλυφα δεν μας είναι γνωστό και το μόνο που ξέρουμε είναι ότι ήταν μνημείο αφιερωμένο στον Μάρκο Αυρήλιο. Στη βόρεια πλευρά πηγαίνοντας από τα αριστερά προς τα δεξιά απεικονίζεται η επιστροφή του αυτοκράτορα στη Ρώμη μετά την εκστρατεία του, η αποχώρησή του από την πόλη και ο χαιρετισμός του από την προσωποποιημένη Via Flaminia, η απεικόνιση του αυτοκράτορα να δίνει χρήματα στον κόσμο και η ανάκριση από αυτόν ενός Γερμανού αιχμαλώτου.

59, 60. Τα ανάγλυφα της βόρειας πλευράς της αψίδας

Στη νότια πλευρά της αψίδας και κινούμενοι από τα αριστερά προς τα δεξιά απεικονίζεται ένας αιχμαλωτισμένος εχθρός ο οποίος οδηγείται στον αυτοκράτορα, μία παρόμοια σκηνή με άλλους αιχμαλώτους, ο αυτοκράτορας να μιλάει στους στρατιώτες του, και η θυσία ενός γουρουνιού, ενός προβάτου και ενός ταύρου από αυτόν.

61, 62. Τα ανάγλυφα της νότιας πλευράς

Μαζί με τα τρία ανάγλυφα, τα οποία τώρα βρίσκονται στο Καπιτωλιανό Μουσείο, τα προαναφερθέντα ανάγλυφα πιθανότατα πάρθηκαν από ένα θριαμβευτικό μνημείο το οποίο αναδείκνυε τον πόλεμο του Μάρκου Αυρήλιου εναντίον των Μαρκομάννων και των Σαρμάτων από το 169 έως το 175, τελειώνοντας με την θριαμβευτική του επιστροφή το 176. Στην απεικόνιση, στην οποία ο αυτοκράτορας δίνει χρήματα στον κόσμο η φιγούρα του γιού του Μάρκου Αυρήλιου , του Κόμμοδου, αφαιρέθηκε μετά την καταδίκη της μνήμης του (damnation memoriae). Τελειώνοντας με την οροφή της αψίδας θα αναφερθούμε στα ανάγλυφα που διακοσμούν τις μικρότερες πλευρές της αψίδας, την ανατολική και τη δυτική. Αυτά τα ανάγλυφα απεικονίζουν σκηνές από τον πόλεμο του Αυτοκράτορα Τραϊανού εναντίον των Δακών. Τα δύο αυτά ανάγλυφα, μαζί με τα ανάγλυφα που βρίσκονται στους τοίχους της κεντρικής καμάρας πάρθηκαν από ένα τεράστιο διάζωμα που βρισκόταν είτε στο Φόρουμ του Τραϊανού είτε στις εγκαταστάσεις του ιππικού του Αυτοκράτορα, , το οποίο αναδείκνυε την νίκη εναντίον των Δακών,

63. Το ανάγλυφο στην ανατολική πλευρά της οροφής της αψίδας

64. Τα ανάγλυφα στους τοίχους του διαδρόμου της κεντρικής καμάρας

Η βόρεια και η νότια όψη της αψίδας είναι παρόμοιες. Η κάθε μία χωρίζεται από τέσσερις κίονες Κορινθιακού ρυθμού οι οποίοι είναι φτιαγμένοι από κίτρινο Νουμιδιανό μάρμαρο. Μάλιστα ο ένας απ’ τους κίονες έχει μεταφερθεί στην Basilica di San Giovanni, στο Λατεράνο, και στο μνημείο τοποθετήθηκε ένας κίονας από άσπρο μάρμαρο. Οι κίονες στέκονται σε βάσεις οι οποίες, στο κέντρο, δείχνουν φιγούρες της νίκης, και στις άκρες αιχμάλωτους βαρβάρους και Ρωμαίους στρατιώτες. Οι κορυφές των κιόνων είναι διακοσμημένες με αγάλματα από την εποχή του Τραϊανού, τα οποία απεικονίζουν Δακούς αιχμαλώτους.

65. Το κορινθιακό κιονόκρανο στη αψίδα του Κωνσταντίνου

66 ,67, 68. Βάσεις των κιόνων της αψίδας

69, 70, 71. Κορυφές κιόνων της αψίδας

Το τόξο της κεντρικής καμάρας είναι διακοσμημένο με δύο προσωποποιήσεις της Νίκης οι οποίες κουβαλάνε τρόπαια, ενώ τα τόξα των ακριανών καμάρων διαθέτουν ανάγλυφα που απεικονίζουν τους θεούς των ποταμών. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι οι βάσεις των κιόνων και οι διακοσμήσεις των τόξων στις καμάρες είναι από την εποχή του Κωνσταντίνου.

72. Απεικόνιση της νίκης

73, 74. Οι θεοί των ποταμών

Πάνω από κάθε πλευρική αψίδα παρατηρούμε ότι υπάρχουν ζευγάρια πλαισίων ανάγλυφων, τα medallions, τα οποία έχουν κυκλικό σχήμα και υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν την εποχή του Αδριανού και απεικονίζουν σκηνές κυνηγιού και θυσιών. Αρχίζοντας από τη βόρεια πλευρά και ξεκινώντας από τα αριστερά, έχουμε το κυνήγι ενός αγριογούρουνου και τη θυσία στον Απόλλωνα, ενώ στα δεξιά έχουμε το κυνήγι ενός λιονταριού και τη θυσία στον Ηρακλή. Πηγαίνοντας στην νότια πλευρά της αψίδας στα αριστερά έχουμε την αναχώρηση για το κυνήγι και τη θυσία στον Σιλβάνο, ενώ, στα δεξιά βλέπουμε το κυνήγι μιας αρκούδας και τη θυσία στη Ντιάνα. Το κεφάλι του αυτοκράτορα Αδριανού έχει ανασχηματιστεί σε όλα τα medallions ώστε στη βόρεια πλευρά να απεικονίζεται ο Κωνσταντίνος στις σκηνές του κυνηγιού και ο Λικίνιος ή ο Κωνστάντιος Α’ Χλωρός στις σκηνές των θυσιών. Στη νότια πλευρά της αψίδας ισχύει το αντίστροφο. Τα ανάγλυφα αυτά, τα οποία έχουν διάμετρο 2 μέτρα, είχαν πλαισιωθεί από πορφυρίτη λίθο, όμως το μόνο από αυτά τα πλαίσια το οποίο έχει διασωθεί είναι το πλαίσιο στο δεξί άκρο της βόρειας πλευράς. Παρόμοια medallions, τα οποία είναι της εποχής του Κωνσταντίνου, υπάρχουν και στην ανατολική και δυτική πλευρά της αψίδας. Το medallion στα ανατολικά απεικονίζει την ανατολή του Ήλιου πάνω στο άρμα του, ενώ στη δυτική πλευρά απεικονίζεται η Σελήνη, η οποία βρίσκεται και αυτή πάνω στο άρμα της.

75, 76. Τα medallions της βόρειας πλευράς

77, 78. Τα medallions της νότιας πλευράς

79. Το medallion της ανατολικής πλευράς

Το βασικό στοιχείο της θριαμβευτικής αψίδας το οποίο ανήκει στην περίοδο του Κωνσταντίνου είναι το ανάγλυφο διάζωμα το οποίο περιτριγυρίζει το μνημείο και εντοπίζεται ανάμεσα στα τόξα των πλευρικών καμάρων και στα medallions τα οποία προαναφέραμε. Αυτό το ιστορικό ανάγλυφό απεικονίζει σκηνές της εκστρατείας του Κωνσταντίνου ενάντια στον Μαξέντιο και ξεκινάει από τη δυτική πλευρά με την αναχώρηση από το Μιλάνο. Συνεχίζει στη νότια πλευρά με την πολιορκία της Βερόνα, η οποία ήταν μεγάλης στρατηγικής σημασίας για τον πόλεμο στη βόρεια Ιταλία, ενώ παράλληλα απεικονίζεται και η μάχη της Μιλβιανής γέφυρας με τον στρατό του Κωνσταντίνου να θριαμβεύει και τους εχθρούς του να πνίγονται στον ποταμό Τιβέρη. Στην ανατολική πλευρά της αψίδας βλέπουμε τον Κωνσταντίνο και το στρατό του να μπαίνουν στη Ρώμη. Φαίνεται καθαρά ότι ο καλλιτέχνης αποφεύγει να δείξει σε αυτό το ανάγλυφο το θρίαμβο, καθώς ο Κωνσταντίνος πιθανόν να μην ήθελε να φανεί θριαμβευτής στην Αθάνατη Πόλη. Τέλος στη βόρεια πλευρά της θριαμβικής αψίδας, η οποία μάλιστα “βλέπει” τη Ρώμη, δείχνει τον Κωνσταντίνο να μιλάει στους Ρωμαίους πολίτες στο Ρωμαϊκό Φόρουμ, στην πρώτη απεικόνιση και να τους δίνει χρήματα στην δεύτερη.

80. Η αναχώρηση από το Μιλάνο

81, 82. Η πολιορκία της Βερόνα

83, 84. Η μάχη στη Μιλβιανή γέφυρα

85 ,86. Η άφιξη στη Ρώμη

87, 88. Η ομιλία στο λαό

89, 90. Η μοιρασιά χρημάτων στο λαό

91. Η θριαμβευτική αψίδα του Κωνσταντίνου

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΙΑΝΟΥ Η θριαμβευτική αψίδα του Ιανού είναι η τελευταία αψίδα στην Ιταλία στην οποία θα αναφερθούμε. Η αψίδα του Ιανού αποτελεί μία σχετικά απλή αψίδα η οποία όμως διαθέτει ένα ξεχωριστό στοιχείο το οποίο τη διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες αψίδες τις οποίες έχουμε αναφέρει. Η θριαμβική αψίδα του Ιανού είναι η μόνη αψίδα που διατηρείται στη Ρώμη και διαθέτει τετράπυλο. Βρίσκεται στο Φόρουμ Boarium. Υπολογίζεται ότι χτίστηκε στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα και χρησιμοποιήθηκαν, όπως και στην αψίδα του Κωνσταντίνου, κομμάτια παλαιότερων μνημείων. Οικοδομήθηκε προς τιμήν του Κωνσταντίνου Α’ ή του Κωνστάντιου Β’. Το όνομα το οποίο χρησιμοποιούμε τώρα για την αψίδα πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά την περίοδο της Αναγέννησης ή αργότερα για να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο η αψίδα ήταν χτισμένη, καθώς οι τέσσερις πύλες της συνδυάστηκαν με τη μορφή των τεσσάρων προσώπων του Ρωμαίου θεού Ιανού. Κατά τον Μεσαίωνα η οικογένεια Frangipani μεταμόρφωσε το μνημείο σε φρούριο με αποτέλεσμα να παραμείνει άθικτο μέχρι το 1830. Τότε η κορυφή της αψίδας αφαιρέθηκε εξαιτίας μίας λανθασμένης άποψης ότι δεν ανήκε στην αρχική κατασκευή. Κομμάτια της επιγραφής που υπήρχε διατηρούνται ακόμα στην κοντινή εκκλησία του San Giorgio al Velabro.

92, 93. Η αψίδα του Ιανού πριν την αφαίρεση της οροφής

94. Η αψίδα του Ιανού μετά την αφαίρεση της οροφής

Η αψίδα του Ιανού είναι οικοδομημένη με έναν σχετικά απλό τρόπο καθώς αν παρατηρήσουμε λείπουν τα ανάγλυφα τα οποία είναι παρόντα σε άλλες θριαμβευτικές αψίδες είτε μιλάμε για τους τοίχους της αψίδας είτε για τα τόξα της. Αντίθετα η αψίδα έχει διακοσμηθεί με δώδεκα μικρότερες καμάρες, έξι αριστερά και έξι δεξιά των πυλών, οι οποίες φυσικά δεν οδηγούν πουθενά καθώς είναι κλειστές.

95. Οι μικρές καμάρες στην αψίδα του Ιανού

Έτσι τελειώνουμε την αναφορά μας στις Ρωμαϊκές αψίδες στην Ιταλία με μία αψίδα η οποία δεν είναι τόσο σημαντική όσο άλλες, ούτε τόσο γνωστή, όμως είναι με τον δικό της τρόπο ξεχωριστή.

96. Η θριαμβευτική αψίδα του Ιανού

ΟΙ ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΕΣ ΑΨΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (131-299 μ.Χ.) Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ Η πρώτη θριαμβευτική αψίδα η οποία εντοπίζεται στην Ελλάδα είναι η αψίδα του Αδριανού, ή αλλιώς Πύλη του Αδριανού. Η αψίδα βρίσκεται στην Αθήνα και δίνει πρόσβαση στο Ναό του Ολύμπιου Διός. Οικοδομήθηκε την περίοδο από το 131 μ.Χ. έως το 132 μ.Χ. για να γιορτάσει την άφιξη του Αυτοκράτορα Αδριανού στην Αθήνα αλλά και για να τον τιμήσει για τις πολλές ευεργεσίες του στην πόλη. Δεν είναι σίγουρο το ποιος έχτισε την αψίδα, είναι όμως κοινώς αποδεκτή η πιθανότητα ότι Έλληνες ήταν υπεύθυνοι για την οικοδόμηση και το σχεδιασμό της αψίδας. Πάνω στην αψίδα υπάρχουν δύο επιγραφές, μία σε κάθε πλευρά της, οι οποίες αναφέρουν ονομαστικά τόσο το Θησέα όσο και τον Αδριανό και ενώ είναι γνωστό ότι οι επιγραφές τιμούσαν τον Αδριανό, είναι αβέβαιο για τον αν αναφέρονται στην πόλη της Αθήνας ως σύνολο ή αν αναφέρονται σε αυτήν ως δύο ξεχωριστά μέρη, ένα παλιό και ένα καινούργιο. Παρ’ όλα αυτά μία αρχική άποψη η οποία υποστήριζε ότι η αψίδα αποτελούσε κομμάτι του τείχους της αρχαίας πόλης, και ενδεχομένως το διαχωριστικό κομμάτι μεταξύ της παλιάς και της καινούργιας περιοχής, έχει αποδειχτεί λάθος. Ολόκληρο το μνημείο είναι χτισμένο από Πεντελικό μάρμαρο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε και σε άλλα σημαντικά μνημεία όπως το Πάνθεον. Παρ’ όλα αυτά το μάρμαρο που χρησιμοποιήθηκε στην αψίδα ήταν χαμηλότερης ποιότητας. Η αψίδα έχει ύψος 18 μέτρα, πλάτος 13.5 μέτρα και βάθος 2.3 μέτρα. Ακόμα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι το μνημείο είναι απόλυτα συμμετρικό. Η μοναδική καμάρα του κατώτερου επιπέδου έχει πλάτος 6.5 μέτρα και υποστηριζόταν από κίονες με κιονόκρανα σε Κορινθιακό ρυθμό, οι οποίοι ήταν παρόμοιοι με τους ακριανούς κίονες. Τέλος, το κατώτερο επίπεδο της αψίδας είναι διακοσμημένο με ορθογώνιες πέτρες. Το ανώτερο επίπεδο της αψίδας διακοσμήθηκε με κίονες σε Κορινθιακό ρυθμό οι οποίοι διαχώριζαν το επίπεδο σε τρεις ορθογώνιες εισόδους.

97. Οι ορθογώνιες πέτρες και τα Κορινθιακά κιονόκρανα

Στην πραγματικότητα η κεντρική είσοδος του ανώτερου επιπέδου της αψίδας ήταν κλειστή με ένα λεπτό πέτρινο τοιχίο το οποίο είχε πάχος 7 cm. Το μόνο που παραμένει σήμερα από το τοιχίο είναι οι σχισμές πάνω στις οποίες στηριζόταν. Παράλληλα μπροστά από τις ορθογώνιες πέτρες του κατώτερου επιπέδου υπήρχαν κίονες, και αυτοί κορινθιακού ρυθμού οι οποίοι έμοιαζαν να “στηρίζουν” το ανώτερο επίπεδο.

98. Η αψίδα του Αδριανού όταν αυτή χτίστηκε

Συγκρίνοντας την αψίδα του Αδριανού με τις ποικίλες ρωμαϊκές αψίδες που διασώζονται, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει μία πληθώρα στοιχείων που τις διαφοροποιούν. Οι περισσότερες, αν όχι όλες, από τις αψίδες που προαναφέραμε ήταν μνημεία τα οποία ουσιαστικά είχαν περισσότερες και βαθιές πύλες σε αντίθεση με την αψίδα του Αδριανού η οποία μπορεί να έχει μία πύλη, όμως δεν έχει το βάθος που έχουν οι αψίδες στη Ρώμη. Ακόμα οι αψίδες που έχουμε δει στη Ιταλία έχουν μία τεράστια στερεά οροφή η οποία διακοσμείται με επιγραφές και με αγάλματα που απεικονίζουν άρματα τεσσάρων αλόγων. Τίποτα από αυτά όμως δεν ισχύει στην αψίδα του Αδριανού. Έχουν γίνει αναφορές οι οποίες υποστηρίζουν ότι πάνω στην αψίδα υπήρχαν και δύο αγάλματα στα πλευρικά ανοίγματα του ανώτερου επιπέδου, τα οποία λέγεται πως απεικόνιζαν τον Θησέα και το Αδριανό. Πάνω στο θέμα για τα αγάλματα έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις, στο παρελθόν, είτε ότι η κατασκευή της αψίδας δεν επέτρεπε την τοποθέτηση άλλων αγαλμάτων είτε ότι σε σημεία του ανώτερου επιπέδου της αψίδας όντως υπήρχαν αγάλματα. Κανένας όμως δεν μπορεί να είναι σίγουρος, καθώς μία πλήρης έρευνα του μνημείου δεν έχει ακόμα επιτραπεί. Ακόμα η αψίδα του Αδριανού, όπως προαναφέραμε φέρει δύο επιγραφές, πάνω από το τόξο της αψίδας σε κάθε πλευρά της. Στην βορειοδυτική πλευρά της αψίδας διαβάζουμε τα εξής: ΑΙΔ’ ΕΙΣΙΝ ΑΘΗΝΑΙ ΘΗΣΕΩΣ Η ΠΡΙΝ ΠΟΛΙΣ 39

Θα παρατηρήσουμε ότι οι επιγραφές στην αψίδα του Αδριανού είναι γραμμένες στην Αρχαία ελληνική γλώσσα και όχι στα λατινικά και η μετάφραση της πρώτης επιγραφής γράφει: «Αυτή είναι η Αθήνα, η αρχαία πόλη του Θησέα». Στη δεύτερη επιγραφή, στη νοτιοανατολική πλευρά της αψίδας διαβάζουμε τα εξής:

99. Η επιγραφή της νοτιοανατολικής πλευράς της αψίδας του Αδριανού

ΑΙΔ’ ΕΙΣΙΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥ ΚΟΥΧΙ ΘΗΣΕΩΣ ΠΟΛΙΣ (σε μετάφραση): «Αυτή είναι η πόλη του Αδριανού, και όχι του Θησέα». Όπως προαναφέραμε, σχετικά με τις επιγραφές, υπάρχουν δύο αμφιλεγόμενες ερμηνείες εκ των οποίων η μία υποστηρίζει ότι η αψίδα του Αδριανού αποτελούσε τμήμα του Θεμιστοκλειανού τείχους το οποίο χώριζε την παλιά πόλη του Θησέα και την καινούργια του Αδριανού. Όμως μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι σκοπός των επιγραφών της αψίδας δεν ήταν να διαχωρίσουν την Αθήνα σε δύο τμήματα αλλά να δείξουν τις αλλαγές που έκανε στην πόλη ο Αδριανός και η πραγματική ολόκληρη μετάφραση των δύο επιγραφών μπορεί να είναι η εξής: «Αυτή είναι η Αθήνα, η οποία κάποτε ήταν η πόλη του Θησέα, η οποία τώρα είναι πόλη του Αδριανού και όχι του Θησέα». Αυτή τη θεωρία έχουν υποστηρίξει τα αποτελέσματα περαιτέρω ανασκαφών οι οποίες φανέρωσαν την τοποθεσία της πύλης του Θεμιστοκλειανού τείχους, η οποία βρίσκεται 140 μέτρα ανατολικά της αψίδας. Η αψίδα όταν βρέθηκε βρισκόταν σε μια εξαιρετική κατάσταση, καθώς ένα μεγάλο τμήμα της ήταν θαμμένο κάτω από τη γη. Παρόλο που οι κίονες του κατώτερου επιπέδου λείπουν η αψίδα διατηρείται ολόκληρη και βρίσκεται στην λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας. Όμως τις τελευταίες δεκαετίες η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει προκαλέσει αρκετή ζημιά στο μνημείο, καθώς έχει αλλοιωθεί το χρώμα της και οι επιγραφές δεν διαβάζονται εύκολα. 100. Η αψίδα του Αδριανού στην Αθήνα

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΟΥ Η αψίδα του Γαλέριου, γνωστή και ως Καμάρα, βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, στην πάνω πλευρά της Εγνατίας oδού, τοποθετημένη κάθετα προς αυτήν, κοντά στη Ροτόντα και χρησιμοποιείται σήμερα ως σημείο συνάντησης από τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Χτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ., για την ακρίβεια το 305, με σκοπό να τιμήσει τον Αυτοκράτορα Γαλέριο όταν αυτός επέστρεψε θριαμβευτής στην πόλη το 306 μ.Χ. μετά από τους πολέμους του ενάντια στους Πέρσες, οι οποίοι αρχικά αποτελούσαν εχθρούς των Ρωμαίων (τέλη του 3ου αιώνα). Ο Διοκλητιανός το 287 μ.Χ. τους απέσπασε τη Μεσοποταμία και έκλεισε ειρήνη αφήνοντας το θρόνο της Αρμενίας στον Τιριδάτη, υποτελή του Αυτοκράτορα. Ύστερα από εννέα χρόνια, το 296, Ο βασιλιάς των Περσών Ναρσής ξεκίνησε νέο πόλεμο και κατέλαβε τόσο τη Μεσοποταμία όσο και την Αρμενία, διώχνοντας τον Τιριδάτη. Στη συνέχεια ο Γαλέριος, μετά από συνεννόηση με τον Διοκλητιανό, εκστράτευσε αναντίον του Ναρσή, αλλά ηττήθηκε στις στις Κάρρες και στο Καλλίνικο. Όμως το 297, μετά από νέα εκστρατεία, κατόρθωσε να νικήσει ολοκληρωτικά το Ναρσή με τον οποίο έκλεισαν αργότερα νέα ειρήνη. Η θριαμβική αψίδα του Γαλέριου αποτελεί τμήμα του Γαλεριανού Συγκροτήματος, το οποίο βρίσκεται στο νοτιοανατολικό τμήμα του κέντρου της Θεσσαλονίκης. Σήμερα σώζονται δύο κύριοι πεσσοί οι οποίοι συνδέονται με ένα πλίνθινο τόξο. Μαζί με τους δύο κύριους πεσσούς σώζεται και ένας άλλος ο ποίος είναι λίγο πιο μικρός από τους άλλους. Οι δύο μεγάλοι πεσσοί αποτελούνται από μαρμάρινες πλάκες οι οποίες διακοσμούνται με ανάγλυφες παραστάσεις, που απεικονίζουν γεγονότα από τις εκστρατείες του Γαλερίου ενάντια στους Πέρσες. Η κεντρική καμάρα της αψίδας έχει πλάτος 9.7 μέτρα και ύψος 12.5 μέτρα ενώ η μικρότερη καμάρα έχει πλάτος περίπου 4.8 μέτρα και ύψος 6.5 μέτρα.

101. Οι τρεις πεσσοί της αψίδας του Γαλέριου

Χτίστηκε μετά την οριστική νίκη του Γαλέριου κατά των Περσών και αρχικά αποτελούσε ένα μνημείο με τέσσερις κεντρικούς ογκώδεις πεσσούς και τέσσερις μικρότερους πλευρικούς. Ακόμα συνδεόταν με τα ανάκτορα του Γαλέριου και με τη Ροτόντα. Βλέποντας την αψίδα σήμερα θα παρατηρήσουμε ότι λείπει ένα μεγάλο τμήμα της, από το οποίο ο τέταρτος πεσσός θα πατούσε πάνω στην Εγνατία και τα δύο τόξα που ενώνονταν σχημάτιζαν τρούλο στην κορυφή τους, και από κάτω περνούσε πομπική οδός την οποία πλαισίωναν κιονοστοιχίες δεξιά και αριστερά.

102. Η αψίδα του Γαλέριου, η Ροτόντα και οι κιονοστοιχίες

Οι ανάγλυφες διακοσμήσεις των κύριων πεσσών αφηγούνται τη ιστορική νίκη του Γαλέριου κατά των Περσών. Τα ανάγλυφα χωρίζονται σε τέσσερις ζώνες στις τρεις πλευρές των πεσσών και σε δύο ζώνες σε κάθε πλευρά που βρίσκεται απέναντι από τους δευτερεύοντες πεσσούς. Οι ζώνες δεν έχουν το ίδιο πλάτος, καθώς η πρώτη έχει πλάτος 1.00 μέτρο, η δεύτερη 1.20 μέτρα, η τρίτη 1.19 μέτρα και η τελευταία 1.21. Οι ζώνες των ανάγλυφων χωρίζονται από ζωνάρια, τα οποία εξέχουν, και είναι διακοσμημένα είτε με πλοχμούς από δαφνόφυλλα είτε με γιρλάνδες από κλαδιά και λουλούδια. Επάνω ο διάκοσμος τελειώνει με έναν γείσο από κυμάτια και ανθέμια. Η κατώτερη ζώνη των ανάγλυφων ορίζεται από τις βάσεις των πεσσών, οι οποίες στην κατατομή τους μοιάζουν με βάσεις Ιωνικών κιόνων. Δυστυχώς δεν έχει σωθεί τίποτα από τα ανάγλυφα των δύο μεγάλων πεσσών που λείπουν.

103. Οι ζώνες του πεσσού

Όπως προαναφέραμε η τέχνη της των ανάγλυφων της καμάρας είναι τόσο διακοσμητική όσο και αφηγηματική καθώς παρουσιάζει μία πληθώρα από παραστάσεις και μορφές που γεμίζουν και την παραμικρή επιφάνεια των πεσσών της αψίδας. Για το καλό του διακοσμητικού χαρακτήρα της αψίδας αποφεύγεται η αναπαράσταση φυσικών αναλογιών έτσι ώστε οι ελέφαντες έχουν το ίδιο ύψος με τα άλογα ή τα άλογα να είναι μικρότερα από τους ανθρώπους η ακόμα και μια πύλη τείχους να μην ξεπερνά το ύψος ενός ανθρώπου. Ξεκινώντας από τη νότια πλευρά του βόρειου πεσσού, κατευθυνόμενοι από πάνω προς τα κάτω έχουμε, αρχικά στην 1η ζώνη, τη μάχη ενάντια στη χώρα των Κούρδων, όπου ο Γαλέριος με το στρατό του, αφού πέρασε της οροσειρές της Μηδίας και Ασσυρίας, φτάνει σε έναν ποταμό όπου συναντά τον εχθρό και δίνει μάχη. Βλέπουμε ότι ο ποταμός παριστάνεται, πάνω αριστερά, προσωποποιημένος, μία μορφή γυμνή στο πάνω μέρος και καθήμενη σε ένα βράχο, ενώ στα δεξιά του μία ομάδα Δακών ιππέων καλπάζει προς τον εχθρό, έχοντας επικεφαλής τον αυτοκράτορα. Παράλληλα δύο στρατιώτες έχουν ήδη ξεκινήσει τη μάχη, ενώ πεσμένοι κοντά στον αυτοκράτορα βρίσκονται πολλοί εχθροί οι οποίοι θεωρείται ότι είναι είτε σκοτωμένοι είτε πληγωμένοι. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι εχθροί κατέχουν ένα σχετικά μικρό μέρος του ανάγλυφου καθώς τρεις από αυτούς διακρίνονται, με κράνη και μεγάλες ασπίδες, ενώ στο βάθος ένας έφιππος, ο οποίος πιθανότατα είναι ο αρχηγός των Κούρδων, φαίνεται να ετοιμάζεται να ρίξει ένα ακόντιο. Τέλος στο δεξί μέρος του 1ου ανάγλυφου βλέπουμε ένα άρμα του οποίο φέρει τη Νίκη οδηγούμενο από τέσσερις ελέφαντες. Μπορούμε επίσης να παρατηρήσουμε ότι η Νίκη γέρνει ελαφρώς προ τα εμπρός, σαν να βιάζεται να αναγγείλει τη νίκη στον αυτοκράτορα.

104. Βόρειος πεσσός, νότια πλευρά, 1η ζώνη

Στη δεύτερη ζώνη έχουμε την έξοδο των αιχμαλώτων από μια Ασσυριακή πόλη, η οποία παριστάνεται μόνο από μια πύλη στα δεξιά, που προστατεύεται από δύο πύργους. Από τα αριστερά του ανάγλυφου μέχρι και το κέντρο του απεικονίζονται τρεις ηλικιωμένοι οι οποίοι σκύβουν υποτακτικά μπροστά στον αυτοκράτορα, του οποίου σώζεται μόνο ένα τμήμα του ποδιού του, ενώ οι αιχμάλωτοι οδηγούνται από ένα Ρωμαίο οπλίτη και τρεις δορυφόρους του αυτοκράτορα με δόρατα και ασπίδες. Παράλληλα, σε δεύτερο πλάνο απεικονίζονται και δύο καμήλες εκ των οποίων η μία

φέρει το παιδί μιας γυναίκας και η δεύτερη δύο γυναίκες. Τέλος στην άκρη δεξιά βλέπουμε έναν Ανατολίτη ο οποίος κουβαλάει ένα σάκο.

105. Βόρειος πεσσός, νότια πλευρά, 2η ζώνη

Στην τρίτη ζώνη απεικονίζεται στο κέντρο του ανάγλυφου ο αυτοκράτορας, ο οποίος κάθεται σε μια ταξιδιωτική άμαξα που σέρνουν τέσσερα άλογα, συνοδευόμενος από ιππείς της φρουράς οι οποίοι φαίνεται να φοράνε χιτώνα, χλαμύδες και κράνη, ενώ μπροστά από τον αυτοκράτορα βλέπουμε δύο νεαρούς δούλους. Η συνοδεία του αυτοκράτορα κατευθύνεται προς τα δεξιά όπου την περιμένουν γυναίκες του εχθρού και η κάθε μία από αυτές φέρνει το δεξί της χέρι στον ώμο της άλλης ως ένδειξη χαιρετισμού, ενώ η μία από αυτές κρατάει άνθη.

106. Βόρειος πεσσός, νότια πλευρά, 3η ζώνη

Δυστυχώς η 4η ζώνη έχει φθαρεί τόσο πολύ με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να διακρίνουμε καθόλου τα ανάγλυφα τα οποία κάποτε τη διακοσμούσαν. Πολλοί πιστεύουν ότι παριστάνονταν τρία βόδια τα οποία οδηγούσαν Ρωμαίοι από τα δεξιά προς τα αριστερά.

Στα ανατολικά του βόρειου πεσσού, στην 5η κατά σειρά ζώνη, έχουμε μια ιππική μάχη στη Μεσοποταμία, όπου Ρωμαίοι ιππείς αποκρούουν ιππείς του εχθρού που τόλμησαν να πλησιάσουν την πύλη της πόλης, όπου πιθανώς στέκεται ο αυτοκράτορας με ένα Ρωμαίο στρατιώτη. Παράλληλα διακρίνουμε και σκοτωμένους εχθρούς.

107. Βόρειος πεσσός, ανατολική πλευρά, 5η ζώνη

Στην 6η ζώνη βλέπουμε μία αιφνίδια επίθεση των Ρωμαίων σε Ανατολίτες όπου στα αριστερά έχουμε τους Ρωμαίους ιππείς και κάτω έχουμε τέσσερις πεσμένους εχθρούς, ενώ πιο δίπλα διακρίνουμε κάποιες γυναίκες και στο βάθος ηλικιωμένους Ανατολίτες που παρακολουθούν τη μάχη.

108. Βόρειος πεσσός, ανατολική πλευρά, 6η ζώνη

Στην 7η ζώνη λόγω της φθοράς διακρίνονται λίγα στοιχεία όπως, Ρωμαίοι ιππείς, ο προσωποποιημένος ποταμός Τίγρης (φαίνεται ξαπλωμένος με το πάνω μέρος του γυμνό), και μερικοί Ανατολίτες που προσπαθούν να περάσουν τον ποταμό. Ακόμα

στα αριστερά διακρίνουμε και μια γυναικεία μορφή, η οποία πιθανότατα είναι η Νίκη.

109. Βόρειος πεσσός, ανατολική πλευρά, 7η ζώνη

Στην φθαρμένη επίσης 8η ζώνη το μόνο που διακρίνεται είναι μια γυναικεία φιγούρα με μακρύ ένδυμα. Στη δυτική πλευρά του βόρειου πεσσού, η 9η ζώνη παριστάνει τον αυτοκράτορα (τρίτη από τα αριστερά φιγούρα) να κάθεται σε ένα κάθισμα εκστρατείας και γύρω του να στέκονται δορυφόροι στρατιώτες, ενώ δεξιά βλέπουμε μια ομάδα αιχμαλώτων, εκ των οποίων δύο σκύβουν υποταχτικά στον αυτοκράτορα. Στη συνέχεια έχουμε άλλους δορυφόρους και ικέτες, ενώ ανάμεσά τους εντοπίζουμε μια γυναίκα με το παιδί της. Μέσω αυτού του ανάγλυφου οι γλύπτες ήθελαν να δείξουν την επιείκεια και συμπόνια του αυτοκράτορα-νικητή προς τους ηττημένους.

110. Βόρειος πεσσός, δυτική πλευρά, 9η ζώνη

Το ανάγλυφο της 10ης ζώνης έχει παρόμοιο θέμα με το ανάγλυφο της 9ης ζώνης καθώς πάλι βλέπουμε τον αυτοκράτορα, αυτή τη φορά στα δεξιά, να κάθεται σε ένα

κάθισμα εκστρατείας, με τους δορυφόρους στο πλευρό του, και στα αριστερά να τον πλησιάζουν οι ηττημένοι ζητώντας βοήθεια.

111. Βόρειος πεσσός, δυτική πλευρά, 10η ζώνη

Στην 11η ζώνη ένα μεγάλο τμήμα της (στα δεξιά) χάθηκε και αντικαταστάθηκε από μια μαρμάρινη πλάκα κατά τις εργασίες αναστήλωσης της αψίδας. Παρ’ όλα αυτά στα δεξιά διακρίνουμε μία ομάδα γυναικών, εκ των οποίων μία κρατάει λουλούδια ενώ μια άλλη ένα μακρύ σκήπτρο.

112. Βόρειος πεσσός, δυτική πλευρά, 11η ζώνη

Η ολοκληρωτική φθορά στη 12η ζώνη δυστυχώς μας αποτρέπει να περιγράψουμε τι αυτή απεικόνιζε. Στη βόρεια πλευρά και στη 13η ζώνη μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις καμήλες που είναι φορτωμένες με λάφυρα και οδηγούνται από Ρωμαίους οπλίτες.

113. Βόρειος πεσσός, βόρεια πλευρά, 13η ζώνη

Τελειώνοντας με τον βόρειο πεσσό και στην 14η ζώνη έχει σωθεί μόνο ένα υπερβολικά φθαρμένο κομμάτι, όπου το μόνο που διακρίνουμε είναι μερικά ίχνη ζώων. Έτσι λαμβάνοντας υπόψη την προηγούμενη ζώνη θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για πομπή ζώων με λάφυρα.

114. Το κομμάτι το οποίο διασώζεται στη 14η ζώνη της βόρειας πλευράς του βόρειου πεσσού

Στο νότιο πεσσό και ξεκινώντας από το ψηλότερο ανάγλυφο της βόρειας πλευράς του βλέπουμε, στη 15η ζώνη, το Γαλέριο ο οποίος επισκέπτεται μία πόλη της Αρμενίας, την Έριζα, όπου υπάρχει ένα σπουδαίο ιερό της θεάς Αναΐτιδος, της μεγάλης θεάς των Αρμενίων. Στα αριστερά βλέπουμε την πύλη της πόλης από την οποία έχει έρθει ο αυτοκράτορας, ο οποίος βρίσκεται πάνω σε δίτροχο άρμα, που σέρνουν δύο άλογα, με τη συνοδεία έφιππων σωματοφυλάκων του που κρατούν δόρατα και λάβαρα, ενώ οι πρώτοι από τη συνοδεία του έχουν φτάσει στην πόλη, στην οποία οι κάτοικοι με λάβαρα και άνθη τους υποδέχονται.

Μπορούμε, επίσης, να διακρίνουμε στο βάθος (μέσα στην πόλη) το ναό της θεάς δίπλα σε ένα κυπαρίσσι, που ήρθε να επισκεφτεί ο Γαλέριος, τιμώντας τη θεά.

115. Νότιος πεσσός, βόρεια πλευρά, 15η ζώνη

Στη 16η ζώνη έχουμε την απεικόνιση μιας μάχης και στο κέντρο του ανάγλυφου έχουμε τον έφιππο Γαλέριο να μάχεται με έναν ιππέα, ο οποίος πιθανότατα να ήταν από τους αρχηγούς του εχθρού, ή ακόμα και ο ίδιος ο Ναρσής. Ο αυτοκράτορας φοράει κοντό χιτώνα και θώρακα πάνω στον οποίο φαίνεται ο συμβολισμός της λύκαινας η οποία θηλάζει τον Ρέμο και τον Ρωμύλο. Περιγράφοντας τη μάχη, βλέπουμε τον Γαλέριο να έχει τραυματίσει με το δόρυ του τον εχθρό στο στήθος, ο οποίος με τη σειρά του προσπαθεί να το αφαιρέσει. Όμως, όπως φαίνεται από τον αετό με το στεφάνι που πετάει πάνω από τον αυτοκράτορα, ο Γαλέριος θριαμβεύει στη μάχη. Δεξιά και αριστερά του Γαλέριου διακρίνονται δύο νεανικές φιγούρες οι οποίες μάχονται με γενναιότητα και μάλλον συμβολίζουν τον Λικίνιο και τον Κωνσταντίνο, τους δύο μελλοντικούς αυτοκράτορες, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στην εκστρατεία αυτή. Στο κάτω μέρος της ζώνης παριστάνονται πολλοί νεκροί ενώ στα αριστερά παριστάνεται μία Νίκη και στα δεξιά μια θεά, ίσως η Άρτεμις.

116. Νότιος πεσσός, βόρεια πλευρά, 16η ζώνη

Στη 17η ζώνη έχουμε μία θριαμβική παράσταση, σκοπός της οποίας είναι να δείξει την ομόνοια και την ενότητα των ηγεμόνων της Τετραρχίας. Στο κέντρο του ανάγλυφου παρουσιάζονται καθιστοί οι δύο Αύγουστοι και δίπλα τους όρθιοι οι δύο Καίσαρες. Αριστερά καθιστός είναι ο Διοκλητιανός με όρθιο δίπλα του το Γαλέριο

και δεξιά καθιστός ο Μαξιμιανός με όρθιο δίπλα του τον Κωνστάντιο. Πίσω και ανάμεσα από τους Αυγούστους και τους Καίσαρες απεικονίζονται δύο φτερωτές Νίκες που στεφανώνουν τους Αυγούστους. Από κάτω δηλώνονται προσωποποιημένοι οι ποταμοί Τίγρης και Ευφράτης, ενώ δεξιά από τους ηγεμόνες βρίσκονται δύο γυναίκες οι οποίες συμβολίζουν, τις απελευθερωμένες πλέον από τον περσικό ζυγό, Μεσοποταμία και Αρμενία, όπου οι ηγεμόνες τείνουν το δεξί τους χέρι προς αυτές ως ένδειξη συμπάθειας προς τις ελεύθερες επαρχίες. Τέλος τα υπόλοιπα πρόσωπα που απεικονίζονται είναι θεότητες και συμβολικές προσωποποιήσεις. Δεξιά έχουμε τον Δία, τον Άρη, την Virtus Augustus, τη Γαία και την Τύχη, ενώ στην αριστερή πλευρά έχουμε την Concordia Imperii, την Άρτεμη, την Virtus Exercitus, την Ίσιδα, τον Ωκεανό και την Θέτιδα.

117. Νότιος πεσσός, βόρεια πλευρά, 17η ζώνη

Στη 18η ζώνη έχουμε επτά κόγχες στη σειρά οι οποίες μοιάζουν με στοές, σε κάθε μια από τις οποίες απεικονίζεται και μία Νίκη που κρατά στο αριστερό της χέρι ένα κλαρί και στο δεξί ένα μικρό άγαλμα, πιθανότατα του Αυτοκράτορα.

118, 119, 120, 121. Νότιος πεσσός, βόρεια πλευρά, 18η ζώνη

Στη δυτική πλευρά του νότιου πεσσού και ξεκινώντας με τη 19η ζώνη έχουμε την αναπαράσταση του καθήμενου Γαλέριου στα αριστερά που στηρίζεται πάνω σε ένα σκήπτρο, ενώ πίσω του διακρίνουμε μια Νίκη και απέναντι του άλλη μια Νίκη να τον στεφανώνει. Ακόμα στα δεξιά διακρίνουμε μια άμαξα την οποία σέρνουν τέσσερις ελέφαντες οδηγούμενοι από μια γυναίκα, η οποία είναι ντυμένη με χιτώνα και οπλισμένη με δόρυ και ασπίδα συμβολίζοντας έτσι την πολεμική αρετή. Τέλος η προσφορά της άμαξας συμβολίζει την τιμή που απονέμεται στον Γαλέριο για τους θριάμβους του, ενώ οι ελέφαντες συμβολίζουν ότι οι θρίαμβοι αυτοί έγιναν στην Ανατολή.

122. Νότιος πεσσός, δυτική πλευρά, 19η ζώνη

Συνεχίζοντας με την 20η ζώνη θα παρατηρήσουμε ότι οι παραστάσεις, λόγω της φθοράς είναι αρκετά δυσδιάκριτες. Παρ’ όλα αυτά μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποια στοιχεία στο ανάγλυφο. Στη μέση βλέπουμε τον Γαλέριο έφιππο, ενώ στα αριστερά απεικονίζονται Ρωμαίοι στρατιώτες που φορούν κράνος και φολιδωτό θώρακα ενώ παράλληλα είναι οπλισμένοι με ασπίδα και δόρυ. Κάτω βλέπουμε φιγούρες ηττημένων εχθρών ενώ μαζί με αυτούς έχει πέσει και ένας Πέρσης έφιππος μαζί με το άλογό του.

123. Νότιος πεσσός, δυτική πλευρά, 20η ζώνη

Στην 21η πρώτη ζώνη, παρά τη μεγάλη φθορά μπορεί να γίνει διακριτή η σκηνή της αιχμαλωσίας του χαρεμιού του Πέρση βασιλιά, όπου στο πρώτο πλάνο διακρίνονται Πέρσες αιχμάλωτοι με Ρωμαίους φύλακες να τους ακολουθούν. Στο κέντρο φαίνεται η άμαξα της βασίλισσας, πάνω στην οποία επιβαίνουν αρκετά πρόσωπα, ενώ δεξιά βλέπουμε να ακολουθούν Ρωμαίοι και Πέρσες.

124 . Νότιος πεσσός, δυτική πλευρά, 21η ζώνη

Στην 22η, λόγω της φθοράς, μόλις που διακρίνεται μια γυναικεία φιγούρα η οποία είναι η Ρώμη προσωποποιημένη, ενώ θεωρείται ότι, όπως και στη 18η ζώνη, και αυτή είναι διακοσμημένη με Νίκες. Η μεγάλη φθορά όμως δεν μας δίνει μεγάλη σιγουριά.

125. Νότιος πεσσός, δυτική πλευρά, 22η ζώνη

Στην ανατολική πλευρά το νότιου πεσσού και ξεκινώντας με την 23η ζώνη, παρατηρούμε ότι αυτή αποτελεί μία από τις πιο καλοδιατηρημένες ανάγλυφες παραστάσεις της αψίδας. Σε αυτήν βλέπουμε καθαρά στο κέντρο τον Γαλέριο, κατά τη διάρκεια της δημηγορίας του, που φοράει πολιτική περιβολή και βρίσκεται πάνω σε ένα στολισμένο βάθρο. Γύρω από τον αυτοκράτορα απεικονίζονται στρατιώτες σε δύο σειρές στους οποίους μιλάει ο Γαλέριος, έχοντας το δεξί του χέρι στον αριστερό, χαρακτηριστική στάση των αυτοκρατόρων όταν μιλούσαν στα πλήθη ή στους πρέσβεις. Οι στρατιώτες φοράνε κράνη, φολιδωτούς θώρακες και κρατάνε ασπίδες και δόρατα, με εξαίρεση κάποιους που κρατάνε λάβαρα και κάτι περίεργες σημαίες. Η δημηγορία γίνεται έξω από μία πόλη η οποία δηλώνεται από μία πύλη στα αριστερά ενώ παράλληλα διακρίνεται καθισμένη η πόλη, ή η θεά της προσωποποιημένη. Στα δεξιά απεικονίζεται μία Νίκη, η οποία κρατάει το κέρας της Αφθονίας (σύμβολο καλής έκβασης του αγώνα), το οποίο πρόκειται να δοθεί στον αυτοκράτορα.

126. Νότιος πεσσός, ανατολική πλευρά, 23η ζώνη

Στην 24η ζώνη βλέπουμε την πρεσβεία που έστειλε ο Ναρσής στο Γαλέριο μετά την ήττα του. Αριστερά βλέπουμε έναν Ρωμαίο οπλίτη, του οποίου η ασπίδα έχει πάνω ένα συμβολισμό του Ηρακλή και κοντά του στέκεται ο αυτοκράτορας ανάμεσα στους δορυφόρους του, οπλισμένους μόνο με δόρατα και ασπίδες. Στο κέντρο απεικονίζονται πέντε Πέρσες γονατιστοί οι οποίοι απλώνουν το χέρι τους ικετευτικά, ενώ πίσω από τον τελευταίο Πέρση διακρίνουμε μία Αμαζόνα και λίγο πιο πέρα στέκεται και μία δεύτερη. Καταλαβαίνουμε ότι η απεικόνιση των Αμαζόνων δεν είναι συμβολική καθώς ο Γαλέριος κατά την εκστρατεία του πολέμησε και με Αμαζόνες. Τέλος οι τέσσερις γυναίκες που ακολουθούν δεξιά με τα καλύμματα στα κεφάλια, καθώς και το λυπημένο παιδί, αποτελούν μέλη της οικογένειας του Ναρσή.

127. Νότιος Πεσσός, ανατολική πλευρά, 24η ζώνη

Στην 25η ζώνη διακρίνουμε, στο βάθος μια κιονοστοιχία από έξι κολώνες, στοιχείο το οποίο δηλώνει ναό. Στο κέντρο, μπροστά, ένας τετράπλευρος βωμός, με απεικονίσεις του Δία και του Ηρακλή, που ήταν οι προστάτες των ηγεμόνων της Τετραρχίας, ενώ πάνω στο βωμό υπάρχουν διάφορες προσφορές και έχει αναμμένη φωτιά. Αριστερά του βωμού στέκεται ο Διοκλητιανός, ο οποίος είναι ντυμένος με πλούσια πολιτική περιβολή και κρατάει ένα σκεύος για τη θυσία. Ο Γαλέριος, με πολεμική στολή, στέκεται απέναντί του, διαδραματίζοντας τον κύριο ρόλο στο ανάγλυφο. Γύρω από τον Διοκλητιανό και τον Γαλέριο διακρίνονται διάφοροι θεοί, αλλά και άλλα βοηθητικά για τη θυσία πρόσωπα. Πίσω από το βωμό διακρίνονται δύο γυναικείες φιγούρες, εκ των οποίων (με βάση τις επιγραφές), η πιο νέα είναι η Οικουμένη και η δίπλα στον Γαλέριο είναι η Ειρήνη. Δίπλα στην Ειρήνη είναι η Ευδαιμονία, η οποία έχει στραμμένο το κεφάλι προς ένα βόδι που προορίζεται για θυσία. Στις παραστάδες δεξιά και αριστερά απεικονίζονται Νίκες και κάτω από αυτές μεγάλες ασπίδες, πάνω στις οποίες παριστάνονται αητοί που κρατούν κεραυνούς. Πιθανότατα η θυσία γίνεται στην Αντιόχεια, προτού ο Γαλέριος ξεκινήσει την εκστρατεία του.

128. Νότιος πεσσός, ανατολική πλευρά, 25η ζώνη

Στην τελευταία ζώνη της ανατολικής πλευράς, την 26η, βλέπουμε την προσφορά δώρων στον αυτοκράτορα που φέρνονται σ’ αυτόν από μία πομπή Περσών. Μεταξύ των δώρων διακρίνονται και δύο λέαινες, ενώ μπορούμε να διακρίνουμε καθαρά και ελέφαντες με αναβάτες. Στα δεξιά, μπροστά στην πύλη των ανακτόρων του Πέρση ηγεμόνα, διακρίνουμε επτά ευγενείς, εκ των οποίων οι δύο φέρουν το πολύτιμο προσωπικό δώρο του βασιλιά προς τον Αυτοκράτορα.

129. Νότιος πεσσός, ανατολική πλευρά, 26η ζώνη

Στη νότια, και τελευταία πλευρά του πεσσού, στην 27η ζώνη, βλέπουμε στο κέντρο ένα βωμό, πάνω στον οποίο υπάρχει μια ασπίδα, δίπλα στην οποία στέκονται φτερωτές Νίκες και ακόμα πιο πέρα δέντρα με λάφυρα, ενώ στα άκρα παριστάνονται Αμαζόνες οι οποίες κρατούν από τα μαλλιά δεμένους πισθάγκωνα αιχμαλώτους, συμβολίζοντας έτσι την πολεμική αρετή.

130, 131. Νότιος πεσσός, νότια πλευρά, 27η ζώνη

Δυστυχώς λόγω της υπερβολικής φθοράς της 28ης και τελευταίας ζώνης δεν μπορούμε να διακρίνουμε σχεδόν τίποτα, παρά μόνο το πίσω τμήμα ενός αλόγου στην αριστερή άκρη και στη δεξιά άκρη τα ίχνη από δύο μορφές. Η αψίδα του Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη αποτέλεσε την πιο σημαντική Ρωμαϊκή θριαμβευτική αψίδα στον ελληνικό χώρο και ίσως με την αρχιτεκτονική και τα ανάγλυφά της να αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αψίδες που χτίστηκαν ποτέ. Δυστυχώς όμως, όπως προαναφέραμε, μόνο ένα μικρό τμήμα της σώζεται καθώς λείπουν άλλοι δύο μεγάλοι πεσσοί και τρεις μικρότεροι. Παρ’ όλα αυτά η αψίδα που διασώζεται καταφέρνει να αφηγηθεί με έναν εξαιρετικό τρόπο ένα μεγάλο κομμάτι της εκστρατείας του Γαλέριου κατά του Ναρσή.

132. Η θριαμβευτική αψίδα του Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Οι Ρωμαϊκές αψίδες αποτελούν ένα πολύ σημαντικό στοιχείο τόσο της Ρωμαϊκής Αρχιτεκτονικής, όσο και της Ρωμαϊκής Ιστορίας, ιστορίας ενός λαού ο οποίος κατάφερε όχι μόνο να επεκταθεί σε όλο σχεδόν τον κόσμο, αλλά και να αφήσει πίσω του μία μεγάλη παράδοση στις Τέχνες γενικότερα.. Οι Ρωμαϊκές αψίδες, όπως είδαμε, καταφέρνουν με έναν εξαιρετικό τρόπο να μας αφηγηθούν, να μας δείξουν τις μεγάλες μάχες και τους θριάμβους των μεγαλύτερων Ρωμαίων Αυτοκρατόρων μέσα από τα ανάγλυφα τα οποία διακοσμούν ένα μεγάλο κομμάτι τους. Εξάλλου για αυτό το λόγο οικοδομούνται οι αψίδες, για να περνάει ο αυτοκράτορας από κάτω ως θριαμβευτής. Παράλληλα με τις αψίδες διασώθηκαν και πολλά στοιχεία της Ρωμαϊκής Αρχιτεκτονικής, είτε μιλάμε για το μέγεθος των αψίδων, είτε για το σχεδιασμό, είτε για την οικοδόμησή τους, είτε ακόμα και για τα αγάλματα τα οποία μπορεί να τοποθετούνται στην κορυφή τους. Είναι γνωστό ότι οι Ρωμαίοι κατά κάποιο τρόπο διέσωσαν την Αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική καθώς σε πολλά μνημεία και κτίρια τους χρησιμοποιούσαν φανερά στοιχεία είτε επηρεασμένα, είτε αυτούσια από την ελληνική Αρχιτεκτονική. Και οι αψίδες δεν αποτελούν εξαίρεση καθώς, όπως είδαμε, ο Κορινθιακός κίονας, αλλά και άλλα Αρχαιοελληνικά στοιχεία έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή τους.. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική επηρεάστηκε και συνδέθηκε με την Ρωμαϊκή και κατά συνέπεια με την ελληνική αρχιτεκτονική. Έχουμε πολλά παραδείγματα σύγχρονων αψίδων οι οποίες είναι φανερά επηρεασμένες από τις Ρωμαϊκές αψίδες, με κύρια παραδείγματα, την πιο γνωστή ίσως αψίδα στον κόσμο, την αψίδα του Θριάμβου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στο Παρίσι, το Siegestor στο Μόναχο, την Αψίδα στην Πλατεία Washington, την Αψίδα του Wellington στο Λονδίνο, ακόμα και την αψίδα του θριάμβου, στο Pyongyang, στη Βόρεια Κορέα.

133. Arc de Triomphe, Παρίσι

134. Siegestor, Μόναχο

135. Αψίδα του Washington, Μανχάταν

136. Wellington Arch, Λονδίνο

137. Αψίδα του Θριάμβου, Pyongyang

Οι Ρωμαϊκές αψίδες αποτελούσαν και αποτελούν ακόμα και σήμερα σημείο αναφοράς στις πόλεις στις οποίες βρίσκονται προσελκύοντας αρχιτέκτονες, ιστορικούς μέχρι και τον απλό κόσμο ο οποίος θαυμάζει τόσο το μεγαλείο τους όσο και τις λεπτομέρειές τους. Για αυτό το λόγο οι αψίδες θα είναι πάντα από τα πιο σημαντικά μνημεία του παγκόσμιου πολιτισμού μας, καθώς πλέον δεν αποτελούν μόνο Ρωμαϊκό στοιχείο ούτε και φανερώνουν τους θριάμβους μόνο των Ρωμαίων,

αλλά και άλλων σημαντικών ανθρώπων οι οποίοι πέρασαν από την παγκόσμια ιστορία. Η ξεχωριστή αρχιτεκτονική των αψίδων θα συνεχίσει να υπάρχει και θα εξελίσσεται συνέχεια, καθώς οι θριαμβευτικές αψίδες είναι μνημεία τα οποία ελκύουν τον κόσμο, μνημεία τα οποία τραβάνε τα βλέμματα και προκαλούν μεγάλες εντυπώσεις. Ξεκίνησαν από αψίδες με μόνο μία καμάρα και χωρίς ανάγλυφα και σχετικά μικρό μέγεθος. Ενώ αργότερα δημιουργήθηκαν αψίδες, όπως του Σεπτίμιου Σεβήρου, του Κωνσταντίνου και του Γαλέριου οι οποίες φανερώνουν την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους. Οι καμάρες από μία γίνανε παραπάνω από τρεις, τα άδεια σημεία των αψίδων διακοσμήθηκαν με ανάγλυφες παραστάσεις και το μέγεθος τους μεγάλωσε σημαντικά. Ο αρχιτεκτονικός τύπος της Ρωμαϊκής αψίδας συνέχισε (όπως είπαμε) να εξελίσσεται, ακόμα και μετά το τέλος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, γεγονός που μας έδωσε θαυμαστές, παγκόσμια, αρχιτεκτονικές δημιουργίες στη νεότερη εποχή.

→

138, 139. Η αψίδα του Αυγούστου και η αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΑΨΙΔΕΣ 1. Μπούρας Θ. Χαράλαμπος, Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Εκδ. Συμμετρία, Αθήνα 1999 2. Ρωμαϊκή Αρχιτεκτονική, http://www.matia.gr/library/ebook02_09/002.html 3. Ρωμαϊκή Τέχνη, http://www.istoriatexnis.1sweethost.com/romaiki.htm 4. Architecture, Roman, http://egghead.psu.edu/~ma_tapps/arch/roman.html

ΟΙ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΝΕΣ ΑΨΙΔΕΣ 1. Kleiner S. Fred, A History of Roman Art, Εκδ. Thomson/Wadsworth, Belmont, CA 2007 2. Kleiner S. Fred, A History of Roman Art: Enhanced Edition, Εκδ. Thompson/Wadsworth, Belmont, CA 2010 3. Sear Frank, Roman Architecture, Εκδ. Routledge, London 1998 4. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Augustus,_Rome, Arch of Augustus 5. http://en.wikipedia.org/wiki/Aosta, Arch of Augustus, Aosta 6. http://en.wikipedia.org/wiki/Fano#Main_sights, Arch of Augustus, Fano 7. http://en.wikipedia.org/wiki/Rimini#Main_sights, Arch of Augustus, Rimini

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΔΡΟΥΣΟΥ 1. http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/romanurbs/archdr usus.html, Arch of Drusus 2. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Drusus, Arch of Drusus

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΤΙΤΟΥ 1. Sear Frank, Roman Architecture, Εκδ. Routledge, London 1998 2. http://www.inrometoday.it/phototour/romanforum/titusarch/index.htm, Arch of Titus 3. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/R oma/Rome/_Texts/PLATOP*/Arcus_Titi.html, Arcus Titi 4. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus, Arch of Titus 5. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus, Arch of Titus 6. http://www.ancientworlds.net/aw/Article/616327, Forum Romanum: The Arch of Titus

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΤΡΑΙΑΝΟΥ 1. 2. 3. 4.

Sear Frank, Roman Architecture, Εκδ. Routledge, London 1998 http://beneventum.weebly.com/arch-of-trajan.html, Arch of Trajan http://beneventum.weebly.com/arch-of-trajan.html, Arch of Trajan http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea, Arch of Trajan

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΣΕΠΤΙΜΙΟΥ ΣΕΒΗΡΟΥ 1. Brilliant Richard, The Arch of Septimius Severus in the Roman Forum, Εκδ. Penn State University Press, Pennsylvania 1987 2. Ramage H. Nancy & Ramage Andrew, Roman Art: Romulus to Constantine, Εκδ. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ 2009 3. Kindersley Dorling, Ρώμη, από τη σειρά Οδηγοί του Κόσμου, Εκδ. Καθημερινή 4. http://sights.seindal.dk/sight/161_Arch_of_Septimius_Severus.html, Arch of Septimius Severus 5. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/R oma/Rome/_Texts/PLATOP*/Arcus_Septimii_Severi.html, Arcus Septimii Severi 6. http://www.livius.org/ro-rz/rome/rome_arch_severus1.html, Rome: Arch of Severus 7. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Septimius_Severus, Arch of Septimius Severus 8. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus, Arch of Septimius Severus

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΗΝΟΥ 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Gallienus, Arch of Gallienus 2. http://www.livius.org/ro-rz/rome/rome_arch_gallienus.html, Rome: Arch of Gallienus

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 1. Ramage H. Nancy & Ramage Andrew, Roman Art: Romulus to Constantine, Εκδ. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ 2009 2. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine.html, Arch of Constantine 3. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-1.html, Reuse from older monuments 4. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html, Constantinian Art on the Arch 5. http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/R oma/Rome/Arch_of_Constantine/inscriptions.html, A monumental Inscription 6. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Constantine, Arch of Constantine

7. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus, Arch of Constantine

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΙΑΝΟΥ 1. http://www.livius.org/ro-rz/rome/rome_arch_janus.html, Rome: Arch of Janus Quadrifons 2. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Janus, Arch of Janus

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ 1. 2. 3. 4.

Sear Frank, Roman Architecture, Εκδ. Routledge, London 1998 http://www.stoa.org/athens/sites/archofhadrian.html, Arch of Hadrian http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1794, Πύλη του Αδριανού http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Hadrian, Arch of Hadrian

Η ΑΨΙΔΑ ΤΟΥ ΓΑΛΕΡΙΟΥ 1. Μακαρονάς Ι. Χαράλαμπος, Η Καμάρα, το θριαμβικό τόξο του Γαλέριου στη Θεσσαλονίκη, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1969 2. http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Arch%20Galerius/inf.htm, Ελληνικός Πολιτισμός, η Αψίδα του Γαλέριου 3. http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Arch%20Galerius/anaglyfa.ht m, Τα ανάγλυφα 4. http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Arch%20Galerius/Arch%20G alerius.Voreios%20Notios%20Pessos.htm, οι Πεσσοί 5. http://el.wikipedia.org/wiki/Αψίδα_του_Γαλέριου, Αψίδα του Γαλέριου 6. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_and_Tomb_of_Galerius, Arch of Galerius

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 1. http://fineartamerica.com/featured/arch-of-septimius-severus-in-rome-italypictus-orbis-collection.html 2. http://www.humanline.com/en/order/floor-plan-of-the-arch-of-septimiusseverus-antique-architectural-illustrations-165.html 3. http://www.humanline.com/en/order/floor-plan-of-the-arch-of-septimiusseverus-antique-architectural-illustrations-165.html 4. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch 5. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Septimius_Severus 6. http://en.wikipedia.org/wiki/Aosta 7. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Arco_d%C2%B4Augusto_Rimini.JPG 8. http://en.wikipedia.org/wiki/Susa_(Italy)#Main_sights 9. http://en.wikipedia.org/wiki/File:Fano,_arco_di_augusto_04.JPG 10. http://www.romancoins.info/VIC-Buildings.html 11. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Augustus,_Rome 12. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Drusus 13. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus 14. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus (μετά από περικοπή) 15. http://www.traveladventures.org/continents/europe/forum-romanum14.shtml (μετά από περικοπή) 16. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus (μετά από περικοπή) 17. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus 18. http://www.fangduffkahn.com/blog/2011/jul/25/roman-jews-and-the-arch-oftitus-0 19. http://employees.oneonta.edu/farberas/ARTH/images/109images/roman/imper ial_sculpture/arch_titus/titus_triumph.jpg 20. http://www.ancientworlds.net/aw/Article/616327 21. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Titus 22. http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea (μετά από περικοπή) 23. http://beneventum.weebly.com/arch-of-trajan.html 24. http://beneventum.weebly.com/arch-of-trajan.html 25. http://www.vroma.org/images/raia_images/Arch_Trajan_attic.jpg (μετά από περικοπή) 26. http://www.vroma.org/images/raia_images/Arch_Trajan_attic.jpg (μετά από περικοπή) 27. http://www.studyblue.com/notes/note/n/3-trajan/deck/2684880 (μετά από περικοπή) 28. http://www.studyblue.com/notes/note/n/3-trajan/deck/2684880 (μετά από περικοπή) 29. http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea (μετά από περικοπή) 30. http://www.online-utility.org/image/ImageCache?file=6/6b/BeneventoArch_of_Trajan_from_North.jpg/800px-BeneventoArch_of_Trajan_from_North.jpg (μετά από περικοπή) 31. http://www.studyblue.com/notes/note/n/3-trajan/deck/2684880 (μετά από περικοπή) 32. http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea (μετά από περικοπή) 33. http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea (μετά από περικοπή) 34. http://www.flickriver.com/photos/roger_ulrich/tags/corona/ 35. http://en.wikipedia.org/wiki/Porta_Aurea 62

36. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Septimius_Severus 37. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 38. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 39. http://sights.seindal.dk/photo/8266,s161.html (μετά από περικοπή) 40. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 41. http://sights.seindal.dk/photo/8265,s161.html 42. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 43. http://sights.seindal.dk/photo/7853,s161.html (μετά από περικοπή) 44. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 45. http://sights.seindal.dk/photo/7854,s161.html (μετά από περικοπή) 46. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 47. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 48. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus 49. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus 50. http://www.coinarchives.com/a/results.php?search=Caracalla+AE30++Syd+484-Howgego12+Cappadocia%2C+Caesarea.&s=1&results=100 51. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Septimius_Severus 52. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Gallienus (μετά από περικοπή) 53. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Gallienus (μετά από περικοπή) 54. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Gallienus 55. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Constantine 56. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Constantine 57. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Constantine (μετά από περικοπή) 58. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 59. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 60. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 61. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή)

62. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 63. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 64. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 65. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Constantine (μετά από περικοπή) 66. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 67. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 68. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 69. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 70. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 71. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 72. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus 73. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 74. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-5.html 75. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 76. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 77. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 78. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 79. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 80. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 81. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 82. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 83. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 84. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html(μετά από περικοπή) 85. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html(μετά από περικοπή) 86. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή)

87. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 88. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 89. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 90. http://sights.seindal.dk/sight/299_Arch_of_Constantine-2.html (μετά από περικοπή) 91. http://www.digitalimages.net/Gallery/Scenic/Rome/Forum/Arches/arches.html#Arch-ofSeverus (μετά από περικοπή) 92. http://commons.wikimedia.org/wiki/Arco_di_Giano 93. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Janus 94. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Janus 95. http://commons.wikimedia.org/wiki/Arco_di_Giano (μετά από περικοπή) 96. http://commons.wikimedia.org/wiki/Arco_di_Giano 97. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Hadrian 98. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Hadrian 99. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Hadrian 100. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Hadrian 101. http://el.wikipedia.org/wiki/Αψίδα_του_Γαλέριου 102. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_and_Tomb_of_Galerius 103-131. http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Arch%20Galerius/Arch%20Galer ius.Voreios%20Notios%20Pessos.htm 132. http://el.wikipedia.org/wiki/Αψίδα_του_Γαλέριου 133. http://en.wikipedia.org/wiki/Arc_de_Triomphe 134. http://en.wikipedia.org/wiki/Siegestor 135. http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Arch 136. http://en.wikipedia.org/wiki/Wellington_Arch 137. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Triumph_(Pyongyang) 138. http://en.wikipedia.org/wiki/Susa_(Italy)#Main_sights 139. http://en.wikipedia.org/wiki/Arch_of_Septimius_Severus