NIEUWE IDEEËN VOOR EEN DUURZAMERE WERELD
DIRK STAEL p1
2
DIRK STAEL
Het duurzaamheidsmanifest Nieuwe ideeĂŤn voor een duurzamere wereld
3
Het duurzaamheidsmanifest Voor het eerst gepubliceerd in november 2019 Auteur: Dirk Stael (www.dirkstael.com) Boekontwerp: Marielle De Vuyst Portret auteur: Philippe De Vuyst www.duurzaamheidsmanifest.be @duurzaamheidsmanifest NUR 740 Het duurzaamheidsmanifest is beschikbaar onder Creative Commons: NaamsvermeldingNietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal (CC BY-NC-SA 4.0). creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.nl 4
INHOUD
NARDIS - een nieuw idee
7
Enkele NARDIS-ideeën
27
Direct democratische en duurzame ideeën
53
Bedenkingen 67 Creëer je eigen NARDIS-idee
91
NARDIS anders bekeken
115
5
6
1
NARDIS EEN NIEUW IDEE Kunnen we nu echt niet beter dan dit?
Het goede nieuws is: we kunnen echt wel beter dan dit.
Maar dan zullen wij, gewone burgers, in actie moeten schieten. Vijf voor twaalf is ondertussen gepasseerd. Langer wachten is geen optie meer. Nu is het aan ons om de handen uit de mouwen te steken en het verschil te maken! Burgers aller landen, verenigt u!
7
Aan uitdagingen geen gebrek Er is meer dan genoeg om ons zorgen over te maken: Ecologische uitdagingen zoals ... De opwarming van de aarde, klimaatverandering, de uitstoot van broeikasgassen, verlies aan biodiversiteit, vervuiling, overconsumptie, nucleaire risico’s, toenemend energieverbruik... Economische uitdagingen zoals ... Toenemende globalisering, stijgende overheidstekorten, economische crisissen, een kromme economische ethiek, structurele arbeidsmarktproblemen, werkloosheid, een eenzijdige focus op groei... Sociale uitdagingen zoals ... Armoede, vergrijzing, groeiende inkomensongelijkheid, toenemend individualisme, vereenzaming, psychologische problemen, sociale ongelijkheid, het afbrokkelen van de sociale samenhang, migratie...
De lijst van uitdagingen lijkt wel eindeloos...
8
Maar hoe pakken we deze uitdagingen aan? Het vinden van oplossingen blijkt een pak moeilijker te zijn. Dat komt omdat deze uitdagingen ‘gemene problemen’ zijn: • Het zijn complexe problemen • Die continu veranderen • Die niet eenduidig zijn • Waarbij oorzaak en gevolg moeilijk uit elkaar te halen zijn Typisch voor gemene problemen ook is dat ze op elkaar inwerken. Je kan bijvoorbeeld het ecologische, het economische en het sociale moeilijk van elkaar loskoppelen. De opwarming van de aarde wordt vooruit gestuwd door economische groei en globalisering, wat een impact heeft op hoe we samenleven. Zo beïnvloedt het ene domein het andere en lijken ze elkaar nog te versterken. Daarenboven zijn er geen standaardoplossingen voor. • Gemene problemen vereisen langdurige inspanning en doorgedreven samenwerking. • Dergelijke problemen worden best vanuit verschillende invalshoeken bekeken. • In tegenstelling tot wat we vaak denken zijn er geen grootse instantoplossingen: we moeten werken met een hele brede waaier aan kleinere, beter beheersbare projecten. En om dat te realiseren, hebben we nieuwe ideeën nodig. De huidige ideeën lijken er namelijk niet in te slagen ons uit dit moeras te tillen. Maar nieuwe ideeën bedenken is moeilijk. De huidige manier van denken en doen zit zo diep in ons verankerd dat het niet makkelijk is dat zomaar achter ons te laten. Maar moeilijk is niet onmogelijk.
9
Huidige oplossingen Veel van de huidige oplossingen zijn voornamelijk politiek en technologisch van aard: •
Grote ecologische uitdagingen zoals de opwarming van de aarde willen we oplossen met meer groene technologieën en internationale klimaatverdragen.
•
De grote economische en sociale uitdagingen bieden we het hoofd door in te zetten op meer technologische innovatie of slimmere politieke besluitvorming.
Maar de huidige oplossingen volstaan niet meer. Technologie en politiek alleen kunnen ons niet redden. Ook al hebben ze een belangrijke rol te spelen, hun kracht tot verandering is te beperkt in het licht van de grote uitdagingen waar we voor staan. Daarom hebben we nood aan nieuwe ideeën en nieuwe oplossingen.
10
Nieuwe oplossingen Als we nieuwe ideeën willen bedenken, kunnen we maar beter eerst proberen af te stappen van enkele huidige ideeën zoals... •
‘Economische groei is de enige uitweg’
•
‘Grootse problemen vereisen grootse oplossingen’
•
‘Technologie kan de wereld redden’
•
‘There Is No Alternative (TINA)’
Uiteindelijk reiken veel van deze ideeën vooral meer van hetzelfde soort oplossingen aan. En die volstaan niet. Vaak lijken ze zelfs de gemene, complexe problemen nog te verergeren in plaats van te verhelpen. Dergelijke huidige ideeën worden haast altijd geponeerd als (meer-)absoluut, maar net zoals elk idee, kunnen we ook deze ideeën veranderen. Ideeën zoals... •
‘Gewone mensen kunnen buitengewone impact creëren’
•
‘Alles verandert continu en elk van ons kan die verandering mee vorm geven’
•
‘There Is Always An Alternative (TIAAA)’
... reiken ons handvaten aan om nieuwe oplossingen te bedenken. En wij, burgers, zijn daarin de belangrijkste hefboom. Wanneer wij, gewone burgers, volop meedoen, vergroten we onze kans op slagen pas echt. Samen, kunnen we de weg naar morgen een andere en betere richting uitsturen. En NARDIS wil daarbij helpen.
11
NARDIS – een nieuw idee NARDIS is een acroniem en staat voor...
N IEUW A CTIEGERICHT R EALISEERBAAR D EMOCRATISCH I MPACTVOL S USTAINABLE (DUURZAAM) Dat is een mondvol, ik weet het. Maar door op deze criteria in te zetten, kunnen we net iets makkelijker de platgetreden paden verlaten en beter ‘out of the box’ denken. NARDIS biedt elk van ons, gewone mensen, handvaten aan om de zaken die we vandaag al doen lichtjes anders te doen. Direct democratischer en duurzamer. Het reikt ons de mogelijkheden aan om zelf nieuwe ideeën en mogelijke oplossingen te bedenken. Niet omdat het ons meer profijt brengt. Gewoon, omdat we het als mensen fijn vinden samen dingen te doen. NARDIS kan ons helpen meer dingen samen te doen op zo’n manier dat het leuk is en tegelijk ook goed voor de mensen rondom ons en onze planeet. Met NARDIS kunnen we zo nieuwe ideeën van de grond af opbouwen, vervolledigen of in een bepaalde richting sturen. NARDIS wordt zo tegelijkertijd toetssteen en leidraad voor nieuwe ideeën.
12
13
Nieuw De N in NARDIS staat dus voor ‘nieuw’. Meer bepaald: voor nieuwe ideeën. Dat kan je zien als...
N
1. Volledig nieuwe ideeën die we van nul opbouwen 2. Bestaande ideeën die we hercombineren tot iets nieuws 3. Oude ideeën die we recycleren en zo in een nieuw jasje steken Dat laatste – een oud idee recycleren – lijkt misschien wat raar. Maar veel van wat in het verleden is gebeurd, kan vandaag terug relevant worden mits de juiste vertaalslag. Net zo met het hercombineren van bestaande ideeën: door er een NARDIS-saus over te gieten, kunnen we veel van wat we vandaag al doen voortaan duurzamer en direct democratischer doen.
Nieuwe ideeën
Bestaande ideeën
Oude ideeën
1
2
3
Met NARDIS als leidraad kunnen we nieuwe ideeën bedenken in drie domeinen: •
Het ecologische
•
Het economische
•
Het sociale
14
N
De keuze voor die drie is niet toevallig: binnen deze domeinen kunnen wij, gewone burgers, nog directe impact creëren. In het politieke of technologische domein is dat snel al een heel pak moeilijker. Politiek wegen op de besluitvorming lukt meestal pas na een lange politieke carrière of veel gelobby. En technologische innovaties vereisen over het algemeen een technologische expertise die je pas na vele jaren studeren en experimenteren kan vergaren. Uiteraard zullen politiek en technologie een belangrijke rol blijven spelen in het aanpakken van de grote uitdagingen. Alleen is onze directe impact als gewone burgers daar beperkter. Waar we wel nog impact kunnen creëren, is op het economische, het sociale en het ecologische in onze directe omgeving. Daarom is het zinniger daarop in te zetten.
Ecologische ideeën
Economische ideeën
Sociale ideeën
15
Actiegericht De A in NARDIS staat voor ‘actiegericht’.
A
Een idee creëren is een uitstekende eerste stap. Maar als je idee niet in actie wordt omgezet, zal er niet veel veranderen. Daarin zit ook het verschil tussen een uitvinding en een innovatie. Een uitvinding
mag nog zo fantastisch zijn, als ze niet naar de markt wordt gebracht – en dus een innovatie wordt – is het niet meer dan een prototype dat op de plank van één of ander laboratorium blijft liggen. Als Edison zijn gloeilamp niet had gecommercialiseerd, dan had de wereld ietsjes langer in het duister gezeten. Bedenk dus wie en wat je nodig hebt om je nieuwe NARDIS-idee in concrete actie om te zetten: •
Tot wie richt jouw idee zich en hoe krijg je het bij je doelgroep?
•
Welke expertise en middelen zijn er allemaal nodig om jouw idee in actie om te zetten?
•
Wat zijn de eerste acties die je moet ondernemen om je idee in realiteit om te zetten?
•
Wat zijn de vervolgacties?
Idee
Actie 16
Verandering
A
R
Realiseerbaar R staat voor ‘realiseerbaar’.
NARDIS-ideeën kunnen het best gerealiseerd worden door gewone mensen. Door jou
of mij. Speciale of uitzonderlijke kennis of expertise is slechts in beperkte mate nodig. Onze beschikbare talenten en competenties zouden moeten volstaan om een nieuw NARDIS-idee te realiseren. Wat we vooral nodig zullen hebben, is TIME: •
Tijd om aan de realisatie van het idee te werken.
•
Bijkomende ideeën om het NARDIS-project verder uit te werken of uit te diepen.
•
Motivatie van verschillende mensen om voluit voor het idee te gaan.
•
De juiste mate van expertise die nodig is om het idee te realiseren.
Wanneer verschillende mensen hun TIME combineren, zijn we al een heel eind op weg om een NARDIS-idee te realiseren. NARDIS-ideeën zijn dus nieuwe, actiegerichte ideeën die door gewone mensen gerealiseerd kunnen worden!
17
D
Democratisch D staat voor ‘democratisch’.
NARDIS-ideeën worden direct
goed geïnformeerd is over de
democratisch georganiseerd. Dat wil
verschillende opties en de pro’s en
zeggen: wie betrokken is bij het idee,
contra’s. Wie wil participeren in de
kan via een proces van consensus,
besluitvorming heeft dus ook vrije
afvaardiging of stemming meebeslissen
toegang tot de relevante informatie.
hoe het wordt gerealiseerd. Eigenlijk is het schokkend hoe Het basisprincipe is eenvoudig: ondervind
bitter weinig zaken er democratisch
je impact van een besluit, dan moet je
georganiseerd worden! Hoe democratisch
kunnen meebeslissen.
gaat het eraan toe in onze bedrijven? Of in de organisaties waar we lid van zijn? Van
Om een idee direct democratisch
nabij bekeken is het erg pover gesteld
te organiseren, kan best aan enkele
met de democratische besluitvorming in
voorwaarden worden voldaan:
onze democratieën.
1. Participatie is mogelijk: wie door een
En dat is jammer. Want meer
besluit geïmpacteerd wordt, kan ook
(directe) democratie zorgt voor meer
deelnemen aan de besluitvorming.
betrokkenheid. Als je direct democratisch
2. Ruimte voor overleg: er wordt
kan meebeslissen, ga je zelf ook meer
voldoende tijd en ruimte vrijgemaakt
achter een besluit staan en meer
om verschillende standpunten aan
inspanning leveren om het doel te
bod te laten komen.
bereiken, waardoor de slaagkansen ook
3. Gelijkheid: elke deelnemer kan
effectief toenemen. Daarenboven zijn
meediscussiëren en in dialoog
gezamenlijke besluiten vaak ook betere
gaan en zo even hard wegen op de
besluiten: samen weten we nu eenmaal
discussie en de besluitvorming.
meer dan alleen.
4. Vrije toegang tot informatie: zinnig beslissen lukt pas wanneer iedereen 18
D Directe democratie – of basisdemocratie – verwijst naar het originele democratische model uit het oude Griekenland. En dat is een heel andere invulling dan de representatieve democratie die we vandaag vooral kennen uit het politieke domein. Binnen de beperkte grootte van onze NARDIS-organisaties, is direct democratisch beslissen heel goed haalbaar. Directe democratie in de politiek, bijvoorbeeld op landenniveau, is ook mogelijk maar wel wat omslachtiger en complexer. 19
I
Impact I staat voor ‘impact’. NARDIS-ideeën generen een impact
en gerealiseerd worden. En kan de
die verder reikt dan de initiatiefnemers!
impact van één idee dus vele malen
Daarom zijn NARDIS-ideeën sociale,
vermenigvuldigd worden.
volgehouden en recycleerbare ideeën die iets in beweging zetten.
Weet je, veel NARDIS-ideeën zullen op het eerste zicht miniem lijken. Alsof
•
Impactvolle ideeën zijn sociale
ze onmogelijk echt iets wezenlijks
ideeën, wat wil zeggen dat we die
kunnen veranderen. Maar één van
samen met vele anderen realiseren.
de voornaamste troeven om impact te creëren, is iets waar we alleen
•
Impactvolle ideeën zijn volgehouden
gezamenlijk over beschikken: ons aantal.
ideeën. Als we met zijn allen één
Als we allemaal onze schouders zetten
keer één steen verplaatsen, verzetten
onder minstens één NARDIS-idee, creëren
we hoogstens een heuveltje. Maar
we een hefboom die echt heel wat
als we volhouden en stenen blijven
verandering kan teweegbrengen.
verplaatsen, kunnen we na een tijdje een heuse berg verzetten. Belangrijk is dus hoe we ons als groep gedurende een langere periode rond een nieuw NARDIS-idee organiseren. •
Impactvolle ideeën zijn ook recycleerbaar: ze kunnen makkelijk door anderen elders hernomen worden. Zo kan één NARDISidee door verschillende groepen op verschillende locaties in verschillende contexten opgepikt 20
TO ADD : schema op p. 16
IMPACTVOLLE IDEEËN
Ev. samen met een (natuur)foto op deze pagina.
Sociaal
Volgehouden
21
Recycleerbaar
Sustainable (duurzaam)
S
De S van NARDIS ten slotte staat voor ‘sustainable’ (of duurzaam).
NARDIS-ideeën houden met andere woorden rekening met de toekomstige generaties. Een NARDIS-idee wordt... •
Ecologisch duurzaam wanneer het ecosysteem zo weinig mogelijk belast wordt. Dat kan bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat de externe kosten (zoals indirecte vervuiling of energieverbruik) worden geïnternaliseerd (mee in rekening worden genomen) en worden gecompenseerd.
•
Economisch duurzaam wanneer de activiteiten die ontwikkeld worden een faire meerwaarde creëren voor alle betrokkenen en er geen structurele verliezen worden opgebouwd.
•
Sociaal duurzaam wanneer de belangen van elk individu en van de groep zo goed mogelijk in balans worden gehouden. Dat is namelijk de beste garantie om ons langdurig te blijven ontwikkelen. De groep kan dan zowel de initiatiefnemers (de directe betrokkenen) als de sociale omgeving errond (de indirecte betrokkenen) omvatten. Sociale duurzaamheid houdt dus rekening met iedereen die impact ondervindt van de activiteiten van een NARDIS-idee.
In een ideaal scenario proberen we een duurzame balans te vinden tussen het ecologische, het economische en het sociale. En ook al zal het ene NARDIS-idee misschien wat meer op het ene of het andere domein inzetten, sterke NARDIS-ideeën offeren niet zomaar het ene voor het andere op maar proberen de drie verschillende domeinen duurzaam in te vullen zodat ze elkaar nog kunnen versterken.
22
S
Ecologisch duurzaam
Economisch duurzaam
Sociaal duurzaam
23
NARDIS in een notendop In een notendop is een NARDIS-idee dus een...
Nieuw ecologisch, economisch of sociaal idee, Dat aanzet tot Actie, Dat zowel Realiseerbaar, Als Impactvol is, Dat direct Democratisch georganiseerd wordt, En ecologisch, economisch en / of sociaal duurzaam (Sustainable) is.
Met elk nieuw NARDIS-idee dat we bedenken en realiseren, kunnen we onze wereld een beetje veranderen. Hoe meer dergelijke NARDIS-ideeĂŤn we bedenken en in actie omzetten, hoe meer verandering we kunnen realiseren.
24
Waarom het zo belangrijk is de wereld te veranderen? Omdat we dreigen te verliezen wat het betekent mens te zijn als we verder doen zoals nu. In een wereld waarin... •
Ecologische problemen ons ecosysteem totaal ontwrichten,
•
Onze menselijkheid ondergeschikt wordt gemaakt aan een eenzijdige economische logica van ‘altijd-maar-meer’,
•
Sociale problemen onze samenlevingen uiteen laten vallen,
... is onze toekomst er één van desintegratie en ontmenselijking. De meest plausibele scenario’s rond de opwarming van de aarde wijzen allen in een catastrofale richting. En de dynamiek erachter is onlosmakelijk verbonden met hoe we onze economieën organiseren en dat heeft dan weer een enorme impact op hoe wij samenleven. Dat kan en moet anders. Aan de zijlijn blijven afwachten en hopen dat het uiteindelijk wel de goede richting uit zal gaan, is geen optie meer.
Het is tijd dat wij, nú, samen, actie ondernemen. Om dat wat ons menselijk maakt te bewaren.
25
26
2
ENKELE NARDISIDEEËN
NARDIS als leidraad kan helpen om nieuwe ecologische, economische of sociale ideeën te bedenken.
Hier zijn enkele NARDIS-ideeën ter inspiratie: •
De volkstuin 2.0
een ecologisch NARDIS-idee
•
De nieuwe onderneming
een economisch NARDIS-idee
•
LoCu (Lokale Cultuur)
27
een sociaal NARDIS-idee
De volkstuin 2.0 Eigenlijk zouden we allemaal moeten proberen meer ecologisch door het leven te gaan: vaker het openbaar vervoer gebruiken, meer recycleren, consuminderen (in plaats van consumeren), minder of geen vlees meer eten... Allemaal goede ideeën. Maar... als we echt impact willen creëren, kunnen we beter onze inspanningen combineren. Als individu je gedrag aanpassen en ecologischer door het leven gaan, is goed. Samen een ecologisch initiatief opzetten, is beter! Eén zo’n initiatief kan de volkstuin 2.0 zijn.
28
Een ecologisch NARDIS-idee De volkstuin 2.0 is een ecologisch NARDIS-idee dat het eeuwenoude concept van de volkstuin naar vandaag vertaalt. Bij de volkstuin 2.0 komen mensen uit een buurt samen rond een gezamenlijk beheerde biologische moestuin. In dat ‘gezamenlijke’ zit meteen ook de belangrijkste nieuwigheid: in de volkstuin 2.0 worden er geen individuele tuintjes meer beheerd. Nee, de ganse tuin wordt er gezamenlijk, in groep, gecultiveerd. Met een volkstuin 2.0 kunnen we onze ecologische voetafdruk verminderen. Enkele principes waaraan voldaan zou kunnen worden: •
De volkstuin 2.0 is uiteraard een
•
De volkstuin kan zowel ervaren
biologische moestuin: pesticiden
als nieuwbakken tuinders
worden er geweerd en er wordt enkel
samenbrengen. Mensen met minder
gewerkt met natuurlijke meststoffen.
groene vingers kunnen zo leren van
Om ongedierte en uitputting van
meer ervaren tuinders.
de grond te vermijden, kunnen verschillende variëteiten regelmatig
•
gewisseld worden.
Uiteraard wordt ook de volkstuin 2.0 direct democratisch beheerd: alle tuinders bepalen samen wat er
•
Het bewerken van de lap grond
in welke hoeveelheden gezaaid en
gebeurt best zoveel mogelijk
geteeld zou moeten worden of hoe
manueel. Afgezien van het één- of
de taakverdeling voor het bewerken
tweemaal per jaar machinaal goed
en onderhouden van de volkstuin 2.0
zetten van de tuin, kunnen machines
het beste georganiseerd kan worden.
maar beter zoveel mogelijk worden geweerd. Ook zo kan het ecologische karakter van de volkstuin 2.0 bewaakt worden.
29
Toegegeven, door in de eigen buurt biologische groenten te kweken, zullen we niet in al onze voedingsnoden kunnen voorzien. Maar het is wel een goede bijkomende stap om onze ecologische voetafdruk ietsjes verder te verkleinen.
Een tuin voor iedereen Eigenlijk kan zowat iedereen aan een volkstuin 2.0 deelnemen: een moestuin opstarten en onderhouden is voor de meesten onder ons een perfect haalbare kaart. Wat je zoal nodig zal hebben, is... 1. Tijd: met een investering van enkele uren per week per persoon kan je als groep tuinders al een heel eind komen. 2. Tuinmaterieel: heel wat mensen hebben nu al spaden en schoffels liggen. Aangezien de volkstuin 2.0 buurtgebonden is, kan dat materieel makkelijk meegebracht worden. 3. Expertise en kennis: wat je wanneer en hoe plant, hoe je de tuin optimaal en op biologische wijze onderhoudt, wanneer en hoe je het beste kan oogsten... daarover kan je online en in allerlei boeken heel wat informatie vinden. Al is de kans groot dat vooral de menselijke expertise van de meer ervaren tuinders de meest cruciale factor voor succes zal zijn.
30
Sociaal en economisch duurzaam Elke tuinder weet dat een seizoen piekmomenten heeft: oogstperiodes leiden nu eenmaal vaak tot een opbrengst die groter is dan de vraag. Op zulke momenten kunnen de volkstuinders 2.0 besluiten wat er met de meeropbrengst moet gebeuren. Een deel ervan zou aan goede doelen geschonken kunnen worden (bv. een volkskeuken of lokaal armoedenetwerk) of aangeboden kunnen worden aan die buren die niet meer actief mee kunnen tuinieren, bijvoorbeeld vanwege hun ouderdom. Zo wordt de volkstuin 2.0 bijkomend sociaal duurzaam. Een deel zou ook op de wekelijkse, lokale markt verkocht kunnen worden. Met de opbrengst kunnen dan nieuwe zaden of tuinmaterieel aangeschaft worden. Om geen oneerlijke concurrentie te laten ontstaan, zouden de volkstuinders 2.0 kunnen besluiten de groenten aan de op dat moment gangbare prijs te verkopen. Zo hoeven de bestaande kleine ondernemingen van groenteverkopers en marktkramers geen oneerlijke concurrentie te vrezen en krijgt de volkstuin 2.0 meteen ook een economisch duurzame dimensie.
31
Een tuin voor zowat overal Volkstuinen 2.0 kan je zowel in een stedelijke als plattelandsomgeving opzetten. Overal waar een lap grond te vinden is die braak ligt en (gratis of voor weinig geld) gehuurd of gebruikt en verbouwd kan worden, kan een volkstuin 2.0 opgezet worden. Zo zorgt de volkstuin 2.0 voor lokale, biologische seizoensgroenten, het hele jaar rond, waarmee de deelnemende families aan het kokkerellen kunnen slaan. En aangezien de volkstuin 2.0 altijd lokaal is, kan de verplaatsing ernaartoe te voet of met de fiets gebeuren, wat de uitstoot verder helpt reduceren. Uiteraard zullen we met de volkstuin 2.0 alleen de opwarming van de aarde niet stoppen. Maar het kan ons wel enkele uren per week ecologisch en sociaal duurzaam bezig houden. Tijd die we dan niet besteden aan andere, meer vervuilende activiteiten. En als we met velen zijn om dat te doen, komen we opnieuw een heel eind verder.
32
Wat wordt jouw ecologisch NARDIS-idee? De volkstuin 2.0 is slechts één nieuw, ecologisch NARDIS-idee. Er zijn er vast nog veel meer te bedenken: •
Waarom geen gezamenlijke
weggooien. Misschien kan het
winkeldienst opzetten? Dan hoeft
herstelatelier gecombineerd worden
niet iedereen iedere keer met de
met een maandelijks ruilhandelcafé?
wagen naar de winkel. Via een beurtrol wordt het aantal trajecten
•
Wat met een uitleendienst in je buurt
verminderd en tegelijkertijd is er weer
voor elektronisch tuin- en doe-het-
meer sociaal contact wanneer de
zelf materiaal?
boodschappen worden afgezet. • •
Wat zouden we zoal kunnen doen
Een ‘vanavond-koken-wij’ initiatief?
om de bijenpopulatie opnieuw te
Heel wat mensen lijken minder
laten floreren? Is een netwerk van
vaak te koken en rekenen vooral op
insectenhotels doorheen de stad of
afhaalmaaltijden. Maar wat als je
buurt een goed idee?
één of enkele avonden per week met buren of vrienden afspreekt en om
•
beurten kokkerelt voor elkaar?
Is er ergens ruimte voor een herbebossingsinitiatief in jouw buurt?
•
Waarom geen herstelatelier oprichten? Het is ronduit absurd hoe snel en makkelijk we dingen
Tel al die (en nog veel meer) ideeën op, en de druppel op een hete plaat wordt stilaan een flinke plas. En? Ben je al aan het denken waar die lokale volkstuin 2.0 in jouw buurt zou kunnen komen? Of richt je jouw pijlen eerder op een ander, nieuw, ecologisch NARDIS-idee?
33
De nieuwe onderneming De nieuwe onderneming is een economisch NARDIS-idee. Het is een duurzame onderneming waar de medewerkers gezamenlijk op direct democratische manier beslissen over het reilen en zeilen. Een direct democratische onderneming In de nieuwe onderneming staan de
beslissing altijd moet meebeslissen. Dat
medewerkers zelf aan het roer van hun
zou inderdaad weinig werkbaar zijn. Maar
onderneming en beslissen ze samen over
het betekent wel dat er systematisch
de koers die wordt gevaren.
ruimte wordt gecreĂŤerd voor iedereen binnen de nieuwe onderneming om mee
Het basisprincipe is dit: medewerkers
te beslissen.
kunnen meebeslissen over die besluiten waar ze impact van kunnen ondervinden. Dat kan gaan van het bepalen van de strategie als besluiten waarin geĂŻnvesteerd zou moeten worden of hoe de werkverdeling dient te gebeuren. Dat wil niet zeggen dat iedereen over elke
34
Onderneming zonder hiërarchie In de direct democratische onderneming
Daarenboven moet je die
is er geen ‘baas’ of ‘manager’ meer
bedrijfsinformatie niet alleen kunnen
die vertelt wat er moet gebeuren. De
consulteren, je moet ze ook begrijpen
medewerkers bepalen via overleg en in
en kunnen interpreteren. daaraan
consensus zelf hoe de zaken worden
tegemoet komen kan via opleidingen en
aangepakt. Elke medewerker staat er op
infosessies.
gelijke voet, er zijn geen hiërarchische verschillen meer. Uiteraard kunnen medewerkers met meer expertise en ervaring in een bepaald domein zwaarder wegen op de discussie. Maar niet op de beslissing! Elke medewerker beslist uiteindelijk zoals zij of hij dat wil: in het beslissingsproces weegt iedereen even zwaar. Mee kunnen beslissen wil ook zeggen dat je over de nodige informatie beschikt om een juist besluit te kunnen nemen. De nieuwe onderneming is daarom transparant naar alle medewerkers toe. Informatie is er geen privilege maar een basisrecht van elke medewerker: iedereen heeft er vrijelijk toegang tot de financiële, operationele en andere informatie.
35
Een faire onderneming Nieuwe ondernemingen leggen de nadruk op het realiseren van een faire meerwaarde voor alle betrokkenen. Alle ‘stakeholders’ staan er centraal, niet enkel de ‘shareholders’. Eigenlijk zijn er geen aandeelhouders meer: de nieuwe onderneming is een private onderneming zonder eigenaar(s). En dus beslissen de medewerkers zelf, samen, hoe de gecreëerde welvaart fair en duurzaam wordt herverdeeld: •
Welk deel van de winst wordt geherinvesteerd in de onderneming?
•
Welk deel wordt verdeeld onder de medewerkers (via een systeem van winstdeling)?
•
Welk deel wordt gebruikt om duurzame initiatieven te ondersteunen?
Winsten kunnen zo niet langer van de onderneming worden vervreemd. En doordat er meer transparantie is, kunnen ook de erg grote loonverschillen die in huidige ondernemingen vaak voorkomen, worden vermeden.
36
TO ADD: werkfoto IDEE: enkele brede foto’s onder elkaar die verschillende beroepen in beeld brengen.
37
Een duurzame onderneming De nieuwe onderneming is duurzaam in de drie domeinen die ertoe doen. De nieuwe onderneming is ecologisch duurzaam omdat ze ernaar streeft volledig CO2neutraal te zijn: •
Medewerkers proberen de eigen activiteiten zo milieuvriendelijk mogelijk uit te voeren.
•
De negatieve impact van de bedrijfsactiviteiten op het milieu die niet kunnen worden vermeden, worden regelmatig berekend en gecompenseerd, bv. door te investeren in ecologische duurzame projecten.
De nieuwe onderneming is ook economisch duurzaam: ze ontwikkelt bedrijfsactiviteiten die een faire meerwaarde creëren; winstmaximalisatie is er niet het hoogste doel waarvoor al de rest moet wijken. Tegelijkertijd streeft de nieuwe onderneming er ook naar om niet (structureel) verlieslatend te zijn, want ook dat zou niet duurzaam zijn. Ten slotte is de nieuwe onderneming ook sociaal duurzaam: het is een onderneming waar medewerkers het eigenbelang en het groepsbelang in balans trachten te houden. Door iedereen te laten meebeslissen over hoe de winst herverdeeld kan worden en lonen en bonussen transparant te houden, kan dat wat goed is voor de groep en het bedrijf (een duurzaam beleid) gekoppeld worden aan dat wat goed is voor het individu (een faire verloning en winstdeling). Zo streeft de nieuwe onderneming naar een faire balans waarbij het individu beter af is als de groep het goed doet, en vice versa.
38
Sociale duurzaamheid wordt binnen nieuwe onderneming ook gestimuleerd via… •
Opleidingstrajecten.
•
Open communicatie en het direct democratische overlegmodel.
•
De afwezigheid van hiërarchie.
Ook naar buiten toe kan de nieuwe onderneming zich sociaal duurzaam profileren. Bijvoorbeeld door een deel van de winst of een deel van de tijd van de medewerkers te investeren in sociaal duurzame initiatieven buiten de bedrijfsmuren. Zo wordt de nieuwe onderneming ook een solidaire onderneming. Dat lijkt heel wat (en dat is het misschien ook) maar veel van wat bedrijven vandaag al doen, kan binnen nieuwe ondernemingen ook gebeuren, zij het dan duurzamer.
39
Een financieel gezonde onderneming De nieuwe onderneming streeft er ten
Vermoedelijk is een nieuwe onderneming
slotte ook naar een financieel gezond
opstarten wat gemakkelijker binnen
beleid te voeren en dat begint van bij de
een dienstensector dan binnen een
start.
productieomgeving. Dienstenbedrijven creĂŤren welvaart voornamelijk via
Uiteraard zal er kapitaal nodig zijn
hun medewerkers, waardoor de nood
om een nieuwe onderneming op
aan investeringen beperkter is en de
te starten. Geld dat gevonden zou
drempel om een nieuwe onderneming
kunnen worden bij de initiatiefnemers,
op te starten lager is. Productiebedrijven
via crowdfunding of een lening. Hoe
hebben over het algemeen een grotere
minder investering er echter nodig is,
investeringskost, al was het maar om
hoe beter. Uiteindelijk leidt externe
machines en grondstoffen aan te kopen,
financiering ook tot afhankelijkheid.
waardoor ook de nood aan startkapitaal
En dat zou kunnen leiden tot druk
groter is. Maar met een slim plan, kan het
van buitenaf om winstmaximalisatie
daar vast ook lukken!
boven duurzaamheid en de direct democratische besluitvorming te plaatsen. Onafhankelijkheid biedt de nieuwe onderneming de beste garanties om trouw te blijven aan de eigen principes.
40
Enkele ideeën voor nieuwe ondernemingen De nieuwe gerecycleerde onderneming Veel van wat we vandaag al doen, zouden we even goed binnen een nieuwe onderneming kunnen doen. Dat is de idee achter de nieuwe gerecycleerde onderneming: we blijven doen wat we vandaag al doen (en goed kunnen), maar dan duurzamer en direct democratischer. De welvaart die gecreëerd wordt, kan zo fairder verdeeld worden. En we krijgen er meer voldoening voor terug. Stel jezelf even de vraag: als jij en je collega’s zich zouden afscheiden van je huidige werkgever... zouden jullie dan een vergelijkbare economische activiteit kunnen opstarten als nieuwe onderneming? Zouden jullie met andere woorden jullie huidige job kunnen uitoefenen binnen een nieuwe onderneming? Als wat jullie vandaag doen, jullie morgen ook duurzamer en direct democratischer binnen een nieuwe onderneming zouden kunnen doen, waarom zou je het gesprek dan niet opstarten met je collega’s?
41
Outsourcen van bestaande activiteiten Jij en je collega’s zouden, als huidige medewerkers van een departement of team, het voorstel kunnen lanceren om het huidige takenpakket te outsourcen naar... jullie zelf. Niet langer als ‘medewerkers van de huidige onderneming’ maar als ‘medewerkers van een nieuwe onderneming’ die voortaan deze taken opneemt. De kost die het bedrijf betaalt voor de huidige medewerkers, wordt dan een externe kost. De medewerkers zetten de taken gewoon verder, maar organiseren zichzelf ondertussen volgens de principes van de nieuwe onderneming: direct democratisch en duurzaam. De eventuele winst die wordt gerealiseerd, stroomt dan niet langer naar de aandeelhouders, maar wordt door de medewerkers zelf fair verdeeld volgens een verdeelsleutel waarover jullie zelf, direct democratisch beslissen. Het huidige bedrijf kan zo zijn kostenstructuur optimaliseren terwijl de nieuwe onderneming meteen een vaste stroom van inkomsten heeft die het duurzaam kan beheren. Een win-win situatie!
De nieuwe consultancy onderneming IT, marketing, sales, finance... voor elke denkbare activiteit binnen ondernemingen staan er een hele resem consultancy bedrijven klaar ter ondersteuning. Veel van die activiteiten zouden net zo goed door nieuwe consultancy ondernemingen (direct democratisch en duurzamer) ingevuld kunnen worden!
42
De nieuwe ecologische supermarkt Iets helemaal anders zou de nieuwe ecologische supermarkt kunnen zijn. Die zou bijvoorbeeld enkel producten die duurzaam verpakt zijn, kunnen verkopen. Geen wegwerp meer maar enkel nog recycleerbare materialen. Alles wat er te koop is, kan los (in vrac) beschikbaar worden gesteld. Geen ontbijtgranen meer gepropt in kleurige kartonnen dozen, maar gewoon, rechtstreeks overscheppen in je eigen (goed afsluitbare) doos. Zo kunnen we als consumenten met zijn allen onze afvalberg drastisch verkleinen en nog steeds de lekkere dingen eten die we nu eten.
En wat met... De nieuwe crèche, de nieuwe thuisverpleging, de nieuwe pakjesdienst, de nieuwe school, de nieuwe...
43
Wat wordt jouw nieuw, economisch idee? Stel je voor dat je datgene wat je vandaag doet nog steeds kan doen, maar dan duurzamer en direct democratisch? Zou je daar dan niet voor tekenen? Veel van dit alles is mogelijk en haalbaar. Ook voor ons! Bedenk eens? Welke economische activiteit zou jij samen met anderen kunnen uitbouwen binnen jullie eigen nieuwe onderneming? Wat zou dus jouw / jullie economisch NARDIS-idee kunnen zijn?
44
45
LoCu – lokaal cultureel initiatief Mensen zijn sociale wezens van nature. De mogelijkheden om nieuwe sociale NARDIS-ideeën te bedenken, zijn dan ook enorm. Eén zo’n idee is LoCu, een afkorting voor Lokale Cultuur. Dat kan iets zijn rond muziek of theater of... de combinatie van beide.
Binnen een een sociaal NARDIS-idee rond cultuur zoals LoCu kunnen lokale muzikanten en acteurs zich organiseren om voorstellingen op te zetten die binnen de eigen lokale gemeenschap opgevoerd kunnen worden. Doordat alles lokaal wordt georganiseerd, blijven de verplaatsingen van zowel publiek als artiesten beperkt en dus ook de ecologische impact ervan (= ecologisch duurzaam). Een LoCu kan haar cultureel aanbod aan andere lokale organisaties aanbieden (= sociaal duurzaam). Aangezien LoCu met vrijwilligers werkt, kan de boekingsprijs laag gehouden worden. Zo wordt betaalbare cultuur gecreëerd door lokale artiesten, gericht naar de lokale gemeenschap (= economisch duurzaam). LoCu-leden beslissen zelf direct democratisch hoe ze hun eigen LoCu runnen: verhaallijnen verzinnen, muziek schrijven, de podiumaankleding bepalen, optredens regelen, bepalen hoe de inkomsten nuttig besteed kunnen worden (bv. aan podiumkostuums, visuele ondersteuning)...
46
Hoe meer LoCu’s er ontstaan, hoe breder en grensoverschrijdender de samenwerkingen zouden kunnen worden. Terwijl een LoCu voornamelijk in de omringende gemeenten of buurten optreedt, zouden nummers en voorstellingen van over de hele wereld online via Creative Commons gedeeld kunnen worden. Hoe meer voorstellingen er gecreëerd worden, hoe diverser het aanbod. Zo zouden voorstellingen rond verschillende thema’s en voor verschillende leeftijdsgroepen opgezet kunnen worden. LoCu – een sociaal duurzaam idee – kan zo een internationaal platform voor culturele uitwisseling worden.
47
LoCKi – een LoCu voor en door kids Wanneer we LoCu vertalen naar kids en jongeren, krijg je LoCKi: een lokaal cultureel initiatief voor en door kids en jongeren. Binnen muziektheater voor en door kinderen en jongeren kunnen lokale jonge muzikanten en acteurs samenkomen om één of meerdere programma’s op te zetten die op evenementen van andere lokale sociale organisaties opgevoerd kunnen worden. Zo kunnen lokale sociale banden versterkt worden. Doordat de jongeren zelf hun eigen LoCKi direct democratisch beheren, leren ze meteen ook hoe een eigen organisatie draaiende te houden. Muziektheaterideeën rond de leefwereld van kids en jongeren... dat moet zowat een onuitputtelijke bron van inspiratie zijn. Hier alvast enkele ideeën als voorzet (maar aan alle kids en jongeren: bedenk vooral jullie eigen verhalen): •
‘De wereld op zijn kop’: hoe zou de wereld eruitzien als alles op zijn kop zou staan? Als kinderen het voor het zeggen hebben en de ouders moeten luisteren? Elke dag frietjes en nooit meer spruitjes? Maar... moeten kinderen dan ook gaan werken en... volwassenen terug naar school? Hm... misschien is álles op zijn kop toch niet zo’n goed idee...
•
‘Een muzikale reis rond de wereld’, hoe zou dat klinken? Hoe brengen kids en jongeren in verschillende landen de dag door? Naar welke muziek luisteren ze zoal? Gaan ze graag naar school? Waar liggen ze wakker van?
•
‘Een muzikale geschiedenisles’: welke belangrijke gebeurtenissen zouden jullie op muziek zetten? Van klassiek naar blues, van rock’n-roll naar pop, van punk naar reggae, van hiphop tot dance... De geschiedenisles heruitgevonden!
48
•
‘Tijd’: tijd doet soms rare dingen met mensen. Sommige kinderen kunnen niet snel genoeg ouder worden terwijl andere kids dan weer helemaal niet willen opgroeien. Sommige volwassenen verlangen terug naar hun kinderjaren, en soms worden grootouders (zonder erom te doen) terug heel erg kinds. Zouden er echt zoveel mensen ‘in de verkeerde tijd’ leven? Maar... als we met zovelen ‘in de verkeerde tijd’ leven, wil dat dan misschien zeggen dat we met zijn allen... net wél... in de juiste tijd leven...
En? Wat wordt jouw idee voor een leuke LoCKi voorstelling?
49
Wat wordt jouw nieuw, sociaal idee? LoCu en LoCKi zijn nieuwe sociale ideeën rond cultuur. Maar er zijn vast nog veel meer sociale NARDIS-ideeën te bedenken! Hier alvast wat inspiratie: •
Stamp een gespreksgroep uit de grond. Gezamenlijk discussiëren over de grote vragen van het leven; over de uitdagingen van onze tijd en hoe te proberen die op te lossen. Gedachten uitwisselen is een uitstekende manier om je eigen (meer-absolute) ideeën te toetsen, te versterken of... misschien zelfs bij te stellen. Blijven jouw meer-absolute ideeën overeind of beginnen die toch wat te verschuiven in de discussies met anderen?
•
Waarom niet een stukje geschiedenis over je dorp / streek / regio in een strip of tekenfilm uitbeelden? Elke streek heeft wel een boeiend verhaal of een sappig figuur die nog steeds tot de verbeelding spreekt. Waarom dat niet vastleggen voor latere generaties? Zo zou een kunstzinnig en multidisciplinair project kunnen ontstaan waar inwoners met heel verschillende talenten en uit verschillende leeftijdscategorieën samen aan kunnen werken. Bijvoorbeeld om een stop-motion film te maken met alleen maar gerecycleerde materialen uit de eigen streek... Of een stripverhaal dat verleden met heden verbindt...
•
Wat denk je van een eigen, nieuwe vrouwenbeweging of -organisatie?
•
Of waarom geen nieuwe jeugd- of jongerenbeweging opstarten die ecologische duurzaamheid hoog op de agenda plaatst en direct democratisch door de jongeren zelf wordt beheerd?
50
•
Misschien is het een goed idee om eens na te denken hoe jouw huidige sociale organisatie direct democratisch en duurzamer beheerd zou kunnen worden. Veel lokale organisaties hebben een beperkt aantal leden en iedereen kent er iedereen. Dat biedt mogelijkheden om de huidige sociale activiteit (van sportclub over lokaal feestcomitĂŠ en nog zoveel meer) verder te zetten maar dan duurzamer en direct democratischer. Wagen jullie zich eraan?
En... wat wordt jouw nieuw sociaal NARDIS-idee?
51
52
3
DUURZAME EN DIRECT DEMOCRATISCHE IDEEËN NARDIS zal niet alle uitdagingen oplossen. Dat kan geen enkel idee.
Maar een hele hoop NARDIS-ideeën kunnen ons wel een heel eind op weg zetten. Hoe meer ecologische, economische en sociale NARDIS-ideeën we bedenken én realiseren, hoe meer we de wereld kunnen veranderen. En hoe meer we dat wat ons menselijk maakt kunnen bewaren en versterken.
53
Duurzame ideeën NARDIS-ideeën zetten in op duurzaamheid in drie domeinen: het ecologische, het economische en het sociale. Samen staan die namelijk sterker. Duurzaamheid in het ene domein versterkt de duurzaamheid in de andere domeinen. De drie domeinen werken op elkaar in zoals communicerende vaten: •
Een ecologisch NARDIS-idee zoals de volkstuin 2.0 is tegelijk ook sociaal en economisch duurzaam: mensen uit de buurt komen er samen rond een gezamenlijk beheerde biologische moestuin, terwijl de meeropbrengst op de lokale markt verkocht kan worden en in de tuin geherinvesteerd kan worden.
•
Een economisch NARDIS-idee zoals de nieuwe onderneming streeft ernaar de eigen activiteiten zo ecologisch duurzaam mogelijk te ontwikkelen en is sociaal duurzaam doordat het individueel en groepsbelang er zoveel mogelijk in balans worden gehouden.
•
Sociale NARDIS-ideeën zoals LoCu en LoCKi brengen niet alleen mensen samen, de ecologische impact van de eigen activiteiten wordt zoveel mogelijk beperkt door lokaal actief te zijn. Tegelijkertijd wordt er economisch duurzaam gewerkt telkens wanneer de eigen voorstellingen aan een faire prijs aan andere, lokale, sociale verenigingen worden verhuurd.
Door op deze drie duurzaamheidscriteria in te zetten, wordt duurzaamheid een onafscheidelijk onderdeel van elk NARDIS-idee.
Duurzaamheid wordt zo een vanzelfsprekendheid: een ‘must have’ en niet langer een ‘nice to have’. 54
Direct democratische ideeën NARDIS-organisaties worden direct democratisch georganiseerd wat enorm motiverend werkt.
•
In de direct democratische organisatie worden beslissingen niet opgelegd maar gezamenlijk genomen, waardoor de betrokkenheid vergroot.
•
Vrije toegang tot informatie is er een evidentie: informatie kan er niet langer misbruikt worden om machtsposities te verwerven.
•
Directe democratie werkt emanciperend: iedereen die deelneemt heeft een gelijkwaardige kans om gehoord te worden en kan even hard wegen op de besluitvorming, ongeacht herkomst, geslacht of wat dan ook. Zo kunnen niet alleen meer verschillende meningen aan bod komen: we kunnen zo met zijn allen ook een vollediger zicht krijgen op het complexe geheel die elke sociale organisatie is.
Meer dan ooit hebben we de mogelijkheid om als gelijken met elkaar om te gaan en onszelf direct democratisch te organiseren. Waarom zouden we dat dan ook niet zoveel mogelijk doen?
55
NARDIS-ideeën in het kwadraat Impactvolle ideeën zijn recycleerbare ideeën. Dat geldt alvast voor elk van de drie vernoemde voorbeelden: •
Van zodra er enkele vierkante meters bebouwbare (stads- of plattelands-) grond beschikbaar zijn, kunnen ecologische volkstuinen 2.0 voet aan grond krijgen.
•
Nieuwe ondernemingen kunnen in principe zowat overal ter wereld in heel verschillende industrieën opgericht worden.
•
Zodra mensen cultureel actief zijn (en dat is letterlijk overal), kunnen sociale NARDIS-ideeën zoals LoCu en LoCKi opgezet worden.
Naast die drie zijn er ongetwijfeld nog een massa andere NARDIS-ideeën te bedenken die op één bepaalde plaats kunnen ontstaan maar eender waar ter wereld gerecycleerd kunnen worden. Eén NARDIS-idee zal misschien slechts enkele tientallen mensen bereiken. Maar wanneer hetzelfde idee verspreid geraakt, kunnen duizenden, misschien zelfs miljoenen mensen bereikt worden. Zo kan de impact van één idee vermenigvuldigd worden en zouden we dus NARDIS-ideeën in het kwadraat kunnen krijgen.
56
NARDIS
Ecologische ideeën
Volkstuin 2.0
Jouw idee
Economische ideeën
De nieuwe onderneming
Jouw idee
Sociale ideeën
LoCu
Jouw idee
Steden en gemeenten
Industrieën
Buurten
Platteland
Regio’s
Gemeenten LoCKi
Eén kei die over water stuitert, maakt slechts enkele kleine kringen. Maar als we allemaal enkele keien oprapen en over het water laten stuiteren, kunnen we een golf creëren.
57
NARDIS-ideeën die overvloeien NARDIS kan ons helpen bij het bedenken van nieuwe antwoorden voor de grote uitdagingen waar we voor staan.
NARDIS-ideeën kunnen ons helpen weg te manoeuvreren van de huidige ideeën en overtuigingen en ons toelaten ons leven opnieuw meer in eigen handen te nemen. •
Wanneer we meer economische NARDIS-ideeën realiseren, kunnen we de welvaart die gecreëerd wordt ook fairder verdelen. Economische NARDIS-ideeën kunnen zo bijdragen aan het verkleinen van de grote inkomensongelijkheden die er zijn.
•
De ontwikkeling en realisatie van meer sociale en ecologische NARDISideeën kan helpen de sociale betrokkenheid in onze gemeenschappen te vergroten. NARDIS kan helpen een buffer op te werpen tegen individualisme, egoïsme en narcisme. Misschien kunnen we op termijn zelfs een deel van de tijd en inspanning die we in de dagdagelijkse job steken, terugschroeven en heroriënteren naar duurzamere initiatieven buiten het werk om.
Wie weet... na verloop van tijd zou de invloed van NARDIS kunnen overvloeien naar de huidige ideeën en organisaties. Want als we binnen NARDIS-organisaties direct democratisch met elkaar kunnen omgaan, zou het dan niet raar zijn dat dat binnen de huidige organisaties niet zo hoeft te zijn? Als we met NARDIS erin slagen de zaken economisch, ecologisch en sociaal duurzamer te organiseren, waarom zouden we dan aanvaarden dat de huidige organisaties niet-duurzaam hoeven te zijn?
58
NARDIS helpt ons een eind op weg Wat we zoal zouden kunnen realiseren zodra we ons democratischer en duurzamer beginnen te organiseren? Vast heel wat. Waarin de wereld zoal zou kunnen veranderen? Geen idee. Hopelijk in iets duurzamer en meer democratisch dan wat er nu is. Maar wat dat precies zou kunnen zijn... dat ligt nog helemaal open.
Uiteindelijk is dit een never ending story die we samen zullen moeten schrijven.
59
60
Heel veel succes met het bedenken en realiseren van je NARDIS-ideeĂŤn!
61
62
Dat zowel Realiseerbaar,
Als Impactvol is,
Dat direct Democratisch georganiseerd wordt,
En ecologisch, economisch en / of sociaal
•
•
•
•
IEUW
Je creëert een volledig nieuw idee.
DIS
-ideeën we real ise re n,
2
Je hercombineert enkele huidige ideeën.
3
Je recycleert een oud idee dat je naar vandaag vertaalt.
we kunnen ver eer an de re
1
er
R NA
... die dat wat ons menselijk maakt, bewaren en versterken.
... die de wereld veranderen ...
Ideeën die we samen realiseren ...
em e
Ho De huidige ideeën hebben afgedaan. We hebben nood aan nieuwe ideeën.
Dat aanzet tot Actie,
•
duurzaam (Sustainable) is.
Nieuw ecologisch, economisch of sociaal idee,
•
Enkele mogelijkheden om NARDIS-ideeën op te bouwen:
Een NARDIS-idee is een...
Met NARDIS kan elk van ons nieuwe ideeën creëren.
n.
h m oe
63
Ecologisch
... in actie om te zetten?
om het idee ...
Wat is er nodig
4
1
Welke acties moeten er eerst ondernomen worden?
3
Economisch
Tot wie richt het idee zich?
Welke vervolgacties kunnen er dan genomen worden?
CTIEGERICHT
bedenken in drie domeinen:
kunnen we nieuwe ideeĂŤn
Met NARDIS als leidraad
2
Hoe krijg je het idee bij de doelgroep?
Sociaal
64
wordt gerealiseerd.
i
meebeslissen hoe het idee
wie betrokken is, kan
IdeeĂŤn
Vrije toegang tot informatie
democratisch georganiseerd:
NARDIS-ideeĂŤn worden direct
Tijd
Motivatie
Expertise
Welke investeringen zijn er nodig?
Voldoende tijd en ruimte voor overleg
Gelijkheid zodat elke deelnemer even hard kan wegen op de discussie en de besluitvorming
EMOCRATISCH
Hoeveel TIME is er nodig om het idee te realiseren?
EALISEERBAAR
We engageren ons voor langere tijd
We realiseren ze samen
ten Ze belas
he t
Ecologisch duurzaam
we eco systeem zo
NARDIS-ideeën zijn...
in ig m
ogelijk
ai re m
or eerwaarde vo
Economisch duurzaam
(Duurzaam)
Ze kunnen makkelijk elders hernomen worden
RECYCLEERBAAR
USTAINABLE
VOLGEHOUDEN
SOCIAAL
Impactvolle ideeën zijn...
le bet rokkenen
al
in div
o gr idueel als het
Sociaal duurzaam
Internationaal
Nationaal
Locaal
ns ep sbe la
65
ng in bala
MPACTVOL
Ze et hou lh den zowe
Ze cre ren een ë
f
66
4
BEDENKINGEN
Nieuwe ideeĂŤn zijn vaak wat vreemd. Zeker in het begin.
Hier zijn alvast enkele bedenkingen over NARDIS.
Sommige heb je misschien zelf al gemaakt. Andere kunnen nieuw zijn. In elk geval: zoals elk idee is het goed om ook dit idee goed te overdenken.
67
Bedenkingen over NARDIS “Is NARDIS niet te complex?” “NARDIS is inderdaad geen simpel verhaal. Maar de ecologische, economische en sociale uitdagingen waar we voor staan, zijn dat ook niet. Nieuwe ideeën bedenken via NARDIS, vergt dus wel wat denkwerk en inspanning. Maar iets minder makkelijk lukt ook.”
“Waar komt eigenlijk die rare naam vandaan, NARDIS?” “Ha. De keuze viel op NARDIS, omdat SARDIN (of NARDID) nogal stom zou klinken. En ook wel een beetje omdat NARDIS de titel is van een gekend jazznummer. Trompettist Miles Davis componeerde het nummer maar nam het zelf nooit op. Naar verluidt verkoos hij de trio-interpretatie van jazzpianist Bill Evans.”
68
“Waarom focust NARDIS op het ecologische, het economische en het sociale? Er zijn toch nog andere uitdagingen ook?” “Je hebt gelijk dat de ecologische, economische en sociale uitdagingen lang niet de enige zijn. Maar in deze drie domeinen kunnen wij als gewone burgers wel nog directe impact creëren. In andere domeinen – het politieke en het technologische, bijvoorbeeld – is dat al een heel pak moeilijker. Voor ons, burgers, zijn politieke en technologische oplossingen vaak indirecte oplossingen: oplossingen die we eerder ondergaan dan zelf begaan. Het zijn al te vaak niet-inclusieve oplossingen. Politieke besluiten bijvoorbeeld, worden zo goed als altijd boven onze hoofden genomen. Op het economische, ecologische en sociale daarentegen, kunnen wij als burgers wél nog directe impact realiseren. Zeker in onze directe omgeving. Daarom is het goed op die drie domeinen in te zetten.”
69
“Is dit niet te weinig? Gaat NARDIS wel ver genoeg?” “Wie zal het zeggen? Er zijn in dit debat zowel optimisten als pessimisten te vinden. Sommigen noemen zich zelfs ‘realist’! Op het eerste zicht lijkt het logisch om te proberen de gigantische uitdagingen waar we voor staan op te lossen met al even gigantische oplossingen. En dus proberen we de opwarming van de aarde tegen te gaan via bijvoorbeeld wereldwijde klimaatakkoorden. Maar de realiteit is dat veel van die huidige oplossingen misschien wel gigantisch lijken, maar net daardoor te vaak dode letter blijven. Of onvoldoende impact blijken te hebben, of te complex zijn om echt impactvol te zijn, of aan kant worden geschoven wanneer de volgende economische of geopolitieke brandhaard oplaait of wanneer de politieke macht van de ene naar de andere kant verschuift. Als we onze slaagkansen willen vergroten, moeten we gewoonweg zoveel mogelijk krachten zo snel mogelijk activeren. Veel meer dan we tot nu toe hebben gedaan. En daarin is een erg belangrijk rol voor ons, gewone burgers, weggelegd. Wanneer wij een hele hoop NARDIS-ideeën overal ter wereld initiëren, kunnen we meteen resultaat genereren. Als we dat met velen doen, dan zouden we wel eens meer impact kunnen creëren dan die grootse projecten die zo verschrikkelijk lang op zich laten wachten. En eerlijk gezegd, alle beetjes helpen”
70
“Moeten we nu echt niet grootser denken?” “In het licht van een gigantisch wereldwijd probleem zoals de opwarming van de aarde, lijkt de volkstuin 2.0 inderdaad maar een minuscuul klein oplossingetje. En op zich, is één volkstuin 2.0 inderdaad maar een minuscule druppel op een alsmaar heter wordende plaat. Maar het is niet de bedoeling dat het bij één volkstuin 2.0 blijft. Volkstuinen 2.0 kunnen we overal ter wereld opstarten, zowel in de stad als op het platteland. De stap van één volkstuin 2.0 naar vele duizenden is niet zo groot. En die duizenden tuinen kunnen wel heel wat impact genereren. Daarenboven zijn er naast de volkstuin 2.0 nog een hele hoop andere ecologische (en economische en sociale) NARDIS-ideeën te bedenken. Wanneer we al die inspanningen samentellen, kunnen we wel reële, wereldwijde impact creëren!”
“Komt NARDIS niet te laat?” “Of we nog op tijd zijn of niet, doet er eigenlijk niet toe. Het alternatief – niets doen en afwachten – is namelijk niet echt een alternatief. Verder musiceren terwijl het schip vergaat, is niet bepaald een strak plan. We zijn laat om te reageren, maar het is nooit te laat om iets te doen.”
71
“Hoe weten we of dit zal werken?” “Wel... we zullen pas echt weten of het werkt, wanneer we volop NARDISideeën beginnen te realiseren en we de impact van onze activiteiten beginnen te zien en te voelen. Maar méér doen dan we nu doen, is hoe dan ook een goed idee.”
“Hoe vastomlijnd zijn deze NARDIS-ideeën eigenlijk?” “In alle eerlijkheid, NARDIS-ideeën zijn vrij in te vullen zoals elk van ons dat zelf ziet. Er zijn enkele algemene krijtlijnen uitgezet, maar hoe NARDIS-ideeën in praktijk worden bedacht en gerealiseerd, dat hangt af van de mensen die het initiatief nemen. Sommige nieuwe NARDIS-ideeën zullen bepaalde elementen meer en andere dan weer minder benadrukken. Eenzelfde idee kan in een andere regio net zo goed een andere invulling krijgen. En daar is niks mis mee. Een ‘one size fits all’ eindigt meestal in iets wat niemand echt past. We hebben geen nood aan een nieuw keurslijf. Een al te nauw kader zou trouwens ook niet erg democratisch zijn. NARDIS wil net meer variatie mogelijk maken. En dat betekent ook meer ruimte voor interpretatie en improvisatie. Deze NARDIS-ideeën zullen vast ook nog volop veranderen. We zetten dus iets in gang waarvan we nog niet weten waar het ons heen zal voeren. En dat is OK.”
72
“Is NARDIS niet té vernieuwend? Té revolutionair?” “Ik denk het niet. Ik zie NARDIS-ideeën eerder als evolutionair dan revolutionair. Veel van wat we vandaag al doen, zouden we morgen ook nog kunnen doen, maar dan duurzamer en direct democratischer. NARDIS lijkt me eerder een logische volgende stap.”
“Wil NARDIS dan geen nieuw, groots verhaal zijn?” “Oh jeetje, absoluut niet. Ik denk echt niet dat we een nieuw, groots verhaal nodig hebben. De vele -ismes (communisme, socialisme, liberalisme, neoliberalisme, fascisme) klinken me eerlijk gezegd redelijk afgezaagd. Het lijkt me dat onze wereld te complex is geworden voor één grootse visie die alles verklaart of op alles een antwoord heeft. Waar we nood aan hebben, zijn miljoenen kleine verhalen. Geschreven en gerealiseerd door gewone burgers zoals jij en ik. En daar kan NARDIS de handvaten voor aanreiken.”
73
Bedenkingen bij de huidige en nieuwe ideeën “Hoe zit dat dan met de huidige ideeën en organisaties?” “Veel van de huidige ideeën zullen gewoon blijven doorlopen. Wat telt, is dat we niet enkel maar inzetten en vertrouwen op de huidige ideeën en organisaties, maar ook met nieuwe ideeën aan de slag gaan. De kracht van verandering van de huidige ideeën lijkt te beperkt om de verandering die nodig is te realiseren. Daarom kunnen we maar beter enkele van de huidige, platgetreden paden proberen te verlaten. Maar zonder twijfel zal lang niet iedereen het daarmee eens zijn. En niet iedereen zal zo’n nieuw pad willen of kunnen inslaan. We zullen hoe dan ook nog wel een tijdje op zowel nieuwe als huidige ideeën moeten blijven inzetten. Voorlopig lijkt dat ons de beste kansen aan te reiken om de zaken te veranderen. NARDIS is uiteindelijk bedoeld als én-én verhaal. Geen of-of verhaal.”
74
“Wat met de huidige politieke en technologische ideeën? “Wel... we zullen nog steeds politieke en technologische oplossingen nodig hebben ook. Dus heel wat van de huidige politieke en technologische ideeën en initiatieven zullen we gewoon verder moeten zetten. Maar als we onze kans op slagen écht willen vergroten, zal elk van ons haar of zijn deel moeten doen (burgers én politici én technici). We hebben allemaal een rol te spelen! NARDIS gaat vooral over onze mogelijke rol als burgers. Technologische vernieuwingen zullen een belangrijke rol blijven spelen en politieke akkoorden zullen noodzakelijk blijven om de wereld in een betere richting te sturen. Maar ik denk dat het wat naïef is te geloven dat we er met technologie en politiek alleen wel zullen geraken. Als we de grote uitdagingen waar we voor staan goed willen aanpakken, zullen we heel wat meer moeten doen dan we vandaag doen. Het bedenken en realiseren van veel nieuwe NARDIS-ideeën kan daarbij helpen.”
75
“Zouden de nieuwe ideeën op termijn de huidige ideeën kunnen vervangen?” “Ik denk dat we eerst en vooral meer verschillende ideeën nodig hebben. We moeten de ideeënarmoede van de huidige manier van denken proberen te tacklen. We kunnen de grote uitdagingen niet op dezelfde huidige manieren blijven aanpakken. De NARDIS-ideeën stellen de status quo in vraag door andere benaderingen binnen de huidige realiteit naar voor te duwen. De nieuwe NARDIS-ideeën staan dus niet buiten de huidige realiteit maar maken er integraal deel van uit en proberen zo de huidige koers in een andere richting te sturen. We hebben nu vooral nood aan meer variatie. Door nieuwe ideeën te bedenken en te realiseren, kunnen we meer variatie in het huidige, eenzijdige ideeënlandschap brengen.”
76
“Gaan de huidige en de nieuwe ideeën dan niet botsen?” “Af en toe zal het waarschijnlijk wel eens botsen. Maar de nieuwe NARDISideeën en -organisaties zouden zoveel mogelijk naast de huidige ideeën en organisaties moeten kunnen staan. Economische NARDIS-ideeën zouden binnen de huidige economische realiteit moeten kunnen bestaan. Nieuwe ondernemingen zouden dus moeten kunnen opereren naast de huidige ondernemingen. Net zoals nieuwe ecologische en sociale ideeën binnen de huidige sociale en ecologische realiteit zouden moeten kunnen staan. Als we erin slagen heel wat nieuwe NARDIS-ideeën te bedenken en te realiseren, zouden die na verloop van tijd de huidige ideeën kunnen beïnvloeden. Er zou dus wisselwerking kunnen ontstaan: sommige huidige ideeën en organisaties zouden dan ook stilaan wat direct democratischer en duurzamer kunnen worden... Wie weet, als we echt heel veel NARDIS-ideeën realiseren en lang genoeg volhouden, zou de balans geleidelijk aan kunnen overslaan en zou de dingen direct democratisch en duurzaam organiseren de norm kunnen worden. Maar dat is allemaal nog koffiedik kijken. Laat ons eerst maar eens die eerste NARDIS-ideeën op de sporen krijgen!”
77
“Wat is het belangrijkste verschil tussen de nieuwe en de huidige ideeën?” “NARDIS-ideeën zijn nieuw, realiseerbaar, actiegericht en impactvol, maar bovenal zijn ze direct democratisch en duurzaam. Daarin zit waarschijnlijk het voornaamste verschil met de huidige ideeën. Wanneer wij, gewone mensen, direct democratische en duurzame ideeën beginnen te realiseren, kunnen we een betere en meer leefbare omgeving creëren. Wanneer we overal ter wereld dergelijke nieuwe NARDIS-initiatieven opzetten, kunnen we na verloop van tijd globale impact creëren.”
“Zouden we niet beter zoveel mogelijk nieuw doen?” “Alles in het nieuw steken, zal waarschijnlijk niet lukken. Beginnen met een hele reeks nieuwe economische, ecologische en sociale NARDIS-ideeën, zal al heel wat zijn. Het is ook niet omdat NARDIS inzet op het economische, het ecologische en het sociale, dat je jouw fantastisch nieuwe technologische of politieke idee zou moeten laten schieten. Heb je zo’n idee? Waarom het dan niet doen? Hoe meer nieuwe ideeën we trachten te realiseren, hoe beter. Al kan het wel goed zijn op je hoede te zijn wanneer je een idee hebt dat nauw aansluit bij de huidige ideeën. Voor je er erg in hebt, kan je opnieuw in de huidige mallemolen vast komen te zitten. En dan draagt je idee misschien eerder bij tot het probleem dan tot de oplossing.”
78
Bedenkingen over directe democratie “Werkt directe democratie wel?” “Tuurlijk wel. Waarom zou directe democratie niet werken? We zijn als mensen perfect in staat om gezamenlijk beslissingen te nemen op basis van gelijkwaardigheid. En meestal zijn die beslissingen kwalitatiever ook! Maar toegegeven, directe democratie is makkelijker te organiseren wanneer de grootte van de groep beperkt blijft. Een goede graadmeter is dit: zolang alle individuen binnen een organisatie elkaar nog persoonlijk kunnen kennen, is een direct democratische besluitvorming heel goed haalbaar. 150 lijkt zowat het magische getal te zijn. Binnen een groep van minder dan 150 mensen, kan je relatief makkelijk een werkbare direct democratische besluitvorming organiseren. Eens groepen groter worden, wordt het een pak moeilijker. Wordt de groep toch te groot, dan kan het goed zijn een deel ervan af te splitsen of op te delen in meerdere kleinere groepen. Er zou binnen grotere groepen ook volgens een deliberatief democratisch model gewerkt kunnen worden: uit de grotere organisatie wordt dan een representatieve groep van individuen samengesteld. Deze groep krijgt een mandaat om over een bepaald thema tot een besluit te komen, wat dan ook aanvaard wordt door de rest van de organisatie. Een andere optie is te werken met afvaardiging: verschillende direct democratische groepen kunnen dan een afgevaardigde aanwijzen die de groep vertegenwoordigt. Verschillende (direct) democratische modellen zouden dus getest kunnen worden, maar over het algemeen geldt in directe democratie het adagio: ‘small is beautiful’.”
79
“Waarom zouden kleine groepen beter zijn?” “De evolutionaire bioloog en antropoloog Robin Dunbar stelt dat mensen in staat zijn om stabiele sociale relaties te onderhouden met ongeveer 150 mensen. Zodra een groep groter wordt, zijn meer regels en normen nodig. Gemeenschappen van jagers en verzamelaars – van de prehistorie tot nu – hadden en hebben daarom meestal maximaal tussen de 75 en de 150 leden. De kracht van de groep zit in het aantal: groot genoeg om te kunnen overleven, maar niet te groot om van elkaar te vervreemden. Onze vroege voorouders overleefden zo gedurende millennia: in minisamenlevingen die uiterst egalitair waren. Heel... democratisch eigenlijk.”
“Leidt directe democratie dan niet tot chaos?” “Directe democratie toepassen wil niet zeggen dat er geen autoriteit meer is. Alleen wordt die anders ingevuld. Binnen de directe democratische organisatie wordt autoriteit verkregen op basis van expertise, niet op basis van titel of hiërarchische functie of eigendom. Wie meer expertise of kennis heeft binnen een bepaald domein, kan dus meer wegen op de discussie. Onrechtstreeks kan er zo uiteindelijk ook op de besluitvorming gewogen worden. In dat opzicht, is de directe democratische organisatie oprecht meritocratisch.”
80
“Als directe democratie zo fantastisch is, zouden we dan niet beter zoveel mogelijk zaken direct democratisch organiseren? Ook in het politieke domein?” “Wel... méér directe democratie in zoveel mogelijk verschillende domeinen lijkt me in elk geval een goed idee. Eigenlijk zijn er zowel binnen onze bedrijven als onze andere organisaties alsmaar minder redenen om vast te houden aan het huidige hiërarchische model. Meer directe democratie in de politiek lijkt me ook geen slecht idee, al lijkt dat toch wat buiten de scope van NARDIS te vallen. NARDIS richt zich op nieuwe organisaties in het economische, het ecologische en het sociale. De huidige politieke structuren en instituten lijken toch nog een heel ander paar mouwen te zijn. Maar als jij mogelijkheden ziet in het politieke domein, doe dan gerust jouw ding.”
81
Bedenkingen over duurzaamheid “Mogen we eigenlijk nog wel iets doen als we ecologisch duurzaam door het leven willen gaan?” “Wat we ook doen, er zal altijd impact zijn op het milieu. Rekening houden met elke mogelijke ecologische impact op alle toekomstige generaties, is dan ook simpelweg niet werkbaar of leefbaar. Dan zou inderdaad al snel blijken dat we helemaal niets meer mogen doen. Maar we kunnen wel een tijdshorizon vooropstellen waarbinnen we heel wat zaken heel wat duurzamer kunnen aanpakken: de twee volgende generaties namelijk, kinderen en kleinkinderen. Twee generaties als tijdshorizon is voor iedereen tastbaar. Kijk naar de eerdere generaties die een directe impact hebben gehad op jouw persoonlijke ontwikkeling en leven: dat zijn je ouders en je grootouders. Een toekomstperspectief dat rekening houdt met de twee volgende generaties – jouw kinderen en kleinkinderen – is dan ook heel zinnig, tastbaar en concreet. Elke positieve impact die je voor hen creëert, kan je deels nog zelf meemaken. Als jij dat doet voor jouw kinderen en kleinkinderen, en jouw kinderen dat vervolgens doen voor hun kinderen en kleinkinderen, en zij dan weer voor hun kinderen en kleinkinderen, en zij dan weer... ... dan zijn we vertrokken voor een hele lange duurzame rit!”
82
“Hoe zit het dan met de economische groei?” “Het vermogen van de planeet om zichzelf te hernieuwen is ingehaald en voorbijgestoken door de economische groei. Om onze ecologische voetafdruk te compenseren, zouden we eigenlijk nu al anderhalve aarde nodig hebben. Laat het duidelijk zijn: die is er niet. Er is geen planeet B. Permanente economische groei is eigenlijk een heel vreemd idee: geen enkel systeem groeit oneindig, behalve dan onze economie? Eeuwigdurende economische groei is meer dan waarschijnlijk een fabeltje. En op zich is dat geen enkel probleem. Volwaardig leven in een meer statische economie is perfect mogelijk. Al vereist het wel dat we ons idee van ‘rijkdom’ en ‘rijk zijn’ bijstellen. We zullen ‘consumeren’ moeten vervangen door ‘consuminderen’. Verder doen zoals nu, is eigenlijk geen optie meer. We moeten dringend betere huismoeders en huisvaders van onze planeet worden. Onze huidige economie put de mensen en de planeet uit. Het wordt hoog tijd dat we het economische, het sociale en het ecologische terug meer in balans brengen. Om dat te doen, zullen we de manier waarop we samenwerken en -leven, moeten herdenken. We zullen de wijze waarop we welvaart interpreteren, distribueren en herverdelen, moeten herorganiseren. NARDIS kan ons daarbij helpen.”
83
Bedenkingen over de nieuwe onderneming “Wat is eigenlijk het probleem met onze huidige economie?” “Het huidige economische landschap heeft eigenlijk veel weg van een monocultuur. Maar net zoals elke monocultuur is ook de economische variant heel kwetsbaar! Ze put systematisch de grond uit waaruit ze haar opbrengst haalt: wij (mensen) en onze planeet. Als we werk willen maken van een stabielere en duurzamere economie, kan het goed zijn te zorgen voor wat meer economische variatie. Economische NARDIS-ideeën zoals de nieuwe onderneming kunnen daarbij helpen.”
“Wat dan met de huidige ondernemingen?” “Lang niet alle huidige ondernemingen zijn even grote boemannen. Heel wat kleine en middelgrote (familie-)bedrijven proberen nu al een zo duurzaam mogelijk beleid te voeren. Daar staat tegenover dat hoe groter een onderneming wordt, hoe moeilijker het lijkt te worden economisch, ecologisch en sociaal duurzaam te werken. Denk maar aan de vele multinationals die fiscale constructies opzetten om zo weinig mogelijk belastingen te betalen. Dat is niet bepaald sociaal duurzaam. Integendeel. Minder van dergelijke asociale praktijken zou geen slechte zaak zijn.”
84
“Hebben we wel nieuwe ondernemingen nodig? Kunnen we de huidige ondernemingen niet gewoon omvormen?” “Een huidige onderneming veranderen is een heel moeilijke oefening. Het lijkt zinvoller de zaken van bij aanvang goed aan te pakken. En dat zal beter lukken in nieuwe ondernemingen die we van de grond af opbouwen. Daarenboven is er één element dat meer dan waarschijnlijk quasi onmogelijk door te voeren zal zijn in zowat elke huidige onderneming: het herdefiniëren van het eigendomsrecht over de onderneming. De nieuwe onderneming is een private onderneming zonder privéeigenaars. Maar er zullen slechts heel weinig huidige eigenaars te vinden zijn die bereid zijn hun eigendom – hun aandeel in het bedrijf – op te geven. Weet je, de scheidingslijn die nu meestal door de huidige onderneming loopt, is die tussen aandeelhouder en niet-aandeelhouder. Bezit je een deel van het bedrijf of niet? Maar die scheidingslijn creëert een vreemd en vaak pervers effect: de medewerkers die het bedrijf draaiende houden – die de omzet en de winst realiseren – hangen af van de ‘good will’ van de aandeelhouders óf en hoevéél winst er met hen wordt gedeeld. Ook al hebben die aandeelhouders voor de rest weinig tot helemaal niets vandoen met het bedrijf. Vaak is hun enige band met het bedrijf beschikken over een eigendomsbewijs. De nieuwe onderneming gooit dat principe overboord.”
85
“De nieuwe ondernemingen kunnen toch niet al onze economische uitdagingen oplossen?” “Nee, dat niet. Maar nieuwe ondernemingen kunnen wel een brede waaier van huidige uitdagingen aanpakken: •
Door een meer gelijke verdeling van de welvaart kan de toenemende kloof tussen arm en rijk worden tegengegaan.
•
Door duurzamer te werken kan de negatieve impact op het ecosysteem worden ingeperkt.
•
Door continu te zoeken naar de juiste balans tussen het individueel belang en het groepsbelang kan individualisme worden afgeremd.
Daarnaast kan het direct democratische en duurzame karakter van de nieuwe onderneming leiden tot... •
Meer gelijkheid op de werkvloer,
•
Meer betrokkenheid van alle medewerkers,
•
Een fairdere verdeling van de welvaart,
•
Een internalisering van de externe milieukosten,
•
Minder mensen die afhaken door stress en burn-out,
•
...
Nieuwe ondernemingen zullen niet alle problemen oplossen, maar ze kunnen ons wel al een heel eind vooruithelpen. En daarnaast kunnen we vast nog een hele hoop andere economische NARDIS-ideeën bedenken en realiseren.”
86
Bedenkingen over verandering “Is het niet naïef te denken dat wij, gewone burgers, de wereld kunnen veranderen?” “Misschien wel. Maar het is net zo goed naïef te geloven dat we enkel met meer technologische innovatie en meer politieke besluiten de wereld terug op een beter spoor kunnen krijgen. Alle groene technologie ten spijt, blijft onze wereldwijde ecologische voetafdruk maar groeien, zonder enig vooruitzicht dat die binnenkort echt zal verkleinen. Ondanks alle politieke besluitvorming blijven de ecologische, economische en sociale uitdagingen immens. Zonder intensieve, volgehouden inspanning van ons allemaal, dreigt hoe dan ook elke poging tot verandering onvoldoende te zijn.”
“Is verandering – zeker zo’n ingrijpende verandering – wel mogelijk?” “Wel... zowat alles verandert. Zo goed als niets (misschien wel niets) blijft eeuwig statisch. De wereld verandert ons, en wij veranderen de wereld. En elk van ons kan daarin een verschil maken. Veel grootse veranderingen in onze geschiedenis zijn er pas gekomen nadat gewone burgers actie ondernamen en zich organiseerden. En veel van die veranderingen zijn begonnen bij één individu. Bij één idee dat in actie werd omgezet. Eén idee kan het begin zijn van een hele reeks dominostenen die één voor één vallen. Hoe meer NARDIS-ideeën we dus bedenken en realiseren, hoe meer kans we maken de wereld te veranderen.”
87
“Wat met directe actie en protestacties? Zijn die NARDIS?” “Hm... Directe acties – denk bijvoorbeeld aan een lokale protestactie of de Occupy of Extinction Rebellion bewegingen – zijn erg nuttig als bewustwording of om direct resultaat te realiseren. Zo kan directe actie de publieke opinie wakker schudden of een niet-duurzame activiteit snel een halt proberen toeroepen. Directe actie is dus vaak een noodzaak: reageren op een acuut probleem. Maar vaak is directe actie ook tijdelijk. NARDIS-ideeën zijn idealiter volgehouden ideeën die door gewone mensen gerealiseerd worden. Zo kunnen we geleidelijk aan een tegengewicht bieden voor de huidige ideeën en denkwijzen. Directe acties zijn dus niet per se NARDIS, al kunnen ze wel volgens de principes van NARDIS georganiseerd worden. Hoe dan ook zal directe actie nog steeds een belangrijke rol moeten blijven spelen.”
88
“Is dit geen utopische poging om terug te keren naar een verleden dat al lang niet meer bestaat?” “Ha, goede. Nee, NARDIS-ideeën zijn niet bedoeld om te proberen terug te keren naar vroegere tijden. Zelfs wanneer we oude ideeën recycleren, is het belangrijk die naar vandaag te vertalen. Uiteindelijk: wat ooit was, komt niet meer terug. Zelfs als we dat al zouden willen, zou het nog niet lukken. De wereld en wij, mensen, evolueren continu verder en eenzelfde context creëren zoals voorheen is simpelweg niet mogelijk. Nee, NARDIS is toekomstgericht. Hoe relevant een analyse van het verleden ook mag zijn, wat telt is wat we vandaag doen met als doel een resultaat morgen. NARDIS is dus zeker geen nostalgische terugkeer naar vroegere tijden: het is een actieplan voor een nieuwe, duurzame en direct democratische toekomst.”
89
90
CREËER JE EIGEN NARDIS-IDEE Nieuwe ideeën bedenken is niet altijd gemakkelijk.
Een bijhorend schema kan dan helpen.
5
Je kan dit NARDIS-schema gebruiken om je eigen NARDIS-ideeën te creëren of verder te verfijnen. Misschien helpt het om samen over jullie NARDIS-idee te brainstormen. Als voorbeeld vind je verderop het korte en het lange schema ingevuld voor de volkstuin 2.0. Voor de nieuwe onderneming en LoCKi is ook het korte schema toegevoegd.
91
Het korte NARDIS-schema Een naam voor jouw NARDIS-idee Omschrijf jouw NARDIS-idee. Wat wil je bereiken? Hoe? Wie is betrokken?
N
IEUW •
Is jouw nieuw NARDIS-idee eerder 1) economisch, 2) ecologisch of 3) sociaal?
•
Is jouw NARDIS-idee 1) een volledig nieuw idee, 2) hercombineer je enkele huidige ideeën of 3) recycleer je een oud idee?
•
A R
Wat is zo nieuw aan jouw idee?
CTIEGERICHT •
Wie is de doelgroep?
•
Welke acties moeten er eerst ondernomen worden?
•
Welke vervolgacties kunnen er dan genomen worden?
EALISEERBAAR •
Wat is er nodig om jouw idee te realiseren?
•
Hoe kan jouw NARDIS-idee georganiseerd worden?
•
Hoeveel TIME (tijd, ideeën, motivatie, expertise) is er nodig om jouw idee te realiseren?
•
Welke investeringen zijn er nodig?
92
D I S
EMOCRATISCH •
Welk beslissingsproces is juist?
•
Hoe groot kan de groep worden?
•
Welke beslissingen zouden er zoal genomen kunnen worden?
MPACTVOL •
Wie zijn de directe betrokkenen?
•
Wie zijn de indirecte betrokkenen?
•
Hoe schaalbaar / recycleerbaar is jouw idee?
USTAINABLE (duurzaam) •
Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jouw NARDIS-idee?
93
Het lange NARDIS-schema De naam van jouw NARDIS-idee
N
•
Omschrijf kort je NARDIS-idee: wat wil je doen, voor wie en hoe?
•
Welk probleem probeer je met jouw NARDIS-idee op te lossen?
•
Welke meerwaarde biedt het voor wie?
IEUW •
Is het nieuwe NARDIS-idee eerder 1) economisch, 2) ecologisch of 3) sociaal van aard?
•
Is het NARDIS-idee 1) een volledig nieuw idee, of 2) hercombineert het enkele huidige ideeën, of 3) recycleert het een oud idee dat je naar vandaag vertaalt?
•
Hoe onderscheidt het nieuwe idee zich t.o.v. de huidige ideeën of oplossingen? Wat maakt het NARDIS-idee nu zo nieuw?
•
Welke elementen aan het NARDIS-idee zou je als ‘huidig’ kunnen beschouwen? Kan je eventuele ‘huidige valkuilen’ identificeren? Wat zouden jullie kunnen doen om die te vermijden?
•
Als je een oud idee naar vandaag vertaalt, wat zijn dan de belangrijkste nieuwe elementen erin?
94
A
CTIEGERICHT •
Tot wie richt het NARDIS-idee zich? Voor wie is het bedoeld? Wie is de doelgroep?
•
Hoe krijg je het NARDIS-idee bij de doelgroep?
•
Wat is er allemaal nodig om het NARDIS-idee in actie om te zetten? Welke activiteiten moeten jullie ontwikkelen om het idee te realiseren?
•
Wat zijn de eerste acties die jullie moeten ondernemen om het idee in realiteit om te zetten?
•
Wat zouden de vervolgacties kunnen zijn?
95
R
EALISEERBAAR •
Hoeveel TIME (tijd, ideeën, motivatie, expertise) is er nodig om jouw nieuwe idee te realiseren? •
Tijd: hoeveel tijd van hoeveel mensen is er nodig om het nieuwe NARDIS-idee te realiseren? Hoe realistisch is die tijdsbesteding?
•
Ideeën: wat voor bijkomende ideeën zouden jullie zoal nodig kunnen hebben om het NARDIS-idee te realiseren?
•
Motivatie: hoeveel gemotiveerde personen zijn er minimaal nodig om het NARDIS-idee te realiseren? Hoe haalbaar is het die mensen te vinden en gemotiveerd te houden?
•
Expertise: welke expertises zijn er nodig om het NARDIS-idee te realiseren? Zijn er uitzonderlijke competenties nodig om het idee te realiseren?
•
Hoe kan het NARDIS-idee georganiseerd worden? Hoe kunnen mensen zich organiseren om het nieuwe idee te realiseren?
•
Zijn er investeringen nodig om het nieuwe idee van de grond te krijgen / draaiende te houden? Hoeveel? Hoe zouden jullie die investering bijeen kunnen krijgen (via bv. eigen inbreng, crowdfunding, lening...)?
•
Maakt een eventuele investering het NARDIS-idee afhankelijk van derden? Hoe kan een dergelijke afhankelijkheid zo snel mogelijk afgebouwd worden?
96
D
EMOCRATISCH •
Welke direct democratische besluitvorming zien jullie voor het NARDISidee? Consensusvorming? Afvaardiging? Stemming bij meerderheid?
•
Wat voor beslissingen zouden er zoal genomen moeten worden?
•
Hoe groot kan de groep worden?
•
Laat de grootte van de groep een direct democratisch besluitvormingsproces toe?
•
Is het mogelijk de groep op te splitsen wanneer die te groot zou worden?
•
Hoe kunnen jullie tijdens de besluitvorming de direct-democratische principes het beste bewaken? •
Participatie: hoe kunnen de mensen die door een besluit geïmpacteerd worden, deelnemen aan de besluitvorming?
•
Ruimte voor overleg: wordt er voldoende tijd en ruimte vrijgemaakt om verschillende standpunten aan bod te laten komen?
•
Gelijkheid: kan elke deelnemer meediscussiëren en in dialoog gaan en zo even hard wegen op de discussie en de besluitvorming?
•
Vrije toegang tot informatie: heeft iedereen die wil participeren in de besluitvorming vrije toegang tot de relevante informatie?
97
I
MPACTVOL •
•
Wie ondervindt impact van het NARDIS-idee? •
Wie zijn de directe betrokkenen?
•
Wie zijn de indirecte betrokkenen?
Is het NARDIS-idee eenmalig of kan het gedurende lange tijd volgehouden worden?
•
Staat er een tijdslimiet of houdbaarheidsdatum op het NARDIS-idee?
•
Hoe schaalbaar is het idee? Kan het met andere woorden exponentieel groeien of blijft het eerder beperkt qua omvang?
•
Hoe gemakkelijk kan het idee gerecycleerd worden door anderen?
•
Kan het NARDIS-idee lokaal / nationaal / internationaal gerecycleerd worden?
•
Kan het NARDIS-idee ook in andere domeinen opgepikt worden?
98
S
USTAINABLE (duurzaam)
Hoe ecologisch duurzaam is het NARDIS-idee? •
Hoe kan de negatieve impact op het ecosysteem zoveel mogelijk beperkt worden?
•
Kunnen externe kosten worden geïnternaliseerd?
Hoe economisch duurzaam is het NARDIS-idee? •
Genereert het nieuwe idee inkomsten?
•
Indien wel, hoe?
•
Welke kosten moeten er gemaakt worden om het nieuwe idee te lanceren / te realiseren?
•
Kan er een faire meerwaarde worden gerealiseerd voor alle betrokkenen?
•
Kan het nieuwe idee volgehouden worden zonder structurele verliezen op te bouwen?
•
Als er winst is, hoe zou die dan duurzaam aangewend kunnen worden?
Hoe sociaal duurzaam is het NARDIS-idee? •
Hoe wordt het individueel belang en het groepsbelang in evenwicht gehouden?
•
Hoe kunnen de direct betrokken individuen groeien als persoon?
•
Wat is de impact van het nieuwe idee op de sociale omgeving buiten de organisatie zelf?
99
De volkstuin 2.0
De volkstuin 2.0 is een nieuw ecologisch NARDIS-idee: mensen uit een buurt beheren samen een biologische moestuin.
N
IEUW •
De volkstuin 2.0 is een nieuw ecologisch NARDIS-idee.
•
De volkstuin 2.0 helpt ons onze ecologische voetafdruk te verminderen.
•
Nieuw = de ganse tuin wordt gezamenlijk, als groep, gecultiveerd (er zijn geen individuele tuintjes zoals in de volkstuin 1.0).
A
CTIEGERICHT De acties: 1. Verzamel een groep tuinders. 2. Vind een lap grond die gecultiveerd kan worden. 3. Bepaal wat er gepland en gezaaid moet worden. 4. Vlieg erin en geniet van de oogst.
R
EALISEERBAAR Wat we zoal nodig hebben: 1. Tuinders + een lap grond. 2. Tuingerief + zaden + planten. 3. Twee uur per week per tuinder. 4. Financieel: aankopen van zaden en planten, ev. huur van de grond.
100
D
EMOCRATISCH •
Beslissingsproces = via consensus.
•
Grootte van de groep = enkele tientallen mensen max.
•
Type van beslissingen: wat te planten, hoeveel tijd investeren we, welke bijkomende ideeën / initiatieven kunnen we lanceren…
I
MPACTVOL •
Direct betrokken = de tuinders.
•
Indirect betrokken = de rest van de buurt.
•
Recycleerbaarheid = heel hoog (volkstuinen 2.0 kunnen eender waar ter wereld opgezet worden, zowel in stedelijke als landelijke gebieden ).
S
USTAINABLE (duurzaam) •
Ecologisch (+++) = cultiveren van een lokale, biologische tuin.
•
Economisch (+) = wat teveel is kan op de lokale markt verkocht worden.
•
Sociaal (++) = buren die samenkomen rond de tuin.
101
De volkstuin 2.0 •
De volkstuin 2.0 is een nieuw ecologisch NARDIS-idee dat buurtbewoners samenbrengt rond een biologische moestuin. Zo kunnen we onze ecologische voetafdruk voor de productie van voeding verminderen.
•
De buurtbewoners steken tijd en energie in het bewerken van de volkstuin 2.0.
•
De opbrengst – biologische groenten van eigen kweek – worden door de volkstuinders zelf verwerkt.
N
IEUW •
De volkstuin 2.0 is een ecologisch NARDIS-idee dat het concept van de originele volkstuin (de volkstuin 1.0) recycleert.
•
De volkstuin 2.0 onderscheidt zich doordat er één grote tuin gezamenlijk beheerd wordt, in plaats van een hele reeks individuele tuintjes. Daarenboven is de volkstuin 2.0 ook uitgesproken biologisch en wordt die direct democratisch beheerd.
•
Met de volkstuin 2.0 wordt tuinieren weer een sociale activiteit. Heel wat huidige tuinders komen niet meer buiten hun eigen tuingrens: wie groene vingers heeft zit vaak alleen de eigen lap grond te bewerken. De volkstuin 2.0 brengt mensen uit een buurt samen rond een ecologisch initiatief. 102
A
CTIEGERICHT •
De volkstuin 2.0 richt zich tot buurtbewoners die zin hebben om te kokkerellen met zelf geteelde, biologische groenten en bereid zijn hieraan enkele uren per week te besteden.
•
Deelnemers kunnen aangezocht worden via een warme oproep: spreek simpelweg je buren erover aan of drop een flyer in de bussen in je buurt. Nodig iedereen uit voor een oprichtingsvergadering waar het idee toegelicht kan worden. Wie meedoet, kan zich meteen opgeven om één van de eerste taken op te nemen: bijvoorbeeld een lijst maken van mogelijke gronden, navraag doen wie de eigenaar is, een lijst van te zaaien groenten opstellen...
•
Het zal erg belangrijk zijn een goed stuk grond te pakken te krijgen. Krijgt de tuin de dag rond voldoende zon? Is de volkstuin 2.0 makkelijk toegankelijk voor iedereen die eraan meewerkt?
•
Het eerste jaar zal er waarschijnlijk wat geïnvesteerd moeten worden in materiaal en zaden bijvoorbeeld. In het ideale scenario zorgt de verkoop van de meeropbrengst tijdens piekperiodes ervoor dat de kosten voor het volgende seizoen gedragen kunnen worden.
•
Actie één is zorgen dat er zich voldoende mensen achter het idee scharen. Actie twee is zorgen voor een beschikbare lap grond gevonden. Zodra die acties rond zijn, kan het tuinieren echt beginnen.
103
R
EALISEERBAAR •
Een lap grond en een groep gemotiveerde buurtbewoners, veel meer heb je niet nodig om een volkstuin 2.0 op te starten.
•
Superveel expertise is er niet nodig om te beginnen tuinieren, al zal het wel helpen om ook enkele meer ervaren tuinders in de groep te hebben.
•
Een tijdsinvestering van enkele uren per week per persoon kan volstaan om de volkstuin 2.0 gaande te houden. Al zullen er wel drukkere en kalmere periodes zijn: zaai- en oogstperiodes zijn een pak arbeidsintensiever.
•
Bijkomende ideeën zijn welkom om de verkoop van de eventuele meeropbrengst te organiseren, om bijkomende buurtbewoners te werven voor het initiatief, misschien nevenactiviteiten op te zetten (zoals bijvoorbeeld een kippenren voor dagelijkse verse eitjes), enzovoort.
•
Het aantal leden van de volkstuin 2.0 zal vermoedelijk redelijk beperkt blijven: gaande van enkele tot misschien wel vijftig gemotiveerde individuen. Dat moet ruimschoots volstaan om een redelijke tot grote volkstuin 2.0 gaande te houden.
•
Investeringen zullen beperkt zijn: idealiter kan een lap grond (zo goed als) gratis verkregen worden en brengen tuinders hun eigen materiaal mee om de tuin te bewerken. Enkel voor de opstart zal er zaaigerei aangekocht moeten worden. De deelnemende buurtbewoners zouden daarvoor wat eigen financiën kunnen samenleggen. Eventueel kan er een sponsor gezocht worden om de kosten te drukken. 104
D
EMOCRATISCH •
De volkstuinders 2.0 kunnen direct democratisch beslissen over wat er geplant moet worden, hoeveel tijd iedereen gemiddeld geacht wordt in de tuin aan de slag te zijn, hoe de opbrengst verdeeld kan worden, wat er met de meeropbrengst van de moestuin moet gebeuren, en meer. Dergelijke besprekingen kunnen bij iemand thuis plaats vinden, in een buurtlokaal als de groep wat groter is, of gewoon in de tuin zelf, wanneer het weer dat toelaat.
•
Beslissen kan via consensusvorming. Het zal aangeraden zijn om rekening te houden met de input van de meer ervaren tuinders.
•
Een groep van enkele tientallen tuinders lijkt zowat het hoogst haalbare. Uiteindelijk is het niet de bedoeling een industrieel tuinbouwbedrijf op te starten. Als de groep te groot wordt, kan het relevanter zijn op te splitsen en een ander stuk grond te zoeken, zodat het direct democratische karakter van de volkstuin 2.0 niet in het gedrang komt.
•
Vergaderingen kunnen ruim op voorhand aan iedereen meegedeeld worden. Informatie rond voorstellen die moeten besproken worden, kunnen vooraf rondgestuurd worden. Zo krijgt elke volkstuinder vrijelijk toegang tot de relevante informatie en kan er vanuit een open dialoog beslist worden.
105
I
MPACTVOL •
De buurtbewoners die actief lid zijn van de volkstuin 2.0 zijn de directe betrokkenen. Zij ondervinden de meest directe impact van het idee. De rest van de buurt zijn de indirecte betrokkenen. Wanneer een eventuele meeropbrengst van de volkstuin 2.0 lokaal aan goede doelen wordt verdeeld of op de lokale markt wordt verkocht, breidt de impact uit en ontstaat er wisselwerking tussen directe en indirecte betrokkenen.
•
De groenten die in de volkstuin 2.0 geoogst worden, worden in eerste instantie door de leden (de volkstuinders) afgenomen. Enkel wat zelf niet geconsumeerd kan worden, de meeropbrengst tijdens piekmomenten van de oogst, kunnen lokaal worden verkocht. Zo kan de volkstuin 2.0 ook wat inkomsten genereren, die meteen weer in de tuin geherinvesteerd kunnen worden (bijvoorbeeld voor zaden voor het volgende jaar).
•
Doordat er biologisch wordt getuinierd, kan het bewustzijn rond hoe ons ecosysteem werkt, groeien. Tegelijk ondervinden de deelnemende families de smakelijke en gezonde effecten van de opbrengst, wat meteen ook uitnodigt om (gezamenlijk) te kokkerellen. Er zijn weinig dingen smakelijker dan je eigen bio groenten op je bord.
•
Een volkstuin 2.0 zet je op zonder einddatum in gedachten. Net zoals elke gedreven tuinder kijkt ook elke volkstuinder 2.0 jaar na jaar opnieuw uit naar wat de opbrengst van het volgende jaar zal zijn. Een minder goed jaar is een echte teleurstelling en voedt vaak de goesting om het jaar erop beter te doen. Zo wordt er impact over meerdere jaren gegenereerd. Als er nieuwe bewoners in de buurt komen wonen, zijn er meteen ook weer nieuwe kandidaten om lid te worden. 106
•
De volkstuin 2.0 kan zowat eender waar ter wereld, in eender welke buurt, opgezet worden. Zowel in stedelijke als landelijke gebieden. Overal waar er geschikte gronden zijn, kan een moestuin neergepoot worden. Als ecologisch idee is de volkstuin 2.0 dan ook uitermate recycleerbaar. Daarenboven kunnen tips omtrent het biologisch verbouwen of het herintroduceren van minder courante gewassen tussen verschillende volkstuinen 2.0 uitgewisseld worden. Zo kan de lokale volkstuin 2.0 meteen ook buiten zijn grenzen treden.
107
S
USTAINABLE (duurzaam) •
De volkstuin 2.0 is een ecologisch duurzaam NARDIS-idee dat de principes van biologisch tuinieren toepast. Afgezien van één of twee jaarlijkse grotere machinale bewerkingen van het land (het omploegen van de tuin bijvoorbeeld), is alle arbeid er manueel. Er zijn dus zo goed als geen externe kosten die geïnternaliseerd moeten worden.
•
In ruil voor het presteren van manuele arbeid, krijgen de leden van de volkstuin 2.0 hun deel van de opbrengst van de moestuin. Wat teveel is en niet door eigen leden verbruikt kan worden, kan lokaal verkocht worden. Zo worden er op een economisch duurzame manier inkomsten gegenereerd die vervolgens kunnen dienen om de benodigdheden voor het volgende seizoen aan te kopen.
•
Ook al is de volkstuin 2.0 in eerste instantie een nieuw ecologisch idee, toch heeft het ook een belangrijke sociale kant. De volkstuin 2.0 brengt namelijk mensen uit eenzelfde buurt samen rond een gezamenlijk doel: het bewerken van een biologische moestuin. De volkstuinders 2.0 zijn dus sociaal actief terwijl de oogst uit de tuin tegelijk uitnodigt om binnen de eigen familiale kring te koken en te tafelen. De volkstuinders steken ondertussen van elkaar op hoe de tuin jaar na jaar optimaal benut kan worden.
108
•
De volkstuin 2.0 is niet enkel sociaal duurzaam naar de directe betrokkenen toe: indirecte betrokkenen worden deelgenoot van de volkstuin 2.0 wanneer de meeropbrengst aan lokale sociale doelen gegeven wordt of bijvoorbeeld verdeeld wordt aan oudere buren die het initiatief genegen zijn maar onvoldoende te been zijn om zelf nog de handen uit de mouwen te steken. Zo wordt de volkstuin 2.0 ook sociaal relevant voor de ganse buurt.
•
De volkstuin 2.0 zou ook jaarlijks een marktje of barbecue kunnen organiseren om het initiatief te promoten bij de andere buren en zo opnieuw de hele buurt sociaal te betrekken.
109
DE NIEUWE ONDERNEMING
Een duurzame onderneming die door de medewerkers zelf direct democratisch wordt geleid.
N A
IEUW •
Een economisch NARDIS-idee.
•
Nieuw = een privéonderneming zonder private eigenaars.
•
Hip, hip hoera, geen bazen of aandeelhouders meer!
•
Welvaart wordt er fairder verdeeld.
CTIEGERICHT De acties: 1. Een businessidee definiëren (nieuw, gerecycleerd, outsourcing...). 2. Een business plan schrijven. 3. Een groep collega’s samenbrengen. 4. Computer- en ander materiaal voorzien. Ev. kantoor- of bedrijfsruimte.
R
5. De klanten en afzetmarkt bewerken.
EALISEERBAAR Wat we zoal nodig hebben: 1. Een businessidee + plan. 2. Een groep elkaar aanvullende profielen. 3. Financieel: startkapitaal. 4. Klanten.
110
D
EMOCRATISCH •
Beslissingsproces = zoveel mogelijk via consensus (geen bazen of managers meer).
•
Grootte van de groep = <150 (indien groter, opsplitsen of andere direct democratische opties overwegen).
•
I
Type van beslissingen: strategie, investeringspolitiek, fair herverdelen, werkverdeling…
MPACTVOL •
Direct betrokken = de medewerkers.
•
Indirect betrokken = de klanten en leveranciers.
•
Recycleerbaarheid = zeer hoog (er zouden in principe overal ter wereld in verschillende industrieën nieuwe ondernemingen opgestart kunnen worden).
S
USTAINABLE (duurzaam) •
Ecologisch (+) = de activiteiten zo ecologisch mogelijk uitbouwen.
•
Economisch (+++) = een faire meerwaarde creëren voor iedereen.
•
Sociaal (++) = eigenbelang en groepsbelang balanceren.
111
LOCKI
Een lokaal cultureel initiatief (LoCu) voor en door kids en jongeren. Lokale jonge muzikanten en acteurs komen samen om één of meerdere programma’s op te zetten.
N
IEUW •
Een sociaal NARDIS-idee.
•
Nieuw = de kids en jongeren leiden hun organisatie zelf direct democratisch.
A
CTIEGERICHT De acties: 1. Een scope definiëren (muziek, theater, muziektheater, iets anders...). 2. Jonge muzikanten / acteurs samenbrengen. 3. Een eerste programma bepalen en muziek / teksten / scènes schrijven. 4. Taken en rollen verdelen en alles inoefenen. Een eerste try-out organiseren.
R
5. Andere sociale organisaties aanschrijven.
EALISEERBAAR Wat we zoal nodig hebben: 1. Een groep jonge muzikanten / acteurs. 2. Een eerste programma. 3. Repeteerruimte. 4. Contacten bij andere lokale organisaties waar de show(s) opgevoerd kunnen worden. 112
D
EMOCRATISCH •
Beslissingsproces = via consensus.
•
Grootte van de groep = enkele tientallen kids en jongeren max.
•
Type van beslissingen: bepalen van het programma, creatieve keuzes maken, beslissen hoe eventuele inkomsten best besteed kunnen worden….
I
MPACTVOL •
Direct betrokken = de muzikanten en acteurs.
•
Indirect betrokken = het publiek en andere sociale organisaties.
•
Recycleerbaarheid = zeer hoog (eender waar jongeren met cultuur bezig zijn (en dat is letterlijk overal), kunnen LoCKi’s opgezet worden).
S
USTAINABLE (duurzaam) •
Ecologisch (+) = zoveel mogelijk lokaal werken.
•
Economisch (+) = verhuren van voorstellingen aan andere lokale organisaties.
•
Sociaal (+++) = jong talent samenbrengen.
113
114
NARDIS ANDERS BEKEKEN “Soms voelt het aan alsof we met zijn allen op de Titanic zitten.”
6
“Ons schip [onze planeet] maakt weliswaar water [warmt op], toch maken we ons niet al te veel zorgen. We denken namelijk dat dit schip niet kan vergaan...”
115
Onze planeet als Titanic Soms voelt het aan alsof we met zijn allen op de Titanic zitten. Ons schip [onze planeet] maakt weliswaar water [warmt op], toch maken we ons niet al te veel zorgen. We denken namelijk dat dit schip niet kan vergaan. Daarenboven zijn er technici aan boord [innovators die groene technologieën ontwikkelen] die beweren de gaten in het schip te kunnen dichten. Alleen zijn ze dat nog niet helemaal zeker [veel technologieën moeten nog ontwikkeld worden] en weten ze niet of er tijd genoeg zal zijn om de herstellingen door te voeren alvorens het schip vol water loopt en zinkt [alvorens de aarde meer dan 2°C opwarmt]. De kapitein [de politiek] maakt zich sterk dat alles wel goed komt en blijft gewoon de huidige koers aanhouden [het huidige socio-economische beleid verderzetten]. En ondertussen speelt de band op het dek gewoon verder [we blijven geëntertaind].
116
De vraag is nu: wat doen wij, de passagiers [de burgers van deze wereld]? Vertrouwen we erop dat het allemaal wel goed zal komen en doen we dus gewoon verder zoals voorheen? Of steken we de handen uit de mouwen [en ondernemen we actie]? Maken we, bijvoorbeeld, met zijn allen een ketting van mensen om met emmers water te ruimen? Gooien we zoveel mogelijk overbodige ballast overboord zodat het schip minder snel water maakt? Of gaan we lekker terug op het dek zonnen, erop vertrouwend dat de experten [de innovators en politici] de klus wel zullen klaren? Maar wat als we de boot lichter zouden kunnen maken door alle ballast overboord te gooien [door te consuminderen] en water uit het ruim te scheppen [duurzame nieuwe ideeën te realiseren]? Wat als onze boot daardoor trager zinkt waardoor ook de technici extra tijd krijgen om de gaten te dichten… Misschien kunnen we zo, samen [burgers én innovators én politici], voorkomen dat ons schip met man en muis vergaat. Daarenboven zouden we niet mogen vergeten dat de situatie niet voor iedereen dezelfde is. De passagiers die een kajuit boven de waterlijn hebben [de ontwikkelde landen], hebben ietsjes meer geluk. Zij hebben het nog redelijk goed en kunnen het nog wel even uitzingen. Maar een meerderheid van de passagiers [de ontwikkelingslanden] kunnen zich enkel een lagergelegen kajuit veroorloven, onder de waterlijn. Zij zijn een pak minder fortuinlijk: het water begint hen al snel aan de lippen te staan. Hoe meer water onze Titanic maakt [hoe meer de planeet opwarmt], hoe onleefbaarder het voor iedereen wordt. De passagiers in de lagergelegen delen van het schip [mensen in de ontwikkelingslanden] zullen het eerst en het zwaarst getroffen worden. Zij zullen, noodgedwongen, naar de hoger gelegen delen van het schip trekken [naar de ontwikkelde landen]. Dat zal de situatie bovenaan versneld minder leefbaar maken, en al snel zullen alle passagiers [alle inwoners van onze planeet] slechter af zijn. 117
We hebben maar één schip [één aarde], zonder mogelijkheid om ergens anders aan te meren [er is geen planeet B]. We zitten dus met alle passagiers [alle bewoners van deze planeet, zowel in de ontwikkelde als de ontwikkelingslanden] in hetzelfde schuitje. Als we niet met man en muis willen vergaan, of in één of ander apocalyptisch scenario terecht willen komen, kunnen we maar beter met zijn allen actie ondernemen. Want het gevaar is minstens tweeledig: de gaten in de romp van het schip [de opwarming van de aarde] kunnen het schip doen zinken [de planeet onleefbaar maken]. Maar vooraleer het zover is, zal de verhuizing van grote groepen passagiers uit de lagergelegen kajuiten [de vluchtelingen- en immigratiestromen vanuit de ontwikkelingslanden], de situatie bovenaan [in de ontwikkelde landen] versneld minder leefbaar maken. De vraag of we nog op tijd zijn of niet om de grote passagiersverhuizingen op het schip te voorkomen of het totale zinken te verhelpen [een catastrofale opwarming die de planeet drastisch minder leefbaar maakt voor zowat alle leven op aarde], doet eigenlijk weinig ter zake. Iets doen is beter dan niets te doen. Het zit niet in ons om gelaten kopje onder te gaan terwijl de muziek op het dek verder klinkt. Enkel rekenen op de kapitein [de politici] en de technici [de innovators] om ons naar veiligere waters te leiden, is te risicovol. We moeten met zijn allen aan de slag gaan. Als elk van ons een emmer vastgrijpt en volgens onze mogelijkheden water begint te ruimen, kunnen we samen, kapiteins [politici], technici [groene technologieën] en passagiers [gewone burgers], het schip drijvende proberen te houden. Dat kan ons wat extra tijd geven om te herstellen wat te herstellen valt en het schip weer volwaardig zeewaardig te maken voor de volgende generaties.
Het is alle hens aan dek!
118
De Wedstrijd We staan vandaag misschien wel voor de meest uitdagende wedstrijd van ons leven [het overwinnen van onze ecologische, economische en sociale uitdagingen]. Gek genoeg, sturen we slechts één spits [technologie] en een keeper [politiek] het veld op. De rest van het team [wij, de burgers] laten we op de bank zitten. Onze spits en keeper [technologie en politiek] mogen dan nog zo goed zijn, de kans dat zij alleen deze wedstrijd kunnen winnen is… nihil [nul]. Eigenlijk zijn wij, de spelers [gewone burgers], tot hiertoe te veel bankzitters geweest. We kijken naar de spits [technologie] en de keeper [politiek] en hopen op matchwinst. Maar dat onze ‘ploeg’ op die manier kan winnen, is een waanidee. We kunnen niet langer hopen de meest uitdagende wedstrijd uit onze geschiedenis te winnen met slechts 2 spelers. Wij [de burgers] zijn de overige 9 spelers, en ook wij moeten nu volop in het spel komen [actief nieuwe ecologische, economische en sociale ideeën bedenken en realiseren]. Wanneer alle spelers als team samenwerken, [burgers én technologische vernieuwers én politici], creëren we pas echt kansen om iets van deze wedstrijd te maken [de planeet leefbaar te houden]. Op de bank blijven zitten is geen optie meer.
Let’s play ball! 119
Help! Er zijn geen bananen meer Zowat alle bananenplantages in de wereld [zowat alle economieën in de ontwikkelde landen] hanteren een monocultuurprincipe: één type banaan [één dominant economisch model, het neoliberalisme] wordt binnen één gebied in enorme hoeveelheden geteeld [wordt uitgerold in zoveel mogelijk domeinen]. Waar voordien verschillende variëteiten gekweekt werden [waar vroeger verschillende economische en sociale modellen gehanteerd werden], zijn nu zowat alle variëteiten verdwenen. Die ene banaan [dat ene neoliberale model] heeft alle andere bananen verdrongen [alle andere economische modellen en benaderingen]. Waar voordien nog andere principes gehanteerd werden [zoals in niet-economische domeinen], wordt nu steevast dezelfde logica gehanteerd en opgedrongen [is het neoliberale denken doorgedrongen]. Op zich is dat ergens wel te begrijpen: het huidige model [de huidige economische logica] heeft lang indrukwekkende resultaten gegenereerd [was de voornaamste bron van welvaartcreatie], zodat het niet moet verwonderen dat het op veel plaatsen werd toegepast [zelfs in plaatsen die voordien slechts beperkt economisch beschouwd werden, zoals het onderwijs of de gezondheidszorg]. Op zich is het een heel menselijke reflex om wat succesvol lijkt, te kopiëren. Er was dan ook helemaal geen globaal complot nodig om alle bananenplantages op hetzelfde model te baseren [om zoveel mogelijk economische en niet-economische domeinen op eenzelfde neoliberale leest te schoeien]. Maar uiteraard, maakt dat de impact ervan niet minder erg.
120
De geschiedenis van de banaan is een schoolvoorbeeld van hoe de dominante ideeën [de huidige ideeën] ons vermogen tot leren beïnvloeden. In de jaren 50 van de twintigste eeuw, werd de toen populaire banaan ‘Gros Michel’ zo goed als volledig uitgeroeid door de Panamaziekte, een wortelschimmel waartegen geen afweer bestaat (enkel preventie door meer verschillende diversiteiten te telen is mogelijk). Ondanks deze eerdere ervaring [ondanks de ervaring van de crisis van 2008, de grootste economische en financiële crisis sinds de grote depressie van 1929], bleven plantages – omwille van winst- en efficiëntieredenen – zweren bij een monocultuurbenadering [zijn we er niet in geslaagd om het economische denken en onze aanpak van de economie grondig te wijzigen]. Sinds 2015 wordt ’s werelds huidige populairste banaan, de Cavendish banaan, bedreigt door de Panamaziekte. Na het debacle met de ‘Gros Michel’ banaan, werd er dus gewoon geswitcht naar een ander type banaan, de nu bedreigde ‘Cavendish’ banaan [na de crisis van 2008 hervielen we al snel in dezelfde economische mores en gewoontes].
Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen. Bananenkwekers [de huidige politici en economici] daarentegen...
121
Referenties P 10 | Photo ‘lightbulbs’ by Patrick Tomasso on Unsplash P 13 | Photo ‘sunflowers’ by Timothy Eberly on Unsplash P 14 | Lightbulb icon made by Good Ware from www.flaticon.com | Arrows icon from www.flaticon. com | Recycle icon made by monkik from www.flaticon.com P 15 | Tree icon made by Freepik from www.flaticon.com | Factory icon from www.flaticon.com | Handshake icon made by Tomas Knop from www.flaticon.com P 16 | Digging icon made by Good Ware from www.flaticon.com | Sprout icon made by Freepik from www.flaticon.com P 17 | Check (success) icon made by Smashicons from www.flaticon.com P 19 | Photo ‘people’ by Antenna on Unsplash P 21 | Team icon made by Freepik from www.flaticon.com | Flag on mountain icon made by Freepik from www.flaticon.com P 23 | Photo ‘poppies in field’ by Henry Be on Unsplash P 24 | Photo ‘nutshell’ by Dirk Stael P 28 | Photo ‘garden’ by Kenan Kitchen on Unsplash P 30 | Vegetables icon made by Freepik from www.flaticon.com P 31 | Photo ‘vegetables’ by Caroline Attwood on Unsplash P 32 | Photo ‘vegetables & person’ by NordWood Themes on Unsplash P 34 | Factory icon made by Srip from www.flaticon.com P 37 | Photo ‘barista _ Bandung, Indonesia’ by Ali Yahya on Unsplash | Photo ‘people at work’ by NESA by Makers on Unsplash | Photo ‘work atelier’ by Nicolas Hoizey on Unsplash P 40 | Euro icon made by Kiranshastry from www.flaticon.com P 45 | Photo ‘food truck - Toronto, Canada’ by Nick Hillier on Unsplash P 47 | Photo ‘guitar player & singer’ by Wendy Wei via Pexels P 49 | Photo ‘Photos_Kohtakt_Platosphère_AchileBird_57’ by Achile Bird via Flickr P 57 | Photo ‘pebbles’ by pan xiaozhen on Unsplash P 62 | Photo ‘globe’ by mmi9 via Pixabay P 63 | Photo ‘lamp’ by Phil Desforges on Unsplash | Crane icon made by mynamepong from www. flaticon.com | Megaphone icon made by Freepik from www.flaticon.com
122
P 64 | Thumbs up icon made by Gregor Cresnar from www.flaticon.com | Thought icon made by Smashicons from www.flaticon.com | Money icon made by Pause08 from www.flaticon.com | Team icon made by Freepik from www.flaticon.com | Balance icon from www.flaticon.com P 65 | Sign icon made by Smashicons from www.flaticon.com | Map icon made by Smashicons from www.flaticon.com | Worldwide icon made by turkkubr from www.flaticon.com P 71 | Alarm-clock icon made by Smashicons from www.flaticon.com P 74 | Photo ‘Light bulb-close-up-electric-light-45227’ via Pexels.com P 99 | Save - sustainable earth icon made by Freepik from www.flaticon.com P 103 | Carrots icon made by Freepik from www.flaticon.com P 105 | Harvest icon made by Eucalyp from www.flaticon.com P 107 | Photo ‘vegetable’ by Rachael Gorjestani on Unsplash P 108 | Farmer icon made by Freepik from www.flaticon.com P 109 | Photo ‘people eating’ by Priscilla Du Preez on Unsplash P 116 | Photo ‘Titanic’ via Wikimedia.org - Public Domain P 119 | Photo ‘football’ by Aphiwat Chuanchoem via Pexels P 121 | Photo ‘banana’ by Moritz Kindler on Unsplash
123
We zijn niet goed bezig. Maar... we kunnen beter. Wij, gewone burgers, kunnen het verschil maken.
Al moeten we dan wel de huidige, platgetreden paden verlaten. Het duurzaamheidsmanifest en NARDIS kunnen hierbij helpen. Met NARDIS kan elk van ons...
N A R D I S
ieuwe ctiegerichte ealiseerbare emocratische mpactvolle ustainable (duurzame)
... ideeën creëren. Ideeën die we samen kunnen realiseren. ... die de wereld veranderen. ... die dat wat ons menselijk maakt, bewaren en versterken.
Wat wordt jouw NARDIS-idee?
DIRK STAEL woont met zijn gezin in het landelijke Sint-Lievens-Houtem. Naast schrijver is hij ook actief als content marketeer en veranderingsconsultant. ‘Het duurzaamheidsmanifest’, ‘Tijd’ en ‘Mijmeringen’ zijn zijn debuut.
www.duurzaamheidsmanifest.be 124