DIMENSION 40 - NL

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

JAARGANG 10 APR-MEI-JUN 2016 - N40

DIMENSION

Afgiftekantoor Oostende X - P602602 - Driemaandelijks tijdschrift - Verantwoordelijke uitgever: Filip Cossement - Bld. des Canadiens 118 - B-7711 Dottignies

ARCHITECT@HOME DIRK D’HERDE & JEAN PAUL MUYLE: ARCHIPELAGO, FUSIE VAN AR-TE EN BAEV • PROJECT VOET IN HET VERLEDEN - BLIK OP DE TOEKOMST: BOGDAN & VAN BROECK - KANAAL VERVOORDT R.E. • STAD IN DE KIJKER OOSTENDE • INFOSESSIE VOCHTPROBLEMATIEK DIAGNOSE, BEHANDELING EN PREVENTIE

BAEV © F.Mainil

Geef uw verbeelding vleugels met Masterline 8 van Reynaers Aluminium. is waarmee

een

Reynaers

nieuw

Aluminium

baanbrekend alle

grenzen

aluminium verlegt.

raamsysteem MasterLine

8

staat voor maximaal comfort en veiligheid en biedt een enorme architecturale vrijheid met een uitgebreide keuze aan designvarianten.

Deze nieuwe generatie innovatieve ramen weerspiegelt de hedendaagse architectuurtrend van maximaal daglicht, gecombineerd met een superieure energie-efficiĂŤntie.

www.reynaers.be

TOGE THER FOR BE T TER

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

DIMENSION

INHOUD

08

22

“Geen geslaagde fusie zonder goede persoonlijke contacten”

Voet in het verleden blik op de toekomst

Dirk D’herde & Jean Paul Muyle: archipelago, fusie van ar-te en BAEV

BOGDAN & VAN BROECK Kanaal Vervoordt r.e.

32 “Oostende is de kleinste grootstad van West-Europa”

40 Infosessie vochtproblematiek: diagnose, behandeling en preventie

Burgemeester Johan Vande Lanotte Oostende

Helpdesk 06 Juridisch 17 Actua 46 Beurs 53 Interieur 58 Media 62 News 73

20

27

28

44

58

COVER Residentie Passacaille Lees meer op pagina 08 BAEV ©F.Mainil

30

lambdabloc De enige sterke bouwknoopoplossing N ot just ano ther in the wa ll

It’s all about the details onze focus: • Minder kosten, meer voordeel • Isolerend in alle richtingen • Onovertroffen stabiliteit • Natuurlijke isolatie

SA Briqueteries de / Steenbakkerijen van Ploegsteert nv ∙ Rue du Touquetstraat 228 ∙ 7782 Ploegsteert ∙ T. +32 56 56 56 56 ∙ info@ploegsteert.com ∙ www.ploegsteert.com

VAKTIJDSCHRIFT VOOR ARCHITECTEN & CONSULTANCY

DIMENSION

VOORWOORD

Periodiciteit Driemaandelijks Hoofdredactie Tilly Baekelandt T +32 (0)56 33 42 72 tilly.baekelandt@fcomedia.be Redactie Staf Bellens & Colette Demil, Philip Declercq, Rudy Gunst Reclame-advies Katja Wijffels GSM +32 (0)473 86 59 70 katja.wijffels@fcomedia.be Vormgeving marieke.veys@fcomedia.be Verantwoordelijk uitgever FCO Media: Filip Cossement Boulevard des Canadiens 118, 7711 Dottignies - T 056 77 13 10

de associatie van interieurarchitecten association des architectes d’intérieur

de associatie van interieurarchitecten

In samenwerking met Communicatiecoördinator Pieter De Groote - T 02 212 26 99 Dimension wordt ook verstuurd naar interieurarchitecten - AiNB

Version française sur simple demande association des architectes d’intérieur

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, micro-

Renoveren zonder architect?

Je bent toch niet gek?

In de strijd tegen de klimaatverandering valt er nog heel wat winst te rapen binnen het Belgische woningenbestand. Vandaag wordt jaarlijks nauwelijks 1% van dat grotendeels verouderde patrimonium vernieuwd. Onze diverse overheden speuren dan ook ijverig naar mogelijkheden om renovatie te stimuleren. Alleen doen de voorstellen die op tafel worden gelegd mij telkens weer de wenkbrauwen fronsen. De focus ligt namelijk uitsluitend op het aspect energie. Daardoor blijven een heleboel andere en - ik wik mijn woorden - minstens even essentiële vragen compleet buiten beeld. Zijn de woningen in kwestie constructief in orde? Kaderen de verbouwingen binnen een totaalplan, zodat achteraf geen extra afbraak- of vervangwerkzaamheden nodig zijn? Denk maar aan ad hoc maatregelen zoals het isoleren van een dak zonder dat een onderdak wordt aangebracht, of de na-isolatie van spouwmuren zonder voorafgaande detectie van koudebruggen, met een scala aan vochtproblemen als gevolg. Veel te dikwijls wordt een renovatieproject, door gebrek aan voorafgaand deskundig advies, een zwart gat waarin premies, fiscale voordelen en andere materie van financiële ondersteuning verdwijnen zonder dat ze de beoogde resultaten hebben opgeleverd. Een triest fenomeen, zeker in tijden van besparingen, waarin de middelen schaars zijn. Nodig is een volledige ‘masterplanaanpak’ waarin rekening wordt gehouden met de omgeving, de staat van de woning, het comfort van de bewoners, een rationele planning van de ingrepen en een optimale balans tussen de doeltreffendheid en de kostprijs van de werkzaamheden. Om dat alles in goede banen te leiden, is geen specialist in één bepaalde materie nodig noch een zoveelste nieuwe speler op de al overbevolkte vastgoedwerf. We beschikken immers al lang over een expert die een voldoende brede kennis koppelt aan een helikopterzicht: de architect. Men zegge het voort!

film of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor ondertekende artikels zijn alleen de auteurs aansprakelijk. Voor de inhoud van de advertenties zijn enkel de adverteerders aansprakelijk. De uitgever

Architect Kati Lamens, nationaal voorzitter NAV www.nav.be/opinie @navarchitecten

erkent geen enkele verplichting tot opname van aangeboden advertenties.

DIMENSION

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

05

HELPDESK

HELPDESK 01

Ik ben momenteel bezig met een project van een 20-tal appartementen. De bouwheer vraagt mij (volgens de wet Breyne) om systematisch een verslag op te maken waaruit de vordering van de werken blijkt. Is dit mijn taak?

DIMENSION

Vermoedelijk doelt de bouwheer op artikel 10, lid 3 van de Woningbouwwet.

Daarin wordt bepaald dat de promotor bij het verlijden van de authentieke akte betaling mag eisen van een som die, rekening houdend met het gestorte voorschot, gelijk is aan de prijs van de grond of het aandeel daarin dat verkocht wordt, verhoogd met de prijs van de reeds uitgevoerde werken. Voor deze uitgevoerde werken kan slechts betaling gevraagd worden indien ze werden goedgekeurd door een architect. Een afschrift van deze goedkeuring wordt dan bij de authentieke akte gevoegd. De goedkeuring van de architect slaat niet alleen op de uitgevoerde werken zelf doch ook op de prijs die ervoor aangerekend wordt. Bij voorkeur dient deze goedkeuring verleend te worden door een andere architect dan die van de promotor. Dit staat evenwel niet in de Wet zelf vermeld maar is wel te verkiezen vanuit deontologisch oogpunt.

Behoudens een voorschot van 5% mag de promotor in het kader van de Wet

06

Breyne niet meer betaling vragen bij de verkoop dan datgene reeds daadwerkelijk gerealiseerd is. Om die reden zal van de architect verwacht worden dat hij de nodige verslagen opmaakt van de reeds uitgevoerde werken (en meer dan waarschijnlijk ook van de bedragen die deze werken vertegenwoordigen).

Mogelijks doelt de bouwheer op iets anders doch hiervan heb ik geen kennis.

Joris Wouters, GSJ Advocaten

02

Mag een syndicus een werk laten uitvoeren zonder dat de gelden opgevraagd voor deze werken daadwerkelijk op de rekening van de VME staan? Is hier een wettekst rond en is dit toegelaten volgens de deontologische code van het BIV? Ter zake zijn mij geen wettelijke voorschriften gekend. Op deontologisch vlak kan mogelijks verwezen worden naar artikel 75 van het Reglement van Plichtenleer van het BIV dat bepaalt: “Om een bestelling voor werken of diensten te plaatsen, of, in voorkomend geval, deze voort te zetten, vraagt de vastgoedmakelaar-beheerder aan zijn opdrachtgever een toereikend voorschot.”

Er wordt evenwel slechts melding gemaakt van een ‘toereikend voorschot’.

Wat dit dan precies is, wordt niet verduidelijkt. Alleszins lijkt een toereikend voorschot niet gelijk aan de volledige aannemingsprijs.

Los van gebeurlijke wettelijke en deontologische verplichtingen, is het sowieso aangewezen dat de nodige gelden beschikbaar zijn en dit om problemen met de aannemer (en vervolgens ook interne problemen) tijdens de uitvoering te vermijden.

Joris Wouters, GSJ Advocaten

03

Voor een mogelijke verkaveling van zo’n 100 loten stellen wij ons de vraag hoe het zit met de sociale last die hieraan verbonden is. Is dit nog van toepassing? Want wij vinden één en ander terug over een arrest waaruit zou blijken dat dit niet meer van toepassing is, of vergissen wij ons? In het geval dit wel nog van toepassing is, wat is dan het minimumaandeel?

De normen en sociale lasten van het Grond- en pandendecreet werden inderdaad vernietigd in 2013 door het Grondwettelijk Hof.

»

»

Het Grondwettelijk Hof vernietigde meer bepaald de bepalingen die toelieten onder bepaalde voorwaarden de normen inzake sociaal woonaanbod te bepalen in ruimtelijke uitvoeringsplannen en plannen van aanleg die een bestemmingswijziging naar woongebied doorvoerden.

Het Grondwettelijk Hof vernietigde ook een aantal bepalingen in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Op grond daarvan kan een vergunning niet meer worden geweigerd wanneer het aangevraagde onverenigbaar is met normen en percentages betreffende de verwezenlijking van een sociaal woonaanbod.

Dit neemt niet weg dat de vergunningsaanvraag wel nog verenigbaar is met de normen en percentages betreffende de verwezenlijking van een bescheiden woonaanbod, vastgesteld bij of krachtens het Grond- en pandendecreet (gedeeltelijke vernietiging in artikel 4.3.1, § 1, eerste lid, 3°, van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening).

De concrete gevolgen van de arresten van het Grondwettelijk Hof zijn niet eenvoudig en kort samen te vatten.

Wonen Vlaanderen publiceerde wel een lijst met FAQ in volgende weblink: www2.vlaanderen.be/ruimtelijk/docs/ faq_gpb_w.pdf Isabel Dillen, SBB Accountants

04

Een woning is 8 jaar geleden gebouwd, de bouwheer heeft een aantal werken zelf uitgevoerd. Nu is de woning verkocht en contacteert de nieuwe eigenaar mij in verband met een vochtprobleem aan een raam. De schade aan het pleisterwerk is vrij behoorlijk.

De nieuwe eigenaar heeft dit vochtprobleem wel gezien, maar de eerste bouwheer zei dat het kwam omdat het raam had open gestaan, maar hij had wel degelijk weet van het probleem.

Kan de vorige eigenaar als plaatser (‘zelfbouwer’) hiervoor verantwoordelijk gesteld worden?

Wat is mijn verantwoordelijkheid hierin? Op de dag van de plaatsing was ik er niet bij en heb ik geen opmerking gemaakt over het ontbreken van de slag.

De woning is verkocht zodat er sprake is van een koop-verkoop. De nieuwe eigenaar (koper) kan de vorige eigenaar (verkoper) aanspreken voor verborgen gebreken. De koper zal dan moeten bewijzen dat het gebrek reeds aanwezig was op het ogenblik van de verkoop en dat de verkoper kennis had van dit gebrek. Doorgaans is dit moeilijk te bewijzen.

Mocht het gebrek de 10-jarige aansprakelijkheid (artikel 1792 en 2270 Burgerlijk Wetboek) in het gedrang brengen, dan kan de koper van de woning de aannemer en de architect op basis hiervan nog aanspreken. Mogelijk kan de zelfbouwer hier als aannemer worden beschouwd. Het gebrek moet dan wel ernstig zijn en de stabiliteit van het gebouw in het gedrang brengen. In dat geval zal de huidige eigenaar nog steeds een fout in hoofde van de aannemer en/of architect moeten aantonen. Dit kan mogelijks gebeuren via een deskundigenonderzoek. Het is voor mij niet mogelijk om in te schatten of de architect in deze een controle- of conceptfout kan worden verweten. Alleszins is er niet zonder meer sprake van een controlefout omdat de architect niet aanwezig was bij de uitvoering van een welbepaald werk.

05

Kan ik een bouwaanvraag en verkavelingsaanvraag indienen in naam van mijn bouwheer indien ik hiervoor een volmacht gekregen heb? Zijn hier risico’s aan verbonden?

In principe is het niet onmiddellijk belangrijk wie een aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning indient. De vergunning kleeft immers aan het goed, niet aan de persoon die de vergunning bekomt. Iedereen heeft het recht een vergunning, aan wie ook verleend, uit te voeren.

Nochtans is het aanvragen van een vergunning voor iemand anders niet vrij van risico’s. Immers, aan iedere vergunning kunnen lasten verbonden worden.

De VCRO bepaalt dat dergelijke lasten in principe opgelegd worden aan de persoon die de vergunning aanvraagt.

In uw situatie zou dit betekenen dat u als architect gebonden bent de last te volbrengen (bijvoorbeeld grondafstand, vergoeding aanleg wegenis…). Dergelijke last kan overgedragen worden aan iemand anders eens opgelegd, doch dat moet expliciet toegestaan worden door het college.

Sowieso is het voorgaande iets dat in overweging genomen moet worden, zeker indien het een verkavelingsvergunning betreft.

Nele Ansoms, GSJ Advocaten

De NAV-helpdesk heeft als doel eerstelijnsvragen van zijn leden op te lossen binnen een redelijke termijn van enkele dagen. NAV doet in dit kader een beroep op een netwerk van adviseurs en specialisten: architecten, UNIZO/Federatie Vrije Beroepen, SBB Accountants & Adviseurs, het advocatenkantoor GSJ Advocaten en het adviesbureau VEKMO. NAV en de beantwoorders zijn niet verantwoordelijk voor de in-

Joris Wouters, GSJ Advocaten

houd en interpretatie van de antwoorden.

DIMENSION

HELPDESK

07

@HOME

Dirk D’herde & Jean Paul Muyle: archipelago, fusie van ar-te en BAEV

DIMENSION

© Studio Dann

“Geen geslaagde fusie zonder goede persoonlijke contacten”

08

@HOME

Even kort de partners voorstellen. ar-te zag in 1995 het daglicht in Leuven als verzelfstandiging van de architectuurafdeling binnen een advies- en ingenieursbureau en is in hoofdzaak actief in het oostelijke deel van het Vlaams Gewest. De nieuwe dynamiek door de verzelfstandiging vertaalde zich in een mooie groei. Na een strategische oefening in 2002 besloot ar-te zich, gezien de toegenomen schaalgrootte, toe te leggen op een beperkt aantal sectoren en daarin expertise op te bouwen: ziekenhuizen, zorg in de brede zin, kantoren voor opdrachtgevers/gebruikers en (voedingsgerelateerde) logistiek. Een prima beslissing, want de groei hield aan en zelfs de economische inzinking knaagde niet aan de resultaten, mede dankzij het relatief aanzienlijke belang van zorg binnen de portefeuille. Vorig jaar werden de laatste banden met het ingenieursbureau doorgeknipt en het aandeelhouderschap – ar-te is een coöperatieve vennootschap – herschikt.

De meer evenwichtige verdeling tussen de ondertussen negen vennoten en hun grotere betrokkenheid brachten een commerciële dynamiek op gang in het ruim 50 medewerkers tellende ontwerpbureau.

BAEV is gevestigd in Brussel en werd 55 jaar geleden opgericht door UCL-professor architectuur Emile Verhaegen. Naar aanleiding van de nijpende bouwcrisis begin jaren 80 nam het bureau, op zoek naar opdrachten, samen met een aantal Brusselse aannemers deel aan een wedstrijd voor de bouw van ziekenhuizen in

Algerije. Met succes, want tot halfweg de jaren 80 realiseerden ze daar twaalf ziekenhuizen. Die expertise werd in eigen land geconsolideerd toen BAEV in 1989 een wedstrijd won voor het Brusselse Universitair Medisch Centrum Sint-Pieter, waar ze sindsdien quasi onafgebroken aan de slag waren. Intussen hebben ze een indrukwekkende portfolio aan ziekenhuizen opgebouwd in onder andere Brussel, Wallonië, Algerije en Senegal. Die specialisatie legde BAEV geen windeieren en lag aan de basis van een groep met een zestigtal medewerkers.

Aan het beperkte aandeelhouderschap van weleer – er waren slechts drie aandeelhouders – kwam in 2001 een einde door een management buy out. In eerste instantie nam het management 70% van de aandelen over, verdeeld onder dertien aandeelhouders. Intussen zijn ook de resterende aandelen verworven.

Op zoek naar (levens-) ruimte De eerste toenadering met het oog op een mogelijke fusie kwam van ar-te.

Dirk D’herde: “Anderhalf jaar geleden vonden wij de tijd rijp voor een nieuwe strategische oefening, begeleid door een externe consultant. Als wij, gezien onze groei, onze specialisatie wilden handhaven, moesten wij het aantal projecten opdrijven. De vraag was welke stap we zouden zetten: die naar de ‘rest’ van Vlaanderen of die naar het nabije ‘buitenland’ Brussel en Wallonië? We hebben voor de laatste optie gekozen.”

“Meteen rees een tweede vraag: hoe pakken we dat aan? Op eigen houtje varen betekende dat we een lange periode moesten inbouwen om daar een netwerk op te bouwen en het cultuurverschil te overbruggen. Daarom gaven we de voorkeur aan een samenwerking met een complementaire partner. In samenspraak met de consultant hebben we de ideale kandidaat gedefinieerd.

Die had bij voorkeur ongeveer dezelfde omvang als wij, omdat je dan financieel-economisch gemakkelijker tot een overeenkomst komt. Zijn activiteitendomein was het liefst vergelijkbaar, zodat de beoogde schaalvergroting binnen de specialisatie te ontwikkelen valt. Uiteraard was een zekere complementariteit in activiteiten of in de verhouding tussen de genoemde specialisaties meegenomen. Op basis van die criteria hebben we een shortlist van kandidaten opgesteld en zijn we bij wijze van spreken beginnen te daten.”

“Voor ziekenhuizen kunnen wij, zeker met de schaal die we nu hebben, toegevoegde waarde bieden in het buitenland.”

“Tot onze aangename verrassing werden we overal positief onthaald. Met sommige partners hebben we al snel een gezamenlijke kandidatuurstelling voor wedstrijden opgezet. Want het feit dat je binnen een beperkte overleggroep elkaar wel aanvoelt, wil nog niet zeggen dat je in de dagelijkse realiteit ook een match hebt. Het laatste bureau waarmee we rond de tafel belandden, was BAEV. Omdat het uitzonderlijk goed klikte tussen de gesprekspartners, en de wedstrijden waaraan met gemeenschappelijke teams werd deelgenomen veel enthousiasme losweekten, hebben we al snel beslist om deze keer recht naar het doel te gaan. Nog voor het zomerreces van 2015 lag er een protocol op tafel met alle krachtlijnen voor een samenwerking, heikele punten zoals de finan- » DIMENSION

Als u dit leest, zijn normaal de laatste formaliteiten rond de fusie van de architectenvennootschappen ar-te uit Wijgmaal en BAEV - Buro Architectuur Engineering Verhaegen uit Oudergem afgehandeld. De bureaus varen voortaan onder de gezamenlijke vlag archipelago, zij het dat dossiers telkens door een van beide werkvennootschappen worden behandeld, afhankelijk van de voertaal. Dimension peilde bij de vennoten-bestuurders Dirk D’herde en Jean Paul Muyle, beiden ingenieur-architect, naar het waarom en hoe van de fusie en naar de toekomstplannen.

09

© BAEV

@HOME

01

ciële regeling, de aandelenverdeling en de toewijzing van de postjes inbegrepen.

Dat is dan in details verder behandeld in werkgroepen.”

Opmerkelijk genoeg had BAEV voor het eerste contact was gelegd een in zekere zin vergelijkbaar traject afgelegd.

Jean Paul Muyle: “Sinds een drietal jaar trachten wij onze eenzijdige focus op ziekenhuizen en aanverwante instellingen te differentiëren. Het landschap van de ziekenhuissubsidiëring krijgt immers compleet nieuwe contouren, met een groeiende impact van private spelers.

Bij die zoektocht naar differentiëring kwam onvermijdelijk Vlaanderen in het vizier, te meer daar we enkele decennia geleden al actief waren in het Vlaams Gewest, bijvoorbeeld voor de intussen alweer afgebroken brouwerij van Maes en voor woningen van het Belgische leger nabij Leuven. Meer zelfs, toen ar-te kwam aankloppen had ik al een kantoor in Mechelen gehuurd met het oog op die expansie. Maar al tijdens de eerste gesprekken waren beide partijen ervan overtuigd dat we beter de handen in elkaar konden slaan in plaats van concurrenten te worden.”

Drie in één

DIMENSION

De structuur waarin de fusie werd gegoten, is geënt op de gelijkaardige aanpak van projecten. Beide bureaus zetten in op een complete dienstverlening van A tot Z aan de opdrachtgever. Dat ver-

10

onderstelt een continuïteit in de medewerkers waarmee opdrachtgevers rechtstreeks te maken hebben. Vandaar dat beide bureaus als juridische entiteit blijven bestaan en instaan voor de individuele opdrachten, volgens een verdeling op basis van de taalrol. Een projectverantwoordelijke volgt dan het project van begin tot einde. Dirk D’herde en Jean Paul Muyle: “Dankzij die keuze blijft het contact met de opdrachtgever en de markt zoals het was, heel herkenbaar dus. We willen onder geen beding het beeld van een grote boîte creëren waarin je als opdrachtgever elke zes maanden een nieuwe verantwoordelijke op je bord krijgt. Dat was ook de enige bedenking bij onze klanten toen we ze brieften over onze geplande samenwerking.”

Boven beide bureaus komt de gemeenschappelijke horizontale structuur ‘archipelago’ die het mogelijk zal maken de beoogde competentieontwikkeling te organiseren. “De conceptiefase wordt aangestuurd door een verantwoordelijke op het niveau van de groep, geassisteerd door specialisten van het betrokken segment: ziekenhuizen, zorg in de brede zin en de private sector. Pas vanaf de technische uitwerking van het concept – zeg maar de opmaak van het definitieve ontwerp en van de lastenboeken en meetstaten, en de effectieve werffase – verhuist het dossier naar een van beide ‘oude’ vennootschappen. Die centrale aansturing van de conceptiefase

“Een centrale aansturing van de conceptiefase maakt een kruisbestuiving inzake kennis en inzichten mogelijk binnen en tussen de segmenten waarop we ons toeleggen.”

01. In Louvain-la-Neuve komt, als alles loopt zoals gepland, over enkele jaren het China Belgium - Technological Center. Dat wordt een wetenschappelijk platform van 120.000 m², bestemd voor Chinese bedrijven die innoverende projecten willen ontwikkelen in samenwerking met onder meer de KU Leuven. Het project omvat kantoren, een hotel, een diensten- en vergadercentrum, een logistiek gedeelte en een parking.

02. Binnen Kop van Kessel-Lo en dus vlakbij het station van Leuven ligt het driesterren congreshotel PARK-INN. Het telt 133 kamers, een congrescentrum voor 250 mensen met vijf moduleerbare vergaderzalen, twee foyers, een bar-restaurant en sanitaire ruimtes. In de middensectie van Kop van Kessel-Lo ontwierp ar-te het woonproject City Square, opgebouwd rond een privatief binnenplein.

03. Woonzone ’t Bad maakt deel uit van het grootschalige stedenbouwkundige plan voor de Kop van Kessel-Lo en omvat een gebouw dat bestaat uit een langgerekt volume langs de Martelarenlaan en de Oude Diestsesteenweg en een tweede volume, gericht naar het Benedenplein van de stationsontwikkeling.

04. Impressie van het toekomstige Museum van Louvain-la-Neuve, een ontwerp van BAEV in samenwerking met Perkins+Will inc (Chicago). De opdracht werd in 2008 verworven via een internationale ontwerpwedstrijd. De bouwvergunning ligt al even klaar, maar het blijft wachten op de start van de werken.

@HOME

in een best of both worlds. Voor de beoogde internationale expansie kijken we in eerste instantie naar Frankrijk, waar er momenteel wedstrijden of kandidatuurstellingen lopen in Nice, ClermontFerrand en Reims. Een ander doelwit is China. Daar staan we in contact met een Frans bureau dat stevig lokaal verankerd is, maar zelf geen ervaring heeft met ziekenhuizen. Met hen hebben we ons ook kandidaat gesteld voor de wedstrijd voor de Belgische ambassade in Beijing.”

De complexe invulling van een fusie De best of both worlds wordt ook nagestreefd binnen de eigen fusie. De verschillen in organisatie, aanpak en uitrusting van beide bureaus biedt zeker perspectieven daartoe. Zo gaat het aperte verschil in projecten – BAEV heeft »

03

© BAEV – Perkins+Will

02

04 DIMENSION

© ar-te

kel het eigenaarschap is ondergebracht.

Bedoeling is dat vrij snel alle ondersteunende diensten en mensen naar dat niveau worden gebracht. Onder de gemeenschappelijke noemer is op termijn ook plaats voor een internationale entiteit, naast ar-te en BAEV. Want de fusiegroep koestert duidelijk internationale ambities. Jean Paul Muyle: “Voor ziekenhuizen kunnen wij, zeker met de schaal die we nu krijgen, toegevoegde waarde bieden in het buitenland. Vergeleken met andere landen kan België prat gaan op heel veel ervaring en expertise wat de medische sector en de kwaliteit van de gezondheidszorg betreft. Ook daar werkt de fusie versterkend. Als Franstalig bureau zijn wij vooral vertrouwd met de evolutie in de Latijnse landen, terwijl ar-te nauwer aansluit bij de Angelsaksische ontwikkelingen in Nederland en de noordse landen. De bundeling van die twee moet resulteren

© ar-te

© ar-te

maakt een kruisbestuiving inzake kennis en inzichten mogelijk binnen en tussen de drie segmenten. Zo kunnen we op een meer systematische manier aan R&D doen, al klinkt die term een beetje vreemd voor een architectenbureau. De kennis die via projecten wordt opgebouwd, wordt dan over de verschillende medewerkers verspreid.”

De naam van de nieuwe overkoepelende architectenvennootschap, archipelago, verwijst naar de archipelstructuur van de fusiegroep, een eenheid met daarin aparte entiteiten. De gekleurde a in het logo refereert aan de a in beider namen en naar het roze zeil waarmee Christo de eilanden inpakte in zijn project Surrounded Islands in Biscayne Bay (Florida).

Roze staat ook voor emotie, passie en begeestering. archipelago groepeert alle aandelen, met afspraken over lopende financiële engagementen, maar wil veel meer zijn dan een holding waarin en-

11

@HOME

taris van een ziekenhuiskamerontwerp.

Ook hier kan een combinatie alleen maar voordelen bieden.

Niet alleen wat is, biedt ruimte tot winst. Ook wat (nog) niet is, vormt een opportuniteit. Beide bureaus geven bv. ruiterlijk toe dat ze inzake communicatie en marketing niet meteen een hoogvlieger vormen en dat interne competentieontwikkeling een uitdaging blijft.

Investeringen daarin stuitten in het verleden steevast op een rationele kostenbatenafweging. De schaalvergroting kan daar verandering in brengen.

Waar beide bureaus dan weer wel over beschikken, is een ISO 9001-erkenning. Omdat de norm verandert en ze in 2017 sowieso moeten overschakelen naar een nieuwe versie, vormt de integratie daarvan geen probleem, integendeel. Dirk D’herde: “Bedoeling is dat het kwaliteitssysteem de kapstok

© F. Mainil

stratieve krachten om het up-to-date te houden. Daarnaast beschikt BAEV over een my e-team functie op de website, een plek waar alle informatie rond een bepaald project verzameld zit: plannen, lastenboeken, verslagen, technische fiches. Om deze faciliteiten voor de hele groep te kunnen inzetten, kiest archipelago voor een serieuze investering in een gemeenschappelijk platform, met onder andere een hogesnelheidsverbinding tussen Oudergem en Wijgmaal.

Beide bureaus hebben al heel wat ervaring met BIM en maken gebruik van hetzelfde CAD-platform (Revit). Maar ook hier zijn er verschillen. Terwijl BAEV de tool overwegend gebruikt voor het genereren van meetstaten, zet ar-te hem vooral in voor de integratie van de programmatie, zodat ze bij de bespreking van een dossier bv. meteen beschikken over een correcte gedetailleerde inven-

© F. Mainil

door de grotere focus op ziekenhuizen jaarlijks veel minder maar veel grotere projecten dan ar-te met zijn meer gemengde portefeuille – hand in hand met een andere organisatie. BAEV hanteert een relatief strikte scheiding tussen ontwerp en uitvoering. Omdat de toekomst toch een meer gemengde portefeuille moet opleveren, zal die scheiding worden ingeruild voor een meer doorlopende structuur. Omgekeerd zullen de superieure IT-infrastructuur en het dito documentbeheer van BAEV vaste prik worden. BAEV heeft een uniek beheersysteem opgezet waarmee alle analoge of digitale documenten en mails meteen aan het juiste project worden toegewezen, met aanduiding wie moet instaan voor de opvolging, wie welke informatie moet krijgen of opvragen en dergelijke meer. Die e-courier vergde een fikse investering en twee admini-

DIMENSION

12

© BAEV

© BAEV

05

06

07

© ar-te

@HOME

08

05. In Wanze restaureerde BAEV in samenwerking met het architectenbureau Blaffart-Ciplet de boerderij Mottet, waarvan delen teruggaan tot de 17e eeuw, tot een administratief centrum voor de gemeente en het OCMW. Nieuw zijn de galerijen in metaal en glas die de vier gebouwen met elkaar verbinden en het volume tussen de schuur en de paardenstallen.

06. Studie in samenwerking met ETEC (Libanon) voor het voorontwerp van een ziekenhuis type 100 +10 bedden in Saoedi-Arabië, dat zal fungeren als referentie voor de ziekenhuizen die in de toekomst overal in dit land worden gebouwd.

07. In Wuhan (China) ontwierp BAEV het Dong Feng Technical Center, een gebouw met 220.000 m² verspreid over drie bouwlagen en een modulaire

project, de beleving ofwel de emotionele of cultuurwaarde, en de duurzaamheid. Voor elk van die parameters moet het niveau zo hoog mogelijk stijgen, en dat tegen een zo laag mogelijke Total Cost of Ownership, meteen de vierde parameter en onze noemer. Onze kennis van die vier parameters willen we, specifiek voor onze marktsegmenten, verhogen. Op basis daarvan kunnen we dan het prestatieniveau van onze projecten op een aantoonbare manier verbeteren. Zo ontstaat er een link tussen het kwaliteitssysteem en onze R&D. Let wel, het gaat om een uiterst complex gegeven. Alle parameters interfereren met elkaar, zodat elke wijziging van de ene consequenties heeft voor de andere. Maar het vormt een kader, ook voor mogelijke samenwerking met externe partijen. Zo leggen we contacten met de academische wereld om onder andere suggesties voor thesissen aan te reiken of gezamenlijke onderzoeksprojecten op te zetten om de relaties tussen een bepaald aspect van de parameters te verhelderen, bv. binnen een ziekenhuisomgeving de relatie tussen daglicht, beleving, opwarming, investering- en onderhoudskosten et cetera.”

structuur die gekoppeld is aan de gas- en andere energieleidingen om een maximaal flexibele inrichting mogelijk te maken.

08. Nieuwbouw Welzijnsbureau voor het OCMW van Leuven. Het gebouw van vijf verdiepingen heeft een transparante sokkel voor de centrale ontmoetings- en onthaalruimte met ontvangstbalie en informatiewand. Een open trap voert naar de ontvangstlokalen. De andere verdiepingen herbergen werkplekken en een apart bereikbare multifunctionele ruimte.

Geen fusie zonder een goede verstandhouding Tot slot benadrukken onze gesprekspartners de noodzaak van de menselijke factor in een fusie van architectenbureaus. “Die klik is noodzakelijk in alle fases van het proces. Als er bij de eerste gesprekken geen persoonlijke fit

is, kom je nooit tot werkbare afspraken.

Maar ook bij de implementatie binnen beide organisaties blijft het een must.

In feite kan je ons een beetje vergelijken met politieke partijen met elk hun eigen achterban. Wij moeten verantwoording afleggen ten overstaan van onze medewerkers op het ogenblik dat ze met de praktische consequenties van de fusie worden geconfronteerd.

Soms ontstaan er fricties als je mensen vraagt om van positie te veranderen, of als we beslissen dat er voortaan op een bepaalde manier zal worden gewerkt, wat van de ene groep een grotere aanpassing vergt. Mensen zijn daardoor wel eens teleurgesteld of stellen zich vragen. Op dat ogenblik moet je over de nodige ruimte beschikken om, waar nodig, terug te koppelen en een nieuw evenwicht te zoeken. Dat lukt alleen als je op het niveau van de top op één lijn zit. Gelukkig is het enthousiasme bij alle medewerkers groter dan de vragen die ze zich stellen. De opportuniteit om samen te kunnen werken aan reële projecten weegt zwaarder door dan bv. de vraag waar ze zullen werken aan een gezamenlijke kandidatuurstelling en in welke taal dat zal gebeuren. In de praktijk zien we dat die laatste vraag zich vanzelf oplost. Nederlands, Frans, Engels, zelfs Spaans, het wijst zichzelf op zeker ogenblik uit.” u www.archipelago.be u www.ar-te.be u www.baev.be Door Colette Demil & Staf Bellens DIMENSION

vormt voor onderzoek & ontwikkeling.

Voor de evaluatie van onze beoogde kwaliteit en voor de manier waarop we over die kwaliteit communiceren met opdrachtgevers en stakeholders, hebben we tijdens onze strategieoefening en de fusiefase een relatief controleerbare en meetbare formule ontwikkeld.

We trachten vier parameters van een quotiënt in kaart te brengen. Voor de teller zijn dat de programmatie, zeg maar het functionele aspect van een

13

PROJECT

01

02

Architecturale zonwering brengt gevel Livingstone tot leven Voor de herbestemming van het voormalige DVV-hoofdkantoor in Brussel, dat ‘Livingstone’ werd gedoopt, ging architectenbureau Archi 2000 in zee met Duco Ventilation & Sun Control. Archi 2000 koos resoluut voor duurzame en architecturale opties, en opteerde voor Duco als partner voor het project. Dit resulteerde in een prachtig gebouw en een inspirerend voorbeeld voor tal van renovatieprojecten.

H

DIMENSION

et renovatieproject kaderde in de ambitie om de woonfunctie terug te brengen in overtollige kantooroppervlakten. Het architectenbureau koos ervoor om het uitgesproken horizontale karakter in de bestaande gevel te behouden, maar om het complex in twee delen op te splitsen. Ongeveer 17.000 m2 fungeert als woningbouw, gegroepeerd in vier woonblokken. Dit gedeelte herbergt een pub, een supermarkt, een postkantoor, en 122 appartementen. De zakelijke strakheid van de kantooromgeving werd op een duurzame en functionele manier omgebouwd naar een open, aangename leefomgeving, met oog voor esthetiek. Bovendien is het er in de winter, maar vooral in de zomer, aangenaam vertoeven. Archi 2000 en Duco tilden het renovatieproject naar een hoger niveau. In het hoogste woonblok werd er geopteerd voor de implementatie van Duco’s architecturale zonwering tussen de witte stroken in plaats van cementvezelplaten. Hierdoor ontstaat er een comfortabel binnenklimaat, en krijgt dit woonblok een unieke toets tegenover de rest van het gebouw. Bij toepassing van

14

buitenzonwering is een optimaal evenwicht tussen voldoende daglicht, het bewaren van het zicht naar buiten, én een efficiënte afscherming van de zonnestralen, cruciaal.

Perfect samenspel tussen hout en aluminium De keuze viel op DucoSlide Wood met mobiele, houten lamellen in een aluminium kader, ingegeven door de esthetische meerwaarde die de onzichtbare bevestiging van de lamellen binnen het kader aan de gevel geeft. Hierdoor krijgt het hout ruimte voor speling en is de kans op vervorming nihil. De combinatie met de duurzame, veerkrachtige houtsoort Western Red Cedar, het lichte gewicht en de beperkte schuifpaneeldikte van DucoSlide Wood maakt het plaatje compleet. Deze beperkte dikte was noodzakelijk om twee panelen achter elkaar te kunnen plaatsen. Dit geeft de gevel een zekere dynamiek waardoor het gebouw tot leven komt.

ping verweven in de constructie, zijn functioneel én esthetisch. “Dit type zonweringsysteem, met zijn minimalistische bevestigingsmessen en eenvoudig bevestigingssysteem, past naadloos in het architecturale concept. Net als de manier waarop de luifel aan zijn uiteinde verdunt met de inclinatiehoek van de lamellen”, aldus Archi 2000. “De lichtgrijze kleur van de DucoSun Ellips 150 zorgt voor lichtweerkaatsing waardoor de lamellen mooi met de lucht integreren.” Beide zonweringsystemen zorgen ervoor dat zonnestralen niet rechtstreeks de binnenruimte van het hoogste woonblok van Livingstone kunnen opwarmen. Met K- en E-waarden van respectievelijk 30 en 70 is het gebouw performant op het vlak van energieverbruik. u www.duco.eu Door Philip Declercq | Foto’s: Duco

01. DucoSlide Wood met mobiele, houten lamellen in

Esthetische terrasoverkapping

een aluminium kader.

Ook de ellipsvormige lamellen van de DucoSun Ellips 150, als terrasoverkap-

02. De ellipsvormige lamellen van de DucoSun Ellips 150, als terrasoverkapping verweven in de constructie.

DucoTronic System De ULTIEME vorm van natuurlijke ventilatie

LAAGSTE REDUCTIEFACTOR IN DE MARKT FREDUC, VENT TOT 0,35

DE STILSTE ÉN SLIMSTE AFVOERBOX VAN EUROPA

CO2 GESTUURDE TOEVOER

We inspire at www.duco.eu

31/03/16 13:33

® Geregistreerd handelsmerk - een HunterDouglas® product

20121219_Dimension_liggend.indd 19

Grill Systeem

Natuurlijke uitstraling, uitstekende akoestiek

Massief Houten Grill Plafondsysteem Het gecertificeerde brandstabiele plafond bestaat uit massief houten latten die onderling gefixeerd worden door speciale deuvels. Door het open karakter, ruime keuze aan houtsoorten, afwerkingen en vrijheid in maatvoering zijn er tal van mogelijkheden voor de uitstraling van uw plafond. Daarnaast voldoet het plafond aan de strenge eisen op gebied van brandstabiliteit.

Hunter Douglas Belgium NV Industriezone E17/1080 – Dijkstraat 26 – 9160 Lokeren T +32 (0)9 340 44 66 - F +32 (0)9 340 44 86 - info@hunterdouglas.be - www.hunterdouglas.be

160859_Adv Linear Wood_205x132_NL.indd 1

Project : Volvo Retail Experience Product : Massief Houten Grill Plafondsysteem 8-25-20-55 Red Oak

11-04-16 16:14

JURIDISCH

JURIDISCH

Zeggen dat u als architect serieuze aansprakelijkheidsrisico’s loopt, is een open deur intrappen. Zelfs strafrechtelijk kan u aangesproken worden. Een bouwwerk optrekken in strijd met de vergunningsvoorschriften – hoe gering de afwijking ook moge wezen – is nu eenmaal een misdrijf. Dergelijke inbreuk kan uitmonden in een procedure voor de correctionele rechtbank.

O

nze jarenlange ervaring leert dat enige willekeur daarbij nooit ver weg is. Het volstaat dat uw bouwheer de pech heeft een rancuneuze buur te hebben: zo iemand durft een zelfs pietluttige overtreding al eens tot een halszaak te verheffen.

Wetend dat elke burger die schade lijdt in hoogsteigen persoon de strafrechtelijke procedure kan initiëren moge het gevaar meteen duidelijk zijn. Bovendien weet u ook dat de ene stedenbouwkundige ambtenaar de andere niet is... .

Kortom, ook de doorgaans consciëntieus handelende architect loopt het risico vroeg of laat eens voor de strafrechter gedaagd te worden.

Aansprakelijkheidsverzekeraar of rechtsbijstandsverzekeraar?

Indien dit doemscenario u overkomt rekent u wellicht op de bijstand van

uw verzekeraar. De praktijk leert echter dat verzekeraar(s) in dergelijke omstandigheden geregeld niet thuisgeven.

Verzekeraars in het meervoud omdat we in dit verband om te beginnen een onderscheid moeten maken tussen de beroepsaansprakelijkheidsverzekeraar enerzijds en de rechtsbijstandsverzekeraar anderzijds.

Uw beroepsaansprakelijkheidsverzekeraar zal slechts tussenkomen wanneer u, naast de strafrechtelijke vervolging, ook in schadevergoeding wordt aangesproken. Inderdaad, enkel wanneer de strafrechtelijke inbreuk schade veroorzaakt heeft én de schadelijdende partij zich ook de moeite getroost heeft om zich burgerlijke partij te stellen in de strafrechtelijke procedure zal uw beroepsaansprakelijkheidsverzekeraar moeten tussenkomen. Is er geen schade

of ageert de schadelijdende partij niet, dan zal uw beroepsaansprakelijkheidsverzekeraar dekking weigeren.

“Geen probleem”, denkt u. U hebt doorgaans immers ook een dekking rechtsbijstand onderschreven. Eén van de verkoopargumenten voor de facultatieve dekking rechtsbijstand is net de “strafrechtelijke verdediging”. Haast alle maatschappijen voorzien voor deze waarborg bovendien een fors verzekerd bedrag, dikwijls zelfs tot 50.000,00 euro.

Met dergelijke dekking op zak waant u zich – minstens wat betreft uw strafrechtelijke verdediging – gerustgesteld.

Dit is echter buiten de waard der algemene verzekeringsvoorwaarden gerekend.

De waarborg “strafrechtelijke verdediging” in de rechtsbijstandsverzekering: een lege huls?

Analyse van de verschillende op de markt aanwezige polissen leert dat de volgende uitsluitingen haast altijd terugkomen: I. Er is geen dekking voor misdaden en gecorrectionaliseerde misdaden, ook niet in geval van vrijspraak.

II. Voor alle andere (opzettelijke) misdrijven, zal de waarborg slechts toegekend worden indien de architect vrijgesproken wordt door een in kracht van gewijsde getreden gerechtelijke beslis- » DIMENSION

U wordt voor de strafrechter gedaagd: geeft uw rechtsbijstandsverzekeraar verstek?

17

JURIDISCH

sing (om andere dan juridisch-technische redenen (verjaring, procedurele redenen)).

I. De eerste klassieke uitsluiting vergt enige juridisch-technische uitleg. In ons Belgisch recht zijn er drie soorten misdrijven: misdaden (hof van assisen), wanbedrijven (correctionele rechtbank) en overtredingen (politierechtbank). Met deze kennis in het achterhoofd lijkt het logisch dat de misdaden, zijnde grosso modo de halsmisdrijven, van de dekking uitgesloten worden.

Toch kan ook u in het kader van uw normale beroepsuitoefening beticht worden van een gecorrectionaliseerde misdaad. Valsheid in geschrifte is immers ook een misdaad, die quasi altijd gecorrectionaliseerd wordt. Als u een plan indient dat niet helemaal de werkelijk bestaande toestand van het pand weergeeft, begaat u een valsheid. Idem dito indien u in een werfverslag aantekeningen aanbrengt die mogelijk niet geheel correct de werkelijkheid weerspiegelen.

Of nog wanneer u een factuur opmaakt op naam van een (rechts)persoon die niet de eigenlijke opdrachtgever is... .

Zeker wanneer u uiteindelijk vrijgesproken wordt, lijkt het niet correct dat dit zonder meer van de rechtsbijstandsverzekeringsdekking wordt uitgesloten. In deze hypothese zou minstens bedongen moeten worden dat u bij een latere vrijspraak alsnog dekking wordt verleend.

DIMENSION

II. De tweede uitsluiting, die standaard aangetroffen wordt in de polissen, is zonder meer te vergaand.

Dit geldt zeker voor die polissen die ‘alle andere misdrijven’ uitsluiten tenzij het uiteindelijk tot een vrijspraak komt. Zo geformuleerd worden zelfs de vele ‘onachtzaamheidsmisdrijven’ van de dek-

18

king uitgesloten. Ons recht staat nochtans bol van de verplichtingen die – ook bij loutere onachtzaamheid – strafrechtelijk gesanctioneerd worden. Dit geldt bijvoorbeeld voor de inbreuken op de stedenbouwwetgeving en de welzijnswetgeving. Het probleem stelt zich des te scherper nu u als architect niet eens de ‘eigenlijke’ dader hoeft te zijn van het misdrijf. Krachtens ons strafrecht kan u als ‘mededader’ vervolgd worden omdat u beweerdelijk nagelaten zou hebben de andere bouwactoren te controleren. Zo kan u mee vervolgd worden bij de miskenning van een vergunningsvoorwaarde terwijl het vaststaat dat de afwijking zelf hoe dan ook begaan werd door de aannemer, al dan niet in opdracht van de opdrachtgever én al dan niet met uw medeweten. U kan ook mee vervolgd worden bij een dodelijk arbeidsongeval terwijl het toch vaststaat dat het bijvoorbeeld de onderaannemer was die de veiligheidsvoorschriften van de ARAB-reglementering of het VGP niet naleefde.

Minstens zouden alle onachtzaamheidsmisdrijven onder de dekking moeten ressorteren. Het moge duidelijk zijn dat met de toevoeging van het woord ‘opzettelijke’ misdrijven ten dele wordt tegemoetgekomen aan deze terechte verzuchting. Alleszins betreft deze toevoeging hoegenaamd geen detail. Het verruimt de dekking wezenlijk.

Ook de voorwaarde dat er ‘slechts tussengekomen wordt bij een latere vrijspraak’ zet de bestaansreden van de polis zelf natuurlijk op de helling. Al was het maar omdat u de rechtsbijstand natuurlijk gekocht hebt om deze bijstand te genieten op het ogenblik dat u deze het meest nodig heeft, met andere woorden tijdens de strafrechtelijke procedure zélf. Zelfs de uiteindelijk – a posteriori – genoten tussenkomst zal ervaren worden als vijgen na Pasen.

Die polissen, die de op zich reeds vergaande uitsluiting nog menen te moeten verruimen met de toevoeging dat er evenmin tussenkomst is ‘bij een vrijspraak wegens verjaring of andere procedurele redenen’ zijn absoluut te mijden. Al was het maar omdat het in dergelijke gevallen nooit zal vaststaan of er uiteindelijk al dan niet een vrijspraak ten gronde zou gevolgd zijn: vooraleer de grond van de zaak aangevat kon worden, diende de strafrechter immers vast te stellen dat de strafvordering onontvankelijk was wegens de niet-naleving van enig procedureel voorschrift dan wel vervallen was wegens verjaring. Het lijkt mij toch niet meer dan correct dat u er als verzekerde van uit mag gaan dat uw eigen rechtsbijstandsverzekeraar ook het adagium huldigt dat u als verzekerde architect onschuldig bent tot uw strafrechtelijke schuld vastgesteld werd door een rechtbank.

Besluit Het lijkt ons gepast om uw rechtsbijstandsverzekeringspolis eens grondig na te kijken en – zo nodig – met de hulp van een professioneel onderlegde verzekeringsbemiddelaar een aanpassing van de polis te bedingen.

Door Gert Geerts, Advocaat-vennoot GSJ advocaten

Wij brengen uw ideeën tot leven

© 2016 VELUX GROUP ® VELUX EN HET VELUX LOGO ZIJN GEREGISTREERDE HANDELSMERKEN GEBRUIKT ONDER LICENTIE DOOR DE VELUX GROEP.

Modulaire lichtstraten door Foster & Partners en VELUX

VELUX innoveert en geeft nieuwe inzichten aan uw commerciële en institutionele projecten.

VELUX BIM Objects Snel, eenvoudig & nauwkeurig

DESIGN BETROUWBAARHEID SERVICE

Download ze nu op velux.be/modulairelichtstraten

PROJECT

WZC integreert naadloos in Brugse kloosteromgeving Het Brugse WZC Engelendale - waar de zusters Dominicanessen sinds 1865 huizen - is een collectief woonproject met een duidelijke visie op ouderenzorg. Onder het visionaire perspectief van de zustergemeenschap, en de impulsen van de vzw Volkswelzijn - de patrimonium vzw van CM Brugge - werd reeds eind vorige eeuw een toekomstvisie voor de site ontwikkeld. Inmiddels werd het - naar een ontwerp van Gino Debruyne & Architecten - tot WZC gerenoveerde klooster uitgebreid. De architecturale kwaliteit wordt bestendigd in de keuze van de gebruikte bouwmaterialen.

D

DIMENSION

e zusters hebben een lange traditie in de Brugse binnenstad en daarbuiten. Reeds begin jaren 90 werd ir.-architect Gino Debruyne geconsulteerd over de verdere toekomst van de site langs de Vlamingdam. Een gefaseerde aanpak stond voorop. De in aantal zusters slinkende gemeenschap wilde zo lang mogelijk blijven wonen in het (te renoveren) klooster. Bij eventuele nieuwbouw moest de opsplitsbaarheid van het geheel - met het oog op het inrichten van bijvoorbeeld een RVT - verzekerd zijn. Het bestemmingsplan van de stad Brugge liet hoger bouwen langs de Vlamingdam, en bijgevolg afbouwen naar de prachtige ruime tuin, toe. Toch opteerde de architect ervoor om het straatprofiel identiek te houden en de bouwhoogtes van de aanpalende panden te respecteren. In het tot WZC omgevormde klooster bleef de pandgang de centrale as waarrond onder meer de patio’s en de kamers werden geschikt.

20

Meanderende volumes In 2010 volgde de nieuwbouwfase op een aangekocht, aanpalend terrein in de Kapelstraat, een zijstraat van de Vlamingdam. Op dit langwerpige perceel kon de structuur van het klooster evenwel niet worden doorgetrokken. De hoofdingang - geënt op de kapel in het klooster - werd naar het midden van de verruimde site overgebracht. Omwille van akoestische redenen voorzag de architect de gang, met vergader- en ontvangstruimtes, aan de straatzijde, en niet meer rond de binnentuin. Intern werd het WZC opgedeeld in vier leefgroepen van 24 residenten. In dit inbreidingsproject werd verder geborduurd op de bestaande horizontale geledingen van gevels en ramen. Om het beoogde aantal kamers (96) te kunnen realiseren, creëerde de architect een sokkel met een ondergrondse parking.

Deze draagt 3 meanderende volumes met 2 bouwlagen en een dak -, een ste-

PROJECT

denbouwkundig unicum inzake zorgarchitectuur in de Brugse binnenstad. Net als de stadswoningen in de Kapelstraat plooien deze ‘slingerende’ volumes zich mee in het nieuwe binnengebied.

Groene geglazuurde stenen De nieuwbouw versterkt de architecturale kwaliteit van het bestaande klooster. Deze wordt contextueel bindend verdergezet in de keuze van de gebruikte bouwmaterialen. De architect opteerde voor dezelfde baksteen, de Terca Olm van Wienerberger, zij het niet langer klassiek gevoegd, maar in wildverband met een dunbedmortel. Op bepaalde strategisch uitgekozen plaatsen werden groene geglazuurde kopse stenen - eveneens van Wienerbergermakelij - in de gevels verwerkt. Deze op maat gemaakte geglazuurde stenen geven de gevels een zekere horizontaliteit.

Door hun glanzend effect leggen ze her en der een subtiel accent. Wat het dak betreft kreeg de nieuwbouw dezelfde Koramic Tegelpan 301 Rustiek als het gerenoveerde klooster aangemeten. u www.wienerberger.be u www.ginodebruyne.be Door Philip Declercq | Foto’s: Klaas Verdru

DIMENSION

Op bepaalde strategisch uitgekozen plaatsen werden groene geglazuurde kopse stenen in de gevels verwerkt.

21

PROJECT

Voet in het verleden - blik op de toekomst

BOGDAN & VAN BROECK - Kanaal Vervoordt r.e.

Op de site van een oude brouwerij langs het Albertkanaal ontstond een klein ‘dorp’. Oude silo’s en pakhuizen kregen een herbestemming als appartementsgebouwen. Het project biedt hoogwaardige alternatieven voor de villa in het groen op een boogscheut van Antwerpen. BOGDAN & VAN BROECK tekenden onder andere voor de “cubes”, woonblokken met units die niet zomaar appartementen genoemd kunnen worden.

DIMENSION

Axel Vervoordt, de bekende kunstverzamelaar en –handelaar, verwierf in 1998 een deel van het terrein net buiten het centrum van Wijnegem. Oorspronkelijk bedoeld om er een deel van zijn meer dan 13.000 antieke voorwerpen op te slaan, groeide het idee om de site om te vormen tot een residentiële plek. De gebouwen van wat ooit de grootste moutverwerker van Europa was, werden niet enkel omgevormd tot woningen. Ook ondersteunende functies gericht op voeding (cateringdiensten, een restaurant, een bakker en een kruidenier) en op gezondheid (een dokter, een tandarts en wellness) kregen er een plaats.

Het nieuwe museum van de Vervoordt Foundation zal voor een culturele injectie zorgen. Jens Aerts werd aangezocht om een masterplan op te stellen.

BOGDAN & VAN BROECK, Stéphane Beel Architects en COUSSÉE & GORIS

22

architecten werkten samen het masterplan uit en namen elk een deel van de architectuur voor zich, terwijl Michel Desvigne als landschapsarchitect werd aangesteld.

Bestaande gebouwen werden gesaneerd en nieuwe volumes toegevoegd. Stéphane Beel Architects vormde de beeldbepalende silo’s om tot appartementen.

Van de acht hoge betonnen silo’s werden de twee minst zichtbare afgebroken en vervangen door grotendeels beglaasde volumes met een vierkant grondplan.

Hierdoor ontstonden op elke verdieping twee woningen die naast drie ronde, vrij gesloten kamers een lichtrijke leefruimte hebben. Ernaast werd een even hoog bouwvolume opgetrokken. Binnen dat rechthoekig grondplan kwam naast ruime appartementen ook de verticale circulatie die eveneens de ‘silowoningen’

bedient. COUSSÉE & GORIS architecten ontdeden de oude magazijnen van hun aanbouwsels en bekroonden ze met penthouses. Die staalstructuur bovenop met dicht opeen staande kolommen contrasteert mooi met het bestaande bakstenen volume met karakteristieke spitsbogen. Volgens dezelfde beeldtaal als de loggia’s bouwden ze ook een volledig nieuw volume bovenop een betonnen plint.

BOGDAN & VAN BROECK namen de rest van het project voor hun rekening. De ondergrondse parkeergarage in twee lagen met daarop vier ‘cubes’ (woonblokken) en de werkplaatsen zijn van hun hand. De woonblokken werden in het gebied tussen de pakhuizen en het kanaal ingeplant. Ze staan relatief dicht bij elkaar, maar toch voelt dit nergens benepen aan. De gebouwen raken el-

PROJECT

kaar bijna op de hoeken waardoor er mooi geproportioneerde buitenruimtes ontstaan. Deze ruimtes zorgen voor doorzichten naar het Kanaal en worden bijgevolg, net zoals de leefruimtes van de woongelegenheden, ‘rooms with a view’. De vorm van de vier appartementsgebouwen wordt in een iets lagere versie verdergezet in de volumes van de werkplaatsen aan de rand van het terrein. Deze twee blokken, in bovenaanzicht schuin afgesneden, werden in een laag zwart volume met hellend dak geschoven. De werkplaatsen vormen de (geluids-)buffer voor de aanwezige industriële activiteit langs het kanaal.

BOGDAN & VAN BROECK ontwikkelden een nieuwe woontypologie door verschillende duplexen te schakelen. Het resultaat zijn woonunits die twee of drie façades hebben. Hierdoor heeft elke woning zichten op het kanaal, de oude gebouwen en de buitenruimtes. Elke bewoner kan zo genieten van voldoende zonlicht en groen. Iedere woning heeft bovendien een dubbelhoge ruimte met een vierenhalf meter hoog vouwraam dat volledig opengezet kan worden. Zo wordt de leefruimte omgevormd tot een inpandig terras. De ruimtes van de woning zijn volledig betrokken op deze loggia’s.

Hout als gevelmateriaal

DIMENSION

Hout als gevelmateriaal komt een aantal keren terug. Bij de hedendaagse toevoegingen van Stéphane Beel Architects kreeg het een witte laag, bij COUSSÉE & GORIS architecten behield het zijn natuurlijke kleur. BOGDAN & VAN BROECK kozen voor gebrand hout voor de werkplaatsen. De Nederlandse firma Zwarthout, die het hout leverde, baseert haar procedé op Shou Sugi Ban (gebrande cipres), een traditionele Japanse techniek waarbij naaldhout aan één zijde gebrand wordt. Van oudsher deed men dit »

23

PROJECT

level +5 level +4

level +3 level +2

level +1 level 0

DIMENSION

door drie planken tot een schoorsteen samen te binden en onderin een vuurtje te stoken. In Japan werd het hout geschroeid als brandpreventie. De koollaag werkte brandvertragend en beschermde zo de houten huizen. Bovendien vormt het ook een goede bescherming tegen ongedierte en schimmels. In Wijnegem werd gekozen voor Naoshima Douglas/ Lariks waarbij het in dosse gezaagde hout diepgebrand werd. De zwarthouten balkjes omhullen het volledige volu-

24

me, inclusief het dak. De in totaal bijna twaalf kilometers hout werden op het regelwerk gemonteerd door verzonken rvs-schroeven met zwarte kop aan de zijkanten van de latten.

De koollaag van de houten latten veroudert in de loop der jaren en krijgt een fraai patina. Het past binnen de filosofie die het hele project tekent. Materialen zijn zo gekozen dat ze mooi verouderen, zoals de kaleilaag op de gevelstenen van

de ‘cubes’. Zelfs in de parking werd het gebruikelijk gepolierde beton vervangen door een ruwere variant waardoor het gebruik letterlijk sporen na zal laten.

Door het harmonieus samengaan van oud en nieuw kijkt dit hedendaagse project met respect naar het verleden. Door te kiezen voor een densere manier van wonen richt het ook resoluut zijn blik naar de toekomst.

Door Arnaud Tandt | Foto’s: Tim Van de Velde

ARCHITECTURAL VERTICAL ALUMINIUM FACADE SYSTEM De ALINEL systeembenadering werd ontwikkeld met uitdrukkelijk oog voor details, zoals hoeken en raamaansluitingen. ALINEL is een totaalsysteem, een volledig uitgewerkte samenstelling voor de bekleding van zowat elk denkbaar oppervlak.

ALINEL omvat een reeks van 8-10 profielen per type profiel.

Samen vormen ze een uniek en gepatenteerd systeem. Een slimme manier waarmee de profielen onzichtbaar bevestigd zijn en op een inventieve manier in elkaar schuiven, waardoor ze zich aanpassen aan elk oppervlak.

Design: Dit is Belgisch !

ALINEL Type A : Unieke verticale symmetrische en blokvormige lijnen

ALINEL Type C : Unieke verticale symmetrische en blokvormige lijnen, variatie in diepte

ALINEL Type D : Koelribachtige vinnen

VLAKKE

PLATDAKVENSTERS VAN FAKRO: prachtig design en uitstekende thermo-isolerende waarden

ALINEL NV

info@alinel.be

www.alinel.be

StoColor Dryonic De gevelverf voor droge gevels in recordtijd.

Geïnspireerd door de woestijn.

Net zoals het schild van de woestijnkever heeft ook de StoColor Dryonic-verf een hydrofoob-hydrofiele microstructuur. Deze unieke structuur garandeert een snelle droging van het oppervlak, en op een droog oppervlak maken algen en schimmels geen schijn van kans.

Meer info? www.sto.be

006057fr_BE_205x132mm_01_2016.indd 7

07.04.2016 13:46:34

elke CENTIMETER telt Ontdek N70.

Met zijn exclusieve lengte van 24 cm en diepte van 7 cm is hij langer en slanker dan zijn vriendjes. En dat telt!

N70 is beschikbaar in 2 diktes van 4 en 5 cm. meer architecturale vrijheid meer karakter meer isolatie minder mortel minder ruimteverlies minder milieubelastend

Ontmoet hem op www.nelissen.be/N70

N70/4

N70/5

±240x70x40

±240x70x50

Kiezelweg 460 I B-3620 Kesselt (Lanaken) I + 32 12 44 02 44

PROJECT

Exclusieve domotica voor het Kasteel van Bleid 01

In de weidse vlakten van het Pays de Gaume - gelegen tussen de Ardennen en de Elzas bevindt zich het dorpje Bleid, een deelgemeente van Virton. Recent werd het plaatselijke kasteel, dat dateert uit de 17e eeuw, compleet gerenoveerd en uitgerust met de modernste technieken waaronder het MyHOME domoticasysteem van BTicino.

02

Complete integratie van domotica In samenspraak met de architect opteerde de bouwheer - op basis van een studie van BTicino - ervoor om het MyHOME domoticasysteem van BTicino

te laten installeren. Installateur Dany Marchal uit Aarlen, die hiervoor de vereiste opleidingen volgde bij BTicino en alle aspecten van het systeem beheerst, zette de installatie volledig op punt.

“Ik had reeds enkele MyHOME projecten uitgevoerd bij klanten. Daarbij is de installatie- en gebruiksvriendelijkheid van het systeem mij opgevallen.

Het betreft een volledig geïntegreerde oplossing van éénzelfde fabrikant, wat de installateur de mogelijkheid biedt om de klant een optimale service te geven.” Met het domoticasysteem kunnen alle technische functies van de woning geautomatiseerd worden. “In dit project betreft het onder meer het intelligente beheer van de verlichting, de videobewaking, de touchscreens… . Ook de ventilatie-units die op de zolderruimte werden geïnstalleerd, worden via MyHOME bestuurd. Wie voor dit systeem kiest, kan ook de touchscreens, schakelaars en stopcontacten in de exclusieve Axolute afwerking laten uitvoeren”, aldus David Pirson van Legrand Group.

Discrete led-strips Gezien de vrij grote afstanden en de be-

nodigde bekabeling volstond één enkel elektrisch verdeelbord niet en dienden, verspreid over het gebouw, een vijftal decentrale schakelkasten te worden voorzien. Vooral in het oude gedeelte van het gebouw diende de installateur zeer omzichtig te werk te gaan om eventuele beschadiging te vermijden.

Zo wou de bouwheer in de oude dakbalken op de zolderverdieping - waar het wellnessgedeelte is ondergebracht - discrete sfeerverlichting door middel van led-strips laten installeren. Op termijn wordt ook de aanleg van een zwembad en een bijhorend badgebouw gepland.

De functionaliteit van het MyHOMEsysteem zal dan ook naar deze installaties kunnen worden uitgebreid. u www.bticino.be Door Philip Declercq | Foto’s: Legrand Group

01. Touchscreens, schakelaars en stopcontacten in de Axolute exclusieve afwerking van BTicino.

02. De buitenpost videobewaking is aangesloten op MyHOME-systeem.

DIMENSION

H

et kasteel van Bleid - oorspronkelijk een vierkantshoeve met een lange historiek - werd in de jaren 60 aangekocht door een bekende Luxemburgse familie. In de loop der decennia werden de hoevegebouwen afgebroken en bleef enkel het woongedeelte behouden. Recent liet één van de kleinzonen een grondige renovatie doorvoeren, waarbij enkel de buitenmuren overeind bleven. De structuur van het gebouw werd grondig gewijzigd: van de vele kleine ruimtes op het gelijkvloers en op de verdiepingen werden grotere leefruimtes en slaapkamers gemaakt.

Het bestaande gebouw, dat drie bouwlagen telt, werd uitgebreid met een nieuwbouw. Deze telt 2 bouwlagen en voorziet in onder meer een ruime keuken en dito slaapkamers. In het vernieuwde kasteel van Bleid werd zowel op het gelijkvloers als op de verdiepingen vloerverwarming geïnstalleerd.

27

PROJECT

RenovActive voorbeeldwoning in de steigers 3D-simulatie

NA

Met RenovActive lanceert de VELUX Groep haar eerste klimaatrenovatieconcept in België. Hierbij gaan gezondheid en welzijn – dankzij een aangenaam binnenklimaat – hand in hand met meer energieefficiëntie en een positieve milieu-impact. Momenteel passen VELUX en enkele partners, producenten van bouwmaterialen, dit betaalbare en reproduceerbare renovatieconcept toe op een bestaande woning, eigendom van de Anderlechtse Haard.

H

et ‘Active House’ concept van VELUX biedt een bijzondere combinatie van drie dimensies: comfort, energie en omgeving.

Met RenovActive heeft de Deense fabrikant nu ook een renovatieconcept dat focust op maximale daglichttoetreding en thermisch comfort het hele jaar rond. Hierbij zorgen een hybride ventilatiesysteem en geautomatiseerde vensters voor optimale binnenlucht en wordt oververhitting voorkomen dank-

zij ventilatiekoeling. De energie-efficiëntie van het concept blijkt uit actuele ramingen: de netto-energievraag voor verwarming is laag en er wordt weinig primaire energie verbruikt. Zo heeft het huis in Anderlecht een geraamde nettoenergiebehoefte voor verwarming van 25 kWh/m², opmerkelijk voor dit type renovatie. Het geraamde primaire energieverbruik bedraagt 76 kWh/m², de Kwaarde 27 (< 40), het E-peil 34 (< 70), en oververhitting 3604 (<6500Kh). Het ge-

DIMENSION

VOOR

28

bruik van (drie)dubbele beglazing zorgt voor een gepaste isolatie van de woning.

Er wordt enkel hernieuwbare energie aangewend. Dankzij het (her)gebruik van goed gekozen materialen en de installatie van milieuvriendelijke systemen is de milieu-impact van RenovActive beperkt.

Betaalbaar en reproduceerbaar Wat met de financiële haalbaarheid van het VELUX renovatieconcept? De

kostprijs is afgestemd op het begrotingskader van de Brusselse maatschappijen voor sociale huisvesting en de Europese richtlijn betreffende de energieprestaties van gebouwen. Voor 50 dergelijke renovaties is de kostprijs voor het reproduceren met RenovActive lager dan het begrotingskader voor de reproductie van sociale woningen. Het VELUX renovatieconcept, op grote schaal toepasbaar op het gebouwenbestand in Europa, kan financieel en technisch worden gekopieerd. Het concept voor woningen met 2 en 3 gevels is eenvoudig toepasbaar op andere gebouwen van hetzelfde type. Volledig, of beperkt tot enkele specifieke elementen uit het concept. Denk aan het creëren van een licht- en luchtschacht door het plaatsen van een centrale open trap met VELUX INTEGRA®-vensters erboven, die automatisch openen en sluiten. Door die combinatie van trap en vensters ontstaat een schoorsteeneffect voor ventilatie, en komt het daglicht ver in de woning. Andere mogelijke elementen zijn o.m. het hybride ventilatiesysteem, de zonwering, de verwarming, en de isolatie. In de lente van 2016 opent RenovActive één jaar zijn deuren om het grote publiek te tonen dat renoveren ook kan op een betaalbare manier die de levenskwaliteit ‘duurzaam’ verhoogt. Nadien wordt het huis van de Anderlechtse Haard verhuurd aan een gezin dat op de wachtlijst staat voor een sociale woning. De VELUX Groep zal het energieverbruik opvolgen en nagaan hoe het woningontwerp het dagelijkse leefpatroon van de bewoners beïnvloedt, met de bedoeling zo belangrijke kennis aan te reiken over hoe een renovatie best kan worden aangepakt.

EEN SOLIDE BESCHERMING VOOR EEN STEVIG BEROEP

AiNB wordt ondersteund door:

u www.renovactive.velux.be Door Philip Declercq | Foto’s: Velux

www.hansgrohe.be

3D-simulatie

NA www.nmc.be

www.potierstone.be

www.ainb.be

PROJECT

Compacte, uitstekend geïsoleerde en budgetvriendelijke woning

Deze ‘rode diamant’ is een compacte en budgetvriendelijke woning ontworpen door architect Bert Stals, die er met dit project in slaagt om een even opvallend als speels verticaal volume met een open grondplan te creëren.

H

et perceel bevindt zich in een nieuwe verkaveling van vier loten in een straat met vooral landelijke bebouwing. De minder gunstige oriëntering van de woning (het zuiden ligt aan de straatzijde) wordt goedgemaakt door de bosrijke omgeving.

Juiste materiaalkeuzes

DIMENSION

De eigenaar had een standaard woonprogramma voor ogen, maar niet in een klassieke vormgeving of indeling. De architect beantwoordt aan die wens door de nogal grillige maar bovenal compacte vorm van de woning, die meteen in het oog springt. Bovendien krijgt elke functie door die compactheid de nodige oppervlakte zonder vierkante meters te verkwisten.

Alle materialen en hun verwerkingsmethodes werden daarom zowel functioneel als budgettair afgewogen tegen hun alternatieven.

Concreet betekent dit dat de bouwheer

30

vooral in de inrichting wat vaker voor basismaterialen en –uitrusting koos. In de ruwbouw, die definitief is, opteerde hij eerder voor materialen die een trapje hoger staan. Zo voldoet de woning op het vlak van isolatie- en energienormen, dankzij regelmatig overleg met de EPB-verslaggever, ruimschoots aan alle eisen. Het platte dak kreeg 18 centimeter isolatie in plaats van 20, omdat dit zo goed als geen verschil bleek te maken.

Specifiek werd Eurothane Bi-4 isolatie van Recticel Insulation toegepast, en dit in 2 lagen van 9 cm. Wat bespaard werd met een dunnere gevelsteen van 7 centimeter werd geïnvesteerd in een dikkere isolatielaag in de gevel. Hier werd gekozen voor Eurowall spouwisolatieplaten van Recticel Insulation met dikte 14 cm. Verwarmen gebeurt met een gascondensatieketel en vloerverwarming, ventileren met een C+-systeem. Voor het buitenschrijnwerk werd gekozen voor een beter isolerend profiel, eerder dan voor driedubbel glas.

beperkt budget mag dus zeker geen rem zijn op de keuze of de detaillering van de architectuur: een bijzondere woning met een unieke woonbeleving bouwen voor een beperkt budget is zeker mogelijk, als je het maar compact houdt en de juiste materiaalkeuzes maakt.

(Fotograaf: Yannick Milpas – At home publishers. Dit is één van de projecten uit het boek ‘buitengewoon & betaalbaar bouwen’, uitgegeven bij Lannoo en At home publishers.) u www.recticelinsulation.be

Unieke woonbeleving Het is duidelijk dat dit project het resultaat is van een mooie samenwerking waarbij de bouwheer meedacht in de zoektocht naar oplossingen, ook wat betreft de isolatie. Door open te staan voor vernieuwende ideeën zorgde hij er mee voor dat de architect zijn stempel kon drukken op dit maatproject. Een

Wat bespaard werd met een dunnere gevelsteen van 7 centimeter werd geïnvesteerd in een dikkere isolatielaag in de gevel.

We make your sectional door invisible

Inspiratie en advies op www.cre-8-ive.be en in onze concept store Een garagepoort van CRE-8-IVE by L-DOOR verdwijnt in de gevelbekleding en geeft de woning een unieke uitstraling. Bouwheer en architect kunnen bij L-DOOR terecht voor het volledige traject. Van creatief idee tot perfecte afwerking. De garagepoort en gevel kunnen gerealiseerd worden met een brede waaier aan gevelbekledingsmaterialen van gerenommeerde fabrikanten. Belgisch design op maat.

WARMTEPOMPTECHNIEK

Duurzaam verwarmen zat nog nooit zo goed.

Met onze warmtepompen bespaar je tot 40% op energie, nooit op comfort.

Duurzaam verwarmen? Met de warmtepompen van Mitsubishi Electric zit je altijd goed. Of je nu bouwt of renoveert, dankzij de vooruitstrevende technologie bespaar je op energie en win je aan warmtecomfort.

Bovendien geniet je van 1 maart tot 31 augustus 2016 bij aankoop van een Ecodan of Hyper Heating warmtepomp van een extra voordeel: een cashbackkorting tot â&#x201A;Ź 420.

CASHBA

CK

TOT â&#x201A;Ź 42 0 www.mitsubishi-electric.be www.warmtepomp.be

STAD IN DE KIJKER

Burgemeester Johan Vande Lanotte - Oostende

DIMENSION

© Studio Dann

“Oostende is de kleinste grootstad van West-Europa”

32

STAD IN DE KIJKER

Hoe evalueert u de staat van de stad vandaag?

Burgemeester Johan Vande Lanotte: “Met een gemengd rapport. Aan de positieve zijde plaats ik met plezier het openbare domein. De afgelopen twintig jaar hebben we continu geïnvesteerd in de vernieuwing van de zeedijk, straten, pleinen, fonteinen, fietspaden, het vrij grote Maria Hendrikapark en andere publieke plekken. Die inspanningen gaan onverdroten verder, want er zijn nog altijd straten aan een opfrisbeurt toe. Gezien die lange periode mogen we over enkele jaren, als alles is afgerond, opnieuw beginnen. Dat geeft aan dat de in te lopen achterstand heel groot was.”

“Een tweede onderscheiding claim ik voor de uitstraling van de stad door middel van sociaal-culturele en sportieve evenementen en activiteiten. Vooral de laatste twaalf jaar mochten we veel in cultuur investeren, onder andere in de bibliotheek, het museum en niet te vergeten Cultuurcentrum De Grote Post, een prachtige renovatie die uitstekend functioneert. Ook het culturele aanbod is voortreffelijk, met Theater Aan Zee, Vrijstaat O, het Klein Verhaal en andere initiatieven die werken als een magneet.”

“Een zwak cijfer moet ik toekennen aan de huisvesting. Een deel van ons woningenbestand, zowel huizen in oudere arbeiderswijken als appartementsblokken die net na de Tweede Wereldoorlog werden opgetrokken, is verouderd en geraakt heel moeilijk gerenoveerd. De

veelal oudere eigenaars investeren niet meer in hun eigendom, waardoor de kwaliteit gestaag achteruit boert. Die manke woonkwaliteit trekt een minder vermogend publiek aan, waardoor je een concentratie krijgt van mensen met een laag inkomen die in of op de rand van de armoede verkeren. De nieuwe jobs die de voorbije jaren werden gecreëerd, komen niet de stad maar de randgemeenten ten goede. Onze hoge werkloosheidsgraad valt rechtstreeks te linken aan het huisvestingsprobleem, dat ook een ernstige rem vormt om jonge gezinnen aan te trekken.”

Wat kunt en wilt u daaraan doen?

Johan Vande Lanotte: “Op het vlak van de energieprestaties van woningen hebben we fikse inspanningen geleverd via EOS, de stadsdienst die instaat voor energiescans, isolatieadviezen en energieleningen. Dankzij die voortrekkersrol hebben we tot pakweg 3% van het woningenbestand bereikt. Maar dat verhaal is niet kopieerbaar naar renovatie, die veel grotere financiële investeringen vergt. Je moet de huisvesting hernieuwen, maar dat is een werk van heel lange adem en extreem moeilijk als je grote sociale problemen wilt vermijden. Achter al die verkommerde gevels wonen mensen, zodat je niet zomaar alles tegen de vlakte kunt gooien. Sinds een tijd controleren we systematisch alle woningen met meerdere bellen. Dikwijls zijn die op een weinig verantwoorde manier en zelfs zonder de vereiste vergunning

opgedeeld. Stedenbouwkundig sta je als stad zwak. Als de bouwovertreding langer dan vijf jaar geleden is begaan, kan je geen herstelvordering instellen, tenzij de veiligheid in het gevaar is of de buren juridisch optreden tegen het bouwmisdrijf. Sinds 1 april jongstleden zijn we als gemeente ontvoogd, wat ons hopelijk extra wapens in handen kan geven. We zien trouwens al een bescheiden impact van onze inspanningen. In het schepencollege worden er geregeld bouwvergunningen goedgekeurd waardoor een opdeling ongedaan wordt gemaakt.”

Een stad van alleen maar rijken of armen?

Huisvesting betekent ook woongelegenheden creëren. Hoe staat het daarmee?

Johan Vande Lanotte: “Ons woonplan zet in op 3.000 extra woningen in tien jaar, waarvan 1.000 eengezinswoningen. Halfweg zitten we op 1.170, maar er volgen nog enkele grote projecten.

We zitten met één groot manco: onze bouwgrond is op. In ons woonplan bis hebben we nog een twaalftal kleinere en financieel risicoloze projecten gedefinieerd die het stadsbestuur zal uitwerken in samenwerking met het Stadsatelier (met als voorzitter waarnemend Vlaams Bouwmeester Stefan Devoldere, n.v.d.r.) en via wedstrijden in de markt kan zetten.”

Waarom een Stadsatelier?

Johan Vande Lanotte: “Het Stadsatelier moet de grote projecten die op ons afkomen in kwalitatief goede banen leiden en mee nadenken over de opportuniteit van hoogbouw. Op sommige plekken zullen we hoogbouw toelaten, tenzij wij er ons bij neerleggen dat we over 20 jaar 10.000 inwoners minder zullen tellen.

De oude norm van acht of tien bouwlagen valt niet langer aan te houden, ook al omdat je dan overal effectief zoveel bouwlagen kreeg. Hoger bouwen moet kunnen, op voorwaarde dat je meer open ruimte integreert. Het pleidooi » DIMENSION

In Oostende wordt het vuur onder politieke discussies altijd wat heter gestookt en heeft de kritiek venijniger weerhaken. Om maar enkele issues op te diepen: de stad is verloederd, mooie enclaves worden gereserveerd voor vermogende tweede verblijvers, de stadskas duikt meer in het rood dan de Noordzee diep is en het erfgoed gaat in ijltempo tegen de vlakte. Net voor hij de sleutels van de stad en dus de macht - “symbolisch” nuanceert hij, in een register tussen ernst en zwans - aan prins Carnaval overhandigde, maakte burgemeester Johan Vande Lanotte tijd voor zijn visie op de stad waar zijn partij al twee decennia de grootste is.

33

STAD IN DE KIJKER

01

van sommige ontwikkelaars om oude appartementsgebouwen te vervangen door kwaliteitsvolle nieuwbouw was misschien wat overenthousiast, maar er is niets mis mee om drie oude gebouwen te kopen, te slopen en te vervangen door één nieuw gebouw met veel open ruimte. Alleen moet je vermijden dat je een nieuw gebouw krijgt en dat twee van de drie oude gebouwen overeind blijven.

Ook de opmerkingen over het probleem van de mede-eigendom snijden hout.

Een of twee onwillige mede-eigenaars kunnen vandaag broodnodige renovatiewerkzaamheden onmogelijk maken.

De wet is aan aanpassing toe, maar de geesten rijpen traag. Een wetswijziging zou dan wel moeten garanderen dat de vereniging van mede-eigenaars het appartement moet kopen als een mede-eigenaar de door een meerderheid opgelegde investering niet kan of wil opbrengen.”

Een verwijt dat steevast terugkeert, is dat de nieuwe woonontwikkelingen in Oostende gereserveerd zijn voor de happy few.

DIMENSION

Johan Vande Lanotte: “Dat is pertinent onjuist. Als we het totale pakket aan nieuwbouwwoningen bekijken, is dat zeker niet voorbehouden voor rijke eigenaars. Ook in de ontwikkeling op de Oosteroever gaat het gros van de woningen naar mensen die in Oostende wonen of komen resideren, niet naar tweede verblijvers. Men grijpt telkens weer naar dezelfde prestigeprojecten om zijn gelijk te halen. Bovendien worden projecten aangehaald die niet zijn gerealiseerd, zoals The White op de site van

34

het Mediacenter en de ontwikkeling van de Hotelschoolsite. Zo wordt de foute indruk gewekt dat exclusieve projecten de dominante bouwvorm zijn in Oostende.”

“Mensen zijn ook ten onrechte van oordeel dat er hier veel wordt gebouwd, terwijl wij de minst bouwlustige gemeente van de hele kust zijn. Jammer genoeg, want om ons verouderd woningenbestand te vernieuwen zouden we veel meer moeten bouwen. Maar omdat appartementen in de woonwijken verboden zijn, verrijzen zij allemaal langs de invalswegen, waar er altijd volop activiteit is. Precies langs die wegen komen mensen de stad binnen. Zij passeren niet in pakweg de Vuurtorenwijk of het Westerkwartier, waar uitsluitend eengezinswoningen zijn en de bouwactiviteit nagenoeg nihil is.”

“Een ander probleem is dat bouwen geld kost. In Koekelare, waar mijn vriend Patrick Lansens burgemeester is, liggen de prijzen 30% lager dan hier. Toch beklagen zijn inwoners zich dat er daar alleen voor rijke mensen wordt gebouwd. Het is niet omdat wonen duur is, dat je uitsluitend voor de betere klasse bouwt.”

Kunt u met het huidige bestand aan sociale woningen de nood opvangen?

Johan Vande Lanotte: “We zitten momenteel rond 8% en mikken op de Vlaamse doelstelling voor 2020 van 9%. Maar wat is de nood? Omdat we gezinnen met beperkte middelen aantrekken, is het contingent aan potentiële kandidaten voor een sociale woning in Oostende groot.

De vraag is tot hoever je daarin meegaat. Momenteel tellen wij op een bevolking van ruim 70.000 inwoners meer

dan 1.200 leefloners. Daarmee staan we procentueel aan de top in Vlaanderen.

Van die 1.200 zijn twee derden allochtonen. Het aantal allochtonen in de stad is de afgelopen acht jaar gestegen van 3% naar 9%, onder meer door de vluchtelingen. Dat veroorzaakt spanningen binnen de gemeenschap, die niet voorbereid is op een dergelijke explosieve toename.”

Over erfgoed, de stadskas en restaurants Een ander verwijt is dat de stad slordig omspringt met haar erfgoed en veel waardevolle gebouwen laat slopen.

Johan Vande Lanotte: “Ik ben blij dat de liefde voor onroerend erfgoed gevoelig ligt in de stad, want je hebt die gebouwen nodig om de stad een identiteit te geven, maar ik wil een zaak duidelijk stellen. Men herhaalt altijd dat Oostende veel heeft afgebroken, maar de realiteit is dat de twee wereldoorlogen hier veel schade hebben aangericht. Na de Tweede Wereldoorlog stond er op de zeedijk bijna niets meer overeind, het Kursaal is opgeblazen door de Duitsers en het stadhuis en omgeving zijn afgebrand na een bombardement. Dat heeft een significante invloed op ons patrimonium. We zitten met een weinig geslaagde mix van oud en nieuw en tellen amper homogene woonblokken.”

“Achteraf zijn er inderdaad betreurenswaardige zaken gebeurd, zoals de sloop van de schouwburg. We beschikken sinds enkele jaren over een inventaris van onroerend erfgoed. Daarin zit een lijst van panden met een hoge

STAD IN REPORTAGE DE KIJKER

Johan Vande Lanotte: “Erg belangrijk. In de zomer groeit de stad met 30.000 tot 40.000 mensen, maar dat kan ze wel verteren. Onze hotels en cafés hebben een stap omhoog gezet op de kwaliteitsladder, maar de restaurants hinken wat achterop. Zoals aan heel de kust kiezen mensen, onder invloed van het massatoerisme, al snel voor de gemakkelijkste oplossing. Wij hebben sinds een

01. NMBS, Infrabel, De Lijn en Stad Oostende slaan de handen in elkaar voor de vernieuwing van het station en zijn omgeving. Trein-, tram- en busper-

Hoe zit het met de financiële toestand van de stad?

Johan Vande Lanotte: “Als we ons programma van schuldenherschikking verder uitvoeren, daalt onze huidige stadsschuld van iets meer dan 100 miljoen euro naar 75 miljoen, waar we in het be-

gin van de legislatuur nog aan 125 miljoen euro zaten. Meteen hebben we dan de laagste schuld van alle centrumsteden, op Aalst – waar geen beslissingen worden genomen - en Brugge – dat over veel middelen beschikt – na. We zijn dan ook zuinig omgesprongen met de centen en hebben alleen de core business binnen de stad behouden en de rest uitbesteed of in autonome gemeentebedrijven ondergebracht. Daardoor heb je minder vaste overheadkosten en hoef »

“Wij willen als stadsbestuur andere vormen van eigendom ondersteunen, maar zolang mensen het gewenste main stream huisje met tuintje vinden in de randgemeenten, verwacht ik geen grote mentaliteitsverandering.”

rons komen naast elkaar aan een open plein. Een

© Philippe van Gelooven

Hoe belangrijk is het toerisme voor de stad?

half jaar een restaurantcommissie, vier mensen die restaurants bezoeken en suggesties doen voor de aanpak, de inrichting, de schikking, de gerechten, de bediening. Daarvan stellen zij rapporten op. Bedoeling is dat klanten binnen elke prijsklasse waar voor hun geld krijgen, om het even of het gaat om een frituur dan wel om een driesterrenrestaurant.

Binnenkort gaan we die werking evalueren, om te zien of de aanbevelingen daadwerkelijk iets opleveren. Want je begeeft je op een slappe koord. Voor je het weet, word je weggezet als een pottenkijker.”

© Philippe van Gelooven

locuswaarde, die in principe niet mogen worden afgebroken hoewel ze niet beschermd zijn. Wel, van die lijst van pakweg 700 panden zijn er de laatste jaren hooguit vier of vijf afgebroken omdat het niet anders kon. Voor de panden met een lage locuswaarde stellen we ons soepeler op. Daar is afbraak toegestaan onder voorwaarde dat het gebouw in kwestie wordt vervangen door kwaliteitsvolle architectuur. Het probleem voor eigenaars van panden uit onze inventaris is dat die gebouwen meestal niet zijn beschermd door de Vlaamse overheid en zij dus geen aanspraak kunnen maken op financiële tussenkomsten voor restauratie en onderhoud.

Slechts weinig gemeenten beschikken over een beleid en een instrumentarium zoals de onze.”

02

nieuw parkeergebouw en een fietsenstalling staan ter beschikking van de reizigers. Voor de opvang van cruisepassagiers en evenementen komt er een nieuwe hal. Een luifel boven de perrons verbindt oud Frans-Oostenrijkse architectenbureau DietmarFeichtinger Architectes, laureaat van de internationale architectuurwedstrijd.

02. In het kader van het Triptiekproject – de twee andere projecten zijn het multifunctionele Nieuw Helmond en de renovatie van het Feest- en Kultuurpaleis - renoveerde B-architecten het postgebouw tot

© Philippe van Gelooven

en nieuw. Alles wordt in goede banen geleid door het

DIMENSION

Cultuurcentrum De Grote Post.

35

STAD IN DE KIJKER

03. Bootsman Jonsen is een PPS-project van Willemen Real Estate, DMI, Democo en de Stad Oostende.

Op een deel van de site van de voormalige kazerne Bootsman Jonsen, vlak bij het centrum van de stad, maken de kazernegebouwen plaats voor een nieuw stedelijk woonproject dat inzet op betaalbaar wonen voor jonge gezinnen of jonge alleenstaanden. Ontwerp: De Smet Vermeulen architecten 04. In de Vuurtorenwijk komt het stadsproject Mansveldstraat, een gebouw met een ontmoetingscentrum, een kinderdagverblijf en een buitenschoolse kinderopvang, naar een ontwerp van het architectenbureau A1Planning. De oplevering is gepland voor volgend jaar.

05. Om het strand ook in de winter meer aantrekkingskracht te bezorgen, schreef de stad Oostende een internationale ontwerpwedstrijd uit. Uit de 68 inzendingen werden 5 teams weerhouden die in maart hun voorstel presenteerden aan de jury onder leiding van Marcel Smets. Winnaar werd Collective OMNE (Iris Chervet, Pierre Chastel en Adrien Daniel) met het project Crossing Landscape.

06. De Vlaamse Visveiling bouwt in Oostende een nieuw European Food Centre, een professioneel centrum voor de visserij, naar een ontwerp van het architectenbureau arQ.

03

04

DIMENSION

05

36

je, in een periode van minder middelen, niet toe te geven aan de drang om minder te investeren. Uiteindelijk is de stad er voor de mensen.”

“Typische zaken voor een toeristische kuststad moet je niet zelf invullen. Zo is het beheer van de Yachtclub, vroeger een stadsdienst, overgedragen aan de Yachtclub, zodat Oostendenaars niet langer belastingen moeten betalen om een Nederlander toe te laten met zijn zeilboot binnen te varen. Het Kursaal, dat na een positieve start toch een tijd een zorgenkindje was wat de exploitatie betreft, wordt vandaag als gebouw beheerd door een nv, terwijl een aan het toerisme gelieerde vzw de programmering verzorgt. Beide maatschappijen zijn vandaag zelfbedruipend. Maar het geld dat in de renovatie is gestopt, levert natuurlijk geen return op. Die renovatie kostte ons bovendien 20 miljoen euro meer dan gepland, terwijl wij met het Vlaams Gewest een forfaitaire tus-

06

senkomst hadden afgesproken. Maar elk evenement in het Kursaal trekt wel mensen die de winkels en de restaurants in de onmiddellijke omgeving doen draaien.”

De autonome gemeentebedrijven zouden wel voor een extra verborgen schuld zorgen.

Johan Vande Lanotte: “Dat was inderdaad zo, maar ook die schuld wordt tegen 2018 grotendeels weggewerkt. De Vismijn is in vereffening, waardoor de schuld is weggegomd. AGHO, de haven, boekt winst. AGGB, het grond en bouwbeleid, bouwt zijn schuld van 40 miljoen euro, hoofdzakelijk te wijten aan de renovatie van Cultuurcentrum De Grote Post, dit jaar af naar 10 miljoen euro en er staan nog inkomsten geprogrammeerd uit de verkoop van het Mediacenter, zodat we tegen 2018 op nul zullen belanden. Het energiebedrijf EOS heeft leningen lopen, maar ziet zich niet geconfronteerd met

STAD IN DE KIJKER

07

De engelen van de Tettenbrug Welke individuele projecten zijn er gepland?

Johan Vande Lanotte: “De bouwvergunning voor een nieuwe vismijn, het European Food Centre Oostende, ligt klaar, maar de Vlaamse regering moet een andere locatie zoeken voor het Vlaams Instituut voor de Zee. Zodra die knoop is doorgehakt, kunnen de werkzaamheden van start gaan.”

“Het stedelijk zwembad aan de Drie Gapers wordt gesloopt met instemming van Onroerend Erfgoed dat eerst een andere mening was toegedaan, zodat de open ruimte daar wordt hersteld. De geplande renovatie, waarvoor een open oproep werd gelanceerd, bleek onhaalbaar. De oproep voor een nieuw zwembad op de site van de Vercaemerschool, hoek Northlaan en Nieuwpoortsesteen-

weg, is in de markt gezet.”

“Voor het Thermae Palace hotel zoeken wij kandidaten die er een zakelijk recht op willen vestigen en het willen renoveren. De voorbereiding van dat dossier, in samenwerking met het Vlaams Gewest, is niet zo eenvoudig.”

“De aanpak van de stationsomgeving loopt maar dreigt gehypothekeerd te worden door een dispuut over eigendomsrechten van de zone Churchillkaai tussen het Vlaams Gewest en de federale overheid. Momenteel ligt die betwisting voor bij de rechtbank. Wij hebben bij de bevoegde ministers Weyts en Jambon gepleit voor een redelijke oplossing, want een rechtszaak zou serieus roet in het eten kunnen gooien. Als er over zes maanden geen oplossing voorligt, zullen wij de werkzaamheden moeten stilleggen.”

“Waar ik minder gelukkig mee ben, is de subsidiëring vanuit openbare werken. De afgelopen drie jaar kregen wij welgeteld 200.000 euro, voldoende voor één studie, terwijl een centrumstad normaal tussen 5 en 10 miljoen euro krijgt. Van de twee resterende zwarte punten in Vlaanderen bevindt er zich één in Oostende. De oplossing die niet alleen door ons maar ook door andere diensten wordt aangekaart, wordt als te duur beoordeeld, maar een alternatief blijft uit.”

“Een leuk gegeven was de internationale designwedstrijd voor strandinfrastructuur, die onlangs haar beslag kreeg. We zochten naar manieren om de bezonning in de winter, wel aanwezig op het strand maar niet op de zeedijk, beter te

benutten, zeg maar zoals de Planches in Deauville. Van de pakweg 75 inzendingen hebben we vijf teams geselecteerd die hun inzending hier afgelopen maart gedurende een workshop van een week konden verfijnen, en uit welke een winnaar is gekozen. Dit is zeker voor herhaling vatbaar. Een volgend project ligt al vast: een studie voor een vaste voetgangers- en fietsverbinding over de havengeul tussen de wester- en de oosteroever. We willen nagaan of dat haalbaar is en ideeën daarvoor verzamelen. De studie wordt nog dit jaar opgestart en de plannen zullen klaar liggen voor de start van de volgende legislatuur.”

“Tot slot willen we in 2018 de ‘borsten’ terugplaatsen op de Tettenbrug, de Oostendse naam voor de de Smet-de Naeyerbrug. De bronzen engelen met de weelderige borsten die daar origineel stonden, zijn door de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog omgesmolten tot kanonnen. We gaan nu een opdracht uitschrijven om een replica van deze beelden te maken en de brug in haar oude glorie te herstellen.”

Door Colette Demil & Staf Bellens

07. Oostende wil de verkrotte havenbuurt Oosteroever ontwikkelen tot een volwaardig stadsdeel met woon-, werk- en ontspanningsmogelijkheden.

De komende jaren worden er 1.200 appartementen gebouwd. CONIX RDBM Architects realiseert met Baelskaai 8 en 12 respectievelijk appartementen met commerciële ruimten en een ondergrondse parking, en een woontoren met 49 appartementen, in oppervlakte variërend van 88 tot 270 m².

DIMENSION

falende betalers. AGSO, de stadsontwikkeling, heeft 40 miljoen schuld, maar zodra het RUP voor de Hotelschool in orde is, vloeit er 32 miljoen terug. Wel zal er daar extra schuld worden opgebouwd voor de ontwikkeling van de Oosteroever, maar ook daar staat een geleidelijke stroom aan toekomstige inkomsten tegenover. Dat is meteen de reden waarom we schulden hebben opgebouwd in de autonome gemeentebedrijven. Een stad als Oostende heeft niet de schaal voor projecten als het Kursaal en Cultuurcentrum De Grote Post. Via die financiering en de verkoop van assets werd dat wel mogelijk.”

37

PROJECT

Perfect geïsoleerd en luchtdicht dak

Bij de renovatie van een dak van een school in Knokke-Heist werd een innovatief systeem gehanteerd waarmee men makkelijk en efficiënt een optimaal geïsoleerd en perfect luchtdicht dak kan realiseren. De nieuwe ISOVER Suspente PlaGyp I- ophangstangen, met gipsplaten als afwerking incluis, maken timmerwerk overbodig.

V

DIMENSION

oor de renovatie van de SintMargaretaschool in Knokke ging de bouwheer, vzw SaefthingeOostkust - afdeling Sint-Margareta, in zee met de Brugse architect Gilbert Tamsin. Het schoolgebouw langs de Sportlaan - dat dateert uit de jaren 50 - wordt in verschillende fases gerenoveerd. Naar aanleiding van de renovatiewerkzaamheden aan het dak werd de zolder verbouwd tot 2 ruime klaslokalen en enkele secundaire lokalen.

De architect voorzag hiervoor 2 dakkapellen en 20 dakvlakvensters. Het hellende dak zelf - dat een oppervlakte van 560 m² heeft - werd volledig geïsoleerd conform het EPB-decreet voor scholen.

Hierbij werd het nieuwe Suspente PlaGyp I-systeem van ISOVER uitgetest. De Isoconfort-glaswolplaten van de fabrikant laten toe om de kleinste hoekjes op te vullen met isolatie. Door deze platen aan te brengen met de nieuwe ISOVER ophangstangen kan nog sneller en efficiënter worden gewerkt.

38

Getest en goedgekeurd Bij de isolatie van het dak van deze school kon aannemer Wim Rogge uit Wontergem dit systeem uittesten. De Suspentes zien eruit als gele stompe pijlen met aan het uiteinde een rondelle.

De ophangstangen worden op de dakstructuur geschroefd, waarna de eerste isolatielaag tussen de kepers wordt geklemd, en de tweede isolatielaag over de stangen gespiest. Na het vastklikken van de gele rondelles, wordt het dampscherm erover geprikt, afgesloten met de gele dop en luchtdicht afgewerkt met tape en mastiek. Op de gele doppen kunnen Gyproc PlaGyp-plafondprofielen worden geklemd, waarop de Gyproc-platen worden geplaatst. Elektrische leidingen komen terecht in de ruimte tussen het dampscherm en de gipsplaat.

Het gerenoveerde dak van de Sint-Margaretaschool in Knokke. De ISOVER Suspente PlaGyp I- ophangstangen, met gipsplaten als afwerking incluis, maken timmerwerk overbodig.

scherm te doorboren, is een pluspunt van het systeem. Het biedt de zekerheid dat het vochtregulerend luchtdampscherm goed wordt aangebracht en overal goed luchtdicht aansluit. Voor dat laatste is er minder tape nodig dan vroeger het geval was. Er kan ook sneller gewerkt worden. Er wordt gestart in de uiterste hoeken van elk dakvlak, telkens 10 cm van de gordingen. De afstanden in verticale richting tussen deze stangen hangen af van het type plaat dat men gebruikt. Deze in horizontale richting worden bepaald door het gewicht waarmee de Suspente belast wordt. Van zodra er enkele stangen op de juiste positie zijn vastgeschroefd, zowel verticaal als horizontaal, kunnen de andere uitgelijnd worden met een koord. Het systeem zorgt ervoor dat alle volgende stappen waarbij men effectief isoleert en luchtdicht maakt, vlotter verlopen.

Houten structuren timmeren tussen gordingen om dikkere isolatiepakketten aan te brengen, hoeft niet meer.

Efficiënter en sneller Dat men de elektrische leidingen kan integreren zonder isolatie of damp-

u www.isover.be Door Philip Declercq | Foto’s: Isover

Verleg uw creatieve grenzen met SVK gevelplaten.

Ook verkrijgbaar in zandkleur.

Klaar voor grenzeloze creativiteit?

Onze vezelcementoplossingen geven uw project de juiste uitstraling met de gewenste kleur en vorm. Uw creaties ogen niet alleen tijdlozer dan ooit, ze overstijgen de tijd dankzij de ongeĂŤvenaarde kwaliteit van de SVK gevelplaten. Zo kennen uw ontwerpen geen grenzen meer en realiseert u de meest creatieve gevels.

Ga ook verder en laat u inspireren op

creatievegevels.be

Ornimat

Colormat

Puro Plus

Decoboard

Op maat verzaagd en afgewerkt in quasi elke RAL kleur

In de massa gekleurd, met of zonder structuur

Natuurgrijze onbehandelde gevelplaten met karakter

Tijdloze kleuren in standaard afmetingen

VOCHTPROBLEMATIEK

Vochtproblemen: diagnose, behandeling en preventie Meer dan één op de vijf bouwschadegevallen is toe te schrijven aan vocht. De oorsprong van dit vocht kan velerlei zijn: vocht in de lucht, aanwezigheid van bouwvocht, infiltraties, opstijgend vocht en toevallige oorzaken. De NAV-infosessies - in elke Vlaamse provincie - werden bijgewoond door bijna 700 architecten.

Er werd een accuraat beeld geschetst van de vochtproblematiek in al zijn facetten.

Vocht in de lucht

DIMENSION

Bij vochtproblemen te wijten aan vocht in de lucht denken we aan oppervlaktecondensatie, inwendige condensatie en, bij poreuze materialen, aan hygroscopiciteit wat bijvoorbeeld kan resulteren in schimmelvorming op koude wanden. “Deze problemen kunnen beperkt worden door de oppervlaktetemperatuur van het betrokken bouwelement te verhogen door middel van thermische isolatie en/of de luchttemperatuur in de ruimte te verhogen.

Verder kan het ook noodzakelijk zijn om de relatieve vochtigheid (RV) bij te sturen met behulp van een doeltreffende ventilatie. In woningen wordt de RV best begrensd tussen 30 en 60%. Toch zal het tot stand brengen van grote luchtdebieten (bv. het openen van ramen) de relatieve luchtvochtigheid over het algemeen slechts tijdelijk verlagen, en kan dit bovendien aanleiding geven tot een te grote afkoeling van constructiedelen (en dus lagere oppervlaktetemperaturen)”, aldus ing. Ilse De Pot van WTCB. “Een ander probleem is het optreden van inwendige condensatie in wanden

40

en skeletwanden, ingevolge convectieve lekken of een te hoge dampdruk. Preventief is dan ook een goede lucht- en dampdichtheid van een dakcomplex of andere bouwelementen belangrijk.

Daarnaast kunnen ook vochtvlekken ontstaan ingevolge de aanwezigheid van hygroscopische zouten. Deze kunnen soms aangetroffen worden in bestaande gebouwen (bv. voormalige boerderijgebouwen) die te maken hadden met opstijgend grondvocht. Al zijn ze ook niet uit te sluiten bij recentere constructies (bv. een nieuwbouwwoning opgetrokken in recuperatiestenen). De aanwezigheid kan vrij eenvoudig indicatief nagegaan worden met zoutidentificatiestrookjes.”

Bouwvocht Bouwvocht is een gevolg van de waterabsorptie door de materialen voor en tijdens de bouwwerken. Dit is quasi onvermijdelijk, maar kan worden beperkt.

De bouwmaterialen en de reeds optrokken constructie moeten zoveel mogelijk worden beschermd tegen neerslag.

De aanwezigheid van bouwvocht kan ook implicaties hebben voor het tijd-

stip waarop verdere afwerkingen mogen worden aangebracht. Zo worden voor vochtgevoelige vloerafwerkingen, naargelang de aard van de afwerking en het type van de dekvloer, maximaal toelaatbare vochtgehaltes van de dekvloer opgelegd. Bijvoorbeeld: 2 massa-% voor een cementgebonden dekvloer zonder vloerverwarming, afgewerkt met een dampdichte elastische vloerbekleding.

Infiltraties Infiltraties kunnen zich onder andere voordoen ter hoogte van gevels, schoorsteenkanalen, en buitenschrijnwerk, waarbij de blootstelling, de oriëntatie, de opvatting, de zorg bij uitvoering en de samenstellende materialen vaak (mede) bepalende factoren blijken te zijn. Om infiltraties bij ondergrondse constructies zoveel mogelijk te beperken, is de keuze van het beschermingssysteem primordiaal. Deze is afhankelijk van verschillende parameters maar de al dan niet aanwezigheid van een vochtgevoelige binnenafwerking is vaak doorslaggevend. Zo kan men opteren voor een cementering, een betonconstructie

VOCHTPROBLEMATIEK

Opstijgend vocht & toevallige oorzaken

(eventueel aangevuld met injecties) of, meest performant, een soepele bekuiping. Hierbij moet men soms wel rekening houden met bepaalde bijhorende beperkingen, zoals het optreden van vochtvlekken bij een cementering, beperkte infiltraties ter hoogte van scheuren, en/of voegen bij betonconstructies… .

Problemen met opstijgend vocht doen zich voornamelijk voor bij oudere bestaande gebouwen waar nog geen vochtkerende schermen in de muurvoeten werden voorzien. Toch kan men er ook bij recentere gebouwen mee te maken krijgen wanneer er zich gebreken, of bijvoorbeeld een omzeiling ter hoogte van het spouwdraineringsmembraan, voordoen. Vochtproblemen kunnen ook te wijten zijn aan zogenaamde toevalli-

“In bepaalde gevallen staan de oorzaak en de locatie van het vochtprobleem los van elkaar”, aldus ing. Ilse De Pot van WTCB.

ge oorzaken zoals lekken in ingebouwde leidingen of de toevoer van vrij water, bijvoorbeeld van sanitaire toestellen.

“Om vochtproblemen te beperken, moet men er, zowel bij het ontwerp als bij de uitvoering, voldoende aandacht aan schenken. Indien er toch een geval van pathologie optreedt, is een juiste diagnose onontbeerlijk”, besloot Ilse De Pot. Aansluitend gaf ir.-arch. Koen Willem een overzicht van de praktijkoplossingen van de partners.

Door Philip Declercq

Ilse De Pot

01 RENSON®: C+® en E+® met Breeze Zowel de Healthbox als de Endura ventilatie-unit in het resp. C+® en E+®-ventilatiesysteem van Renson zijn nu standaard uitgerust met een Breeze-functie. Deze beperkt het risico op oververhitting in huis op basis van constante temperatuurmetingen. Het E+®-systeem (foto) combineert vraaggestuurde ventilatie met de opwekking van warmte voor ruimteverwarming en SWW. Door de meer precieze EPB-invoer van het rendement volgens Ecodesign, biedt systeem E+® een extra daling tot 6 E-peilpunten. Consulteer de EPB-configurator en de EPB-waardentabel op: u www.renson-architects.be

01

02 DERBIGUM®: het juiste dampscherm

02

» DIMENSION

Voor DERBIGUM® is een dampscherm primordiaal binnen de vochthuishouding. Deze producent van dakbanen biedt een breed spectrum oplossingen om condensatie, naargelang de concrete situatie, te vermijden. Derbicoat® S (op beton) is de basisoplossing. Bij een bewegende ondergrond, zoals een houten roostering, is er Derbicoat® HP, waar de glasvezelversterking zorgt voor een grotere scheurweerstand. Derbigum® NT is een ecologische, allround oplossing op basis van recuperatiematerialen. De Derbicoat® Alu oplossing behaalt - dankzij de aluminium-inlage - dichtheidsklasse 4. u www.derbigum.be

41

VOCHTPROBLEMATIEK

»

03 SIKA: SikaProof A SikaProof A is een totaal hechtend waterdichtingsmembraan voor ondergrondse betonstructuren dat volledig dampdicht is. Door de hechtende eigenschap is laterale watermigratie niet mogelijk. Dit zorgt niet alleen voor waterdichtheid maar beschermt beton ook tegen de invloeden van grondwater. De oplossing kan worden geplaatst als waterdichting conform klasse 3 van het WTCB. Door zijn dampdichtheid is SikaProof A geschikt voor ondergrondse structuren waar een hoogwaardige waterdichting is vereist, zoals leefruimten, kleedkamers, en technische lokalen. u www.sika.be

03

04 SOUDAL Aquaswell SOUDAL Aquaswell is een één-component polyurethaan mastiek die opzwelt in contact met water, ontwikkeld voor de water- en gasdichte afdichting van buisdoorvoeren. Leverbaar in aluminium kokers en worsten en aan te brengen met een standaard kitpistool. De oplossing is geschikt voor het afdichten van vele types buizen in gas-, water- en kabeldoorvoeren, voor het waterdicht afdichten van betonnen constructievoegen, en voor het hechten van bentoniet zwelbanden op ruwe ondergronden. Het oppervlak mag licht vochtig zijn, maar moet schoon en vrij van vet en stof zijn. u www.soudal.com 04

05 Sikkens: verfoplossing voor vochtige muren

05

Sikkens Alphaxylan SF laat toe om vochtige muren te beschilderen. De verf ademt zeer goed, is spanningsarm en hecht zich ook vast op oude kalklagen. Deze eigenschappen maken de verf geschikt voor natte muren. Het restvocht kan verdampen, waardoor problemen zoals onthechting en blaasvorming worden vermeden. Het betreft een solventvrije, waterverdunbare binnenmuurverf van hoog kwalitatief polysiloxaan, tevens beschikbaar in een groot kleurenpalet. u www.sikkens.be

06 FEBE: architectonisch beton vs. vocht Een thermische onderbreking is de oplossing om condensvorming in gebouwen, waar elementen in architectonisch beton werden geïntegreerd, te vermijden. Het systeem is eenvoudig: de uitkraging wordt aan de vloer opgehangen via wachtstaven. Deze worden in de druklaag van de welfsels of breedplaten verankerd. Tussen het uitkragend deel en de binnenconstructie is isolatiemateriaal aangebracht. Zo worden balkons, luifels, sierbanden, decoratieve elementen en borstweringen thermisch onderbroken aan de constructie bevestigd. u www.febelarch.be 06

07 ISOVER Comfortpanel 32

DIMENSION

07

42

Isoleren gebeurt best van buiten naar binnen om onderbrekingen in de isolatieschil en condensatie-problemen te voorkomen. Indien na-isoleren van buitenaf niet kan, is een vrijstaande voorzetwand met ISOVER Comfortpanel 32 met zaagsnede de oplossing voor het na-isoleren van buitenmuren langs de binnenkant. Deze bestaat uit een glaswolplaat, aan beide zijden bekleed met een zacht beschermend vlies. Langs de zijkant is deze uitgerust met een zaagsnede, waardoor ze perfect in, en ook achter, de metalen profielen schuift, wat de koudebrug van het metalen profiel wegneemt. u www.isover.be

Ha

bito

TM�

s f l e z

ondersteunt all es, stoutste dr

uw

Met de nieuwe Habito™-platen van Gyproc worden zelfs uw stoutste dromen waar.

Want ze hebben een uitzonderlijke draagkracht tot 15kg per ophangpunt, ze zijn stootvast en geluiddempend. Al uw ambitieuze projecten worden gerealiseerd.

Vol van passie,…zoals je nieuwe woonkamer. Laat je verbeelding de vrije loop. www.gyproc.be

omen .

PROJECT

Vier varianten rode gevelsteen geven WZC speels karakter In Muizen bij Mechelen integreert woonzorgcampus De Muze zich langzaam in de nieuw aangelegde parkzone langs de Rubensstraat. De creativiteit van de architect en het maatwerk van Steenbakkerij Floren & Cie zorgen voor verrassende contrasten in de rode gevelvlakken.

D

e site in Muizen heeft een lange historiek. De fabriekssite kwam in 2006 in handen van een familie die een stedenbouwkundige vergunning bekwam om een WZC op te richten. In 2011 werd het project overgedragen aan Senior Living Group (SLG) uit Kontich. Dit bedrijf, dat deel uitmaakt van de Europese beursgenoteerde zorggroep Korian, baat in ons land 56 voorzieningen uit. Samen met een derde financierder werd het Mechelse project professioneel in de steigers gezet. “Onze zorgprojecten situeren zich niet enkel in de nieuwbouwsfeer. We zijn ook partners in renovatieprojecten, al dan niet in combinatie met uitbreidingsprojecten”, aldus Alexandre Bullynck van SLG.

Inbreidingsproject

DIMENSION

Het bestaande architecturale concept met twee bouwlagen van het Mechelse architectencollectief dmvA werd - in overleg met SLG - geoptimaliseerd. “De ligging en de aard van de site - met toegang in de vorm van een flessenhals maakten het niet mogelijk om hier een

44

compact gebouw te realiseren. Er was reeds een stedenbouwkundige vergunning. Het architecturale verhaal kon niet meer volledig herschreven worden. Het grondplan - dat voorzag in een drietal leefgroepen van een 30-tal personen - bleef in grote lijnen behouden.

Naar functionaliteit werd een en ander bijgestuurd. De kelderverdieping, in de oorspronkelijke plannen dieper in het gebouw geconcipieerd, werd naar de straatzijde overgebracht. Onder meer in functie van de bevoorrading door leveranciers. Omwille van het groene karakter werd de helft van het gebouw onderkelderd, onder meer met het oog op een ondergrondse parking. Buurtbewoners vreesden visuele hinder van luchtgroepen op het dak. Daarom werden op het gelijkvloers enkele ruimtes opgeofferd om er luchtgroepen te installeren”, aldus architect Tom Verschueren. De stedenbouwkundige voorschriften bepaalden verder dat de wachtgevel en de bestaande hoogspanningscabine aan de toegang tot de site in het architecturale geheel moesten worden geïntegreerd. Er

werd dan ook een conciërgewoning ingepland die subtiel het achterliggende WZC aankondigt.

Oriëntatiepunten De ontwerpers wilden een flexibel gebouw realiseren, dat tevens herkenbaar en leesbaar zou zijn. Vandaar de twee grote patio’s, die gelden als oriëntatiepunten voor de bewoners. Zo is aan de eerste patio - waar zich de inkom bevindt - ook de cafetaria verbonden. In het oorspronkelijke concept werden enkele kamers geschrapt om er kleine zithoeken te voorzien, eveneens ter bevordering van de oriëntatie. Het grondplan evolueerde tot een soort achtvorm, met verticale circulatie tussen de 2 patio’s.

Voor de gevelbekleding werd er gekozen voor een basic materiaal: een rode baksteen, die aansluit bij de gebouwen in de onmiddellijke omgeving (zie verder). De V-vormige kolommen die, onder het langwerpige gebouw door, doorgang geven naar de onthaalruimte, hebben een uitnodigend karakter. De binnenzijde van het gebouw, met de patio’s die

PROJECT

Vlakkenspel De architect wou contrasten in de vlakken van de gevels aanbrengen door telkens twee verschillende gevelsteen stroken af te wisselen: een volledig gladde strook en een volledig opgeschuurde strook. “De gevels zijn volgens een vlakkenspel, een dambordpatroon, opgebouwd, waarbij het ene vlak met uitstekend metselwerk, met het andere, op de klassieke manier afgewerkt, afwisselt.

Dit zorgt voor een tactiel gebouw. Aan de binnenzijde merk je dat de aanzienlijke lengte, in hetzelfde materiaal uitgevoerd, op een andere manier gebroken wordt. Het ‘verspringende’ claustrametselwerk voor de opengaande delen van de ramen geeft de gevels een speels karakter”, zegt architect Verschueren.

Subtiele puzzel Bouwheer en architect opteerden voor een rode gevelsteen in standaardformaat. Het betreft een vrij harde steen met een lage porositeit en een hoge drukvastheid. “Om de maat van de gevelstenen identiek te krijgen liep de productie van beide soorten parallel.

Met het oog op het verlijmen was het belangrijk dat de twee soorten stenen niet van mekaar afweken”, aldus Michel de Corswarem van Steenbakkerij Floren & Cie. Dit familiebedrijf uit Brecht wordt geleid door de vierde generatie.

“De productie van onze stenen gebeurt op basis van Kempische klei. Op die

manier slagen we erin een kwalitatief, duurzaam (lokaal ontgonnen) product, op de markt te brengen. Dit project was van a tot z maatwerk. Om het effect van de verschillende vlakken te bekomen diende de productie aangepast te worden. Bepaalde stenen werden voorzien van verschillende perforaties, andere zelfs volledig vol gemaakt, zonder toe te geven aan de maatvastheid. Binnen het volledige m² pakket spreken we over vier verschillende varianten gevelstenen. Door het verlijmen van de gevelstenen wordt een massief en ruwer effect bekomen. Een voordeel ten opzichte van het klassieke metselwerk: bij het verlijmen worden uitbloeiingen van de gevelsteen - ingevolge de gebruikte mortel, zo blijkt uit recent onderzoek - vermeden.“ Het feit dat Floren strengpers produceert, zorgt ervoor dat de maat van de gevelstenen zeer stabiel kan gehouden

worden. “De persmachine drukt de klei samen, maakt ze compact, en trekt ze vacuüm. Op die manier wordt een zeer harde steen geproduceerd. De tolerantie op onze gevelstenen is zeer beperkt.

Wat niet wegneemt dat het voor de ruwbouw aannemer - in casu Democo - een subtiele puzzel blijft, omdat er altijd minieme verschillen kunnen zijn”, besluit de Corswarem. u www.floren.be u www.dmvA-architecten.be Door Philip Declercq Foto’s: Bart Gosselin Photography

01. De twee grote patio’s gelden als oriëntatiepunten voor de bewoners.

02. Het ‘verspringende’ claustra-metselwerk voor de opengaande delen van de ramen geeft de gevels een speels karakter.

01

02 DIMENSION

zorgen voor invallend daglicht, werd wit gepleisterd. Alle wooneenheden hebben ongeveer dezelfde vorm en oppervlakte. Er werd bewust geopteerd voor een hoogte van 3 meter, om een ruimtelijk gevoel te creëren, zonder de ecologische footprint te verhogen. Naar interieurafwerking werd er met rustgevende bruingrijs-gele kleurenvariaties gespeeld.

Zo zijn de binnendeuren in een andere lichte kleur afgewerkt dan bijvoorbeeld de handgrepen. Vanuit operationeel oogpunt zijn bij wijze van voorbeeld de dames- en herentoiletten, middels kleuren en figuren, zeer leesbaar.

45

REPORTAGE ACTUA

01

De NAV-infoavond ‘Betonschade & Betonherstel’ mocht op flink wat belangstelling rekenen. 450 architecten tekenden present. Wie onderweg naar de sessie door een Brusselse tunnel moest, snapte meteen waarom deze sessie meer dan ooit actueel is. Ons betonpatrimonium vertoont vaak ernstige gebreken, en vereist dringende opvolging.

De infoavond ging daarom dieper in op de oorzaken van betonschade, hoe ze te detecteren en analyseren. En natuurlijk: hoe betonschade te herstellen? De sessie vond plaats in Gent (23 februari), Antwerpen (1 maart) en Hasselt (3 maart).

02

700 architecten voor infosessie vloeropbouw De hedendaagse vloeropbouw is een complex samenspel tussen de dekvloer, de isolatie, de vloerverwarming en de afwerking. Tijdens de infoavonden ‘De hedendaagse vloeropbouw’ zette NAV alle aandachtspunten op een rij voor architecten. En dat ging niet opgemerkt voorbij: 700 architecten kwamen langs in Gent (22 maart), Antwerpen (24 maart), Kortrijk (12 april) of Leuven (14 april).

©Evi Polak

NAV-infosessie over betonherstel brengt 450 architecten op de been

01

03

Klein maar fijn: architecten tijdens EPB-atelier aan de slag met energievraagstukken

Interactie, dat was opnieuw het key ingredient van het EPB-atelier 2016.

Omdat we geloven dat architecten heel wat kunnen opsteken van elkaar, gaven we hen in maart de kans om in kleine groepjes enkele cruciale EPB-vraagstukken te ontleden. Ze kregen daarvoor van het NAV-energieconsulententeam begeleiding op maat. Ruim 70 architecten gingen in Gent (1 maart), Antwerpen (3 maart) en Leuven (9 maart) op zoek naar innovatieve oplossingen om de steeds strengere energieregelgeving in de praktijk toe te passen.

werkwijze in een stroomversnelling te brengen bundelt NAV de krachten met ORI, de Vlaamse Confederatie Bouw en het WTCB. Doel van dit project is om de bouwwereld maximaal te sensibiliseren. Wie de stap naar BIM zet, gaat doorgaans niet over één nacht ijs. NAV wil bouwprofessionals optimaal begeleiden bij deze switch. In 2016 doorkruisen we Vlaanderen met tal van infosessies en verhalen van BIM-voorlopers. De eerste workshops (10 en 21 maart) zijn achter de rug. Ook BIM-schierig? Hou de NAVcommunicatie in het oog voor nieuwe sessies.

©Tim Van Wichelen

03

DIMENSION

02

46

04

NAV brengt BIM een stap dichterbij

Samenwerken is een must in de bouwsector. En de roep naar meer integrale coördinatie klinkt steeds luider. BIM, of Building Information Model, speelt in op die vraag door alle stakeholders te betrekken in één 3D-model. Om deze

04

Een van deze sessies gemist?

Geen paniek. Na afloop van gratis NAV-infosessies kunnen leden steeds de presentaties raadplegen op www.nav.be

»

3

EDITIE

het archi tecten congres

www.architectencongres.be

DONDERDAG 2 JUNI 2016 HANDELSBEURS GENT

architectuur in competitie kans versus kansspel

In retrospect: 30 jaar architectuur in Vlaanderen.

Arch. bOb Van Reeth

Een zelfreflectie over het beroep van architect.

Ir.-arch. Leo Van Broeck Bogdan & Van Broeck Architects

10 aanbevelingen voor een succesvolle organisatie van architectuuropdrachten in de private en publieke sector.

Arch. Jo Berben a2o architecten

Arch. Julien De Smedt JDS Architects

En verder Alfredo De Gregorio De Gregorio & Partners / Delphine Bostoen Architecten Groep III / Kati Lamens voorzitter NAV / Karel De Mulder A2D Architects / Peter Leroy STRAMIEN / Jos Leyssens Licence To Build / Christian Rapp stadsbouwmeester Antwerpen / Lode Waes CEO Vanhaerents / Peter Lacoere directeur projecten SoGent / Gino Debruyne Gino Debruyne & Architecten / Edith Wouters TEEMA architecten / Hans Demolder Facilitair Bedrijf / Patrick Lootens POLO Architects M A I N PA R T N E R

PA R T N E R S

1 +1 meer dan 2 NAV brengt architecten samen. Veel architecten kampen met dezelfde obstakels. Gelukkig moet u er niet alleen tegen opboksen. NAV gaat voluit voor het verenigen van belangen, kennis en mensen. Want samen staan we sterker.

NAV bundelt in 2016 de krachten met deze partners

www.nav.be â&#x20AC;˘ www.meeroverepb.be â&#x20AC;˘ www.zoekeenarchitect.be

REPORTAGE ACTUA

05

densatie kunt vermijden en een overzicht van de verschillende soorten binnenisolatiesystemen. We sluiten af met de belangrijkste aandachtspunten voor de toepassing van binnenisolatie.

Binnenisolatie bij renovatie België telt een overvloed aan verouderde woningen. Hoog tijd om die comfortabel en energiezuinig te maken.

Dankzij een reeks nieuwe evoluties zit binnenisolatie stevig in de lift. Voor sommige gebouwen is het zelfs de enige mogelijke techniek van na-isolatie. In deze pocket vindt u tekst en uitleg bij de belangrijkste bouwfysische begrippen, een beschrijving hoe u inwendige con-

BINNENISOLATIE BIJ RENOVATIE P O C K E T

Binnenisolatiesystemen en aandachtspunten 1

05

pocket

WERKEN IN BOUWTEAM

een innovatief bouwproces

Werken in bouwteam – een innovatief bouwproces Bouwteams, Design & Build, DB(F)M(O): bijna dagelijks worden wij met deze termen om de oren geslagen. Maar wat wordt er precies onder verstaan? Werken in bouwteam betekent een heuse breuk met de traditionele manier van werken. Al in de ontwerpfase schuiven de uitvoerders mee aan de tafel om hun expertise in te brengen. En omdat veranderingen vaak gepaard gaan met koudwatervrees, is informatie broodnodig. Welke kansen biedt deze nieuwe vorm van aanbesteden en samenwerken? Met welke aandachtspunten moet u rekening houden als ontwerper? De antwoorden vindt u in deze pocket.

Als NAV-lid gratis te bestellen in de shop op www.nav.be

Voor alle actuele NAVinitiatieven, bekijk de kalender op www.nav.be Voor Vitruviuscursussen kun je terecht op www.vitruviusacademy.be

06

De Vlaamse Renovatiedag: 100 unieke verbouwingen

Zondagnamiddag 29 mei openen 100 renovaties hun deuren tijdens een nieuwe editie van De Vlaamse Renovatiedag.

Deze hoogmis voor verbouwend Vlaanderen biedt een staalkaart van toonaangevende renovaties. Bezoekers krijgen steeds het verhaal te horen van de architect en de bewoners. Jaarlijks vinden tal van toekomstige verbouwers zo de ontwerper die hen op het lijf geschreven is.

De bezoeken zijn gratis mits voorregistratie: www.devlaamserenovatiedag.be

06 Wonen in een oude weverij - Architectenbureau Knap

DIMENSION

»

Nieuw in de NAVshop: pockets ‘Binnenisolatie’ en ‘Bouwteams’

49

PROJECT

Safety en security met respect voor bestaande architectuur In één van de gebouwen van KBC Groep langs de Brusselse Havenlaan - een ontwerp van Jaspers-Eyers Architects dat dateert uit begin jaren 90 - werd de onthaalruimte recent heringericht met bijhorende beveiliging. De SpeedStiles FL en Glasstile toegangspoortjes van Gunnebo werden perfect geïntegreerd in het strakke, minimalistische decor.

D

e ruime inkomhal van het KBCgebouw werd volledig heringericht met het oog op het verder optimaliseren van de toegangsbeveiliging. KBC Groep wou security, safety, design, kleuren en architectuur integreren in één harmonisch geheel. Met respect voor de bestaande architectuur en het lijnenspel van de marmeren vloeren.

Ruimtelijk effect, meer daglicht

DIMENSION

Binnen de bestaande minimalistische vormgeving gaf de bank de voorkeur aan gebruiksvriendelijke toegangspoortjes, met saloon doors die zich openen in de looprichting. De SpeedStiles FL van Gunnebo passen perfect in dit profiel. Samen met de interieurarchitect van KBC Bank werd creatief naar de best mogelijke oplossing gezocht. Door middel van de 2D app van Gunnebo konden de toegangspoortjes in foto’s van de bestaande situatie worden geïntegreerd, zodat onmiddellijk simulaties konden worden gevisualiseerd. De klant opteerde voor een geïntegreerde oplossing: 2

50

SpeedStiles FL, 1 Glasstile (voor rolstoelgebruikers), en een scheidingswand in gelaagd glas, op een identieke hoogte van 180 cm. De toegangscontrole verloopt door middel van proximity badgelezers. Per minuut kunnen 40 personen - één voor één - een SpeedStile passeren. Met het oog op safety (bij evacuatie) openen de toegangspoortjes zich ook in de vluchtrichting. Een 25 mm dikke scheidingswand in gelaagd glas, met een aluminium opbouwprofiel, werd geïntegreerd in het totaalconcept. Door de heroriëntatie van de onthaalruimte wordt een ruimtelijk effect gecreëerd.

De ramen aan de achterzijde van de inkomhal - die uitgeven op de mooie binnentuin - zorgen ook voor meer daglicht.

High risk omgevingen De SpeedStiles zijn vervaardigd uit kunststof, uitgerust met geruisloze motoren, en modulair. Kenmerkend zijn het slanke design, de intuïtieve gebruikersinterface, en het flexibel integreren en connecteren. Ze zijn uitgerust

KBC Groep opteerde voor een geïntegreerde oplossing: 2 SpeedStiles FL, 1 Glasstile, en een scheidingswand in gelaagd glas. Door de heroriëntatie van de onthaalruimte wordt een ruimtelijk effect gecreëerd.

met schaalbare bewegingsdetectie en veelzijdig inzetbaar. Deze zeer snelle toegangspoortjes zijn bestemd voor de inkom en liftfaciliteiten van architecturaal hoogstaande gebouwen zoals tophotels, utiliteitsgebouwen, Belgische en Europese high risk overheidsgebouwen… Indien het high risk administratieve gebouwen - zoals dit KBC project - en tophotels betreft, staat Gunnebo Belgium zelf in voor de installatie. Ook in 2 andere gebouwen van de KBC Groep zijn projecten met SpeedStiles gepland.

Voor toepassingen op KMO-schaal werkt de beveiligingsspecialist samen met andere, gespecialiseerde installatiebedrijven, waaronder Syx Automations en Krautli. u www.gunnebo.be Door Philip Declercq

Bellus keramische lei: Superlichtgewicht Supermooi Superfijn.

Architect Erik Maeyaert, Diksmuide

Er bestaat geen ďŹ jnere of lichtere keramische lei dan de Bellus van Wienerberger. Dankzij haar hedendaagse lijn oogt uw dak heel strak. Als kwaliteitsvol en oogstrelend alternatief voor leien of dakpannen in nieuwbouw ĂŠn renovatie, is de Bellus naast antraciet mat nu ook verkrijgbaar in de kleuren natuurrood en terra bruin.

www.koramic.com

Ontdek Bellus in onze showrooms in Londerzeel of Kortrijk.

Of vraag uw brochure aan via info@koramic.com.

Enkel ervaring met het materiaal leidt tot meesterschap.

UITNODIGING Het hele jaar 2016 lang nodigt Carrières du Hainaut ® architecten uit voor een privé bezoek aan de grootste ontginningssite van blauwe steen in Europa.

Een exclusieve ervaring «op ware grootte», die niemand onverschillig laat.

Reserveer uw bezoek via mail op het adres architect@carrieresduhainaut.com of op www.carrieresduhainaut.com/nl/architecten

© Messe Frankfurt Exhibition GmbH - Pietro Sutera

BEURS

‘Digitaal - individueel - gekoppeld’ leitmotiv van Light + Building 2016

U

itgekiende technologieën vormen de grondpijlers van de moderne gebouwtechniek. Denk aan Smart Home concepten die installatievriendelijk zijn en bestuurd worden door middel van smartphones. iOS- en android-besturingsapps introduceren intelligentie in gebouwtechnische installaties. Smart Powered Building brengt dan weer intelligente koppeling van gebouwen, energiemanagement en duurzaamheid in overeenstemming.

Essentieel is dat energiemanagement, -controlling en -monitoring hier samenwerken. Wat veiligheid van gebouwen betreft, werd voor het eerst op l+b een speciaal platform, genaamd Intersec Forum, georganiseerd. Nieuwe oplossingen en innovaties op het vlak van veiligheidstechniek, als essentieel bestanddeel van performante gebouwtechniek, werden er toegelicht. Net als BIM, als digitale planningsmethode in de bouwsector van de toekomst, een voorname

peiler van de moderne gebouwtechniek blijft. Andere topthema’s van deze editie waren ‘lichtblikken’ op de toekomst, en de groeiende harmonie tussen design en functionaliteit.

Digital Building Eén van de nieuwigheden op deze l+beditie was de show ‘Digital Building’ die het accent legde op ‘ruimtes in utiliteitsgebouwen’. Hier werd de techniek en ook de systemische en gekoppelde samenwerking van de componenten binnen moderne kantoorruimtes gedemonstreerd. Op technologie-eilanden werden de nieuwste ontwikkelingen en praktijkvoorbeelden voor verschillende deelgebieden van de gebouwtechniek voorgesteld. Tijdens ‘Building Performance’ konden vakbezoekers zich informeren op seminars rond licht en geïntegreerde bouwtechniek. Een klassieke aantrekkingspool voor architecten, binnenhuisarchitecten en designers, is het Trendforum, waar de woontrends voor 2016/2017 werden gepresenteerd. Diverse woonscenario’s werden gevisualiseerd, waarbij selecte (licht)producten in ongewone ruimtelijke ensceneringen werden geïntegreerd.

LED highlights Tijdens de guided tours werd bij een aantal highlights op de (led)verlichtingsmarkt toelichting gegeven. Reinhard Germer, een verlichtingsontwerper

uit Berlijn, nam één van de rondleidingen voor (interieur)architecten voor zijn rekening. Onder het motto ‘Van de led lichtbron tot de led verlichtingsarmatuur’, ging hij eerst even terug in de historiek van de verlichting: “Telkens er een nieuwe lichtbron wordt geïntroduceerd, gaat er enige tijd over vooraleer designers de basics van deze nieuwe technologie doorgronden, om vervolgens het potentieel aan designmogelijkheden te ontdekken.” Op deze editie is led, zo mogelijk nog meer dan in 2014, de standaard op de verlichtingsmarkt geworden. “De benchmark van verlichting, zij het conventioneel of led, blijft nog altijd het daglicht”, aldus Germer.

“Opmerkelijk is het feit dat de efficiëntie van ledverlichting aanzienlijk is toegenomen. Ledlampen hebben een efficiëntie van 115 lumen per watt: de ledverlichting zelf is nu goed voor 80 procent, warmteafgifte voor de overige 20 procent. Terwijl de verhouding enkele jaren geleden nog volledig anders lag: warmteafgifte bedroeg 60 procent, ledverlichting slechts 40 procent. De nieuwste ledverlichting is niet enkel schokbestendiger, maar ook kleurconsistenter. Sommige leds zijn bijna minuscuul geworden, en blijven toch zeer flexibel in termen van lichtverdeling. De variëteit aan ledverlichtingsproducten is nooit groter geweest. Deze technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat led steeds meer nichemarkten kan be- » DIMENSION

Het motto van deze editie van de wereldbeurs voor licht en gebouwtechniek was ‘Where modern spaces come to life’.

Light + Building stond ditmaal volledig in het teken van digitalisering, netwerking en design.

53

BEURS

dienen. Trendy op deze l+b blijven de bewerkte metaalkleuren en texturen, zowel bij armaturen als bij lichtschakelaars. Pastelkleuren maken verder hun opgang binnen de architecturale verlichting.” Een opvallende nieuwigheid was er bij OSRAM: de Omnipoint armatuur waarbij alle lichtemitterende dioden individueel kunnen gestuurd worden. Met slechts één flexibele armatuur kunnen verschillende gedeelten van één ruimte belicht worden.

De nieuwste ledverlichting is niet enkel schokbestendiger, maar ook kleurconsistenter. Sommige leds zijn bijna minuscuul geworden, en blijven toch zeer flexibel in termen van lichtverdeling.

LIGHT+BUILDING 2016 IN CIJFERS - 216.000 bezoekers uit 160 landen, 2.589 exposanten - Best vertegenwoordigde landen: Duitsland, Italië, Nederland, Frankrijk, VK en China - Stijgende bezoekersaantallen uit onder meer Spanje, Polen, Tsjechië, Hongarije, Turkije, India, Marokko

Nieuwe oplossingen, vormen en technologieën Bij de Belgische exposanten ontbrak het evenmin aan innovaties. In de Delta Light collectie was de Pintor een blikvanger, een collectie veelzijdige in- en opbouwplafondarmaturen om discrete, maar diverse lichteffecten te creëren. Want-it is een nieuwe collectie strakke muurarmaturen voor binnen en buiten. Tot de highlights bij Wever & Ducré behoorden onder meer de minimalistische verlichtingsarmatuur Bebow en de betonkleurige Bishop armatuur. Smart system solutions was een thema op de ETAP-stand, met onder andere het centrale lichtregelsysteem Excellum 2, en de R2diffusorreeks, een geüpdatete R8-uitvoering. Blikvanger was de DUAL.LENS-technologie, een lineaire lens die door een interne en externe structuur voor een juiste lichtverdeling zorgt. Modular Lighting Instruments stelde onder meer de Kanon en Semih verlichtingsoplossingen voor. Basalte vervolledigt Asano, het eerste multiroom audiosysteem voor KNX, met de Asano S4 muziekserver en de M4 multiroom versterker.

meubel

Connected verlichting Naast productinnovaties viel op de beursvloer ook ander nieuws te rapen. Zo start Philips Lighting een samenwerking met Vodafone op het gebied van Internet of things en connectiviteit. Dit partnership zal stadsbesturen in staat stellen connected straatverlichtingssystemen te implementeren. De systemen, draadloos met elkaar verbonden, zullen grote energiebesparingen opleveren, en onderhoud efficiënter en makkelijker maken. u www.light-building.messefrankfurt.com DIMENSION

Door Philip Declercq

54

ACERBIS ALESSI ALIAS AMAT ANTA ARCO

ARPER ARTEK ARTEMIDE ARTIFORT AUPING BALERI ITALIA BAUMANN BEKA BELUX B&B ITALIA BONALDO BONTEMPI BROKIS

DRIADE E15 EDRA EXTREMIS FATBOY FSM FIAM FISCHBACHER CAPPELLINI FLEXFORM CARL HANSEN FLOS CARLUCCI FONTANA ARTE CARPET SIGN FOSCARINI CASALIS FRITZ HANSEN CASAMILANO GAL. & RADICE CASSINA CATTELAN ITALIA GELDERLAND CATTELANI & SMITH GERVASONI GIORGETTI CLASSICON GLASS CLEI GUBI COR GUFRAM DANSKINA DAVIDE GROPPI GUTZZ HAY DE PADOVA H. MILLER DESEDE INDERA DESALTO DESIGN ON STOCK INGO MAURER DRAENERT

INTERLUBKE JAB JORI JOV KARTELL KASTHALL KINNASAND KNOLL KRISTALIA KUNDALINI KVADRAT LABEL LAGO LANGE PROD LA PALMA LEOLUX LIBECO LIGNE ROSET LINTELOO LIVING DIVANI LUCEPLAN LUMINA MAGIS MARTINELLI MAXALTO M. GRASSI MDF ITALIA METAFORM MINOTTI MISSONI MOLINARI

MOLTENI MONTIS MOOOI MOROSO MUUTO NANIMARQUINA NEMO NIMBUS NYA NORDISKA OLUCE OPINION CIATTI PAOLA LENTI PASTOE PORRO POLIFORM POLTRONA FRAU PRANDINA QUINZE & MILAN REXITE RIMADESIO RIVA 1920 ROLF BENZ S. HESSLEIN SCHÖNBUCH SERRALUNGA SILENT GLISS SUR & PLUS SWISSFLEX TECNO THONET VAN ROSSUM VITRA WALTER KNOLL WITTMANN XO ZANOTTA ZIMMER+ROHDE

DESIGN MEUBELEN • RAAMDECORATIE • INTERIEURINRICHTING • MAATWERK MASTER MEUBEL NV • STEENWEG OP DIEST 111 • 2300 TURNHOUT OPEN VAN 10 TOT 18U • ZAT. & ZONDAG VAN 11 TOT 18 u. • VRIJDAG GESLOTEN WWW.MASTERMEUBEL.BE • MASTER@MASTERMEUBEL.BE

MasterMeubel_2016_Dimension.indd 1

10/04/16 11:31

LIGHTLAB, a concept of Rexel Belgium Lightlab is het advies- & studiebureau voor verlichting van de elektrotechnische groothandel, Rexel Belgium. Lightlab vormt een platform waar fabrikant, architect, interieurontwerper, installateur en bouwheer nauw samenwerken op het vlak van verlichting.

Lightlab werkt in nauwe samenspraak met u lichtplannen uit, en dit zowel voor nieuwbouw als renovaties en houden daarbij rekening met uw smaak en wensen. Lightlab bestaat uit professionele lighting consultants & advisors die met hun kennis en capaciteit uw ruimte optimaal weten te verlichten.

Op onze website vindt u realisaties die getuigen van onze brede en diepgaande ervaring.

14 showrooms Professionele lighting consultants & advisors Persoonlijk advies Lichtstudies en 3D plannen Binnen- & buitenverlichting

Meer info : www.lightlab.be

REPORTAGE

EPB-congres stelt S-peil als nieuwe bouwschil-indicator voor Op een druk bijgewoond EPB-congres, onder het motto ‘Think Outside the Box’, werd gebrainstormd over het K-peil van de volgende generatie. Een organisatie van RENSON, SOUDAL, UNILIN, AGC en Sapa Building System, met ‘een energiezuinige bouwschil’ als rode draad. “De factoren die een effectieve impact hebben op de EPB-berekeningen, moeten eerlijk en correct worden ingeschat. Vandaar het voorstel om een ‘bouwschil-indicator’ in te voeren”, aldus architect, energieconsulent en EPB-verslaggever Luc Dedeyne.

D

e vraag kan gesteld worden of de eisen inzake de kwaliteit van de bouwschil, voldoende de energie-efficiëntie ervan ten opzichte van deze van de installaties in een gebouw-op-weg-naar-BEN’, beklemtonen. Luc Dedeyne: “Wat het K-peil en de netto energiebehoefte voor ruimteverwarming (NEBrv) betreft, hebben de bestaande indicatoren te weinig impact op het beperken van de energievraag door het realiseren van een efficiënte bouwschil. Ze staan in functie van de compactheid van het gebouw, op zich niet de optimale maatstaf om gebouw geometrieën met elkaar te vergelijken.

Voor gebouwen die bestaan uit meerdere EPB-eenheden is het K-peil in de praktijk soms moeilijk berekenbaar. In Vlaanderen geldt sinds 2012 een eisen-

DIMENSION

Luc Dedeyne

56

niveau van 70 kWh/m² voor de NEBrv. Dit is moeilijk haalbaar voor zeer compacte, en weinig compacte, kleine EPWeenheden.”

Naar ‘vorm-efficiëntie’ “Ter vervanging van het K-peil en de NEBrv zou een nieuwe parameter een energiezuinige basis voor alle gebouwen, en dit op een gelijkwaardiger manier, kunnen garanderen. Deze zou er mee kunnen voor zorgen dat het evenwicht tussen het toepassen van gelijkwaardige maatregelen en de inherente eigenschappen van de gekozen bouwgeometrie, wordt verzekerd. Op het niveau van EPB-eenheid zou een nieuwe gebouwschilindicator, het ’S-peil’ genaamd, het K-peil en de NEBrv kunnen vervangen. Om dit zgn. ’S-peil’ te verlagen zijn heel wat maatregelen mogelijk.

Denk bv. aan meer performante isolatie van de constructie, en het beperken van het warmteverlies naar aangrenzende, verwarmde ruimtes. Naar transmissie verlies zou vorm-efficiëntie een voorname schilparameter kunnen zijn, in plaats van compactheid. Hierbij zou voor eenzelfde volume als het gebouw het verlieslatend oppervlak van een bol

worden berekend. De vorm-efficiëntie is de verhouding tussen het equivalente boloppervlak en de verliesoppervlakte van het gebouw, en beoordeelt de geometrische vormgeving van een gebouw, ongeacht de grootte ervan. Ook het feit of het een plat, dan wel een hellend dak betreft, en de vorm van het gebouw, beïnvloeden het transmissieverlies. Door ook zonnewinsten en buitenzonwering in te calculeren, dragen alle parameters die de ‘schil van een gebouw’ bepalen, ertoe bij om de NEBrv te verlagen, zonder dat met technieken op te lossen”, aldus Dedeyne. Dr.ir. Peter Wouters, Directeur Ontwikkeling en Valorisatie van het WTCB, had het over de specificaties inzake isolatie en de kwaliteitsbewaking daarvan. Ook hij acht een criterium dat het correct ontwerpen van de bouwschil zou stimuleren in functie van de energiezuinigheid, zinvol. “Al doet dat niets af aan het belang van het E-peil, dat een stuk verder gaat, en ook het energiezuinige karakter van ventilatie en van verwarmingsinstallaties, en het al dan niet gebruik maken van hernieuwbare energie, in rekening brengt.”

Door Philip Declercq | Foto’s: RENSON

Meer info?

Download onze brochure op:

DESIGNING RESIDENTIAL COMFORT

www.renson.be

DESIGNING RESIDENTIAL COMFORT

Ontdek hoe u uw ontwerp esthetisch en functioneel nog verder kan optimaliseren. Dankzij een intelligente combinatie van ventilatie, zonwering en outdoor solutions zorgt RENSON ® voor een gezonde en comfortabele leefomgeving.

Bovendien wordt daarbij het energieverbruik tot een minimum beperkt.

architec meet innovation

dimension_NL_205x132_0315.indd 1

16/03/15 11:58

Fabrikant van gevelbekleding & terrassen

Brandweerkazerne (Lanaken) Arch. Sofie Merckx

Bankproject Crelan (Lo) iXtra interieurarchitectuur – Vanryckeghem Filip

Bezoek onze toonzaal en ontvang uw gratis inspiratiebox.

Maak een afspraak via de website. www.outdoorwoodconcepts.be

Take Off Brantsandpatents Bontinck architecture

Doorniksesteenweg 202 8580 Avelgem, België

Tel.: Fax:

+32 (0)56 64 40 42 +32 (0)56 64 58 82

www.outdoorwoodconcepts.be info@outdoorwoodconcepts.be

INTERIEUR

Op zoek naar de Calacatta van morgen Natuursteen is een blijver in zowel klassieke als moderne interieurs en exterieurs en een geliefd materiaal onder (interieur)architecten. Marmer in het bijzonder lijkt tegenwoordig aan een opmars bezig. Het blijkt echter vaak een uitdaging om de technische mogelijkheden van dit materiaal af te stemmen op de architecturale vraag. En wie een product van moeder natuur wil, moet bereid zijn om compromissen te maken. Een professionele begeleiding van de ontwerper en schrijnwerker, door de marmerverwerker vanaf de studiefase, is een must. Natuursteenspecialist Potier Stone en partner Cromarbo nodigden Dimension uit voor een bezoek aan het hoofdkwartier van natuursteenleverancier Antolini in het Italiaanse Verona.

N

DIMENSION

atuurstenen bezitten een tijdloze schoonheid. Ze kunnen zowel als detail in een interieur geïntegreerd worden of overvloedig gebruikt worden in prestigieuze projecten met een navenant prijskaartje. In groeven over de hele wereld wordt gezocht naar het blok met de juiste tekening of kleur om het project de gewenste uitstraling te geven. Een kwalitatieve bewerking vervolledigt het plaatje. De kunst van natuursteenbewerking werd bij Potier Stone van vader op zoon doorgegeven. Inmiddels is de vierde generatie actief in het bedrijf, dat in 2013 een koerswijziging maakte. Vennoot Wim Nelis: “Toen ik in het bedrijf kwam, zag ik dat we in feite heel goed waren in speciale zaken of ontwerpen die op het eerste zicht niet mogelijk lijken, zoals bijvoorbeeld de realisatie van de champagne- en cocktailbar in het Sandton Grand Hotel Reylof te Gent. Dit was echter onvoldoende gekend. We hebben toen beslist om ons meer toe te spitsen op het fijnere interieurwerk en totaal-

58

projecten van A tot Z, in nauw overleg met interieurarchitecten en interieurschrijnwerkers. Het gebeurt namelijk maar al te vaak dat wij achteraf gecontacteerd worden en hetgeen gevraagd wordt technisch niet meer realiseerbaar is. Zonder overleg tussen de vakman en de ontwerper blijft er maar een flauw afkooksel van de creativiteit van het ontwerp over. Vandaar dat we overleggen met de ontwerper en schrijnwerker nog voor het project wordt opgestart.”

“Het verschil ten opzichte van vroeger is dat er meer en meer knowhow is om de steen te beschermen.”

01. Deze keuken (een ontwerp van Tim Rogge) is volledig gemaakt in Calacatta marmer, de Ferrari onder de marmers. Potier Stone werkte het keukenblok, inclusief spoelbak en spatwand, uit in open boek. De tekening loopt door langs elke zijde van de keuken.

Het kookgedeelte loopt in open boek met het eilandblad. De integratie van de vaatwas was geen sinecure aangezien er rekening moest worden gehouden

Opmars marmer

met het gewicht van de steen voor de deur van de

Natuursteen, en meer bepaald marmer, lijkt momenteel aan een opmars bezig, vooral in het hoger segment. De tekening en de hardheid van het marmer, maar bovenal de kwaliteitseisen die aan het productieproces worden opgelegd en de verfijning inzake afwerking bepalen de kwaliteit. Wim Nelis: “Daar waar de verhouding van onze productie voorheen 70% composiet tegenover 30% natuursteen was, zien we nu het omgekeerde. Van die 70% gaat voor 50% de

vaatwas. Een goede samenwerking met de interieurschrijnwerker, InterioreS Speeckaert was hierbij cruciaal. De overkraging aan de tafel steunt op een poot van 2 cm dik. Visueel gezien heeft het werkblad slechts een dikte van 1 cm.

04. Door de impressionante Carrara Stone Gallery wandelen is een ware belevenis. Men wordt er op 12.000 m² overweldigd door natuurstenen van over de hele wereld. Een rondvraag bij de aanwezige (interieur)architecten wees uit dat Invsible Grey, Bronze Armani en Sahara Noir bijzonder in de smaak vallen. Foto 04: toepassing Nero Dorado naar het ontwerp van Van Den Bossche keukens.

INTERIEUR

voorkeur uit naar marmer zoals Carrara, Calacatta en dergelijke meer. In buitenlandse projecten zien we soms gewaagde kleurenkeuzes. In België merken we dat de grijs- en zwarttinten enerzijds of de wittinten anderzijds het goed doen.

Potier Stone heeft veel ambacht in huis en probeert het onderscheid te maken met haar handwerk. Een groot verschil ten opzichte van vroeger is dat er meer en meer knowhow is om de steen te beschermen. In ons labo voeren we dagelijks proeven uit. Zo ontwikkelden we de QTOP®+ behandeling voor natuursteen, een hightech combinatie van mechanische en chemische invloeden die voor een ongekende bescherming van de steen zorgt. Het is de enige sluitende oplossing voor het gebruik van marmer in de keuken.”

INSPIRE HOME In de Inspire Home (een ontwerp van SheCi.be) bij Duotecno in Brugge kunnen (interieur)architecten inspiratie opdoen en zich laten adviseren. Potier Stone hielp mee aan de realisatie van de nieuwe kantoren van Duotecno, die als het ware zijn opgevat als showroom met realisaties van partners.

In de Inspire Home staat onder meer deze indrukwekkende keuken in Carrara marmer (foto 03). Het keukenblad heeft een overspanning van acht meter lang en één meter breed. Een technische uitdaging want enkel links en rechts is er een steun voorzien. De overspanning is volledig verstevigd. De rand van het werkblad kreeg een met de hand gekapte afwerking. Tegelijkertijd is er voor gezorgd dat het materiaal lichtdoorlatend is. De keuken is helemaal uitgewerkt in open boek.

Een andere bijzonderheid is de pivoterende deur in Emperador Black (antraciet zwarte marmer), één meter breed, drie meter hoog en twaalf cm dik. De deur mocht maximaal 200 kg wegen (foto 02). u www.inspire-home.be

De perfecte imperfectie

01

02

03

04 DIMENSION

Cromarbo, gespecialiseerd in de invoer en verkoop van marmer, graniet, andere natuurstenen en composietmaterialen, gaat voor Potier Stone bij natuursteenleverancier Antolini op zoek naar de geschikte plaat. Het Italiaans bedrijf werd in 1956 opgericht, produceert jaarlijks 1 miljoen m², biedt ongeveer 1.000 verschillende types van materialen aan, bezit of managet 30 steengroeven en heeft meer dan 300 mensen in dienst. Het bedrijf voert research met betrekking tot het verbeteren van de verwerkings- en snijtechnologieën hoog in het vaandel, gericht op het verhogen van de kwaliteit en het verminderen van de milieuimpact. Antolini ontwikkelde en patenteerde diverse processen die exclusieve oplossingen garanderen en problemen met betrekking tot bijvoorbeeld stevigheid, beschadiging of onderhoud aanpakken. Een voorbeeld is A zerobact, een innovatieve bacteriostatische behandeling, waarbij gebruikgemaakt wordt van een op ion gebaseerde nanotechnologie. De behandeling wordt uitgevoerd op de plaat en biedt een enorm voordeel in keukenomgevingen. Een ander voorbeeld is het AVP® Antolini Vacuum Process dat, mits gebruik van de meest »

59

INTERIEUR

innovatieve vacuümtechnologieën en harsen van de hoogste kwaliteit, de gehele dikte van de plaat versterkt daar waar het materiaal voorheen slechts in een beperkt aantal toepassingen kon worden gebruikt. Marco Di Giorgi (key account manager Antolini): “Dit vergemakkelijkt het werken met unieke materialen en maakt het mogelijk om de schoonheid van de steen te versterken.

Wie een product van moeder natuur wil, moet er echter steeds rekening mee houden dat er compromissen moeten worden gemaakt en dat er tijd nodig is voor de productie. Als de levertijd iets langer duurt, gaat het vaak om technische redenen. Het is belangrijk om dit over te brengen aan de klant. Elk materiaal krijgt een specifieke bewerking, maar soms bestaat de perfecte bewerking niet. Het komt er vooral op aan om van de steen te houden. Ik noem het vaak de perfecte imperfectie.”

05

www.potierstone.be Door Tilly Baekelandt

06

07

05. De realisatie van de champagne- en cocktailbar in het Sandton Grand Hotel Reylof te Gent is een paradepaardje van Potier Stone. De bekleding is uitgevoerd in Prexury, een compositie van halfedelstenen. Door de achtergrondverlichting bestaande uit enkele tienduizenden leds schittert dit materiaal en straalt het een passende luxe en grandeur uit.

06. Naar het ontwerp van Stijn ontwerpt werd hier geopteerd voor een artistieke marmeren wand om de woonkamer af te schermen van de buren.

07. Hertog Jan ©Dries Bonamie en Another office

08

BIËNNALE INTERIEUR 2016 – BAR NOSE

DIMENSION

De Biënnale Interieur 2016 vindt dit najaar plaats van 14 tot 23 oktober in Kortrijk (meer hierover in de volgende editie van Dimension). De vijf ontwerpen van de winnaars van de Interieur Awards 2016 in de categorie Spaces zullen er worden getoond.

Voor de tweede editie van dit concept kregen de kandidaten de opdracht om een ontwerp te creëren voor een bar met een sterke connectie tussen het design- en foodconcept. Een ervan is Bar Nose (foto 08 © Wim Goes Architectuur), een concept van Mayu Takasugi uit Tokio en Johannes Berry uit Zuid-Afrika. Zij selecteerden Potier Stone voor het maken van de stenen tafels volgens het uniek ontwerp van Wim Goes. Bar Nose staat voor een langwerpig en minimalistisch ontwerp dat geïnspireerd is op het Japanse klassieke Kōdō ritueel. Het team omschrijft het als ‘een plaats van zintuiglijke rust’ waarin geurwaarneming centraal staat. Het gebruik van natuursteen vormt een hoogtepunt binnen het ontwerp.

60

Het esthetisch vlak stopcontact is veilig en poetsvriendelijk.

Een goed doordacht plan van schakelaars en stopcontacten zorgt voor meer comfort en veiligheid in huis.

Zoals het stijlvolle vlak stopcontact: het stopcontact is zo dun dat het ĂŠĂŠn geheel vormt met de muur. Het vlak stopcontact heeft een mooie esthetische look en is bijzonder onderhoudsvriendelijk. Bespreek de talloze slimme mogelijkheden met je installateur en geniet van een vriendelijke energiefactuur en de extra vrije tijd.

STIJLVOL

SLIM

INNOVATIEF

VLAK

MEDIA

The flexible city Europa is een continent in transitie.

Demografie, migratie, klimaatveranderingen, economische stilstand, regelgeving, politieke en culturele verschillen maken de evolutie van regio’s en steden onvoorspelbaar. De discussie over de ontwikkeling, het vormgeven, de invulling en de leefbaarheid van steden woedt volop. Daarbij staan de beleidsmakers en de actoren in het veld, afhankelijk van de belangen en de kracht van drukkingsgroepen, soms lijnrecht tegenover elkaar. Toch beseft iedereen dat het volbouwen van steden geen garantie is voor kwaliteitsvol wonen in de stad. Dat laatste vereist volgens de architecten Tom Bergevoet & Maarten van Tuijl, auteurs van ‘The Flexible City’, andere ingrediënten: het beheren, herstructureren en duurzaam omspringen met ruimte; het evalueren van de bestaande bebouwing met waar nodig verdichten of verdunnen; het inventariseren van open ruimte en functies; het herdenken van het ruimtelijke ontwerp; de implementatie van flexibele en aanpasbare modellen.

De vraag naar ruimte zal evolueren van kwantitatief naar kwalitatief, voorspellen de auteurs. Nieuwe ontwikkelingen moeten gebeuren binnen het stedelijke weefsel en de bestaande stadsgrenzen. De expansieve groei die Europese steden en metropolen in de vorige eeuw hebben gekend, is voorbij.

Niettegenstaande die evolutie blijven de planningsinstrumenten, in de lijn van het verleden, focussen op nieuwbouw en stedelijke uitbreiding. Regelgeving, financiële en juridische aspecten bestendigen die aanpak. Planningen zijn rigide en gefixeerd in plaats van flexibel en aanpasbaar aan onvoorspelbare ontwikkelingen.

Bestaat er een format voor de Europese stad van de toekomst? In ‘The Flexible City. Sustainable Solutions for a Europe in Transition’ reiken de auteurs via methodologische richtlijnen een instrumentarium aan dat toepasbaar is op steden in transitie. Wat de inspiratieprojecten betreft opteren ze niet voor de nog verder uitdijende Aziatische en Afrikaanse steden maar wel voor Europese rolmodellen. Ze vergelijken, analyseren en beschrijven tal van concrete voorbeelden in Denemarken, Duitsland, Groot-Brittannië, Nederland, Oostenrijk en België. Bij ons zoomen ze onder andere in op het Phoenix project in de benedenstad van Charleroi en op het grond- en pandenbeleid van AG Vespa op het De Coninckplein in Antwerpen. De synthese is duidelijk: flexibiliteit op lokaal vlak stimuleert het creatieve en innovatieve denken en ontwerpen en maakt het mogelijk snel in te spelen op veranderende situaties en behoeften binnen een stedelijke agglomeratie. Eerder publiceerde het architectenduo ook ‘De flexibele stad - Oplossingen voor leegstand en krimp’.

Inhoudelijk sluit het boek aan bij de werking van hun architectenbureau Temp.architecture.urbanism dat via stedenbouw, onderzoek en architectuur vooral bezig is met stedelijke transformaties.

DIMENSION

‘The flexible city - Sustainable solutions for a Europe in transition’ - Tom Bergevoet & Maarten van Tuijl - 222 pagina’s - Engels - nai010 publishers - ISBN 978-946208-287-8.

62

De architect in de 21e eeuw Tal van ontwikkelingen in de bouwsector, waaronder de groeiscenario’s voor DBFM, PPS en bouwpromotie, nopen steeds vaker tot het stellen van een aantal cruciale vragen. Hoe zal het beroep van architect evolueren? Welke rol is voor hem nog weggelegd? Zit het keurslijf uit het verleden niet te strak? Moet het wettelijke kader voor de uitoefening van het beroep niet dringend worden ‘gemoderniseerd’? Een aantal overwegingen bij dat genre vragen is terug te vinden in het recent verschenen ‘De architect in de 21ste eeuw - Beschermde ondernemer of (vogel)vrij beroep’? Het boek vormt de neerslag van een studiedag eind 2014, naar aanleiding van de 75e verjaardag van de Wet van 20 februari 1939 op de bescherming van de titel en het beroep van architect. Die verjaardag vormde het ideale reflectiemoment om stil te staan bij de rol en het statuut van de architect vandaag en in de toekomst. In verschillende bijdragen gaan architecten en juristen dieper in op de juridische gevolgen van de evolutie van vrij beroep naar ondernemer. Verder behandelen zij de bescherming van de beroepstitel; het monopolie van de architect; de onverenigbaarheden tussen onder andere het beroep van architect en aannemer; de taken, verantwoordelijkheden en erelonen; de aansprakelijkheid en verzekering; de deontologie en tucht; de al dan niet noodzakelijke hervorming van het architectentuchtprocesrecht. Wordt vervolgd.

‘De architect in de 21e eeuw - Beschermde ondernemer of (vogel)vrij beroep?’ - Kristof Uytterhoeven - 290 pagina’s - Nederlands en Frans - Uitgeverij Intersentia - ISBN 978-94-000-0585-3.

Door Colette Demil

Donderdag 26 mei 2016 Centrum Duurzaam Bouwen Bouwproces2016 van 13u30-19u ■ Architectura ■ 3E Solutions ■ Helia ■ Kubus ■ Knauf ■ Promat

Concept Bouwproces2016 Aannemers, architecten, maar ook gebouwbeheerders komen binnen het bouwproces steeds meer in elkaars vaarwater terecht. Alle schakels in de bouw- en beheerketen krijgen immers te maken met steeds hogere eisen en meer verantwoordelijkheid. Op bijna alle vlakken en onderdelen is dan ook een gesmeerde samenwerking nodig om te komen tot een tijdige oplevering en een probleemloze gebruiksfase. Daarbij moeten de vooropgestelde kwaliteitsnormen en kosten te allen tijde gehandhaafd worden.

■ Renson

Wat staat er zoal op het menu?

■ Sika

Case BIM Stadskantoor Hasselt opportuniteit voor de architect Steven Hendrickx, Jaspers-Eyers Brandveiligheid : aanpak tijdens het bouwproces Bart Van Bever, Fireforum Onderhoudsvriendelijk ontwerpen Jan Moens, Bureau Bouwtechniek Aanbestedingen via wedstrijdformule, aanpak Vlaanderen Bouwt Jo Uytterhoeven, Vlaanderen Bouwt. Case BIM Stadskantoor opportuniteit voor de aannemer Dieter Froyen/ Sien van der Have, Kumpen Brandveilig ontwerpen Nadja Van Houten, Bureau Bouwtechniek Wetgeving Hemelwater Riet Lismont, Vlario Samenwerking in het bouwproces vanuit de DBFM-praktijk Bert Lenaerts, Vanhout BREEAM, een modeverschijnsel of de weg naar een hogere kwaliteit standaard? Stefaan Martel, Bopro Kostprijsberekening in de bouw: cpro on web Mike Bogaerts, WTCB Brandpreventie binnen de nieuwe zonale structuur Dieter Brants, Brandweer Leuven Keuring van de privéwatertoevoer Riet Lismont, Vlario Groene wanden voor duurzame gebouwen en steden Ine Knoops, WTCB Toegankelijkheid Vlaamse Overheid en Enter

■ Soprema ■ Soudal ■ Vasco ■ Vlario ■ Velux ■ XatraX ■ Xella ■ WTCB

Praktisch Plaats Centrum Duurzaam Bouwen, Schachtplein (parking), 3550 Heusden-Zolder Datum Donderdag 26 mei van 13u30 - 19u Deelname Gratis mits voorinschrijving via www.cedubo.be/go/inschrijven

Letâ&#x20AC;&#x2122;s get ntgrated.

Discover our new designs in premium woven vinyl flooring.

Collections Gentle, Noble & Brave.

www.ntgrate.eu

© Aaron Lapeirre - arch. Charlotte Pattyn

PRODUCTSPOT

01

© GRADA International

Residentieel ventiel met architecturale afwerking GRADA International profileert zich als Belgische specialist in ventilatieroosters met projectgerichte oplossingen en zeer snelle levertermijnen. Met ImaginAIR lanceert het bedrijf een innoverende product range, toegespitst op residentiële ventilatie, met een brede waaier aan afwerkingsmogelijkheden.

02

‘Clearly Invisible’ De brede en complete ‘GRADA’ range focust op de HVAC-industrie, maar ook het architecturale aspect wordt steeds belangrijker. Daarom lanceert het bedrijf ‘ImaginAIR’, een nieuw merk, toegespitst op residentiële ventilatie.

ImaginAIR staat voor een kwalitatief hoogstaande productlijn met een verfijnde, architecturale afwerking. Hoeksteen van deze range is RLV, het residentieel ventiel. Het is verkrijgbaar in 2 basisuitvoeringen, afhankelijk van de montage, en combineerbaar met 3 afwerkingsplaten: ‘Small’ (rond), ‘Large’ (rond) en ‘Square’ (vierkant met afgeronde hoeken). “Deze ventilatieroosters kunnen in elk interieur ingepast worden. Een kwalitatief, mooi afgewerkte leefruimte, uitgerust met moderne technieken, vraagt ventilatieroosters met een hoge afwerkingsgraad. Onder het motto ‘Clearly Invisible’, hetzij opvallend, hetzij onzichtbaar geïntegreerd, naargelang de voorkeur van de bouwheer”, aldus Jeff Stubbe. Het merk biedt een brede waaier aan afwerkingsmogelijkheden waardoor personalisatie centraal staat: standaard RAL-kleuren, houtfineer, goudkleurig, primer met eigen muurverf overschilderbaar... .

Perfect luchtdichte afwerking Het RLV werd op een installatievrien-

delijke manier ontworpen. Er zijn twee montage-oplossingen, in functie van het type plafond of wand. Bij een plafond of wand uit gyproc wordt het ventilatie ventiel door middel van klemveren bevestigd, om zo een naadloze afwerking te bekomen. Bij beton of andere materialen wordt met een montagebeugel gewerkt. Een eenvoudige schroefverbinding koppelt basis en afdekplaat aaneen. De dubbele lipdichting zorgt voor een perfect luchtdichte afwerking, en vermijdt energieverlies. Om beschadiging op de werf te vermijden kunnen de basisframes vooraf worden gemonteerd, en de frontplaten pas bij oplevering. u www.grada.com u www.imaginairbygrada.com Door Philip Declercq

01. Een brede waaier aan afwerkingsmogelijkheden maakt personalisatie mogelijk.

02. Hoeksteen van de ImaginAIR productrange is RLV, het residentieel ventiel.

DIMENSION

“D

oor het feit dat we onze ventilatieroosters van a tot z in eigen huis produceren kunnen we snelle levertijden van 6 dagen garanderen. Wat noodzakelijk is gezien onze focus op de projectenmarkt,” aldus Jeff Stubbe, Product Manager van deze 100% verticaal geïntegreerde, Lokerse onderneming. “Ventilatieroosters moeten niet enkel zorgen voor luchtcomfort maar mogen tegelijk geen ongewenst luchtgeluid voortbrengen. We beschikken over een studiedienst en een labo voor het voorbereiden en valideren van projecten middels diverse testen.

Op deze manier kunnen we altijd de nodige technische ondersteuning geven om een perfecte werking van onze roosters in projecten te kunnen garanderen.”

65

PRODUCTSPOT

01

02

Het aluminium raamsysteem van de volgende generaties MasterLine 8, ‘het aluminium raamsysteem van de toekomst’, is de eyecatcher onder de innovaties die Reynaers Aluminium lanceert. Ook ‘SlimLine’, een ultraslank raamsysteem met hoge isolatiegraad, en het minimalistische ‘Hi-Finity’ schuifraamsysteem met glasverlijming op hoek, scoren hoge toppen.

N

a de lancering van het Thermo Systeem in de jaren 70 en het Reynaers Concept System in de jaren 90 verlegt Reynaers Aluminium opnieuw zijn grenzen. Met de introductie van het nieuwe baanbrekende aluminium raamsysteem MasterLine 8, stelt de Europese producent van duurzame architectonische aluminiumoplossingen een geavanceerd systeem voor, dat hoog scoort inzake energie-efficiëntie en de eindgebruiker maximaal comfort biedt. Opnieuw een belangrijk sleutelmoment in de 50-jarige geschiedenis van het bedrijf.

Tal van designvarianten

DIMENSION

Bij de ontwikkeling van het MasterLine 8 systeem ging bijzondere aandacht naar de fabricage- en installatieprocedure van de ramen. Het innovatieve karakter blijkt uit het geoptimaliseerd productieproces, een efficiënte montage van de componenten en de vereenvoudigde

66

plaatsing van de afgewerkte elementen.

Het systeem biedt architecturale vrijheid met tal van designvarianten, en is volledig afgesteld op de (ver)bouwnoden van hedendaagse bouwers en verbouwers. Met de HI en HI+ versies beschikt het MasterLine 8 systeem over hoogisolerende varianten voor alle types woningen: van renovatie tot passiefwoning.

De reeks bestaat in vier verschillende designvarianten: Functioneel, Renaissance, Verborgen Vleugel en Deco. Deze zorgen ervoor dat het profiel perfect aansluit bij elke woningstijl.

prestaties en stijlvarianten laat de SL 38 perfect toe in te spelen op architecturale trends waarin transparantie en authenticiteit centraal staan. Verder is het hoogisolerend schuifraamsysteem Concept Patio 155 nu ook verkrijgbaar met opengaande hoek. De openschuivende vleugels van de CP 155 hoekoplossing zorgen voor een optimale buitenbeleving, gezien geen hoekprofiel het zicht of de doorgang belemmert.

De grens tussen binnen en buiten vervaagt nog meer met dit functionele hoogstandje. Het minimalistische HiFinity schuifraamsysteem verrast met de recent gelanceerde glasverlijming op hoek. Dit open systeem met verborgen profielen laat voortaan dus ook toe om een raampartij te realiseren die volledig transparant doorloopt over de hoek van de woning. Het Hi-Finity schuifraam is beschikbaar met dubbele of driedubbele beglazing. Beide varianten voldoen aan strenge veiligheidseisen en kunnen het gewicht van grote glasafmetingen aan. u www.reynaers.be

Glasverlijming op hoek

Door Philip Declercq | Foto’s: Reynaers Aluminium

Daarnaast pakt Reynaers Aluminium uit met enkele andere opmerkelijke innovaties. Zo is er de recent gelanceerde SlimLine (SL) 38 reeks. Dit ultraslank raamsysteem met hoge isolatiegraad is beschikbaar in drie designvarianten en komt bijgevolg in elke bouwstijl tot zijn recht. Met zijn verbeterde thermische

01. Met zijn HI en HI+ versies beschikt het MasterLine 8 systeem over hoogisolerende varianten, geschikt voor alle types woningen.

02. Het minimalistische Hi-Finity schuifraamsysteem verrast met glasverlijming op een hoek.

Huiselijke warmte Bent u op zoek naar inspiratie om uw traditionele kantoor een meer huiselijk karakter mee te geven?

Laat u verrassen en inspireren in â&#x20AC;&#x153;The Loungeâ&#x20AC;?.

U vindt er onze interpretatie van een vergaderopstelling, een informele zithoek, een coffee corner en een directiekantoor. Strakke meubels, warme materialen, design accenten en huiselijke accessoires kregen er een plaatsje zonder afbreuk te doen aan functionaliteit.

The Lounge by Kinnarps nv - Heide 15 - 1780 Wemmel - 02 456 0 456 - info@kinnarps.be - www.kinnarps.be

Isolatie, essentieel voor onze wereld.

ROCKWOOL steenwol. ®

Dé natuurlijke en duurzame isolatie. www.rockwool.be ®

PRODUCTSPOT

Tot 50% besparen op verwarming en koeling

D

e besparing is vooral te danken aan een intelligent gebruik van de warmtepomp, aangestuurd door de nieuwste Siemens besturingssoftware. “Bij koeling komt warmte vrij, terwijl het verwarmen koude creëert”, legt Filip Van Hulle (sales manager ECR Belgium) uit. “TripleAqua slaat die warmte en koude tijdelijk op voor hergebruik op een andere plaats in het gebouw of op een ander tijdstip. We slagen hierin dankzij het gepatenteerde systeem, en zoals de naam aangeeft gebruiken we drie waterleidingen: een aanvoerleiding voor warm water (28 tot 36°C), een aanvoerleiding voor koud water (12 tot 18°C) en een retourleiding voor water op omgevingstemperatuur.”

Buffering TripleAqua is ideaal voor landen met een klimaat zoals in België want het systeem kan tegelijk koelen en verwarmen.

In grotere gebouwen is in ruimtes aan de zonzijde of met veel warmteopwekkende apparatuur vaak koeling nodig, terwijl in andere ruimtes die in de scha-

TripleAqua slaat warmte en koude op voor hergebruik op een andere plaats of op een ander tijdstip.

duw liggen vraag is naar verwarming.

“Doordat het systeem de overtollige warmte of koude buffert en hergebruikt, is het dankzij deze thermische opslag dubbel zo zuinig in vergelijking tot traditionele koel- en verwarmingssystemen. Bovendien haalt het zijn winst uit het vernieuwende concept, niet uit nieuwe technologieën. Alle componenten van de installatie zijn al jarenlang beschikbaar op de markt en hebben hun kwaliteit reeds ruimschoots bewezen. Je koopt dus geen kat in een zak, maar wel bewezen betrouwbaarheid, veiligheid én energiewinst.”

Duurzaamheid Een belangrijke troef van TripleAqua is het duurzame aspect. Vooreerst zorgt het systeem voor een flinke besparing op het elektriciteitsgebruik, wat goed is voor het budget en het leefmilieu.

Daarnaast gebruikt de warmtepomp het 100% natuurlijke koelmiddel R433A Propæne, dit is een mix van R290 propaan en R1270 propyleen. Een keuze voor Propæne vandaag kan in de ko-

mende jaren – met de steeds strengere wetgeving – heel wat kopzorgen en bijkomende investeringen besparen.

Bovendien is de nodige hoeveelheid Propæne zeer beperkt, want het wordt alleen gebruikt in de hoogrendement warmtepomp buiten het gebouw. Door de leidingen binnen het gebouw naar de afgiftesystemen stroomt uitsluitend water.” TripleAqua kan gebruikt worden met verschillende afgiftesystemen zoals vloerverwarming/koeling, koelplafonds, LT-radiatoren en –convectoren en luchtgordijnen. “Het systeem toont aan dat met energiereductie en toepassing van hoogrenderende warmtepompen – in combinatie met vindingrijkheid en expertise – veel valt te bezuinigen”, besluit Filip Van Hulle. u www.ecr-belgium.be Door Rudy Gunst DIMENSION

Het klimaatsysteem TripleAqua vormt een revolutionaire innovatie voor verwarmen, koelen en thermische opslag.

Op unieke wijze wordt met water zowel de warmtestroom als de koudestroom getransporteerd doorheen het gebouw.

Alleen in de buitenunit is een minimale hoeveelheid natuurlijk koelmiddel Propæne nodig. Het systeem helpt tot 50% besparen op verwarming en koeling.

TripleAqua wordt in België verdeeld door ECR Belgium.

69

PRODUCTSPOT

Energiezuinige en installatievriendelijke oplossingen 01

02

Doelbewust op zoek gaan naar kwalitatieve en bewezen technologieën, die eenvoudig zijn in installatie en onderhoud, is voor Bulex de trigger om meer woningcomfort te kunnen bieden. Vandaag de dag biedt het merk een uitgebreid gamma aan verwarmings - en warmwatersystemen, voor ieder project, op fossiele brandstoffen én op hernieuwbare energie. Op dit laatste gebied zijn de warmtepompboiler Magna AQUA 150/2 en de hydraulische module voor warmtepompen Genia SET voorname innovaties.

“M

DIMENSION

et haar nieuwe strategie ‘Minimale moeite, maximale prestaties’ wil Bulex het leven van de vakman en de klant gemakkelijker maken. Dit resulteert in eenvoud, efficiëntie, comfort, prijskwaliteitverhouding en hoogwaardige dienst-na-verkoop. De installateur kan, wat dit laatste betreft, op een efficiënte ondersteuning rekenen, zonder dat de fabrikant in zijn plaats wil treden. Ook alle (nieuwe) producten van Bulex kaderen in deze filosofie.” In 2015 lanceerde de fabrikant, met haar vernieuwde Thermo MASTER gamma en haar slimme thermostaat MiGo, kwalitatieve producten met maximaal gebruikscomfort.

Met de MiGo en de bijhorende gratis MiGo app kan men de verwarming en warm waterproductie precies, eenvoudig en flexibel, van op afstand, besturen via tablet of smartphone. Dankzij haar verscheidenheid komt het gamma condensatieketels van Bulex - Thermo MASTER, Thema CONDENS en Isotwin CONDENS - tegemoet aan elke vraag, zowel in nieuwbouw als renovatie. Nu lanceert de fabrikant ook 2 nieuwe pro-

70

ducten in het gamma hernieuwbare energie.

Energiezuinige oplossing voor SWW Met de Magna AQUA 150/2 breidt Bulex haar gamma warmtepompboilers uit met een nieuw model van 150 l dat zich onderscheidt door de aansluitingen onderaan het toestel. Deze versie kan zowel aan de muur gehangen worden, of staand geplaatst worden door middel van de afzonderlijk verkrijgbare draagstoel. Deze warmtepompboiler heeft een COP van 2,59 bij 7°C, en een energielabel A in SWW. Voor het vervangen van een elektrische warm waterboiler biedt de Magna AQUA 150/2 een geschikte energiebesparende oplossing.

bouwde warmwaterboiler van 184 l en de warmtepomp besturingsmodule. In de behuizing is er ook plaats voorzien om, op een later tijdstip, extra accessoires te integreren zoals een multizonekit.

Door het feit dat alles werd geïntegreerd in één enkele behuizing, werkt dit systeem sterk plaatsbesparend, en kan de installatie snel gebeuren. Enkel dient de Genia SET binnenhuis (die overal in de woning kan worden geplaatst) gecombineerd te worden met de warmtepomp Genia AIR, die buiten geplaatst wordt.

Dit vereenvoudigt de installatie, én het onderhoud, aangezien alle componenten gemakkelijk toegankelijk zijn via afneembare zijpanelen. u www.bulex.be Door Philip Declercq | Foto’s: Bulex

Installatie van Bulex warmtepompen nog eenvoudiger Om de installatie van de Genia AIR warmtepompen nog te vereenvoudigen, brengt Bulex in juni 2016 de Genia SET op de markt. Deze complete hydraulische module integreert alle nodige componenten, zoals een inge-

01. De Magna AQUA 150/2 warmtepompboiler heeft een COP van 2,59 bij 7°C, en een energielabel A in SWW. 02. De Genia SET complete hydraulische module integreert alle componenten, zoals een ingebouwde warmwaterboiler en de warmtepomp besturingsmodule.

OB64797

PROOF PDF

Hoe uw energie-investeringen beter laten renderen?

Z-energy helpt u op weg op het vlak van intelligent energiegebruik, duurzame energieproductie, hernieuwbare energiebronnen en groene mobiliteit.

Z-energy, iedere dinsdag op Kanaal Z vanaf 19.50 uur.

Ook te bekijken op www.kanaalz.be In samenwerking met

OB64797_ZENERGY.indd 1

BRICKS & BRICK SOLUTIONS

11/01/16 13:55

NIEUW FORMAAT

LF 40 240 x 90 x 40 mm

Meer weten? www.vandersandengroup.be

+32 (0)89 510 140

Elegantie krijgt een nieuwe dimensie.

Alles onder één dak!  ECO

GSV & ZENO®: compacte oplossingen cfr. de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening inzake hemelwater voor woningbouw & industrie

 Lijnafwatering:

goten in diverse materialen, belastingsklasses en roostertypes

 DITEC:

CE-gemarkeerde coalescentie-afscheiders t.e.m. 200 L/s (cf. NBN EN 858-1)

 AGORA:

CE-gemarkeerde lamellenafscheiders t.e.m. 1300 L/s (cf. NBN EN 858-1)

 Q-Fyt

BENOR: BENOR-gekeurde IBA op basis van helofyten

CWS Paradise Roestvrij Staal

Paradise Dry Slim

Paradise Paper Slim

Paradise Foam Slim

Paradise Superroll

Paradise DUO

Afvalbak

Handdoekautomaat voor katoenen rollen

Servetautomaat

Verdeler voor zeepschuim of zeepcrème

Toiletpapierautomaat met jumbo-rol of 4-rols carroussel

Toilepapierdispenser voor 2 rollen

Stijlvol klapdeksel in optie verkrijgbaar

Voor het volledige RVS-gamma, neem gerust een kijkje op www.cws-boco.be

V.U.: Gino Verbelen - 03-2015. Red Spot.

Staalharde condities tegen een zacht prijsje

CWS-boco BeLux N.V. | Berchemstadionstraat 78 | B-2600 Berchem Tel. +32 (0)3 328 11 00 | Fax +32 (0)3 326 37 28 | www.cws-boco.be | partnerbe@cws-boco.be

ADV-168*125-RVS-V3.indd 1

6/03/15 13:25

NEW REPORTAGE

Nieuw bij Beltrami natuursteen Ceppo, de Italiaanse Breccie uit de Ceppo San Pietro streek van Bergamo, kenmerkt zich door het groot aantal marmer en kalksteen fragmenten zichtbaar aan het oppervlak van de steen. Met zijn betonlook past hij perfect in de trend naar strakke, industriële materialen voor gebruik als vloer-, wand- en trapafwerking of gevelbekleding. Woodstone Grey: een Chinese kalksteen die dankzij de houtlook een warm en natuurlijk karakter geeft aan een interieur. San Pietro: deze Italiaanse travertin speelt door de trendy grijze kleur, onregelmatige poriën op het oppervlak en de uiterst matte afwerking perfect in op de vraag naar industriële materialen voor gebruik binnenshuis. u www.beltrami.be

ALINEL• Architecturaal ‘verticaal’ aluminium gevelbekledingssysteem ALINEL omvat een reeks van elk 8-10 profielen. Samen vormen ze een uniek en gepatenteerd systeem. De hoofdprofielen zorgen voor een eerste verdeling over het vlak, de hoekprofielen voor een naadloze afwerking.

Een slimme manier waarmee de profielen onzichtbaar bevestigd zijn en op een inventieve manier in elkaar schuiven, waardoor ze zich aanpassen aan elk oppervlak. u www.alinel.com

Potier Stone stelt Unseen voor Potier Stone is expert in de kunst van natuursteenbewerking en ontwierp met de grootste vakkennis Unseen: een drukplaat in natuursteen, een luxueuze afwerking voor de badkamer of het kleinste kamertje. De nieuwe drukplaat is geschikt als spaarspoeltoets en kan in alle soorten natuursteen worden gemaakt: arduin, marmer, kalksteen, leisteen, basalt, blauwsteen, keramiek, (kwarts)composiet... . Er kan op zoek gegaan worden naar een bijzonder patroon of een sprekende ader in bijvoorbeeld marmer. u www.potierstone.be

Duco vernieuwt Belgische productcatalogus

AG Plastics • Nieuw gamma Skylux lichtkoepels AG Plastics stelt een nieuw gamma Skylux lichtkoepels voor: Skylux iWindow2™, Skylux iWindow3™ en Skylux iDome™. Skylux iWindow2™en Skylux iWindow3™maken respectievelijk gebruik van dubbel- en driewandig glas.

Dit resulteert in twee mooie en strakke lichtkoepels voor platte en licht hellende daken die zich perfect en onopvallend laten integreren in elke bouwstijl. Dit dankzij hun keramische boord en geanodiseerd aluminium frame met lage opstand van 28 mm (2-wandig) en 55 mm (3-wandig). Skylux iDome™ gaat een stapje verder en combineert de voordelen van kunststof met deze van glas. u www.agplastics.com

DESSOL-SUNTECH DESSOL-SUNTECH terrasoverkappingen zijn zowel geschikt voor private als voor commerciële doeleinden. Het openschuifbare daksysteem, dat bestaat uit aluminium profielen en PVC-doek, is geschikt voor alle seizoenen en is water-, vuur- en windbestendig. Er zijn zes standaardmodellen die elk afgesloten kunnen worden door een glaswandsysteem, een verticale screen of houten of aluminium shutters (luiken). Optioneel kunnen de systemen tevens voorzien worden van ledverlichting. DESSOL-SUNTECH wordt steeds op maat gemaakt. u www.dessol.be

DIMENSION

Duco pakt uit met een vernieuwde en allesomvattende productcatalogus. Tijdens de update van de productcatalogus werd niet enkel aandacht besteed aan gebruiksvriendelijkheid om geïnteresseerden snel en eenvoudig doorheen de Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen en hun bijhorende componenten te gidsen. Bondige technische productinformatie wordt aangevuld met onder meer prijzen, artikelnummers, nieuwe producten en vernieuwde systeemconfiguraties met bijhorende EPB-rekenwaarden. u www.duco.eu

73

NEW

Renson® Endura Delta

Megasmooth: een lichtgewicht van formaat De Megasmooth tegel van Ebema is geïnspireerd op industriële omgevingen waar beton nog in zijn meest pure vorm wordt gebruikt. De streelzachte tegel is door zijn looks, royale afmetingen, zachte afwerking en met de nieuwe dikte van 4 cm de geschikte buitentegel voor dakterrassen. Met de aangepaste dikte van 6 naar 4cm en de bijhorende gewichtsbesparing (33% minder gewicht) kunnen we spreken van een ‘lichtgewicht’ onder de betonnen tegels, wat voor een eenvoudigere plaatsing zorgt. u www.ebema.be

Met de Endura Delta pakt Renson uit met een vraaggestuurd D+-ventilatiesysteem dat een stuk verder gaat dan de bestaande D-systemen.

Detectoren in de afzuigunit bepalen op basis van continue metingen hoe intensief er in huis geventileerd moet worden. Om gebruikers te betrekken bij de correcte bediening werd een app ontwikkeld om de ventilatie-unit vanaf de smartphone aan te sturen: algemene luchtkwaliteit monitoren en het ventilatieniveau programmeren op basis van CO2-detectie en vervuiling in huis. De app meldt bovendien wanneer filters het best vervangen kunnen worden. u www.renson.be

Vandersanden Group introduceert nieuw langformaat gevelstenen Vandersanden Group introduceert een nieuw langformaat gevelstenen: LF40. Dit nieuwe langformaat meet 240 x 90 x 40 mm, de perfecte afmetingen om esthetiek te koppelen aan metseltechniek. Met de nieuwe LF 40 creëert men een elegante horizontaliteit zonder te raken aan de metselkwaliteit. Deze gevelsteen inspireert om te experimenteren met creatieve metselverbanden en voegtypes. u www.vandersandengroup.be

Ntgrate®: premium woven vinyl flooring

Kingspan Kooltherm® K10 Plus Plafondplaat Bij het (na-)isoleren van plafonds in kelderboxen spelen, naast de isolatiewaarde, ook de dikte en visuele afwerking van het materiaal een grote rol.

Met de nieuwe Kingspan Kooltherm® K10 Plus Plafondplaat combineert men alle bovengenoemde eigenschappen in één compacte en lichtgewicht isolatieplaat, die snel en eenvoudig te verwerken en bevestigen is. u www.kingspaninsulation.be

Ntgrate stelt 3 nieuwe collecties in geweven vinyl vloerbekleding voor (3 nieuwe designs - 34 nieuwe kleuren): de collectie ‘gentle’ staat voor minimum design voor maximum stijl, ‘noble’ draagt de schoonheid van pure zelfzekerheid uit en ‘brave’ speelt in op het avontuurlijke. u www.ntgrate.eu

HILOW: design op niveau

DIMENSION

Badkamerspecialist Alke pakt uit met Hilow, een nieuw design van Axel Enthoven. De wastafels op verschillende hoogten zorgen ervoor dat men kleine badkamerrituelen zoals tandenpoetsen of scheren al zittend kan uitvoeren.

Daarbij zorgt de lagere wastafel er ook voor dat kinderen beter bij hun spulletjes kunnen. Naast de hoog en laag gebouwde wastafels is Hilow uitgerust met ingebouwde verlichting, een bijpassend krukje en heel wat opbergruimte dankzij grote lades en kasten. Beschikbaar in 3 kleuren: notenhout, milk oak en mat wit. u www.alke.be

74

IMAGINAIR RLV 125

“Architecturaal residentieel luchtventiel met eindeloze afwerkingsmogelijkheden voor nieuwe gebouwen of renovatie.”

GA NAAR: IMAGINAIRBYGRADA.COM EN BEKIJK ALLE AFWERKINGSMOGELIJKHEDEN

Project: Superfloor, Architect: Charlotte Pattyn

EENVOUDIGE MONTAGE

VOORDELEN

HIGH PERFORMANCE

CEILING/WALL

AIRTIGHT SEAL

CUSTOM COLOR

LOW SOUND LEVELS

EASY INSTALLATION

EXHAUST & SUPPLY

CLEAN

WWW.IMAGINAIRBYGRADA.COM

Ontdek de nieuwste generatie lichtkoepels.

Grada International N.V. | Toekomstlaan 18, Lokeren

Skylux iWindow3

™

De superisolerende lichtkoepel met 3-wandig glas

NIEUW

Voor de best mogelijke isolatie en een strakke look zorgt de nieuwe Skylux iWindow3™. Deze vlakke lichtkoepel is superisolerend (Ut-waarde van 0,5 W/m2.K) dankzij het compacte en isolerende pvc-raam en het 3-wandige en erg isolerende veiligheidsglas HR+++.

Bijkomende troeven? Skylux iWindow3™ is: • geschikt voor alle platte daken met dakhelling tussen 2° en 15° • veilig dankzij het verharde 3-wandige glas • geluidsdempend 41 dB • onderhoudsvriendelijk en inbraakwerend • perfect integreerbaar in het dak dankzij de keramische boord en slanke omkadering uit geanodiseerd aluminium van slechts 55 mm

member of Passive for architects

Stones & Stories

Thala Beige verzoet

Thala Beige, Tunesische kalksteen met karakter!

Met het gloednieuw woon- en winkelcomplex Toison d’Or heeft Brussel er opnieuw een stijlvol herkenningspunt bij. Het spel van sensuele lijnen, grote glaspartijen en de goudkleurige accenten verlenen dit project een typische ‘art-nouveau’ look.

De glooiende bewegingen eigen aan de stijl domineren in het luxueus woongedeelte, goed voor 83 stijlvolle appartementen en een gracieus penthouse.

Voor de uitwerking van de impressiante wenteltrap en de 600m² gemeenschappelijke ruimtes werd bewust gekozen voor de Tunesische kalksteen Thala Beige in verzoete afwerking. Haar pallet van warme, beige tinten verleent een zekere rust en harmonie in het spel van golvende lijnen en goudkleurige accenten.

SHOWROOM - STOCK TEGELS & PLATEN Venetiëlaan 22, 8530 Harelbeke T +32 56 23 70 00 F +32 56 23 70 02 info@beltrami.be beltrami.be OPENINGSTIJDEN:

Maandag, woensdag en vrijdag: doorlopend van 9u-17u.

Zaterdag open van 8u30 tot 12u30.

Opgelet! Dinsdag en donderdag: showroom op afspraak.

NEW

Sto lanceert online lastenboekgenerator voor architecten Sto heeft zijn nieuwe Sto-Lastenboekgenerator gelanceerd. Via de tool ontvangen architecten in enkele muisklikken een volledige bestekbeschrijving van het gewenste gevelisolatiesysteem. Dat moet hun werk vergemakkelijken en voor een aanzienlijke tijdswinst zorgen. De online tool werkt vlot, intuïtief en is specifiek op maat van ieder project. De lastenboekgenerator is gratis te gebruiken via de website. u www.sto.be/lastenboekgenerator

REI 60 dragende wand Om tegemoet te komen aan de strikte wetgeving in functie van brandveiligheid en de steeds strengere normen voor houtskeletbouw, ontwikkelden fermacell, ROCKWOOL en UNILIN division panels samen een gecombineerde, dragende wand met een brandweerstand van minimum 60 minuten (REI 60). Deze dragende wand oplossing is een zeer lichte constructie (wandopbouw 35 kg/m²), zeer compact (de opstelling is slechts 210 mm breed) en luchtdicht. Dankzij de opbouw is een hoge belasting mogelijk (3 tot 5 bouwlagen). De wandopstelling kan toegepast worden als buitengevelwand, gevelvullend element, woningscheidende wand bij woningen of appartementen of als dragende binnenwand. u www.fermacell.be / www.rockwool.be / www.unilinpanels.com

Legrand Group introduceert NUVO

Umbris Zip Screen is een ideale oplossing als bescherming tegen de wind, regen, zon of nieuwsgierige blikken. De Zip Screens passen naadloos bij het Umbris bovenprofiel. De onderlat is volledig geïntegreerd in de screenkast, waardoor het hoogwaardig design blijft uitstralen. De kracht van de Zip Screens is dat ze volledig naadloos zijn met onzichtbare bevestigingen. u www.umbris.be

Fakro • Beloopbaar platdakvenster DXW Fakro introduceert het vlakke platdakvenster DXW. Dankzij de speciale constructie, de gelaagde veiligheidsbeglazing en de antislip laag, kan op dit platdakvenster gelopen worden en vormt het de ideale esthetische oplossing om in het vlak van een dakterras te worden geïntegreerd. u www.fakro.be

nora • noraplan® valua In kantoren, gezondheids- en onderwijsinstellingen wordt de feel good factor steeds belangrijker. De noraplan® valua zorgt met zijn warme kleuren en natuurlijke structuur voor een prettige sfeer. De nieuwe vloer scoort niet alleen door zijn uitstraling maar ook door de materiaaleigenschappen van rubber. Het is veilig, slijtvast en ergonomisch, met uitstekende akoestische eigenschappen en makkelijk in onderhoud. u www.nora.com DIMENSION

NUVO muziekdistributie is een product van de gelijknamige Amerikaanse fabrikant die sedert 2012 deel uitmaakt van de Legrand Group.

Vandaag presenteert NUVO een HiFi Wireless oplossing waarmee het genieten is van digitale muziek in hoge kwaliteit in elke kamer van het huis, van welke bron dan ook. NUVO is makkelijk te installeren en erg gebruiksvriendelijk. Het volstaat de app te downloaden voor configuratie van het systeem en het beheer van alle functies via tablet of smartphone. u www.bticino.be

Umbris Zip Screen

77

REPORTAGE NEW

Grada - Luchtdichte universele aansluiting Grada ontwikkelde een nieuwe universele aansluiting met dubbele lipdichting voor al hun producten met plenum, zodat de prestaties en het gebruik geoptimaliseerd worden. De volledige aansluiting kan eenvoudig en zonder toebehoren gemonteerd of gedemonteerd worden. De dubbele lipdichting en seal zijn vervaardigd uit TPE waardoor de luchtdichte aansluiting tussen het plenum, de aansluitkraag en het kanaal gegarandeerd is.

Via de optionele, eenvoudig te verwijderen regelklep krijgt men snel en eenvoudig toegang tot het kanaal. Grada plenumkragen met diameters 125, 160, 200 en 250mm zijn standaard klasse D volgens EN1751. u www.grada.com

Schüco • Revolutionaire oplossing voor verdiepingshoge raamstroken Met het nieuwe gevelsysteem Schüco FWS 60 CV heeft Schüco een revolutionaire oplossing voor verdiepingshoge raamstroken ontwikkeld. Dit systeem combineert een uitstekende geluiddemping en thermische isolatie met een smal profielsysteem voor het hele raam.

De vleugels hebben hetzelfde uitzicht als de dragende structuur. Die ‘visuele fusie’ betekent dat openingselementen en vaste elementen van buitenaf niet te onderscheiden zijn. Ook aan doorvalbeveiliging is gedacht, door de integratie van een glasbalustrade. u www.schueco.be

ISOVER Suspente PlaGyp I De nieuwe ISOVER Suspente PlaGyp I- ophangstangen maken het mogelijk om makkelijker en efficiënter dan ooit een optimaal geïsoleerd en perfect luchtdicht dak te realiseren, met gipsplaten als afwerking incluis, zonder dat er enig timmerwerk aan te pas komt. Aan de ene kant zorgt het systeem ervoor dat men zeker kan zijn van een perfecte isolatie en luchtdichting, aan de andere kant levert het gemak en tijdswinst op. u www.isover.be

SVK lanceert nieuwe Colormat Scripto gevelplaat SVK voegde begin dit jaar de Colormat Scripto toe aan haar portfolio van vezelcement gevelplaten. Deze in de massa gekleurde gevelplaat is verkrijgbaar in 12 hedendaagse tinten en wordt afgewerkt met een kleurloze hydrofobering. De platen maken het verschil door het unieke reliëf op de zichtzijde. Deze structuur maakt het mogelijk om op een creatieve manier te spelen met licht en schaduw. Door verticale en horizontale schuurrichtingen te combineren, komt men tot een verrassend lijnenspel dat de gevel meer diepgang en karakter geeft. De Colormat Scripto gevelplaten zijn 8mm dik en verkrijgbaar in de formaten 3050 x 1220 mm en 2500 x 1220 mm. u www.svk.be

Armstrong Plafonds toont portfolio in Abook 2016

DIMENSION

Van een goudgekleurd metalen plafond en metalen wand in het winkelcentrum Donau Plex in Wenen tot een honingraatstructuur van metalen baffles op de Russische luchthaven Tolmachevo: het Abook 2016 van Armstrong Plafonds is een reis langs de mooiste plafondcreaties ter wereld. In dit boek komt een breed scala aan innovatieve en duurzame plafondoplossingen aan bod. Van metalen tot minerale plafondtegels en van Baffles tot zwevende plafonds. Bij het ene project speelt esthetiek een belangrijke factor, terwijl elders juist goede akoestiek, een gezond binnenklimaat of duurzaamheid wenselijk zijn. u www.armstrongplafonds.be

78

VOLA Waterfall Shower and Kneipp Hose Sleekly Therapeutic. Visibly VOLA.

VOLA Studio Tour & Taxis Avenue du Port BE-1000 Bruxelles Tel.: 02 465 96 00 sales@vola.be www.vola.be

SOLESIA, GEÏNTEGREERDE ZONNE-LEIEN Genieten van zonne-energie zonder je dak te ontsieren met storende opbouwpanelen? Het kan!

Eternit ontwikkelde Solesia, een geïntegreerde fotovoltaïsche lei die groene energie genereert.

Zonnepanelen zijn combineerbaar met leien, geplaatst in verschillende plaatsingstechnieken.

De nieuwe Quarto techniek, uitgevoerd met grootformaatleien, in combinatie met Solesia zorgt er nu ook voor dat een zonnedak niet enkel esthetisch maar ook betaalbaar is.

Solesia 40 Wp voor leien 45/32 dubbele dekking

Solesia 85 Wp voor leien 45/32 Quarto dekking

Solesia 127 Wp voor leien 60/32 Quarto dekking

De voordeligste oplossing!

Schaffen (Diest) - Tom Jonckers, BXL-Architecten (Sterrebeek)

Ontdek de Solesia calculator!

Bereken snel hoeveel een Solesia zonnedak — www.eternit.be/nl/Solesia kost en hoeveel energie het oplevert.

I

LEIEN BETONDAKPANNEN KERAMISCHE DAKPANNEN ZONNEDAKEN GROENDAKEN

Eternit NV - Kuiermansstraat 1 - 1880 Kapelle-op-den-Bos - België - Tel. +32 (0)15 71 73 54 - Fax +32 (0)15 71 71 79 - info@eternit.be - www.eternit.be