DIMENSION 37 - NL

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

JAARGANG 9 JUL-AUG-SEP 2015 - N37

DIMENSION

Afgiftekantoor Oostende X - P602602 - Driemaandelijks tijdschrift - Verantwoordelijke uitgever: Filip Cossement - Bld. des Canadiens 118 - B-7711 Dottignies

ARCHITECT@HOME LUC VANHOUT - ARCHITECTS IN MOTION • STAD IN DE KIJKER LA LOUVIERE • PROJECT TIJDELIJKE SCHOOL NEDER-OVERHEEMBEEK DOOR V+ • TECHNIEK WERKEN IN BOUWTEAM - HOE PAK JE HET AAN? • TRENDLAB POP UP MY BATHROOM

Foto: Het amorfe voorgebouw van het Huis van Kenniswerk - Fraunhofer IAO, Stuttgart ©TRILUX - zie p. 59

Dé topfavoriet voor platte daken, nu nóg beter uitgerust.

Met de Eurothane® Bi-4 isolatie ligt de lat voor platte daken weer wat hoger. De opvolger van Eurothane® Bi-3 heeft een verbeterde isolatiewaarde (lambda = 0,026 W/mK), een unieke bekleding met bijna geen bestrooiing en een kern van PIR-schuim voor een betere brandbeveiliging. Om regenwater vlot af te voeren, kreeg ook het broertje met ingebouwde helling Eurothane® Bi-4A dezelfde verbeteringen.

Allemaal vernieuwingen waarmee de onbetwiste koploper aan de leiding blijft. En waarmee u nog beter kan isoleren.

Ontdek onze nieuwe isolatieoplossingen op www.recticelinsulation.be.

04

ARCHITECT@HOME Luc Vanhout - Architects in Motion

06

REPORTAGES Vezelcementleien verankeren wellnesscentrum 12 FTT U81 Thermo dakvensters passen perfect in passiefplaatje rijwoning 15 Efficiënt vergaderen in het multimediale tijdperk 16 Kwalitatieve persfittingen en buismaterialen voor Sint-Franciskus Ziekenhuis 23 Plafondroosters met discreet design voor Vaartdijk Business Center 26 Bescheidenheid in vormgeving en ‘zijn’ 29 Molen wordt appartementsgebouw 31 BB ledlightpipes verlichten metrostations 42 Slank snelbouwsteenconcept biedt opportuniteiten bij renovatie 45 Een schoolvoorbeeld van erfgoedrenovatie in beton 46 Duurzame isolatietechnieken en gevelbekleding voor energiezuinig project 50 Aluminium kleurt nieuw stadsicoon architecturaal rood 56 Visionaire architectuur vraagt individuele verlichtingsoplossingen 59 Nieuw oppervlakte-aspect verbindt heden en verleden 60

TECHNIEK Werken in bouwteam - Hoe pak je het aan? 19

STAD IN DE KIJKER: LA LOUVIERE

34

PROJECT Tijdelijke school Neder-over-Heembeek door V+

48

ACTUA

52

TRENDLAB: POP UP MY BATHROOM

63

EVENT Lezingen op Climatechno

71

MEDIA

72

PRODUCTSPOT

75

NEW

77

DIMENSION

HELPDESK

Overheidsopdrachten: kans of kansspel?

Wist u dat ongeveer een derde van de omzet in de bouw wordt gegenereerd door overheidsopdrachten? Jammer genoeg springt de overheid niet altijd even zorgzaam om met die opdrachten. Recent bleek uit een enquête van de G30, de sectorvereniging van de grootste architectenbureaus in ons land, dat aan elke overheidsopdracht voor architectuurdiensten die in 2013 in ons land werd uitgeschreven, alleen al voor personeelskosten een gemiddeld prijskaartje van bijna 190.000 euro hing. Zowel de aanbestedende overheid als de deelnemende architectenbureaus delen in de brokken. Voor de overheid lopen de kosten voor het evalueren van de deelnemers op tot ruim 47.000 euro per dossier. Als we het resterende bedrag delen door het gemiddeld aantal architectenbureaus dat zich kandidaat stelt voor een opdracht (dat zijn er zes), komen we per bureau op een kostprijs van ruim 23.000 euro. Eén opdracht op tien wordt in de loop van de procedure stopgezet, zodat in dat geval alle kosten op het sterfhuis zijn gemaakt. Voor de resterende opdrachten hebben de architecten één kans op vijf om de opdracht in de wacht te slepen. De andere deelnemers krijgen in het gros van de gevallen (70%) geen enkele en voor de rest meestal slechts een symbolische vergoeding. De droge cijfers tonen aan dat overheidsopdrachten die in theorie kansen moeten bieden, in de praktijk eerder een kansspel zijn. Maar er is hoop. Tegen ten laatste april 2016 moet onze wetgever de nieuwe Europese richtlijn uit 2014 over de gunning van overheidsopdrachten omzetten in federale wetgeving. In die richtlijn legt de Europese Unie de nadruk op duurzame ontwikkeling. Om tot de gewenste duurzame resultaten te komen, is de expertise vereist van architecten, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten en andere ontwerpers. Maar dan moeten zij die taak wel in correcte omstandigheden en op een economisch leefbare manier kunnen vervullen. Dat vereist een compleet andere benadering van het onderwerp overheidsopdrachten. Hopelijk ziet de wetgever dat tijdig in. Wij zullen in ieder geval niet nalaten hem daaraan te herinneren.

Architect Kati Lamens, nationaal voorzitter NAV www.nav.be/opinie @navarchitecten

VOORWOORD

HELPDESK 01 Kan een college van Burgemeester en Schepenen een geldige stedenbouwkundige vergunning afleveren als de wettelijke termijn

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

DIMENSION

reeds verlopen is?

Periodiciteit Driemaandelijks Hoofdredactie Tilly Baekelandt T +32 (0)56 33 42 72 tilly.baekelandt@fcomedia.be Redactie Staf Bellens & Colette Demil, Philip Declercq, Alex Baumans, Michel Hanoulle Reclame-advies Katja Wijffels GSM +32 (0)473 86 59 70 katja.wijffels@fcomedia.be Vormgeving marieke.veys@fcomedia.be Verantwoordelijk uitgever FCO Media: Filip Cossement Boulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies - T 056 77 13 10

de associatie van interieurarchitecten association des architectes d’intérieur

de associatie van interieurarchitecten

In samenwerking met Communicatiecoördinator Pieter De Groote - T 02 212 26 99 Dimension wordt ook verstuurd naar interieurarchitecten - AiNB

Version française sur simple demande association des architectes d’intérieur

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs

De termijnen binnen dewelke een vergunningverlenende overheid een beslissing dient te nemen zijn vervaltermijnen. Dit betekent dat de overheid, na het verstrijken ervan, eenvoudig niet meer bevoegd is om een beslissing te nemen. Er is per definitie sprake van een stilzwijgende weigering.

Deze stilzwijgende weigering dient decretaal gezien betekend te worden. In de mate dit niet gebeurd is, kan alsnog beroep aangetekend worden. Dan vermeldt u eenvoudig dat (1) de termijn voorbij was om een beslissing te nemen en (2) dat u geen kennisgeving ontving.

Nele Ansoms, GSJ Advocaten

02

De klant vraagt zijn gevel te bekleden met isolatie en crepi (dikte 13 cm), maar de gevel staat op de perceelsgrens. Mag daarop deze extra afwerking aangebracht worden? Kan de buur dit weigeren? Moet dit gedeelte grond overgenomen worden? De bekleding stopt immers 5 cm boven het maaiveld.

1. Uit de vraagstelling leiden wij af dat de zijgevel van uw klant zich bevindt tot tegen de perceelsgrens met het naburige erf.

2. In principe mag deze perceelsgrens, zonder akkoord van de nabuur, niet worden overschreden. De buurman is immers niet enkel eigenaar van de grond maar ook van de “lucht” die zich loodrecht boven zijn grond bevindt.

In zoverre isolatie en bekleding worden aangebracht tegen de huidige zijgevel zou een inbreuk worden gepleegd op het eigendomsrecht van de buurman. Hij kan er in beginsel dan ook de verwijdering van vorderen.

U dient dus de toestemming van de nabuur te bekomen en, teneinde latere bewijsproblemen te vermijden, op papier te zetten. Om volledige rechtszekerheid te bekomen, kan de grond ofwel worden overgekocht of kan een erfdienstbaarheid van overbouw worden gevestigd.

aansprakelijk. Voor de inhoud van de advertenties zijn enkel de adverteerders aansprakelijk. De uitgever erkent geen enkele verplichting tot opname van aangeboden advertenties.

DIMENSION

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

04

3. De nabuur kan zijn toestemming niet zomaar weigeren. In zoverre hij hier geen (of quasi geen) belang bij heeft, kan een weigering rechtsmisbruik uitmaken. In

»

HELPDESK

dat geval is de weigering ook steeds aanvechtbaar bij de rechtbank.

Het weigeren van het aanbrengen van een bekleding zal in bijna alle gevallen rechtsmisbruik uitmaken. Het eigendom van de buurman zal hier quasi geen nadeel van hebben. Het nadeel voor het eigen erf bij het niet kunnen aanbrengen van de gevelbekleding is veel groter.

Omwille van de grotere dikte van isolatie kunnen de zaken hier anders liggen. Isolatie kan in principe ook aan de binnenzijde van de zijgevel worden aangebracht. Afhankelijk van de concrete omstandigheden kan de buurman hier in bepaalde gevallen over een geldig belang beschikken om de overbouwing te weigeren. Bijvoorbeeld als de overbouwing een toegangsweg op het perceel van de nabuur verhindert of moeilijker maakt of de toekomstige bouwmogelijkheden van de nabuur beperkt.

Nick Pluim, GSJ Advocaten

03 Voor een mogelijke verkaveling van zo’n 100 loten stellen wij ons de vraag hoe het zit met de sociale last die hieraan verbonden is. Is dit nog van toepassing? Want wij vinden één en ander terug over een arrest waaruit zou blijken dat dit niet meer van toepassing is, of vergissen wij ons? In het geval dit wel nog van toepassing is, wat is dan het minimumaandeel?

De normen en sociale lasten van het Grond- en pandendecreet werden inderdaad vernietigd in 2013 door het Grondwettelijk Hof. Het Grondwettelijk Hof vernietigde meer bepaald de bepalingen die toelieten onder bepaalde voorwaarden de normen inzake sociaal woonaanbod te bepalen in ruimtelijke uitvoeringsplannen en plannen van aanleg die een bestemmingswijziging naar woongebied doorvoerden.

Het Grondwettelijk Hof vernietigde ook een aantal bepalingen in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Op grond daarvan kan een vergunning niet meer worden geweigerd wanneer het aangevraagde onverenigbaar is met normen en percentages betreffende de verwezenlijking van een sociaal woonaanbod.

Dit neemt niet weg dat de vergunningsaanvraag wel nog verenigbaar is met de normen en percentages betreffende de verwezenlijking van een bescheiden woonaanbod, vastgesteld bij of krachtens het Grond- en pandendecreet (gedeeltelijke vernietiging in artikel 4.3.1, § 1, eerste lid, 3°, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening).

De concrete gevolgen van de arresten van het Grondwet-

telijk Hof zijn niet eenvoudig en kort samen te vatten.

Wonen Vlaanderen publiceerde wel een lijst met FAQ in volgende weblink: www2.vlaanderen.be/ruimtelijk/ docs/faq_gpb_w.pdf Isabel Dillen, SBB Accountants

04 Ik wens een bouwaanvraag in te dienen voor het plaatsen van een extra dakkapel van een woning die 5 jaar geleden voorlopig opgeleverd werd. Met de vorige architect is het echter volledig misgelopen. Een expert van de verzekering heeft al een document opgemaakt dat de voorgedane schade opsomt. Om de 10-jarige aansprakelijkheid van beide opdrachten te scheiden, wil ik een plaatsbeschrijving laten uitvoeren. Moet de vorige architect deze plaatsbeschrijving mee ondertekenen?

Het zou inderdaad zeer nuttig zijn om een expertiseverslag te laten opstellen. Hieraan zou ik ook het verslag van de expert laten aanhechten.

Dat de vorige architect deze niet zou ondertekenen is niet belangrijk. Het is vooral belangrijk dat deze getekend wordt door de bouwheer omdat het document in de eerste plaats de bedoeling heeft uw opdracht en aansprakelijkheid los te koppelen van de vorige architect, zodat de bouwheer niet van uw tussenkomst gebruik kan maken om reeds bestaande problemen op u te verhalen.

Het is bovendien ook belangrijk dat er duidelijk in uw overeenkomst staat in welke fase van het project u de opdracht aanvangt en met andere woorden zeer goed beschrijft wat uw opdracht is. Bovendien voorziet u ook best een clausule waarin staat dat u geen verantwoordelijkheid draagt voor hetgeen tot de opdracht van de vorige architect behoorde.

Michel Van Droogenbroek, CEA Belgium

De NAV-helpdesk heeft als doel eerstelijnsvragen van zijn leden op te lossen binnen een redelijke termijn van enkele dagen. NAV doet in dit kader een beroep op een netwerk van adviseurs en specialisten: architecten, UNIZO/Federatie Vrije Beroepen, SBB Accountants & Adviseurs, het advocatenkantoor GSJ Advocaten en het adviesbureau VEKMO. NAV en de beantwoorders zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud en interpretatie van de antwoorden.

DIMENSION

»

05

@HOME

Luc Vanhout – Architects in Motion

DIMENSION

© Studio Dann

“Architectuur is voor mij onvoorwaardelijk”

06

@HOME

D

at Luc Vanhout doordesemd is van architectuur, mag niet verbazen. Zijn stamboom wortelt in de bouw- en architectuursector. Zijn vader architect Carli Vanhout, telg van een bekende aannemersfamilie, huwde met de oudste dochter van provinciaal architect Jozef Schellekens en runde samen met zijn schoonbroer Paul Schellekens het architectenbureau Atelier Vanhout – Schellekens & Ass. In de jaren 60 stonden zij mee aan de wieg van wat vandaag bekend staat als de Turnhoutse School. “In hun atelier verkenden mijn vader en oom grenzen, en niet alleen die van de architectuur”, aldus Luc Vanhout. “Al in 1974 richtten ze een vennootschap op om hun bureau te organiseren. Daarvoor werden ze nog op het matje geroepen door de Orde. Bij gebrek aan mogelijkheden in eigen land verzekerden ze hun aansprakelijkheid toen al bij Lloyds in Londen”.

Het gesprek vindt plaats in het huis dat zijn grootvader Jozef Schellekens in 1936 voor zichzelf ontwierp, de eerste woning in modernistische baksteenarchitectuur in de regio. De dubbelwoning is ondertussen integraal beschermd als monument. Het gebouw werd toen met een scheef oog bekeken en zijn grootvader verdiende het zout op zijn aardappelen niet.

Tot hij in 1937, op zijn 28e, werd benoemd tot provinciaal architect van de provincie Antwerpen op voorspraak van zijn voorganger architect Jules Taeymans. In die hoedanigheid tekende hij ondermeer het openluchttheater van het Rivierenhof in Antwerpen, het halfronde strandgebouw van het Zilvermeer in Mol en vele scholen en publieke gebouwen. Na vererving en in overleg met de familie hebben Luc Vanhout en Bart Janssens van Architects in Motion de woning volledig gerestaureerd met respect voor het originele ontwerp en onder het toeziend oog van onroerend erfgoed. De restauratie was onderdeel van Turnhout 2012, cultuurstad van Vlaanderen.

Momenteel is de woning het startpunt van de architectuurtocht, georganiseerd door Ar-Tur, Centrum voor architectuur, stedelijkheid en landschap in de Kempen.

Architectuur is een volwassen debat Zelf studeerde Luc Vanhout aan de Academie voor Schone Kunsten in Gent toen die nog een architectuuropleiding herbergde. “Ik was gestart in Antwerpen, waar ik op kot zat bij architect Georges Baines, en kreeg les van mijn ooms Paul Schellekens en Karel Beuten. Die aparte status had meer nadan voordelen. Studeren in de luwte in Gent was dan ook meer aangewezen. Daar kwam ik in contact met architecten als Eric Balliu, Johan Baele, Jo Crepain en Hendrik Hendrickx, stuk voor stuk profs die een echte architectuurdiscussie op gang brachten. Architectuur is voor mij dan ook steeds meer het debat dat niet vrijblijvend of voorwaardelijk kan worden gevoerd. Toen ik een van mijn studiegenoten vroeg wat er hem toe had gebracht architectuur te studeren, antwoordde hij: ‘Ik heb een afweging gemaakt tussen drie beroepen; geneeskunde, rechten en architectuur’. Onbegrijpelijk, vind ik.

Architectuur is een roeping, geen keuze. Het wordt pas een beroep zodra de wet van 1939 in het vizier komt.”

Na zijn studies startte hij als stagiair in het Atelier Vanhout – Schellekens & Ass. “Ik heb aansluitend het bureau gemoderniseerd, uitgebouwd en klaargemaakt voor de 21e eeuw. Na het vertrek van Paul Schellekens die werd benoemd tot hoogleraar in Antwerpen, en het plotse overlijden van m’n vader in 2000, rees de vraag: wat nu? De tot dan gebruikelijke aanpak van stagiairs die het vak kwamen leren om na enkele jaren een eigen praktijk te starten, beviel me niet. Op die manier zouden we nooit in staat zijn competentie uit te bouwen en moesten we altijd terug van nul beginnen. De huidige cultuur van delen behoorde toen nog niet tot het maatschappelijke vocabulaire. De vraag luidde: hoe kunnen we duurzaam in de tijd onze competenties verder uitbouwen door de krachten te bundelen? Samen met architect Bart Janssens heb ik die idee uitgewerkt. Dat leidde in 2004 tot de oprichting van Architects in Motion, een naam die bewust werd losgemaakt van personen. Bart en ik zijn momenteel de architecten-zaakvoerders/vennoten. Daarnaast hebben we een maatschap met nog eens zes talentvolle senior en junior partners. Alle opdrachten worden in het samenwerkingsverband gebundeld. De partners delen hun kennis en kunde en er is een verregaande vorm van solidariteit. Op die manier ontstaat er een comfortabel kader en worden de creatieve geesten ontdaan van zorgen. Door onze krachten te bundelen, kunnen we ook ondersteunende diensten uitbouwen zoals een secretariaat, een grafisch vormgever en een office manager, waardoor de architecten zich nog meer kunnen wijden aan de essentie van hun passie. Er is altijd iemand van ons aanwezig op nuttige bijeenkomsten zoals congressen, studiedagen en opleidingen. De vergaarde kennis wordt met elkaar gedeeld » DIMENSION

“Ik sta ermee op, ga ermee slapen, adem, eet en drink het”, vat Luc Vanhout (54) zijn relatie met architectuur lapidair samen na afloop van het marathongesprek. “Architectuur is een roeping”, vervolgt hij op de hem typerende, altijd lichtjes uitdagende toon. “Alleen verliezen we soms uit het oog dat architectuur evengoed een metier is dat we moeten uitoefenen binnen een welbepaald kader, dat voorlopig nog dateert uit 1939.”

07

@HOME

01

en verwerkt voor dagelijks gebruik. Tijdens maandelijkse opleidingen wordt het geheel dan nog eens toegelicht aan alle architecten-medewerkers, dus niet alleen aan de partners. In workshops werken we aan de bestekken, de documentatie, de bibliotheek, het computernetwerk, … Verder is onze radar altijd actief. Als senior-ontwerpers zijn we permanent op zoek naar nieuw en jong talent dat maximale kansen krijgt.

We trachten te ontdekken waarin onze jonge medewerkers excelleren. Interesse is immers de beste motivatie. Onze deelcultuur zorgt voor de rest. Zelfs een ‘architect-autist’ vindt bij ons een plaats indien hij of zij een toegevoegde waarde heeft voor ons project.”

Geef ons meer Bouwmeesterschap

DIMENSION

Zijn inzet voor het beroep van architect beperkt zich niet tot z’n eigen kantoor. Geregeld mengt hij zich in het bredere debat en tracht hij te wegen op de besluitvorming. “Architecten blijven te dikwijls aan de zijlijn staan uit angst voor repercussies of uit tijdsgebrek. Maar als we over tien jaar nog willen beschikken over een leefbaar en werkbaar kader, moeten we mee de kar willen trekken en standpunten durven innemen.

Vandaar dat ik me ondermeer via de beroepsvereniging NAV heb ingezet voor de toekomstige invulling van het Vlaams Bouwmeesterschap toen de Vlaamse Regering de functie in herziening stelde. Ik was betrokken bij de totstandkoming van het tienpuntenvoorstel voor het toekomstig Bouwmeesterschap van NAV, dat uiteindelijk tijdens het stakeholdersdebat door alle betrokkenen positief werd onthaald en dat aansluitend als onderlegger heeft gediend voor de recente beslissing van de Vlaamse Regering. Groot was trouwens onze verwondering toen de regering besliste, in tegenstelling tot de eerdere beleidsverklaring, om het Bouwmeesterschap niét onder te brengen onder het Agentschap Ruimte maar onder het algemeen regeringsbeleid zoals we hadden gesuggereerd.

Terecht, want een opdrachtgever, bijvoorbeeld een regering

08

“De verkokering, het gebrek aan samenwerking tussen de agentschappen van de Vlaamse overheid, maakt dat we meer dan de helft van het potentieel niet aanspreken.” of bestuur, moet een beroep kunnen doen op een architect of multidisciplinair team zodat zijn ideeën en ambities kunnen worden vertaald tot maakbare projecten. Aansluitend kunnen die dan in uitvoering worden gebracht door de executieve, in dit geval de agentschappen, en dan liefst transversaal.

Meer bouwmeesterschap met een groter mandaat en met een multidisciplinair team is wat mij betreft de enige mogelijkheid om de huidige verkokering te doorbreken. Ondertussen werk ik, samen met een paar enthousiaste en gemotiveerde collega’s, op initiatief en onder toezicht van NAV, aan nog een paar issues die dringend scherp moeten worden gesteld.

Enkele voorbeelden. Op een ogenblik dat de erelonen onder enorme druk staan, leidt de bedenkelijke manier waarop veel openbare besturen en zelfs bepaalde particuliere opdrachtgevers wedstrijden of kandidatuurstellingen voor architectuuropdrachten organiseren, tot een globale verarming. Waarop wachten we om zelf het kader te bepalen? De wijze waarop vandaag bouwteams worden samengesteld binnen PPS en DBFM-opdrachten, veroorzaakt een aantasting en uitholling van de verantwoordelijkheid en taak van de architect. Het is toch niet aan een financiële instelling om te bepalen hoe de gebouwen er moeten uitzien waarin onze kinderen morgen onderwijs volgen? In de manier waarop aanbestedingen voor aannemers in de toekomst worden georganiseerd, kan en mag de laagste prijs absoluut niet meer het enige criterium voor de toewijzing zijn. We zijn als architecten goed geplaatst om ook daarin advies te geven. We moeten bruggen kunnen bouwen tussen alle actoren van het werkveld in plaats van de verschillen te accentueren. We hebben elkaar nodig, hoe je het ook draait of keert.”

@HOME

Wat zou Bernini zonder paus Alexander VII geweest zijn?

Zijn engagement spreidde hij ook tentoon in zijn eigen stad Turnhout. Met het project Parkstad Turnhout presenteerde hij een decennium geleden een totaalplan voor de regionale ontwikkeling tot over de landsgrens. Met een blauwdruk voor openbaar vervoer, nieuwe inplantingen van stations en parkings en de realisatie van missing links in de infrastructuur werd de basis gelegd voor de totstandkoming van een nieuwe Euregio Turnhout / Hoogstraten / Breda / Tilburg / Eindhoven, met in het centrum Baarle-Hertog / Baarle-Nassau. Twee jaar geleden gooide hij de handdoek in de ring. “Ruim tien jaar heb ik dat kindje gebakerd. Toen ik er mee stopte, moest ik een jaar lang afkicken, zo groot was de adrenaline. Maar als architect kun je alleen ideeën aanbrengen en heb je opdrachtgevers nodig om ze uit te voeren. We zouden nooit de projecten van Bernini en Michelangelo hebben leren kennen zonder de toenmalige pausen en andere opdrachtgevers. Er was een breed draagvlak voor Parkstad Turnhout, maar toen ik eindelijk op een doorbraak hoopte, bleek het idee te zijn verworden tot een onderdeel van een politiek steekspel. Vandaag is de realisatie van een groot project enkel mogelijk voor zover men beschikt over een groot maatschappelijk én een politiek draagvlak.

Maar geen nood, binnen een of meerdere decennia pikt een nieuwe generatie de idee misschien wel op.”

In Turnhout heeft hij met Architects in Motion wel een prachtig project op stapel staan: de renovatie van de schouwburg in het provinciaal cultureel centrum De Warande. “We breiden het speelvlak uit zodat het geschikt zal zijn voor internationale producties, verhogen de toneeltoren, bouwen een nieuw servicegebouw en versterken de verbinding tussen de diverse onderdelen van het cultuurhuis. Het is een unieke opdracht. Mijn vader was destijds een van de opdrachthoudende architecten voor de bouw van dit eerste cultureel centrum van Vlaanderen. Paul Schellekens zat toen in zijn laatste jaar architectuur aan de Academie in Antwerpen en koos het onderwerp als afstudeerproject. Op die manier werd op academisch niveau nagedacht over de nieuwe typologie en werden de resultaten van dat onderzoek onmiddellijk in de praktijk gezet. Vandaag kunnen we met het team van AIM dit project uitwerken, in samenwerking met Paul Schellekens voor wie dit project zijn carrière zal afsluiten. Daarmee is de cirkel rond.”

02

03

»

01. Gemeentehuis van Meerhout. In het fijnmazige raster van het centrum is een hedendaags dienstencentrum verwerkt.

02. Woning in Dordrecht, Nederland 03 DIMENSION

03. Woning van Jozef Schellekens

09

@HOME

“Ik wil mij vandaag alleen nog omringen met mensen die in staat zijn bruggen te bouwen, in plaats van mijn tijd te spenderen aan discussies over het grote gelijk of aan het managen van ego’s of macht.”

van allerlei slag kunnen hier terecht in ruil voor berichtjes op het gastenboek van het Facebookprofiel van Jozef Schellekens, zodat iedereen kennis kan nemen van hun doortocht.

Momenteel wordt de woning bewoond door het collectief B-I-N, een groep van beeldende kunstenaars. Zij waren op zoek naar een locatie in het centrum van Turnhout voor een kunstproject. Wij konden regelen dat ze een leegstaand bedrijfspand van een cliënt ter beschikking kregen, in afwachting van het vervangingsproject waaraan AIM werkt. Intussen

Bauhaus in eer herstellen De uiteenzetting over De Warande voert ons terug naar onze gesprekslocatie, de woning van zijn grootvader. “Eric Antonis, de eerste directeur van De Warande en later schepen van cultuur in Antwerpen, was vroeger kind aan huis bij ons.

Toen ik de woning van mijn grootvader had gerestaureerd, verzorgde hij de openingsspeech. ‘Maak er vooral geen statisch museum van’, peperde hij me in. De vraag was: wat dan wel? Intussen is de woning dankzij Architects in Motion aan een tweede leven begonnen. Kunstenaars en creatievelingen

04. Mercedes Benz - Car Assistance Company in Turnhout: nieuwe showroom. Doorheen het gebouw loopt een museumtrap.

05. Cultuurhuis De Warande in Turnhout. Uitbreiding en renovatie van de schouwburg: impressie.

06. Sociaal Huis OCMW in Lier, Dungelhoeff site. De binnenstraat verbindt oud en nieuw.

04

DIMENSION

05

10

04

@HOME

06

schort de Vlaamse Gemeenschap de te betalen vergoeding voor leegstand op, zodat iedereen erbij wint. Ook hebben we in het huis van mijn grootvader de 80 jaar oude architectuurbibliotheek van Architects in Motion ondergebracht. Verder trekken wij ontwerpers en vrijdenkers ons hier terug om, in de traditie van Bauhaus, gezamenlijk en multidisciplinair na te denken over architectuur of te ontwerpen zonder afgeleid te worden door een vervelende Excel-tabel die staat te pop-

uppen van ‘werk met mij, werk met mij’. Iedereen die de woning bezoekt, is onder de indruk van haar sacrale sfeer.

Ideaal om out of the box te denken.”

(Door Colette Demil & Staf Bellens - Foto’s: Architects in Motion)

www.architectsinmotion.be www.jozefschellekens.be http://b-i-n.be

Architects in Motion

DIMENSION

Naast de architecten-vennoten Bart Janssens en Luc Vanhout heeft Architects in Motion twee senior en vier junior partners.

Het bureau telt 35 medewerkers onder wie 28 ontwerpers (architecten, ingenieur-architecten, stedenbouwkundigen, interieurarchitecten, assistent-architecten), goed voor een mix van leeftijden, ervaring en expertise. Daarnaast doet het bureau dagelijks een beroep op een twintigtal voltijdse equivalenten via externe samenwerkingsverbanden met ingenieurs stabiliteit, technische installaties, akoestiek en andere specialisten. Werken in bouwteam is al decennia een gewoonte, zowel voor particuliere als voor overheidsopdrachten. De projecten bestrijken bewust een breed panopticum aan domeinen en typologieën, met nog altijd eengezinswoningen die integraal worden aangepakt, inclusief het interieur en de landschapsarchitectuur. AIM wil op die manier verstarring voorkomen en saaiheid en automatisme doorbreken, en gaat uit van een scheppende wisselwerking tussen typologieën. Het bureau is georganiseerd in werkgroepen die onder leiding staan van een van de partners.

De twee vennoten bekommeren zich vooral om de visievorming, de ontwerpen, de regie, het draagvlak en de samenstelling van de multidisciplinaire teams. Ook een kritische bureauomvang vinden ze essentieel om het hoofd te kunnen bieden aan de snelle evolutie van de technologie, wetgeving en de wijzigingen van andere segmenten van het beroep.

Voor hun aanpak zweren Bart Janssens en Luc Vanhout bij het kennis- en maatschappelijke rizoommodel van de Franse filosoof Gilles Deleuze en de Franse psychiater Félix Guattari. “Een rizoom, het ondergrondse wortelgestel van een plant, vormt een eindeloze vertakking zonder begin of einde, waaraan je telkens nieuwe in- en uitgangen kunt koppelen en dat geen zwakke punten heeft waar je het met één knip kunt uitschakelen. Dat concept kun je op alles toepassen. Op de uitbouw van een architectenbureau bijvoorbeeld, waar het wegvallen van één partner opgevangen moet kunnen worden door een structuur waarin partners vlot in- en uit- kunnen stappen. Maar evengoed op het ontwerp van een ziekenhuis, waar tussen concept en oplevering al snel tien jaar verloopt, een periode waarin de medische technologie enorm evolueert, zodat je nieuw gebouwde ziekenhuis hopeloos verouderd dreigt te zijn als je daar van bij het ontwerp geen rekening mee houdt.”

11

REPORTAGE

Vezelcementleien verankeren wellnesscentrum in Pays des Collines

Bij het binnenrijden van Mainvault, een deelgemeente van Ath, merkt men in de dalkom een wellnesscentrum op. Het sobere minimalistische gebouw herinnert in zijn omtreklijnen aan de vroegere landbouwschuur op deze plek. “De aanwezigheid van een beek leek eerst onze creatieve vrijheid te beperken. De link tussen het water van de beek en dat van het wellnesscentrum biedt echter tal van synergieën”, aldus architect Etienne Holoffe van H&V Architecture. De ALTERNA vezelcementleien van Eternit doen het gebouw volledig opgaan in het landschap.

B

innen het beschikbare budget had de bouwheer drie wensen voor zijn wellnesscentrum. Hij wou een onmiskenbare uitstraling van de essentie van het wellnessgebeuren, een strakke opsplitsing van de zones onthaal, water en zorg, en tot slot het comfort van het cliënteel. De architecten werkten een project van 397 m² uit dat, door zijn compactheid en zijn vrije verhouding tot de landelijke weg en het landschap, een sterke uitstraling heeft. De draagstructuur omvat in grote lijnen metselwerk, gewapend beton en een metalen skelet. Binnenin ontdekt men een aantal ruimtes die duidelijk aan het element water gelieerd zijn. Nogal wat ruimtelijke transparanties bieden een mogelijke kijk op deze deelfunctie. De witheid van de gebruikte materialen, de waterspiegel en de blauwe weerspiegelingen van de beglazing, zorgen voor een blijvende, zalvende atmosfeer.

Minimalistisch geïntegreerd in het landschap

DIMENSION

Architect Etienne Holoffe van H&V Architecture uit Mons: “We wilden hoe dan ook tot een archetypische bouwvorm komen, in staat om zich volledig te integreren in het landschap van het ‘Pays des Collines’, zij het op een minimalistische wijze. De duidelijke contouren van het gebouw, zonder uitstekend dakgedeelte, worden door de buitenschil, die uit slechts

12

één materiaal - vezelcementleien - is vervaardigd, nog eens extra benadrukt. Door hun gladde, zuivere vorm en hun licht verzadigde kleur leken deze hiervoor het meest geschikte materiaal. Er werd specifiek voor donkergrijze ALTERNA vezelcementleien (60 x 32 - dubbele dekking) van Eternit geopteerd, omdat deze zowel verticaal als schuin konden worden aangebracht.”

Voetgangersbrug uit hout en metaal Het formaat van de ALTERNA vezelcementleien stemt bovendien goed overeen met de ritmes van de structuren van de grote raamwerken. De uniforme buitenschil van het gebouw wordt enkel onderbroken door ‘houten elementen’ zoals een aantal vensteropeningen en de toegangszone. Een voetgangersbrug uit hout en metaal kruist immers de ‘Vériomplanque’ beek, en leidt naar de hoofdingang van het wellnesscentrum. De sculpturale werking verleent het gebouw een signaalfunctie die strookt met zijn openbaar gebruik.

(Door Philip Declercq - Foto: Eternit)

www.eternit.be www.hv-architecture.be

Duco Comfort System Slimme en energiezuinige ventilatie!

E-peil

DUCO at HOME

freduc,vent

-21 0,48

tot

punten

> Basisventilatie > Doorvoerventilatie > Luchtafvoer > Ventilatieve koeling > Buitenzonwering

> Advies op maat > Volledige ontzorging van uw project > Ondersteuning door interne studiedienst

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

Uw garagepoort ... zichtbaar of onzichtbaar

U zoekt een garagepoort voor nieuwbouw of renovatie. Isolatie, veiligheid, comfort, ruimtebesparing en design zijn voor u belangrijk? Dan heeft L-DOOR ook voor uw woning de oplossing op maat. Of u nu kiest voor een garagepoort die zichtbaar aanwezig is in uw woning of voor een garagepoort die onzichtbaar is ingewerkt in de gevelbekleding, in het meest uitgebreide gamma op de markt vindt u zeker de sectionale poort van uw dromen. Bij uw keuze voor L-DOOR kiest u bovendien voor een 100% Belgisch en innovatief product, persoonlijk advies, service en een snelle levertermijn. Meer info op www.l-door.be

HOME OF OXYGEN

Duco’s troeven:

Met de nieuwe Thermo MASTER heb je alles bij de hand

Relax, it’s a Bulex: Minimale moeite: www.bulex.be

• Compact formaat • Eenvoudige installatie en onderhoud • Gebruiksvriendelijk display

Maximale prestaties:

• Bewezen condensatietechnologie • Vervaardigd uit hoogkwalitatieve materialen zoals een warmtelichaam uit gietaluminium / silicium en een sanitaire platenwisselaar uit inox • Toprendement

REPORTAGE

FTT U81 Thermo dakvensters passen perfect in passiefplaatje rijwoning

O

p vraag van de bouwheer werd het concept geboetseerd op de woning ‘met OSB-uitstraling’ die de architecte eerder voor zichzelf ontwierp. De bestaande rijwoning in de Gentstraat werd gesloopt. De woningstructuur werd grondig gewijzigd: zo werd de badkamer, vroeger aan de achterzijde van de woning, nu aan de straatzijde ingepland. Deze geeft uit op de vide, tussen gelijkvloers en eerste verdieping, en zo op de keuken, én zorgt voor een verrassende ruimtebeleving van wat er op de straat gebeurt. Het project liep in samenwerking met aannemer De Noordboom en bouwmaterialenhandelaar Eurabo, specialisten in passiefprojecten. De buitenbekleding van de woning bestaat uit onbehandelde verticale Platowood latten. De binnenbekleding in OSB3-platen straalt warmte uit. De binnentrap in Rubberwood gaat naadloos over in de OSB3-wanden.

OSB-look in leefruimtes De complete wand van de houtskeletbouw is 45 cm dik en werd aan de binnenzijde afgewerkt met OSB3-platen, aan de buitenzijde met doek en bekleding. Er is geen leidingspouw voorzien. De I-liggers werden geïsoleerd met papiervlokken (inblaasisolatie). Daarop werden OSB3-platen geplaatst en luchtdicht afgekleefd. “Een passiefwoning staat niet per se voor complexe, nieuwe technieken. Hier zit de energiezuinigheid onder meer in zo kort mogelijke leidinglengtes en een ventilatiesysteem D met korte tracés”, aldus Lieselotte Steurbaut.

Strak in de lijn van het dak Het houten dak loopt over twee verdiepingen en werd als een mantel over het gebouw gelegd. In het dak aan de straatzijde is het FTT U81 Thermo dakvenster met vierlagen beglazing van FAKRO, strak in de lijn van het dak, dé eyecatcher. Aan de tuinzijde zijn er, op beide verdiepingen, telkens twee identieke dakvensters ingewerkt. Bij dit type dakvenster met verhoogde tuimelas van FAKRO wordt het scharnier ongeveer 7 cm verhoogd ten opzichte van het geometrische midden van de vleugel. Deze opent zich traploos bij een openingshelling van 0° tot 45°. De bediening gebeurt via een handgreep onderaan, zoals bij alle standaard dakvensters van het merk.

Dit FTT U81 Thermo dakvenster, speciaal ontworpen voor passief- en lage energie woningen, heeft een Ug-waarde van 0,3 W/m²K op de beglazing. In combinatie met het extraisolerend Thermo-gootstuk, bedraagt de Uw-waarde 0,58 W/ m²K voor het gehele dakvenster. (Door Philip Declercq) www.albintra.be www.fakro.be www.stArchitecten.be DIMENSION

Op een compact bouwperceel tussen 2 rijwoningen in Oudenaarde werd een nieuwbouw passiefwoning in houtskeletbouw gerealiseerd.

Het ontwerp van Ir Architect Lieselotte Steurbaut (stArchitecten) voorzag in een woning met vele lichten en zichten, niveauverschillen en vormen van lichtinval. De FTT U81 Thermo dakvensters met vierlagen beglazing van FAKRO, in ons land verdeeld door leverancier van bouwspecialiteiten Albintra, passen niet enkel perfect in het passiefplaatje. Ze liggen ook strak in de lijn van het houten dak.

15

REPORTAGE

Efficiënt vergaderen in het multimediale tijdperk Een vergadersysteem is momenteel niet meer te vergelijken met een van pakweg tien jaar geleden.

Een nieuw product op de markt is bijvoorbeeld het multimedia vergadersysteem van Bosch, dat bedrijven de mogelijkheid biedt om gebruik te maken van geavanceerde multimediale middelen tijdens hun vergaderingen.

DIMENSION

T

16

Naast de eenvoudige installatie is het systeem gemakkelijk te bedienen. Storing door mobiele telefoons en andere apparatuur die Bluetooth- of microgolfsignalen uitzenden, wordt beperkt. Het systeem maakt gebruik van veilige draadloze communicatie.

HD-camerabeelden Door gebruik te maken van High Definition of HD-camera’s kunnen vergaderingen in goede kwaliteit opgenomen worden. Daarnaast kan de spreker automatisch in beeld gebracht worden. Door de speciale HD-SDI (Serial-Digital-Interface) die Bosch heeft ontwikkeld, is het mogelijk om snelle beeldbewerking uit te voeren. Zo lopen de beelden en het geluid synchroon. De combinatie met HD-camera’s geeft een extra dimensie aan zakelijke bijeenkomsten.

ijdens vergaderingen kunnen via het DCN multimedia vergadersysteem van Bosch teksten, audio of video aan medewerkers worden aangeboden via het netwerk of internet. Zij kunnen op hun beurt eigen informatie presenteren wanneer ze aan het woord zijn. Het energiezuinig systeem werkt eenvoudig en intuïtief en vereist geen specifieke opleiding. Doordat de documenten digitaal worden aangeboden, is het mogelijk om een aanzienlijke besparing op print- en papierkosten te realiseren.

DCN multimedia is gebaseerd op IP-technologie. Zonder hardware te vervangen, kan de functionaliteit uitgebreid worden met software en apps. Het systeem is beschermd tegen ongeoorloofde toegang en sabotage.

Live webcasting

Draadloos vergaderen

Deelnemersidentificatie

Het aanleggen van een vergadersysteem impliceert vaak diverse aanpassingen. We denken aan het boren van gaten of aanleggen van kabels. Wanneer gebruikgemaakt wordt van een draadloos vergadersysteem kan dit in een mum van tijd opgesteld en weer verwijderd worden. Op die manier kan er optimaal gebruikgemaakt worden van beschikbare ruimtes.

Met persoonlijke ID-cards kan er automatisch geregistreerd worden of een medewerker aanwezig is op een vergadering.

Handmatig registreren behoort tot de verleden tijd, waardoor er reeds vanaf het begin tijdswinst kan worden geboekt.

Vergaderen op afstand wordt steeds belangrijker voor veel bedrijven. Wie een vergadering niet kan bijwonen kan de meeting met DCN webcasting op een later tijdstip bekijken.

Met deze oplossing kan tevens een online vergaderarchief worden opgebouwd. Dit verhoogt de betrokkenheid van medewerkers en bespaart kosten.

Bedrijven die trainingen geven of conferenties organiseren, hebben met DCN webcasting eveneens een marketinginstrument in handen. Naar keuze kunnen beelden openbaar of beschermd toegankelijk worden gemaakt. De webcastviewer kan aangepast worden aan de huisstijl van het bedrijf, en in de bedrijfswebsite geïntegreerd worden.

www.boschsecurity.be

Helder design, natuurlijke materialen Gira Esprit Linoleum-multiplex

Onderscheidingen: Iconic Awards Winner 2014, Plus X Award, Beste product van het jaar 2014, Plus X Award voor Kwaliteit, design en functionaliteit 2014 www.gira.be Batibouw 2015 Hal 9 Stand 219

Productdesign: Gira Designteam / schmitz Visuelle Kommunikation

hgschmitz.de

Gira Esprit linoleum-multiplex verenigt voor het eerst in ĂŠĂŠn schakelaarprogramma twee natuurlijke materialen, die elkaar perfect aanvullen: linoleum en multiplex zijn gemaakt van hernieuwbare grondstoffen, zijn robuust, veelzijdig inzetbaar en van oudsher geliefd bij architecten en designers. Afdekramen in zes aantrekkelijke kleuren bieden speelruimte voor talloze combinatiemogelijkheden in de interieurvormgeving. Gira Esprit linoleummultiplex is de ideale keuze voor interieurconcepten waarin een helder design en natuurlijke materialen de voorkeur genieten.

De hoogwaardige afdekramen onderscheiden zich door hun zorgvuldige materiaalkeuze en ambachtelijk nauwkeurige afwerking. Speciaal voor Gira Esprit linoleum-multiplex werd een bijzonder en hoogwaardig productieproces ontwikkeld.

In vele productiestappen en onder continue kwaliteitscontrole ontstaan op deze manier unieke filigreine en tegelijkertijd uiterst robuuste afdekramen.

Afdekramen in zes aantrekkelijke kleuren: Antraciet Lichtgrijs Lichtbruin Donkerbruin Blauw Rood

SEPARAT integreert een sectionaalpoort naadloos in uw bouwwerk door haar te integreren in een gevelbekleding naar uw wens en ontwerp. Verder kan u steeds rekenen op onze aandacht voor details en aansluitingen op andere gevelelementen.

Vraag uw architectenmap op www.separat.be/architecten

Meer informatie ?  03 360 79 96  www.isotec.be

Isotec levert nu ook PUR-isolatie van 140mm en 160mm Door de steeds scherper wordende isolatie-eisen is ISOTEC® er in geslaagd om nu ook isolatiepanelen van 140mm en 160mm te produceren.

Het ISOTEC®-systeem is een composietpaneel in hard polyurethaan bedekt met gewafeld zuiver aluminium. De standaard uitvoering werd inmiddels doorontwikkeld tot de ISOTEC® XL (dak), de ISOTEC® LInEa (dak en gevel) en de ISOTEC® PaRETE(gevel).

Met meer dan 30 jaar ervaring volgt ISOTEC® de evoluties op de markt en de veranderende vereisten op het vlak van dak- en gevelisolatie op de voet.

Het onderscheid met andere systemen zit vooral in de geïntegreerde metalen panlat en de volledig op maat gemaakte panelen. De ISOTEC® panelen worden bij daktoepassingen bovendaks geplaatst, op een keperof spantenstructuur, en vormen zo een ononderbroken isolatieschild zonder koudebruggen gaande van 80mm dikte tot 160mm. Met de ISOTEC® LInEa en PaRETE kan ook de gevel zeer sterk thermisch worden geïsoleerd zonder koudebruggen tot een dikte van 160mm.

Werken in bouwteam - Hoe pak je het aan?

In het voorjaar gingen in Lokeren de gezamenlijke werkgroepen van start rond het werken in Bouwteam. Heel wat architecten namen deel. Doel was om aannemers, architecten en studiebureaus met elkaar in contact te brengen, en te kijken wie waar welke bezorgdheden heeft. Het werken in bouwteam wijkt immers sterk af van het traditionele bouwproces.

Het vier jaar durende project ‘Werken in bouwteam, een innovatief bouwproces’, met de steun van IWT en de samenwerking van NAV, ORI, Bouwunie en de Vlaamse Confederatie Bouw, ondersteunt bouwprofessionals die actief zijn –of het willen worden- in een bouwteam. Het project wil diverse praktische en juridische aspecten van het werken in bouwteam uitklaren.

Het bouwteam in de praktijk – ervaringen als ontwerper De aftrap van de avond werd gegeven door architect Bart Verheyen van Stramien cvba (Antwerpen), die vanuit zijn dagelijkse praktijk getuigde. Zijn devies luidt: “werk complemen-

tair in plaats van lineair”. Aan de hand van een duidelijke leidraad die in zijn kantoor wordt gebruikt, wordt het werken in bouwteam stap per stap benaderd. Van het samen met de bouwheer opstellen van een budget, timing en programma van eisen, over de selectie van aannemers, om zo met het bouwteam tot een definitief ontwerp te komen. Omwille van de enorme geleverde inspanningen in het voortraject, kunnen tijdens de uitvoering de vruchten geplukt worden, en dit voor alle bouwteamdeelnemers. De bouwheer ontvangt een kwalitatief bouwwerk, binnen de vooropgestelde tijd en budget.

Aannemers worden vaak in het team aangetrokken vanuit een eerdere samenwerking, of op aangeven van een ander lid van het bouwteam. De aannemer die wordt gekozen, moet zeker de juiste mindset hebben: hij moet geloven in de formule van bouwteam, en zijn eigen staf en organisatie moet hierin kunnen meedraaien. Bovendien is het werken met open-boeksysteem onontbeerlijk. Ook dit vereist van de aannemer een andere instelling dan we gewoon zijn in het traditionele bouwproces.

Bouwen is teamwork Architect Verheyen werd gevolgd door Gert Janssen (Mathieu Gijbels nv) die de aannemerservaringen vanuit zijn bedrijf deelde. Gert Janssen legde de nadruk op het samenwerkingsmodel, waarin de ontzorging van de bouwheer centraal staat.

Hij wees ook op het wijzigende bouwproces in de toekomst: strengere milieunormen, de toenemende energiekost, de personeelsevolutie. Deze veranderingen brengen voor de profes- » DIMENSION

1ste gezamenlijke ervaringswerkgroep met aannemers, architecten en studiebureaus

© Shutterstock

TECHNIEK

19

© Klaas Verdru

TECHNIEK

sionele bouwpartner vele uitdagingen mee. Door te werken in bouwteam kunnen mogelijke hinderpalen of moeilijke uitdagingen vroeg in het bouwproces overdacht worden, om tijdens de uitvoering problemen te vermijden.

Vele vragen en hangende vraagstukken De aanwezigen kregen tijdens de pauze de gelegenheid tot vraagstelling. Deze vragen werden gebundeld door moderator Jan Bosschem (CEO ORI) en vervolgens voorgelegd aan de sprekers.

Hieronder volgt een beknopte schriftelijke weergave van de antwoorden.

DIMENSION

- Principe van het bouwteam en welke keuze van deelnemers?

Is het bouwteam geschikt voor alle projecten? Hoe kom je als architect/aannemer in zo’n bouwteam? Is een bouwteam ook mogelijk met gespecialiseerde aannemers naast een algemene aannemer? Welke rol is weggelegd voor de fabrikanten?

En hoe bepaal je de doelstellingen van het project?

De sprekers antwoorden hierop dat de doelstellingen aanvankelijk door de bouwheer bepaald worden, maar bijgesteld worden met behulp van de bouwprofessionals. En dit gaandeweg de gesprekken in het bouwteam. Soms is echter ook geen bijstelling mogelijk, bijvoorbeeld omdat het budget van de bouwheer onrealistisch laag is. Of nog een ander voorbeeld: de stedenbouwkundige regels maken het realiseren van de vraag van de klant niet mogelijk. Met andere woorden: ‘de droom is niet altijd 100% te verwezenlijken’.

Wat betreft het toepassingsgebied van de formule: het bouwteam is zeker niet alleen bedoeld voor complexe projecten, ook voor eenvoudige projecten biedt het zijn voordelen. Zo-

20

lang iedere partner maar meedenkt in deze geest.

Ook onderaannemers kunnen in het bouwteam betrokken worden: denk maar aan bepaalde technieken, de aannemer skeletbouw, de aannemer funderingstechniek enzoverder. In de praktijk wordt de onderaannemer vaak aangebracht door de algemene aannemer, maar steeds in overleg met het ganse bouwteam.

Op de vraag: ‘Hoe geraak ik binnen in een bouwteam’ wordt gesteld dat dit kan via de architect, die hier verkiest om te werken met ‘gekende’ partijen. Maar het kan ook andersom: een projectontwikkelaar zoekt een architect, die zich in deze formule van bouwteam kan vinden.

- Budgettering – Wat gebeurt er met de meer- en minwerken?

Het is de bedoeling om meerwerken maximaal uit te sluiten, net wegens de geleverde inspanningen in het voortraject. Als er dan toch een onvoorziene kost opduikt, dan wordt deze marktconform verrekend, en wordt eerst gezocht of er binnen het budget niet kan geschoven worden, om zo de belangrijkste schokken op te vangen. Wie moet dan een eventuele meerkost, die niet kan worden opgevangen, betalen? Dit kan bijvoorbeeld in de plaats van het verdelen over het aantal deelnemers, gebeuren in functie van hun gewicht/aandeel in het bouwteam.

Budget-overschotten worden vaak herbesteed aan een andere post, waardoor voor een betere of hogere kwaliteit gekozen wordt. Het is echter ook mogelijk de opbrengst te verdelen over alle leden van het bouwteam.

Als er een meerwerk is, dan is dit in het traditionele bouwproces normaal een voordeel voor de architect, want hij neemt

OB62044

PROOF PDF

Hoe uw energie-investeringen beter laten renderen?

Z-energy helpt u op weg op het vlak van intelligent energiegebruik, duurzame energieproductie, hernieuwbare energiebronnen en groene mobiliteit.

Z-energy, iedere dinsdag op Kanaal Z vanaf 19.50 uur.

Ook te bekijken op www.kanaalz.be In samenwerking met

- Problematiek van de laagste prijs Typisch voor de reglementering overheidsopdrachten is de aanbesteding via de laagste prijs. We komen dan al snel uit bij een conflictmodel omdat er geen marges meer zijn om leemten of onvolkomenheden weg te werken. Bij overheidsopdrachten is de formule van bouwteam in de regel niet mogelijk, omdat de wetgeving dit verhindert. De overheid is dus moeilijk te vatten als ‘aanspreekbaar voor het bouwteam’.

Nochtans kan men trachten om de bouwteammentaliteit hier door te trekken. Maar rest de vraag hoe de andere partijen daarop reageren, zoals bijvoorbeeld de leidend ambtenaar.

- Contractuele/juridische aspecten Op de vraag : ‘Wie heeft de leiding? Wie beslist?’, onderstrepen de sprekers onmiddellijk dat ieder zijn eigen verantwoordelijkheid blijft behouden in het bouwteam: de ontwerpers dragen hun ontwerpersaansprakelijkheid, en de aannemers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering.

En hoe moet men omgaan met conflicten? Als het team helemaal vastloopt, dan is het finaal de bouwheer die de knoop

03/03/15 16:37

doorhakt. Hij heeft overigens ook een apart contract met alle partijen. Hier wordt dan ook het belang onderstreept van een goed contractueel uitgewerkte exit-regeling, die bepaalt wie voor welke kosten vergoed wordt. Hetzelfde geldt voor het scenario van een mogelijk faillissement van één van de leden van het bouwteam.

Bouwheren moeten in het bouwteam uiteraard het idee van de ‘quick win’ verlaten. Een instelling van ‘het onderste uit de kan’ te willen halen bij elke bouwprofessional, om zo snel en goedkoop een gebouw te laten zetten, is immers niet compatibel met de geest van het bouwteam. (Door Pieter De Groote) Een initiatief van:

De lezer zal merken dat het werken in bouwteam nog vele vragen en bedenkingen oproept. Deze eerste ervaringswerkgroep was dan ook de aftrap voor verdere gezamenlijke sessies. In de komende periode zal het projectteam samen met u, architect, op zoek gaan naar antwoorden. En hierover op gepaste tijden terugkoppelen.

Met de steun van:

Wie interesse heeft in dit project en meer informatie wil ontvangen, kan een mail sturen naar: pieter.degroote@nav.be.

DIMENSION

OB62044_ZENERGY.indd 1

een percentage op de omzet. Het ereloon wordt daarom in de bouwteamformule op voorhand vastgelegd. Bovendien kan het werken in bouwteam ook zorgen voor een lager ereloon, aldus Bart Verheyen. Redenen zijn: de doorlooptijd van het traject is doorgaans korter, bepaalde kosten van denkwerk, studiewerk vallen weg. Dit geldt ook voor aannemers: hun kosten liggen meestal lager dan bij het traditionele bouwproces. Hier zijn immers veel overlappingen met alle partijen, die dubbel werk doen. In tegenstelling tot het bouwteam, dat hier gezamenlijk stuurt.

21

Verwezenlijk uw visie met onze technologie

Innovatieve gevelsystemen Laat u niet in uw ontwerp beperken en ontdek de vele creatieve mogelijkheden van ROCKWOOL gevelsystemen. Bekijk onze innovatieve buitengevelisolatiesystemen en geventileerde gevelsystemen op www.rockwool.be/gevelsystemen

REPORTAGE

01

Het Sint-Franciskus Ziekenhuis in HeusdenZolder werd de voorbije jaren grondig verbouwd en uitgebreid. Zowel voor het renovatieproject als voor de nieuwbouw was op het vlak van sanitaire technieken een nauwe samenwerking tussen Studieburo De Klerck Engineering, de firma Geberit en Imtech Projects Alken. Bij de renovatie werden de hoofdleidingen vervangen door Geberit Mapress RVS en Geberit Mepla persfittingen. Een keuze die ook naar het nieuwbouwgedeelte werd doorgetrokken.

D

e renovatie en uitbreiding van het St-Franciskus Ziekenhuis (SFZ) in Heusden-Zolder kadert in een masterplan dat een aanvang nam in 2006. Een vijftal jaar geleden werden volgende afdelingen volledig gerenoveerd: heelkunde, inwendige geneeskunde, geriatrie, het operatiekwartier, intensieve zorgen, het verloskwartier en de centrale liftenkern. Voor de start van de verbouwing en de nieuwbouw, die 5 bouwlagen omvat, waren er 224 erkende bedden.

De 35 bijkomende bedden kaderen in de uitbreiding van de PAAZ-afdeling, en een volledig nieuwe afdeling kortverblijf.

Efficiënt en functioneel Wat waren de eisen van de directie van het SFZ inzake functionaliteit van de nieuwbouw? “Naar functionaliteit wou de directie ruime inspraak aan de eindgebruiker geven om afdelingen te creëren die voor hen het best werkzaam zijn.

De bouwlagen zijn zo opgedeeld dat alle diensten die vaak met elkaar in contact komen, op hetzelfde niveau liggen. Dit beperkt het tijdsverlies door patiëntentransport tot een minimum. Zo liggen de operatiezalen op hetzelfde niveau als de heelkundige afdelingen”, aldus Peter Brouwers, Directeur facilitaire diensten. Verder wordt het volledige gebouw verwarmd en gekoeld via een KWO-systeem met warmtepompen.

Gespecialiseerde partner-installateur De hoofdwaterleidingen in het bestaande SFZ-gebouw werden vernieuwd in samenspraak met Studieburo De Klerck Engineering uit Brugge, de firma Geberit en installatiebedrijf Imtech Projects Alken. Danny Geukens begeleidt, als Geberit project adviseur en Project Team Leader, installateurs en architecten bij zorg- en andere bouwprojecten in de provincie Limburg: “Dit advies kan betrekking hebben op alle mogelijke facetten bij deze projecten: afvoer, toevoer, verwarming en koeling. We zijn momenteel in heel wat zorgprojecten actief. Denk onder meer aan het Sint-Trudo Ziekenhuis in Sint-Truiden, het Sint-Maarten Ziekenhuis in Mechelen, het Ziekenhuis Maas & Kempen in Maaseik. Ook in woonzorgcentra zijn er projecten lopende. Hierbij werken we vaak samen met installatiebedrijf Imtech Projects Alken, gezien haar specialisatie in de zorgsector. Maar we zijn ook in veel andere lopende projecten betrokken, onder meer in de Scholen van Morgen.” » DIMENSION

Kwalitatieve persfittingen en buismaterialen voor Sint-Franciskus Ziekenhuis

23

REPORTAGE

De ene buisdiameter is de andere niet De renovatiewerkzaamheden met betrekking tot het hoofdleidingnet van het SFZ werden een vijftal jaar geleden, in een samenwerking tussen Studieburo De Klerck Engineering uit Brugge en Imtech Projects Alken, gerealiseerd. “Oorspronkelijk werd er gekozen voor Geberit Mepla leidingen - tot 75 mm diameter -, maar uiteindelijk werd er toch geopteerd om, vanaf 54 mm diameter, met Geberit Mapress RVS te werken.

Het probleem was dat de nieuwe leidingen wegens plaatsgebrek niet meer in de bestaande schachten konden geplaatst worden. Op bepaalde plaatsen dienden ze zelfs in de traphallen te worden verwerkt. Daarom werd voor een stalen, nog stabielere, leiding, de Mapress RVS gekozen. Deze leidingen kunnen chemisch of thermisch gedesinfecteerd worden. Met het oog op optimale hygiëne zijn deze persfittingen voorzien van een beschermende afdekkap, waarvan de kleur tevens het gebruiksdoel aangeeft. Bij standaardtoepassingen zijn ze voor bedrijfstemperaturen van -30°C tot 120°C, en een druk tot maximaal 1,6 MPa (16 bar) goedgekeurd. Met speciale afdichtringen kunnen de temperaturen, bijvoorbeeld voor zonnewarmtesystemen, nog uitgebreid worden”, aldus Geukens.

02

Keuze doorgetrokken naar nieuwbouw Tot 75 mm diameter ging de voorkeur dus naar de Geberit Mepla. Van dit type persfittingen en buizen werd 450 lopende meter gelegd. Op moeilijk toegankelijke plaatsen, waar ook de factor stabiliteit een voorname rol speelt, werden Geberit Mapress RVS gelegd, voor ongeveer 1.200 lopende meter. Een keuze die ook naar de uitbreiding van het SFZ, de nieuwbouw van de blokken C, D en F, naar een ontwerp van het architectenbureau Boeckx uit Oostende, werd doorgetrokken.

Hier werden 350 m Mapress RVS en 4.000 meter Mepla door installatiebedrijf Imtech Projects Alken geplaatst voor drinkwater en meer dan 5000 m Mapress c-staal voor verwarming en koeling. Andere toepassingen in dit SFZ-project zijn onder meer de Geberit PE afvoersystemen en de wc-elementen Geberit Systemfix, alsook het Geberit pluvia-systeem, een onderdruksysteem voor regenwaterafvoer.

Solartoepassingen Voor het bereiden van SWW worden in het SFZ temperaturen tot 60°C gehanteerd. “De Geberit Mapress RVS wordt ook gebruikt voor solartoepassingen. Het betreft een identieke leiding, maar met dichtingen speciaal bestemd voor deze toepassing. Enerzijds zijn deze zeer goed bestand tegen hoge temperaturen, anderzijds betreft het hier geen leidingen voor drinkwater meer”, besluit Danny Geukens.

(Door Philip Declercq)

03

04

01. De uitbreiding van het Sint-Franciskus Ziekenhuis omvat de nieuwbouw van de blokken C, D en F, naar een ontwerp van het architectenbureau Boeckx.

02. In het uitbreidingsproject plaatste Imtech Projects Alken onder meer 350 meter Geberit Mapress RVS en 4.000 meter Geberit Mepla.

03. Een zicht op een deel van het hoofdleidingnet in de nieuwe technische ruimte.

04. In het uitbreidingsproject plaatste Imtech Projects Alken onder meer

DIMENSION

www.geberit.be

24

350 meter Geberit Mapress RVS en 4.000 meter Geberit Mepla. ©Geberit

Geberit AquaClean De wc waarmee u met water wordt gereinigd.

Nieuw welzijn.

Geberit AquaClean Mera zorgt voor een ongeëvenaard gevoel van zuiverheid: na een druk op de toets wordt u gereinigd door een bijzonder aangename waterstraal op lichaamstemperatuur.

Het toestel biedt ook een waaier aan nieuwe functies voor een optimale hygiëne en maximaal comfort. → www.geberit-aquaclean.be/mera/nl

REPORTAGE

Plafondroosters met discreet design voor Vaartdijk Business Center Op een driehoekig perceel dat voorheen deel uitmaakte van de terreinen van de Brugse treinen trambouwer Bombardier, werd het Vaartdijk Business Center gerealiseerd. Bouwheer van dit kantoorgebouw ‘naar Milanese beleving’ is reclamebureau DM&S. Dit out of the box ontworpen kantoorgebouw langs de Vaartdijk ademt een academisch gevoel uit. Met het integreren van onder meer plafondroosters van GRADA International werd ook inzake detailafwerking de lat hoog gelegd.

H

et gebouw bestaat uit vier blokken uit prefabbeton, aan de straatzijde met elkaar verbonden via luifels.

De grote driehoekige luifels volgen perfect de lijn van de parallel lopende Vaartdijk. Deze zijn vervaardigd uit crepy, een materiaal met een zachte textuur, eveneens te kaderen in de huisfilosofie. Vanuit elk kantoor is er maximaal zicht op de Vaartdijk. In het eerste blok, dat enkel door DM&S wordt gebruikt, bevinden zich, naast de hoofdinkom, ook gemeenschappelijke functies (bistro, etc.) voor incubatiebedrijven die kantoorruimtes huren in het business center.

DIMENSION

Vorig jaar werd de Lokerse producent van onder meer plafondroosters GRADA INTERNATIONAL overgenomen door Jan Stubbe en Luc Clarys. “Historisch was er een zeer breed productassortiment, waarin we een klare lijn hebben willen trekken”, aldus Jeff Stubbe, Product Manager van GRADA In-

26

ternational: “Onze rol is die van fabrikant en solution provider.

We denken vooral projectmatig en zoeken mee oplossingen op maat van de klant. De focus ligt steeds vaker op het architecturale aspect. We beschikken over een studiedienst en een labo voor het voorbereiden van projecten en het valideren middels diverse testen.”

Discreet design In het Vaartdijk Business Center werden meerdere GRADA International oplossingen geïntegreerd. Zo werden de MCASroosters aangepast om dezelfde look als het systeemplafond te verkrijgen. Eén van de nieuwe ontwikkelingen in de richting van zeer discrete afwerking. “Er zijn meerdere uitblaaspatronen mogelijk om verse lucht in de ruimte te brengen.

Wat resulteert in verschillende uiterlijke kenmerken, aldus Nicholas Senaeve (Sales Engineer). “Op vraag van de bouwheer werd er gekozen voor een uniform uiterlijk dat aansluit bij de look van het systeemplafond. Vanuit die optiek werd er op basis van het standaardproduct MCAS een variant ontwikkeld. Een plafondrooster dat, dankzij zijn specifiek gekozen perfo-paneel, dezelfde look heeft voor elk debiet of uitblaaspatroon. Boven dit perfo-paneel wordt een paneel met een bepaald uitblaaspatroon geplaatst, voor een optimaal comfort.

Het push-pull systeem zorgt voor een vlotte toegang tot het rooster, dat eenvoudig kan gereinigd worden aan de binnenzijde. In de kantoren werd ook de CS400, een instelbaar vierkant plafondrooster, geïmplementeerd. Deze architecturale oplossing past perfect in het modulaire profielsysteem van de plafonds. En in de ‘Bistro’ werden standaard wervelroosters van de Lokerse producent geïntegreerd. (Door Philip Declercq) www.grada.com

De kunst van onzichtbare rookdetectie

De 500 Serie 'onzichtbare' rookdetector van Bosch is uiterst vlak en wordt ingebouwd in het plafond. Dankzij de transparante vormgeving met toepassingsmogelijkheid van kleurringen kan de detector subtiel opgaan in de architectuur. De rookdetector is zo ontwikkeld dat het gladde oppervlak nauwelijks vuil aantrekt en zich meldt wanneer schoonmaken nodig is. Van binnen is de detector uitgerust met superieure know-how van Bosch. Meer weten? Bel 056 200 240 of kijk op www.boschsecurity.be.

Uw creativiteit wordt ook tijdloos, met Reynaers Aluminium.

Uw ideeĂŤn moeten de tand des tijds doorstaan en zo ook de materialen die u gebruikt. De raam- en deurprofielen van Reynaers Aluminium vullen perfect uw plannen aan met esthetische en functionele oplossingen, waar u trots op kan zijn. Creatief passen ze door hun veelzijdigheid bij elk ontwerp: modern of klassiek, nieuwbouw of renovatie. Bovendien geven ze uw klanten ook nog jaren extra woonplezier door het beperkte onderhoud, de goede isolatie en het duurzame materiaal.

www.reynaers.be

Wie verder kijkt, kiest Reynaers Aluminium

Bescheidenheid in vormgeving en ‘zijn’ In de omgeving van het historische centrum van Gent is het architectenatelier Vens-Vanbelle gehuisvest in een rijwoning. Eenvoud, en bescheidenheid in ontwerp en esthetiek vallen op. Ook hun ontwerp van het notariaat in Horebeke kadert in deze filosofie. “De bouwheer wou een typisch notariaatinterieur dat een kantoorbeleving benadrukt, vermijden”, aldus de architecten.

I

n 2004 studeerden Dries Vens en Maarten Vanbelle af aan het St.-Lucasinstituut in Gent. In 2006 startten ze samen Atelier Vens-Vanbelle op. “We nemen graag uitdagingen aan, opdrachten met een intrinsieke kwaliteit. De wens van de klant proberen we ruimer te kaderen. Samen met hem onderzoeken we de context van het gebouw: de omgeving, de persoonlijke beleving van wonen, het budget,... We willen van elk gebouw een uniek ‘bouwsel’ maken.” Voorlopig situeren de opdrachten van het architectenatelier zich nog in de woningbouw. Tegenover de tendens van passief bouwen staan de architecten eerder sceptisch. “Niet omwille van de positieve werking van energiezuinigheid, uiteraard. Wel omdat de eigenheid van de Vlaming, meer bepaald zijn woning die de originaliteit van de bewoner uitstraalt, door het compacte bouwen verloren dreigt te gaan. De verscheidenheid in de gebouwde omgeving is een kwaliteit die we moeten koesteren.

Het verschil tussen de theorie en de praktijk bij het passief bouwen wordt soms onderschat. Door de speciale details en de uitvoering ervan gaat de esthetiek bij het ontwerpen soms verloren. Wat te vaak resulteert in monotonie. Een passieve woning wordt een typologie op zich.”

Notariaat in Horebeke Het notariaat in Horebeke bevindt zich op een bijzondere locatie, op het einde van een doodlopende straat, naast een restaurant en een boomgaard. In de twee andere richtingen

glooit het landschap lichtjes en kijkt men uit over onaangetast landbouwgebied. “Dit landschap dwingt respect af, net als de opdracht zelf. Een notariaat moet een neutraal gebouw zijn, voor elk type bezoeker toegankelijk. Een landschap als dit vraagt om neutraliteit en bescheidenheid in het bouwontwerp.” Er werd bewust gekozen om met regionale materialen te werken. Maarten: “België heeft een baksteentraditie, dit werd als voordeel uitgespeeld. Het ruwe materiaal contrasteert perfect met de slanke, witte raamkaders. Alsof het gaat om blaadjes papier die in een klein volume ingesneden werden. De keuze viel op een ruwe baksteen en op stalen ramen om het samenspel zo puur mogelijk te houden.”

Hoge flexibiliteit De structuur van de bovenbouw is in staal uitgevoerd, opgevuld met metselwerkgehelen. Alle binnenmuren bestaan uit Gyproc-wanden met het oog op een hoge flexibiliteit. Het notariaat is perfect om te bouwen tot een woning. De materiaalkeuze is bepalend voor de sfeer van het interieur, dat het midden houdt tussen huiselijk en zakelijk. De muren en plafonds werden in diverse tinten wit geschilderd. De uitzichten vanuit de hal en de kantoorruimten zorgen voor rust en dompelen het project in een bijzondere sfeer van verwevenheid van het gebouwde en ongebouwde. (Bron: Johan Geerts) www.gyproc.be DIMENSION

Foto’s: ©Lumecore/Toon Grobet

REPORTAGE

29

Architecturale Integratie

collection

DIAMOND The victory of fire

www.m-design.be

info@m-design.be

B - 8210 Zedelgem (Brugge)

+32(0)50 82 06 52

REPORTAGE

Molen wordt appartementsgebouw Van een oude molen een appartementsgebouw maken, is geen sinecure. En de authentieke aanblik van het pand behouden, terwijl het tegelijkertijd voorzien wordt van moderne HVAC-technieken, is dat nog minder. Dat is echter precies wat er gebeurd is met de Tenremolen in Rebaix (Ath), die verbouwd werd tot vier ruime appartementen zonder aan de originele charme van de plek te raken. Voor het verwarmingsgedeelte leverde Mitsubishi Electric vier Ecodan lucht-water warmtepompen die op elke verdieping een vloerverwarmingssysteem van de nodige warmte voorzien.

D

e ‘Moulin de Tenre’ dateert van 1126 en is gelegen aan de Dender, in Rebaix, niet ver van de stad Ath. De oorspronkelijke molen werd in 1923 afgebroken en vervangen door een industrieel gebouw in baksteen van vier verdiepingen hoog. Sindsdien werd het ene deel van de constructie omgeturnd tot drankenhandel, terwijl het andere vandaag een prachtig appartementsgebouw is.

Het pand dat ons interesseert, telt vier appartementen van ongeveer 100 m² met terras (gelijkvloerse verdieping) of mezzanine (laatste verdieping) en zicht op de Dender. Bij de renovatie van het gebouw was het de bedoeling om de authentieke aanblik van de oude site zoveel mogelijk te bewaren. Daarom dat aan de voorgevel de zo kenmerkende oude bakstenen van de molen behouden werden. Zoals we verderop in dit artikel zullen zien, geldt dat trouwens voor nog andere originele elementen, zoals de houten vloer en de metalen balken. De renovatie zelf duurde ongeveer twee jaar. Een groot deel van die tijd ging daarbij naar de ruwbouwwerken.

stroomtekort, bleken de warmtepompen bijgevolg de verstandigste keuze, aangezien deze weinig elektriciteit verbruiken.

Als man van het terrein en trouwe partner van Mitsubishi Electric was Michel Terrasse daarbij goed op de hoogte van het potentieel van de lucht-water warmtepompen van het merk, alsook van hun uitstekende prijs-kwaliteitverhouding.

Eenvoudige werking De belangrijkste doelstelling met betrekking tot de verwarming van de appartementen was eenvoud in installatie en beheer. Daarom werd er voor een apparaat per verdieping gekozen (dus vier warmtepompen in totaal). De optie van een directe verwarming door individuele warmtepompen die naar de vloerverwarming zouden leiden via een collector, kreeg daarbij de voorkeur boven een centrale installatie. Had »

Vier warmtepompen voor de verwarming

Tijdens de renovatie bestond de hoofddoelstelling erin om het authentieke karakter van het gebouw zoveel mogelijk te bewaren.

DIMENSION

Voor de verwarming ter plaatse bleek de denkpiste van de warmtepomp al snel een logische keuze. De eigenaar, dhr.

Provost, deed er in dit opzicht dan ook niet lang over om voor de Ecodan lucht-water warmtepompen van 7,5 kW te opteren, na het deskundig advies ingewonnen te hebben van installatieonderneming Clim’Ath en zijn verantwoordelijke, Michel Terrasse.

De straat waar het gebouw gelegen is, heeft immers geen gasleiding, het gebruik van stookolie vermeed men liever en gezien de beperkte elektriciteitsbevoorrading van de zone was een elektrische oplossing absoluut uitgesloten. Gelet op het

31

REPORTAGE

De doorgedreven isolatie van het gebouw (zie hieronder) zette de architect, Giuseppe Bonasera, en de installateur er voorts toe aan om qua ventilatie een dubbele flux oplossing van het merk Zehnder te plaatsen. De montage ervan was echter niet zo gemakkelijk, aangezien er met name rond de oude stalen balken gewerkt moest worden, die in de nieuwe appartementen intact gelaten waren.

Verschillende types isolatiemateriaal Voor de verwarming van het gebouw viel de keuze op vier Ecodan luchtwater warmtepompen van Mitsubishi Electric.

Voor de verwarming van de appartementen opteerde Clim’Ath voor het Giacomini Indu 150-systeem met matten in verzinkt staal en een bevestigingssysteem met clips.

men namelijk toch voor een gecentraliseerde stookruimte willen opteren, dan had men een hydraulische ontkoppeling moeten voorzien, wat de installatie ingewikkelder had gemaakt, en dan waren er ook grote buffervaten nodig geweest.

Eindresultaat: een installatie die minder plaats vraagt en gemakkelijk te bedienen is.

De buitenunits van de warmtepompen werden aan de achterzijde van het gebouw voorzien. Deze relatief compacte en bijzonder stille apparaten passen overigens probleemloos in de globale esthetiek van het gebouw.

Vloerverwarming en dubbele flux ventilatie

DIMENSION

Voor de verwarming van de appartementen opteerde de onderneming Clim’Ath dus voor een vloerverwarmingssysteem.

Concreet hebben we het dan over het Giacomini Indu 150-systeem met matten in verzinkt staal en een bevestigingssysteem met clips. Voor dit project werd voor een tussenruimte van 10 gekozen, wat betekent dat de buizen erg dicht bij elkaar liggen, kwestie van met zeer lage temperaturen te kunnen werken, namelijk met water van 30/35 °C bij - 10 °C. Aangezien de warmtepompen alleen gebruikt worden voor het verwarmen van de appartementen, wordt voor het SWW gezorgd door elektrische boilers.

32

Vanuit architecturaal standpunt bestond de uitdaging er zoals gezegd in om zoveel mogelijk elementen van de originele constructie te bewaren, naar het voorbeeld van de bakstenen van de gevelbekleding. Binnenin bleven in die optiek zowel de houten vloer als de historische stalen balken behouden.

In het geval van de houten vloer was dat bijvoorbeeld om als verloren bekisting te dienen voor de betonplaten. Het gebouw correct isoleren zonder dat het zijn karakter verliest en alle HVAC-voorzieningen evenals een gloednieuwe lift erin verwerken: dat waren de grote obstakels waarmee architect Bonasera zich geconfronteerd zag.

Warmteverlies via de gevels vormt immers een belangrijke oorzaak van energieverspilling en zonder isolatie zou er bij een dergelijk pand veel warmte verloren gegaan zijn, zeker in de winter. De doorgedreven isolatie van het gebouw was dan ook een absolute noodzaak. De gevel langs buiten isoleren zonder aan het authentieke karakter van de oude bakstenen te raken, bleek evenwel onmogelijk. Bovendien ging het om een beschermd pand. Een (ingewikkelde) isolatie van de buitenmuren langs binnen drong zich bijgevolg op. Zodoende werden de binnenmuren geïsoleerd met Multipor van Xella, namelijk 10 cm dikke en uit cellenbeton vervaardigde isolatieplaten die voor een aanzienlijke verbetering van de thermische weerstand van de wanden zorgen en dus ook van het wooncomfort. Daarnaast voorkomt het gebruik van Multipor het ontstaan van koudebruggen en is het materiaal onontvlambaar: bij een brand of extreme temperaturen komen er geen rook of giftige gassen vrij. En verder zorgt Multipor voor een aanzienlijke verbetering van de vuurbestendigheid van de constructie.

Aan de achterzijde werd daarentegen wel gekozen voor isolatie van de buitengevel in baksteen met een 10 cm dikke pleisterlaag in donkerrood. Er is dan ook sprake van een groot esthetisch contrast tussen de voor- en de achterzijde.

In de appartementen werden de vloeren intussen geïsoleerd met een polyurethaanlaag van 10 à 12 cm dik met een maximale beperking van de koudebruggen tot gevolg. De aldus aangebrachte thermische isolatie doet overigens ook dienst als geluidsisolatie.

Tot slot werd het dak geïsoleerd door middel van een 17 cm dikke Recticel Bi-3 polyurethaanlaag. (Door Michel Hanoulle) www.mitsubishi-electric.be

Fabrikant van gevelbekleding & terrassen

Brandweerkazerne (Lanaken) Arch. Sofie Merckx

Bankproject Crelan (Lo) iXtra interieurarchitectuur – Vanryckeghem Filip

Bezoek onze toonzaal, maak een afspraak via de website www.outdoorwoodconcepts.be

Take Off Brantsandpatents Bontinck architecture

Doorniksesteenweg 202 8580 Avelgem, België

Tel.: Fax:

+32 (0)56 64 40 42 +32 (0)56 64 58 82

www.outdoorwoodconcepts.be info@outdoorwoodconcepts.be

NIEUWE VRF-BUITENUNITS

Energie-efficiënt het jaar rond De eerste aluminium warmtewisselaar ter wereld met vlakke buizen in een VRF-systeem Hoog verwarmingscomfort, ook tijdens het ontdooiingsproces

Efficiëntie kent geen seizoenen: voorbeeld.mitsubishi-les.com

De nieuwe VRF warmtepompen schijnen een nieuw licht op seizoensefficiënt koelen en verwarmen.

Ze vallen op door hun lage bedrijfskosten, langere leidinglengtes en verhoogd warmtecomfort tijdens het ontdooiingsproces. Bovendien voldoen ze nu al aan de toekomstige ErP-richtlijn. Een absolute primeur! City Multi is een lichtend voorbeeld voor een nieuwe generatie VRF-systemen.

STAD IN DE KIJKER

Burgemeester Jacques Gobert - La Louvière

DIMENSION

© Studio Dann

“Onze burgers zijn weer trots op hun stad”

34

STAD IN DE KIJKER

“Toen ik in 2006 de burgemeesterssjerp omgordde, heb ik meteen een reflectieslag georganiseerd met de diverse stadsdiensten”, steekt Jacques Gobert van wal. “Het stadscentrum lag bezaaid met leegstaande en verontreinigde industriële sites en wist bij de inwoners geen trots meer op te wekken. De conclusie van onze denkoefening luidde dat de stad behoefte had aan een zweepslag die ons centrum nieuwe impulsen zou geven. Want het is van daaruit dat een stad zich ontplooit, en met het centrum identificeren zich alle inwoners. Voor die zweepslag beschikten we weliswaar niet over een îlot sacré, maar we konden andere troeven uitspelen. Ook hadden we uitzicht op een interessante subsidiestroom, zowel Europese EFRO-centen als tussenkomsten van het Waals Gewest in het kader van het Marshallplan 2.vert, de stadsrenovatie en de mobiliteit. In plaats van die middelen breed te verspreiden, hebben we alles geconcentreerd op het centrum en in de diepte gewerkt. Letterlijk zelfs, gezien de te saneren sites.”

Het transformatieproject Vitalouve was uit de startblokken.

Naast de schoonmaakoperatie omvat de lijst van projecten onder andere de heraanleg van publieke ruimte met aandacht voor een kwaliteitsvol materiaalgebruik, verzorgde openbare verlichting en stadsmeubilair en de integratie van kunst. De werken voor de Ring West zijn bijna afgerond. Een architectuurparel is Louvexpo, de nieuwe tentoonstellingsruimte op een boogscheut van het stadhuis en het centraal station. Maar het visueel meest zichtbare onderdeel is de site van de voormalige keramiekfabriek Boch. “Boch was stevig geworteld in La Louvière. De stad is gebouwd rond de fabriek en nagenoeg elke inwoner heeft een familielid dat bij Boch heeft gewerkt.

Toen het bedrijf zijn poorten sloot, veroorzaakte dat niet alleen een economische maar ook een psychologische aardbeving. We speelden een deel van onze ziel kwijt. Anderzijds betekende deze site van circa 16 hectare een unieke opportuniteit. Ze sluit rechtstreeks aan bij het centrum, het stadhuis, het nieuwe administratieve centrum en het station, en bood mogelijkheden om de stad verder uit te bouwen en aantrek-

kelijker te maken. We hebben hier dan ook bewust gekozen voor een ontwikkeling met een mix aan functies. Net voor de zomer opende het gloednieuwe museum Keramis al de deuren. De komende jaren komen daar een groot winkelcomplex, woningen en kantoren bij.”

Intussen hield de stad ook een waakzaam oog op de ‘oude’ gemeenten. “Omdat ik altijd hamerde op het belang van het stadscentrum, bestempelden sommigen mij op zeker ogenblik als ‘Monsieur centre-ville’. Ten onrechte, want via het federale grootstedenbeleid, dat sterk inzette op sociale cohesie en participatie, konden we de nodige financiële middelen vrijmaken om in de oude gemeenten wijkcentra te openen en er openbare pleinen die ingepalmd waren als parking, om te vormen tot groene publieke ontmoetingsplaatsen. Die verbreding van de dynamiek was belangrijk om iedereen mee te krijgen in ons project.”

Ring Oost: de stad bevrijd Intussen waait er ten gevolge van de financiële en economische crisis natuurlijk een andere wind. Welke gevolgen heeft dat voor de transformatie van de stad? De burgemeester kijkt er met gemengde gevoelens tegen aan: “Met de zesde staatshervorming is de bevoegdheid voor het grootstedenbeleid overgeheveld naar de gewesten, met behoud van slechts een deel van het oorspronkelijke budget. Waar La Louvière via deze fondsen in het verleden jaarlijks 2,5 miljoen euro ontving, krijgen we vandaag nog 500.000 euro, uitsluitend bestemd voor het personeel en de werking. Daar wacht al onze steden de komende jaren duidelijk een grote uitdaging. Wat de onlangs weer toegekende EFRO-fondsen betreft, moet het Waals Gewest zich tevreden stellen met ongeveer een derde van wat het had gevraagd. Voor ons vormt dat niet meteen een probleem. Dankzij de lopende financiering kunnen wij de laatste verontreinigde sites in het centrum aanpakken. Ook het nog te realiseren oostelijk deel van de nieuwe Ring, dat een rechtstreekse aansluiting op de autoweg zal geven, komt niet in het gedrang. Die Ring Oost zal een belangrijke impact hebben op het dagelijkse leven in de stad, want vandaag moet al dat verkeer dwars doorheen het centrum. Jammer genoeg zijn de gevraagde tussenkomsten voor het Canal du Centre gesneuveld. Wij hadden gehoopt op verdere investeringen, omdat dit UNESCO werelderfgoed een belangrijke rol kan spelen als toeristische trekker. Dat blijft voorlopig een wens.

Ik verwacht dat het Waals Gewest zijn verantwoordelijkheid zal opnemen wat onderhoud en uitbouw betreft, maar gezien de precaire financiële situatie zijn nieuwe gewestelijke investeringen voor twee jaar opgeschort. Hopelijk komt er in 2017 opnieuw ademruimte.”

Een project dat bij het verschijnen van deze DIMENSION wel zal afgetrapt zijn, is de vernieuwing van het centraal station, nadat eerder al het grotere zuidstation onder handen was ge- » DIMENSION

Het symbool van La Louvière, in opgezette versie terug te vinden in de raadszaal van het stadhuis, is een wolf, maar eigenlijk zou een feniks toepasselijker zijn. Het centrum van deze stad met haar rijke industriële verleden van keramiek, metaal en steenkool, is sinds acht jaar compleet aan het verpoppen. Onder impuls van burgemeester Jacques Gobert bouwde de stad die toch geregeld geprangd zit tussen de zwaargewichten Charleroi en Mons, zo weer een eigen identiteit op.

35

StoVentec Onbeperkte ontwerpvrijheid De geventileerde gevelsystemen van Sto brengen het unieke ontwerp van de architect tot leven.

• •

Vrijheid in vormgeving: lijnenspel of voegloos, uitspringende delen, gebogen oppervlakken...

Een waaier aan afwerkingsmogelijkheden: sierpleister, steenstrippen, glasmozaïek, keramische tegels, natuursteen of glaspanelen

www.sto.be

Esthetisch Economisch

Efficiënt

Ecologisch

Energiebesparend

GEVEL RENOVEREN & METEEN ISOLEREN!

Meer weten? www.e-brick.be www.e-board.be +32 89 51 01 40 Of bezoek één van onze toonzalen

e-brick & e-board, de slimme 2-in-1 oplossing.

VDS_adEBEB_Arch_230x142_NLFR_150706.indd 1

6/07/15 12:07

©Wilhelm & Co Group

STAD IN DE KIJKER

01

01. Met de reconversie van de 16 ha grote Boch-site krijgt het centrum een complete metamorfose. Een belangrijke hefboom daarbij is La Strada, een gemengd project ontwikkeld door Wilhelm & Co Groep, met winkels, restaurants, ontspanningsmogelijkheden, kantoren, 600 woongelegenheden, 1.700 parkeerplaatsen en een stadspark.

02. La Louvière moet een plek zijn waar iedereen, jong en oud, zich thuis voelt. Een plek waar het aangenaam wonen, werken en ontspannen is.

Daarom wordt sterk ingezet op gezellige pleintjes, veel groen en mooi stadsmeubilair dat uitnodigt om te verpozen, contacten te leggen en elkaar te leren kennen.

nomen. Burgemeester Gobert: “De NMBS stelt een budget van 650.000 euro ter beschikking voor de renovatie of hernieuwbouw van het centraal station en de realisatie met uitbating van een parking voor 450 auto’s. De huidige parkeerterreinen komen dan vrij voor ontwikkeling, bijvoorbeeld van kantoren.

De aanbesteding voor deze design & build opdracht leverde 50 geïnteresseerde bedrijven op. Momenteel is het bestek de deur uit naar de bedrijven die zijn weerhouden op basis van kwalitatieve selectiecriteria. Een van de zaken waar wij bijvoorbeeld op aandrongen, is het behoud van de bestaande Boch-wandmozaïek in het station.”

02

De term design & build roept de vraag op hoe voor al die projecten werd samengewerkt met architecten. “Hoewel ik het persoonlijk geen ideale formule vind, hebben we voor de projecten in het kader van het grootstedenbeleid met een design & build formule gewerkt”, legt de burgemeester uit. “De reden is simpel. Zodra de kredieten toegewezen zijn, moeten wij ze snel opnemen. Voor een tijdrovende procedure van eerst een architectuur- en dan een aannemingsaanbesteding, is er dan geen ruimte. Voor de heraanleg van de openbare ruimte hebben we dikwijls met het interne architectenbureau van onze intercommunale IDEA gewerkt. Omdat het om een contract tussen twee administraties gaat, zijn we dan niet gebonden aan de concurrentieregels. In dit geval zijn er twee redenen voor deze aanpak. Een: de subsidies lieten in het verleden dikwijls lang op zich wachten, zodat werken met een externe architect niet vanzelfsprekend was. Twee: we streven naar een coherente aanpak, maar als je al die dossiers in openbare aanbestedingen stopt, bestaat uiteraard de kans dat je voor elk dossier een andere ontwerper krijgt. Voor gebouwen vermijden we D&B formules in de mate van het mogelijke en trekken we op de klassieke manier naar de markt, al dan niet via een wedstrijd.”

Zoals gebruikelijk liep niet alles van een leien dakje. De werken hadden een serieuze impact op de mobiliteit en de klein-

» DIMENSION

© Ville de La Louvière

Franco Dragone

37

Bespaar op energie, niet op comfort & design

Volledig raam

Uw tot 0,65 W/m²K

glasvezel

PVC hardschuim

staaldraad www.deceuninck.be

Zendow#neo Standaard/Premium

Ramen & deuren

© Ville de La Louvière

STAD IN REPORTAGE DE KIJKER

03

Weg van de periferie Een ander project dat voor de nodige heisa zorgde, is het geplande winkelcentrum La Strada op de site Boch. “In ons stedelijk commercieel plan hebben wij alle factoren – aantal potentiële bezoekers, bereik, aantal winkels, oppervlaktes et cetera - zorgvuldig in kaart gebracht. Toch zagen onze handelaars in La Strada aanvankelijk een vampier die het commerciële centrum zou leegzuigen. Intussen zijn zij er van overtuigd dat het winkelcentrum de stad nieuwe impulsen kan geven. Uiteraard moeten ze dan zelf de nodige inspan-

03. Louvexpo, een van de belangrijkste stadsvernieuwingsprojecten, trekt de aandacht door de bijna futuristische vormgeving. De 5.000 m² grote evenementenhal is opgevat als een dynamisch en duurzaam gebouw met aandacht voor warmte- en geluidsisolatie, warmterecuperatie en energiebesparing. Ontwerp: Atelier d’architecture Carré 7.

04. Met het nieuwe Palais de Justice beschikken magistraten en gerechtelijk personeel eindelijk over aangename, functionele kantoren met veel lichtinval. Vier materialen geven de toon aan in de architectuur en de inrichting: hout, glas, beton en aluminium. Ontwerp: architect A-C Goor.

04 DIMENSION

handel, wat de nodige commotie veroorzaakte. Een groot pijnpunt is de bouw van het nieuwe stadstheater. Juridische procedures, een fikse vertraging, een prijskaartje dat oploopt: het verhaal is gekend. De burgemeester sust: “De omstandigheden speelden sterk in ons nadeel. De werf heeft lange tijd stilgelegen door twee heel slechte winters en door het faillissement van een aannemer. Hopelijk volgt er medio 2016 eindelijk een oplevering. Met ons nieuwe stadstheater krijgen we een gebouw met een sterke architecturale uitstraling dat La Louvière als cultuurstad nog aantrekkelijker zal maken. Cultuur is een sterk wapen in de strijd tegen de vooroordelen die jammer genoeg nog altijd het beeld van La Louvière bepalen bij wie de stad niet kent. Ik nodig ze uit voor een bezoek aan Keramis, ons gloednieuwe keramiekmuseum annex kunsten designatelier, aan het Canal du Centre, aan het Centre de la Gravure et de l’Image imprimée dat een internationale uitstraling heeft, aan de UNESCO-site Bois-du-Luc met haar mijngebouwen en tuinwijkwoningen, die volgens mij de best bewaarde site uit de periode van de steenkoolwinning is. Een andere topper is onze driejaarlijkse ‘Décrocher la Lune’, een stadsopera die we hebben opgezet samen met Franco Dragone. Het feit dat Dragone bewust gekozen heeft om in zijn geboortestad te blijven, is voor ons een ongelooflijk cadeau.”

ningen doen en hun gevels, etalages, openingsuren en aanbod kritisch onder de loep nemen. Vandaag is de vereniging van handelaars vragende partij voor een snelle realisatie van La Strada, maar uiteraard vergt zo’n complex dossier tijd. De eerste vergunningsaanvraag hebben wij geweigerd omdat het centrum te weinig geënt was op de stad. Intussen ligt er een project voor dat grotendeels aan onze verwachtingen beantwoordt, maar moeten er nog overeenkomsten, onteigeningen en andere zaken worden geregeld en moet de gedelegeerde ambtenaar zijn fiat geven.”

“La Strada staat model voor onze filosofie van aanpak. We wilden geen groot complex in de periferie, maar een geïntegreerd stedelijk project met een multifunctioneel karakter dat »

©Stephen Vincke – FOD Justitie

“Met ons nieuwe stadstheater krijgen we een gebouw met een sterke architecturale uitstraling dat La Louvière als cultuurstad nog aantrekkelijker zal maken. Cultuur is een sterk wapen in de strijd tegen de vooroordelen die jammer genoeg nog altijd het beeld van La Louvière bepalen bij wie de stad niet kent.”

39

STAD REPORTAGE IN DE KIJKER

fiets of naar andere vormen van zachte mobiliteit mogen we zeker niet gewagen.”

Genereren die nieuwkomers dan geen noodzakelijke inkomsten voor de stadskas? “Dat klopt. Het gemiddelde inkomen ligt hier nog altijd laag en het werkloosheidspercentage hoog.

05 & 06. Het tot eco-museum omgevormde gebouwencomplex van Bois-duLuc schetst een uniek beeld van het mijnverleden van La Louvière via het mijngebouw, de schachttorens, vierkante woonblokken, ateliers, feestzaal en zelfs de laatste Train des Flaminds die van 1855 tot 1963 mijnwerkers aanvoerde uit Vlaanderen. De huizen van Bois-du-Luc maken deel uit van het beschermd patrimonium. Ze zijn verbouwd tot eenvoudige huurwoningen. Architect: Atelier d’architecture Carré 7.

07. Sinds vorig jaar zijn alle gemeentelijke administratieve diensten gegroepeerd in het nieuwe administratief centrum, in de schaduw van het stadhuis en palend aan de Boch-site.

08. De architectuur van Keramis verbindt vroeger en nu. Twee nieuwe vleugels in beton omgeven aan drie zijden het beschermde gebouw in baksteen. Ze waaieren uit in kromme lijnen die patio’s creëren en barsten afdekken, en evoceren daardoor de scheikundige transformatie van de aarde door het vuur. Ontwerp: CODENOLEVI (Gauthier Coton, Michel De Visscher, Xavier Lelion, Anne-Sophie Nottebaert, Antoine Vincentelli).

© SPW – Patrimoine - photo Guy Focant

de aantrekkelijkheid van ons centrum zou verhogen. Vanuit diezelfde filosofie hebben we vlakbij het centrum het nieuwe zwembad Point d’Eau gerealiseerd, dat jaarlijks 400.000 sportievelingen trekt uit de verre regio, tot het noorden van Frankrijk toe. Vandaar ook de centralisatie van alle stadsdiensten in het nieuwe administratief centrum hiernaast, en van het OCMW hier vlakbij. Al die mensen – de stadsdiensten alleen al zijn goed voor 350 medewerkers - gaan tijdens de middagpauze of na het werk de stad in en ondersteunen zo onze handelaars.”

Aan leven is er in dat centrum geen gebrek. Als vijfde stad van Wallonië telt La Louvière vandaag 83.000 inwoners en kent het een constante bevolkingsaanwas. Met name uit Brussel en omgeving komen nogal wat mensen afzakken naar Le Centre, aangetrokken door de vastgoedprijzen. Burgemeester Gobert aanschouwt dat fenomeen met de nodige reserves. “Voor mij mag de groei stoppen. Met een bevolkingsdichtheid van 1.250 personen per vierkante kilometer schurken we tegen onze limiet aan. Een te grote dichtheid leidt al snel tot problemen van samenleven, parkeren en mobiliteit. Voor Wallonië zijn wij weliswaar een voorloper inzake het fietsgebruik dankzij de aanwezigheid van buurtwegen en tot fietspad omgevormde spoorbeddingen, maar van een massale overstap naar de

DIMENSION

40

© Ecomusee du Bois-du-Luc

© Ville de La Louvière

05

06

07

© Ville de La Louvière

STAD IN REPORTAGE DE KIJKER

08

Participatie en sociale cohesie Het profiel van de bevolking ligt aan de bron van een ander fenomeen dat de burgemeester zorgen baart: de opdeling van grote gebouwen in piepkleine studio’s. “We waren de eerste stad in Wallonië met een reglement voor studio’s kleiner dan 28 vierkante meter, maar toch zitten we vandaag nog met zowat vijfhonderd van dergelijke woongelegenheden. In het stedelijk bouwreglement dat momenteel in herziening is, wordt dat eens te meer een aandachtspunt, naast wijzigingen die onder andere een meer hedendaags materiaalgebruik zullen toelaten. Huisvesting voor de sociaal zwakkeren blijft een issue. Hoewel 13% van ons woningenbestand uit sociale woningen bestaat en onze sociale huisvestingsmaatschappij Centr’Habitat blijft investeren in extra capaciteit, zitten we met een wachtlijst van 2.500 gezinnen.”

Op de groeiende groep senioren is de stad wel voorbereid, aldus de burgemeester en ex-voorzitter van het OCMW. “Het OCMW beschikt over een aanbod met een goede mix van thuiszorgdiensten, aangepaste woningen, plaatsen voor korte opvang, woonzorgcentra en serviceflats. Ouderen kunnen ook terecht in de wijkcentra voor diverse activiteiten en intergenerationele contacten.”

Sociale cohesie en participatie zijn begrippen die bovenaan het lijstje van de burgemeester staan. Vanuit die overtuiging stelde de stad zich ook kandidaat voor het PST-pilootproject van Waals minister Paul Furlan. “PST staat voor Programme stratégique transversal. Bedoeling is dat je samen met een he-

“We waren de eerste stad in Wallonië met een reglement voor studio’s kleiner dan 28 vierkante meter. Vandaag zitten we nog met zowat vijfhonderd van dergelijke woongelegenheden.”

leboel stakeholders op een participatieve manier een strategische visie ontwikkelt op waar je als lokale overheid naartoe wil. Die visie wordt dan, in functie van de beschikbare mogelijkheden en de haalbaarheid, vertaald in concrete acties.

Zo kom je tot een work in progress dat jaarlijks evolueert. Je steekt je nek uit, want je speelt open kaart met de burger. Uiteraard worden niet alle geplande acties effectief gerealiseerd of zijn ze nog niet zichtbaar op het ogenblik dat er nieuwe gemeenteraadsverkiezingen worden georganiseerd. Dat moet je dan met redelijke argumenten kunnen verdedigen in een dialoog met de burger.”

Jacques Gobert is ten slotte ook voorzitter van de Waalse vereniging van steden en gemeenten. “Vanuit die positie krijg ik heel veel input en kennis over lokaal beleid. Het opent soms ook deuren bij administraties of kabinetten, die je zonder dat predicaat van voorzitter minder gemakkelijk open krijgt.

Daar kan La Louvière alleen maar goed bij varen.”

(Door Colette Demil & Staf Bellens)

www.decrocherlalune.eu

Décrocher la lune Wie zin heeft om La Louvière te verkennen, kan dat meteen combineren met de nieuwe editie van Décrocher la Lune. Die vindt plaats op 26 september aanstaande en heeft, naar aanleiding van Mons 2015, een extra internationaal karakter. Laat u inpalmen door de verhalen van de reus Sancho Gille en beleef mee hoe hij de kerk zonder toren – het resultaat van een aardbeving – beklimt, vanuit de overtuiging dat alles mogelijk is.

DIMENSION

Maar ik heb hoop voor de toekomst. Als we morgen uit de startblokken geraken, kan het erg snel gaan dankzij een aantal pertinente troeven. Op ons grondgebied beschikken we over 100 hectaren gebruiksklare en goedkope industriegronden vlakbij een autoweg, een spoorweg of een waterweg. We hebben een dicht net van technische scholen en twee opleidingscentra van het FOREM. Een gebrek aan beschikbare arbeidskrachten is er niet. Maar de economische en financiële context moet mee willen. Bedrijven reserveren vandaag een terrein, maar wachten af om te investeren of krijgen geen financiering geregeld.”

41

REPORTAGE

BB ledlightpipes verlichten metrostations energiezuinig én onderhoudsvriendelijk Binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest staat de dienst Mobiel Brussel in voor het ontwerpen en plannen van alle bouw- en infrastructuurwerken in verband met openbaar vervoer - ook metrostations - op het grondgebied van het gewest. Recent werden in de metrostations grenzend aan de treinstations Brussel-Zuid en Rogier, renovatiewerkzaamheden uitgevoerd.

Voor een energiezuinige, onderhoudsvriendelijke en niet-verblindende verlichting werden BB ledlightpipes van Techno Specials geïnstalleerd.

A

lle ruwbouw- en afwerkingswerkzaamheden, van hoogspanning en verlichting tot liften, worden geconcipieerd door Mobiel Brussel. Een andere MIVBdienst staat in voor het onderhoud van deze infrastructuur. Zo werd in het station Rogier een noodtrappengang, opgesplitst in drie niveaus en uitgevend op het metrostation Rogier, gerenoveerd. Voorheen werd deze gang verlicht met voorbekabelde TL-armaturen die regelmatig defect waren en moesten vervangen worden. Met telkens arbeidsintensieve logistieke prestaties, en bijhorend kostenplaatje.

50 meter. Ook in de nooduitgangen van het metrostation ‘Rogier’ zijn BB ledlightpipes geïnstalleerd in de metalen trappenhal - een hoogte van om en bij de 12 meter - die voldoende lichtintensiteit, 200 Lux, geven. Zo realiseren we tot 40% energiebesparing, en voegen we ook een design element aan onze infrastructuur toe. Bovendien betreft het een vandalismebestendige, onderhoudsvriendelijke oplossing, als enige binnen het led-marktsegment 100% cradle to cradle, en dus duurzaam.”

Metro Brussel-Zuid Een zestal maanden geleden werd in het station Brussel-Zuid een gelijkaardig project gerealiseerd. Hier gingen uitgebreide grondverzetwerkzaamheden aan vooraf, want vanuit het metrostation werd er een bijkomende uitgang gegraven die uitgeeft op de A. Fonsnylaan. De uitgang werd in hedendaagse stijl aangekleed: een moderne trappenhal en dito liftkooi, een performante verlichtingsoplossing…. Samen met architect F. Cirelli en het studiebureau GAMACO M. Lepers werd geopteerd voor het installeren van BB ledlightpipes. Ook hier waren vandalismebestendigheid, lichtuniformiteit, het nietverblindend karakter, en energiebesparing doorslaggevend.

(Door Philip Declercq - Foto’s: Techno Specials)

www.technospecials.be

Niet-verblindende, vandalismebestendige ledlichtlijnen

DIMENSION

“In het kader van de renovatie stelden we, voor een optimale verlichting, drie parameters voorop: de armaturen moesten vandalismebestendig zijn, onderhoudsvriendelijk en nietverblindend”, aldus Jean Leclercq (Projectmanager bij Mobiel Brussel/ SSD van de Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel (MIVB). “Een bezoek aan de verkeerstunnel op de Luikse Quai Mativa, met BB ledlightpipes uitgerust, heeft ons overtuigd van dit verlichtingssysteem. Al is de context hier anders. In ons project ‘station Brussel-Zuid/Rogier’ is dit systeem van toepassing voor een trappengang en een metro-uitgang, met lengtes van respectievelijk 100 meter en

42

BB Ledlightpipes in het metrostation Brussel-Zuid en in de nooduitgangen van het metrostation ‘Rogier’.

Life on Roofs Groendaken, tuindaken en rijverhardingen op daken. Benut het daklandschap en breng met ZinCo leven op het dak!

De bewezen hoogwaardige systeemoplossingen van ZinCo bieden u de zekerheid die u als opdrachtgever, architect, dakdekker of daktuinhovenier vraagt.

ZinCo Benelux b.v. - Postbus 9092 - 1006 AB Amsterdam - Tel. +32 473 575 324 - info@zinco.be - www.zinco.be

Met de aroSTOR laat u de zon schijnen voor uw klanten.

Zelfs zonder thermische zonnepanelen.

Is het dak van uw klant niet goed georiënteerd? Plaats dan een aroSTOR warmtepompboiler die warm water produceert met hernieuwbare energie.

Met de aroSTOR warmtepompboiler verhoogt u de efficiëntie van de warmwaterproductie bij uw klanten. Of u het nu installeert als vervanging voor een oude elektrische boiler of in een nieuwe passiefwoning: u integreert de aroSTOR in elk systeem. Bovendien is de installatie kinderspel.

De aroSTOR is een prima alternatief voor een zonneboiler als het dak van uw klanten niet goed georiënteerd is. Bovendien is het een perfecte match met fotovoltaïsche zonnepanelen die zonneenergie omzetten in elektriciteit. Met de aroSTOR warmtepompboiler van 290 liter geeft u uw klanten dus een betrouwbare en duurzame oplossing voor de productie van sanitair warm water. Het beantwoordt aan de ErP-richtlijn en kreeg energieklasse A voor een tapprofiel L mee. Uw klanten zullen u vast en zeker dankbaar zijn voor zo’n goeie raad.

Wilt u meer info over de Duitse kwaliteit van Vaillant? Kijk op www.vaillant.be

Het goede gevoel de juiste keuze te maken.

Condensatieketels

Zonne-energie

Warmtepompen

energieklasse

REPORTAGE

Slank snelbouwsteenconcept biedt opportuniteiten bij renovatie

FRANC In de Brugse Langestraat wordt het handelspand ter hoogte van huisnummer 109 als ‘Eenvoudige Renoveren van een ha lijstgevel’ opgenomen in de Inventaris van het Bouwkundig Erfgoed, omzichtig gerenoveerd. Het pand bouwaanvraa 05/19/1 wordt herbestemd tot een restaurant op het gelijkvloers en een appartement op de verdieping. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het XS wall concept van Ploegsteert, een snelbouwsteen van 12 cm, geschikt voor dragend metselwerk, met gevolgen voor de rest van het muurpakket.

H

et hoofdvolume van dit Brugse pand wordt als kunsthistorisch en stadslandschappelijk waardevol beschouwd. De voorgevel is een gave lijstgevel uit het midden van de 19e eeuw. Het hoofdvolume op zich is een waardevolle getuige van de verbouwing, in het midden van de 19e eeuw, van een ouder pand. De aanbouwen aan de tuinzijde vormen een amalgaam van volumes uit de late 19e en - overwegend - 20e eeuw. Deze hebben geen bijzondere architecturale meerwaarde en worden gesloopt.

ruimte voor akoestische isolatie. Hiermee wordt ingespeeld op de tendensen om compacter te bouwen en beter/dikker te isoleren. Dit kan een plaatsbesparing van minstens 2 cm per muurpakket opleveren”, aldus de architect. Ondanks zijn ‘slankere’ omvang, heeft deze snelbouwsteen een gemiddelde druksterkte van > 30 N/mm² en een hoge massadichtheid.

Resultaat is een smallere, massieve steen met technische kwaliteiten die niet aan draagvermogen inboet, en voldoet aan de bouwtechnische kwaliteitsnormen van de bredere, klassieke snelbouwsteen van 14 cm.

Minstens 2 cm plaatsbesparing per muurpakket ‘Concept’ “We spreken van een ‘concept’, omdat deze slankere steen ook zijn gevolgen heeft voor de rest van het muurpakket. Ook onze Lambdabloc en Staltonlateien worden op formaat 12 cm aangeboden. Doordat alle componenten van het XS wall concept compacter zijn, levert dit eveneens een kostenbesparing op het muurpakket én de funderingen eronder”, aldus Liesbeth Vandemoortele van Ploegsteert. (Door Philip Declercq, Foto’s: Ceenaeme&Neels architecten en ingenieursburo)

www.ploegsteert.com www.xswall.com www.ceenaeme-neels.be DIMENSION

De bouwheer wil het pand verbouwen tot een restaurant op het gelijkvloers en een appartement op de verdieping. Architect Hans Neels van Ceenaeme&Neels architekten en ingenieursburo uit Torhout: “De inkom, via een doorgang tot halverwege het restaurant, wordt een combinatie van glas, cortenstaal en oud metselwerk. Het restaurant zelf wordt verdeeld in 2 zones, met een open keuken. Het omvat, naast het gelijkvloers in het bestaande pand, dat in oude materialen wordt afgewerkt, ook een nieuwbouw (met keuken) met een modernere look, met zichtbare houten kolommen en dito dakconstructie.” De architect koos voor deze renovatie het XS wall concept van Ploegsteert. “Deze snelbouwstenen van amper 12 cm breed worden onder meer gebruikt voor het metselwerk tegen de bestaande gemene muren, en laten extra

45

REPORTAGE

Een schoolvoorbeeld van erfgoedrenovatie in beton De Artotheek is één van de pronkstukken van de vele renovaties die in het kader van Mons 2015 werden gerealiseerd. In het ontwerp van de architecten van de TV L’Escaut-Gigogne kreeg het beton van Holcim een glansrol toebedeeld.

D

e gloednieuwe Artotheek van Mons bevindt zich in de oude kapel van het Ursulinenklooster. De kapel, een opmerkelijk voorbeeld van klassieke architectuur uit het begin van de 18e eeuw en beschermd als erfgoed, werd gedurende 3 jaren zorgvuldig gerenoveerd. Ze werd tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de helft vernield, en aanvankelijk opgekocht door een meubelhandelaar die ze opdeelde in zes niveaus. Later besloot de stad Mons het bijna volledig teloor gegane gebouw aan te kopen en te renoveren om er de collecties van de stad in onder te brengen.

Monumentale metalen V-structuur

DIMENSION

“Aanvankelijk was het idee om de zes bestaande vloeren te behouden,” aldus Catherine Dohmen, architecte bij het bureau l’Escaut. “Om diverse redenen was dat echter onmogelijk. Daardoor konden we wel beginnen met een blanco blad.”

Nadat de kapel was gestript, besloten de architecten om een monumentale metalen structuur te plaatsen. De nieuwe interventie gebeurde los van het oude omhulsel dat zichtbaar werd gelaten. Op die manier bleven de oorspronkelijke verhoudingen van de kapel en het hoogtegevoel behouden. “Door de schuine structuur konden we ruimte winnen, aangezien elke verdieping net iets groter is dan de vorige,” vertelt Catherine Dohmen. “Dankzij de metalen structuur hebben we ook een verticale “schacht” kunnen vrijmaken die de ruimte tussen de oude muur en de nieuwe interventie van licht voorziet. Daar werd er een vederlichte trap geïnstalleerd die de structuur van het gebouw aan de bezoeker onthult.”

46

Beton zorgt voor uitdagingen Het beton voor de aanleg van de vloerplaten op de verschillende etages is afkomstig van de betoncentrale van Holcim in Ghlin. Het moest worden aangevoerd via een pomp tussen de vensterroeden van de glasramen. Deze mochten niet worden gedemonteerd. Bijzondere maatregelen naar veiligheid op de werf waren noodzakelijk. Beton, gebruikt voor renovaties, zorgt nog voor een andere uitdaging: het gewicht is niet altijd verenigbaar met de bestaande draagstructuren. Aannemer Lixon besloot te werken met lichte draagvloeren waarop vervolgens de betonvloeren werden gegoten. Die metalen draagvloeren fungeren hierbij als verloren bekisting. Holcim leverde voor deze werf 530 m³ beton C30/37 dmax16.

Het principe van de Artotheek De bezoeker kan de coulissen van het museum en van de verborgen museale metiers via het parcours van een kunstwerk ontdekken. De Artotheek is ook een centrum voor erfgoedonderzoek en -studie. De zijruimte en 2 verdiepingen zijn toegankelijk voor het publiek. De rest is ruimte voor opslag en restauratie. (Door Philip Declercq - Foto’s: Holcim) www.holcim.be www.artotheque.mons.be

© 2015 VELUX GROUP ® VELUX, HET VELUX LOGO, CABRIO, INTEGRA, io-homecontrol EN Pick&Click! ZIJN GEREGISTREERDE HANDELSMERKEN GEBRUIKT ONDER LICENTIE DOOR DE VELUX GROEP.

Maak van het dak een balkon…

Balkonvenster CABRIO® › Nieuwe breedte: 114 cm

› Rijkelijke verlichting van de ruimte

Vergroot de leefruimte

Meer informatie op pro.velux.be

PROJECT

Massieve houtbouw als duurzaam alternatief

Tijdelijke school Neder-over-Heembeek door V+ Het Brusselse bureau V+ ziet zijn status als een van de hipste bureaus van het land bevestigd met een expo in Bozar. Centraal staan vijf van hun projecten die in de ontwerpfase zitten, in de stellingen staan of net afgewerkt zijn. Niet bij de gepresenteerde projecten, maar even interessant is een tijdelijke school in Neder-over-Heembeek. De architecten ontwierpen er een houten constructie als duurzaam alternatief voor containerklassen.

De wedstrijd van de stad Brussel stipuleerde een schoolgebouw samengesteld uit containers. De architecten van V+ tekenden echter een gebouw waarvan de houten wand-, vloeren dakelementen geprefabriceerd werden. Ze redeneerden dat de kost van de langdurige huur van de containers beter ge誰nvesteerd kon worden in een demonteerbaar gebouw. Hun voorstel is bovendien niet enkel esthetisch superieur aan containerklassen, de thermische en akoestische prestaties zijn ook veel beter, vergelijkbaar aan deze uit traditionele bouw.

Door het concept konden de elementen in een handomdraai op de werf ineen gezet worden om snel de nood aan nieuwe klaslokalen te lenigen.

Lichtvoetige verschijning

DIMENSION

Het gebouwtje staat aan de rand van de grote speelplaats ingeplant, inspelend op de mogelijke locatie van toekomstige gebouwen. De huid is van polycarbonaat en glas. De lichtvoetige verschijning wordt nog geaccentueerd door de fijne profilering en de terugspringende plint, waardoor het gebouw zinderend boven de speelplaats lijkt te zweven. De ramen schikken zich binnen de rigoureuze profilering. Hoewel aan de binnenzijde ter hoogte van de ramen houten kolommen staan, is dit in wezen een massieve houtbouw. Her en der werd een houten kolom vervangen door een stalen profiel om te voldoen aan de eisen van de brandweerstand. Zo werd vermeden dat de houten structuur overgedimensioneerd moest worden.

48

PROJECT

V+ Architecture.

Documents on five Projects

Er waren strenge eisen voor het gebruikte hout, en dat lijkt eigen te zijn aan een land waarin vooral met beton en baksteen gebouwd wordt.

Bij de Zwitserse leveranciers fronsten ze de wenkbrauwen over de behandelingseisen van de houten vloerbalken. In Zwitserland, een land met een traditie in houtbouw, voldoen ze onbehandeld immers aan alle eisen.

Het vele hout zorgt voor een warm interieur met een gedempte akoestiek. Het vierkante grondplan, eenvoudig in opzet, mist zijn uitwerking niet. Op de verdieping zit er in elke hoek een klaslokaal. De ontstane tussenruimtes zijn gangen tot aan de gevel waar een groot raam zicht en licht toelaat. Deze rijke ruimtelijkheid staat ook in schril contrast met de beperkte mogelijkheden die containerklassen bieden.

Fijn tijdelijk exemplaar Een medewerker van de school die ons rondleidt kijkt vreemd op als we vragen naar de “école temporaire”. Het gebouw lijkt zijn tijdelijke statuut verloren te hebben en permanent te blijven.

In het geval van dit fijne tijdelijke exemplaar zou dat voor een keer niet erg zijn.

De manier waarop het accent verschoven werd binnen de ontwerpopdracht voor de tijdelijke school, is typisch voor V+. De architecten Jörn Aram Bihain en Thierry Decuypere werken sinds 1998 aan een oeuvre dat opgebouwd is rond eenzelfde aanpak, eerder dan rond uniforme resultaten. Het bureau is gekend voor het “verplaatsen van de zwaartepunten van een project”. In een wedstrijdontwerp durven ze het al eens aan om een museum op een andere plek in te planten dan door de opdrachtgever was voorgesteld, of om de vraag te herformuleren. Hetzelfde hebben ze gedaan met de tentoonstelling voor Bozar. In plaats van een expo te maken in de klassieke zin, met de presentatie van afgewerkte projecten, kozen ze projecten die in de ontwerp-, werf-, of afwerkfase zitten.

Deze projecten worden voorgesteld aan de hand van schetsen, tekeningen, referentiebeelden en maquettes.

De expo bestaat uit twee- en driedimensionale opstellingen. Het tweedimensionale belicht de analyse van de projecten: lange panelen werden volgekleefd met foto’s, schetsen en plannen. Ze benaderen die projecten vanuit enkele thema’s, vaak verschillend van project tot project. Eerder dan een chronologisch overzicht te geven van de genese van een ontwerp, krijg je zo een beeld van de complexiteit van al wat een project voortstuwt. De panelen werden in het bureau van V+ samengesteld en verschenen integraal in de catalogus. Opmerkelijk zijn bijvoorbeeld de sterke schetsen van de architecten, maar even goed bevatten ze beelden van hand van de aannemer of de ingenieur. De expo ontkracht zo het beeld dat de architect bij elk project de enige ontwerper zou zijn. Architectuur wordt mede gemaakt door de inbreng van ingenieurs, aannemers en kunstenaars. Deze medewerkers, zoals Rotor, komen aan bod in de driedimensionale presentatie. Centraal staat er een sculptuur uit gerecupereerde baksteen. Ze zijn door kunstenaar Simon Boudvin verzameld bij de sloop van het plaatselijke erfgoed in Moeskroen. Ze krijgen een tweede leven in de gevel van het Museum van de folklore dat V+ er ontwierp.

De expo is ondergebracht in de vroegere bookshop van het Paleis voor Schone Kunsten. Duidelijk zichtbaar vanaf de straat toont ze het brede publiek de gelaagde gedaante van architectuur.

Tentoonstelling Paleis voor Schone Kunsten, coproductie Bozar Architecture en A+ Architecture in Belgium. Tot 29.09. Publicatie ‘V+ Architecture. Documents on 5 Projects”, Pierre Chabard, Sophie Dars, Carlo Menon, NL-FR-EN, Lannoo, 2015, 192p.

DIMENSION

(Door Arnaud Tandt)

49

REPORTAGE

Duurzame isolatietechnieken en gevelbekleding voor energiezuinig project Internetgalerij kunstzolder.be ging in januari 2013 in zee met architect Jens Van Zele voor een energiezuinig gebouw in Lembeke, nabij Eeklo.

De architect koos voor de milieuvriendelijkste opties en kwam bij Recticel Insulation en VMZINC terecht als partners voor het project.

H

DIMENSION

et ontwerp liet geen centimeter onbenut en is zonder meer een groen project om mee uit te pakken: duurzame isolatietechnieken, natuurlijke materialen en een warmtepomp, zonneboiler en ventilatiesysteem. Maar ook een slimme oriëntatie en zonneschermen maken van dit gebouw een voorbeeld (Energieprestaties: 32 KWh/m² (op jaarbasis), K-peil: 31, E-peil: 42).

Jens Van Zele koos Recticel Insulation als isolatiepartner om twee redenen: “Eerst en vooral paste de bijzonder lage lambda-waarde perfect bij de energiedoelen. De goede naam van het bedrijf en de kwaliteitsreputatie van de producten deden de rest. Ook de keuze voor VMZINC voor de gevelbekleding was snel gemaakt. De unieke look en feel van een zinkgevel sprak me meteen aan. Bovendien blinkt het bedrijf uit in duurzaam bouwen: zink is een natuurlijk materiaal dat heel goed gerecycleerd kan worden en weinig energie vergt voor de productie.”

50

Look en feel VMZINC werkte met een staande naad om een exclusief en tijdloos patroon te creëren. De vaklui bouwden een bevestigingssysteem tegen de Powerwall buitengevelisolatie en hingen daaraan de gevelbekleding op. Een gevel in zink heeft veel voordelen: de uitstraling is uniek, de bouwmethode duurzaam en waterdicht, en ook voor het onderhoud is zink een zegen. Michel de Caluwé (VMZINC): “Een zinken gevel is een buitenbeentje in ons stadsbeeld, maar toch merken we dat veel mensen zich erdoor aangesproken voelen. Tel daarbij op dat zo’n gevel met minimaal onderhoud ongeveer 80 jaar meegaat én erg milieuvriendelijk is, en de knoop is gauw doorgehakt.”

Drie platen, één bouwschil De woning werd van onder tot boven voorzien van Recticel isolatie. Jens Van Zele: “De harde Eurofloor vloerisolatie biedt aanzienlijk meer drukweerstand, en dus meer stabiliteit.

Voor de buitengevels was Powerwall isolatie dan weer ideaal.

De relatief dunne plaat bood de maximale isolatie in de beschikbare ruimte. En de plaatsing verliep erg vlot, dankzij het tand-en-groefkliksysteem aan de vier zijden van de platen.

Deze isolatie maakt samen met VMZINC-gevelafwerking deel uit van het Isofinish-concept voor buitengevelisolatie.”

De Powerdeck F platdakisolatie maakte de luchtdichte bouwschil compleet: de goede stabiliteit is hier cruciaal voor zowel de beloopbaarheid als de groene technologieën (zonneboiler en later zonnepanelen) die op het dak geïnstalleerd werden. www.recticelinsulation.be www.vmzinc.be

minimum size, maximum power

Al kennis gemaakt met ? De enige draagmuur van 12 cm.

• Minstens 2 cm plaatswinst per muur • Superieure druksterkte > 30 N/mm² • Totaalconcept: SB-bloc , Lambdabloc en Stalton lateien Meer info op www.xswall.com

-2 cm 12 cm

SA Briqueteries de / Steenbakkerijen van Ploegsteert nv ∙ Rue du Touquetstraat 228 ∙ 7782 Ploegsteert ∙ T. +32 56 56 56 56 ∙ F. +32 56 56 55 01 ∙ info@ploegsteert.com

br IQ ∙ F. +32 56 56 55 08 ∙ briq@ploegsteert.com

REPORTAGE ACTUA

01

700 architecten ontdekken recept voor optimale spouwmuur

Hoe ziet de optimale spouwmuur eruit? Ruim 70 jaar na de allereerste toepassingen in ons land stortte NAV zich op deze vraag tijdens de infosessie ‘De spouwmuur conceptueel en energetisch bekeken’. Want de spouwmuur blijft een uiterst efficiënte oplossing om gebouwen te beschermen tegen het vochtige Belgische klimaat. Natuurlijk evolueert het concept ook mee met de snel wijzigende eisen en normen. De infosessie mocht dan ook op flink wat belangstelling rekenen. Liefst 700 deelnemers kwamen over de vloer in Nazareth, Kortrijk, Heusden-Zolder en Antwerpen. Ze kregen er een handig overzicht van de factoren om tot een optimale spouwmuuroplossing te komen. Ir. Marcus Peeters ging dieper in op de functie en de opbouw van een spouwmuur. Daarna wierp NAV-energieconsulent Benny Craenhals een energetische blik op het thema.

02

NAV en 100 architecten snuiven sfeer op in Ghelamco Arena

©Luc Groosman

Op vrijdag 12 juni liet NAV 100 architecten proeven van de Ghelamco Arena. Naast kampioenenvoetbal biedt het stadion ook stateof-the-art architectuur. En de twee zouden wel eens nauw verbonden kunnen zijn. Vlaanderen plant dan ook een inhaalbeweging voor moderne sportinfrastructuur. De Gentse voetbaltempel is daar alvast een schoolvoorbeeld van.

In 2015 sleepte KAA Gent de landstitel in de wacht. Maar ook voordien was de trofeeënkast van het stadion al aardig gevuld… met architectuurprijzen. Het gebouw steunt op een innovatief concept en duurzame materialen. Hiermee is de Ghelamco Arena het eerste ecostadion in de Benelux.

Architect Ruth Pollet (Bontinck Architecture and Engineering) deed de visie van het architectenbureau achter het multifunctioneel voetbalstadion uit de doeken. NAV nodigde ook sprekers uit van het Kabinet Muyters, VK Engineering, Benor, AGC Glass en AA Gent voor meer tekst en uitleg.

03

Al ruime staalkaart bijna-energieneutrale gebouwen op BEN-architect.be

DIMENSION

Particulieren die bijna-energieneutraal (BEN) willen bouwen, vinden sinds kort extra makkelijk een geschikte architect. Via www.BEN-architect.be kunnen ze grasduinen doorheen referentieprojecten van BEN-voorlopers. De website, een initiatief van NAV en Vlaams Minister van Energie Annemie Turtelboom, bezielt steeds meer bouwheren en ontwerpers. Al ruim 60 architecten hebben een ontwerp of realisatie toegevoegd. Dat kan volledig gratis.

“Een recente enquête geeft aan dat nu al 49% van de kandidaat-bouwers willen bouwen volgens de BEN-standaard die pas vanaf 2021 verplicht wordt. Zo’n woning biedt dan ook belangrijke voordelen op het vlak van comfort, milieu, de energiefactuur, premies en belastingen”, zegt NAV-voorzitter Kati Lamens. “Bovendien vervullen architecten al jaren een voortrekkersrol op het vlak van energiezuinigheid. We zagen dan ook snel in welke kansen zo’n website biedt om bouwheren dichter te brengen bij architecten die vandaag al volgens de BEN-normen ontwerpen.”

Op www.BEN-architect.be kunnen alle architecten die in Vlaanderen al BEN-woningen ontwerpen hun projecten gratis opladen.

Naast een scala aan referentieprojecten bundelt de site ook de nodige informatie over bijna-energieneutraal bouwen.

52

»

Ir.-architect ALLARD SCHWENKE – NAV-lid - © Jelle Vermeersch

verenigt architecten met karakter

partners 2015

www.daikin.be

www.frisomat.be

www.belgaclima.be

www.promat.be

www.fingo.be

www.euromaf.be

www.gyproc.be

www.eurodal.be

www.renson.be

www.reynaers.be

www.xella.be

www.kubusinfo.be

www.rockwool.be

www.saint-gobain-glass.com

www.derbigum.be

www.gira.be

www.pro.pergo.be

www.protect.be

www.cea-belgium.be

www.l-door.be

www.velux.be

www.wienerberger.be

www.ar-co.be

www.holcim.com

www.nav.be • www.meeroverepb.be • www.zoekeenarchitect.be

AQUARAMA TRADE FAIR FOR WATER TECHNOLOGY 22 OKTOBER 2015 22/10/2015

Het enige netwerk-event rond watertechnologie in België!

10de editie!

BRABANTHAL LEUVEN

in samenwerking met:

EXPOSANTEN AAQUA AERZEN BELGIUM NV APT BV AQUAFLANDERS AQUAPLUS AQUASYSTEMS INTERNATIONAL ATLAS COPCO BELGIUM AUMA BENELUX B.V.B.A. AVECOM AVK BELGIUM NV BALTEAU BENVITEC BEST INSTRUMENTS BIO-DYNAMICS BRENNTAG CAMTRONICS CARMEUSE CGK-GROUP BVBA

CLARFLOK SA DANFOSS N.V./S.A. DE WATERGROEP DECKX ELEKTRO MECHANICA DESOTEC DYKA PLASTICS NV ECO-VISION BVBA EDO PUMPS NV EGGER TURO PUMPS BELGIUM BVBA EKOPAK ENDRESS + HAUSER EUROWATER EXELIO FESTO BELGIUM SA FILTER SERVICE GE WATER & PROCESS TECHNOLOGIES GEA WESTFALIA BELGIUM GEMÜ VALVES BVBA/SPRL GEO-ENGINEERING GEORG FISCHER NV/SA

GH SYSTEMS GRUNDFOS BELLUX NV/SA HACH LANGE HANNA INSTRUMENTS BVBA HSF HYDRIS ENGINEERING / HYDRIS CHEMICALS IGUS B.V.B.A. IKT NEDERLAND INDUSS NV ISERV IWAKI BELGIUM NV JUMO AUTOMATION PGMBH KAESER KOMPRESSOREN KROHNE BELGIUM NV KSB BELGIUM SA KURITA EUROPE GMBH KWT MILIEU BVBA LEISTER TECHNOLOGIES METROHM NALCO BELGIUM BVBA

NETZSCH PUMPS BELLUX NEWTEC WATER SYSTEMS V NOVOCHEM WATER TREATMENT BV NOVOTEC NV NUPIGECO OVIVO HOLLAND B.V. PACKO PUMPS PANTAREIN BVBA P BOONEN PCA NV PHOENIX CONTACT PLASTISERVICE GROUP PMT BENELUX PRAXAIR NV PROFEX PROFILPLAST BV PROMINENT BELGIUM NV RIETLAND BVBA/GROUP W ROBUSCHI BENELUX SAER BENELUX NV

D

SCHNEIDER ELECTRIC SEEPEX SMET GROUP SPIROTECH BELGIË BVBA SPX PROCESS EQUIPMENT SULZER PUMPS WASTEWATER BELGIUM NV/SA TNAV VAG ARMATUREN GMBH VEOLIA WATER SOLUTIONS & TECHNOLOGIES BELGIUM VINK NV/SA VITO VLAKWA VLARIO VMX WATERLEAU WATSON MARLOW WATTS INDUSTRIES / SOCLA WEG BENELUX

www.aquarama.be

REPORTAGE ACTUA

»

04

Cursus ‘De architect onder stroom’ lokt 250 ontwerpers

Wie een bestek opmaakt voor elektrische installaties krabt zich wel eens in het haar. Een volledige installatie uitwerken vergt dan ook flink wat technische knowhow. Vitruvius Academy, het opleidingscentrum van NAV, deed daarom de aandachtspunten uit de doeken tijdens een tweedaagse cursus.

‘De architect onder stroom’ focuste op de basis van de energievorm elektriciteit.

Voor tekst en uitleg nodigde Vitruvius Academy Geert Latré uit, technisch adviseur en installateur van elektrotechnieken. Deelnemers kregen zo een haarfijn beeld van hoe ze elektrische installaties correct moeten ontwerpen en voorschrijven.

Geïnteresseerden konden de opleiding volgen in Nazareth (9 en 16 juni) of Mechelen (11 en 18 juni). In totaal tekenden 250 architecten present.

05

Verplichte permanente vorming voor EPB-verslaggevers

Alle verslaggevers die hun erkenning willen behouden, moeten jaarlijks een basispakket van 8 uur permanente vorming over vrij te kiezen onderwerpen volgen, aangevuld met een aantal uren rond een specifiek onderwerp. Minister van Energie Annemie Turtelboom legde voor 2015 vast dat verslaggevers 2 uur moeten volgen over het wijzigingspakket van 2016: de verstrengde EPB-eisen. NAV zal hierover in het najaar een infosessie voor architecten aanbieden. Vitruvius Academy plant daarnaast cursussen over ventilatiesystemen, bouwknopen, hernieuwbare energie invoeren in EPB-software, en een nieuw EPB-atelier. Allemaal onderwerpen die architecten à la carte kunnen kiezen voor het basispakket permanente vorming.

Het vierjarige project ‘Werken in bouwteam’, dat op 1 maart 2014 van start ging, komt op kruissnelheid. In zogenaamde ervaringswerkgroepen komen geïnteresseerde architecten, aannemers en studiebureaus bijeen om van gedachten te wisselen met elkaar en met een gastspreker.

Die werkwijze kent steeds meer bijval. Reeds een 50-tal geïnteresseerden woont de maandelijkse sessies bij. De thema’s behelzen onder meer communicatie, selectie van het team, samenwerkingsovereenkomsten, verzekeringen en overheidsopdrachten.

Het project heeft als doel de bouwprofessional vertrouwd te maken met de bouwprojectmethodiek van het werken in bouwteam en de vertaling naar de praktische aanpak. Naast de ervaringswerkgroepen gebeurt dit met studienamiddagen en de publicatie van artikels.

‘Werken in bouwteam, een innovatief bouwproces’, is een project van NAV in samenwerking met Bouwunie, Vlaamse Confederatie Bouw en de brancheorganisatie voor advies- en ingenieursbureaus in België ORI, en met steun van het Agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie (IWT).

UITKIJKEN NAAR EEN BRUISEND NAV-NAJAAR NAV zette het voorjaar van 2015 in met een karrenvracht aan infosessies en tools op maat van architecten. Maar genoeg teruggeblikt. Ook de najaarskalenders van NAV en Vitruvius Academy bruisen van de actuele thema’s. Een greep uit het aanbod: waterinfiltratie, energie-eisen in 2016, kantoorgebouwen, bouwteams, meubels op maat, EPB-atelier, verzekeringen, ventilatie …

Surf naar www.nav.be/kalender voor een volledig overzicht.

Voor alle actuele NAV-initiatieven, bekijk de kalender op www.nav.be Voor Vitruviuscursussen kun je terecht op www.vitruviusacademy.be DIMENSION

06

Project ‘Werken in bouwteam’ op kruissnelheid

55

REPORTAGE

Aluminium kleurt nieuw stadsicoon architecturaal rood De Kartal wijk in Istanbul wordt ‘gekleurd’ door de felrode gevel van het Lapishan Business Centre. Dit opvallende gebouw bestaat uit 160 afzonderlijke kantoren verspreid over acht verdiepingen. Voor de gevel werd gekozen voor hoog isolerend schrijnwerk en een architecturaal hoogstaand gevelsysteem van Reynaers Aluminium, dat resulteert in een opvallend lijnenspel.

W

at oorspronkelijk een flatgebouw met 21 verdiepingen met woongelegenheden moest worden, werd een commercieel complex met 160 kantoren, verspreid over 8 verdiepingen. Het Lapishan Business Centre, een project van het bouwbedrijf Gürallar Yapi, bevindt zich in de wijk Kartal in Istanbul. Omringd door hoogbouwprojecten is dit gebouw met zijn fel rood gekleurde ramenspel een eyecatcher.

Iconisch prisma Oorspronkelijk was het plan om een hoogbouw met bijna 850 m² grondoppervlak te realiseren. Maar architectenbureau Nevzat Sayin kon de opdrachtgever overtuigen om een lager gebouw te zetten dat de volledige oppervlakte benut én een blikvanger is. Een iconische toren, ontworpen volgens een rechthoekig prisma, valt vanop afstand op tussen de hoogbouw in de buurt. De grote rechthoekige massa rust op een oppervlakte van 3.500 m²: 2.100 m² is bebouwd, de rest vormt een open binnenplaats. De halfopen gangen geven uit op de binnenplaats, waardoor minder energie nodig is voor onder meer verwarming en verlichting. De zuidkant van het gebouw is minder hoog, waardoor de noordkant en de binnenplaats meer daglicht krijgen. Dit verhoogt nog de energie efficiëntie van het gebouw.

Award winnend project

DIMENSION

Voor de gevel werden de systemen van Reynaers Aluminium gekozen. Het CS 86-HI raamsysteem en het structureel geklemde CW50 gevelsysteem combineren architecturaal de-

56

sign, warmte en geluidswering. Met hun hoge isolatiewaarden voldoen ze aan de strengste eisen op gebied van thermische isolatie en vormen ze een ideale buffer tegen de geluidshinder van het stadsverkeer. Beide systemen worden voorzien van driedubbel glas. Met de minimale aanwezigheid van profielen biedt het gevelsysteem maximale lichtinval en onbeperkte creatieve vrijheid voor de architect. Niet het oorspronkelijk idee van hoogbouw, maar kleur werd een belangrijk element in het architecturaal ontwerp. Specialisten van de Bilkent University in Ankara concipieerden een opvallende compositie van rode panelen die het gebouw een aparte uitstraling geven. Lapishan Business Centre won de International Property Award 20132014 - categorie ‘Best International Office Development’.

(Door Philip Declercq - Foto’s: Reynaers Aluminium)

www.reynaers.be

50 JAAR REYNAERS ALUMINIUM Reynaers Aluminium, dat zijn 50e verjaardag viert, investeert fors in (inter)nationale expansie. In de thuisbasis Duffel starten Jaspers-Eyers Architecten met de uitbreiding van de hoofdzetel met een 4 bouwlagen tellend BEN-gebouw. Dit huisvest onder meer een hightech toonzaal en de uitbreiding van het Reynaers Institute. Ar-te architectenvennootschap staat in voor de uitbreiding en renovatie van de logistieke- en productiecapaciteit.

www.fakro.be

P r ofe ssi o n a l s

P rot e c t i n g

Protect : ProtectING ProFeSSIoNALS Als onafhankelijke Belgische nicheverzekeraar werken we bij Protect sinds 1990 maatwerkpolissen uit die de beroepsaansprakelijkheid dekken van vrije, intellectuele en dienstverlenende beroepen. We hebben een bijzondere affiniteit voor bouwgerelateerde en technische verzekeringen. Maar ook in de milieu-, energie- en vastgoedsector zijn we helemaal thuis.

Protect staat voor doelgerichte verzekeringsoplossingen. Gesteund op een grondige kennis van de sectoren waarin we actief zijn en met een aantal extra unieke diensten voor verzekerden en makelaars. Maar bovenal gedreven door een sterke persoonlijke benadering.

NIEUWE

GENERATIE

PLATDAKVENSTERS

Protect polissen Protect: polissen beroepsaansprakelijkheid

Protect: technische polissen

10

Ontwerpers: -

Alle bouwplaats risico-verzekeringen

Architecten Ingenieurs-studiebureau’s Landmeters-experten Veiligheidscoördinatoren Energiedeskundigen Milieudeskundigen ...

Decennale

10

10

Vastgoedmakelaars, syndici

- België - Frankrijk

Garantieverzekering

10

10 Verzekeringsmakelaars

- Projectpolissen (gevelrenovatie) - Abonnementspolissen

Alle risico’s machinebreuk

BRENG HET LICHT BINNEN

Protect diensten

De platdakvensters van FAKRO voorzien de ruimte die zich eronder bevindt van een zee van natuurlijk licht, bieden de mogelijkheid om deze te verluchten en combineren een hoge functionaliteit met ideale thermoisolerende eigenschappen.

Juridische adviezen Technische studiedienst Seminaries Protect bulletin, e nieuwsflashes Kennisbibliotheek

Uw = 0,76 W/m²K (volgens EN 12567-2) Kan op maat gemaakt worden, perfect dus voor de vervanging van oude koepels.

PROTECT PROTECTING PROFESSIONALS

Tel. (+32) 2 411 41 14 • www.protect.be

Verzekeringsonderneming toegelaten onder codenummer 1.009

Cassia, de gevelsteen met twee verrassende gezichten

Cassia, een opmerkelijk lange gevelsteen (bijna 50 cm), heeft twee verschillende zijden: de ene is geschaafd, de andere gebroken. Die afwisseling zorgt voor een stijlvol, creatief effect. Bovendien verschilt het breukvlak tussen beide zijden voortdurend. In combinatie met de uitzonderlijke lengte zet dat het lineaire karakter van de gevel extra in de verf.

Het resultaat is een gevel die spreekt ĂŠn waarover gesproken wordt.

Cassia is verkrijgbaar in diverse kleurvarianten.

Ontdek de Cassia gevelsteen in onze showrooms in Londerzeel of Kortrijk. www.wienerberger.be

REPORTAGE

Visionaire architectuur vraagt individuele verlichtingsoplossingen

I

n het Haus der Wissensarbeit van het Fraunhofer Institut für Arbeitsforschung wordt internationaal onderzoek verricht in een visionair architecturaal concept. Het Nederlandse architectenbureau UN Studio creëerde in nauwe samenwerking met de ‘toekomstbouwers’ van het instituut een mijlpaal inzake kantoorarchitectuur. Het zonderlinge amorfe voorgebouw met de witte glanzende metalen gevel rijst aan het zuidwestelijke uiteinde van de campus ten hemel. Geen twee zijden zijn gelijk. Tegenover de strakke orde van gangbare kantoorarchitectuur plaatste architect Ben van Berkel een organisch en vitaal ontwerp. Dit maakt al van ver duidelijk dat alles hier stroomt: de architectuur, de interne processen en de ideeën van de wetenschappers. Deze avantgardistische architectuur vloeit voort uit een planningsproces waarbij het gebouw driedimensioneel ontworpen en ontwikkeld werd.

Duurzaam tot in de vezels Het ontwerp overtuigt niet alleen door vormaspecten. Op een bruikbare vloeroppervlakte van 32.000 m² werken de onderzoekers in een van de duurzaamste gebouwen van Duitsland.

Het Haus der Wissensarbeit is gecertificeerd volgens de cri-

De innovatieve ruimteconcepten worden ondersteund met adequate verlichtingsoplossingen in het Huis van Kenniswerk, Stuttgart. (ook foto cover)

teria van de U.S Green Building Council (LEED-certificaat) en de Deutsche Gesellschaft für Nachhaltiges Bauen. Als eerste gebouw in Duitsland sleepte het een gouden keurmerk in de wacht. Het perfect afgestemde samenspel van een geothermisch systeem, een intelligente gevelbesturing, een integrale gebouwautomatisering en een op energie-efficiëntie gericht lichtontwerp gaven de doorslag.

Natuur inspireert lichtontwerpers Voor het sculpturaal vormgegeven middelpunt van het gebouw ontwikkelden de lichtontwerpers van TRILUX een individueel verlichtingsconcept, afgestemd op de plaats. Voor de hoogteniveaus en verlichtingssituaties binnen het atrium, lieten ze zich inspireren door de natuur. Zoals een zwerm zich direct en optimaal aanpast aan zijn complexe, veranderende omgeving, wordt ook de lichtintensiteit en het aantal armaturen verlaagd of verhoogd afhankelijk van de lichtbehoefte.

“De planning stelde ons voor een grote uitdaging. We moesten eerst de buitengewone architectuur zien te bevatten en dan een lichtconcept ontwikkelen, in overeenstemming met de geïntegreerde en duurzame planning. In deze individuele architectuur moest ook een individuele verlichtingsoplossing komen”, aldus Sabine Brunner, creative & brand manager bij TRILUX. “Wij hebben de innovatieve ruimteconcepten kunnen ondersteun en met adequate verlichtingsoplossingen.” Zo werd er van afgezien het gebouw ‘s nachts van buitenaf aan te stralen. Vanuit de idee dat het gebouw zelf ook met zijn omgeving in interactie kan treden, zonder daarvoor aangewezen te zijn op daglichtinval.” www.trilux.com DIMENSION

Op de campus van de Fraunhofer Gesellschaft in het Stuttgartse stadsdeel Vaihingen is een grote stap richting toekomst van het werken gezet. Geen strakke rasters en inflexibele verlichtingssystemen voor het Huis van Kenniswerk. De lichtontwerpers van TRILUX ontwikkelden individuele en exact passende verlichtingsoplossingen.

59

REPORTAGE

01

Nieuw oppervlakte-aspect verbindt heden en verleden In Ieper kreeg de oude Stedelijke Muziekacademie een herbestemming. Het beschermde pand biedt nu een onderkomen aan twee medische groepspraktijken. Bij deze renovatie - naar een ontwerp van DBArchitecten - werd het oppervlakte-aspect AZENGAR van VMZINC toegepast op de zinken gevelpartij die het oude gebouw en de nieuwe aanbouw verbindt. Ook AZENGAR zelf, met de meest moderne procedés ontwikkeld om zink van meet af aan een verouderde look te geven, kan gelden als verbinding tussen heden en verleden. Een dubbele metafoor, die zeker in een stad als Ieper kan tellen….

I

n 2010 werd de voormalige muziekschool in de Ieperse D’hondtstraat na honderd jaar verkocht door de stad.

Het grootste en geklasseerde stuk, het schoolgebouw zelf, kwam in handen van twee vennootschappen van artsen. Voor de renovatie en aanbouw aan het schoolgebouw, deden zij een beroep op DB-Architecten. Dit ontwerpbureau uit Wevelgem, onder leiding van Rik Behaegel, heeft ruime kennis en ervaring opgebouwd inzake restauratie en renovatie van beschermde monumenten. Het nam de Ieperse muziekschool onder handen met respect voor de historiciteit gecombineerd met actuele toetsen.

Historiserende reflex

DIMENSION

Het oorspronkelijke gebouw waarin de Stedelijke Muziekacademie gevestigd was, stamt uit de 18de eeuw, maar werd tijdens WOI verwoest. In 1922 werd het opnieuw opgebouwd door Jules Coomans, dé stadsarchitect van Ieper. Voor WOI voerde hij vooral restauratiewerken aan grote monumenten uit zoals het belfort en de Halle. Na WOI wilde Churchill Ieper als ruïnemonument gehandhaafd zien, maar dat was buiten Coomans gerekend. Hij slaagde er in bij het toenmalige stadsbestuur zijn plannen voor een historische wederopbouw van

60

Ieper door te drukken. Getraumatiseerd door de oorlog en smachtend naar herstel van het geschonden collectieve beeld, liet het stadsbestuur, zonder enige ervaring inzake modernistische urbanisatie, Coomans zijn gang gaan. Hij hertekende naast het gebouw van de Stedelijke Muziekacademie, ook de stad zelf tot een pseudo-middeleeuws plaatsje. Tot op vandaag drukt hij zijn stempel op het stadsbeeld, waar die aarzelende houding voor hedendaagse architectuur nog altijd terug te vinden is.

Finesse De voormalige Muziekacademie bestond uit drie vleugels van twee bouwlagen onder leien zadeldaken gegroepeerd rondom een rechthoekige binnenplaats. Momenteel zijn op de eerste verdieping tandartskabinetten gevestigd, op het gelijkvloers is er een operationeel gedeelte voor oogartsen. Deze herbestemming, waardoor het ruimtegebruik en de circulatiestromen veranderden, impliceerde architecturale ingrepen op het grondplan. Vooral de aanbouw van een nieuw volume op de binnenkoer, dat dienst doet als onthaalgebouw, valt op door de glasgevel met staalstructuur. Het glas loopt niet door tot tegen de oude structuur van de voormalige school. De finesse

REPORTAGE

01. Het geklasseerde en gerenoveerde stuk van de voormalige muziekschool in de Ieperse D’hondtstraat.

02. De gevelbekleding met de zinken AZENGAR-partijen in VMZ Staande naad.

03. Bij dit nieuwe oppervlakteaspect krijgt zink al van meet af aan een verouderde en verweerde look mee.

02

schuilt in de overgang van het oude en het hedendaagse door een zinkpartij. Daarnaast kregen ook de traphal en de lift een zinken bezetting, en wel in het nieuwe oppervlakteaspect AZENGAR.

Van nieuw naar oud “Het oppervlakte-aspect kwam voor dit project als geroepen”, bevestigt Rik Behaegel. ‘De gebruikte zinkpartijen dienen om de overgang tussen nieuw en oud nieuw te kunnen maken.

Bij dit nieuwe oppervlakte-aspect krijgt zink al van meet af aan een verouderde en verweerde look mee. Het heeft aldus de perfecte naturelle uitstraling en de perfecte zachtheid om die overgang echt naadloos te kunnen maken, en is het meest matte en meest ruwe zink, met de lichtst beschikbare tint.

Het onderscheidt zich door zijn heterogene en genuanceerde oppervlak, dat het natuurlijke licht opvangt en het project een tijdloos uitzicht geeft. De patina heeft de uitstraling van verouderde inkt en bezit daardoor een sterke plastische diepte.”

Liefde voor zink De Ieperse bouwonderneming Desodt, een derde generatiebedrijf met 25 medewerkers onder leiding van Mario Desodt, stond in voor de gevelbekleding met de zinken AZENGARpartijen in VMZ Staande naad. “In zinken dak- en gevelbekle-

ding hebben we veel ervaring”, legt Mario Desodt uit.” We zijn een algemene bouwonderneming, vlak na de oorlog gegroeid uit een dakdekkersbedrijf, en die expertise hebben we nog altijd in huis. VMZINC kende onze goede reputatie als dakof gevelbekleder, anders zouden we niet weerhouden zijn als aanbevolen VMZINC at WORK-installateur. De toevoeging aan het geklasseerde monument moest heel nauwkeurig worden uitgevoerd. In totaal gaat het om 120 m². Misschien niet veel, maar wel heel bijzonder. De maten moesten op voorhand heel precies worden opgemeten en uitgerekend, waarna de leverancier het zink plooide. Het plaatje moest perfect kloppen.”

(Door Philip Declercq - Foto’s: VMZINC - Jump Picture)

www.vmzinc.be www.passion.vmzinc.be

Herbestemming Muziekacademie Ieper

03 DIMENSION

Bouwheer: nv Immodoc, bvba Immovision Architect: DB-Architecten Oppervlakte VMZINC-bekleding:120 m² gevelbekleding Techniek: VMZ Staande naad Oppervlakte-aspect: AZENGAR VMZINC at WORK-installateur: nv DESODT - Ieper

61

EEN PROFESSIONEEL EN GEPASSIONEERD TEAM, DAT ELKE DAG DE UITDAGING AANGAAT ...

... VOOR U !!

Who else ?

HEATING WATER NEW-ENERGY SERVICE Riello N.V. - Waverstraat 15 - 9310 Moorsel - www.riello.be - 053/769 030

© VDS

TRENDS

Pop Up My Bathroom experimenteert met badkamerinrichting voor verschillende levensfases

ISH Frankfurt is een toonaangevende beurs op het vlak van sanitair en badkamerinrichting.

Niet alleen is de Duitse sanitair industrie er sterk vertegenwoordigd, alle vooraanstaande firma’s uit de rest van de wereld zijn er ook aanwezig.

Het is dus de geschikte plaats om na te denken over de badkamer van de toekomst. Ook deze keer weer organiseerde de VDS, de vereniging van de Duitse sanitairsector, het trendlab Pop Up My Bathroom. Het is een goede gelegenheid om het concept ‘badkamer’ opnieuw te interpreteren in het licht van hedendaagse technische en sociale ontwikkelingen. Dit jaar concentreerde men zich op de badkamer in functie van de verschillende levensfasen, onder het motto Freibad, de grenzeloze badkamer.

GRENZEN DOORBREKEN Ons leven is minder statisch en voorspelbaar geworden. Een heel leven lang op dezelfde plek, in dezelfde woning, met dezelfde job is niet langer het ideaal. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de ‘badkamer voor het leven’ eveneens aan aantrekking verliest. We leven niet meer in traditionele gezinnen, maar in verschillende samenlevingsvormen, en hebben dus badkamers nodig die deze nieuwe realiteit weerspiegelen. In het kader van Pop Up Your Bathroom werd onderzocht hoe men de grenzen van badkamerontwerp kan doorbreken, om in te spelen op de verschillende levensfasen. Dat leidde tot vier badkamerconcepten: Kids, Single, Family, Best Ager. Ze werden op speelse wijze voorgesteld in een speciale stand op ISH, met ondersteuning van VDS.

KIDS Kinderen hebben een heel eigen badkamerervaring. Enerzijds is het spannend en prettig met water te stoeien. Vooral in bad en douche kan men heerlijk rondplonzen, dolfijn spelen of op verzonken schattenjacht gaan. Anderzijds gebeuren er ook minder prettige dingen: haren wassen, het verplichte tandenpoetsen... Zeker voor de allerkleinsten is het niet gemakkelijk om overal aan te kunnen en alles te kunnen bedienen. De eenzame uitgestrektheid van een badkuip of de onbereikbare hoogte van een douche-armatuur kunnen intimiderend werken.

Het komt er dus op aan om de badkamer tot een vertrouwenwekkende omgeving te maken, zoveel mogelijk op kinder- » DIMENSION

Trendlab op ISH

63

TRENDS

Kids Corner

DIMENSION

© VDS

Of er daarvoor een aparte kinderbadkamer nodig is, is een andere vraag. Naarmate woningen compacter worden, wordt die vraag vanzelf beantwoord: in een nieuwbouw is er meestal eenvoudigweg geen plaats voor. Bovendien is een dergelijke badkamer per definitie na een aantal jaren niet meer aangepast aan de noden van opgroeiende kinderen, en dringt een renovatie zich op. Dat wil echter niet zeggen dat het idee van een aparte badruimte helemaal van de hand moet gewezen worden. Nu het idee van de gecombineerde slaap- en badkamer ingang vindt, zou men de organisatie van de sanitaire ruimtes in de woning kunnen omgooien. Voor de ouders is er een dan een slaapkamer die naadloos overgaat in een privé badhoek. Bij de kinderkamers kan men dan een aparte sanitaire ruimte installeren, die dan beter kan worden afgestemd op de kleine gebruikers. Uiteraard past dit concept alleen voor de grotere gezinnen met voldoende budget.

64

Kindvriendelijke ingrepen Hoe kan men echter een doorsnee badkamer kindvriendelijker maken? Daarom hoeft men niet noodzakelijk de badkuip te verbouwen tot piratenschip of een waterglijbaan te installeren. Jonge kinderen willen vooral een eigen hoekje in de badkamer: een kast waar ze hun eigen spulletjes in kwijt kunnen: natuurlijk hun eigen beker, handdoek of tandpasta, maar ook knuffels, speelgoed, boeken, spelconsoles.... Verveling is immers de grootste vrees voor een kind. Verder is het belangrijk dat alles bereikbaar is: rekjes en kleerhaken op kinderhoogte, opstapjes om gemakkelijk aan de wastafel of toilet te komen, badzitjes....

SINGLE Voor de single is de badkamer de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. Klinisch minimalisme, een mini-fitness studio, een wellness oase, een plek om weg te dromen bij reissouvenirs, alles is mogelijk. De single hoeft immers geen rekening te houden met andere gebruikers.

01. Met sanitair op bereikbare hoogte voelen kinderen zich beter thuis in de badkamer.

© Kaldewei

maat, of toch tenminste met voorzieningen die op kinderen gericht zijn. Als kinderen zich goed voelen in de badkamer, wordt het tot een gezellige ruimte waar ze geheimzinnige rituelen van de volwassenen kunnen ontdekken, zoals scheren of make-up aanbrengen. Het is dan een plek om een ontspannen moment met het gezin te delen.

01

»

GEÏNTEGREERDE ZONNEWERING

GAB Maison Ternat: aluminium cassettegevelbekleding.

Ontwerp: Joep Debie, Antwerpen & Filip Tack Designoffice, Roosdaal.

Limeparts is vandaag toonaangevend in het aanleveren van totaaloplossingen voor geventileerde gevelprojecten. Meedenken met bouwheer en architect in het aanreiken van de meest efficiënte oplossing en het meest efficiënte compromis, maken van Limeparts een zeer betrouwbare en betrokken partner. In het kader van haar filosofie van totale kwaliteitszorg en het streven naar een duurzame samenwerking met elk type partner, beheerst zij het hele proces om van ieder project een succes te maken. Onder het motto ‘alles onder één dak’ (inclusief afwerking en finishing), werkt zij mee vanaf de voorstudie en de engineering, over de productie en de montage en speelt zij systematisch flexibel in op elke samenwerking en de strakke planning die de realisatie van een hedendaags bouwproject vraagt. Limeparts biedt nu ook een technische oplossing op het gebied van zonnewering. Hierbij beogen wij niet enkel en alleen een technische meerwaarde, maar integreren wij de zonnewering op een unieke en esthetisch verantwoorde wijze in elke gevel.

www.limeparts.be

Limeparts nv, GZ-Zone 8, Oosterring 21 B-3600 Genk T +32(0)89 62 09 11 info@limeparts.be

TRENDS

Hier komen de geïntegreerde badkamerseries ten volle tot hun recht. In de afgelopen decennia zijn de grote fabrikanten uitgegroeid van specialisten tot totaalaanbieders, onder meer door industriële concentraties. De vooraanstaande firma’s zijn dus in staat om een coherente badkamer tot in de laatste details uit te rusten, met baden, douches, kraanwerk, porselein, meubels... in vele gevallen in een serie van dezelfde ontwerper.

muur gepositioneerd worden in functie van de persoonlijke voorkeur.

FAMILY In de gezinsbadkamer zijn efficiëntie en organisatie de doorslaggevende factoren. Men heeft het niet voor niets in deze context over de Busy Bathroom. In tegenstelling tot bij singles die volledig naar eigen goeddunken over de badkamer kunnen beschikken, leidt het samenleven met verschillende personen tot compromissen. De perfecte styling moet wijken voor functionaliteit. Er moet ook ruimte zijn voor improvisatie, want een zekere vorm van chaos is onvermijdelijk, zeker als er kinderen zijn. Multifunctionele elementen, zoals baden met opbergmogelijkheden of wastafelmeubels zijn een must.

Private spa

DIMENSION

Oudere -en meer kapitaalkrachtige- singles zijn meer op hun comfort gesteld. Voor hen is de badkamer een private spa: een oase in de woning, een vakantiemoment binnen de vier muren. De inspiratie komt daarbij meestal uit de reissfeer: hotelbadkamers, kuuroorden, landelijke eenvoud of een exotische toets. Badplezier en elegantie staan centraal, wellness mag uiteraard niet ontbreken. In de private spa wordt de routine tot een ritueel en beleving. Daarvoor zijn een doordacht ontwerp en zin voor stijl belangrijker dan de technische snufjes of budget. Of men kiest voor een aparte ligdouche of zich tevreden moet stellen met een gewone cabine, de zin voor luxe uit zich in een precieze keuze van vormen en kleuren die net dat beetje extra bieden om de dagelijkse realiteit te overstijgen. Fabrikanten spelen daarop in met de zogenaamde ‘waterenscenering’. Water wordt een decoratief element, dankzij de speciale vormgeving van de uitloop, lichteffecten en dergelijke meer. Ook de modulaire inbouwsystemen voor kraanwerk passen in deze visie. De kraan is niet langer één enkel toestel dat op één bepaalde plaats gemonteerd moet worden: de bediening en eventueel verschillende uitlopen (bad, handdouche, watervaldouche) kunnen naar wens op de

66

Badkamerfiles vermijden Als er voldoende plaats is, kan men ook aparte zones voorzien, zodat verschillende activiteiten tegelijk kunnen worden uitgevoerd. Een gemakkelijk toegankelijke dubbele wastafel is bijvoorbeeld een begin. Een apart toilet helpt al veel tegen ochtendlijke files voor de badkamer. Organisatie van het badkamergebruik blijft een pijnpunt in vele gezinnen. Het is immers een van de ruimtes –samen met de keuken- waar de activiteitenpatronen van de verschillende gezinsleden elkaar het

02 & 03. Bij de single badkamer is er volop ruimte voor een hoogst persoonlijke stijl en de private spa wordt werkelijkheid.

04. Organisatie en zonering zijn noodzakelijk in een familiebadkamer.

© Park Avenue

© Dornbracht

05. Op bergruimte komt het aan.

02

03

© VDS

TRENDS

meest overlappen. Omdat iedereen zoveel mogelijk de badkamer voor zichzelf wil, leidt dat tot wachttijden en ergernis.

Zonering biedt daarvoor een uitkomst. Als er een gebruiker een bepaalde zone benut, heeft dat dan een minimale impact op een andere gebruiker die tegelijk of net na de eerste in de badkamer is. Men kan bijvoorbeeld denken aan een aparte, licht afgescheiden zones voor het bad/de douche en voor de wastafel. Als de wasmachine in de badkamer staat, voorziet men daar best ook een apart hoekje voor, om te vermijden dat de gebruiker van de badkamer over wasmanden struikelt.

Zo kan de badkamer uitgroeien tot een sociale ruimte, waar de verschillende huisgenoten een babbel kunnen slaan of het verdere verloop van de dag plannen.

BEST AGER

© Ideal Standard

04

Spitstechnologie in het toilet De technologische ontwikkeling bij uitstek van de laatste jaren is ongetwijfeld het douchetoilet. Op zich is dat natuurlijk geen nieuw product, in Japan is het al lang ingeburgerd.

Ondertussen hebben echter zowat alle Europese A-merken zich aan deze techniek gewaagd, en producten op de markt » DIMENSION

05

De vergrijzing wordt doorgaans als uitsluitend negatief voorgesteld. Zeker, het fenomeen stelt ons voor enorme uitdagingen, maar het betekent ook dat mensen nog tot op hogere leeftijd actief kunnen zijn, en zelfstandig kunnen blijven wonen. Natuurlijk vergt dat enkele aanpassingen aan het sanitair. Ook hier is vrijheid een sleutelwoord: bewegingsvrijheid in de eerste plaats, zonder drempels of barrières, maar ook vrijheid om een eigen leven te blijven leiden, in een aangepaste woning.

Een eerste aandachtspunt is hygiëne. Badkamers staan voor vocht en warmte. Dat is ongetwijfeld aangenaam, maar tegelijk ook een ideale voedingsbodem voor ziektekiemen. Als men ouder wordt, heeft men dikwijls kwaaltjes of chronische aandoeningen. Het komt er dus op aan om het immuunsysteem niet extra te belasten. Vuilwerende oppervlakken voor sanitair en douchewanden zijn aan te raden. Hetzelfde geldt voor spoelrandloze toiletten of wastafels die gemakkelijk te reinigen zijn. Dat alles spaart niet alleen tijd uit bij de schoonmaak, maar vermindert de kans op infecties.

Op het vlak van kraanwerk zien we dat aanrakingsvrije bedieningen niet meer uitsluitend tot het utilitaire segment behoren, maar ook beginnen door te dringen op de residentiële markt. Ook hier is het voordeel dubbel: een groter gebruiksgemak enerzijds, en een betere hygiëne anderzijds. Bedieningstoetsen van toiletspoelingen zijn bijvoorbeeld een broeihaard van bacteriën. Aanrakingsvrije bediening biedt hier uitkomst.

67

TRENDS

Hoe mooi al die concepten ook zijn, het komt er op aan om ze in een concrete badkamer te realiseren. Daar wringt het schoentje, zeker in de bestaande bouw. Volgens de VDS is de gemiddelde Duitse badkamer 7,8 m², een waarde die ook wel zal gelden voor België. Om op die oppervlakte alle functies te realiseren, en dan nog mogelijkheden voor flexibiliteit te voorzien, is een hele opgave. Architecten moeten dus oog hebben voor de veranderde positie van de badkamer in het leven van de bewoners. Ze moeten af van het idee van de puur functionele natte cel waar alles op een rij aan de wand wordt gemonteerd. De badkamer als leefruimte moet voldoende plaats kunnen bieden, wat gevolgen heeft voor het algemene grondplan van de woning. Men moet ook al aan de toekomst denken en een eventuele renovatie of aanpassing aan veranderde omstandigheden mogelijk maken. Dankzij voorwandsystemen hoeven watervoerende elementen niet langer meer aan de wand gemonteerd te worden, ze kunnen vrijstaand in de ruimte geplaatst worden, fungeren als scheidingsmuur of aan het plafond hangen. Het is aan de architect en projectontwikkelaar om de moderne inrichtingsmogelijkheden te gebruiken om een evolutieve badkamer te ontwerpen. (Door Alex Baumans)

© Geberit

DAT ALLES IN ÉÉN BADKAMER?

06

© Duravit

De Best Ager badkamer moet uiteraard barrièrevrij zijn. Hiermee is het hoge woord eruit: barrièrevrij klinkt immers niet bepaald sexy. Hoewel fabrikanten van sanitair ernaar streven om dergelijke producten een aantrekkelijk uiterlijk mee te geven, blijft men toch vaak steken in een medische sfeer.

Niemand wil echter een ziekenhuisbadkamer in zijn woning.

Hier staat de industrie voor een uitdaging: ‘standaard’ producten ontwikkelen die toch aan hoge standaarden van hygiëne en toegankelijkheid voldoen. Uiteindelijk hoeft er geen tegenspraak te zijn tussen ‘barrièrevrij’ en standaard sanitair: het gaat immers om comfort en gebruiksvriendelijkheid.

Door de demografische evolutie zal de vraag naar dergelijke producten alleen maar toenemen.

07

08

© Viega

Slim barrièrevrij

© Bette

gebracht die beter aansluiten bij onze stijl en gewoontes. Het gaat hier minder om een technische kwestie, als om een productfilosofie. Waar men in Azië een voorliefde heeft voor een veelheid aan functie- en instelmogelijkheden, die bediend moeten worden met een hele batterij aan knopjes, beperkt men zich in Europa eerder tot het essentiële, en een intuïtieve bediening met slechts een handvol symbolen.

09 06. Meer veiligheid zonder aan elegantie in te boeten, dankzij discrete antislipafwerkingen.

07. Douchetoiletten winnen aan populariteit, onder mee door een gebruiksvriendelijke bediening.

08. Aanrakingsvrije bediening raakt meer en meer ingeburgerd.

DIMENSION

www.pop-up-my-bathroom.com

68

09. Een badkamer voor alle leeftijden, met een verstelbaar toilet

Yes, we can do it.

Golvend of rechtlijnig, subtiel of expressief; wat je ontwerp ook is: met de plafondeilanden en baffles van Armstrong bereik je ieder gewenst effect. Maximale ontwerpvrijheid, eenvoudige montage en vooral ... oogstrelend!

www.armstrong.nl/plafonds www.armstrong-plafonds.be

Ambachtstraat 5 I B-9700 Oudenaarde I t 055/ 33 10 90 I www.desloover.be I info@desloover.be

EVENT

Lezingen op Climatechno Tijdens de vakbeurs Climatechno op woensdag 14 oktober organiseert ODE Vlaanderen het Warmtepompsymposium. Het jaarlijkse symposium gaat dit jaar door tijdens Climatechno en is ingedeeld in drie gedeeltes die zich telkens tot een specifiek publiek richten. In de voormiddag mikt men eerder op het beleidsniveau en gaat men in op de rol van de warmtepomp in het energiebeleid. Ook de plaats van België in de internationale markt komt ter sprake. Doelgroepen hier zijn de vertegenwoordigers van steden en gemeenten, studiebureaus en architecten. In de namiddagsessie is het concreter met case studies in appartementen, kantoren, woonzorgcentra en dergelijke.

Tijdens de avondsessie is er een innovatiepitch van een aantal exposanten.

Op donderdag 15 oktober organiseert SBM (Syntra voor bedrijven en medewerkers) de ‘HVAC – seminars’. HVAC-trends en nieuwe technologieën worden op een rijtje gezet. Er wordt gewerkt met parallelle sessies. Onderwerpen zijn onder andere ‘STS-ventilatie, ‘minimale eisen voor het vernieuwen van installaties in bestaande gebouwen’, ‘gebouwenbeheer en monitoring’, ‘juridische actiemogelijkheden wanneer energiebesparingsbelofte niet behaald wordt’. Na de lezing organiseert SBM een aantal pitchtours waarbij u op een korte en krachtige manier nieuwigheden gepresenteerd krijgt.

Alle info over het Warmtepompsymposium en het HVAC seminar vindt u op www.climatechno.be. Inschrijven kan via registratie op deze website.

WARMTEPOMPSYMPOSIUM WO 14 OKTOBER 2015 van 09u30 tot 15u30 & van 17u30 tot 19u10 organisatie ODE-Vlaanderen Deelname dagprogramma: Niet-leden: €190 Leden WPP & architecten: €150 Studenten: €25 Deelname avondprogramma: GRATIS mits registratie.

HVAC-SEMINARS DO 15 OKTOBER 2015 van 09u tot 13u organisatie SBM (Syntra voor Bedrijven en Medewerker) Deelname: €125 excl. BTW

PRAKTISCH WO 14 OKTOBER 2015 van 12u tot 21u (nocturne) DO 15 OKTOBER 2015 van 12u tot 19u Brabanthal Leuven Verplichte registratie Toegang vakbeurs: gratis

DIMENSION

www.climatechno.be

71

MEDIA

Scholenbouwatlas Iedereen kent de scholenbouwproblematiek intussen van buiten. We hebben dringend nieuwe schoolgebouwen nodig, zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Die nood manifesteert zich niet alleen bij ons, maar ook bij onze noorderburen. De komende jaren moeten in Nederland honderden basisscholen, kleuterscholen en kinderopvangverblijven worden verbouwd en andere gebouwen een herbestemming met onderwijsfunctie krijgen.

Goed opdrachtgeverschap resulteert in betere gebouwen en tevreden gebruikers, wordt gezegd. Maar hoe beginnen opdrachtgevers, architecten en andere betrokken partijen aan zo’n opdracht? Welke aandachtspunten zijn cruciaal? Het antwoord vindt en ziet u in de ‘Scholenbouwatlas’, een goed gestoffeerd handboek met een overzichtelijke indeling in thema’s en functionaliteiten. Honderd inspirerende voorbeelden van verbouwingen, geduid met informatie, foto’s en plannen versterken de herkenbaarheid en reiken een rist functionele en verrassend creatieve oplossingen aan. Daarbij komen zowel de renovatie, herbestemming en uitbreiding van bestaande gebouwen aan bod als de concrete uitwerking van de diverse ruimten, van de individuele werkplek tot de flexibele en multifunctionele gemeenschappelijke ruimten. Bij die laatste zitten flink wat boeiende voorbeelden.

Spieken maar!

‘Scholenbouwatlas’ - Dolf Borkehuizen - 320 pagina’s - Nederlands - nai010 uitgevers ISBN 978-94-6208-196-3.

Archiprix International Madrid 2015 Om de twee jaar nodigt Archiprix International 1.600 universiteiten en ontwerpopleidingen uit om hun beste afstudeerprojecten voor architectuur, stedenbouw en landschapsarchitectuur in te dienen. Dit jaar kreeg de jury, die voor deze editie neerstreek in gastland Spanje, met 351 projecten uit 87 landen een recordaantal inzendingen binnen.

Alle winnende en genomineerde projecten werden samen met een representatieve selectie, waaronder twee projecten uit eigen land (universiteiten Gent en Hasselt), gebundeld in een boeiend overzichtswerk. Daardoor schetst ‘Archiprix International Madrid 2015’ een boeiend beeld van de beste eindwerken van de architecten van de toekomst.

‘Archiprix International Madrid 2015. The world’s best graduated projects. Architecture - Urban design – Landschape’ - Henk van der Veen - 160 pagina’s - Engels nai010 publishers - ISBN 978-94-6208-218-2.

Guide architecture moderne et contemporaine Mons & Coeur du Hainaut Als Culturele Hoofdstad van Europa staat Mons dit jaar volop in de belangstelling. Een handige gids bij een stadswandeling door Mons is de ‘Guide architecture moderne et contemporaine 1885-2015 Mons & Coeur du Hainaut.’ Deze gids, de tweede in een reeks over het architectuurpatrimonium in een aantal Waalse steden, zoomt in op de (architectuur)geschiedenis van de art nouveau tot vandaag in deze boeiende regio. Daarnaast bundelt de gids informatie, plannen en foto’s van ruim 250 gebouwen in Mons en in tal van andere centra in het hart van Henegouwen, waaronder natuurlijk ook La Louvière, onze stad in de kijker in dit nummer.

(Door Colette Demil)

DIMENSION

‘Guide architecture moderne et contemporaine 1885-2015 Mons & Coeur du Hainaut’ - 336 pagina’s - Frans - Editions Mardaga & Cellule architecture de la Fédération Wallonie-Bruxelles - ISBN 978-28047-0242-7.

72

Hét trefpunt HVACR! voor de HVACR Registreer u met de code 372015 voor gratis toegang en maak kans op één van de vele prijzen!

Mediapartners:

www.climatechno.be organisatie: FCOmedia • Boulevard des canadiens 118 B-7711 Dottignies • T +32 (0)56 77 13 10

wpac

wpp warmtepomp platform

ventibel ventibel

Arch. Mies van der Rohe Mathias Ramirez Photography

Bewezen duurzaamheid, daar kan je zeker van zijn!

Op het vlak van waterdichting hebben Belgische fabrikanten van bitumen dakbanen altijd een toonaangevende rol gespeeld, zowel wat productontwikkeling en service als uitvoering betreft. Hierdoor hebben ze een stevige internationale reputatie opgebouwd.

Op het gebied van waterdichting moeten vooral platte daken aan bijzonder strenge eisen voldoen. Ze worden zwaarder dan om het even welk ander bouwonderdeel op de proef gesteld door vocht, zon, wind en pollutie en ze moeten dikwijls nog aan bijkomende eisen voldoen (brandgedrag, groendaken, terrasdaken, ...).

Bitumen dakbanen zijn de juiste keuze en zijn dan ook van vitaal belang voor een betrouwbare en duurzame dakconstructie.

www.Bitumeninfo.Be

PRODUCTSPOT

Nieuw bij VOLA

VOLA, de Deense fabrikant van design kranen, douches en accessoires stelt in navolging van de ronde hoofddouche 060 de laatste nieuwigheden voor in de reeds uitgebreide, exclusieve douchereeks: de Round Series handdouche T60 en de glijstang voor handdouche T65. Beide producten sluiten perfect aan bij de esthetisch hoogstaande vormgeving en kwaliteitsvolle materialen gebruikt voor de vernieuwende ronde hoofddouche 060, die reeds verschillende internationale design awards in de wacht sleepte.

De Round Series handdouche T60 is een natuurlijke aanvulling van de ronde hoofddouche 060. De karakteristieke design elementen doorheen de Round Series zijn de sferische

vorm en de elegante ring. De stijlvolle, dunne, cilindrische vorm van het handvat benadrukt het ontwerp van de sproeikop. De handdouchehouder T68 is eveneens gebaseerd op de herkenbare VOLA design elementen. De handdouchehouder is zo ontworpen dat houder en handdouche als het ware samensmelten tot een geheel. Dit zorgt voor horizontale eenheid met de bedieningsknoppen van de douche. Optioneel kan ook de nieuwe glijstang T65 geplaatst worden. Met één hand kan de hoogte van de handdouche aangepast worden. Zowel de nieuwe ronde handdouche T60 als de nieuwe glijstang T65 zijn ontworpen door Aarhus Arkitekterne.

Duurzaamheid De nieuwe Round Series handdouche verbruikt standaard 12 l/min. Er is ook een waterbesparend model dat 7.5 l/min. verbruikt. Dit is slechts een onderdeel van een algemene benadering inzake bewust energieverbruik. De kwaliteitsvolle producten zijn ontwikkeld om generaties mee te gaan, waardoor de effecten op het milieu tot een minimum herleid kunnen worden. www.vola.com DIMENSION

W

ereldwijd kiezen gerenommeerde architecten voor deze producten om particuliere badkamers en hotelsuites luxueus en stijlvol in te richten. De nieuwe ronde handdouche en glijstang, in combinatie met de ronde hoofddouche, bieden architecten en interieurarchitecten de mogelijkheid om een uniforme en functionele eenheid te creëren in hun ontwerp. VOLA gelooft in het principe dat eenheid en continuïteit esthetisch is en voor een evenwichtige geest zorgt.

De nieuwigheden blijven trouw aan de herkenbare proporties van de iconische kranen, reeds meer dan 45 jaar geleden ontworpen door Arne Jacobsen. Dit creëert een visuele synergie waardoor ze harmonisch samengaan. De nieuwe Round Series handdouche vormt hierop geen uitzondering.

De T60 handdouche combineert de kenmerkende elementen van het VOLA design – de cirkel en cilindrische vormen – met de functionele eenvoud om een deugddoende douchebeleving te creëren.

75

vuur voor iedereen

www.vuren.be

Showroom Eke-Nazareth: Nieuwe Steenweg 12b, 09 384.85.98 Showroom W a a s m u n s t e r : P a t r i j z e n l a a n 2 A , 0 3 2 1 9 2 8 2 8

NEW

Bamboo Mosaics revolutionair design

Gira rookmelder Dual/VdS

De originele natuursteenstrips bieden de perfecte reflectie van hout, waardoor de natuur als het ware in het interieur wordt binnengehaald. Het opmerkelijk design en de eigenheid van natuursteen verleent deze reeks een bijzonder karakter, waardoor ze in tal van interieurstijlen en toepassingsmogelijkheden kan worden geïntegreerd. www.beltrami.be

De Gira rookmelder Dual/VdS verenigt twee meetprincipes in één apparaat. Als gecombineerde rook- en warmtemelder werkt hij volgens het principe van optisch strooilicht met processorgestuurde signaalverwerking. Daarnaast wordt echter nog een thermodifferentiaalsensor gebruikt die uitsluitend warmte registreert. In ruimten met rook-, damp- of stofontwikkeling kan het optische strooilichtsysteem eenvoudig worden uitgeschakeld en daarmee een vals alarm worden voorkomen. Hier garandeert het thermische principe de veiligheid.

De Gira rookmelder Dual/VdS optimaliseert niet alleen de detectie van verschillende soorten brand in de ruimte, maar breidt het toepassingsgebied ook uit naar gebieden met onvermijdbare storende invloeden, zoals keukendampen of stof. (Foto: Gira) www.gira.com

Stûv lanceert wereldwijde primeur Stûv, Belgisch fabrikant van houthaarden en houtkachels, lanceert een uniek en innovatief model van houthaard. De Stûv 22 combineert een topdesign met de meest recente technologie op gebied van houtverwarming. Dankzij het unieke ontwerp waarbij de openklapbare deur met schuifraam volledig samensmelt met de muurwand en zo het zicht op de vlammen maximaliseert, onderscheidt de Stûv 22 zich van bestaande houthaarden. Deze houthaard is een wereldwijde primeur op gebied van installatie en integratie, esthetiek en energie efficiëntie en onderhoud. www.stuv.com

Duco Reno System Budgetvriendelijk en compact Dit vraaggestuurd natuurlijk ventilatiesysteem werkt op basis van CO2en vochtmetingen. Dit gebeurt aan de hand van eenvoudig te installeren boxsensoren die in de centrale afvoerventilator geïntegreerd zitten. Er moet dus geen bekabeling voor ruimtesensoren voorzien worden. Deze boxsensoren kunnen elk afzonderlijk in een specifieke kanaalopening van de afvoerbox geklikt worden. Hij werkt fluisterstil (57,5 dB(A) bij aanzuig, 46,5 dB(A) bij afstraling). www.duco.eu

Design Express Nieuwe versie CAD/BIM-software Vectorworks Visual scripting, point cloud support, extra samenwerkingsopties voor ontwerpteams, aanvullingen voor organisch modelleren, een nieuwe BIM-tool voor energieanalyse.... De nieuwe versie van de CAD/BIM-software Vectorworks wordt dit najaar gelanceerd. Bedoeling van de innovaties: meer tijd en mogelijkheden voor ontwerpers om hun creativiteit de vrije loop te laten. www.vectorworks.be

Deceuninck • Nieuwe venstertabletten Stonosil

DIMENSION

Het nieuw gamma Deceuninck Stonosil bestaat uit strakke, stijlvolle binnenvensterbanken die uniform gekleurd zijn of als natuursteen ogen maar toch de duurzaamheid, onderhoudsvriendelijkheid en kras-, vocht- en uv-bestendigheid bieden die eigen is aan pvc. Ze zijn gemaakt op basis van gerecycleerd pvcmateriaal en 100% recycleerbaar. www.deceuninck.be

77

REPORTAGE NEW

M-design • Diamond+ Nieuw in het M-design luxe gamma, is de volledig geautomatiseerde liftdeur houthaard. Ontwikkeld met state of the art technology leent hij zich voor al uw architecturale projecten. Deze haard is gekend als de ‘slimste haard’, dankzij de integratie van de swipe module gecombineerd met de smartphone control (iOS + Android). www.m-design.be

Kingspan Insulation ontwikkelt

Reynaers • Ultraslank aluminium schrijnwerk voor minimalistische architectuur

online EPB rekentool

Hoe het gewenste E-peil behalen?

Een van de meest effectieve manieren is het toepassen van hoogwaardige duurzame isolatie. Dit zorgt voor een minimaal energieverbruik en -verlies.

De isolatieplaten van Kingspan Insulation hebben de hoogste isolatiewaarde, zijn milieuvriendelijk en bieden optimale ontwerpvrijheid. Hierbij aansluitend werd een rekentool ontwikkeld waarmee de EPB eenvoudig en vrijblijvend kan worden berekend en een rapport kan worden gedownload. www.kingspaninsulation.be

Reynaers Aluminium lanceert de nieuwe hoogisolerende profielreeks SL 38 in verschillende designvarianten. De Slim Line biedt een alternatief voor de imitatie van fijn geprofileerde stalen ramen en komt evenzeer tot zijn recht in de moderne, minimalistische architectuur. Met zijn uitstekende thermische prestaties en drie designvarianten laat dit systeem toe perfect in te spelen op de architecturale trends. www.reynaers.be

Multiline • Rekta 40/90 voor direct/indirecte verlichting Multiline vult de serie Rekta40 aan met Rekta 40/90 voor direct/indirecte verlichting en gebruikt hiervoor Tridonic Talexx LED modules, mogelijk in een kleurtemperatuur van 2700K, 3000K, 4000K of instelbare kleurtemperatuur (tunable white) tussen 3000K en 6000K. Dankzij spotmodules is accentverlichting ook mogelijk. Geschikt als pendel, opbouw of wandarmatuur, als standaard of op maat. www.multiline.be

Schöck Bouwfysica Portaal Schöck België introduceert een nieuwe online service: Schöck Bouwfysica Portaal. Dit nieuwe portaal behandelt de basisprincipes van bouwknopen en de effecten ervan. De belangrijkste wetenswaardigheden omtrent thermische isolatie en de risico’s van vocht- en schimmelvorming worden in relatie tot bouwknopen verder verklaard. www.schock-belgie.be/bouwknopen

Legrand stelt IK-3 vloerdoos voor

DIMENSION

De nieuwe IK-3 vloerdoos H50mm bij Legrand is een oplossing voor flexibel kabelbeheer. Troeven zijn onder meer de mogelijkheid om het schakelmateriaal (Mosaic) verticaal te positioneren (2 x 8 modules) en een makkelijk te scheiden kabeluitvoer. Verder is de IK-3 vloerdoos H50mm in de hoogte verstelbaar (50 & 70 mm). Het deksel is uitneembaar en eenvoudig te openen met behulp van een handvat. De vloerdoos in grijs (RAL 7031) is geschikt voor renovatie en bij de installatie van een technische vloer. Ze is esthetisch te combineren met diverse vloerbedekkingen, van tapijt tot vinyl. www.legrand.be

78

een solide bescherming EEN SOLIDE voor een BESCHERMING stevig beroep VOOR EEN

n solide herming N SOLIDE STEVIG BEROEP oor een HERMING een solide een solide beroep OOR EEN bescherming bescherming EEN SOLIDE EEN SOLIDE SOLIDE EEN SOLIDE BEROEP voor een EEN voor een BESCHERMING BESCHERMING BESCHERMING BESCHERMING stevig beroep stevig beroep VOOR EEN VOOR EEN

665 om

www.giroflex.be

AR TE K AR TE MIDE AR TIF OR T AUP ING B ALE R I ITALIA BAUMANN CR E ATION BE KA B E LUX B & B ITALIA B ONALDO B ONTE MP I B R OK IS

DR IADE E 15 E DR A E XTR E MIS FATB OY FS M F IAM C AP P E LLINI F IS C HB AC HE R C AR L HANS E N F LE XF OR M C AR LUC C I F LOS C AR P E T S IG N F ONTANA AR TE C AS ALIS F OS C AR INI C AS AMILANO F R ITZ HANS E N C AS S INA C ATTE LAN ITALIA G AL. & R ADIC E G E LDE R LAND CATTE LANI & S MITH G E R VAS ONI C LAS S IC ON G IOR G E TTI C LE I G LAS S C OR G UB I DANS K INA DAVIDE G R OP P I G UF R AM G UTZZ DE PADOVA HAY DE S E DE H. MILLE R DE S ALTO DE S IGN ON S TOCK INDE R A ING O MAUR E R DR AE NE R T

VOOR VOOR EEN EEN STEVIG BEROEP STEVIGBEROEP BEROEP STEVIG STEVIG BEROEP www.dedon.be

www.giroflex.be

www.desso.be www.glazz.eu

AC E R B IS ALIAS AMAT ANTA AR C O AR P E R

www.silestone.com

Ainb wordt ondersteund door:

Ainb wordt ondersteund door:

NU www.silestone.com

www.vescom.be AiNB wordt ondersteund www.argentalu.be door:

MA S T E R

MAG A ZINE :

A B ONNE E R

U

V IA

WWW.MA S T E R ME UB E L .B E

• TUR NHOUT • OP E N VAN 11 TOT 18U • ZON. OP E N • VR IJ. G E S L. www.bosspaints.be www.vola.beondersteund www.argentalu.be www.argentalu.be www.giroflex.be www.giroflex.be AiNB wordt door:S TE E NWE G OP DIE S T 111www.giroflex.be W W W. MAS T E R ME U B E L . B E

•

MAS T E R @ MAS T E R ME U B E L . B E

een solide Multitalent voor ventilatie, bescherming verwarming, koeling EEN SOLIDE en warm water voor een BESCHERMING stevig beroep VOOR EEN

AiNB wordt

AiNB wordt ondersteund ondersteund door: door:www.bosspaints.be www.dedon.be

All-in-one ventilatietoestel LWZ 304/404 SOL

www.desso.be www.gira.be www.glazz.eu

www.hansgrohe.be www.vola.be www.hansgrohe.be www.sigma.be

www.argentalu.be www.lambrechts.eu www.aro.be www.vescom.be

www.dedon.be www.dedon.be www.silestone.com www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be

www.desso.be www.desso.be www.glazz.eu www.glazz.eu www.lambrechts.eu www.aro.be

www.silestone.com www.silestone.com

the future of Glass since 1665 www.vescom.be www.vescom.be www.bosspaints.be www.saint-gobain-glass.com

www.vola.be www.vola.be www.deltalight.be

www.bosspaints.be www.bosspaints.be

STEVIG BEROEP

Ainb wordt ondersteund door:

www.gira.be

www.interfaceflor.be www.aro.be www.formica.be www.gira.be www.formica.be www.abet.be www.argentalu.be AiNBwww.aquaconcept.be wordt ondersteundwww.lambrechts.eu door:

www.deltalight.be www.gira.be

›

www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be www.interfaceflor.be www.aquaconcept.be www.sv.be Zeer www.giroflex.be www.giorgetti.eu

www.lambrechts.eu www.aro.be www.lambrechts.eu www.aro.be hoge efficiëntie voor elke functie

www.ainb.be

› Ventilatie met tot 90% warmterecuperatie

› Intuïtieve regeling partnerpagina ainb.indd 1 the future of Glass since 1665 www.nmc.be www.dedon.be www.saint-gobain-glass.com www.nmc.be

www.sv.be www.sigma.be www.giorgetti.eu www.giroflex.be

27/02/12 09:51 www.sigma.be www.desso.be www.sigma.be www.deltalight.be www.glazz.eu

the the future future of of Glass Glass since since 1665 1665 www.saint-gobain-glass.com www.silestone.com www.saint-gobain-glass.com

www.deltalight.be www.deltalight.be

www.ainb.be

www.stiebel-eltron.be

27/02/12 09:51

www.silentgliss.be www.formica.be

MOLTE NI MONTIS MOOOI MOR OS O MUUTO NANIMAR QUINA NE MO INTE R LUB K E NIMB US JAB NYA NOR DIS K A J OR I OLUC E J OV O P INIO N C IAT T I K AR TE LL PAO L A L E NT I K AS THALL PAS T O E K INNAS AND P OR R O K NOLL P O L IF O R M K R IS TALIA P O LT R O NA F R AU K UNDALINI P R ANDINA K VADR AT Q U INZE & MIL AN LAB E L R E X IT E LAG O LANGE PR ODUCTION R IMADE S IO R IVA 1920 LA PALMA R O L F B E NZ LE OLUX S . HE S S L E IN LIB E C O S C HÖ NB U C H LIG NE R OS E T S E R R AL U NG A LINTE LOO S IL E NT G L IS S LIVING DIVANI S UR & P LUS LUC E P LAN S W IS S F L E X LUMINA T E C NO MAG IS MAR TINE LLI LUC I T HO NE T VAN R O S S U M MAXALTO V IT R A M. G R AS S I WALT E R K NO L L MDF ITALIA W IT T MANN ME TAF OR M XO MINOTTI ZANOT TA MIS S ONI ZIMME R + R O HDE MOLINAR I

7000 M² ME UB E L DE S IG N

Ainb wordt ondersteund door:

AiNB wordt ondersteund www.argentalu.be door:

7000 m² meubeldes ign

www.vispring.be www.vescom.be www.abet.be www.vispring.be

www.formica.be www.vola.be www.formica.be www.sv.be www.giorgetti.eu

www.ainb.be www.ainb.be www.ainb.be

www.abet.be www.bosspaints.be www.abet.be

www.sv.be www.giorgetti.eu www.sv.be www.giorgetti.eu

www.ainb.be

ww w.ifire. be

BELGIUM’S MOST ADVANCED FIREPLACE

NEW REPORTAGE

Dejond • Forster Unico XS Thermisch onderbroken profielsysteem voor superslanke ramen en vaste wanden met zeer smalle stalen profielen en met extra hoge isolatiewaarden.

De aanzichtsbreedte voor de vaste ramen bedraagt 23mm, voor de opendraaiende 55mm. Deze superslanke profielaanzichten verenigen het architectonisch design, het comfort en het welbehagen met uitstekende isolatiewaarden die zowel op akoestisch als op thermisch gebied beantwoorden aan de meest recente eisen. www.dejond.com

Moduleo® in de slaapkamer De Belgische designvloeren van Moduleo laten zien dat men met het hedendaagse luxevinyl vele richtingen uit kan in de slaapkamer. Er kan gekozen worden voor de natuurlijke ‘look’ van hout of steen, maar dan zonder de koude ‘feel’ (of de hogere kostprijs). De Protectonite® beschermingslaag is vuilafstotend en onderhoudsvriendelijk, maar ook water- en slipbestendig. Deze vloer geeft daardoor ook beduidend minder geluidsweerkaatsing of storende loopgeluiden. Tot slot is de vloer door zijn dunne, soepele en modulaire structuur in planken of tegels ideaal voor renovatie. Mits een egale en drukvaste ondergrond, kan je een Modueo vloer bovenop de bestaande leggen. www.moduleo.com

Reginox spoelbakken nu ook in kleur Design, kleur en comfort spelen anno 2015 een belangrijke rol in de keuken. Reginox is dit voorjaar gestart met de productie van gekleurde spoelbakken: “We wachten de reacties van de markt af of er nog meer kleuren gevraagd worden, maar voorlopig slaat Regi Color met de kleuren Arctic White, Midnight Sky en Sahara Sand erg goed aan.”

Reginox heeft de mogelijkheden om ook bakken in andere kleuren te produceren, voor projectbouw bijvoorbeeld: “Scholen, ziekenhuizen en grote tehuizen willen bijvoorbeeld graag bakken in mintgroen, een erg populaire kleur in die sectoren. We leveren nu al voor dergelijke projecten. Als de markt dit vraagt zullen we het kleurenscala uitbreiden.” www.reginox.be

Scholten & Baijings & VELUX® creëren collectie voor het plooigordijn De Amsterdamse designstudio Scholten & Baijings, die internationale bekendheid geniet omwille van zijn gevoel voor schoonheid, kleur en rijkelijke details, werkte samen met VELUX® om een collectie voor het plooigordijn te ontwerpen. Het designerduo creëerde voor VELUX een gamma van zes exclusieve gordijnmodellen rond het thema ‘van de dageraad tot de avondschemering’. www.velux.be

Vaillant vernieuwt gamma zonneboilers auroSTEP plus

DIMENSION

Het nieuwe gamma auroSTEP plus biedt meer mogelijkheden en flexibiliteit. Het is vanaf nu zowel beschikbaar als een drukloos systeem als een systeem onder druk. Verder werd de isolatie van de zonneboiler nog verbeterd en biedt de vernieuwde regeling de mogelijkheid om de zonneopbrengst van het systeem te zien. Tenslotte kan een elektrische weerstand als optie worden genomen. www.vaillant.be

81

REPORTAGE NEW

ZinCo presenteert nieuwe lijn ecologische mengsels dakbeplanting

waterverzadigd

Leverancier van daktuinsystemen ZinCo stelt een nieuwe lijn dakbeplanting met een breed pakket aan toepassingen voor. De nieuwe mengsels zijn biologisch gekweekt zonder gebruik te maken van steemopbouw kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen en ® XD jen– en vlinderdak” met Fixodrain bevatten de juiste combinatie van20 bodembedekkers en opgaande planten. Uniek binnen de serie zijn het inheemse mengHoogte cht sel van zeventien soorten mm m² bloemen en kruiden die Multitops volgens beplantingslijst “Bijen– en vlinder“ van natuurlijke oorsprong in ons land voorkomen, en 112 80 Substraat Extensief, ca. 80 mm het Bijen- en vlinderdak met negentien planten met 9 Fixodrain® XD 20 25 Waterhoudende beschermmat SSM 45 een hoge nectarproductie.

121 www.zinco.be

Niko • Draadloze toepassingen Niko biedt een assortiment schakelaars, dimmers en deur- of venstercontacten aan die werken volgens het Easywave-protocol. De drukknoppen zien eruit als schakelmateriaal, maar er zit een zendertje in. Ze hoeven dus niet op het elektriciteitsnet te worden aangesloten. Hierdoor kunnen bedieningen waar gewenst gelegd, geschroefd of gekleefd worden. Dit op gelijk welke ondergrond, zelfs op glas, beton of hout. www.niko.eu/ Upload/Brochures/PDF/PF-434-01.pdf

Dakopbouw met, bij voorkeur, volledig verkleefde, wortelwerende dakbedekking

Opbouwhoogte: Gewicht, waterverzadigd: Waterbuffering:

ca. 105 mm ROCKWOOL gevelsysteem voor hoogste ca. 120 kg/m² houtbouwproject in België ca. 40 l/m²

Onder voorbehoud van technische wijzigingen en drukfouten • Laatste wijzigingsdatum 04/2015

Aan de Rue Nestor Bal in Mont-sur-Marchienne wordt momenteel gewerkt aan het eerste blok van het sociaal huisvestingsproject Les Closières: het hoogste houtbouwproject in België. Voor de isolatie van de gevel werd gekozen voor het geventileerde gevelsysteem REDAir™ van ROCKWOOL. Troeven van het systeem zijn onder meer de esthetische vrijheid, efficiëntie in de uitvoering en de daarmee gepaard gaande tijdwinst. www.rockwool.be/gevelsystemen

Benelux 9092 ∙ 1006 AB Amsterdam ∙ Nederland n +31 20 667 48 52 ∙ Fax +31 20 667 38 47 @zinco.nl ∙ info@zinco.be ∙ www.zinco.nl ∙ www.zinco.be

Schüco • Parametrisch gevelsysteem In januari 2013 lanceerde Schüco op de BAU in München de conceptversie van een eigen parametrisch gevelsysteem. Twee jaar later is het systeem beschikbaar. Innovatieve software laat de architect toe om op driedimensionale wijze gevels te ontwerpen met complexe geometrische vormen, en met een maximum aan ontwerpvrijheid.

Schüco biedt volledige 3D-fabricatie ondersteuning, inclusief een controle van de technische en financiële haalbaarheid. www.schueco.com

Zehnder ComfoAir Q

DIMENSION

Vanaf januari 2016 zal het nieuwe ventilatiesysteem Zehnder ComfoAir Q beschikbaar zijn op de Belgische markt. Contacteer systeemadviseur Steven Poncelet (steven. poncelet@zehndergroup.com 0473/781 151) voor de technische fiches, bestekteksten (ComfoAir Q350, Q450 en Q600) en product leaflets. www.zehnder.be

82

Wienerberger • PLS Lambda keramische binnenmuursteen Het idee achter de PLS Lambda keramische binnenmuursteen van Wienerberger kwam tot stand na diepgaand onderzoek. Een ogenschijnlijk kleine ingreep zorgt voor een grote omwenteling: door het perforatiebeeld 90° te draaien verkrijgt de PLS Lambda steen een betere isolatiewaarde terwijl de draagkracht ongewijzigd blijft. De lambdawaarde (λui) bedraagt slechts 0,185 W/mK. www.porotherm.be

VOLA Waterfall Shower and Kneipp Hose Sleekly Therapeutic. Visibly VOLA.

VOLA Studio Tour & Taxis Avenue du Port BE-1000 Bruxelles Tel.: 02 465 96 00 sales@vola.be www.vola.be

I

Cielle (BE) - Ph. Bosquée (Marche-en-Famenne)

I

Barvaux (BE) - LRARCHITECTES (Tourinnes-Saint-Lambert)

INSPIRERENDE VEZELCEMENTLEIEN Motieven en kleuren voor gevel en dak

I

Kermt (BE) - Claes - Vanoppen (Kermt)

Ontvang ons boek met de meest inspirerende — Ga naar: www.eternit.be/nl/dak/best-of-slates/ referenties: Best of Slates 4

Eternit NV - Kuiermansstraat 1 - 1880 Kapelle-op-den-Bos - België - Tel. +32 (0)15 71 73 54 - Fax +32 (0)15 71 71 79 - info@eternit.be - www.eternit.be