DIMENSION 27 - NL by dimension magazine

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY JAARGANG 7 JAN-FEB-MAA 2013-N27

DIMENSION Intelligent compact - Architect Van Schuylenbergh - © foto: Jan Caudron

architect@home Dehullu architecten cvba - “Bouwen moet een geestig avontuur zijn” • STAD IN BEELD Bart Somers, burgemeester van Mechelen - “De droom maakt veel mogelijk” • INTERVIEW Oki Sato (Nendo): “Ontwerpen gaat over emoties” • techniek Groepswonen: een collectief “ja”? • Specialist aan het woord Samenwerken op zelfstandige basis: waarmee moet u rekening houden?

Afgiftekantoor 1099 Brussel X - P602602 - Driemaandelijks tijdschrift - Verantwoordelijke uitgever: Filip Cossement - Bld. des Canadiens 118 - B-7711 Dottignies

® Geschikt voor een waaier aan gevelafwerkingen.

Signum - Gent

Wilt u uw klanten tot 25% laten besparen op hun energiefactuur? Maak dan zeker kennis met het buitengevelisolatiesysteem met Powerwall®, een nieuw concept voor nieuwbouw en renovatie. De ultradunne Powerwall® gevelisolatie zorgt dankzij zijn uniek tand en groef kliksysteem voor een duurzaam en efﬁciënt doorlopend isolatieschild met hoog rendement. In combinatie met een regelbaar bevestigingssysteem kan het worden gebruikt met een brede waaier aan gevelafwerkingen zoals sidings, steenstrips, leien, pannen, zink, hout en vezelcementplaten. Kortom, een muur met power!

Meer info over Powerwall® of andere producten van Recticel Insulation? Surf naar www.recticelinsulation.be sttan s tan nd 4 4-- 42 42 0

Recticel Insulation - Tramstraat 6 - 8560 Wevelgem Tel. +32(0)56 43 89 43 - recticelinsulation@recticel.com

DIMENSION

VOORWOORD

In primeur: hét woord van 2013

HELPDESK

ARCHITECT@HOME 06

Bert & Philippe Dehullu - Dehullu architecten cvba

TECHNIEK 13 49

Groepswonen: een collectief “ja”? Duurzaam wonen en bouwen

STAD IN BEELD Bart Somers, burgemeester van Mechelen: “De droom maakt veel mogelijk”

DOSSIER Intelligent compact Invisible: De kunst van het maximaal minimaal aanwezig zijn

28 57

REPORTAGES Eternit: Melodie: één geavanceerde holle pan in twee formaten Audiogids en website promoten architectuur in Brussel FAKRO: Wooncomfort in de loftsfeer Maene: Transparante balustrades zien uit op Galgenweel BTicino: Domotica à la carte

34 46 53 54 62

INTERVIEW Oki Sato (Nendo): “Ontwerpen gaat over emoties”

SPECIALIST AAN HET WOORD ACTUA MEDIA & BEURS News

49 26 / 36 68 72 & 76 81

Vindt u de vergrijzing een theoretisch vraagstuk? Dan heb ik enkele hallucinante cijfers voor u opgesnord. Volgens het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg KCE zijn er tot 2025 jaarlijks 1.600 tot 3.500 extra plaatsen nodig voor de opvang van senioren met een residentiële zorgbehoefte. Daarbij is het hoogste cijfer meteen ook het meest realistische. Omgekeerd nam het aanbod het voorbije decennium jaarlijks slechts met 790 plaatsen toe. Hoe dichten we die kloof? Volgen we het Duitse voorbeeld en exporteren we oma en opa naar centra in Hongarije, Slowakije en Tsjechië? Zorgwonen zou wel eens hét woord van 2013 kunnen worden. Uiteraard bestaat er geen mirakeloplossing voor het hierboven geschetste probleem, maar dringt een batterij aan maatregelen zich op. Mensen kunnen langer thuis wonen als hun woning is aangepast en zij kunnen terugvallen op mantelzorg of op een professioneel georganiseerde dienstverlening. Dag- en kortverblijven kunnen uitkomst bieden bij tijdelijke problemen of voor ademruimte zorgen. Serviceflats kunnen een verminderde autonomie verzoenen met zelfstandig wonen. Nieuwe vormen van groepswonen kunnen ongekende perspectieven openen. Maar hoe je het ook draait of keert, er zijn veel extra woonzorgcentra nodig. Hoe de bouw of uitbreiding van die WZC’s te rijmen valt met de prangende budgettaire toestand van de overheid en de gemeenten, is een andere vraag. Optimisten maken zich sterk dat, als de vraag maar groot genoeg is, de markt vanzelf in een aanbod voorziet. Maar velen zetten zich schrap tegen een verdere commercialisering van de ouderenzorg, omdat die zou kunnen leiden tot kwaliteitsverlies of tot zorgwonen met twee snelheden. Een spoor dat dan weer door architecten met argusogen wordt bekeken, is de DBFM-formule. Na de ervaringen met de Vlaamse Scholen van Morgen en vergelijkbare plannen in Wallonië die daar nog tijdig werden afgeblazen, staan we immers ronduit sceptisch tegenover een dergelijke aanpak. Door eindeloos gepalaver zijn het in Vlaanderen scholen van overmorgen geworden. De architectencontracten om die scholen te bouwen, lijden aan een morbide vorm van obesitas. De resultaatsverbintenissen die de architect moet aangaan, zijn een scheermesscherp zwaard van Damocles. Die fouten uit het verleden mogen we onder geen beding herhalen. Steeds opnieuw hetzelfde doen, maar toch een ander resultaat verwachten, is volgens Einstein de definitie van waanzin. We kunnen ons alleen maar bij diens visie aansluiten. Architect Danny Windmolders Nationaal voorzitter NAV

DIMENSION

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

Helpdesk 01

Ik ben gecontacteerd om een bouwaanvraag uit te tekenen voor een verbouwing die al volledig klaar is. De verbouwing is echter niet met een aannemer gebeurd. Het gaat dus enkel over een regularisatie. Moet ik dan een verzekering nemen? Uiteraard! Immers, elke architect moet zijn aansprakelijkheid door een verzekering laten dekken, met inbegrip van de tienjarige aansprakelijkheid, die verbonden kan worden wegens de handelingen die beroepshalve gesteld worden.

Periodiciteit Driemaandelijks Redactie Philip Declercq Staf Bellens & Colette Demil FCOmedia - redactie@fcomedia.be - T 056 77 13 10 Reclame - advies FCOmedia - Katja Wijffels Boulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies 0473 86 59 70 - F 056 77 13 11 katja.wijffels@fcomedia.be

Elke beroepsactiviteit, en dus ook de opmaak van een regularisatieaanvraag, moet dus verplicht worden verzekerd. Dit betekent dat ofwel dit project aangegeven moet worden in de abonnementspolis. Sommige verzekeraars voorzien hiervoor een apart vak in de jaarlijkse aangifte. Ofwel kan ervoor geopteerd worden om een specifieke polis af te sluiten, de zogenaamde polis enige werf.

Verantwoordelijk uitgever FCOmedia - Filip Cossement Boulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies

Tot slot zal de architect belast met een dergelijke opdracht de nodige voorzichtigheid aan de dag leggen. Temeer omdat de verbouwing in dit geval niet door een aannemer werd uitgevoerd en er dus geen controle is gebeurd op deze werken. Het volstaat niet om de huidige situatie van het pand over te nemen in de plannen voor de regularisatieaanvraag. Indien de verbouwing bv. problemen kent op het vlak van stabiliteit of veiligheid, dan moet de architect dit laten aanpassen. Bij twijfel zal een voorzichtig architect dus onderzoek laten uitvoeren naar de fundering, het dak,… Hij mag immers niet uit het oog verliezen dat hij diegene is die de aansprakelijkheid draagt voor deze opdracht.

In samenwerking met

Michel Van Droogenbroek, CEA-Belgium

Vormgeving marieke.veys@fcomedia.be

Directeur Bart Verstraete - T 02 212 26 99 de associatie van interieurarchitecten association des architectes d’intérieur

Dimension wordt ook verstuurd naar interieurarchitecten - AINB

Version française sur simple demande de associatie van interieurarchitecten

In appartementen voorzien wij kokers voor nutsvoorzieningen en rookgasafvoeren. Maar kunnen rookgasafvoeren in dezelfde koker voorzien worden als andere nutsvoorzieningen?

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op

Ja, dat mag, mits het respecteren van enkele voorwaarden:

association des architectesook, d’intérieurzonder voorafgaande schriftelijke toestemming welke wijze

van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Voor de inhoud van de advertenties zijn enkel de adverteerders aansprakelijk. De uitgever erkent geen enkele verplichting tot opname van aangeboden advertenties.

DIMENSION

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

1. De rookgasvoerende buis/leiding is afgeschermd van de andere leidingen, riolering, ontluchting, elektriciteit, e.a. door middel van een constructie met een brandweerstand van minstens 30 minuten (brandweerstand loopt op tot 120 min afhankelijk van de hoogte). Dus meestal gebruiken we een

HELPDESK

concentrisch systeem (buitenkant metaal, binnenbuis kunststof). Een CLV schouw (met CE keur!) voldoet onmiddellijk aan deze voorwaarde. 2. Een afscherming van de rookgasbuis/rookgasflexibel (voor condenserende toestellen) is niet nodig indien de koker een onder- en bovenverluchting heeft van minstens 50 cm², of de koker doet dienst als luchttoevoer voor de stookketels (CLV of toestellen C93 opgesteld), of de koker doet dienst als afvoer van ventilatielucht of vervuilde lucht. Deze voorwaarden komen uit de NBN D 51-003 (voor aardgas) en de NBN B 61-002, aangevuld met de aanbevelingen uit het technisch dossier ”De renovatie van schoorstenen bij vervanging van oude toestellen door gascondensatietoestellen” CERGA 2012. Patrik De Paep, Sapiteur & zaakvoerder De Paep Services

Wanneer er geen expliciete afspraak wordt gemaakt tussen het architectenbureau/de zaakvoerder en de zelfstandige medewerker zouden de auteursrechten (voorontwerp/details/…) toekomen aan die medewerker, ook al is het een project van het architectenbureau/de zaakvoerder. Klopt dit? De vraagsteller is inderdaad correct. De auteurswet voorziet dat elk auteursrecht in principe ontstaat bij een natuurlijke persoon, niet bij een rechtspersoon (een vennootschap of vereniging). In het kader van een samenwerking betekent dit dat de auteursrechten ontstaan bij de natuurlijke persoon die het werk gecreëerd heeft. De opdrachtgevende vennootschap kan pas eigenaar van deze rechten worden indien die rechten contractueel worden overgedragen. Ten aanzien van natuurlijke personen (werknemers, zelfstandige medewerkers) moet die overdracht vastgelegd zijn in een schriftelijk document. Dat kan een afzonderlijk document zijn maar net zo goed een bepaling in de arbeids- of zelfstandige samenwerkingsovereenkomst. Voor werknemers kan de regeling zelfs vervat zitten in het arbeidsreglement. Aan de opmaak van die clausule wordt trouwens best de nodige aandacht besteed. Een andere regel uit het auteursrecht is immers dat alle onduidelijke bedingen geïnterpreteerd worden in het voordeel van de auteur, te weten in die zin waarin deze zo weinig mogelijk rechten afstaat. Dat dit ver kan gaan, mag geïllustreerd worden door de vaststelling dat in auteurs-

contracten de term “overdracht” niet altijd “verkoop” betekent, maar evengoed “licentie” kan betekenen, in welk geval de rechten niet volledig vervreemd zijn en mogelijk kunnen teruggenomen worden. Op het voorgaande is nog wel één uitzondering. Als auteur wordt vermoed te zijn: diegene die met zijn naam of het letterwoord waarmee hij herkenbaar is op het werk voorkomt. De rechtspraak aanvaardt dat ook rechtspersonen van dit vermoeden gebruik kunnen maken en zo “auteur” kunnen worden. Het blijft echter een lapmiddel omdat altijd het tegenbewijs van dit vermoeden geleverd kan worden. Een contractuele regeling dringt zich dus op. Geert Philipsen, GSJ advocaten

De betalingstermijn op de facturen van de aannemer is zeer kort (15 dagen). De aannemer legt de werken stil telkens de betalingstermijn van de openstaande factuur overschreden wordt. Kan dit zomaar? De aannemer zou onmiddellijk de werken stilleggen wanneer er bijvoorbeeld één dag te laat wordt betaald. Dit is onaanvaardbaar. De aannemer maakt recht van een zogenaamd opschortingsrecht. Hij dient zijn eigen verplichtingen niet uit te voeren wanneer de bouwheer zijn verplichting niet uitvoert. De mogelijkheid om zich te beroepen op een opschortingsrecht (een zogenaamde exceptie van niet-uitvoering) kan volgens mij alleen maar met voorafgaande ingebrekestelling en dient tevens te geschieden met eerbiediging van de ‘goede trouw’. Dat laatste wil zeggen dat de aannemer niet voor een kleine en onbelangrijke betalingsachterstand de werken kan stilleggen. Dit is zeker het geval wanneer men let op de uiterst korte betalingstermijn - de gebruikelijke termijn is minstens 30 dagen - en wanneer de bouwheer in het verleden steeds tijdig heeft betaald Christophe Lenders, GSJ advocaten

De NAV helpdesk heeft als doel eerstelijnsvragen van zijn leden op te lossen binnen een redelijke termijn van enkele dagen. NAV doet in dit kader beroep op een netwerk van adviseurs en specialisten: architecten, UNIZO/FVIB, SBB Accountants & Adviseurs en het advocatenkantoor Goossens-Sebreghts-Jacqmain en het adviesbureau VEKMO. NAV en de beantwoorders zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud en interpretatie van de antwoorden. DIMENSION

@HOME

Bert & Philippe Dehullu – Dehullu architecten cvba

“Bouwen moet een geestig avontuur zijn”

DIMENSION

In Harelbeke, een gemeente in de slagschaduw van Kortrijk, werkt architect Philippe Dehullu al enkele decennia aan een geconcentreerde maar mooie portfolio onder het motto ‘bouwen moet een geestig avontuur zijn’. Sinds vijf jaar krijgt die portfolio overwegend gestalte via een nieuwe vennoot in de cvba, namelijk zijn zoon Bert, die in 1999 afstudeerde aan de UGent als ingenieur-architect. Een dubbelgesprek.

@HOME

Bert Dehullu: “Ik heb voor een universitaire opleiding gekozen vanuit een sterke interesse voor wetenschap en techniek, terwijl ik toch het creatieve luik niet wou opgeven. Zo kom je al snel in de architectuur terecht. Bouwen is ook een heel dankbare bezigheid, omdat je iets kunt realiseren dat gedeeltelijk van je eigen hand is. Na mijn studies heb ik stage gedaan bij het Gentse ingenieursbureau G. Dervaux, waar ik nadien als zelfstandige medewerker aan de slag ben gebleven. Daar heb ik heel wat technische knowhow onder de knie gekregen, maar het echte ontwerpen kwam minder aan bod. Op zeker ogenblik staken die creatieve kriebels weer de kop op. Vanaf 2005 sprong ik af en toe in op het bureau van mijn vader. In 2007 hebben we de samenwerking dan een officiëler karakter gegeven door een instap in de coöperatieve vennootschap. Maar dat was dus zeker niet gepland toen ik aan mijn studies begon. Ik heb voor ingenieur-architect gekozen omdat zo nadien nog alle opties open bleven.” Philippe Dehullu: “Een keuze die ik alleen maar kan toejuichen. Je kunt beter eerst elders de lucht gaan opsnuiven voor je onder de vleugels van je vader belandt. Naast de twee vennoten telt ons bureau vandaag een architect-assistent in loondienst, een zelfstandige medewerkster en een jonge ingenieur-architect die zijn stage hier heeft volbracht en voorlopig blijft. Voor privéwoningen staan we zelf in voor de stabiliteit en voor alle technieken. Als de opdrachtgever dat wil, verzorgen we ook de interieurinrichting. Qua workload waren we tot nog toe verwend, maar stilaan laat het gebrek aan economisch vertrouwen zich voelen. In het verleden vormden privéopdrachten onze basis, en hadden we af en toe grotere opdrachten die dan jaren in beslag namen. Stilaan lijkt dat omgekeerd te worden. De kostprijs van bouwgrond en van het bouwen zelf speelt natuurlijk ook een rol. De trend naar renovatie zet zich steeds sterker door. Het gevolg is dat we in de toekomst meer aan prospectie zullen moeten doen, iets wat wij eigenlijk niet gewoon zijn.”

De nieuwe wind Veranderde er veel in het architectenbureau door de intrede van een jonge wolf? Bert Dehullu: “Op het ingenieursbureau heb ik uiteraard veel opgestoken over de organisatie van een bureau. Daarvan is hier een aantal zaken geïmplementeerd, vooral op het vlak van informatica en lay-out.” Philippe Dehullu: “De grootste verandering is voor mij het ontwerpmatige, dat ik volledig in handen van Bert heb gegeven. Mijn huidige bijdrage spruit vooral voort uit mijn ervaring. Ik doe het beheer van de zaak, neem de administratieve en technische aspecten van de projecten op mij zoals de bestekken en de administratieve beschrijvingen, en stuur mee het ontwerp waarvoor de jonge garde de basis legt. Dat beheer mag je niet onderschatten. Onlangs hebben we bijvoorbeeld ons contract grondig moeten herzien omdat de registratie van de aannemer geschrapt is en je als architect voortaan voor elke betaling moet nakijken of de facturerende aannemer in orde is met zijn sociale en fiscale verplichtingen.”

Philippe Dehullu: “Je kunt beter eerst elders de lucht gaan opsnuiven voor je onder de vleugels van je vader belandt.”

Lage-energiewoning in Avelgem DIMENSION

Bert Dehullu: “Onze schaal biedt het voordeel dat de vaste kosten beperkt blijven, terwijl wij dankzij de bundeling van knowhow en ervaring toch grotere projecten aan kunnen. Wij kunnen ook heel snel overleggen, wat ons een grote flexibiliteit geeft. Voor mij persoonlijk is het natuurlijk een enorm voordeel dat ik niet van nul moest beginnen en meteen in een bestaand en goed draaiend bureau kon instappen. Vandaar ook de geleidelijke instap, waarbij ik de eerste twee jaar een zelfstandig medewerker was net als de anderen.”

@HOME

Jan Yperman ziekenhuis, Ieper Voor de derde fase van de renovatie van het stadhuis van Harelbeke creëerden Dehullu architecten een nieuwe centrale inkom, die aan de buitenzijde is afgewerkt met solid surface. Een primeur, want dit was het eerste openbaar gebouw in België dat zo werd afgewerkt.

“Waar je de inbreng van Bert ook goed ziet, is aan onze website. Hij heeft resoluut het gros van het oudere werk vervangen door recentere projecten, waar ik voordien geneigd was om toch maar alles te tonen. Verder ligt sinds zijn komst onze portfolio bij het Team Vlaams Bouwmeester en doen we wel eens mee aan een wedstrijd als de opdracht ons interesseert. Via een vriend van Bert die daar vennoot is, hebben we onlangs samen met het architectenbureau NuvolaB uit Firenze deelgenomen aan een Open Oproep. Ten slotte komen we nu naar buiten onder de naam Dehullu architecten, waar we vroeger Dehullu & partners architecten waren.”

Samen werken en samenwerken Werd de intrede door alle medewerkers op gejuich onthaald?

DIMENSION

Philippe Dehullu: “De cvba telde drie vennoten, zoals wettelijk voorgeschreven: ikzelf, een collega die als stille vennoot optreedt en voor wie ik hetzelfde doe in zijn vennootschap, en een derde architect met wie ik al vele jaren samenwerkte. Toen het plan op tafel kwam dat Bert zou instappen, concludeerde die derde vennoot dat hij hier geen toekomst meer

Bert Dehullu: “Onze schaal biedt het voordeel dat de vaste kosten beperkt blijven, terwijl wij dankzij de bundeling van knowhow en ervaring toch grotere projecten aan kunnen.” had en is hij uit de vennootschap gestapt. Voor de rest is alles zonder wrijvingen verlopen.” “Naast Bert heb ik nog twee dochters, zodat ik ook familiaal een regeling moet treffen. Daar ben ik momenteel mee bezig. Wij proberen een waarde te kleven op de vennootschap zodat wij de teller voor de drie op nul kunnen zetten. Een moeilijke oefening, te meer daar Bert nog niet zo lang geleden zelf heeft gebouwd en dus ook financieel een beetje op zijn tellen moet letten.”

Levert de dagelijkse samenwerking tussen vader en zoon nooit moeilijke momenten op? Bert Dehullu: “Nee, we hebben nog nooit fundamentele meningsverschillen gehad. Wat soms wel een dubbelhartig ge- »

AUDIO VIDEO 2-DRAADS

SFERA

TWEE GEZICHTEN ÉÉN UNIEK ELEKTRONISCH HART DE NIEUWE STANDAARD IN VIDEOPARLOFONIE

Unieke geïntegreerde dag/nacht-camera ‘s nachts perfecte beeldkwaliteit Toegangscontrole via code, badge en fingerprint Energiebesparend moduleverlichting met sensor Vandalismebestendig robuust, IP 54 en IK 10

@HOME

voel geeft, is dat je wordt bekeken als de zoon van. Je moet je voornaam waar maken.” Philippe Dehullu: “Dat loopt wel los. Hij onderhandelt vandaag de meeste contracten, en aan de telefoon begint iedereen steeds meer naar Bert te vragen. Uiteraard zijn er af en toe wel eens discussies, maar die gaan dan over zaken als materiaalkeuze, nooit over essentiële dingen. Discussies zijn vooral bedoeld om goed en degelijk werk te leveren, want ik vind dat bouwen een geestig avontuur moet zijn. Maar als het over architectuur gaat, zal ik zelden of nooit tussenbeide komen.”

Klaar voor de toekomst Hoe zie jij de toekomst van het bureau, Bert?

DIMENSION

Bert Dehullu: “Veel hangt natuurlijk af van de opdrachten die je kunt verwerven, maar de huidige schaal zou ik graag behouden. Ook de huidige 30/70 verdeling aan workload tussen openbare en particuliere opdrachten, lijkt mij een prima mix. Duurzaamheid staat in ieder geval hoog op de agenda. We proberen voor te blijven op de normen. Daarvoor moeten we in teamverband zoveel mogelijk knowhow verwerven en bijscholing volgen. Wat materialen en bouwsystemen betreft, sluiten wij niets uit. Maar je moet wel goed uitkijken met je aansprakelijkheid, zeker als je atypisch of vernieuwend te werk wilt gaan. Energie, ventilatie, akoestische normen, brandvoorschriften, de stedelijke bouwverordeningen: je moet zoveel zaken in de gaten houden dat je er nooit mag van uitgaan dat het wel goed zal zijn. Vandaar dat ik ook geregeld met vroegere studiemakkers samen zit om eens van elkaar te horen hoe iedereen het in zijn beroepspraktijk aanpakt. Je kunt onmogelijk zelf alles weten.”

Woning in Ledegem.

Hebben jullie ooit problemen gehad met jullie aansprakelijkheid? Philippe Dehullu: “Wij zijn goede klanten voor onze verzekeraar. Er is eens een betwisting geweest rond de akoestiek in luxeappartementen, maar uiteindelijk bleek dat we beantwoordden aan de toen nog geldende oude norm.” Bert Dehullu: “Akoestiek wordt een belangrijk aandachtspunt, want mensen stellen steeds strengere eisen. Vroeger werd dat aspect steevast ergens op het einde van de rit in

@HOME

Bij het Cartesiaans rechtlijnige nieuwe ziekenhuis AZ Groeninge in Kortrijk van OSAR en BaumschlagerEberle tekenden Dehullu architecten een speels vormgegeven auditorium waar het ziekenhuis vanaf 2014 interne opleidingen zal verzorgen en waar ook de scholen terechtkunnen. Op dezelfde site verbouwen zij tegen 2016 een oude hoeve tot therapeutisch centrum.

Tandartsenpraktijk in Kortrijk.

Jullie zijn ook actief in het buitenland? Philippe Dehullu: “Jaren geleden heb ik een vakantiewoning in de Zuid-Franse Alpen gebouwd voor een opdrachtgever van hier. Dat beviel mij zo erg dat ik er zelf een woning heb gebouwd. Intussen zijn daar al verschillende projecten uit

voortgevloeid. Het laatste was de restauratie van een 200 jaar oude hoeve in haar oorspronkelijke stijl. Maar over het algemeen aanvaarden wij geen projecten voorbij Antwerpen of Brussel, tenzij het om een belangrijke opdracht gaat. Zo zijn we voor een opdrachtgever bezig met de renovatie en uitbreiding van een hoeve nabij Philippeville.” www.dehullu-architecten.be Redactie: Colette Demil en Staf Bellens © Projectfoto’s: Tim Van de Velde DIMENSION

beschouwing genomen, maar dan is het te laat. Als je er in de ontwerpfase al rekening mee houdt, volstaat dikwijls een reeks eenvoudige maatregelen om een goed resultaat te bekomen. Maar achteraf valt er nog weinig te remediëren.”

made in Belgium

GEÏNTEGREERDE OPLOSSINGEN

Grootste debiet warm water per m² vloeroppervlak HeatMaster® 35 TC - 70 TC - 85 TC Gasketel met dubbele functie Totale Condensatie zowel op verwarming als op sanitair warm water Superieur rendement Tank-in-Tank: korte opwarmtijden en minimum aan energieverlies dankzij warmtewisselaar met groot oppervlak

Grote primaire waterinhoud: ideaal voor bestaande installaties Nuttig vermogen: - HM 35 TC Aardgas 34.1kW Propaan 29.9kW - HM 70 TC 68.2kW - HM 85 TC 82.5kW Cascade-opstelling: onbeperkt in aantal

www.acv.com belgium.tertiair@acv.com

TECH

Wood Building Solutions

Structurele bouwplaten • Durélis® Vapourblock®: luchtdicht - dampremmend • RWH: luchtdicht - dampopen Isolerende houtvezelplaten • Onderdak • Bepleisterbare gevelisolatie • Akoestische ondervloeren • Flexibele isolatie (diktes 40 - 240 mm) Cellulose isolatie • isoﬂoc L • Lambda waarde λD = 0.039 W/(m.K)

Materialen en advies voor energiebewust bouwen met hout.

Structurele balken en I-Joists • I - Joists • LVL • LSL

Wenst u meer informatie, advies of stalen? Tel.: +32 (0)56 66 70 21 • mail: sales@spanotech.be

www.spanotech.be

Spanotech Dimensions 2012 - NL.i1 1

5/10/2012 13:27:08

TECHNIEK

Groepswonen zit in de lift. Er verrijzen steeds meer binnenstedelijke ontwikkelingen en nieuwe of uitbreidingwijken die via een groepsaanpak afwijken van de gebruikelijke verkaveling. Niet alleen de ruimtelijke schaarste en de nood aan verdichting spelen daarin een rol. Ook de behoefte aan een andere, warmere manier van samenleven en de overtuiging dat gegroepeerde duurzaamheid kan helpen om de vele uitdagingen klimaat, energie, water, grondstoffen - het hoofd te bieden, trekken mee de kar van het groepswonen. Maar hoe spring je als architect om met de collectieve voorzieningen in dergelijke woon-vormen?

©Art & Build

een collectief “ja”? Schets van het winnende stadsvernieuwingsproject rond de eco-wijk Promenade des Tilleuls in het centrum van Andenne. Wonen, werken en ontspanning worden verweven met groen, pleinen en een park. Belangrijk is de integratie van tien wooncomplexen met een variatie aan woontypologieën. Art & Build realiseert

©Art & Build

het project in samenwerking met Frédéric Haesevoets Architecture.

» DIMENSION

In feite moeten we een onderscheid maken tussen groepswonen en gemeenschappelijk wonen. Dat laatste is gebaseerd op een bewust streven naar sociale interactie en gaat gepaard met gemeenschappelijke ruimtes. Traditionele appartementsblokken of woonerven vallen dus niet onder die noemer, hoewel er uiteraard wel gemeenschappelijke delen of voorzieningen kunnen zijn. In deze bijdrage maken we abstractie van dit onderscheid en concentreren we ons vooral op de collectieve voorzieningen. Collectiviteit start bij de omgeving en de inplanting. Collectieve voorzieningen zoals openbaar vervoer, scholen, kinderopvang, winkels en recreatie bepalen mee de woonkwaliteit en de mobiliteit. Maar het gaat verder dan dat. Verder kijken dan de plek en zelfs de opdracht is de boodschap, vindt Els Huigens van het bureau voor landschapsarchitectuur en stedenbouw Fris in het Landschap. “Soms heeft een omgeving of een straat behoefte aan een bepaalde functie die niet in het programma van de opdrachtgever zit. Dat moet je dan ontdekken en aangeven. Belangrijk zijn ook de kwaliteiten en het verhaal van het landschap. Hoe zit het met de aanwezigheid van groen en blauw, met het reliëf, met de bodemsamenstelling?”

Groepswonen

TECHNIEK

Schets van het aaneengesloten stadsdeelpark in de Clementwijk in Sint-Niklaas, waar spelen, sociaal contact, leefkwaliteit, bereikbaarheid, identiteit in verscheidenheid en een autoluwe omgeving centraal staan.

“Voor de duurzame Clementwijk in Sint-Niklaas, een uitbreiding van een bestaande woonwijk, hebben wij de woonvelden of bouwblokken op de bestaande bolakkers getekend en de grachten zoveel mogelijk behouden. Dat is positief voor de belevingswaarde en de natuurwaarde, en draagt bij tot een duurzaam integraal waterbeheer en de speel- en natuurwaarde. Het oppervlaktewater gaat via grachten en wadi’s naar een bestaand bufferbekken. Een logische aanpak die ook kostenbesparend werkt en een minimum aan riolering vergt. Bij dergelijke projecten zweren wij altijd bij een participatieve aanpak, waarin alle actoren meedenken, meepraten en meedoen, ook de mensen uit de omgeving en in de mate van het mogelijke de toekomstige bewoners. Zo creëer je een draagvlak, maak je ruimte voor meerdere visies en toon je metterdaad waarom bepaalde elementen zoals in dit geval de grachten en een veldwegel de moeite waard zijn om te behouden.”

Wijk vol slimme oplossingen

DIMENSION

De Clementwijk mikt op duurzaamheid en sociale cohesie en biedt wat collectiviteit betreft heel wat interessante oplossingen. Het uitgangspunt is een autoluwe wijk met veel leef- en speelstraten die volop ruimte bieden voor ontmoeting, en waarin het accent ligt op het openbaar vervoer en een fiets/ wandelnetwerk. Per bouwblok is er gebundeld parkeren, hetzij intern in het gebied, hetzij ondergronds. De afvalverzameling gebeurt via collectieve ondergrondse containers. Om sluikstorten te vermijden, wordt een registratiesysteem met badges geplaatst, een oplossing die ook bij inbreidingsprojecten van de stad Sint-Niklaas haar deugdelijkheid al bewezen heeft. Verder zijn er gezamenlijke autowasplaatsen en Cambio-autodelen. Voor het composteren zijn er in het aan te leggen grote, publieke park speciale plekken gereserveerd. Om alles in goede banen te leiden, zijn die toegankelijk op vaste uren en staat een compostmeester in voor de begeleiding. De compost zal worden gebruikt in het park, maar zou ook voor volkstuintjes kunnen worden benut. Het beheer van al deze zaken komt grotendeels in handen van de stad. Voor het

ophalen van het vuilnis zal die een beroep doen op een privébedrijf. Het beheer van het park zal zo extensief mogelijk en via een organisatie voor sociale tewerkstelling gebeuren, wat past in de sociale dimensie van het project. De Clementwijk zal hoofdzakelijk woningen (700 in totaal) omvatten. Door de verscheidenheid aan partners kunnen de doelgroepen variëren. Gezien het ruime draagvlak zijn er verder een kinderopvang gepland en een schooltje dat kan meegroeien met de wijk. Afhankelijk van de evolutie kunnen daar nog een buurtwinkel en diverse vormen van dienstverlening door bijvoorbeeld vrije of andere beroepers bij komen. Voor de woningen legden de partners - de stad, een privéontwikkelaar, twee sociale huisvestingsmaatschappijen en een intercommunale - in gezamenlijk overleg een beeldkwaliteitsplan vast waaraan architecten en bouwmaatschappijen zich moeten houden. In dit plan zitten richtlijnen die mikken op een harmonieus totaalbeeld maar ook op duurzaamheid. Zo is bijvoorbeeld bepaald dat de daken zuidgericht moeten zijn, zodat achteraf indien gewenst de zonne-energie kan worden ingezet als energiebron. De mogelijkheid van collectieve verwarming werd enkele jaren geleden onderzocht, maar toen niet weerhouden door de partners. Omdat de wijk in twee fasen wordt gerealiseerd, kan dat voor de tweede fase nog worden herbekeken in het licht van de toekomstige state-of-the-art technologie. Intussen kunnen eventueel per bouwblok collectieve oplossingen worden ingebracht. Niet alle oplossingen uit de Clementwijk zijn momenteel zomaar overal toe te passen. Zo leggen de meeste gemeenten op dat huishoudelijk afval individueel moet worden aangeboden voor ophaling. Ook een eigen collectieve afvalwaterzuivering behoort dikwijls niet tot de mogelijkheden. Om voldoende debiet in de bestaande rioolwaterzuiveringsinstallaties te bekomen, wordt een aansluiting op de bestaande riolering meestal verplicht voor het afvalwater. Een collectieve aanpak van het hemelwaterhergebruik is

TECHNIEK

Warm bij elkaar In duurzame wijken en inbreidingsprojecten wordt bijna consequent gekeken naar de mogelijkheid van collectieve verwarming en/of sanitair-warmwaterproductie op basis van hernieuwbare energie. De mogelijkheden zijn heel divers: warmtepompen, zonneboilers, WKK, warmte/koudeopslag (WKO), biomassa, een grondbuis, asfaltwarmte … In uitzonderlijke gevallen wordt gebruik gemaakt van restwarmte uit industriële of andere processen via de aansluiting op een warmtenet. In ons land zijn er warmtenetten in de haven van Antwerpen, Roeselare (MIROM), Gent, Brugge, Brussel, Louvain-la-Neuve, Luik Sart Tilman, Libin en Attert. Onder andere Nederlandse studies wijzen uit dat warmte/koudeopslag niet geschikt is voor woonwijken of appartementsgebouwen omdat de vraag naar warmte daar veel groter is dan die naar koude. Alleen door een combinatie met andere functies die wel om koeling vragen (bv. kantoorgebouwen, winkels, industrie) of door het bijladen van lokaal opgewekte warmte (bv. uit zonne-energie) komt energieopslag dan in aanmerking voor een collectieve toepassing. In het actieboek Habiter en quartier durable dat architect

Jean-Michel Degraeve van het Maison de l’Urbanité schreef op vraag van Waals minister voor duurzame ontwikkeling Jean-Marc Nollet (in pdf downloadbaar - zie kaderstuk) vinden we meerdere boeiende voorbeelden van collectieve systemen voor verwarming en/of de productie van warm tapwater. Een daarvan is Le Domaine des Pléiades in Visé, waar in totaal ruim 200 woningen, een school en een sporthal verwarmd zullen worden door een soort mini-warmtenet, namelijk een centrale kachel op houtsnippers. De kachel wordt aangevuld met individuele thermische zonnepanelen, en heeft een back-up in de vorm van een stookolieketel. De energie wordt verdeeld via een ondergronds leidingennet op de openbare ruimte, waarvoor een erfdienstbaarheid werd gecreëerd. Voor het beheer staat de installateur van het systeem in. Elke woning beschikt over een waterreservoir van 800 liter waarin de warmte voor de verwarming en het warm tapwater wordt opgeslagen. De zonnepanelen, 8 m² per woning, vullen in de zomer de vraag naar warm tapwater nagenoeg volledig in. Om te vermijden dat de centrale ketel moet draaien voor de kleine extra vraag, wordt er een elektrische bijverwarming geplaatst. Het systeem wordt gestuurd door een centrale computer, aangesloten op een miniweerstation. Digitale caloriemeters meten het verbruik per woning en zijn daar ter plekke ook op te volgen, zodat bewoners meteen hun gedrag kunnen aanpassen. Als verdere voordelen worden genoemd: de installatiekost, het rendement, het feit dat met houtsnippers wordt gestookt en niet met duurdere pellets, de

In Brugge ontsloten de architecten van Groep 3 Architectuurburo een terrein met een vervallen garage via een vier meter breed fietspad dat beantwoordt aan de voorschriften van de brandweer. Het herenhuis aan de straatzijde werd heringericht tot studentenkamers. Daarnaast kwam, iets dieper ingeplant, een kantoorgebouw met vooraan een ‘toren’ van vier niveaus en daarachter een laag gedeelte met dakterras en groendak. Achter het kantoorgebouw vonden de architecten plaats voor een rij van drie aaneengesloten huizen, drie losstaande woningen en een volume met twee gestapelde woningen. Onder de site zit een collectieve ondergrondse parking, zodat het maaiveld volledig autovrij bleef. De parking heeft een toegang onder de gestapelde woningen die het terrein achteraan afsluiten en is bereikbaar via het aangrenzende woonerf. Elke bewoner heeft vanuit de garage een toegang tot de eigen woning met op kelderniveau nog een berging. DIMENSION

daarentegen wel een aanrader. In woonerven met een duurzame en sociale insteek wordt dikwijls gewerkt met meerdere in elkaar overlopende reservoirs en een centrale distributie. Zo worden meteen tijdelijke pieken in het waterverbruik door een of meerdere bewoners afgevlakt, wat een gunstige invloed heeft op het leidingwaterverbruik.

Duurzame wijk in wording La Fontaine Saint Jean in Engis, een project van b²eco en het architectenbureau Artau.

mogelijkheid om de rookgassen centraal te filteren, de minimale nood aan transport van de brandstof. Uiteraard kunnen verwarming en warmwaterproductie ook van elkaar losgekoppeld worden en al dan niet centraal worden geproduceerd. Een interessant voorbeeld van een gedeeltelijke centrale productie van warm tapwater vinden we in de duurzame wijk Pic au Vent in Doornik, goed voor een veertigtal passiefen nulenergiewoningen. Daar wordt het warm tapwater voorverwarmd via een gemeenschappelijke installatie van thermische zonnepanelen. De bijverwarming gebeurt op gas, maar kan later eventueel worden overgeschakeld naar een hernieuwbare energiebron.

Gemeenschappelijke ruimtes

DIMENSION

Gemeenschappelijk wonen gaat altijd gepaard met een aantal gemeenschappelijke ruimtes. Voor de hand liggend zijn garages of carport, groene ruimte en een wasplaats. In cohousing, een specifieke vorm van gemeenschappelijk wonen waarvan er momenteel in heel het land nogal wat projecten in de pijplijn zitten, zijn er sowieso een gemeenschappelijke, dikwijls professionele keuken en een eetzaal, die de bewoners ook voor privéfeestjes kunnen gebruiken. Die zitten in een centraal huis waar ook andere functies kunnen worden ondergebracht zoals een thuiswerk-, zit-, muziek-, vergader-, atelier- of tv-ruimte, naast de gezamenlijke parking, fietsenberging en tuinberging. Over het algemeen wordt dat alles in een formule van mede-eigendom gegoten, net zoals in een appartementsgebouw. “De rol van de ontwerper in dergelijke projecten is cruciaal”, aldus Federico Bisschop van Cohousing Projects, een coöperatie die instaat voor de begeleiding van een groep bewoners die een cohousingproject willen opzetten en streeft naar een professionele aanpak en een geslaagde samenwerking met architecten en ontwikkelaars. “Gezamenlijk parkeren draagt bij tot een autoluw binnengebied en bevordert het sociaal contact. Hetzelfde geldt voor een goed ingeplante centrale brievenbus. Maar

TECHNIEK

evengoed moeten privétuinen voldoende privacy krijgen, moet de ontwerper rekening houden met de bezonning als hij bouwafstanden vastlegt, is er nood aan een logische interne circulatie en ga zo maar door.” Vanuit het engagement ontstaan vanzelf aansluitende initiatieven: autodelen, de gezamenlijke aankoop van enkele elektrische en kinderfietsen, boeken, dvd’s, gezelschapsspellen, werkmateriaal, tuinmateriaal et cetera.” Leidt dat niet tot problemen, bijvoorbeeld als er zaken stuk gaan? Federico Bisschop: “Maandelijks is er een algemene vergadering waar al dergelijke zaken worden besproken. Omdat de mensen elke maand samen zitten, gaat het er heel anders aan toe dan op de gebruikelijke jaarvergadering van de vereniging van mede-eigenaars in een appartementsgebouw, waar het alleen maar gaat om de verdeling van de kosten en alles dikwijls wordt voorgekauwd door een externe syndicus. Het principe dat beslissingen in consensus worden genomen, lijkt vele mensen niet werkbaar, maar in de realiteit verloopt dat erg vlot. Precies dat streven naar consensus voorkomt dat beslissingen meerderheid tegen minderheid worden genomen, waardoor het risico dreigt dat zaken op de spits worden gedreven. Een ander voordeel is de grote betrokkenheid. Waar het openbaar groen in een gewone verkaveling wordt overgedragen aan de gemeente, zit dat bij ons in de mede-eigendom en moeten de bewoners het zelf onderhouden. Dat creëert een veel grotere zorgzaamheid.”

Op zoek naar meer informatie over groepswonen? www.samenhuizen.be www.habitat-groupe.be www.cohousingplatform.be www.cohousingprojects.be www.copropriete.be http://nollet.wallonie.be/habiter-en-quartier-durableune-politique-d-habitat-pour-le-21e-si-cle

Duco Comfort System

DUCO at HOME

‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

De standaard voor woningventilatie Het Duco Comfort System garandeert een gezond en comfortabel binnenklimaat dankzij de CO2- en vochtmeting, direct bij de bron. De snelle en eenvoudige installatie zorgt mee voor een minimale investering, maar een maximaal rendement. De communicatie verloopt volledig draadloos, waardoor het systeem zich

freduc,vent

-16

0,75

tot

freduc,vent

E-peil

0,46

VEA

GEKEURD!

punten

-21

tot

punten

freduc,vent

DUCO OP ‘BATIBOUW’ 2013

1,00

Bezoek ons in paleis 12, stand 407 21 februari tot en met 3 maart We inspire at www.duco.eu

E-peil

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

ISOTEC® LINEA is een speciaal ontworpen paneel dat dienst doet als geïsoleerde draagstructuur voor metalen bekledingen op gevel en dak. Uniek aan ISOTEC® LINEA is de geïntegreerde metalen lat met speciale schroefuitsparing waardoor de panelen zonder voorboren kunnen worden vastgeschroefd. De metalen bekleding kan vervolgens meteen op het isolatiepaneel worden aangebracht. ISOTEC® LINEA maakt zo de isolatie van gevels en daken efficiënter en goedkoper.

HOME OF OXYGEN

perfect integreert bij zowel nieuwbouw als renovatie.

STAD IN BEELD

De Mechelse burgemeester Bart Somers is een spraakwaterval: erudiet, begiftigd met een duidelijk afgelijnde visie en vooral gedreven. “Stenen verleggen is een ding. Maar iets verleggen in de harten en geesten van de mensen, dat is de ultieme doelstelling als je aan politiek doet. Uiteraard wil ik als burgemeester sporen nalaten. Maar mijn voldoening haal ik vooral uit het feit dat, volgens de Vlaamse stadsmonitor, 15.000 Mechelaars die vroeger absoluut niet fier waren op hun stad, dat vandaag wel zijn.”

Bart Somers, burgemeester van Mechelen

DIMENSION

“De droom maakt veel mogelijk”

STAD IN BEELD

Een belangrijke vraag in een stad met een indrukwekkend onroerend erfgoed, dat u met veel kennis en liefde beschrijft in het boek waarin u vorig jaar uw visie op de toekomst van Mechelen uiteenzette. Bart Somers: “De liefde voor geschiedenis zit mij in het bloed. Mijn grootvader schreef de eerste Nederlandstalige stadsgids voor Brussel. Mijn vader schreef de eerste stadsgids voor Mechelen. Zelf heb ik getwijfeld tussen studies rechten en geschiedenis. Mijn vrouw is historica en in haar vrije tijd stadsgids.” “De stad koestert veel respect voor ons erfgoed en beschikt over een uitgebreide dienst Monumentenzorg. Dat maakt het mij als burgemeester niet altijd gemakkelijk, want geregeld zijn er discussies op het scherp van de snee, bijvoorbeeld over de meerwaarde van een 17e eeuwse balk in een woning

“Hoewel we al 700 jaar een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa zijn en wij in de middeleeuwen met onze steden daarvoor de norm hebben gelegd, is stedelijkheid niet de norm in de Wetstraat”

voor het stedenbouwkundig geheel. Maar zonder een alerte dienst Monumentenzorg dreigen er zaken verloren te gaan waar je achteraf spijt van hebt.” “Tegelijkertijd moet je openstaan voor nieuwe architectuur. Kijk naar het onlangs geopende Mensenrechtenmuseum van bOb Van Reeth, naar de Lamotsite in het hart van de stad of naar de hypermoderne skywalk op ons bekendste monument, de Sint-Romboutstoren. Die laatste is bijna symbolisch: zonder je geschiedenis te vergeten, kijk je toch vooral vooruit.”

In uw boek schetst u een aantal ambitieuze projecten voor de toekomst. Een nieuwe podiumzaal en een nieuw gerechtshof als architectonische landmarks. De transformatie van de Vesten, zeg maar de mini-autoweg rond de stadskern, tot een Wiener Ringstrasse vol fietsers en wandelaars. Wonen aan het water. Nieuwe woongebieden … Hoe realistisch is dat allemaal? Bart Somers: “Als burgemeester moet je durven dromen en de mensen een perspectief bieden, zeker in tijden van angst en negativisme. We zitten in een financiële crisis, maar die gaat voorbij en Mechelen zal er nog veel langer zijn. Gezien onze ligging tussen Brussel en Antwerpen zijn er twee mogelijkheden. Of je wordt een banale buitenwijk met hoogstens wat historische gebouwen, of je probeert de stad op te tillen. Voor dat laatste heb je nood aan ideeën en perspectieven.” “Hoe realistisch die zijn? Ik zie het grootste deel werkelijkheid worden. Vul de historische referentiepunten op of vlakbij de Vesten aan met nieuwe landmarks, maak van die huidige bijna-autostrade een doorwaadbare plaats en creëer aan de andere zijde nieuwe, hedendaagse woongebieden waar we denser en hoger bouwen, altijd met behoud van de leefbaarheid en de kwaliteit. Want de stad barst uit haar voegen en heeft behoefte aan nieuwe woongelegenheden. Maak ten slotte ook de omslag naar de klimaatneutrale stad.”

Hoger bouwen: als u dat schrijft en zegt, huiveren heel wat architecten. De historische skyline dreigt opgeofferd te worden aan de commerce, vrezen zij. Bart Somers: “Wij mogen inderdaad de fouten uit het verleden niet herhalen en opnieuw Amelinckx-blokken bouwen zoals in de jaren 1970. Maar we moeten wel beseffen dat Vlaanderen voor een bevolkingstoename staat die het nooit heeft gekend, tenzij misschien tijdens de industriële revolutie. Tegen 2030, overmorgen dus, zijn we met een miljoen inwoners meer. Op de as Brussel-Antwerpen komt er tegen dan de bevolking van Antwerpen bij. Als we blijven bouwen zoals vandaag, ontstaat er een grote, suburbane brij zonder natuur en open ruimte, staan we constant in de file, swingt de kostprijs voor rioleringen, databekabeling en dergelijke meer de pan uit, kortom, staan we voor problemen die we onmogelijk de baas kunnen.

» DIMENSION

In 2000 werd Bart Somers de allereerste liberale burgemeester van Mechelen. “De stad ging toen gebukt onder een negatieve, provincialistische kijk”, blikt hij terug. “Het grootste dorp van Vlaanderen, dat was de gangbare visie op Mechelen.” “Daar zijn wij met het stadsbestuur tegenin gegaan. Mechelen is een kwetsbare stad halfweg tussen Brussel en Antwerpen, die je niet kunt loskoppelen van een ruimer grootstedelijk geheel. Daardoor trekt zij van nature vooral kansarme, allochtone en oudere mensen aan. Maar zonder die groepen te verwaarlozen, moet je ook jonge gezinnen en tweeverdieners in de stad krijgen. Pas dan creëer je het financiële en sociale draagvlak om die andere groepen een volwaardige plaats te geven in de maatschappij. Om die middengroepen naar hier te krijgen, moet je de stad op hun maat herdenken en herkneden.” “Daarom hebben we in het beleid volop geïnvesteerd in de publieke ruimte. Openbare ruimte, planning en stedenbouw grijpen heel sterk in het leven van een stad in. De mensen maken de stad, maar de stad maakt ook de mensen. Een vuile stad met veel leegstand en een verloederde openbare ruimte nodigt niet uit tot engagement en persoonlijke inspanningen. Als daarentegen de stad investeert in een kwaliteitsvolle openbare ruimte, bouwen de inwoners al snel voort op wat hen wordt aangereikt. De vraag is dan: welk soort openbare ruimte creëer je? Kijk je uitsluitend met nostalgie terug naar het verleden en probeer je te homogeniseren? Of laat je nieuwe architectuur de confrontatie aangaan met het bestaande patrimonium, op zoek naar een subtiel evenwicht?”

Niko Hydro black & white Zwarte bakstenen gevels en witgepleisterde façades worden niet meer verstoord door schakelmateriaal in contrasterende kleuren. De nieuwe kleuren creëren rust en harmonie; de buiteninstallatie wordt één met zijn omgeving. Het design van Niko Hydro is verfijnd en robuust tegelijk. De geraffineerde vormgeving zorgt voor een subtiele aanwezigheid. Door de stevige afwerking zijn deze producten geschikt voor veeleisende en vochtige omgevingen.

Bezoek ons tijdens Batibouw van 21/02 tot 03/03 op stand 9-205 PA-594-01

www.niko.be

STAD IN BEELD

De jachthaven van Mechelen is in volle ontwikkeling. Aan het keerdok creëren drie torens, verbonden door een lage horizontale balk in baksteen, een nieuwe skyline. De eerste staat er al. De werken aan het centrale ‘Miró’ gebouw, een ontwerp van ArchitectuurburO, starten dit voorjaar. De toren zal commerciële ruimtes en 21 naar eigen wens te organiseren luxeappartementen omvatten. Een binnentuin slaat de brug met de appartementen en (zorg) woningen die achter de torens worden gerealiseerd.

“Zonder een alerte dienst Monumentenzorg dreigen er zaken verloren te gaan waar je achteraf spijt van hebt. Maar tegelijkertijd moet je openstaan voor nieuwe architectuur”

Op de site van de voormalige Dossinkazerne werd onlangs het nieuwe Holocaust- en Mensenrechtenmuseum van bOb Van Reeth (awg architecten) geopend.

met 40 appartementen. Het ontwerp is van dmvA architecten. DIMENSION

De oplossing voor dat alles is de stad. Daar organiseer je veel gemakkelijker een klimaatneutrale samenleving. Daar kun je veel efficiënter het openbaar vervoer en andere alternatieven voor de auto introduceren.” “De uitdaging is dat je vooral de jonge gezinnen naar de stad moet lokken. In Mechelen lukt dat redelijk. Wij hebben een grote instroom van twintigers, van wie een deel de stad weer verlaat rond hun 35e. Wij krijgen dan ook eerder af te rekenen met de gevolgen van vergroening dan van vergrijzing. Je moet bouwen op maat van die mensen. Verkavelen zoals weleer kan niet langer, zelfs niet als je de percelen verkleint. Dus moet je verdicht bouwen, met behoud van de zaken die deze mensen willen: grote buitenterrassen, een groene omgeving, veilig bereikbare speelruimte voor de kinderen. Je moet voorzien in parken en stadstuintjes, in een gevarieerd cultuuraanbod, in een autoluwe binnenstad en dito wijken waar de fiets de toon zet. Om voldoende woonaanbod te creëren, moet je hoger bouwen, pakweg tot maximaal vijf bouwlagen. Zo krijg je een stad op mensenmaat waar je toch meer mensen op dezelfde oppervlakte kunt huisvesten.” “Uiteraard zit je altijd met een spanningsveld, maar je moet de dynamiek van de stedelijkheid voldoende ruimte gunnen. Als de zichtlijnen van vandaag per definitie die van morgen moeten zijn, maak je elke dynamiek vleugellam. Bij wijze van boutade zeg ik altijd dat alle monumenten waarop wij vandaag zo trots zijn, in hun tijd buiten de lijntjes kleurden wat maat, cadans, ritmiek, hoogtelijnen en zichtlijnen betreft. Alleen met de nodige durf kom je tot het Mensenrechtenmuseum, een toren vlakbij de beschermde Dossinkazerne. De stad is een levend weefsel, en ik zou graag zien dat zaken die onder mijn burgemeesterschap zijn gerealiseerd, morgen tot ons erfgoed behoren. Maar daar zit uiteraard een element van trial and error in. Soms bega je wel eens een vergissing. In Mechelen is er bijvoorbeeld veel controverse over de Lamotbrug. Vormelijk is die volgens mij geslaagd, maar de tegenstanders vinden dat ze te zwaar weegt op de bestaande

STAD IN BEELD

Het treinstation van Mechelen wordt in drie fasen omgevormd tot een multimodaal station. De eerste fase voorziet tegen 2016 in een ondergrondse parking, een nieuwe spoorlijn en een ontsluitingsweg. Het eigenlijke station, een ontwerp van de Italiaanse architect Salvatore Bono, komt er tegen 2020. Dankzij de

“Alleen een combinatie van meerdere sporen kan wonen betaalbaar houden”

twee voorzijdes moet het gebouw een brug vormen tussen de stad en de nieuw te ontwikkelen wijken. Ten slotte worden tegen 2021 de pleinen heraangelegd. Voor de integratie in de omgeving zorgt de Franse landschapsarchitect Alain Marguerit.

DIMENSION

Bart Somers: “Ik sta open voor alle verfrissende ideeën. Tot nu toe hebben we ons geconcentreerd op een heraanleg van de publieke ruimte in verloederde straten en op de aanpak van enkele sleutelgebouwen, die voor privé-investeerders niet rendabel te renoveren waren. Zo creëerden wij omstandigheden die private initiatieven bevorderen. Voorstellen om binnengebieden te ontpitten en om bijvoorbeeld extra ruimte te creëren voor fietsenstallingen, zijn zeker welkom.” “We bekijken ook wat wij kunnen doen via de stedelijke normen. Zo willen wij bijvoorbeeld het verplichte aantal autostaanplaatsen moduleren, in plaats van per definitie overal anderhalve staanplaats op te leggen. Voor de binnenstad gaan we na of we geen geclusterde parkeerplaatsen kunnen inplanten aan de rand of langs een toegangsweg voor auto’s, maar altijd binnen wandelbereik van nieuwe te ontwikkelen projecten. Zo vermijd je dat de hele stad vol auto’s staat, wat niet te rijmen valt met een autoluwe binnenstad. De mensen die een woning kopen in zo’n project kunnen die plaatsen dan als privéparking gebruiken. Momenteel toetsen we het idee af bij enkele projectontwikkelaars, want het gaat natuurlijk om een verregaande ingreep.”

Architecten vragen ook om een ruimer platform dat buurtbewoners toelaat zelf initiatieven te nemen, bijvoorbeeld om binnengebieden te ontsluiten.

zichtlijnen. Voorstanders argumenteren dan weer dat de brug nieuwe zichtlijnen creëert. Ik zie wel dat de discussie evolueert, meer zakelijk en objectief wordt. Tijd brengt raad, zeker?”

STAD IN BEELD

Bart Somers: “Die ambitie vind ik erg belangrijk. In deze bestuursperiode gaan we dat vertalen in een concrete roadmap. Tot nu toe bleef dat streven, zoals in andere steden, beperkt tot verbeteringen in deeldomeinen. De stedelijke diensten gebruiken in de binnenstad alleen nog elektrische wagens. We leggen strengere isolatienormen op voor woningen. We hebben overal ledverlichting geplaatst. Hier en daar beschikken we over een paradepaardje, zoals het administratief gebouw van Grontmij aan het station. Maar we moeten overgaan tot een meer fundamentele aanpak. Bij de Europese Commissie is, onder impuls van Siemens, een dossier ingediend om in een aantal steden klimaatneutrale projecten te realiseren: refitting van bestaande woningen, geothermie, het gebruik van de in datacenters of andere bedrijfsactiviteiten opgewekte warmte voor andere doeleinden. Naast Berlijn en Krakau is Mechelen daarin de derde partner. Doorslaggevend voor die keuze was onze centrale positie, vlakbij Zaventem en de Commissie.” “Daarnaast bestuderen we samen met Belgacom de mogelijkheid om het verkeer van auto’s die in de binnenstad een parkeerplaats zoeken, sterk te reduceren. We denken aan een app die de bovengrondse vrije plaatsen aangeeft op je smartphone. Met Telenet willen we dan weer nagaan of we op grote schaal een netwerk van oplaadpalen voor elektrische auto’s en fietsen kunnen uitrollen in de stad.”

Een ander hot item is betaalbaar wonen. Hoe wil u een huis of appartement in Mechelen financieel haalbaar houden voor jonge gezinnen? Bart Somers: “Alleen een combinatie van meerdere sporen kan daartoe bijdragen. Jonge koppels die naar Mechelen komen, worden verliefd op de Grote Markt en willen in het groot begijnhof wonen. Dat blijkt onbetaalbaar, zodat ze uitwijken naar de wijken vol oude arbeiderswoningen aan de rand van de stad. Als stad zetten wij via een heraanleg van het openbaar domein de bakens uit voor private renovatieinitiatieven.” “Daarnaast moeten we voorzien in voldoende sociale huisvesting. Voor de renovatie van 1.500 sociale huurwoningen beschikken we over een budget van 180 miljoen euro, gespreid over 10 jaar. Nieuwe sociale woningen zijn de voorbije jaren niet gerealiseerd omdat we al met een tamelijk hoog aanbod zaten. Bovendien zou een uitbreiding de wachtlijsten alleen maar langer maken omdat we een aanzuigeffect zouden creëren op mensen uit Brussel en Antwerpen, met alle nefaste gevolgen van dien. Nu plannen we kleinschalige projecten met sociale koop- en huurwoningen, in buurten waar er nog niet veel zijn. Die ingrepen trachten we meteen te gebruiken als hef-

“Als we blijven bouwen zoals vandaag, ontstaat er een grote, suburbane brij zonder natuur en open ruimte, staan we constant in de file, en swingt de kostprijs voor rioleringen, databekabeling en dergelijke meer de pan uit. De oplossing voor dat alles is de stad” boom om verkrotting en leegstand tegen te gaan.” “Intussen verkennen we ook nieuwe sporen. Via aankoop, renovatie en verkoop van woningen kunnen we een rollend fonds organiseren. We overwegen een systeem van erfpacht, waarbij de grond eigendom blijft van de stad. We bekijken de mogelijkheid om in bepaalde zones huizen met geïntegreerde studentenkamers te bouwen, zodat jonge gezinnen extra financiële inkomsten krijgen waarmee ze hun lening kunnen terugbetalen. We gaan onze premies herbekijken vanuit een ecologisch standpunt. Veel slagkracht hebben we daar niet, zodat je keuzes moet maken en de schaarse middelen moet concentreren op specifieke groepen, ook om een mattheus-effect te vermijden.” “Bij dat alles mag je bepaalde andere groepen niet uit het oog verliezen. Daar moet je soms ambitieus durven zijn. Projectontwikkelaars kijken naar de bestaande bevolkingsgroepen en stemmen hun aanbod daarop af. In het verleden heb ik hen soms moeten dwingen om grotere woonunits te realiseren, omdat wij als stad op een ander dan het bestaande publiek mikten. Achteraf bleek dat net die grotere appartementen het vlotst verkocht werden. Wie naar de onderkant van het segment wil met nieuwe projecten, remmen wij af, tenzij er strikte kwaliteitsgaranties worden geboden. Als arbeidersstad beschikken we al over een voldoende ruim arsenaal aan kleinere woningen.”

Mechelen kwam onlangs negatief in het nieuws met de GAS-boetes. Een uitschuiver? Bart Somers: “Los van dat incident, dat in de media op de spits is gedreven, moeten we er inderdaad over nadenken waarvoor we die boetes efficiënt en meer objectief kunnen gebruiken. Jongeren suggereren mij soms dat de boetes voor wildplassen moeten worden geschrapt. Maar wat doe je dan als iemand op de Grote Markt in de bloembakken staat te plassen? Er geldt bijvoorbeeld een verbod om in de parken in de bomen te klimmen. Belachelijk, vinden velen. Maar als er morgen een ongeluk gebeurt, moet ik mij als burgemeester verantwoorden. De rechter zal niet lachen als blijkt dat ik van dat klimmen niet eens een strafbaar feit heb gemaakt.” “Het laatste dat ik wil is dat Mechelen wordt gepercipieerd » DIMENSION

Mechelen wil ook een klimaatneutrale stad worden.

Op de Grote Markt kocht de stad enkele vervallen panden, waarvan een deel door dmvA architecten wordt hertekend tot een restaurant met vergaderzalen en een skybar met uitzicht op de Sint-Romboutstoren.

als een repressieve stad. Voor een veilige stad daarentegen teken ik wel. Wat dat betreft, zitten we goed. Als je tien jaar geleden het thema veiligheid aansneed, reageerden mensen al snel dat ze de straat niet meer op durfden. Vandaag vragen ze zich af of de politie niet te veel optreedt. Ons camerasysteem fungeert als na te volgen voorbeeld. Het is dan ook erg efficiënt: leveranciers geven hun nummerplaat in en kunnen probleemloos hun bestellingen afleveren. Veel makkelijker dan paaltjes, waarvoor je een sleutel moet gaan afhalen.”

U verwijt de Vlaamse overheid een overmatige bemoeizucht.

DIMENSION

Bart Somers: “Het duurt inderdaad veel te lang voor je een groot project op de rails krijgt. Debet daaraan zijn de spelregels inzake ruimtelijke ordening. In 2000 ben ik gekozen met een programma waarin drie nieuwe woongebieden zaten. Het heeft bloed, zweet en tranen gekost om die projecten te verdedigen bij de buurtbewoners. Want uiteindelijk sneuvelt er altijd open ruimte en soms zelfs een stukje natuur. In 2006 was er van die projecten niets in huis gekomen en kon ik opnieuw de boer op om ze te verdedigen. In 2012 stonden er in amper een van die drie gebieden woningen.” “We moeten dringend uitmaken wat we willen, want tussen dit en 15 jaar tekenen wij definitief het Vlaanderen van morgen. Spreiden wij de bevolkingsgroei uit over het platteland of zetten we in op stedelijkheid? Vlaanderen moet dringend het decretaal stelsel aanpassen en steden de ruimte bieden om twee tot vijf prioritaire gebieden voor toekomstige huisvesting af te bakenen, waar dan versnelde procedures worden toegelaten. We zijn al 700 jaar een van de meest verstedelijkte gebieden van Europa en hebben in de middeleeuwen met onze steden

daarvoor de norm gelegd. En toch is stedelijkheid niet de norm in de Wetstraat. Dat heeft met een heleboel factoren te maken, waaronder onze te kleine fusies. Gemeenten in de schaduw van de stad hebben stuk voor stuk hun eigen cultureel centrum of zwembad, en de autowegen zijn niet bedoeld om mensen naar de stad te brengen, maar wel naar het platteland. De burgemeesters van de 13 Vlaamse centrumsteden vertegenwoordigen 1,6 van de 6 miljoen kiezers, maar vormen een verwaarloosbare minderheid als het om mandaten gaat.”

Intussen moet u opboksen tegen het Uplace shoppingcenter van uw goede vriend Bart Verhaeghe. Bart Somers: “Ik heb veel bewondering voor de creatieve ondernemerszin van Bart Verhaeghe, die ik ken uit onze gezamenlijke studententijd. Uiteraard zie ik Uplace liever niet komen, maar klagen helpt niet. Als zijn project er niet komt, duiken er wel vergelijkbare plannen op elders in de buurt van Brussel, Leuven of Antwerpen. Ik kijk daarom liever hoe ik de kwaliteiten van het platteland in Mechelen kan introduceren om de mensen naar hier te halen. Wat mij wel stoort, is dat de Vlaamse overheid daar miljoenen euro’s gaat investeren in ontsluiting en busvervoer, terwijl ze de bussen in Mechelen en andere steden decimeert. Versterk liever de steden, is dan mijn boodschap.” ‘Mechelen. Bouwstenen voor een betere stad’ Bart Somers - Houtekiet - ISBN 978 90 8924 226 6. Redactie: Staf Bellens

STAD IN BEELD

SPECIALIST

U heeft misschien al wel een brief of e-mail gekregen van één van uw leveranciers met de melding dat uw facturen voortaan via e-mail zullen worden verstuurd. Moet u dit zomaar aanvaarden? Dit is een vraag die niet zonder belang is, aangezien de factuur nog altijd hét document is om de btw die u heeft betaald op uw aankopen terug te vragen van de Staat.

Specialist aan het woord

Wordt een PDF beschouwd als een geldige elektronische factuur? In België wordt reeds vanaf 2010 een elektronische factuur volledig gelijkgesteld met een papieren factuur. Dit zal voor heel Europa zo zijn vanaf 1 januari 2013. Maar opgelet, de authenticiteit van de herkomst, de integriteit van de inhoud en de leesbaarheid van de factuur moet gewaarborgd worden vanaf het tijdstip waarop de factuur wordt uitgereikt tot het einde van de bewaartermijn (7 jaar of 15 jaar voor onroerende goederen). Dit geldt zowel voor een papieren factuur als voor een elektronische factuur.

Voor een papieren factuur is dit bewijs niet zo moeilijk te leveren. Er wordt aangenomen dat men te maken heeft met een authentieke factuur waarvan aan de integriteit van de inhoud is voldaan indien men de originele factuur in zijn bezit heeft. Op dit vlak ontstaan er zelden problemen tijdens een btwcontrole.

Een factuur die men elektronisch ontvangt, mag men trouwens vanaf 2013 ook op papier bewaren. Uiteraard is dan het bewijs van authenticiteit van de herkomst en integriteit van de inhoud moeilijker te leveren, indien men de e-mail of het elektronisch ontvangen bestand niet meer heeft. Of men een voldoende bewijs kan leveren is een feitenkwestie die afhangt van de beschikbare informatie binnen uw onderneming. Indien u vermoedt dat u dit bewijs niet voldoende kan leveren, moet u zich misschien de bedenking maken de elektronische factuur niet te accepteren en om toch nog een papieren factuur te vragen, indien mogelijk natuurlijk.

Voor een elektronische factuur is dit bewijs iets moeilijker te leveren. De belastingplichtige bepaalt namelijk zelf hoe de

Leslie Rottiers Studiedienst SBB

Met authenticiteit van de herkomst wordt bedoeld het waarborgen van de identiteit van de leverancier of de uitreiker van de factuur. Met de integriteit van de inhoud wordt bedoeld het feit dat de inhoud die voorgeschreven is door de toepasselijke regels inzake de facturering geen wijzigingen heeft ondergaan.

DIMENSION

Elektronische handtekening niet verplicht

authenticiteit van de herkomst, de integriteit van de inhoud en de leesbaarheid van de factuur wordt aangetoond. Dit kan op alle mogelijke manieren. Er wordt geen verplichting meer opgelegd om te werken via (1) de elektronische handtekening of (2) electronic data intercharge (EDI). Dit was vroeger wel het geval, maar nu kan elke bedrijfscontrole die een betrouwbaar controlespoor tussen een factuur en een levering van een goed of dienst aantoont, worden gebruikt om deze waarborg te leveren. We kunnen hier denken aan de “three way matching”, waarbij er overeenstemming is tussen de factuur, de bestelbon en de betaling.

VOLA Round shower Uniquely refreshing. Visibly VOLA.

VOLA Studio Tour & Taxis Havenlaan 86C 1000-Bruxelles Tel.: 03 440 46 19 sales@vola.be www.vola.be

DOSSIER

Dat we met intussen ruim 11 miljoen Belgen in de heel nabije toekomst anders moeten (ver)bouwen en wonen, beseft iedereen. De beschikbare bouwruimte wordt krapper, het verwerven van een woning duurder. Kortom: het marktmechanisme laat zich gelden. Vraag is: hoe kunnen we die beschikbare bebouwbare ruimte zo efficiënt mogelijk benutten, betaalbaar bouwen en wonen en bovendien voldoen aan alle energetische en andere eisen? De uitdagingen zijn groot, de oplossingen beperkt. Tover-formules zijn er niet. Of misschien toch, namelijk een hogere woningdichtheid en compact bouwen en wonen … In deze bijdrage focussen we op de eengezinswoning en op wonen op een kleine oppervlakte.

DIMENSION

Toen de economist E.F. Schumacher begin jaren 1970 met zijn boek Small is beautiful een hele discussie op gang bracht, kon hij niet vermoeden dat veertig jaar later een aantal van zijn denkbeelden, zoals zijn pleidooi voor duurzaamheid, kleinschaligheid, ecologisch verantwoorde technologieën en inspirerende individuele initiatieven, weer opgang zou maken. Dat ideeëngoed wordt sinds kort niet langer als alternatief maar eerder als noodzakelijk bestempeld. Zuiniger omgaan met ruimte en energie, de nieuwe stelregel, dwingt tot het vervangen van de oude droombeelden door nieuwe rolmodellen. Met de tendens naar verdicht bouwen komt de alleenstaande woning in het groen, decennialang de droom van velen, steeds sterker onder druk te staan. Het gegeerde woonmodel neemt teveel vrije ruimte in beslag, is duur wat bouwgrond en bouwkosten betreft, en verspilt energie. Een ander nadeel is de mobiliteit, namelijk de verkeerscongestie en de kostprijs om zich naar het werk, de scholen, de winkels … te verplaatsen. De alternatieve woonoplossingen zijn gestoeld op inbreiding, verdichting, energiezuinig en compact bouwen. Die sleutelwoorden dwingen onder andere tot meer invulbouw in het bestaande stedelijke woonweefsel; tot verdichte verkavelingen met meer wooneenheden, meer gegroepeerde (rij)woningen, meer gemeenschappelijke infrastructuur en groenvoorziening; tot creatieve en collectieve woonvormen met een minimale individuele woonruimte maar meer gemeenschappelijke voorzieningen; tot meer compacte een- en meergezinswoningen met intelligente en functionele ruimte-

Intelligent compact Compact wonen in Vlaanderen: pilootprojecten In Vlaanderen hebben de Vlaams minister van Wonen Freya Van den Bossche, de afdeling Woonbeleid, de VMSW, het team Stedenbeleid en het Team Vlaams Bouwmeester het initiatief genomen om vijf pilootprojecten te realiseren die trendsettend en vernieuwend moeten zijn op het vlak van wonen in Vlaanderen. Compacter wonen en ruimte delen zijn daarbij belangrijke uitgangspunten. Vijf geselecteerde multidisciplinaire ontwerpteams krijgen de opdracht om een aantal strategieën voor collectieve woningbouw in Vlaanderen uit te werken. In april wordt een oproep gelanceerd aan gemeenten, sociale huisvestingsmaatschappijen en andere bouwheren om voorstellen in te dienen om zo te komen tot vijf te realiseren pilootprojecten. In samenwerking met de bouwheren zullen de ontwerpteams hun visie toepassen op telkens een van de pilootprojecten en tegen februari 2014 een ruimtelijk masterplan uitwerken.

DOSSIER

besparende woonoplossingen. Compact (ver)bouwen verzoenen met aangenaam, licht, ruimtelijk en energiezuinig wonen, wordt een belangrijke uitdaging voor architecten en interieurarchitecten.

Compactheid is synthese Compact bouwen heeft met veel meer te maken dan alleen met het aantal vierkante meters woonoppervlakte. Zo spelen onder andere de keuze van de bouwgrond, de inplanting (vrijstaand of rijwoning), de vorm, het ontwerp, de organisatie en de energiezuinigheid een rol. Wat de inplanting en het woningtype betreft is een appartement dat links, rechts, boven en onder grenst aan de verwarmde ruimtes van andere appartementen, het meest compact en energiezuinig. Bij woningen scoort een rijhuis beter inzake compactheid en energiezuinigheid dan een vrijstaande woning met hetzelfde bewoonbare volume en dezelfde isolatiegraad. Ook een driegevelwoning is compacter dan een alleenstaand huis. Logisch, want bij een vrijstaande woning kan de warmte door vier buitenmuren verdwijnen, bij een driegevelwoning door drie en bij een rijwoning door slechts twee. Bij die laatste

wordt de gemene muur tussen twee rijwoningen niet als een warmteverliesoppervlakte beschouwd als hij aan beide zijden grenst aan een verwarmde ruimte. De buren stoken elkaars woning als het ware mee warm. Uitgangspunt voor het ontwerp is de creatie van een zo groot mogelijk bewoonbaar volume met een zo klein mogelijke buitenoppervlakte. Hoe minder vierkante meter buitenoppervlakte, hoe goedkoper en meestal ook energiezuiniger de woning. De compactheid van een gebouw wordt immers meestal berekend als de verhouding tussen het beschermd volume en de warmteverliesoppervlakte. Die laatste is de totale oppervlakte van de buitenschil waarlangs warmte verloren gaat. Verliesoppervlakken zijn de gevels, ramen, dak en vloeren die grenzen aan de buitenomgeving, de grond of aangrenzende onverwarmde ruimtes. Hoe kleiner de verhouding tussen het beschermd volume en de warmteverliesoppervlakte, hoe groter de compactheid.

Goed in vorm Wat betreft de vorm staat de bol op nummer één, maar die is nooit uitgegroeid tot een standaardwoningvorm. De toepas- »

Bij de verbouwing van dit verouderd pand tot een compacte hedendaagse woning combineerde architect Van Schuylenbergh het bestaande hoofdvolume met keuken, bureau, en op de verdieping de badkamer en kinderzone, met een nieuw volume met beneden de leefruimte en op de verdieping de ouderslaapzone. Het nieuwe volume is rijkelijk beglaasd, kijkt uit op de achterliggende tuin en contrasteert met de gesloten voorgevel. Om licht binnen te halen in de langs de drukke straat gelegen keuken en toch de privacy te bewaren, vulde de architect de opening in met matte beglazing. Boven de vide, die beide volumes verbindt, zorgt een glazen lichtstraat voor bijkomend daglicht en een ruimtelijk gevoel. De verlichting en felle kleuraccenten verhogen de sfeer en ruimtelijkheid en accentueren de aslijnen van de kasten waarin zowel op het gelijkvloers als op de verdieping meerdere functionaliteiten zijn ondergebracht.

DIMENSION

Beelden: ©Jan Caudron

DOSSIER

©Conix Architects

sing ervan bleef beperkt tot enkele experimentele projecten, waaronder de in Nederland in de jaren 1970 en 1980 door architect en kunstenaar Dries Kreijkamp ontworpen bolwoningen. De tweede meest compacte vorm is de kubus. Die is compacter dan de langgerekte balkvormige woning en de L-vorm. Beide hebben meer buitenschil (en dus warmteverliesoppervlakte) dan een kubusvormige woning met eenzelfde beschermd volume en dezelfde graad van isolatie. Niet alleen de vorm maar ook de aan- of afwezigheid van een verdieping heeft een invloed op de compactheid. Zo is een woning met een of meer verdiepingen veel compacter en energiezuiniger dan een bungalow met eenzelfde volume en isolatiegraad. De lage woning slorpt meer ruimte op en heeft meer buitenwanden waardoor warmte verloren gaat. Andere belangrijke aandachtspunten voor het ontwerp zijn het vermijden van ingewikkelde constructies, erkerramen, uitkragingen, verspringende volumes, dakkapellen. Een rechttoe rechtaan woning met effen muren zonder insprongen geniet de voorkeur. Insprongen, dakkapellen en erkers vergroten de warmteverliesoppervlakte, zijn niet zo gemakkelijk te isoleren, vergroten de kans op problemen zoals waterinsijpeling en verhogen de bouwkosten.

Indeling en organisatie Naast de vorm van de woning beïnvloeden de indeling en de afbakening van het beschermd volume de compactheid. Het beschermd volume omvat onder andere de eet- en zithoek, keuken, badkamer, slaapkamers, bureau … Deze beschermde ruimtes liggen in het geïsoleerde deel en zijn beschermd tegen warmteverliezen naar buiten, naar de grond of naar ruimtes die geen deel uitmaken van het beschermd volume, zoals de koele berging, wasruimte, kelder, niet-gebruikte zolder, bergruimtes, inpandige garage … De warme zones met de te verwarmen ruimtes worden het best als één blok ontworpen, zo dicht mogelijk tegen elkaar

Na jaren leegstand kreeg het Glazen Huis in Antwerpen, ook bekend als het Van Ommeren-gebouw, een facelift en nieuwe bestemming. Het Glazen Huis, in 1938 ontworpen door het Nederlandse architectenbureau Brinkman & Van den Broek in opdracht van de Rotterdamse rederij Van Ommeren, was een voorbeeld van vroeg modernistische architectuur. In samenwerking met Conix Architects en interieurarchitect Arjaan De Feyter transformeerde projectontwikkelaar Urban Capital het voormalige kantoor tot een gebouw met 1 000 m² handelsruimte en 16 cityflats. Conix Architects nam het gebouw onder handen, en renoveerde de impressionante gebogen en gefa-

cetteerde stalen gevel in glas, het sheddak, de glazen traphal en de kenmerkende betonnen binnenstructuur. Met de cityflats mikt Urban Capital vooral op de new urbans, de nieuwste generatie stadsbewoners. Afhankelijk van hun voorkeur en levenswijze kunnen die kiezen uit drie gepersonaliseerde interieurconcepten. Om de 60 m² tellende flats zo ruimtelijk mogelijk te maken en om geen ruimte aan scheidingswanden te verspillen, gooide interieurarchitect Arjaan de Feyter de klassieke opdeling in kamers overboord. Arjaan De Feyter: “Door te werken met open compartimenten, ingevuld met twee losstaande volumes met respectievelijk een woon- en een slaapgedeelte, zijn we erin geslaagd een loftgevoel te creëren. Functionele kastenwanden vervangen de traditionele schei-

DIMENSION

©Arjaan De Feyter

dingswanden in steen of gipskarton. De kastenwanden herbergen langs de ene

zijde de verschillende functies - koken, bergen, slapen, wassen - en fungeren langs de andere kant als ruimtescheider. Zo zorgt het inkomvolume met de vestiaire voor de afscheiding van het slaapgedeelte. In de slaapzone hebben we de kolom van de binnenstructuur benut als visuele buffer tussen het slaapgedeelte en het sanitair met douche en wastafel. Overal verhogen elementen zoals de hoge plafonds, de openheid, de doorzichten, de rijkelijke lichtinval en de industriële sfeer het ruimtelijk gevoel.”

DOSSIER

Compact (ver)bouwen in de stad Heel wat steden kijken aan tegen een verouderd woningenbestand dat niet meer voldoet aan de huidige eisen inzake kwaliteit en wooncomfort. Het merendeel zijn smalle rijwoningen in het oude stadscentrum of langs de invalswegen van de stad. Omdat dergelijke woningen best te renoveren zijn tot kwaliteitsvolle stadswoningen, organiseerde de stad Gent in 2010 in samenwerking met het Team Vlaams Bouwmeester een meesterproef rond het thema Wonen op kleine oppervlakte. Laureaat Marijn Vanhoutte van Vanhoutte Beyl ir. architecten ontwierp 21 (ver)bouwmodellen voor rijwoningen met een gevelbreedte van 4 meter, die inspirerend kunnen zijn voor de bewoners. Door de waaier aan ontwerpen reikt de architect een rijk palet aan renovatie- en nieuwbouwconcepten aan, van de woning voor de single tot het huis voor een gezin met twee kinderen. Elk ontwerp bevat een grondplan, een verdiepings- en een zolderplan, een doorsnede van het gebouw, een zicht op voor- en achtergevel en een driedimensionaal beeld. “We zijn uitgegaan van een matrix van woningtypes die kenmerkend zijn voor de meest gangbare arbeiderswoningen in Gent”, aldus ir.-architect Marijn Vanhoutte. “Vervolgens hebben we de problematiek van licht, privacy en toegankelijkheid bij smalle rijwoningen onderzocht en een aantal ingrepen uitgewerkt, afgestemd op het budget van de bewoners, zijn intenties - lichte of zware verbouwing, of slopen en nieuwbouw - en zijn overtuiging inzake duurzaamheid en energieefficiëntie. Door die aanpak ziet de bewoner meteen welke ingrepen in zijn concrete situatie de woonkwaliteit van de woning kunnen verhogen. Bij een bepaald type hebben we op het gelijkvloers het plafond laten verspringen van hoogte, waardoor er zowel langs de voorzijde als centraal licht binnenvalt.

TYPE B

Nieuwbouw In de typologieën voor smalle nieuwbouwwoningen kon Marijn Vanhoutte van in de ontwerpfase oplossingen voor meer ruimtelijkheid en licht aanreiken. “Bij een bepaald type hebben we gekozen voor een half ondergrondse verdieping die fungeert als multifunctionele bergen hobbyruimte, en die langs de tuinzijde licht binnenkrijgt door de integratie van een patio. Door die oplossing krijgt de half bovengrondse verdieping met keuken en eethoek meer privacy, maar behouden de bewoners het uitzicht op de straat. De zithoek, ondergebracht in het achterste en lager gelegen volume, sluit dan weer aan bij de tuin. Op de verdiepingen kunnen we via een ontdubbeling van de dakvorm voldoende licht binnenbrengen op de dakverdieping.” “In alle modellen hebben we onder meer de integratie en meest effectieve positionering van patio’s, vides en daklichten onderzocht, evenals meer ingrijpende oplossingen zoals wisselende plafondhoogtes, ontdubbeling van daken, split-level verdiepingen. Bij sommige woningtypes staat de beleving van ruimtelijkheid en licht voorop, bij andere de functionaliteit. In de planmatige aanpak primeert de flexibiliteit zodat de indeling kan aangepast worden aan de wisselende noden van de bewoners. Ook belangrijk was duurzaamheid in alle facetten. Duurzaamheid in meegroeien, in materiaalkeuze, in energiegebruik. Alle ontwerpen hebben een energiepeil van E60. Twaalf ontwerpen bevatten een kostenraming en een berekening van de energieprestaties.” Alle woonmodellen kunt u downloaden via de map stedenbouw op www.gent.be.

TYPE D - NK

TYPE D - ZV

DIMENSION

TYPE A

Een vide langs de voorgevel zorgt voor licht in de keuken, en in de circulatiezone en badkamer op de eerste verdieping.”

DOSSIER

ondergebracht en maximaal gericht naar de zon, dus zuidelijk ingeplant. De koude zones met de niet-verwarmde ruimten worden beter noordelijk georiënteerd. Daar fungeren ze als bufferruimtes en beperken ze de warmteverliezen naar buiten. Beschouw de wanden tussen de warme en koude zone als buitenmuren wat het isoleren en het luchtdicht maken van de deuren betreft. Met andere woorden, isoleer ze voldoende. Een efficiënte organisatie bespaart ruimte en centen en verhoogt het gebruikscomfort. Besparen op energie- en installatiekosten kan door de ruimtes waar warm water nodig is, zoals keuken, wasplaats, bad- en douchekamer, zo dicht mogelijk bij elkaar en bij de warmwaterboiler te plaatsen. De korte afstand van boiler tot aftappunten beperkt de warmteverliezen. Ruimte bespaart u door gangen en andere circulatie tot een minimum te reduceren en de trap heel doordacht in te planten. De verloren ruimte achter de trap en onder de traptreden kunt u uitwerken als bergruimte. Inbouwkasten in de hal of langs de circulatiezone ontlasten de eigenlijke woonruimte. Een ruime dressing maakt een compactere slaapkamer mogelijk. Kinderkamers kunt u opdelen met behulp van een langs beide zijden toegankelijke kast met meerdere functionaliteiten, zoals een opklapbaar bed of studeervlak. Bij ingesloten woningen kan een lichtstraat licht tot diep in de woning brengen. Een vide en mezzanine verhogen het ruimtelijk gevoel, maar ook de verwarmingskost.

Goedkoper Compact bouwen is goedkoper inzake bouwkosten, energieverbruik en onderhoud. Zoals we al aangaven, hoe compacter de woning, hoe kleiner de verliesoppervlakte en hoe lager het energieverbruik. Wat de energiekost betreft, vergt een compacte rijwoning 30% minder verwarmingskosten dan een vrijstaande woning met hetzelfde volume, dezelfde vloeroppervlakte en dezelfde isolatiegraad. Bij een vrijstaande woning met insprongen, onregelmatige volumes of erkerramen kan het verschil in energiekost zelfs tot 80% oplopen. Bij een lage-energiewoning of passiefhuis is compact bouwen bijna een evidentie. De epb-berekening legt geen specifieke eis op met betrekking tot de compactheid van een woning. Maar omdat die laatste beter scoren inzake thermische isolatie, ligt het E-peil lager. Een belangrijk voordeel van compact bouwen zijn de lagere bouwkosten door de besparing op materialen en werkuren. Hoe minder buitenschil, hoe minder gevelmaterialen en isolatie er nodig zijn. Hoe eenvoudiger het ontwerp, hoe minder ingewikkelde bouwdetails en bouwknopen, hoe minder werkuren op de teller en hoe minder kans op constructieve en andere problemen. Kortom: compact wonen is een winwinsituatie.

PLAN GELIJKVLOERS

PLAN VERDIEPING

Bij deze vrijstaande woning met een gevelbreedte van 6 meter en een 0 1diepte van 12 5 m meter, was de door de verkavelingsvoorschriften toegelaten bebouwbare oppervlakte vrij beperkt. Om toch een zo groot mogelijke bewoonbare oppervlakte te bekomen, opteerde architect Bart Van Wetter voor een compacte rechthoek met een beperkte buitenschil en dus verliesoppervlakte. Gelijkvormige materialen voor de gevel- en dakbekleding versterken het compacte uitzicht van de woning. Door in de keuken en de leefruimte zowel de volledige breedte als lengte van de woning voelen zichtbaar te maken, slaagde de architect erin een gevoel van ruimtelijkheid te creëren. Zo maakt de looplijn tussen keuken en leefruimte het mogelijk om dwars door de woning te kijken, van voor- naar achtergevel. De vide ter hoogte van de inkom werkt ruimtelijk en verduidelijkt de interne circulatie. Bart Van Wetter: “Als we kleiner willen bouwen, moeten we een aantal functies durven herdenken. Is een garage binnen het beschermd volume wel noodzakelijk? Is het nodig om te voorzien in ruimte voor een eetkamertafel, een keukentafel en een bureautafel? Waarom zouden we die functies niet combineren aan één tafel? Door kasten in de circulatiezones te plaatsen, kunnen die functioneren als dressing of berging.”

DIMENSION

Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

Geberit Monolith

De kunst van het sanitair.

Wie aan renovatie denkt, heeft zelden gebrek aan ideeën. Dankzij zijn modulaire structuur kan deze sanitaire module worden geïnstalleerd zonder bouwkundige aanpassingen. Er wordt een compacte sculptuur tussen de muur en het porselein gecreëerd. Geberit Monolith biedt een oplossing om je toiletruimte of badkamer te verrijken met een fascinerend kunstwerk. Hedendaagse kunst! Makkelijk te plaatsen in bijna alle bouwsituaties. Meer informatie over Geberit Monolith: → www.geberit.be

REPORTAGE

Eternit

Melodie: één geavanceerde holle pan in twee formaten Er zit melodieuze muziek in de holle pannen van Eternit. In de loop van dit jaar lanceert Eternit op de Beneluxmarkt, naast de Sinfonie, een kleine ‘Opnieuw Verbeterde Holle’ (OVH) Pan, met de naam ‘Melodie’. Op Batibouw wordt het nieuwe product voor het eerst voorgesteld. Hoge geborgenheid Om een melodie te spelen volstaat één enkel instrument wat betekent dat dit muziekje zeer toegankelijk is voor iedereen. Vandaar ook dat Eternit de naam ‘Melodie’ bedacht voor haar kleine OVH pan. De Melodie holle pan volgt het harmonieuze lijnen spel van zijn grotere broer, de natuurrode ‘Sinfonie’ kleipan, maar is kleiner van formaat en compacter. Het grote verschuifbereik van deze nieuwe holle pan zorgt voor een hoge flexibiliteit. De Melodie speelt perfect samen in het orkest en kenmerkt zich door haar hoge geborgenheid, die zich realiseert door middel van haar diepe kopen zijsluitingen, gegarandeerde regendichtheid bij lage dakhellingen, dubbele kopse sluiting en zijsluiting. Vooral bij renovaties is dit grote verschuifbereik een voorname troef. Met Melodie kan er gedekt worden op hellingsgraden zonder onderdak tot 22°, en met onderdak tot 12°.

Golvende esthetiek blijft Ook aan kleurenkeuze is er geen gebrek. Eternit lanceert Melodie meteen in vijf kleuren: natuurrood, koperrood, leikleur, antraciet en finesse zwart – zwart glans. Deze kleuren zijn speciaal aangepast aan de Benelux-markt en werden gekozen naar analogie met de Harmonie van Eternit. Er werd tevens heel wat aandacht besteed aan de oppervlakte gladheid en de vormvastheid. Op die manier bewaart de Melodie zijn mooie golvende esthetiek over de jaren heen en wordt de regendichtheid gegarandeerd.

Groot verschuifbereik Het aantal pannen per vierkante meter varieert tussen 13,7 en 15,3 stuks. De Melodie holle pan heeft een verschuifbereik van 35mm in de hoogte en 3 mm in de breedte, wat ervoor zorgt dat met deze pan gedekt kan worden van 13,7 stuks/m² tot 15,3 stuks/m². De Melodie Holle Pan kan tot 1/8ste van zijn oppervlak groeien. Hierdoor kan ze in groot of klein formaat gedekt worden, meteen een primeur voor de Beneluxmarkt. Eternit geeft 30 jaar garantie op de intrinsieke kwaliteiten van het product. Het nieuwe holle pan model van Eternit zal beschikbaar zijn vanaf april 2013.

DIMENSION

www.eternit.be

Uw plan verdient een Viessmann warmtepomp Viessmann warmtepompen staan bekend om hun hoog rendement en stille werking. In Zweden wordt de meerderheid van de woningen uitgerust met een warmtepomp. Uit een vergelijkende test van het Zweedse nationale energieagentschap in 2012 is de Viessmann Vitocal 343-G warmtepomp als beste uit de test gekomen. Uw cliënt verdient de beste warmtepomp in zijn woning of project. Een Viessmann warmtepomp is er al vanaf € 4.271 excl. BTW. Meer informatie vindt u op viessmann.be

Neem deel aan de Belgische Prijs voor Architectuur & Energie 2013 en misschien

Viessmann Belgium b.v.b.a. · Hermesstraat 14 · 1930 Zaventem (Nossegem) info@viessmann.be

wint u wel de Viessmann warmtepomp-prijs!

Bezoek ons in paleis 12, stand 117

Partner van

Architecten werken steeds meer samen. Slechts zelden neemt dat de vorm aan van een arbeidsovereenkomst. De meeste architecten kiezen voor een samenwerking met een zelfstandig medewerker. Welke afspraken maak je het best in dergelijke situatie? En hoe leg je die afspraken vast? We legden 15 pertinente vragen over deze materie voor aan meester Tom Peeters van GSJ Advocaten, die gespecialiseerd is in sociaal en arbeidsrecht.

Specialist aan het woord

Samenwerken op zelfstandige basis: waarmee moet u rekening houden? 1. Moet je de inhoud van de samenwerking tussen een architect en een zelfstandige medewerker schriftelijk vastleggen?

DIMENSION

erop wijzen dat de partijen de voorkeur hebben gegeven aan een aantal modaliteiten die volstrekt onverenigbaar zijn met het gekozen statuut, of als datzelfde blijkt uit de uitvoering van de overeenkomst. De wetgever heeft ook bepaald dat een zekere vorm van afhankelijkheid, die voortvloeit uit de aard van de samenwerking, geen criterium vormt in het beslissingsproces van de rechter. Voor een groot bouwproject is het logisch dat alle betrokkenen zich richten naar de data en uren van de werfvergaderingen. Die gegevens vloeien voort uit de aard van de samenwerking, en hangen niet af van de keuze van de partijen. Daardoor kunnen er bijvoorbeeld strikte uurregels gelden, zonder dat die in aanmerking komen voor het antwoord op de vraag: is dit een werknemer of een zelfstandige?”

Tom Peeters: “Dat is niet verplicht, maar wel aan te bevelen. Wat op papier is overeengekomen, is bindend voor beide partijen. Bij een dispuut zal de rechter rekening houden met een dergelijke overeenkomst om tot zijn beslissing te komen. Verder introduceerde de zogenaamde arbeidsrelatiewet uitdrukkelijk het basisprincipe dat de partijen zelf hun statuut mogen kiezen, maar dat de rechter alleen door die keuze is gebonden als ze schriftelijk is vastgelegd.”

“Dat bepaalde zaken in de overeenkomst ruiken naar een werknemersstatuut, is dus geen voldoende reden voor een rechter om er een arbeidsovereenkomst van te maken. Je moet altijd naar het totaalplaatje kijken, niet naar een geïsoleerde clausule.”

2. Wanneer kan een rechter overgaan tot een herkwalificatie tot arbeidsovereenkomst als je schriftelijk voor het statuut van zelfstandig medewerker hebt gekozen?

Tom Peeters: “Integendeel, je regelt de samenwerkingsovereenkomst het best tot in de details. Alles wat de vrijheid van de zelfstandig medewerker beperkt, moet je eigenlijk op papier zetten. Dat gaat waarschijnlijk in tegen wat de meeste architecten denken, maar het is zo. Hoe concreter je alle details afspreekt in het kader van een zelfstandig statuut, hoe beter. Als je in de praktijk modaliteiten hanteert die niet in de overeenkomst zijn opgenomen, zal de rechter gemakkelijker geneigd zijn om te zeggen dat die praktische invulling niet verenigbaar is met het gekozen statuut.”

Tom Peeters: “De keuze voor het zelfstandig statuut mag niet alleen gebeuren in de titel boven de overeenkomst, maar moet ook effectief blijken uit de tekst van de overeenkomst. Als dat het geval is, kan de rechter niet zo gemakkelijk overgaan tot een herkwalificatie van het gekozen statuut. Dat kan hij alleen als de overeenkomst elementen bevat die

REPORTAGE SPECIALIST

3. Kun je zaken als uurregelingen en vakantieperiodes niet beter wat vaag houden om problemen te voorkomen?

SPECIALIST

4. Wat als je geen schriftelijke overeenkomst hebt gemaakt en er een dispuut rijst? Tom Peeters: “De rechter zal dan vragen hoe de samenwerking is georganiseerd en op basis van die concrete invulling uitmaken of het om een zelfstandig dan wel een werknemersstatuut gaat. Je kunt je dan niet beroepen op het feit dat de zelfstandig medewerker zich heeft aangesloten bij een sociale verzekeringskas voor zelfstandigen en daar bijdragen betaalt, of dat hij een btw-nummer heeft aangevraagd. In de arbeidsrelatiewet zijn die elementen namelijk uitdrukkelijk uitgesloten als decisieve factoren. De boodschap is dus: werk met een geschreven overeenkomst. Niet zomaar eentje die je van het internet hebt geplukt, maar een document dat op maat van je concrete samenwerking en situatie is geënt.”

5. Wat neem je allemaal het best op in de overeenkomst? Tom Peeters: “Zoals ik al zei: zo veel mogelijk modaliteiten. Wanneer gaat de samenwerking van start? Is het een overeenkomst van bepaalde of van onbepaalde duur? Als het gaat om een bepaalde duur, wat gebeurt er dan als de voorziene samenwerkingstermijn wordt overschreden? Wordt de overeenkomst dan verlengd voor eenzelfde of voor een andere duur, of wordt ze van onbepaalde duur? Geldt de overeenkomst voor een bepaalde opdracht waarvan je de duur niet op voorhand kunt inschatten, en werk je met een afrekening op uurbasis? Wat houden de prestaties precies in? Welke vergoeding staat daar tegenover en wat omvat die allemaal? Hoe worden de auteursrechten geregeld? In welke periodes wordt de samenwerking opgeschort, zodat iedereen vakantie kan nemen? Geldt er een opzeggingstermijn, een opzeggingsvergoeding of een combinatie van beide? In welke gevallen is er geen opzeggingstermijn of –vergoeding verschuldigd? Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat het feit dat iemand in staat van onvermogen verkeert, automatisch een einde maakt aan de overeenkomst. Uiteraard is deze lijst niet exhaustief.”

6. Wat gebeurt er als er geen opzeggingsmodaliteiten zijn afgesproken? Tom Peeters: “In het algemeen geldt het principe dat als partijen gedurende langere tijd voor onbepaalde duur hebben samengewerkt, een van die partijen de samenwerking niet dermate bruusk mag beëindigen dat de andere partij compleet wordt verrast en niet de mogelijkheid heeft om tijdig de nodige schikkingen te treffen. Hoe langer een samenwerking loopt, hoe gemakkelijker de rechter zal aanvaarden dat er bij een abrupte beëindiging een bepaalde opzeggingstermijn of vergoeding verschuldigd is. In dat geval zal hij de duur of het bedrag naar billijkheid bepalen. De kans dat dit principe wordt toegepast, is reëel. Daarom maak je beter op voorhand afspraken, zodat je allebei de consequenties kent. Dat is niet alleen voor de zelfstandig medewerker nuttig, maar ook voor de opdrachtgever, want die ziet waarschijnlijk liever niet van de ene dag op de andere een werkkracht wegvallen.”

7. Wat spreken architecten het best af over het auteursrecht? Tom Peeters: “Vooral de opdrachtgever heeft er alle belang bij daarover een duidelijke regeling te treffen. Het principe luidt dat het auteursrecht toebehoort aan degene die het werk heeft gecreëerd, onafhankelijk van diens statuut. Het doet er dus niet toe of hij werknemer dan wel zelfstandig medewerker is. Van dit principe kunnen partijen afwijken via een overeenkomst waarin bepaalde aspecten van de auteursrechten worden overgedragen. Bepaalde aspecten, want niet alles kan worden overgedragen. De overeenkomst moet correct worden geformuleerd en mag bijvoorbeeld niet bepalen dat niet-overdraagbare rechten worden overgedragen, want dan is ze ongeldig en is er dus eigenlijk niets geregeld.” “Om welke rechten gaat het? We moeten een onderscheid maken tussen de morele en de vermogensrechten. Die laatste kun je omschrijven als de commerciële rechten op reproductie, adaptatie, publiciteit en dergelijke. De voordelen daarvan kun je overdragen. Als je dat doet, bepaal je het best dat dit onherroepelijk gebeurt, anders zou de zelfstandig medewerker op zeker ogenblik de overdracht kunnen opzeggen. Uiteraard moet je ook afspraken maken over de vergoeding die daarvoor wordt betaald. Over het algemeen bepalen architecten dat die vergoeding deel uitmaakt van de vergoeding voor de geleverde prestaties.” “De morele rechten kun je niet overdragen. Het gaat onder andere om het recht op integriteit, bijvoorbeeld dat je toelating vereist is als er later aan het werk wordt getornd, of om het recht op vaderschap, om je naam op het werk aan te brengen. Je kunt wel afspreken dat de zelfstandig medewerker eraan verzaakt om die rechten ooit op zo’n manier uit te oefenen, dat de overdracht van de vermogensrechten daardoor zou

» DIMENSION

“Neem bijvoorbeeld de uurregeling. Ik zou architecten afraden om in de overeenkomst op te nemen dat een werkdag begint om 9 uur en eindigt om 17 uur. Maar je kunt wel vastleggen dat een gemiddelde dagprestatie x aantal uren omvat, die bijvoorbeeld verantwoord moeten worden via timesheets. Als je effectief van plan bent om op die manier te werken, zet je dat beter op papier. De rechter zal dan op die basis achteraf veel moeilijker de samenwerking kunnen herkwalificeren naar een arbeidsovereenkomst. Wat de vakantieperiodes betreft, kun je de periodes bepalen waarin de samenwerking stilligt. Op zich is dat een geldige afspraak, tenzij een hele reeks andere factoren er op zouden wijzen dat het om een werknemersstatuut gaat.”

SPECIALIST

worden bemoeilijkt. Hij verbindt er zich dan toe dat hij zijn morele rechten niet op zo’n manier zal inroepen dat hij daarmee de werking van het architectenbureau als geheel gaat dwarsbomen. Zo kun je bijvoorbeeld afspraken maken over het gebruik van beelden op een website of in een catalogus.”

8. Is een niet-concurrentiebeding geldig? Tom Peeters: “Het basisprincipe is dat iedereen vrij kan gaan en staan waar hij wil. Na de beëindiging van de samenwerking kan de voormalige zelfstandig medewerker om het even welke activiteit opzetten, ook als hij daarmee in het vaarwater belandt van zijn vroegere collega’s en op hetzelfde potentiële cliënteel mikt. Van dit basisprincipe kun je afwijken via een concurrentiebeding, maar dat is aan strikte beperkingen gebonden. Een concurrentiebeding is alleen geldig als het beperkt is in de tijd én in het territorium. Bovendien mag de opgelegde beperking niet overdreven zijn. Wat dat laatste inhoudt, hangt af van de concrete feiten. Als een zelfstandig medewerker zo’n beding ondertekent, moet hij er zich van bewust zijn dat zijn vleugels daarmee worden gesnoeid, en moet hij bijvoorbeeld een aparte vergoeding laten opnemen voor het geval het beding effectief wordt uitgevoerd.” “Dat alles betekent niet dat een voormalig zelfstandig medewerker onbelemmerd zijn gang mag gaan. Hij mag zich niet schuldig maken aan oneerlijke concurrentie. Dat laatste kan het geval zijn als hij expliciet gebruik zou maken van inside information, opgedaan bij de vroegere opdrachtgever. Hij kopieert bijvoorbeeld de database met adressen en biedt, op basis van de prijzenpolitiek van zijn vorige bureau, steevast een korting van tien procent aan. Wat niet betekent dat je niet dezelfde klanten mag hebben of niet goedkoper mag zijn.”

9. Kan een vergoeding zaken omvatten als een bedrijfswagen, een groepsverzekering of een hospitalisatie-polis?

DIMENSION

Tom Peeters: “Zoals ik al zei, staat het de partijen vrij om een overeenkomst te sluiten, zolang ze geen zaken opnemen die volstrekt onverenigbaar zijn met het gekozen statuut. Een pensioenregeling in de vorm van een groepsverzekering zou ik afraden. Ook vind ik het niet zo’n goed idee dat iedereen met een bedrijfswagen rijdt. Je kunt dan beter voorzien in een vergoeding waarmee de zelfstandig medewerker zelf de nodige schikkingen kan treffen voor zijn sociale zekerheid of zijn mobiliteit. Niet dat die zaken op zich onverenigbaar zijn met het zelfstandig statuut, maar in combinatie met andere elementen zou iemand dergelijke regelingen kunnen inroepen om het gekozen statuut te betwisten.” “Voor een hospitalisatieverzekering kun je argumenteren dat je die in groep aangaat omdat je dan een lagere premie geniet. Dat argument lijkt mij voldoende sterk. Maar de zelf-

standig medewerker moet dan wel nagaan wat hij gaat doen als hij de samenwerking stopzet, en hoe het zit met activiteiten die niet zijn aangegeven in het kader van de hospitalisatieverzekering.”

10. Hoe zit het met de beroepsaansprakelijkheidsverzekering? Tom Peeters: “Volgens het KB-Laruelle kunnen zowel interne als externe medewerkers beschouwd worden als aangestelden, en worden ze dan automatisch mee verzekerd. Dat kan zowel op een natuurlijke persoon als op een rechtspersoon slaan. Het is wel aan te bevelen dat de opdrachtgever zijn verzekeraar meedeelt wie onder welk statuut waaraan werkt, anders kan er achteraf discussie ontstaan over de vraag of iemand wel verzekerd was. Zowel de opdrachtgever als de medewerker hebben daar alle belang bij. De deontologie en de wet bepalen tevens dat de zelfstandig medewerker zich ervan moet verzekeren of hij voor een bepaalde activiteit verzekerd is. Beide partijen moeten ook stelselmatig bijhouden welke verzekeringen en welke premies er zijn, of die premies betaald zijn en welke risico’s daardoor zijn gedekt. Voor alle zekerheid kan de zelfstandig medewerker altijd een eigen verzekering afsluiten, maar daar hangt natuurlijk een prijskaartje aan. Als hij buiten het architectenbureau van zijn opdrachtgever nog eigen projecten heeft, moet hij zich daarvoor uiteraard zelf verzekeren. Normaal zijn die niet gedekt door de verzekering van zijn opdrachtgever.”

11. Wat als de zelfstandig medewerker niet voldoet? Tom Peeters: “Als je alleen afspraken maakt over het aantal te presteren uren en niet over wat er in die uren moet gebeuren, kun je achteraf natuurlijk moeilijk klagen over het rendement, veelvuldige correcties en dergelijke meer. In dat geval zal je al snel de overeenkomst verder moeten honoreren of conform de afgesproken modaliteiten opzeggen. Maak daarom in de samenwerkingsovereenkomst duidelijke afspraken over de modaliteiten van beëindiging en tracht te omschrijven wat wordt beschouwd als een tekortkoming in de geleverde prestaties. Je kunt bijvoorbeeld stellen dat er sprake is van zware tekortkomingen als de architect meermaals niet op afspraken verschijnt, of als hij geen blijk geeft van een fatsoenlijke omgang met het cliënteel en steevast zijn opdrachtgever zwart maakt. Ook over herhaalde fouten tegen regelgeving en reglementeringen kun je afspraken maken. Dergelijke bepalingen zijn geldig en je kunt ze als uitdrukkelijk ontbindend beding toepassen. Over de kwaliteit van de ontwerpen zijn moeilijker spelregels vast te leggen. Als die kwaliteit te wensen overlaat, zal de opdrachtgever wellicht liever zelf een einde maken aan de samenwerking en de gemaakte afspraken over een opzeggingstermijn of –vergoeding honoreren.”

Nieuwe generatie dakvensters

Bezoek ons op: Versterkte isolatie

Afstandsbediening met touchscreen

Uitstekende energiebalans Nieuwe beglazingen Luchtdichtheid klasse 4

Lancering april 2013 Info en technisch dossier op velux.be/pro

Hedendaags design Smallere raamkaders

REPORTAGE SPECIALIST

12. Moet een zelfstandig medewerker eigen projecten hebben om een herkwalificatie van het gekozen statuut te vermijden? Tom Peeters: “Alleen het feit dat iemand geen eigen projecten heeft, volstaat niet voor een herkwalificatie. Ook hier moet je weer naar het totaalplaatje kijken. Als de overeenkomst voldoende flexibiliteit toelaat om bijvoorbeeld zelf te kiezen welke uren je voor je opdrachtgever werkt en met wie je verder samenwerkt, kan het best aanvaardbaar zijn dat een zelfstandig medewerker maar een opdrachtgever zou hebben. Pas als in dat geval nog meerdere andere factoren wijzen op een werknemersstatuut, kan er een probleem rijzen. Mijn advies: leg in de overeenkomst vast dat de zelfstandig medewerker eigen projecten mag hebben. Als hij daar geen gebruik van maakt, is dat zijn eigen, zelfstandige keuze, en kan dat niet worden afgedaan als druk vanwege de opdrachtgever, tenzij uit de omstandigheden het tegendeel zou blijken.”

13. Wat zijn de gevolgen van een herkwalificatie van het statuut tot dat van een werknemer?

DIMENSION

Tom Peeters: “Die zijn zeer ingrijpend. De Rijksdienst voor Sociale Zekerheid kan met terugwerkende kracht socialezekerheidsbijdragen eisen tot drie jaar in het verleden of soms nog langer. De werkgever/opdrachtgever draait in dat geval ook op voor het werknemersaandeel, want hij kan dat niet terugvorderen bij de voormalige medewerker. Dat prijskaartje kan hoog oplopen.” “De betrokken medewerker van zijn kant kan het vakantiegeld, de eindejaarspremie en de ontslagvergoeding vorderen waarop hij als werknemer recht had. Dat moet hij doen binnen het jaar na de beëindiging van de samenwerking, en zijn vordering kan dan tot vijf jaar teruggaan. Maar als hij er zich op beroept dat de niet-uitbetaling een misdrijf uitmaakt, en als de rechter aanvaardt dat het om een strafrechtelijk opzet

gaat, kan die medewerker teruggaan tot de start van de samenwerking. Bovendien heeft hij dan tot vijf jaar na de beëindiging van het strafrechtelijk opzet – meestal dus de beëindiging van de samenwerking – de mogelijkheid om vooralsnog een vordering in te stellen. En de rechter zal al snel besluiten dat het daadwerkelijk om een strafrechtelijk opzet gaat.” “Sinds 1 januari is een aanpassing van de arbeidsrelatiewet in voege die een manier introduceert om bovenstaande aderlatingen gedeeltelijk te omzeilen. De partijen kunnen zich namelijk wenden tot een commissie. Als die besluit tot een herkwalificatie, geldt dat uitsluitend voor de toekomst en niet voor het verleden. Maar de mogelijkheid om zich tot die commissie te wenden, is beperkt tot het eerste jaar dat de nieuwe wet wordt toegepast, dat wil zeggen in 2013, ofwel tot het eerste jaar van de samenwerking waarover twijfel of dispuut bestaat. Bovendien moet die commissie op dit ogenblik (eind december, n.v.d.r.) nog worden opgericht, wat voor de nodige onzekerheid zorgt.”

14. Kan een zelfstandig medewerker de architectenvennootschap van zijn opdrachtgever vertegenwoordigen? Tom Peeters: “Strikt juridisch heeft iemand alleen een onbeperkte vertegenwoordigingsbevoegdheid ten opzichte van de vennootschap van architecten als hij beschikt over een vennootschapsrechtelijk mandaat. Wie voor iemand anders optreedt, moet blijk geven van een volmacht. Die laatste kan schriftelijk worden geformuleerd, maar ook stilzwijgend worden toegestaan. Als een opdrachtgever bijvoorbeeld toelaat dat dezelfde architect drie jaar lang naar de werfvergaderingen komt en de verslagen ondertekent, kan hij nadien niet zeggen dat de betrokkene daartoe niet was gemandateerd en dat hij zijn handen daarvan aftrekt. De feiten zijn dus soms beslissend. Eventueel kan er zelfs sprake zijn van een

schijnmandaat. Dat houdt in dat iemand helemaal geen mandaat heeft, maar dat men een situatie heeft geduld waardoor de schijn kon ontstaan dat de betrokkene de gestelde handelingen wel mocht stellen, derwijze dat ze toegerekend kunnen worden aan de opdrachtgever. Het schijnmandaat kan dan dezelfde gevolgen hebben als een echt mandaat.” “Jammer genoeg wordt in de praktijk dikwijls gewerkt met een stilzwijgende volmacht, hoewel die gepaard gaat met onduidelijkheid. Vandaar mijn advies: bepaal bij voorkeur in de overeenkomst met de zelfstandige medewerker wat hij wel en niet kan doen. Je kunt bijvoorbeeld vastleggen dat hij moet terugkoppelen wanneer aan zijn handelingen bepaalde financiële consequenties zijn verbonden, of dat hij enkel voorbereidende werken of handelingen mag stellen die hij finaal nog moet laten goedkeuren.”

15. Zijn er veel rechtszaken met betrekking tot het gekozen statuut? Tom Peeters: “Pakweg tien jaar geleden waren er heel veel discussies. In het algemeen gold toen dat de rechter geen rekening moest houden met het gekozen statuut, maar kon nagaan hoe de samenwerking daadwerkelijk verliep en op basis daarvan kon beslissen welk statuut volgens hem van toepassing was. In 2001 stelde Cassatie dat partijen terug de vrijheid moesten krijgen om een statuut te kiezen. Alleen als er zich elementen voordoen die niet in overeenstemming te brengen zijn met dat gekozen statuut, kan er overgegaan worden tot herkwalificeren. Die rechtspraak is als basisprincipe bevestigd in de arbeidsrelatiewet die van kracht werd op 1 januari 2007. Die twee momenten hebben het aantal disputen flink doen milderen, zowel tussen partijen onderling als op vordering van de RSZ.” “Zoals ik daarnet al aanhaalde, zijn er recent wijzigingen aangebracht aan de arbeidsrelatiewet. Voor een aantal specifiek aangeduide sectoren geldt sinds 1 januari 2013 dat het vermoeden geldt dat het om een werknemersstatuut gaat zodra bepaalde elementen zich voordoen. Die elementen hebben dan betrekking op een mindere onafhankelijkheid: de opdrachtnemer heeft niets in de pap te brokken bij het aanbrengen van cliënteel; hij neemt geen enkel financieel risico; hij moet geen investeringen doen. Als die zaken zich voordoen, doet het er niet langer toe wat schriftelijk is overeengekomen. De bouwsector behoort tot een van de aangeduide sectoren, maar wat de relatie met hun medewerkers betreft, vallen architecten niet onder de bouwsector en ontsnappen ze dus tot nader order aan die strengere regeling.”

een een solide solide bescherming bescherming EEN EEN SOLIDE SOLIDE voor voor een een BESCHERMING BESCHERMING stevig stevig beroep beroep VOOR EEN VOOR EEN

STEVIG STEVIG BEROEP BEROEP

Ainbwordt wordt Ainb wordt Ainb ondersteund ondersteund ondersteund door: door: door:

www.argentalu.be www.argentalu.be www.argentalu.be www.argentalu.be AiNB wordt ondersteund door: AiNB AiNB wordt wordt ondersteund ondersteundwww.argentalu.be door: door:

www.giroflex.be www.giroflex.be www.giroflex.be www.giroflex.be www.giroflex.be

Ainb wordt ondersteund door:

www.dedon.be www.dedon.be www.dedon.be www.dedon.be www.dedon.be

www.desso.be www.desso.be www.glazz.eu www.desso.be www.desso.be www.glazz.eu www.duravit.be www.glazz.eu www.glazz.eu www.desso.be www.glazz.eu

www.silestone.com www.silestone.com www.silestone.com www.silestone.com www.silestone.be www.silestone.com

www.vescom.be www.vescom.be www.vescom.be www.vescom.be

www.vola.be www.vola.be www.vola.be www.vola.be www.vola.be

www.bosspaints.be www.bosspaints.be www.bosspaints.be www.bosspaints.be

www.gira.be www.gira.be www.gira.be www.gira.be www.gira.be

www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be www.interfaceflor.be www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be www.aquaconcept.be www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be

www.lambrechts.eu www.aro.be www.lambrechts.eu www.lambrechts.eu www.aro.be www.aro.be www.lambrechts.eu www.aro.be www.giroflex.be www.lambrechts.eu www.aro.be

www.sigma.be www.sigma.be www.sigma.be www.sigma.be

the future Glass since 1665 the the future of Glass since 1665 thefuture futureofof ofGlass Glasssince since1665 1665 the future of Glass since 1665 www.saint-gobain-glass.com www.saint-gobain-glass.com www.saint-gobain-glass.com www.saint-gobain-glass.com www.saint-gobain-glass.com

www.deltalight.be www.deltalight.be www.deltalight.be www.deltalight.be www.deltalight.be

www.formica.be www.formica.be www.formica.be www.formica.be

www.abet.be www.abet.be www.abet.be www.abet.be www.abet.be

www.sv.be www.sv.be www.giorgetti.eu www.giorgetti.eu www.sv.be www.sv.be www.giorgetti.eu www.giorgetti.eu www.argentalu.be www.sv.be www.giorgetti.eu

DIMENSION

Redactie: Staf Bellens

www.ainb.be www.ainb.be www.ainb.be www.ainb.be www.ainb.be

INTERVIEW

Het dagdagelijkse leven zit vol onopgemerkte “!” momenten. Het Japanse ontwerpbureau Nendo wil die kleine “!” momenten voelbaar maken voor de gebruikers van hun ontwerpen. Dat kan gaan om een koffiebar die op het eerste zicht een boekenwinkel lijkt of een stoel die enkel uit lijnen lijkt opgebouwd. Het bureau werkt vanuit hun studio’s in Tokio en Milaan voor een indrukwekkend aantal uiteenlopende bedrijven waaronder Boffi, Camper, Puma, Cappellini, Lexus en Starbucks.

DIMENSION

Oki Sato (Nendo) “Ontwerpen gaat over emoties”

Op Interieur 2012, de beurs die vorige oktober plaatsvond in Kortrijk, presenteerden ze onder het thema “future primitives” hun visie op de toekomst. De opstelling bestond uit zes kleine witte huizen op een rij. In elk huis stond slechts één meubel, een houten stoel. Elk van de houten stoelen had een lichte kleur die, als je van dichtbij keek, eigenlijk bestond uit een omwikkeling met een op voorhand geverfde visdraad. De stoelen kregen zo een subtiele tweede huid waarbij de tekening van het hout zichtbaar bleef. Net het detail van de visdraad vormde volgens Oki Sato, oprichter van Nendo, het uitgangspunt. In de catalogus schreef hij daar het volgende over: “De volgende generatie huizen zal gepersonaliseerd worden, gegenereerd vanuit de expansie van subtiele details, eerder dan vanuit een macro-urbanistische planning die tot hiertoe het ontwerp van huizen domineerde.” De bijhorende schetsen verbeelden hoe de visdraad geleidelijk aan de stoel wordt. We spraken met Oki Sato (°1977) op Interieur.

“Ik probeer mijn ontwerpen heel eenvoudig en begrijpelijk te houden. De boodschap is belangrijker dan het object”

Wat was het uitgangspunt van jullie project voor Interieur?

Is zuiverheid een belangrijke drijfveer bij het ontwerpen?

Oki Sato: “Vanuit het thema “future primitives” kregen we de vrijheid om onze visie te geven op leven in de toekomst. Ik wou de ontwerprichting omdraaien. Normaal zou je beginnen bij de stad en dan bedenken hoe achtereenvolgens de straat, het gebouw, de kamer, de tafel en het tafelblad eruit zouden zien. Maar ik vertrok vanuit iets heel klein, de vislijn. Dat is een heel dun, transparant materiaal, bijna zoals een haar. Deze enkele draad evolueerde tot een meubelstuk. Daarna kwam het idee van een klein huis gewijd aan één meubel. Dan zag ik de huizen vermenigvuldigen en tot een

Oki Sato: ”Ik probeer mijn ontwerpen heel eenvoudig en begrijpelijk te houden. De boodschap is belangrijker dan het object zelf. Ik vertrek van verhalen en dan denk ik na over de materialen en de rest. Het gaat uiteindelijk altijd over emoties. Hoe voelen mensen zich wanneer ze een ruimte binnenkomen of wanneer ze een meubelstuk? Het is het verhaal, de emotie, die mensen bindt aan het object of de ruimte. Het gaat ook over de afwerking. Het is gemakkelijk wanneer je gewoon een houten stoel lakt. Maar ik behield het hout en gaf een andere huid aan het object.”

stad groeien. Dus de omgekeerde denkrichting: vanuit kleine ideeën starten en die tot grote resultaten laten evolueren, tot grote steden en een volledige omgeving. Dat was het basisidee achter dit project.”

We herkennen in dit project ook de archetypes van de stoel en het huis, dat tevens een kast is die op pootjes staat. Oki Sato: “Jazeker, het is evengoed meubilair. Alle lagen bij elkaar opgeteld bekom je 50m2. We hebben dus niet de volledige opgelegde 50m2 ingenomen, maar gestapeld.”

INTERVIEW

Voor Starbucks ontwierp u een koffiebar die er op het eerste zicht als een boekenwinkel uitziet, met wanden vol boeken. Hoe kom je van koffie bij boeken uit? Oki Sato: “Er zijn een aantal linken tussen koffie en boeken. Iedereen heeft zijn favoriete koffie en zijn favoriete boek. We kiezen het boek dat het beste past bij ons gevoel net zoals we in een café iets van de kaart kiezen volgens ons gevoel op dat moment. Wanneer je een boek leest, ben je omgeven door een ruimte die rustig en rustgevend is. Dat is hetzelfde gevoel als wanneer je een koffie drinkt in een koffiebar. Toen Starbucks ons de opdracht gaf voor een pop-up winkel linkten we het boek aan Starbuckskoffie en creëerden een ruimte zoals een bibliotheek waarin iedereen een boek kiest en ermee naar de toonbank gaat.”

Ik las dat u zichzelf niet als een Japanse designer zou omschrijven. Oki Sato: “Ik ben een Japanner die in Japan leeft, dus worden mijn ontwerpen automatisch “Japanse ontwerpen”. Maar het houdt geen steek om te zeggen dat ik enkel beïnvloed word door de Japanse cultuur, gezien er veel uitwisseling is en alle informatie door iedereen gedeeld wordt. Bovendien spendeer ik zowat de helft van mijn tijd buiten Japan.”

U groeide op in Canada en verhuisde dan naar Japan. Voelde u dan de behoefte om de cultuur te proberen begrijpen?

“Ik denk dat het vergankelijke van de Japanse architectuur gelinkt is aan de cultuur van reïncarnatie. Het Japanse bouwen en afbreken is ook een cyclus”

Oki Sato: “Ik was duidelijk een buitenlander toen ik naar Japan verhuisde en ik zag de dingen op een iets andere manier dan de andere Japanse kinderen. Ik vermoed dat ik nog steeds een bepaalde manier heb om dingen te zien, om te genieten van gewone dingen en dingen vanuit een andere hoek te bekijken. Dat helpt wanneer ik nieuwe ideeën probeer te vinden en ontwikkelen.”

U verwijst naar kalligrafie als inspiratie bij een van uw ontwerpen. In Japanse ontwerpen vallen de fijne lijntekeningen vaak op.

» DIMENSION

Oki Sato: “Het maakt deel uit van de Japanse cultuur om driedimensionale objecten proberen om te zetten in twee-dimensionale. Japanse kalligrafie is een voorbeeld, kunst is een ander. Ik zou zelf zeggen dat Super Mario Brothers een tweedimensionale manier is om het driedimensionale te verklaren, misschien zelfs ook de manga en de anime. Alles gaat over het herinterpreteren van het driedimensionale in het tweedimensionale. Japanners hebben een speciale manier van kijken wanneer ze driedimensionale objecten zien. Dat was een van de uitgangspunten van het project. Dus op een bepaalde manier was er een zekere Japansheid aan dit project.”

INTERVIEW

De keuze in dit project voor heldere, witte huizen lijkt ook typisch Japans. Oki Sato: “Italianen hebben een breed palet aan kleuren rood waaruit ze het beste rood kunnen kiezen. Japanners hebben het moeilijk om het perfect passende rood te vinden, maar ze zien wel verschillende soorten wit. De kleur wit vestigt onze aandacht op schaduw en licht en de textuur van het oppervlak. Het belang van wit is ook cultureel bepaald in Japan. Het is de kleur van rijst en zout en komt heel dicht bij God, waardoor het de puurste kleur is. Er is een respect voor de kleur wit. Het felle licht dat je nu in Tokio ziet is er gekomen na de Tweede Wereldoorlog. Iedereen ging erop vooruit, de economie was aan het boomen en mensen zochten een feller licht. Vandaag kijken mensen terug en proberen ze te bepalen wat het meest geschikte licht voor hun levenswijze is. Er spelen duidelijk meerdere thema’s wanneer we licht en schaduw en wit beschouwen.”

Japanse architectuur is vaak erg efemeer en lijkt ook tijdelijk. In de documentaire “Sketches of Mujo”, over de ramp met de tsunami werd er verwezen naar het boeddhistische concept mujo (vergankelijkheid). Dat lijkt bepaalde aspecten binnen de Japanse architectuur te verklaren. Ik denk aan het heropbouwen van schrijnen. De Westerse cultuur lijkt zich meer te richten op behoud. In Japan schijnt een andere houding te bestaan tegenover vernieuwing. Oki Sato: “Ik denk dat het gelinkt is aan de cultuur van reïncarnatie, waarin je niet naar de hemel gaat wanneer je sterft, maar een tweede leven krijgt en daarna een derde. Het maakt allemaal onderdeel uit van de cyclus. Het Japanse bouwen en afbreken is ook een cyclus. Je bouwt en je verwoest, het wordt heropgebouwd en dan weer verwoest. De tsunami, ofschoon een grote tragedie, maakt deel uit van de cultuur, deel van de geschiedenis. Japan is zo vaak verwoest door tsunami’s en aardbevingen. Dat is ook de reden waarom Japanse huizen gebouwd zijn uit papier, hout en andere materialen die gemakkelijk te vernietigen zijn. Wanneer er bijvoorbeeld een kleine brand is, kunnen ze alle huizen errond snel afbreken zodat het vuur zich niet kan verspreiden. Het gaat niet om behouden. Het gaat niet om recycleren maar om het creëren van de cyclus. Dat is een van de redenen waarom Japans design erg minimaal, puur, licht en poëtisch is.” “Minimalisme is een deel van de Japanse esthetiek. Het gaat om het bevriezen van tijd. Het moment vastgrijpen of het nu gaat om een huis, een tafel of een stoel. Hoe het beste het moment te grijpen dat als het beste moment aanvoelt. Het is zoals Japanse poëzie, die bestaat uit enkele korte zinnen of slechts één woord, maar door het vatten van een bepaald moment zoveel zegt.”

DIMENSION

Redactie: Arnaud Tandt - Foto’s © Nendo

“Ik denk dat het vergankelijke van de Japanse architectuur gelinkt is aan de cultuur van reïncarnatie. Het Japanse bouwen en afbreken is ook een cyclus”

Surf naar www.sika.be en ontdek meer Sikafloor-referenties zoals deze duurzame vloer in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel  Gietvloeren van Sika, de duurzame oplossing voor elke vloer!

17/01/2013 16:08:13

21/02 > 03/03 Nieuwe locatie Paleis 12 – Stand 402 Brussels Expo

Unify_NL_230X142.indd 1

Verwarming Verwarming

Koeling

Ventilatie

Luchtzuivering Luchtzuivering

Ad Sika Dimensions feb2013.indd 1

Zehnder, Acova en J.E. StorkAir worden samen Zehnder. Eén naam, één merk voor een gezond en duurzaam binnenklimaat. Zehnder, Acova en J.E. StorkAir gaan vanaf Batibouw 2013 samen onder de naam Zehnder. Een naam die synoniem is aan wereldwĳde expertise, knowhow en innovatie in designradiatoren en ventilatiesystemen. Een naam die gezonde en energieefficiënte oplossingen aanbiedt voor verwarming, ventilatie, koeling en zuivere lucht. Een naam die staat als een huis. Met een gezond binnenklimaat. Een naam die verder gaat voor uw comfort. En dat van uw klanten. Met meer dan 40 jaar ervaring is Zehnder niet voor niets dé comfortspecialist. www.zehnder.be

6/12/12 09:41

REPORTAGE

Na Londen, Parijs, Valencia, New York, Shanghai en tal van andere steden heeft nu ook Brussel een audiogids en een website die vooral de hedendaagse architectuur moeten promoten. Met dat initiatief hopen AriB - Architects in Brussels, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en VisitBrussels, de toeristische dienst voor Brussel, de hoofdstad prominenter op de kaart te zetten in het buitenland en meer toeristen en bedrijven naar Brussel te halen. Naast de versterking van het internationaal imago wil het project ook het publiek hier te lande kennis laten maken met de hedendaagse architectuur in de hoofdstad.

Een van de stoppunten tijdens de wandeling is dit gebouw met een kinderdagverblijf en vier appartementen. Ontwerp: architect Eric Willemart.

Audiogids en website promoten architectuur in Brussel In tegenstelling tot andere steden wordt Brussel niet meteen geassocieerd met hedendaagse architectuur, en daar wilden enkele jonge architecten verandering in brengen. Met de steun van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest maakten ze een audiogids die op termijn een veelvoud aan architectuurwandelingen zal aanbieden en duiden. De audiogids lijst de gebouwen op in thema’s, plaatst ze in de context van de wijk, en schetst hun ontstaan, functie, specifieke kenmerken en geschiedenis. In complementaire interviews verduidelijken architecten of stedenbouwkundigen de projecten. Door die invalshoek kijkt het publiek letterlijk verder dan een gebouw en ontdekt het ook de impact ervan op de directe omgeving, de wijk, de sfeer en de stadsvernieuwing.

Audiogids

DIMENSION

Het huidige aanbod op de audiogids is beperkt en loodst de wandelaars naar de kanaalbuurt, tussen de Vijfhoek en Molenbeek. Interessante gebouwen die aan bod komen zijn onder andere het kinderdagverblijf met woning in de Brunfautstraat van architect Eric Willemart; de woningbouwcomplexen in de Finstraat van architecten Raphael Orts, Nicolas

Ballériaux en Maud de Rijk, en van het architectenbureau B612; het woningencomplex in de Papenvest van architecten Gilles Debruyn en Bernard Van Damme; de woningen en sportzaal in de Verrept-Dekeyserstraat en de Papenvest van architect Pierre Blondel; het woningencomplex in de Zennestraat van het architectenbureau Lhoas & Lhoas; de Europese School in de ’t Kindtstraat van architectenbureau Samyn en Partners. Alle info over het project vindt u op www.archi-audio.be. Daar kunt u de wandeling downloaden in het Frans, Nederlands of Engels. De Nederlandse en Engelse versie zijn nog niet compleet, maar daar wordt aan gewerkt. De audiogids is eveneens verkrijgbaar bij de toeristische dienst voor Brussel. Voor info: www.visitbrussels.be.

Website Het tweede project, de website www.brusselsarchitecture.be, focust vooral op de naoorlogse architectuur in Brussel. Wie geïnteresseerd is in architectuur kan zelf een wandeling op maat samenstellen door gebouwen in een bepaalde buurt aan

Dakvensters ver voor op hun tijD

Het complex ‘Museumboulevard’ van het architectenbureau Lhoas & Lhoas omvat drie residenties met een mix van trendy nieuwbouwappartementen en lofts. Door de grootschaligheid en de architectuur drukt dit project een stempel op de wijk.

De eerste wandeling die werd uitgewerkt, voert langs de kanaalbuurt, tussen de Vijfhoek en Molenbeek.

te klikken. Alle informatie over het project wordt weergegeven op een overzichtelijke steekkaart. Handig op de website was een informatief luik geweest met informatie over de bedoeling en de gebruiksmogelijkheden van de website. Ten slotte nog dit: als u een interessant gebouw gerealiseerd heeft in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunt u dat melden, kwestie van de website verder te kunnen stofferen. Meer info: Jean-Frédéric Lambert, tel. 0497 76 49 66, jeanfred_lambert@yahoo.fr of www.arib.be. www.archi-audio.be Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

olatie s i e h rmisc ntilatie e h t e l a ve Optim regelbare akte u vl Contin glasopper kwaliteiten e re Grote vertragend k met hand i k Inbraa tabel gebru or Comf nderaan ing en k r e o w p f gree aardige a w Hoog aliteit baar w houtk VC verkrijg las P g Ook in arantie op rg 20 jaa

s r e t s n p e v k a d voor o ver tijd hun

www.fakro.be

SILVER

Gyproc verlucht je woning

Gyproc, gecertificeerd oneindig duurzaam SAINT-GOBAIN CONSTRUCTION PRODUCTS BELGIUM NV/SA Divisie Gyproc - Sint-Jansweg 9 - Haven 1602 - B-9130 Kallo Tel.: +32 (0)3 360 22 11 - Fax: +32 (0)3 360 23 80 info@gyproc.be - www.gyproc.be

SoundBlock

Optimale geluidsisolatie

©Pieter Verstraete

TECHNIEK

Duurzaam wonen en bouwen

Maximale energiewinst met minimale inspanningen

De zon levert astronomisch grote hoeveelheden energie. In België gaat dit jaarlijks om 1.000 kW per m². Dat is een veelvoud van wat nodig is aan fossiele brandstoffen en bovendien helemaal gratis. De zon gebruiken in het energieverhaal van een gebouw betekent dus een belangrijke winst.

Niets nieuws onder de zon In de (architectuur)geschiedenis zijn er talrijke en mooie voorbeelden waarbij het bouwen en wonen afgestemd is op de zon en maximaal gebruikt maakt van de energie. Bijvoorbeeld de Egyptische architect Hasan Fahty, die een woonconcept bedacht aangepast aan het woestijnklimaat door integratie van natuurlijke koeling. Dichter bij huis kennen we oude hoeves met lange zuidgevels en een gesloten westgevel. En uiteraard is bij passief bouwen de zon een bewuste factor.

Hoe rekening houden met de zon in een ontwerp? Het zonlicht opvangen, haar warmte gebruiken en die onder controle houden zijn de uitgangspunten. Toegepast op het bouwproces betekent dat het zoeken van een evenwicht tussen: - het concept en de constructie van de ruimte waar we in wonen; - het klimaat en de omgeving waar de woning is gesitueerd; - de gebruiken van de bewoners.

Warm op het zuiden, koel op het noorden Een eerste aandachtspunt is planschikking. Uiteraard wordt een ontwerp bepaald door de functies en de daarbij behoren-

de eisen. Maar bijvoorbeeld de eetkamer, keuken en woonkamer zijn duidelijk warme leefruimten. De bijkeuken en hal zijn gebruiksruimten en mogen kouder zijn. Door een doordachte planschikking en het groeperen van de ruimtes volgens gelijke temperatuurzones, beperk je de energievraag. Want de warmteverliezen zijn dan kleiner in de koude zones en in de warme zones kun je de energievraag beperken met passieve zonnewarmte. Dit betekent dat warme (leef)ruimtes bij voorkeur gericht worden naar het zuiden en de koude ruimtes naar het noorden. Deze laatste situeren zich nu vaak in het midden van het huis, wat energetisch dus niet noodzakelijk de beste plaats is.

Raampartijen in de juiste verhoudingen Een goede oriëntatie naar de zon impliceert ook dat gevelopeningen op de juiste plaats komen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat bij een passiefhuis de glasgevel op het zuiden in de winter dubbel zoveel energie per m² opvangt als dezelfde glasgevel gericht op het westen of het oosten. Die op het zuiden vangt 800 W/m², die op het oosten of het westen 400 W/m². Heeft het zin om de zuidgevel dan voor 100% te beglazen? Nee, omdat in het geval van een passief huis het drievoudig glas (U-waarde 0.8 W/(m²K)) slechter isoleert dan de gevel (U-waarde 0.15 W/(m²K)). De energieverliezen langs het glas zullen hoger zijn dan de zonnewinsten. Een goede vuistregel is 50% van de gevelopeningen in het zuiden, 20% in het oosten en het westen en 10% in het noorden. Om warmteverliezen te beperken en toch nog voldoende licht te garanderen is de glasoppervlakte maximaal 20% van de vloeroppervlakte en minimaal 12,5% van de vloeroppervlakte voor daglokalen en 8% van de vloeroppervlakte voor nachtlokalen. Glas dat reikt tot op de grond geeft geen extra licht maar enkel energieverlies. Hou de ramen daarom zo horizontaal en hoog mogelijk. Voor de beglazing aan de zuidkant kiest men voor superisolerend glas met een hoge zontoetredingsfactor (g-waarde) ≥ 50%, waardoor er in de koude periode meer warmte binnenkomt dan dat er verloren gaat.

» DIMENSION

De goedkoopste energie is en blijft de energie die je niet verbruikt. Het energieverlies beperken is dus een belangrijk aandachtspunt. Maar ook in het verbeteren van de energiewinst liggen nog kansen. Eén energiebron wordt hierbij vaak uit het oog verloren: de zon.

TECHNIEK

Comfort in zomer en winter

Oververhitting vraagt om een in het ontwerp geïntegreerde oplossing. Dat zijn overstekende volumes, dakoversteken, vaste houten lamellen, dakvensters in het dakvlak op het noorden, ramen met zonneschermen of bladverliezende bomen of struiken. Deze laatste laten de lage zon van de winter doorschijnen en houden de hoge zon in de zomer tegen. Je zou verwachten dat dit enkel geldt voor de zuidgevel, maar het WTCB heeft berekend dat ook de ramen op de oosten westgevel meer oververhit zijn dan de ramen op het zuiden. Maar liefst tot twee keer zoveel zelfs. De zon staat namelijk langer op deze gevels en ze schijnt dieper naar binnen. Beperk deze ramen tot 20% van het totaal en voorzie de mogelijkheid om buitenzonnewering te plaatsen.

De zon bewaren

DIMENSION

Een bijkomende optie om maximaal de zon te gebruiken is kiezen voor het bewust opslaan van de zonnewarmte. Dat kan op veel manieren: - De opslag van zonne-energie in een aparte ruimte, bijvoorbeeld een klimaatgevel, veranda, atrium of balkon met glas ervoor. De warme lucht uit deze ruimte wordt dan gebruikt om andere ruimtes te verwarmen d.m.v. een ventilatiesysteem. - De opvang van de warmte in de bouwmassa via de inertie van de massieve constructie of betonkernactivering. De warmte wordt vastgehouden in de massa van het materiaal en langzaam vrijgegeven. - Een eenvoudige manier om warmte uit grondmassa op te vangen is een aardwarmtewisselaar. Dit principe is ook gekend als grondbuis of Canadese put.

©Peter Geldof

In ons klimaat hebben we te maken met twee karakteristieke seizoenen. Enerzijds is er een koude periode waarin het maximaliseren van de zonnewarmte en het minimaliseren van energieverlies noodzakelijk zijn. Met een doordacht, zongericht ontwerp kan de zon in de winter tot 60 % van de nodige warmte leveren. Anderzijds is er een warme periode waar beheersing van de warmtewinst het belangrijkste is. In de zomer is er dus kans op oververhitting. Hier geldt dat voorkomen beter is dan genezen of symptoombestrijding met airconditioning. Het kost namelijk meer energie om een huis te koelen dan op te warmen. Een gevelopening heeft meerdere functies. Ze dient om de binnen- en buitenruimte te verbinden, voor een natuurlijke lichtinval en voor de gratis zonnewarmte. Een rolluik of zonwerende beglazing is daarom niet altijd een oplossing: rolluiken verduisteren immers ook en zonwerende beglazing kan tijdens de winter de passieve zonnewinsten beperken.

Passieve zonne-energie is per definitie gratis. Ze integreren gaat vooral om ontwerptechnische ingrepen die, behalve de nodige aandacht van de architect, weinig kosten. - Een doordachte planschikking beperkt de warmte verliezen, maar brengt ook warmte binnen. - Plaats 50% van de gevelopeningen in het zuiden, 20% in het oosten en het westen en 10% in het noorden. Kies voor een beglazing aan de zuidkant met een zon toetredingsfactor (g-waarde) ≥ 65%. - Neem de preventie van oververhitting mee in het ontwerp. - Denk out of the box om extra zonnewarmte op te slaan en integreer andere woonvormen zoals klimaatgevels, orangerieën, …

ÂŠSteunpunt duwobo Oost-Vlaanderen

TECHNIEK

WIE ZIJN DE 5 PROVINCIALE STEUNPUNTEN DUURZAAM WONEN EN BOUWEN Dit artikel maakt deel uit van een reeks artikels over Duurzaam Wonen en Bouwen. De volledige reeks kan je terugvinden op de kennisdatabank op de website van NAV, de Vlaamse Architectenorganisatie. www.nav.be De reeks is tot stand gekomen in samenwerking met NAV en de Steunpunten Duurzaam Wonen en Bouwen Oost-Vlaanderen en Antwerpen (Kamp C). De steunpunten maken deel uit van een Vlaamse Netwerk. Hieronder vindt u de contactgegevens per provincie.

West-Vlaanderen

Vlaams-Brabant

Steunpunt Duurzaam Wonen en Bouwen i.s.m. ZonneWinDT vzw Bezoekadres (woensdag gesloten): Provinciaal Huis voor Duurzaam Wonen Pannestraat 142, 8630 Veurne T 058 77 90 13 dubo@west-vlaanderen.be www.west-vlaanderen.be/duurzaambouwen

Steunpunt DuboVlaamsBrabant i.s.m. vzw Dialoog Provincieplein 1, 3010 Leuven T 016 26 72 78 - F 016 26 72 61 steunpuntdubo@vlaamsbrabant.be www.dubovlaamsbrabant.be

Limburg Oost-Vlaanderen Steunpunt Duurzaam Wonen en Bouwen i.s.m. de MilieuAdviesWinkel Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent T 09 267 78 38 dubo@oost-vlaanderen.be www.oost-vlaanderen.be/dubo

Steunpunt Dubolimburg i.s.m. Bond Beter Leefmilieu en Centrum Duurzaam Bouwen Marktplein 7 bus 1, 3550 Heusden-Zolder T 011 51 70 57 - F 011 57 12 87 steunpunt@dubolimburg.be www.dubolimburg.be

WEN EN WONE

M DUUR ZAAM

W. K A M P C . B E

Kamp C - Provinciaal Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen Britselaan 20, 2260 Westerlo T 014 27 96 50 - F 014 27 96 69 info@kampc.provant.be www.kampc.be

Team Duurzame Ontwikkeling, Stafdienst van de Vlaamse Regering Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid Boudewijnlaan 30, 7A15, 1000 Brussel T 02 553 52 96 - F 02 553 59 59 duurzaamwonenenbouwen@vlaanderen.be www.vlaanderen.be

DIMENSION

TRU

V INC I AAL C PRO EN

Vlaamse Overheid Antwerpen

De snelste weg naar goed geïsoleerde buitenmuren

Bezoek Isover Hall 5 nr 201

Massieve buitenmuren na-isoleren gaat het makkelijkst en het goedkoopst langs de binnenkant. De ISOVER Comfortpanel 32-platen kunnen in één enkele beweging zowel achter als tussen een voorzetroostering worden geschoven en vermijden zo koudebruggen. Dankzij zijn extreem goede λ-waarde van 0,032 W/m²K kiest u met ISOVER Comfortpanel 32 bovendien voor de meest energie-performante oplossing. Met 6 cm Comfortpanel 32 geniet u al van zo’n 80% minder warmteverlies via die muur. Isoleert u nog dikker, dan geniet u van nog betere thermische en akoestische resultaten. Zo wordt energiebesparing sneller dan ooit!

Comfortpanel 32 - buitenmuurisolatie langs de binnenkant

REPORTAGE

FAKRO

Wooncomfort in de loftsfeer

Om het voor de lokale economie belangrijke houtwerk te promoten lanceerden de Poolse overheid en de houtwerkproducenten een industrieel programma ter bevordering van de export, onder de naam ‘Poolse Ramen en Deuren’. Eén van de gangmakers is de firma FAKRO uit Nowy Sacz die, naast dakvensters en toebehoren, ook zoldertrappen produceert. Het Poolse bedrijf, opgericht in 1991 door Ryszard Florek, beschikt als enige producent van dakvensters in de wereld, over het Duitse TÜV SÜD kwaliteitscertificaat. Ook in Polen komt het passiefbouwgebeuren stilaan aan het (dak)venster kijken. Met nieuwe oplossingen zoals onder meer het FTT Thermo superisolerend tuimeldakvenster en speciale gootstukken zorgt Fakro voor een betere thermische isolatie, luchtdichtheid en het uitsluiten van koudebruggen rondom het dakvensterkozijn. In ons land worden de Fakro producten verdeeld door leverancier van bouwspecialiteiten Albintra uit Broechem-Ranst.

Nieuwe dakvenstermodellen De dakvensters van FAKRO staan bekend omwille van hun verstevigingen, zowel onder de handgreep, aan de vleugel van het raam als aan het scharnier. Ze kunnen in elke soort dakbedekking worden ingewerkt, ongeacht of het een hellend dan wel een plat dak toepassing betreft. Het openen gebeurt met de handgreep onderaan. Door middel van het TopSafe systeem verstevigt FAKRO de structuur van haar dakvensters. Een innovatieve bevestiging van de scharnieren, een speciale versteviging van het hout en van de vergrendelingselementen bemoeilijkt inbraakpogingen. Het geïntegreerde continu regelbare ventilatierooster V40P zorgt voor een optimale toevoerventilatie van de ruimte. Andere vernieuwende modellen van FAKRO zijn onder meer het balkondakvenster

FGH-V Galeria, met in de raamconstructie geïntegreerde balustrades, en het inbraakvertragend tuimeldakvenster FTP-V P2 Secure.

Geavanceerde buitenzonwering Op Batibouw presenteert FAKRO een nieuwe generatie elektrische buitenzonweringen voor dakvensters die een hoog gebruikscomfort met een effectieve bescherming tegen oververhitting combineren, dit zonder vermindering van het glasoppervlak. FAKRO biedt twee types zonweringen aan. De AMZ Z-Wave wordt bediend door middel van een afstandsbediening of een muurschakelaar en maakt gebruik van het draadloze Z-Wave systeem. Daarnaast is er de AMZ Solar die automatisch werkt.

Ook onder platte daken een zee van natuurlijk licht Moderne architectuur vraagt om innovatieve oplossingen. Om aan de trend van het bouwen met platte daken te voldoen biedt FAKRO een platdakvenster met uitstekende isolatie-parameters aan. Ruimtes onder platte daken krijgen niet enkel volop natuurlijk licht maar worden ook geventileerd met verse lucht. Het platdakvenster van FAKRO - met kader uit meerkamer PVC - bestaat met of zonder koepel erboven. De koepel in hoogresistente polycarbonaat kan manueel of elektrisch bediend worden via het Z-Wave systeem. Naast het standaard model met P2 gelaagde beglazing - Ug = 1,1 W/ m²K -, is er de superisolerende Thermo versie, uitgerust met driedubbele U6 beglazing - Ug = 0,5 W/m²K - of met vierdubbele U8 VSG beglazing - Ug = 0,3 W/m²K. www.albintra.be www.fakro.be DIMENSION

Op Batibouw pakt FAKRO, de Poolse fabrikant van o.m. dakvensteroplossingen, uit met een verruimd productassortiment. Naast nieuwe dakvenstermodellen heeft FAKRO decoratieve oplossingen in de loftsfeer, zoals innovatieve platdakvensters - om ook in ruimtes onder platte daken een zee van natuurlijk licht te voorzien - en elektrische buitenzonweringen.

REPORTAGE

Maene

Transparante balustrades zien uit op Galgenweel In opdracht van projectontwikkelaar Vooruitzicht ontwierp architectenbureau Styfhals & Partners samen met bureau d’architecture Corbiau de appartementsgebouwen Zenith I en II langs het Galgenweel, het zeilparadijs op de Antwerpse Linkeroever. Voor de borstweringen van de terrassen werd geopteerd voor gelaagd glas met een Sentryglas® tussenlaag. Het Zenith-project maakt deel uit van het masterplan Regatta op Linkeroever, ontworpen door bOb Van Reeth, en is onderdeel van een heuse architectuurwijk. Beide appartementsblokken met respectievelijk 8 en 5 bouwlagen, bevinden zich vlak bij het Galgenweel en staan in het teken van wonen aan het water. De platvol en stijf geborstelde gevelstenen zorgen voor een strakke en sobere gevel, de inplanting van de ramen verwijst naar de deinende golven. Grote raampartijen zorgen voor veel natuurlijk licht zodat het aangenaam vertoeven is in de ruimten. In de zuiden westgevel zijn verschuifbare panelen uit strekmetaal aangebracht die dienst doen als zonwering en individueel kunnen aangepast worden. Roger Styfhals, architect en gedelegeerd bestuurder van Styfhals & Partners en ontwerper: “Goed uitvoerbare technische oplossingen - waarbij alle details in rekening worden gebracht - dragen bij tot een waardevolle en kwalitatieve architectuur.”

Bollend zeil De in oppervlakte variërende terrassen van de appartementen vormen een afspiegeling van een bollend zeil. De speciale S-vorm geeft de gebouwen een speels element. Beide appartementsblokken bevinden zich op een sokkel - waarin op het gelijkvloers onder meer een parkeergarage is gehuisvest -, die omgeven is door een groene talud. Zo kunnen ook de bewoners van de eerste verdiepingen ten volle van een fantastisch panorama genieten. Energetisch betreft het een duurzaam gebouw met goed energieprestatieniveau lager dan 60. Op het vlak van technieken werden onder meer zonnecollectoren, een ventilatie systeem D en vloerverwarming toegepast.

Duurzaam gelaagd glas met Sentryglas® tussenlaag

DIMENSION

De terrassen bestaan uit prefab beton elementen. Ze zijn rondom afgewerkt met aluminium beplatingen die op hun beurt een mooi geheel vormen met de borstweringen. Het niveau van de houten terrasafwerking loopt gelijk met de bovenzijde van de onderregel. Hierdoor wordt de vloer binnen

visueel verlengd tot tegen het glas. Architect-gedelegeerd bestuurder Luc De Hovre over de keuze voor de Deauville oplossing van de firma Maene: “De keuze voor de borstweringen in Sentryglas® gelaagd glas was weloverwogen. We wilden een duurzaam materiaal aanwenden en het geheel zo zuiver en transparant mogelijk houden. Vandaar de keuze voor een beglaasde borstwering met zo weinig mogelijk structuur, enkel voorzien van een bovenregel die ook visueel veiligheid biedt. De onderregel is niet zichtbaar. Op die manier kwamen we - met een hoogte van 120 cm - ook perfect tegemoet aan de nieuwe balustradenorm. De oplossing voorziet in duurzaam gelaagd glas met een Sentryglas® tussenlaag - zonder de nadelige delaminatie van PVB gelaagd glas. De folie zuigt geen water op en blijft rechtop staan bij eventuele totale glasbreuk.”

Vlotter en veiliger plaatsen De oplossing is ook technisch goed uitvoerbaar: “Omdat er gewerkt wordt met aluminium - en dus niet met de klassieke stalen profielen - daalt het plaatsingsgewicht van de borstweringen met 50 procent. De werken kunnen bovendien aan de binnenzijde van de gebouwen worden uitgevoerd zodat er niet langs de buitenzijde op grote hoogte moet gewerkt worden. De vlottere plaatsing resulteert in tijdwinst op de werf”, aldus Luc De Hovre. www.maene.com - www.styfhals-partners.be

Maak het verschil met

SmartZone!

• Ventileren waar de bewoner zich bevindt dankzij het revolutionaire SmartZone-principe • Intelligente vocht- en CO 2-gestuurde afvoer van vervuilde lucht • Automatische inregeling van het systeem, foutloos in gemiddeld 12 minuten

Paleis 4 stand 216

tot

-24 E-punten!

E VO I I

Wenst u meer informatie ? www.renson.be

dimension_HDC_NL_0912_205x132.indd 1

30/08/12 12:39

Architecten De Bruyn

Sectionale poorten voor fijnproevers

L-DOOR GROUP Denderstraat 29 B-1770 Liedekerke T 0032 (0)53 64 44 00 F 0032 (0)53 66 94 02 info@l-door.be www.l-door.be 1-302

OPLEIDINGEN DUURZAAM BOUWEN 2013

>>> OPLEIDINGSCYCLI VOOR PROFESSIONELEN <<< Architecten, studiebureaus, ingenieurs, professionele bouwheren, promotoren, gebouwenbeheerders, syndicussen van gebouwen, aannemers, …

OM STERK TE STAAN OP DE MARKT VAN MORGEN APRIL >> JUNI 2013 Ruimtelijke ordening en milieu

Mogelijkheden voor sociale uitwisselingen, zachte mobiliteit, stedelijk landschap en biodiversiteit.

5 halve dagen - € 125

Water

Geïntegreerd waterbeheer: oordeelkundige gebruik van water, waterzuivering en beheer van het regenwater op het perceel.

5 halve dagen - € 125

Materialen

Acties die kunnen worden ondernomen, vanaf de ecologische keuze 4 dagen - € 200 van de materialen tot het beheer van hun afval.

Bouwafval

Beheer van bouwafval vanuit het oogpunt van preventie, nuttige aanwending en verwijdering.

3 dagen - € 150

Akoestisch

Principes van akoestische correctie en akoestische isolatie d.m.v. materialen met een gunstige ecobalans.

3 dagen - € 150

SEPTEMBER >> DECEMBER 2013 Energie

Gebouw met een laag energiegebruik, met inbegrip van de beheer- 6 tot 12 dagen sing van de behoeften en de keuze van de energiesystemen en - € 300 tot € 600 -bronnen. Opleiding met specialisaties «Energie-verantwoordelijke/ Energieadviseur» .

Passief en (zeer) lage energie

Doel is te komen tot een laag energieverbruik op een vooraf bepaald niveau: de nieuwbouw- en renovatietechnieken om de passiefen de zeer-lage-energiestandaard te halen.

7 dagen - € 350

>>> Elke opleiding wordt gegeven door gespecialiseerde bureaus en lesgevers. U hebt toegang tot de

theoretische gegevensbanken, technische informatie en illustraties of bezoeken, ... Een gespecialiseerd expert helpt u om uw kennis na de opleiding in de praktijk om te zetten. <<< Info en ins chrijvinge n ( bep er k t aan t al pl aat s en : s c h r i j f u n u al i n ) www.leefmilieubru s s e l . b e /o p l e i d i nge n d u bo

0800 85 775

DOSSIER

Invisible

De kunst van het maximaal minimaal aanwezig zijn Drie volle zalen architecten en interieurarchitecten voor de NAV- en AINBinfosessies ‘Invisible’. De nieuwe normen en eisen waarmee ontwerpers in de weer zijn, vormen tevens een creatieve uitdaging. Kan de architect de laatste technieken integreren zonder afbreuk te doen aan zijn of haar ontwerp? Hoe de architectuur versterken door maximaal minimaal aanwezig te zijn? De avonden werden aan mekaar gesproken door modejournaliste Veerle Windels die tevens de spits mocht afbijten met haar haat-liefde verhouding rond het thema ‘Maximaal Minimaal’. Kan minimalisme ooit uit de mode gaan? Halen de strakke lijnen het terug van de protserigheid of keren we terug naar ambacht en handgemaakt en naar een opwaarde-

ring van oude métiers? “Métier is vaak niet te vatten in een minimalistische context. Minimalistisch en ambachtelijk (be) staan naast mekaar”, zocht ze een consensus.

Eenduidig beeld, geladen rust Architect Bart Lens van Lens °Ass Architecten had het over de ‘Aanwezige Afwezigheid’ binnen zijn werk. “Het gaat niet om minimalisme op zich, wel om het bekomen van een intense eenvoud, van ruimtes waar het aangenaam vertoeven is. De klare lijnvoering versterkt de pure emoties die ontstaan tussen de vormgeving en het licht. Een eenduidig beeld dat geladen rust uitstraalt. Architectuur is meer dan een uitwendig beeld, de ruimtebeheersing van het interieur is even belangrijk. Of het nu om nieuwbouw, verbouwing, interieur- of objectontwerp gaat, op elk schaalniveau wordt een basisidee geïntroduceerd, een thema als ruggengraat voor het project. Alle aandacht moet gaan naar het transponeren van een idee naar een tastbaar en verrassend visueel geheel. Bij elk ontwerp hoort een verhaal dat in het teken staat van het concre-

01 Wienerberger stelt Iluzo voor

02 CRE-8-IVE by L-DOOR

Voegvrij metselen is geen sinecure. Daarom heeft Wienerberger Iluzo ontwikkeld, een gevelsteen waarmee de esthetische kwaliteiten van gelijmd metselwerk gecombineerd worden met de verwerkingsvoordelen van de klassieke metselmethode. Deze gevelsteen heeft een uitholling in het legvlak. Daardoor blijft een gewone mortellaag van 12 mm mogelijk en kunnen de stenen perfect vlak en gelijk gelegd worden. Vooraan blijven de stenen slechts ca 4 mm van elkaar gescheiden, waardoor de look van gelijmd metselwerk verkregen wordt. www.wienerberger.be

CRE-8-IVE by L-DOOR bundelt projecten waarbij de sectionale garagepoort geïntegreerd wordt in hetzelfde vlak als de bovenliggende of naastliggende gevelbekleding. Voor deze gevelbekleding wordt samengewerkt met producenten van kwalitatieve gevelbekledingsmaterialen. Deze projecten steunen op een nauwe wisselwerking tussen architect en fabrikant, waarbij constant op zoek wordt gegaan naar nieuwe materialen en toepassingen. L-DOOR zorgt voor de opvolging van het project waarbij de plaatsing van zowel poort als gevelbekleding in eigen beheer uitgevoerd worden. L-Door opende een nieuwe toonzaal waar deze materialen in hun specifieke toepassing te bekijken zijn. www.l-door.be - www.cre-8-ive.be

DIMENSION

DOSSIER

03 Argent Alu: argenta® invisible

04 BTicino: My Home

Argent Alu, bekend onder de merknaam argenta®, stelt een uitgebreid aanbod voor van onzichtbare, 3-d regelbare scharnieren: de argenta® invisible. De argenta® invisible neo is een reeks onzichtbare, hoogkwalitatief afgewerkte scharnieren: geen enkele schroef is zichtbaar, dit in combinatie met een snellere installatie-mogelijkheid, ‘easy-hook®’ genaamd. De argenta® invisidoor®, een in te pleisteren, onzichtbaar aluminium kader voor binnendeuren, leidt tot de essentie van puur esthetisch wonen. Dankzij de invisidoor® ligt de deur ook in lijn met de wand. www.argentalu.com

My Home is het domotica systeem van BTicino, onderdeel van de Legrand Group. LivingLight en Axolute, twee gamma’s binnen het uitgebreide assortiment schakelmateriaal van de groep, zijn de geschikte keuze voor wie de stap wil zetten naar home automation. My Home maakt het leven eenvoudiger: het creëren van oplossingen op vlak van comfort, veiligheid, energiebesparing en multimedia gebeurt dankzij My Home in een oogwenk. Dankzij dit flexibele, geïntegreerde en uitbreidbare systeem kunnen verlichting, verwarming, alarm- en videofonie-installatie, van thuis uit of vanop afstand, eenvoudig bediend worden. www.bticino.be

05 Delta Light lanceert Tweeter trimless Tweeter trimless van Delta Light, verkrijgbaar als inbouw- en opbouwarmatuur, introduceert een nieuwe kijk op flexibiliteit. Beide versies maken gebruik van het door Delta Light ontwikkelde ERS - Ex-centric Rotation System waarbij het asymmetrisch scharniergewricht er voor zorgt dat het toestel in één vloeiende beweging kan draaien en kantelen. Tweeter oogt opvallend en elegant, past in elk interieur en heeft door zijn tijdloze vorm een groot aanpassingsvermogen. Er bestaan zowel versies met ontlading, halogeen als led. www.deltalight.com

06 Gyproc: ProLock inspectieluiken

DIMENSION

Om de toegankelijkheid van technische installaties en leidingen achter Gyproc-systemen mogelijk te maken, ontwikkelde Gyproc een assortiment inspectieluiken. ProLockinspectieluiken kunnen quasi onzichtbaar worden ingewerkt in alle Gyproc-systemen: (schacht)wanden of plafonds, standaard of brandwerend, enkele of dubbele beplating. Voor elk systeem en/of toepassing bestaat een geschikt ProLock inspectieluik. Voor standaardtoepassingen zijn deze uitgevoerd in geanodiseerd aluminium met een dikte van 2 mm, voor brandwerende toepassingen in gegalvaniseerd staal met een dikte van 1,5 mm. Alle inspectieluiken zijn ook op maat verkrijgbaar. www.gyproc.be

07 Novy: UP_SIDE werkbladdampkap Met de UP_SIDE werkbladdampkap van Novy gebeurt het efficiënt verwijderen van dampen niet langer langs de bovenkant, maar van op het werkblad. Het is de eerste dampkap die op 2 niveaus werkt: ter hoogte van het werkblad, voor lage pannen of naast een teppan yaki of uitgetrokken naar boven voor de hogere potten en pannen. Door z’n discrete design zit UP_SIDE volledig geïntegreerd in het werkblad wanneer hij buiten gebruik is en vormt zo een perfecte lijn met de kookplaten. De benutte ruimte in de kast blijft beperkt. De dampkap kan uitgerust worden met de monoblock filter voor recirculatie. www.novy.be

DOSSIER

tiseren. Het tastbaar eindresultaat moet een specifieke sfeer weergeven.” Renovaties beperkt Lens tot eigentijdse ingrepen, geïntegreerd in het bestaande gebouw. Bij de renovatie van het woonproject Gaasbeek, bijvoorbeeld, werd overal éénzelfde lijn doorgetrokken en voor hetzelfde materiaal baksteen in dit geval - geopteerd.

Continu elimineren leidt tot de essentie Interieurarchitect Jan Geysen van PUUR interieurarchitecten legde aan de hand van 2 realisaties uit hoe verschillende projecten elkaar kunnen beïnvloeden en elkaar weten te versterken tot een geslaagd eindresultaat. “Een opdrachtgever die woning H in Ravels als één van onze referenties gezien had, vroeg om een nog minimalistischer interieur te creëren. Door in dit ontwerp continu te elimineren hielden we enkel de essentie over. Daarnaast is er ‘het verhaal van Lodewijk’ dat zijn oorsprong vindt in een wedstrijd voor de inrichting van het universiteitsrestaurant voor de Universiteit Utrecht.

Hier stelde PUUR voor om de vroegere grandeur van de monumentale panden op een hedendaagse manier terug te brengen. De panden waarvan sprake waren destijds ingericht als het Paleis van Lodewijk Napoleon. Dit leverde een boeiende zoektocht op naar historische elementen die op een nieuwe manier konden worden ingezet. Met als eindresultaat de functionele ondersteuning van een hedendaags universiteitsrestaurant, met een monumentale ruimtelijke beleving.” Met dit laatste project werd PUUR interieurarchitecten winnaar van de Nederlandse ARC 12 Interieurprijs.

Het onzichtbare zichtbaar gemaakt Tijdens het doorlopen van een virtueel bouwproject maakte ingenieur-architect Koen Willem van het NAV nog het onzichtbare zichtbaar. Over deze meest onzichtbare bouwelementen van de deelnemende partners en hoe deze geïntegreerd kunnen worden, leest u op de volgende bladzijden.

08 Xinnix: X5 Universeel Schuifdeursysteem Xinnix ontwerpt, creëert en produceert deursystemen voor binnendeuren, en ontwikkelt universele systemen voor een maximaal aantal toepassingen met een minimum aantal producten. Door het respecteren van de gewoontes van architecten en bouwprofessionals zijn de Xinnix producten universeel toepasbaar in combinatie met de standaard deurelementen. Het X5 Universeel Schuifdeursysteem is een constructie-element, plaatsklaar en integreerbaar in te beplaten wandconstructies van 75 en 100 mm. De afwerking rond het deurblad gebeurt naar keuze van de eindklant. www.xinnix.eu

09 Saint-Gobain-Glass: onzichtbare glasperformantie SGG DIAMANT is doorzichtig extra blank glas, met een neutrale kleur. Door de hoge lichttransmissie, meer dan 90% lichtdoorlaat, is het product onder meer toepasbaar in scheidingswanden en glazen deuren. Alle veiligheidsniveaus worden bereikt door het lagen en/of harden van SGG DIAMANT. Geluidsoverlast wordt vermeden door SGG DIAMANT te lagen tot het akoestisch isolerend glas ‘SGG STADIP SILENCE’, een gelaagde beglazing met akoestische PVB(A) veiligheidsfilmen. Samen met het scheidingswanden systeem SYSTEMS CLIP-IN SILENCE vormt dit glas een mooi totaalconcept. www.saint-gobain-glass.com

10 Decotrap: Model 210 zwevende trap Model 210 van Decotrap is te plaatsen, zwevend tegen 1 muur met een trededikte van 70 tot 140 mm. De metalen beugels worden geschroefd of chemisch verankerd tegen de bestaande muur, afhankelijk van het type muur. Als materiaal wordt Europese Eik A kwaliteit, 10 - 12% ovendroog (KD), kwartiers / half kwartiers gezaagd, gebruikt. De breedte van de doorlopende lamel is 8 tot 12 cm, verlijmd met watervaste D4 houtlijm. De tegendraadse verlijming voorkomt krom trekken. De treden zijn ook mogelijk in imi-beton of Corian. www.decotrap.be

DIMENSION

DOSSIER

12 Tende®: XXL rolgordijn

13 Knauf: Give Space

Tende® dat raamdecoratie op maat van elk interieur creëert, pakt uit met het XXL rolgordijn. Dit rolgordijn is verkrijgbaar tot 6 meter breed en 3 meter hoog, of omgekeerd, en geeft elk interieur een strakke designlook. De doeken zijn naar keuze transparant, afsluitend of verduisterend, bestaan in verschillende kleuren en zijn verkrijgbaar met ketting en afstandsbediening. Het XXL rolgordijn wordt in het eigen atelier geproduceerd en is exclusief verkrijgbaar in de tende®-winkels en te bezichtigen op Batibouw 2013. www.tende.be

Met Knauf Aquapanel Exterior Drywall Systems kan de architect met lichte structuren vrijwel elke lijn vorm geven. Slanke buitenwanden doen plaats besparen. De systemen zijn performant op vlak van akoestische isolatie, brandveiligheid, luchtdichtheid en thermische isolatie. Deze droogbouwsystemen uit metaalprofielen en cementplaten vragen geen droogtijden. Met het Knauf Bohebiflex inbouw wandgootsysteem creëert de architect blijvend bereikbare installatiezones in gipsplaatwanden. Geschikt voor o.m. kantoren, zorgcentra of scholen waar systemen voor elektriciteit, data en domotica snel moeten kunnen aangepast worden. www.knauf.be

14 Limp lanceert Sliding Glass Het Sliding Glass systeem bestaat uit afzonderlijk te bewegen panelen van 10 mm enkel gehard veiligheidsglas. Deze kunnen aan één van beide zijden worden weggeklapt op een kleine ruimte. Zonder de verticale profielen is er een open vizier naar de buitenwereld. Dit gepatenteerd systeem schuift over de onder rail en hangt niet op aan de boven rail wat een eenvoudige bovenconstructie en zeer kleine glasprofielen toelaat. De onderrail kan ook bijna volledig ingewerkt worden in de vloer. In gesloten toestand is Sliding Glass volledig wind- en waterdicht, met een geluidsreductie van 14dB. www.slidingglass.be

11 Promat® SYSTEMGLAS

DIMENSION

Promat ontwikkelde het Promat® SYSTEMGLAS, brandwerende glazen binnenwanden zonder verticale stijlen voor een maximale transparantie. Dit gepatenteerde systeem laat toe glazen wanden te realiseren met een hoogte tot 3 meter en een onbeperkte lengte. De naden tussen de glaspanelen worden opgevuld met transparante Promat® SYSTEMGLAS siliconenkit en de kaders zijn slank. Promat® SYSTEMGLAS kan geplaatst worden in een houten of stalen kader, of een kader in PROMATECT®-H dat het mogelijk maakt het schrijnwerk volledig in wanden, vloer en plafond te integreren. www.promat.be

15 RENSON®: ventilatiesysteem C+®EVO II Door een intelligente combinatie van basisventilatie, nightcooling en buitenzonwering zorgt RENSON® voor een goede luchtkwaliteit en aangename temperaturen. Ventilatiesysteem C+®EVO II combineert de natuurlijke toevoer van verse lucht via zelfregelende ventilatieroosters - al dan niet met geïntegreerde windvaste zonwering - Invisivent®EVO AK en Screenvent® Mistral AK - en de discrete doorvoer via deurroosters - Invisido® - met de vraaggestuurde afvoer van vervuilde lucht via de Healthbox® II. Dit systeem past zich automatisch aan het leefpatroon aan. In woningen bedraagt de E-peilwinst tot 24 punten, in appartementen tot 27 punten. www.renson.be

Kinnarps - Heide 15 - 1780 Wemmel T 02 456 0 456 - info@kinnarps.be - www.kinnarps.be

REPORTAGE

BTicino

Domotica à la carte In de Opwijkse Droeshoutstraat werd recent een ruime en comfortabele eengezinswoning gerealiseerd - naar een ontwerp van Architecten Baert en Van Der Goten. De woning werd uitgerust met het performante My Home domoticasysteem van BTicino, in een Axolute uitvoering. Geïnspireerd door een woning aan zee die op het netvlies bleef branden, opteerde bouwheer- installateur Andy Vanhooimissen voor een lichtjes schuin gelegen woning. Niet enkel omwille van het esthetische surplus. Deze ligging zorgt er tevens voor dat de woning aan de achterzijde perfect zuidwaarts gericht is, wat mogelijkheden biedt voor het optimaal benutten van alternatieve energie. Alle slaapkamers - voorzien van grote glaspartijen - aan de achterzijde van de woning, geven uit op een gemeenschappelijk terras. Op het vlak van technieken werd geopteerd voor een zonneboiler, fotovoltaïsche cellen en een condensatieketel. Andy Vanhooimissen integreerde het domoticasysteem van BTicino: “Als installateur had ik zelf reeds enkele My Home projecten uitgevoerd bij klanten. Daarbij is de installatie-, maar ook de gebruiksvriendelijkheid van het domoticasysteem mij opgevallen. Vooral het feit dat het een volledig geïntegreerde oplossing van éénzelfde fabrikant betreft, is een pluspunt. Dit biedt de installateur ook de mogelijkheid om de klant een optimale service te geven.”

Ook muziek domoticagestuurd

DIMENSION

Met het My Home domoticasysteem van BTicino kunnen alle technische functies van de woning geautomatiseerd worden. Van een zeer beperkte installatie - waarbij bijvoorbeeld enkel de verlichting wordt geautomatiseerd – tot een volledig totaalproject. In de Opwijkse woning werden onder meer de rolluiken, de muziekinstallatie en de verlichting geautomatiseerd. Wat de sfeerverlichting betreft, kan er gedimd of geschakeld worden. Als één van de weinige marktspelers biedt BTicino de mogelijkheid om - door het installeren van één of meerdere centrale bronnen - de muziekinstallatie te integreren en te verdelen over de verschillende zones van de woning. Ook

voor het sturen van de vloerverwarming op het gelijkvloers en de radiatoren in de slaapkamers werd geopteerd voor My Home van BTicino. In elke ruimte wordt de temperatuur gemeten. In functie van deze temperatuur en de klok wordt de gevraagde temperatuur ingesteld, wat een besparing aan energiekosten oplevert.

Alle functies via de buskabel Vaak wordt ook de alarminstallatie functie aan het domoticasysteem toegevoegd om automatisch te anticiperen op eventuele panieksituaties. Dit betekent bijvoorbeeld dat - bij het afgaan van het alarm - alle lichten plots branden of de muziekinstallatie begint te spelen. Er bestaan verschillende multimediatoepassingen, zo kunnen alle functies via PC, smartphone en tablet gebruikt worden. Alle bedieningen zijn onderling verbonden via de buskabel. Alle sturingen komen samen in één gezamenlijke schakelkast.

LivingLight of Axolute Jurgen Van Zaelen, Product Manager BTicino: “De aandacht van de architect gaat uiteraard in eerste instantie uit naar puur architecturale aspecten en het bekomen van een zo laag mogelijk E-peil. Functionaliteit - zoals het via domotica besparen op verwarmingskosten - wordt soms uit het oog verloren. Belangrijk bij de keuze van het stuursysteem is ook de esthetische integratie van het schakelmateriaal. Wie voor My Home kiest kan alle functies - thermostaat, schakelaars, stopcontacten, alarmcentrale… - in dezelfde afwerkingsgraad - de standaardversie LivingLight of de exclusieve afwerking Axolute - laten uitvoeren.” www.bticino.be

Waarom de nieuwe ecoTEC plus? Omdat we de beste nog beter gemaakt hebben!

De ecoTEC plus is altijd al een winnaar geweest. Maar nu heeft hij zichzelf nog overtroffen. Wat goed is nog beter maken, is een echte uitdaging. Met name bij de ecoTEC plus was die bijzonder pittig. Toch zijn we erin geslaagd de efficiĂŤntie nog te verhogen. Zo zorgen de hoog rendement pomp en de up-to-date elektronica voor een lager stroomverbruik. Het gasverbruik wordt nog verder verlaagd dankzij de geoptimaliseerde verbranding en het dieper modulatiebereik. Ook aan de installateurs is gedacht. De bediening is een stuk eenvoudiger en dankzij het Plug & Play-systeem kan hij zeer eenvoudig en snel met een calorMATIC regelaar gecombineerd worden. Kortom de ecoTEC plus: helemaal Vaillant, kwaliteit made in Germany!

Voor meer informatie: www.vaillant.be

Condensatieketels

Zonne-energie

Warmtepompen

SPECIALIST

©Niko

Om de wensen van de klant op gebied van de elektrische installatie in kaart te brengen stel je een situatieschema op met aanduiding van lichtpunten, stopcontacten en schakelaars. Maar niet iedere schakelaar kan je voor iedere toepassing gebruiken. Wat bedoelt een installateur als hij spreekt van een enkelpolige schakelaar, een wisselschakelaar of serieschakelaar? Om spraakverwarring te vermijden geven we in dit artikel een overzicht van de soorten schakelaars en hun toepassing. We tonen ook de voorstellingswijze op het situatieschema. Ken je trouwens het verschil tussen een eendraadschema en een situatieschema?

Specialist aan het woord

Elektriciteit naar de knoppen? Elektrisch dossier Volgens het AREI* is men verplicht om een dossier op te stellen van de elektrische installatie in gebouwen. Dit dossier omvat voor huishoudelijke installaties o.a. het eendraadschema en een situatieschema. Figuur 1 stelt een eendraadschema voor van een willekeurige installatie. Een situatieschema is per definitie een plan dat met symbolen de plaats aanduidt van elektrische componenten die deel uitmaken van het eendraadschema. Aan de hand van enkele situatieschema’s doorlopen we diverse mogelijkheden om verlichting te bedienen.

Fig. 1: Voorbeeld van een eendraadschema

Van op één plaats, één of meerdere lichtpunten bedienen

DIMENSION

• Enkelpolige schakelaar Als het lokaal slechts via één toegang bereikbaar is en men wenst het licht van daaruit te bedienen kan men een enkelpolige schakelaar gebruiken. De enkelpolige schakelaar onderbreekt slechts één draad van de installatie.

• Dubbelpolige schakelaar In een gelijkaardige situatie kan je kiezen voor een dubbelpolige schakelaar. Deze heeft identiek dezelfde functie als de enkelpolige schakelaar, maar onderbreekt de twee draden van de installatie. Vroeger verplichtte het AREI de plaatsing van een dubbelpolige schakelaar in een badkamer en bij buitenverlichting, maar dit is vandaag niet meer van toepassing. • Dimmer Het kan ook zijn dat je, om bijvoorbeeld een bepaalde sfeer te creëren, kiest voor een dimmer. Een dimmer maakt het mogelijk om de lichtintensiteit te variëren. Dit kan ofwel via een, lokaal geplaatste, inbouwdimmer of via een plaatselijke drukknop die in verbinding staat met een dimmodule in het elektriciteitsbord. In het AREI wordt er qua symboliek geen onderscheid gemaakt tussen beide types. Dimmen van een lichtpunt(en) van op verschillende plaatsen is mogelijk maar enkel met geschikte dimmers.

Van op één plaats, twee aparte lichtpunten of lichtpuntgroepen bedienen • Serieschakelaar Op een locatie waar je slechts één toegang hebt maar je de mogelijkheid wenst om de verlichting in twee onafhankelijke

“Duurzame, energiezuinige en

innovatieve ledverlichting” •

Hoogste lumen per watt

•

DALI (bi-directionele aansturing)

•

Verblindingsvrij (lage UGR)

•

5 jaar garantie

•

Resistent tegen water én stof (IP66)

•

Slagvast en schokbestendig (IK 10+)

•

Zeer snel te installeren

•

Bestand tegen zeer lage temperaturen

•

Bekabeling geïntegreerd www.technospecials.be

BB-Ledlightpipes, een nieuw ledverlichtingssysteem

voor ondergrondse bouwwerken zoals parkeergarages, voetgangers- en verkeerstunnels, metro- en treinstations, ....

Deze onderhoudsvrije ledverlichting is uiterst zuinig

in verbruik. BB-Ledlightpipes garanderen meer dan 100.000 branduren, is een bijzonder duurzame oplossing en cradle to cradle vervaardigd.

info@technospecials.be tel: +32 (0)9 325 82 12

INSULATION SOLUTIONS

B LAM

0,02

Paleis 5 stand 213

TMS GF

) K . m W/(

11/H764

SARKING isolatie voor hellende daken + + + + +

Hoog isolerend vermogen (20 Ă 30% energiebesparing) Eenvoudige aansluiting door tand & groef langs 4 zijden Geen verblindingseffect bij plaatsing Sterke mechanische weerstand Plaatsing in 2 lagen mogelijk

Soprema NV | Bouwelven 5 | 2280 Grobbendonk 014/23.07.07 | 014/23.07.77 | info@soprema.be www.soprema.be

SPECIALIST

delen te bedienen wordt een serieschakelaar geplaatst. De serieschakelaar schakelt dus lichtpunt 1 en/of lichtpunt 2 met twee afzonderlijke schakelknoppen in één enkele schakelbehuizing. Deze naamgeving heeft niets te maken met de term serieschakeling. Met serieschakeling wordt het achter elkaar schakelen van componenten bedoeld. Een voorbeeld hiervan zijn de oude kerstboomlampjes die bij het uitdraaien van één lampje allemaal doven.

zelfde impulsschakelaar. Eén druk op eender welke drukknop geeft de impulsschakelaar een impuls waardoor deze zal schakelen en het lichtpunt(en) aan- of uitschakelt. In de praktijk zal de installateur, vanaf het moment dat er meer dan drie bedieningsplaatsen zijn, meestal overstappen op dit principe.

Van op twee plaatsen, één lichtpunt of lichtpuntgroep bedienen • Wisselschakeling Indien je een lokaal hebt met twee toegangen en je wenst vanop beide toegangsplaatsen het licht te bedienen kan je kiezen voor een wisselschakeling. De wisselschakeling bestaat altijd uit twee wisselschakelaars die het licht aan- of uitschakelen. Wisselschakelaars bestaan in enkelpolige en dubbelpolige uitvoering, maar dit laatste type wordt weinig gebruikt. Je kan in deze situatie ook opteren voor drukknoppen met impulsschakelaar (teleruptor in vakjargon) maar dit wordt minder toegepast omwille van bijkomende bekabeling en de extra impulsschakelaar.

Van op drie of meerdere plaatsen, één lichtpunt of lichtpuntgroep bedienen • Wisselschakeling met kruisschakelaar Indien je vanop drie plaatsen de verlichting wil bedienen maak je gebruik van een wisselschakeling (twee wisselschakelaars) met een kruisschakelaar. Het is ook mogelijk om de verlichting van op meer dan drie plaatsen te bedienen. Dat kan door het toevoegen van bijkomende kruisschakelaars.

Flexibele bediening Met flexibele bediening wordt bedoeld dat het mogelijk is om na verloop van tijd een bepaalde bedieningsknop een andere functie te geven. Waar hij vandaag een lichtpunt bedient kan de knop morgen een ander lichtpunt bedienen maar ook een rolluik, stopcontact,... Met andere woorden de bediening kan ge(her)programmeerd worden. Hiervoor is een programmeerbaar systeem noodzakelijk, alom bekend als ‘domoticasysteem’. De bekabeling is afhankelijk van de fabrikant. Meer informatie over domotica kan u terugvinden in de ontwerpgids “Geïntegreerde leef- en woonautomatisering”. Zie hiervoor: www.nav.be.

Tot slot

www.vei.be Vlaams Elektro Innovatiecentrum * AREI = Algemeen Reglement voor Elektrische Installaties Bronnen: AREI - Ontwerpgids: Geïntegreerde leef- en woonautomatisering DIMENSION

• Drukknoppen met impulsschakelaar Een andere mogelijkheid om verlichting te bedienen vanop meerdere plaatsen is gebruik maken van drukknoppen met impulsschakelaar. Belangrijk hierbij is dat elke drukknop via (stuur)bekabeling verbonden is met een impulsschakelaar die zich meestal in het elektriciteitsbord bevindt. De lichtpunten zijn op hun beurt verbonden via aparte bekabeling met die-

Het AREI vereist dat er aan bediening en verbruikers (vb. lichtpunten) een letteren cijfercode wordt toegekend. De installateur zal deze codes toekennen wanneer hij de installatie uitwerkt. U vindt deze benamingen terug in het as-builtdossier. Bovenstaande schema’s bieden hulp bij de opmaak van situatieschema’s en in het overleg met de installateurs. In het AREI is een uitgebreide lijst van symbolen terug te vinden om het plan te vervolledigen met bijvoorbeeld koelkast, rolluikmotoren, spots of wandverlichting.

REPORTAGE ACTUA

Nieuw adres, telefoon- en faxnummer voor Brussels NAV-secretariaat sinds 1 januari 2013 Het Brusselse secretariaat van NAV is op 1 januari in het nieuwe gebouw van Unizo getrokken. Dit is gelegen aan de Willebroekkaai 37 in 1000 Brussel. Ook de telefoonnummers wijzigen. Het algemeen nummer van NAV in Brussel wordt 02 / 212.26.99. Het faxnummer wordt 02 / 212.26.14. Opgelet, het secretariaat vorming en public relations blijft zoals vanouds in de Sint-Clarastraat 48 in Brugge, met ongewijzigde telefoonnummers (tel 050 / 47 46 67 en fax 050 / 47 46 79). Beide secretariaten zijn bereikbaar van maandag tot vrijdag van 9u00 tot 12u00 en 13u30 tot 17u00. De emailadressen blijven ongewijzigd.

Nieuwe NAV-pocket: Fundament

DIMENSION

manier van werken. De toekomstige bouwheer krijgt een realistisch beeld van de verwezenlijking van zijn droomproject en uzelf geeft op een ongedwongen manier uw visitekaartje af. Speciale aandacht gaat deze editie uit naar water en dit in al zijn facetten: buffering van water, gebruik van regenwater, vervangen van oude leidingen, aankoop van een renovatieproject in een overstromingsgevoelig gebied, zwemvijvers, sanitair comfort,… Heb je je stempel gedrukt op een realisatie die binnen dit thema past? Stel uw inschrijving dan niet uit en bezorg ons uw foto’s en projectgegevens voor vrijdag 1 maart. Info: www.devlaamserenovatiedag.be/deelnemer - hans. wynant@nav.be - Tel. 050 47 46 70

Nieuwe NAV-tool: Uw afvoerstelsel dimensioneren in een muisklik

Regelgeving, normen en besluiten veranderen haast dagelijks. Hoe behoudt u als architect het overzicht? Met Fundament brengt NAV elk jaar een wegwijzer uit naar de meest actuele beroepsinformatie voor de architect. Ondertussen is de publicatie aan zijn 11de editie toe. Ook dit jaar is alles zo veel als mogelijk geactualiseerd. In de eenvoudige inhoudstabel is het voor de architect gemakkelijk om de onderwerpen terug te vinden. De meeste artikelen worden afgesloten met een wegwijs. Hierin verwijzen we naar adressen en/ of websites waar extra info terug te vinden is.

In ieder bouwproject moet het sanitair afvoerstelsel gedimensioneerd worden. Het is een relatief eenvoudige taak, en toch neemt het veel tijd van de architect in beslag. Om dit proces te vereenvoudigen ontwikkelde NAV in samenwerking met Geberit een digitale tool. Hiermee kunt u als architect in een paar muisklikken de diameters van het afvoersysteem bepalen. Ieder NAV-lid kan eenvoudig en op een grafische manier het afvoersysteem van zijn projecten invoeren op de website. Als resultaat bekomt u een rekennota met aanduiding van de leidingdiameters conform de recente normering. Dit en andere tools zijn beschikbaar voor alle leden via www.nav.be

De Vlaamse Renovatiedag is een openhuizendag waarbij architecten potentiële opdrachtgevers over de vloer krijgen in hun eigen realisaties. Samen met de bouwheer kan u als architect de bezoekers laten kennismaken met uw eigen stijl en

Dragend en niet-dragend metselwerk mogen een zeer traditionele bouwvorm heten, de in situ uitvoering met relatief kleine bouwelementen blijft een topper in architectuurprojecten. Door de nieuwe Europese codes voor stabiliteit berekeningen en de steeds energiezuiniger wordende concepten was de STS 22 voor metselwerk aan herziening toe.

Vlaamse Renovatiedag op zondag 26 mei: inschrijven nog mogelijk tot 1 maart

05 Vitruvius cursus: De nieuwe STS-metselwerk

CREATIEVE OPLOSSINGEN VOOR CASSETTEGEVELBEKLEDING

Limeparts levert de meest diverse materialen voor geventileerde cassettegevels! Oplossingen in aluminium gelakt, geanodiseerd of geperforeerd, in gelakt staal, Quartz-Zinc® en Anthra-Zinc®, cortenstaal en inox behoren tot de mogelijkheden. Limeparts biedt ook de plantengevel aan, een maatwerksysteem met levende, onderhoudsarme planten. Door combinatie van materialen, kan op een speelse, creatieve manier een unieke gevel naar wens van de klant worden gecreëerd. Strak, naadloos en van superieure

kwaliteit, duurzaam, onderhoudsvriendelijk, oerdegelijk materiaal met een karaktervolle look. Voor elk geveldesign is er wat wils! Onze troef is maatwerk voor elk buitengevelconcept, naargelang de technische mogelijkheden en in samenspraak met de architect. Maak uitgebreid kennis met onze producten via onze website: www.limeparts.be. Interesse? Aarzel dan niet en contacteer ons. Wij helpen u graag met uw geveldesign!

Limeparts nv, GZ-Zone 8, Oosterring 21 B-3600 Genk T +32(0)89 62 09 11 info@limeparts.be www.limeparts.be

veelzijdige projecten gedeelde belangen één architectenorganisatie partners 2013 www.bulex.be

www.cbr.be

www.betafence.be

www.henrad.be

www.koramic.com

www.renson.be

www.reynaers.be

www.rockwool.be

www.consentinogroup.be

www.derbigum.be

www.gira.be

www.kubusinfo.nl

www.protect.be

www.xella.be

www.saint-gobain-glass.com

www.sika.be

www.velux.be

www.nav.be www.meeroverepb.be www.zoekeenarchitect.be

ACTUA

Deze wordt volledig herschreven, aangepast aan de huidige uitvoeringspraktijken. Deze cursus schotelde architecten de nieuwe uitvoeringsstandaarden voor in primeur. Metselwerk werd hoofdzakelijk vanuit het oogpunt stabiliteit bekeken. De klemtoon lag op de praktische uitvoering, met de theorie als achtergrond. Door Ir. Diederik Van Rossem, Hoofd Coördinator Dienst Inspectie en Certificatie van SECO, aangesteld om de STS 22 volledig te herschrijven, kwam de informatie dus uit eerste hand. Ook de tweede spreker, Christel Van Loock, volgde de herwerking van dichtbij als technisch adviseur bij de Belgische Baksteenfederatie. De interesse was groot en 160 personen konden hiervoor in Gent en Leuven terecht.

Vitruvius cursus: Omgevingsaanleg voor architecten

Omgevingsaanleg kwam niet aan bod in de architectuuropleiding maar toch moet de architect vaak een terras, oprit of parking voorzien in zijn ontwerp. Is de buitenaanleg op uw plannen beperkt tot een arcering? Wat bezorgt u aan de aannemer als hij een terreinprofiel vraagt? Hoe schrijft u een verharding voor? Deze cursus bracht de belangrijkste technische aspecten van omgevingsaanleg naar voor. Naast eigenschappen van gebruikte materialen, bekeken we de opbouw van een verharding. Ook waterhuishouding en infiltratie kwamen ruim aan bod en de aandachtspunten bij grondverbetering. Na de theorie volgden een aantal toepassingen. Zo werden voorbeelddetails van parkings, brandweerwegen, terrassen en opritten besproken. De sessies in Gent en Mechelen telden 180 deelnemers.

moet Pieter ook input leveren voor het uitgebreide digitale luik: de diverse websites zoals NAV.be en Zoekeenarchitect. be, en de digitale nieuwsbrieven. Een andere uitdaging vormt het verder uitbouwen van een persnetwerk via het verspreiden van persberichten en enquêtes. Ten slotte is een niet onbelangrijke taak weggelegd in het ondersteunen van de public relations via het onderhouden van contacten, het opzetten van evenementen en de vertegenwoordiging in werkgroepen.

Architecten voorstander van meer regulering voor de opmaak van lokale verordeningen

NAV organiseerde eind januari haar jaarlijkse architectenmonitor. Zo’n 550 architecten namen deel. Gevraagd naar hun mening over lokale verordeningen, antwoordt bijna een derde dat deze voor hen niet relevant en overbodig zijn. Gevraagd naar de reden hiervoor, antwoordt meer dan de helft dat er totale willekeur heerst: wat in de ene gemeente moet, is verboden in een andere gemeente . 61% procent vindt dat een lokale overheid enkel verordeningen mag uitvaardigen indien ze lokaal relevant zijn, en 51% vraagt dat de bestendige deputatie, die de lokale verordeningen moet goedkeuren, dit kritischer zou doen. Ook vraagt meer dan de helft dat er op Vlaams niveau aan de gemeenten een kader wordt opgelegd met eenduidige voorschriften betreffende de gebruikte begrippen, meetcodes …

Nieuwe NAV-communicatiecoördinator: Pieter De Groote Voor alle actuele NAV initiatieven, bekijk de kalender op www.nav.be Voor Vitruvius cursussen kun je terecht op www.vitruviusacademy.be DIMENSION

Sinds 13 november 2012 heeft NAV een nieuwe medewerker in dienst. Pieter De Groote zal de communicatie van de organisatie gaan stroomlijnen. Zijn taak omvat de coördinatie van periodieke publicaties zoals NAV News en eenmalige publicaties zoals de talrijke pockets en het jaarverslag. Daarnaast

MEDIA

North Sea Living en Living in Antwerp North Sea Living en Living in Antwerp zijn opgebouwd volgens eenzelfde concept: interieurs en hun bewoners. North Sea Living schetst aan de hand van vijftien heel uiteenlopende (vakantie) woningen een beeld van het wonen aan zee. De wandeling langs de kustlijn leidt langs onder meer een gerenoveerd vissershuisje, een appartement in een artdecogebouw, een vakantiehuis in cottagestijl, een hedendaagse nieuwbouw in beton, een appartement op de zeedijk … Telkens vertellen de bewoners over de keuze van de locatie, over het huis en over hun fascinatie voor een bepaalde stijl of object. Paginagrote foto’s brengen de interieurs in beeld en vertalen de sfeer. In Living in Antwerp tonen en vertellen zestien creatieve Antwerpenaars hoe ze hun woning met veel gevoel voor stijl en met respect voor de architectuur heb-

ben ingericht. Dat geldt onder andere voor de architectenwoning van Albert Barentsen uit 1958, een door Emiel van Averbeke ontworpen art-nouveauwoning uit 1901, een loft in een voormalige diamantslijperij, een herenhuis met een modernistische gevel, het iconische zwart-witte huis van bOb Van Reeth voor Will van Roosmalen, een appartement in een voormalig kantoorgebouw, de architectenwoning van Léon Stynen uit 1934, een meesterwoning in het centrum …

Imagining the house

Venetië te verklaren, waarbij hij tienduizenden tegels, gerecupereerd uit traditionele Chinese woningen, een eigen verhaal liet vertellen. Die visie trekt hij door in zijn projecten. Ook daar speelt het hergebruik van bouwmaterialen een belangrijke rol. Een tweede belangrijk element in het werk van de Chinese architect is zijn doorgedreven aandacht voor de inplanting van een gebouw. Pas na een diepgaande en langdurige studie van de locatie komt Wang Shu via een proces van met de vrije hand geschetste ijkpunten, gedachten, vormen en tekeningen tot het meest geschikte ontwerp voor die specifieke plek. Een derde kenmerk voor zijn aanpak, is zijn manier van ontwerpen. Als architect koestert Wang Shu het manueel tekenen en de kalligrafie als werkmethode, communicatiemiddel en taal.

DIMENSION

In 2011 werd de Chinese architect Wang Shu (1963), die samen met zijn partner, architecte Lu Wenyu, de Amateur Architecture Studio in Hangzhou runt, gelauwerd met de Grande Médaille d’Or van de Franse Académie d’Architecture. Vorig jaar volgde de Pritzker Prize, zowat de Nobelprijs voor architectuur. Voor velen een verrassende keuze, want tot deze prijzenregen was Wang Shu niet zo gekend in onze Europese contreien. Intussen is daar verandering in gekomen, dankzij de aandacht voor zijn projecten en publicaties waaronder het mooi vormgegeven boek Imagining the house waarin hij de lezer via schetsen en tekeningen, foto’s, plannen en rustpunten door het wordingsproces van enkele belangrijke projecten gidst. In zijn architectuurontwerpen verenigt Wang Shu telkens opnieuw twee werelden: verleden en heden, traditie en moderniteit. Vanuit die context is ook zijn installatie in 2006 op de architectuurbiënnale in

‘Nort Sea Living’ - Sigrid Vandensavel, Diane Hendrikx en Mirjam Bleeker - 240 pagina’s - Nederlands/Frans/Engels Uitgeverij Luster - ISBN 978-9-46058100-7. ‘Living in Antwerp’ - Diane Hendrikx en Muriel Verbist - 240 pagina’s - Nederlands/Frans/Engels - Uitgeverij Luster - ISBN 278-9-46058-099-4.

‘Imagining the house’ - Wang Shu - 168 pagina’s - Engels - Lars Müller Publishers - ISBN 978-3-03778-314-6.

 Bezoek d an onze st 4.212 w bou i t a B p o

NIEUW

Volledig ge Uitstekend kleurd e isolatie

www.omniral.be

Ramen, deuren en luiken

Tuintoepassingen

Dak & gevel

Interieurtoepassingen

Deceuninck NV - Benelux Bruggesteenweg 164 • BE-8830 Hooglede-Gits (BE) T +32 51 239 272 • F +32 51 239 261 • belux@deceuninck.com • www.deceuninck.be (NL) T +31 76 561 78 34 • F +31 76 750 23 53 • deceuninck.kunststof@deceuninck.com • www.deceuninck.nl

MEDIA

Ik zoek een verwarmingssysteem dat economisch en ecologisch is.

Kies dan de Genia Hybrid van Bulex. Dat is de lucht/waterwarmtepomp van de toekomst.

Meer informatie

Warmtepompen van Bulex De warmtepompen van de toekomst… zijn nu al verkrijgbaar! Ontdek het nieuwe gamma waterpompen Genia Air van Bulex, een nieuwe reeks innoverende waterpompen met een intelligente regeling, die op elk moment bepaalt welke de meest zuinige warmtebron is: de warmtepomp of de condensatieketel. Ze werken zelfstandig of in combinatie met een Bulex verwarmingsketel of een andere warmtebron en zijn dé ideale oplossing voor elke verwarmingsinstallatie. De Genia Air warmtepompen, met een vermogen van 8, 12 of 15 kW, zijn makkelijk te installeren en werken in gesloten circuit.

Tel. 02 555 13 13 www.bulex.be

Efficiënte oplossingen. Verwarming. Warm Water.

MEDIA

In the life of cities Welke elementen bepalen de identiteit van een stad? Wat maakt van de stad een plek waar het goed is om te wonen en te leven? Welke ingrepen, kwalitatief of niet, determineren het stadsleven? Stedenbouwkundigen, planologen en architecten bepalen de organisatorische structuren, de lay-out en de invulling van een stad, van plekken en wijken. Door hun ontwerp creëren ze mee het stedelijk weefsel, en tekenen zij flink wat krijtlijnen uit voor de manier waarop de inwoners functioneren in die stedelijke omgeving. Maar hoe richtinggevend en hoe sterk is de relatie tussen het gerealiseerde concept en het daaruit voortvloeiende dagelijkse leven in die stad? In the life of cities onderzoekt de impact van de ontwerpen op het leven in een aantal totaal verschillende steden: Baku, Buenos Aires, Cairo, Detroit, Jakarta, Johannesburg, Mumbai, Quito, Sint-

Petersburg, Tel Aviv, Tirana en Toronto. Beschouwingen en interessante analyses van de aanpak in de behandelde steden worden gelardeerd met fotografische collages van een resem andere locaties waaronder Caracas, Chicago, Dakar, Hong Kong, Houston, Londen, Parijs, Tokyo. De krachtige fotografie in In the life of cities fileert steden, toont de onderbuik van metropolen, zalft even met idyllische plaatjes maar confronteert de lezer even later des te harder met woekerende stadskankers en met de harde leefwereld in de nieuwe miljoenensteden van vandaag: klassenverschillen, overbevolking, armoede, kantoortorens, riante paleizen, sloppenwijken, verkeersindigesties, ruimtegebrek. De metropolen van morgen barsten vandaag al uit hun voegen. Leefbare steden ontwerpen, wordt een van de meest urgente en belangrijke uitdagingen.

‘In the life of cities’ - Mohsen Mostafavi in samenwerking met Harvard University, Graduate School of Design - 376 pagina’s - Engels - Lars Müller Publishers - ISBN 978-3-03778-302-3.

Ecological Urban Architecture (Freiburg) in Duitsland, SolarCity (Linz) in Oostenrijk, Valdespartera (Zaragoza) en Sarriguren (Pamplona) in Spanje, en Bo01 (Malmö) in Zweden. Verder laat de auteur vooraanstaande deskundigen uit de hele wereld aan het woord. Zij geven informatie over de complexiteit van het ecologisch ontwerp in een stedelijke omgeving en gaan dieper in op bepaalde aspecten. Wie kwalitatieve resultaten wil boeken, moet volgens hen vooral focussen op vier thema’s: materiaalgebruik, mobiliteit, simuleren en transformeren. Net daardoor kunnen architecten en stedenbouwkundigen met behulp van creatieve vaardigheden en methoden duurzame resultaten behalen op stedelijke schaal. ‘Ecological Urban Architecture - Qualitative approaches to sustainability’ - Thomas Schröpfer - 216 pagina’s Engels - Birkhäuser/De Gruyter - ISBN 978-3-0346-0800.

Redactie: Colette Demil & Staf Bellens DIMENSION

In Ecological Urban Architecture behandelt Thomas Schröpfer, hoogleraar architectuur en sustainable design aan de universiteit in Singapore, de rol die architectuur kan spelen bij het streven naar een duurzame stedelijke ontwikkeling. Ecologische stedelijke ontwikkeling heeft te maken met politieke keuzes en met de ambitie om die te realiseren. Dat laatste vereist aandacht voor een rist aspecten, waaronder de aanpassing van de regelgeving omtrent ruimtelijke ordening, bouwen en de inzetbaarheid van nieuwe technologieën; de ontwikkeling van creatieve architecturale ontwerpbenaderingen en bouwmethoden; de doelgerichte keuzes van materialen en materiaalgebruik; de toepassing van infrastructurele oplossingen voor het mobiliteitsprobleem in de stad; de inbreng van en zorg voor meer natuur en groen in een stedelijke omgeving. Interessant is de kritische beoordeling van vijf prototypen van duurzame steden: Vauban

BEURS

Batibouw 2013

Terug naar de stad! De minibeurs Build-IT, een platform voor informatica- en ICT-diensten, toont de nieuwste ontwikkelingen en toepassingen die interessant zijn voor de bouwsector. Die laatste is voortdurend in beweging. Bouwen moet slimmer, duurzamer en efficiënter. De regelgeving wijzigt in een ijltempo. Marktparameters veranderen. Mobiel werken wint terrein. Nieuwe technologieën helpen niet alleen bij het tekenen van plannen en het afstellen van meetapparatuur, maar ze vereenvoudigen ook de workload, organisatie en coördinatie en het beheer van de administratie en boekhouding. Wie thuiswerkt, kan informatie sneller en eenvoudiger delen. U vindt Build-IT in de Princess Astrid Hall.

Concept & Build for Students

DIMENSION

Met “Concept & Build for Students” rolt Batibouw op woensdag 27 februari de rode loper uit voor laatstejaarsstudenten architectuur en interieurarchitectuur. Die kunnen in de foyer van Auditorium 2000 professionals uit de bouwsector ontmoeten. Verder vermeldt het programma lezingen over praktische onderwerpen gelieerd aan het beroep van architect. Het hoogtepunt voor zo’n 600 studenten wordt gegarandeerd de voordracht van Brussels Bouwmeester Olivier Bastin, oprichter van het vlakbij Thurn & Taxis gevestigde architectenbureau L’Escaut. Olivier Bastin ontwierp onder andere het huisvestingscomplex Cheval Noir in Molenbeek, het fotografiemuseum in Charleroi, het Cultureel Centrum in Soignies, het Théâtre National en het Skatepark Ursulinen in Brussel. Kenmerkend voor zijn werk is onder andere de aandacht voor de sociale en culturele dimensie. Op “Concept & Build for Students” zal Olivier Bastin het vooral hebben over zijn werk als Brussels Bouwmeester en over nijpende uitdagingen zoals de toenemende bevolkingsaangroei in de hoofdstad. Praktische en duurzame woon- en werkoplossingen bedenken en daarbij ook de vrije ruimte respecteren, wordt een moeilijke maar urgente opgave. Olivier Bastin verwacht alleszins veel

Batibouw, de grootste en belangrijkste beurs van België in de bouw-, renovatie- en woonsector, loopt van donderdag 21 februari tot en met zondag 3 maart 2013 in Brussels Expo. De eerste twee dagen zijn voorbehouden voor professionelen. Dit jaar staan drie thema’s centraal: de terugkeer naar de stad, hernieuwbare energie, en van stress naar zen. Tijdens de professionele dagen toont Build-IT de nieuwste technologieoplossingen voor de bouwsector. van inspirerende projecten waaronder het Tivoli Project in Laken, een voorbeeldwijk van duurzame ontwikkeling. Met zijn uiteenzetting over zijn werk als Brussels Bouwmeester sluit hij alvast aan bij het Batibouw-hoofdthema rond wonen in de stad.

Creatieve woonvormen De tijdgeest en factuele gegevens inspireerden Batibouw tot het vooropstellen van “De terugkeer naar de stad” als belangrijkste beursthema. “Bouwgronden worden schaarser en duurder. Daardoor ziet het er voor de nieuwbouw niet zo goed uit op termijn. Renovatie en hernieuwbouw daarentegen worden belangrijker. Daarnaast zijn er de jongste jaren heel wat inspanningen geleverd om de steden aantrekkelijker te maken. Door die evolutie nestelen meer mensen, van singles tot jonge gezinnen en senioren, zich weer in de stad,” verklaart Geert Maes, algemeen directeur van beursorganisator FISA. “Een aantal trends maakt opgang. Zo gaan mensen letterlijk dichter bij elkaar wonen. Open gaten in de stad worden opgevuld. Huizen worden energiezuiniger en compacter. Architecten en bouwheren worden uitgedaagd om creatief en inventief met de ruimte om te springen. De focus ligt op inbreiding. In plaats van nieuwe gronden in te palmen, wordt er gebouwd op bestaande percelen en sites. In de stad krijgen verlaten industriële sites een nieuwe bestemming, steeds vaker tot nieuwe woonwijk. Cohousing wint terrein. Door de behoefte aan meer groen krijgt de stedelijke buitenruimte een andere invulling. Inspirerende oplossingen zijn hier de gedeelde stadstuintjes, groendaken, verticale tuinen, kleine parken.”

Van hernieuwbare energie tot zen Via het tweede thema, “Hernieuwbare energie”, speelt Batibouw ook dit jaar weer in op het energieverhaal. “Dat we zoveel aandacht besteden aan energie heeft niet alleen te maken

REPORTAGE

ISH

van 12 tot 16 maart 2013 in Frankfurt am Main Op “Concept & Build for Students” zal architect Olivier Bastin het vooral Foto ©Audrey Contesse

hebben over zijn werk als Brussels Bouwmeester.

met het steeds hogere prijskaartje van energie maar ook met de stringente regelgeving,” aldus Geert Maes. “Vlaanderen verplicht vanaf 2014 het gebruik van hernieuwbare energie in nieuwbouwprojecten. Vanaf 2015 is de passiefstandaard de norm voor ieder nieuwbouwproject in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Wallonië streeft tegen 2018/2020 naar bijna-energieneutrale gebouwen. Europa hanteert 2021 als streefdatum voor bijna-energieneutraal bouwen. Wie vandaag in een bouwproject geen aandacht heeft voor hernieuwbare energie, hypothekeert vanaf dag één zijn bouwproject en zit met een woning die onvermijdelijk in waarde daalt. Om de zoektocht naar alternatieve oplossingen te vergemakkelijken, hebben we alles over hernieuwbare energie gecentraliseerd in Paleis 10 en Paleis 12. Prominent aanwezig daar zijn de hybride toestellen, die fossiele brandstoffen combineren met hernieuwbare energie, maar die ook warmte en koeling kunnen opwekken.” Het derde thema, “Van stress naar zen”, covert het interieur. Hier ligt de nadruk op de uitrusting en inrichting van de slaapzone. Slaapkamer, dressing en badkamer vormen een grote ruimte waar men zich - met of zonder multimedia- in alle rust kan terugtrekken.

Belgian Building Awards Traditiegetrouw worden op Batibouw ook de Belgian Building Awards uitgereikt. Dit jaar gebeurt dat op woensdag 27 februari. Het evenement, georganiseerd door Batibouw in samenwerking met de Confederatie Bouw, Trends Top Bouw, Bouwkroniek en de Orde van Architecten, lauwert realisaties van architecten, bouwheren, studiebureaus en aannemingsbedrijven.

Tijdens ISH 2013, wereldwijd de grootste vakbeurs op het gebied van sanitair, verwarming, energie, klimaat- en installatietechniek & hernieuwbare energieën, wordt duurzaamheid - meer specifiek het zuinig omgaan met natuurlijke hulpbronnen - het centrale thema. Het einde van de fossiele brandstoffen komt steeds dichterbij, maar wereldwijd blijft de energievraag toenemen. Het is een mondiale uitdaging om hier een oplossing voor te vinden. De exposanten van ISH 2013 zullen hun oplossingen presenteren waarbij duurzame techniek hand in hand gaat met innovatieve vormgeving. Voor een optimale beursindeling is ISH opgebouwd rond twee thema’s: ISH Water en ISH Energy. Bij ISH Water ligt het accent van het beursprogramma op drinkwaterbereiding en duurzaamheid. Vakorganisaties VDMA Fittings Association en IFS gaan hier dieper op in met de campagne Blue Responsibility (www.blue-responsibility.com). Andere opvallende thema’s op ISH Water zijn o.m. de generatieoverstijgende badkamer en de complete badkamer. De afdeling Wall + Floor is een samenwerking van 16 exposanten die integrale badkamerconcepten laten zien, inclusief wanden en vloeren. In het Pop up my Bathroom Atelier kunnen creatievelingen en badkamerontwerpers elkaar opzoeken. Talrijke vakvoordrachten over architectuur en techniek vervolledigen het beursprogramma. “In 2011 kwam 35% van de bezoekers aan ISH van buiten Duitsland”, aldus Stefan Seitz. “We verwachten dat het aandeel internationale bezoekers aan ISH van 12 tot 16 maart ‘13 nog verder zal toenemen. Verschillende factoren wijzen in die richting. Zo kiezen steeds meer niet-Duitse bedrijven ISH uit om hun nieuwe ontwikkelingen voor te stellen of internationale contactdagen te organiseren.” Voor ISH Water zijn de beurshallen 2 tot en met 6 van het beurscomplex gereserveerd, voor ISH Energy de hallen 8 tot en met 11. Dit jaar wordt ook hal 10.3 in gebruik genomen voor het segment gebouwautomatisering en meet- en regeltechniek. De beurs is van 12 tot 15 maart ‘13 voor professionelen geopend, voor particulieren op zaterdag 16 maart ‘13.

www.batibouw.com www.messefrankfurt.be DIMENSION

Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

BEURS

Weinig beurzen vormen zo’n succesrijk exportproduct als Architect@Work. Het tweejaarlijkse vakevenement dat dit jaar opnieuw te gast is in Kortrijk (25 en 26 april) en in Luik (23 en 24 mei) wordt intussen georganiseerd op 13 locaties, waarvan 11 in Europa en 2 in Azië. Dat internationaal parcours voert langs Nederland (Rotterdam), Frankrijk (Parijs, Marseille, Lyon), Duitsland (Berlijn, Düsseldorf, Stuttgart), Groot-Brittannië (Londen), Zwitserland (Zürich) en China (Shanghai, Beijing). Als exhibition manager Nathalie Sandra en de dynamische jongens van Creative Fo(u)r, de bedenkers van de beurslay-out, zeggen: “Here we come”, dan doen ze dat, zelfs in volle crisistijd.

Architect@work

DIMENSION

Beton is een interessant materiaal voor straatmeubilair met een strakke vormgeving.

Hoe slaagt een nationale vakbeurs erin in amper tien jaar tijd uit te groeien tot een succesrijk exportproduct? Wat zijn de sterke pijlers? “De expansiekracht is het resultaat van meerdere elementen,” verklaart Nathalie Sandra, die van bij het begin betrokken is bij de organisatie van de beurs. “Het door Kortrijk Xpo bedachte beursconcept is uitgewerkt als een duidelijk afgebakend informatie- en ontmoetingsplatform voor fabrikanten, invoerders en voorschrijvers. Voor de kenmerkende lay-out van de beurs tekenden de Creative Fo(u)r, bestaande uit interieurarchitecten Stephan Gunst, Frank Sinnaeve, Chris Vantornout en Kurt Wallaeys. Zij zorgden voor een overzichtelijke, aantrekkelijke en dynamische beurslay-out met architecturale accenten. Een lay-out die aansluit bij het profiel en de behoeften van de professionele bezoekers en bij het opzet van de beurs. Door de hoogstaande kwaliteit van het tweedaagse evenement, de afgelijnde bezoekersgroep, de kleine identieke standenmodules rond een centrale multimediaconsole, en de all-in formule kan de exposant -zonder veel tijd en geld te investeren in de opbouw van een dure stand zoals op andere beurzen- op een snelle, efficiënte en budgetvriendelijke manier de voorschrijvers informeren over zijn nieuwste producten of diensten.” “Of we nu in Londen of Shanghai zitten, overal is het beursconcept herkenbaar en identiek. Die copy-paste gaat heel ver, zo nemen we zelfs de Panton chairs die we hier gebruiken mee naar het buitenland. En het team dat in Kortrijk de beurs opbouwt, doet dat op alle andere locaties. Alleen voor de randactiviteiten met tentoonstellingen en seminaries houden wij rekening met de lokale interesses. In elk land geniet de beurs de steun van de beroepsverenigingen van architecten

internationaler dan ooit

Deze zacht uitziende poef in beton, de Soft-seat van ontwerper Roel Vandebeek voor Urbastyle, wordt gegarandeerd een blikvanger op A@W.

Superslanke ramen met zeer smalle stalen profielen en met extra hoge isolatiewaarden. en interieurarchitecten. Hierdoor vormen de bezoekers wel degelijk de doelgroep die de fabrikanten en invoerders willen bereiken. Dat creëert vertrouwen.”

Nieuwigheden ontdekken primeert Wat is de grote aantrekkingskracht van de beurs? Nathalie Sandra: “Uit een rondvraag blijkt dat 95% van de architecten en interieurarchitecten naar Architect@Work komt om nieuwe producten, technieken en diensten te ontdekken. Om de beurs interessant te maken voor beide groepen van voorschrijvers waken we over een evenwichtig aanbod voor de ruwbouw, de buitenafwerking en het interieur. Verder moet elk getoond product of systeem nieuw of innovatief zijn en goedgekeurd worden door een selectiecomité van lokale architecten en interieurarchitecten. Daardoor is het mogelijk dat een product de selectie doorstaat in België, maar niet in Frankrijk omdat het daar al gekend is of in het aanbod zit van een andere fabrikant. Ten slotte volgt de goedkeuring van de stand. Fabrikanten die bijvoorbeeld bijkomend andere producten willen tonen die niet zijn goedgekeurd, worden teruggefloten. Wat de randmanifestaties betreft, beperken we ons vanaf dit jaar tot een voordracht per dag. Op die manier blijft er voor de bezoekers voldoende tijd over voor de rondgang op de beurs.”

Elke editie besteedt extra aandacht aan een centraal thema. Eerder kwamen hout, glas, metaal en klei aan de beurt. Dit jaar focust Architect@Work in Kortrijk en Luik op beton, een materiaal dat weer volop in de belangstelling staat dankzij onder andere een aantal innovaties en verrassende architecturale toepassingen. Voor de invulling werkt Architect@Work samen met FEBE, de Federatie van de Belgische prefabbetonindustrie, en met MaterialSource, een online platform voor producten en diensten dat een stem geeft aan alle betrokken actoren: fabrikanten, voorschrijvers en consumenten. Veroniek Hermans van MaterialSource: “Op Architect@ Work willen we de verschillende toepassingsmogelijkheden van beton in kaart brengen, van architectuur tot kunst en dat via producten, prototypes, innovatieve ideeën, casestudies en de projectie van architecturale toepassingen en voorbeeldprojecten. Daarnaast zal het expositieplatform sterke interactiemogelijkheden bieden voor de professionals.” Interessant voor architecten en interieurarchitecten zijn de casestudies rond innovatieve toepassingen en technieken. Jef Marinus van FEBE: “Een van de voorgestelde casestudies belicht onder andere de architectonische mogelijkheden van de voeg met inspirerende voorbeelden van esthetische, functionele, constructieve, transparante en functionele voegen en verbindingen. Maar uiteraard plaatsen we nog een heleboel andere aspecten in de schijnwerper.”

Deze slanke profielaanzichten zorgen voor een grotere inval van het daglicht met grote glasoppervlakken en meer transparantie. Ze verenigen daardoor het architectonisch design en het comfort 30 24 met uitstekende isolatiewaarden 62 die zowel op akoestisch als op thermisch gebied beantwoorden aan de meest recente eisen (Uw-waarden tot 1.0W/m2K).

De vele gezichten van beton

Forster Unico bestaat voor 100% uit recycleerbaar staal zonder kunststof isolatoren. Dit onderlijnt het ecologisch design van het systeem en laat eveneens toe het systeem te gebruiken voor de renovatie van oude gebouwen. De oppervlaktebehandeling gebeurt door poederlakken zonder temperatuurbeperking.

www.architectatwork.eu - www.architectatwork.be Redactie: Colette Demil & Staf Bellens

DEJOND NV. Terbekehofdreef 55 - 59 2610 Wilrijk (Antwerpen)

TEL: +32 (0) 3 820 34 43 FAX: +32 (0) 3 820 35 43 dbs@dejond.com

www.dejond.com www.forster-unico.be

IN DE ASTRIDHAL 21 en 22 februari 2013 ICT-nieuwigheden, software- en beheersystemen voor de bouwsector.

www.build-it.be

ALS ARCHITECT TEKENT U DE LIJNEN WAARBINNEN DE BOUWSECTOR KAN BLOEIEN EN GROEIEN. LETTERLIJK. DAAROM VERWELKOMEN WE U GRAAG OP DE PROFESSIONELE DAGEN DIE OP BATIBOUW WORDEN GEORGANISEERD. DE IDEALE GELEGENHEID OM DE NIEUWSTE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN TE ONTDEKKEN, UW BIJDRAGE TE LEVEREN IN RONDETAFELGESPREKKEN EN IN CONTACT TE KOMEN MET COLLEGA’S.

Met de uitgereikte badge krijgt u op 21 en 22 februari ongelimiteerde toegang tot BATIBOUW. Indien u de badge niet gebruikt tijdens deze dagen, is hij geldig voor een dag naar keuze tijdens de rest van de beurs.

Batibouw groot publiek: van 23/3 t.e.m. 3/3/2013. In het weekend van 10u tot 18u30. Nocturne donderdag 28/2 tot 23u.

WWW.BATIBOUW.COM

Als architect nodigen wij u graag uit op de Belgian Building Awards op woensdag 27 februari 2013 om 18u30 in het Auditorium 2000 op Brussels Expo. Info en inschrijvingen via bba@batibouw.com.

Download de ofﬁciële Batibouw-app!

REPORTAGE NEWS

grundfos • De MAGNA3 legt de lat hoog

Recticel Insulation Nieuwe renovatieoplossingen Recticel Insulation heeft een uitgebreid gamma aan isolatieproducten en -concepten voor renovatie. Er is een oplossing uitgewerkt voor elke situatie, om het even of men dak, zoldervloer of buitengevels duurzaam wil isoleren. Om het dak aan de buitenzijde te isoleren, is er onder andere het Powerroof® gamma van Recticel Insulation. Hierbij wordt het dak geïsoleerd volgens de Sarking methode met een doorlopend isolatieschild. Het dak isoleren langs de binnenzijde kan met Eurothane® G platen, isolatieplaten met een hoge isolatiewaarde die zijn afgewerkt met een dampscherm en gipskartonplaat. Eurofloor® vloerisolatieplaten zijn geschikt om de zoldervloer efficiënt te isoleren. Wie zijn buitengevels wenst te isoleren kan kiezen voor Powerwall® isolatieplaten. Deze maken deel uit van het Isofinish® concept, waardoor er keuze is uit een waaier aan gevelafwerkingen. Wie renoveert en isoleert met de isolatieproducten van Recticel Insulation, krijgt het Recticel® Insulation Inside kwaliteitslabel én Isolatiecertificaat.

De MAGNA3, gebaseerd op de beproefde en geteste MAGNA-technologie, is een prominent lid van de Grundfos Blueflux-familie. Met een energie-efficiëntie-index ruim onder het EuP-benchmarkniveau kan men energiebesparingen tot 75 % in vergelijking met een doorsnee circulatiepomp en een korte terugverdientijd bereiken. De bestaande AUTOADAPT-functie, die zorgt voor een evenwicht tussen comfort en energie-efficiëntie, wordt nog aangevuld met de nieuwe FLOWADAPT-regelmodus en FLOWLIMIT-functie, waardoor inregelafsluiters meestal overbodig worden. Het uitgebreid MAGNA3-assortiment - met een maximale opvoerhoogte van 18 m en een maximaal debiet van 70 m3/h - bestaat uit meer dan 150 enkel- en dubbelpompen in gietijzer of roestvast staal, wat juist dimensioneren eenvoudiger maakt. De multifunctionele pomp is geschikt voor verwarmings- en koeltoepassingen en circulatiesystemen van huishoudelijk warm water, en is ontworpen om vloeistoffen tot -10 °C te behandelen. Via de Grundfos GO-bedieningssoftware heeft men controle over elk aspect van de pompprestaties. www.moderncomfort.grundfos.com www.thinkingbuildings.com

www.recticelinsulation.be

Silestone® Suede • de sensatie van innovatief kwarts Met de nieuwe afwerking Silestone® Suede speelt Cosentino Group innovatief in op de trend naar warmte en gezelligheid in huis: een zachte textuur voor een aangenaam accent in het interieur. Met zijn verfijnde elegantie en matte uitstraling straalt Suede - beschikbaar in een waaier van 30 kleuren - een ontspannende sfeer uit. Het duurzame materiaal is goed bestand tegen vlekken. Net als de twee andere Silestone®-afwerkingen (gepolijst en Volcano), heeft Suede bacteriostatische eigenschappen. Met de spoelbakkenlijn ‘Integrity by Cosentino®’ uit kwartsmaterialen kan de consument kiezen uit driedimensionale Silestone®-producten, uit één stuk gemaakt. Werkblad en spoelbak gaan naadloos in elkaar over. Silestone® inspireert tot een eigentijds interieur, zowel voor de keuken - een praktisch werkblad met een zee van ruimte of een stijlvolle wandbekleding zonder voegen - als voor de badkamer: stijlvolle, praktische en hygiënische wastafels, douchepanelen en vloeren wandbekleding in kwarts.

DIMENSION

www.cosentinogroup.net

REPORTAGE NEWS

REYNAERS • lanceert PuRity raam- en deurkrukken De PuRity raam- en deurkrukken van Reynaers onderscheiden zich op meerdere vlakken. Voor het design werkte Reynaers samen met de Italiaanse designer Leo De Carlo die de typische architecturale stijl van de Reynaers aluminium systemen en hun integratie in woningen bestudeerde. De PuRity reeks is vernieuwend op het vlak van materiaal, productie, moduleerbaarheid en installatie. Er werd gebruik gemaakt van het nieuwe materiaal Pura™, een niet-toxische variant van roestvrij staal waarbij de chroomdeeltjes verwijderd werden. Dit, in combinatie met de Biov™ (Bioecologic Ion Overlay) oppervlakte behandelings-methode, zorgt ervoor dat de krukken corrosievrij, hypoallergeen, anti-bacteriologisch en 100% recycleerbaar zijn. De PuRity krukken zijn zonder vijzen te installeren volgens het ‘click-clack™ systeem dat een perfect horizontale fixatie van de kruk op het schrijnwerk verzekert. Ze kunnen geplaatst worden op vrijwel alle types van (schuif)ramen en deuren en zijn beschikbaar in 3 standaard kleuren: Saffier Zwart, Maanlicht Wit en Lithium. www.reynaers.be www.nieuweramen.be

HAROL nieuw zonnescherm met superstrak design Eén van de paradepaardjes waarmee HAROL mee uitpakt is het nieuwe zonnescherm BX270. Met zijn strakke vormgeving en beschikbaarheid in alle ral- en structuurlakken met verschillende glansgraad, zorgt hij voor een harmonieus gevelbeeld. De troeven van BX260 werden behouden, maar de aanblik van de volledig gesloten kast verandert: er is een nieuwe zijconsole in aluminium gietwerk, een inox geborsteld logo en een strakke lijn van de voorlijst met geïntegreerde waterafvoer. Dankzij zijn slanke vorm springt de kast amper 15 cm uit de muur. En via de brede muurconsoles is het op praktisch iedere achtergrond monteerbaar. Verder zorgt het gesloten cassettesysteem dat het doek volledig beschermd is tegen regen of wind. Ook het SC900 opbouwscreen, een discrete zonwering, is een voorbeeld van die strakke trend. De aluminium kast met thermische onderbrekingen is lakbaar in alle beschikbare RAL-kleuren en winddicht met joints afgedicht. Dit opbouwscreen kenmerkt zich door zijn hoge isolatiewaarde (1,3 W/m²K) en akoestische isolatie. www.harol.be

Niko Hydro • komt tegemoet aan wit-zwart trend Met zijn spuitwaterdicht schakelmateriaal ‘Niko Hydro’ nu ook in wit en zwart, komt Niko tegemoet aan de trend van witte en zwarte gevels. Dankzij het sobere, subtiele design integreren schakelaars en stopcontacten zich harmonieus in hun omgeving. De toon-op-toon oplossing doet de buiteninstallatie tegen de achtergrond verdwijnen en leidt de aandacht af van de elektrische functie. Met het witte of zwarte inbouwkader kan de Niko Hydro reeks ook ingewerkt worden in metselwerk en panelen. Net als de grijze Niko Hydro zijn de witte en zwarte varianten veerkrachtig en zo goed als onbreekbaar. Bovendien barsten ze niet bij belasting en zijn ze geschikt voor vochtige omgevingen - IP-55 waterdicht. Niko lanceert ook een USB-lader voor montage in een inbouwdoos waarmee alle toestellen die via USB opladen, snel en op hetzelfde oplaadpunt kunnen geladen worden. Deze wordt afgewerkt met een afdekplaat uit de Niko Pure, Niko Intense en Niko Original reeks, passend bij de rest van het schakelmateriaal.

DIMENSION

www.niko.be

architect meets innovations

ARCHITECT @WORK

THE NETHERLANDS

ARCHITECT @WORK FRANCE

ARCHITECT @WORK GERMANY

ARCHITECT @WORK UNITED KINGDOM

ARCHITECT @WORK SWITZERLAND

ARCHITECT @WORK BELGIUM

Kortrijk Xpo 25 - 26 april 2013 6° editie - 10.00 - 20.00

F. I . L . L i è g e 23 - 24 mei 2013 3° editie - 13.00 - 20.00 Totaalevenement voor (interieur) arc hi tec ten en v oors c hri jv ers met focus op productinnovaties THEMA 2013: ARCHITECTUUR & BETON

Organisatie

T +32 (0)56 24 11 11 belgium@architectatwork.eu

EXPOSITIONS EXPERIMENTAL CONCRETE by FEBE and MATERIAL SOURCE GLOBAL AWARD FOR SUSTAINABLE ARCHITECTURE 2007 > 2012 by la Cité de l’architecture et du patrimoine (Paris) W W W. A R C H I T E C TAT W O R K . B E

In samenwerking met

TUINGOTEN

ACO Self®

Euroline & Gallo ‘Harmony’ Afvoergoten en vloerafvoerputten met designroosters in de kleur van het buitenschrijnwerk

De tuin groeide uit tot een idyllische omgeving, liefst met zo weinig mogelijk onderhoud. Daarom werden afvoergoten een begrip bij de aanleg van de buitenverharding. Aanvankelijk werd de vraag beantwoord met geulen met een klassiek sleufrooster. Ondertussen is er een breed aanbod. Naast roosters met een antraciete luxe-coating, dat perfect in balans ligt met de donkere accenten van kleiklinkers en natuursteen, biedt ACO nu de Euroline ‘Harmony’ afvoergoten aan. De kwaliteitsvol gepoederlakte designroosters integreren zich harmonieus in de buitenverharding en gaan hand in hand met de kleur van het buitenschrijnwerk. ACO onderzocht welke kleuren in België courant gekozen worden voor ramen, deuren, garagepoorten, carports, dakoversteken, poorten van opritten, ... en kwam tot een selectie van 7 RAL-kleuren die direct uit stock leverbaar zijn. Andere RAL-kleuren zijn op aanvraag verkrijgbaar. Last but not least, voor onder het kraantje ... Het kleurenpalet wordt ook toegepast op de roosters van de Gallo afvoerput. Harmonie is nogmaals het sleutelwoord!

LANDSCHAPSGOTEN

ACO Drain®

MULTILINE ‘FREESTYLE’ Ontwerp zelf het rooster!

Vandaag kan u een eigen roosterdesign ontwerpen. Initialen, symbolen, namen of logo’s van gemeenten en bedrijven, ... ACO luistert graag naar uw wensen om te komen tot een gietijzeren rooster dat de identiteit van uw project accentueert! Kies voor ‘Freestyle’ met de Multiline afvoergoten als onderbouw. Beschikbaar voor 4 gootbreedten - 100, 150, 200 en 300 mm - tot een belastingsklasse D 400 kN. Het is een afwateringssysteem voor de publieke buitenomgeving dat de nodige functionele en esthetische functies vervult, ontwikkeld volgens EN 1433. ACO kijkt er wel op toe dat de inloopcapaciteit en de sterkte van de roosterstructuur gewaarborgd blijven! Nog één voorwaarde ... De productie vraagt minstens 200 stuks of 100 lopende meter, een relatief lage instap voor een eigen, exclusief rooster. Uw rooster kan bovendien nog eens gecoat worden in een RAL-kleur naar keuze!

bezoek onze website ACO Passavant NV, T 052/38.17.70, info@aco.be

›› WWW.ACO.BE

REPORTAGE NEWS

isover nieuwe oplossingen voor isoleren van dak en gevel ISOVER stelt 2 nieuwe oplossingen voor: de Suspente Integra 2, een ophangstang voor het aanbrengen van dakisolatie en dampscherm, en Comfortpanel 32, voor buitenmuurisolatie langs de binnenkant. Voor de plaatsing van isolatie in hellende daken heeft ISOVER reeds 2 totaalsystemen: het Integra Vario-systeem en het Optima-Systeem. Met de nieuwe Suspente Integra2 wordt de plaatsing van dakisolatie nog vereenvoudigd. De extra houten structuur tussen gordingen om dikkere isolatiepakketten in 2 lagen aan te brengen, valt weg. Suspente Integra2 zijn ophangstangen, die eruit zien als gele stompe pijlen met aan het uiteinde een rondelle en een dopje, die erop kunnen worden geschroefd. Isolatielaag en luchtdichtingsmembraan kunnen sneller aangebracht worden, door ze over deze ophangstangen te spiezen. Voor isolatie aan de binnenkant stelt ISOVER de Comfortpanel 32 voor, met een lambdawaarde van 0,032 W/m²K. Met 6 cm Comfortpanel 32 haalt men een Rd-waarde van 1,85 m²K/W en is er 78% minder warmteverlies t.o.v. een niet-geïsoleerde muur. Door deze platen aan beide zijden te bekleden met een zacht beschermend vlies en aan één zijde van de platen een snede aan te brengen, schuift men ze in één enkele beweging zowel achter als tussen de Metal Stud-profielen. Zo wordt de koudebrugwerking van de metalen profielen vermeden.

Insulco heeft een nieuwe generatie onderlagen tegen contactgeluiden tussen verdiepingen ontwikkeld. Dankzij de in 2012 door WTCB uitgevoerde testen produceert en levert Insulco onderlagen die beantwoorden aan de recentste NBN S01400-1 norm, en dus voldoende garanties bieden aan studiebureaus, architecten en vakmensen. Met de dunne membranen van 4,5 tot 9mm beantwoordt het insulit Bi+ -gamma aan de verschillende akoestische normen. Overlast door voetstappen of stoelen, afkomstig van de bovengelegen verdieping, behoort tot het verleden. Met akoestische verzwakkingen die tot een ∆Lw van 30 dB gaan, behaalt men met het insulit Bi+ -gamma het beste niveau van akoestisch comfort. www.insulco.be

Moerman Wire Bending • lanceert coating LongLife+ In samenwerking met staaldraadproducent Bekaert ontwikkelde en patenteerde Moerman Wire Bending uit Menen een nieuw gamma spouwverankering met een corrosiewerende coating LongLife+. Deze garandeert een levensduur van minstens 50 jaar. De duurzaamheid van spouwankers wordt getest in de zogenaamde Saltspray test, een kunstmatige agressieve omgeving die een versnelde veroudering veroorzaakt. De huidige tests zouden aantonen dat de nieuwe coating 10 maal beter presteert dan zink. De tests zijn nog steeds lopende en een verwachte levensduur van 100 jaar zou haalbaar zijn. Voor dergelijke prestaties wordt momenteel nog vaak met inox Aisi 316 - een duurdere oplossing - gewerkt. LongLife+ bestaat uit de combinatie van Bezinal2000LC, een zink/ aluminium deklaag ontwikkeld als hoogwaardige corrosiewering. Daar bovenop komt een PET-coating die elk contact met het corrosieve milieu vermijdt. De combinatie van beide technieken resulteert in een goede corrosiebestendigheid. www.moerman-mono.be - www.spouwankers.be DIMENSION

www.isover.be

Insulco • nieuwe generatie akoestische isolatie onder zwevende chape

REPORTAGE NEWS

renson levert nieuwe lamel met maximale waterwerendheid RENSON® levert een nieuwe extreem waterwerende lamel Linius® L.050W getest volgens HEVAC klasse A2 tot 3,0 m/s. Verdere unieke eigenschappen zijn de uitstekende luchtdoorstroom, een goede fysische vrije doorlaat en de grote vrije overspanning van de lamel tussen twee draagprofielen. Het nieuwe gepatenteerde systeem Linius® L.050W van RENSON® is een hoog performante gevelbekleding met een elegante esthetiek. Het systeem bestaat uit extreem waterwerende lamellen, getest volgens HEVAC klasse A2 tot 3,0 m/s, met een stap van 50 mm, eenvoudig en onzichtbaar gemonteerd in de lamellenhouders door middel van clipsmontage. Deze lamellen kunnen geanodiseerd worden, maar zijn ook verkrijgbaar in polyester poederlak in alle RAL-kleuren. www.renson.be

VELUX • vindt dakvensters opnieuw uit Met zijn nieuwe generatie dakvensters introduceert VELUX een nieuwe standaard op de markt. VELUX ontwikkelde een vereenvoudigde installatiemethode voor een verzonken inbouw van het venster in het dakoppervlak. De plaatser kan met één enkele montagebeugel 2 plaatsingen doen: de standaardplaatsing en de verzonken inbouw. Deze laatste heeft als voordeel 40mm dieper in het dakoppervlak te liggen, wat de energieprestaties ten goede komt. Dankzij de smallere raamkaders wordt de glasoppervlakte tot 10% groter. Een winst aan daglicht, zonder de buitenafmetingen van het raamkader te veranderen. Voor de nieuwe gelaagde dubbele beglazing Energy & Comfort bedraagt de g-waarde - de factor van zonnetransmissie - 0,64: 64% van de warmte komt van buiten naar binnen. VELUX heeft de lat ook hoger gelegd qua isolatie dankzij de Thermo TechnologyTM. Hiermee bereikt de Uw-waarde van een venster met de standaard dubbele beglazing Energy & Comfort 1,3 W/ m2K. De nieuwe dakvensters scoren met hun luchtdichtheidsklasse 4 beter in de ‘blowerdoortest’. Ook nieuw is dat de gelaagde dubbele veiligheidsbeglazing 70 Energy & Comfort standaard voorzien wordt op het hele gamma VELUX-dakvensters. www.velux.be

Geberit • AquaClean Sela: hygiëne in z’n meest trendy vorm Begin 2012 pakte Geberit uit met het AquaClean assortiment. Op Batibouw zet Geberit nog een stapje verder met de AquaClean Sela, de nieuwe douche-wc, een Europese première. Aan de hand van het ruime Geberit AquaClean assortiment kon men reeds het principe van de wc, waarmee men met water wordt gereinigd. Geberit AquaClean Sela is de nieuwste telg in het assortiment. Italiaans architect en designer Matteo Thun werkte een elegant ontwerp uit dat in elke badkamer past. Geen storende buizen, slangen of lichtjes, maar een strakke vormgeving. De nieuwe douche-wc zorgt voor een optimaal gevoel van hygiëne. Telkens als iemand op de wc plaatsneemt, wordt het water verwarmd tot op lichaamstemperatuur, waardoor het energieverbruik tot een minimum wordt beperkt. Geberit is er in geslaagd om de volledige techniek zoals elektrische en wateraansluitingen in de keramische wc-pot te verwerken. Extra troeven zijn de ergonomische wc-zitting, de vuilwerende toplaag van de wc-pot, de automatische reiniging van de douchearm en de intuïtieve bediening. De nieuwe AquaClean Sela is vanaf april 2013 verkrijgbaar.

DIMENSION

www.geberit.be

Bedien uw woning in een handomdraai Met de ViZiR Room Controller stuurt u eenvoudig en intuitief een uitgang, een kamer, een verdiep, een woning. Het OLED scherm toont wat u bedient. De bediening zelf of het scrollen naar andere uitgangen gebeurt via het capacitieve afdekkader. De innovatieve, gebruiksvriendelijke technologie van Qbus nu gecombineerd met minimalistische design voor elk interieur.

Ontdek deze en alle andere mogelijkheden op

www.qbus.be

023

Bereik lagere U-waardes • Uitstekende thermische prestaties • Perfect aansluitend tand & groef systeem aan de 4 zijden • Prefab hoekpanelen voor nog betere detaillering • Stevig en vormvast • Specifieke producten per toepassing

® More than insulation. Hoog rendement PIR isolatie voor muur, dak en vloer

www.xtratherm.be

REPORTAGE NEWS

SIKA • Het nieuwe e-House is beschikbaar Het nieuwe e-House van Sika helpt bouwheren om de juiste oplossingen te vinden. Deze handige tool is een virtueel huis dat op de Sika-website staat en het gemakkelijk maakt om de juiste oplossing voor een bouwprobleem te vinden. Surf naar www.sika.be, ga naar ‘Oplossingen / Producten’ en klik op de link ‘e-House’. Op een eenvoudige manier kan men bewegen over het virtueel huis en klikken op de 4 belangrijke zones: binnen, buiten, garage en structuur. Men krijgt alle mogelijke constructieproblemen te zien die zich kunnen voordoen binnen en buiten het huis. Per zone zijn de typische constructie-uitdagingen te vinden en krijgt men te zien hoe deze kunnen behandeld worden. Zo kan men de juiste producten kiezen voor zijn project en deze op de juiste manier toepassen. Voor elk product biedt het Sika e-House informatie over ‘Toepassingen & Eigenschappen’, ‘Gebruiksaanwijzing’ en ‘Technische kenmerken’.

Switch the Future ON: Met de ViZiR Room Controller stuurt u eenvoudig en intuitief een uitgang, een kamer, een verdiep een woning. Het OLED scherm toont wat u bedient. De bediening zelf of het scrollen naar andere uitgangen gebeurt via het capacitieve afdekkader in wit of zwart Corian. De ViZiR heeft een temperatuursensor aan boord, wordt gevoed en gestuurd via de bus en past in een standaard inbouwdoos. De innovatieve, gebruiksvriendelijke technologie van Qbus nu gecombineerd met minimalistische design geschikt voor elk interieur.

Zehnder presenteert zijn handdoekdrogers en decoratieve radiatoren. Het Premium segment bestaat uit handdoekdrogers met een trendy Zehnder design, die kunnen geïntegreerd worden als decoratief element in de badkamer, zoals de nieuwste Roda (Air) collectie. Dit model heeft een verwarmingsventilator van 1000 Watt waarmee men ook op piekmomenten tijdelijk en snel een aangename temperatuur kan bereiken. In het Quality segment zijn er handdoekdrogers zoals het Subway model dat zich met zijn vierkante lijst en ronde buizen perfect integreert in badkamer of keuken. Het Economy en het Project segment omvatten handdoekdrogers met een ‘passepartout’ design: resp.de Toga en de Janda, en het Zeno en het Zeno T model. Wat decoratieve radiatoren betreft, brengt Zehnder kolom- en paneelradiatoren, Energy Solutions en elektrische radiatoren. De kolomradiatoren - Charleston en Excelsior - zijn designklassiekers met minimalistisch design. De paneelradiatoren lijken door hun extreem vlakke ontwerp tegen de muur te zweven. De Energy Solutions zijn plintradiatoren voor woningen met grote glaspartijen. Als vierde categorie decoratieve radiatoren zijn er de elektrische radiatoren. Voor nieuwbouw biedt Zehnder balansventilatiesystemen met warmterecuperatie.Bij gerenoveerde woningen is er keuze tussen systeem C met beperkt kanalensysteem of systeem D met warmterecuperatie.

www.qbus.be

www.zehnder.de

www.sika.be

DIMENSION

qbus lanceert de ViZiR Room Controller

Zehnder designradiatoren en ventilatieoplossingen op maat

RIELLO HALL 12 - BOOTH 510 Riello S.A./N.V. - Waverstraat 15 - 9310 Moorsel - T: 053/769.030 - F: 053/789.440 - info@riello.be - www.riello.be

Om warmteverlies rond raam- en deuraansluitingen te vermijden, ontwikkelde Deceuninck een nieuw prekader. Dit afwerkingsprofiel helpt een luchtdichte aansluiting tussen muur en kaderwerk te realiseren. De EPB-wetgeving stelt steeds strengere eisen aan bouwknopen zoals raamaansluitingen. Door luchtdicht te (ver)bouwen, kan men warmteverliezen een halt toeroepen en het E-peil met 10 tot 12 punten doen zakken. Het prekader is een profiel, opgebouwd uit isolerend pvc-schuim waarbij enkele delen van een extra laag voorzien zijn voor functionele doeleinden. Het profiel kan op de rug van het raamkader worden geklikt en garandeert een luchtdichte plaatsing van raamaansluitingen. Preen raamkader zijn eenvoudig te assembleren omdat er al een dichting tussen prekader en raamkader is voorzien. Het prekader heeft een standaardlengte van 6 meter, is geschikt voor isolatiediktes tot 160 mm en voor diverse bouwmethodes, is schimmelvrij, vochtbestendig en 100% recycleerbaar. www.deceuninck.be

vink • Protection Systems Openbare gebouwen, winkels, scholen, kortom alle plaatsen waar veel volk bij elkaar komt, zijn sterk onderhevig aan slijtage. Het GRADUS Wall & Floor Protection System van Vink is een totaalprogramma beschermingsproducten, ontworpen om oppervlakken van wanden, hoeken en vloeren te beschermen tegen beschadigingen veroorzaakt door voorbijgangers, rolstoelen, bedden etc. Gradus beschermingsproducten worden toegepast in de healthcare sector, onderwijsinstellingen en commerciële omgevingen. Het Systeem wordt opgedeeld in producten voor Traptredebescherming, LED traptredeverlichting, Barrier Matting, Vloerafwerking, Muurbescherming, en Heavy duty Wall & floor protection. De McCue beschermingsproducten van Vink bieden schadepreventie producten en maatoplossingen die de levensduur van winkels verlengen. Het totaalprogramma omvat 3 luiken: het Car Park assortiment stallingen voor winkelwagens en veiligheidspaaltjes, het Sales Floor gamma beschermingsrails, stootranden en hoekbeschermers om winkels te beschermen, en ‘Warehouse’ preventie oplossingen om stockageruimtes te beschermen. Vink heeft Profilitec afwerkingsprofielen in aluminium, inox, messing en/of kunststof.

DIMENSION

www.vink.be

VAKBLAD VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY / REVUE PROFESSIONNELLE POUR ARCHITECTES & CONSULTANTS

Deceuninck • Nieuw prekader bant warmteverlies

DIMENSION

NEWS

www. dimension.be

button news • KNAUF Een arsenaal nieuwigheden

• LEGRAND Complete range voor videosurveillance

• vasco doet warmteafgifte pieken

• Wienerberger 4 nieuwe kleuren voor vlakke Façatile kleipan

[ lesaffer.be ]

Ardesia Nera

natuursteen | verrassend veelzijdig

Simyra

Bianco Carrara ‘CD’

Oriental Basalt

Beltralinea Mosaics | beschikbaar in 8 materialen en 7 types | vanaf 55 EUR/m2 VERNIEUWDE SHOWROOM Venetiëlaan 22, 8530 Harelbeke, België T ++ 32 56 23 70 00 F ++ 32 56 23 70 02 info@beltrami.be

VERNIEUWDE WEBSITE

www.beltrami.be OPENINGSTIJDEN SHOWROOM

ma-vr 9u-17u | zat 9u-13u volg ons op FACEBOOK

Architect: ZAmpone architectuur

U I T L I E F DE VOO R J E OM G E V I NG Er gebeurt wat als je huis wordt bekleed met Eternit. Daken en gevels die het oog strelen en het milieu koesteren, lokken heel wat kijklustigen. En Eternit maakt de mooiste oplossingen niet duurder, maar duurzaam. Ook de vakman is er weg van, dus die plaatst ze met de grootste liefde. Breng een bezoekje aan onze site en ga gerust uit uw dak. Doet u het niet voor uw omgeving, doe het dan tenminste voor uzelf.

www.eternit.be

daken gevelbekleding