Hoe wij onze wereld zullen redden. Samen duurzame ideeën bedenken en realiseren

Hoe wij onze wereld zullen redden Samen duurzame ideeën bedenken en realiseren 1

2

Hoe wij onze wereld zullen redden Samen duurzame ideeën bedenken en realiseren

3

2022 Hoe wij onze wereld zullen redden In 2019 voor het eerst uitgebracht als “Het duurzaamheidsmanifest”.

Auteur: Dirk Stael Vormgeving: Marielle De Vuyst & Dirk Stael www.duurzaamheidsmanifest.be @duurzaamheidsmanifest #HoeOnzeWereldRedden NUR 740 ‘Hoe wij onze wereld zullen redden’ is beschikbaar onder Creative Commons: Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal (CC BY-NC-SA 4.0). creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/deed.nl

4

Inhoud 1. Waarom onze wereld redden zo moeilijk is

7

2. Hoe NARDIS helpt

13

3. Enkele NARDIS-ideeën

24

4. NARDIS-ideeën in het kwadraat

41

Addendum 1 _ Het NARDIS-schema

49

Addendum 2 _ Vragen en antwoorden

67

Addendum 3 _ Onze planeet als Titanic

87

5

6

1. Waarom onze wereld redden zo moeilijk is Kunnen we echt niet beter dan dit?

Het goede nieuws is: we kunnen echt wel beter dan dit.

Maar dan moeten wij, gewone burgers, in actie schieten.

Vijf voor twaalf is gepasseerd.

Langer wachten is geen optie meer.

We moeten nu de handen uit de mouwen steken en het verschil maken!

Burgers aller landen, verenigt u!

7

Aan uitdagingen geen gebrek Er is meer dan genoeg om ons zorgen over te maken:

•

Ecologische uitdagingen zoals de opwarming van de aarde en klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit, vervuiling, overconsumptie...

•

Economische uitdagingen zoals globalisering, inkomensongelijkheid, economische crisissen...

•

Sociale uitdagingen zoals armoede, vergrijzing, individualisme…

groeiende

De lijst lijkt wel eindeloos. Je zou er haast moedeloos van worden.

8

Hoe pakken we deze uitdagingen nu het beste aan?

Het vinden van oplossingen is moeilijk omdat deze uitdagingen “gemene problemen” zijn: •

Het zijn complexe problemen

•

Die continu veranderen

•

Die niet eenduidig zijn en

•

Waarbij oorzaak en gevolg moeilijk uit elkaar te halen zijn.

Typisch voor gemene problemen is dat ze op elkaar inwerken. Het ecologische, het economische en het sociale zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. De opwarming van de aarde wordt vooruit gestuwd door economische groei en globalisering, wat een impact heeft op hoe we samenleven. Zo beïnvloedt het ene domein het andere en versterken ze elkaar nog.

In tegenstelling tot wat we vaak denken zijn er geen grootse, instantoplossingen voor gemene problemen: •

Dergelijke problemen vereisen langdurige doorgedreven samenwerking.

•

Ze worden best vanuit verschillende invalshoeken bekeken.

•

We moeten werken met een hele brede waaier aan kleinere, beter beheersbare projecten.

inspanning

en

Om dat te realiseren, hebben we nieuwe ideeën nodig. De huidige ideeën zijn er namelijk niet in geslaagd ons uit dit moeras te tillen.

Maar de huidige manier van denken en doen zit diep in ons verankerd.

Dat achter ons te laten is niet makkelijk.

9

Huidige oplossingen Het probleem met de huidige oplossingen? Het zijn voornamelijk politieke of technologische oplossingen: •

De opwarming van de aarde willen we oplossen met meer groene technologieën en internationale klimaatverdragen.

•

Grote economische en sociale uitdagingen willen we oplossen door in te zetten op meer technologische innovatie of slimmere politieke besluitvorming.

Maar de huidige oplossingen volstaan niet meer.

Politiek en technologie alleen zullen onze wereld niet redden. Ook al hebben ze een belangrijke rol te spelen, hun kracht tot verandering is te beperkt in het licht van de grote uitdagingen waar we voor staan.

We hebben nieuwe ideeën en nieuwe oplossingen nodig.

10

Nieuwe oplossingen Huidige ideeën zoals...

•

Economische groei is de enige uitweg

•

Grootse problemen vereisen grootse oplossingen

•

Technologie zal de wereld redden

•

There Is No Alternative (TINA)

… reiken vooral meer van hetzelfde soort oplossingen aan. Vaak lijken ze de gemene problemen nog te verergeren in plaats van te verhelpen.

Nieuwe ideeën zoals...

•

Gewone mensen creëren buitengewone impact

•

Alles verandert continu en elk van ons geeft die verandering mee vorm

•

Wij, burgers, zijn de belangrijkste hefboom voor verandering

•

There Is Always An Alternative (TIAAA)

… bieden ons de mogelijkheid om zelf met oplossingen aan de slag te gaan.

Wanneer wij, gewone burgers, volop meedoen, vergroten we onze kans op slagen pas echt.

11

Waarom het zo belangrijk is onze wereld te redden?

Omdat we dreigen te verliezen wat het betekent mens te zijn als we verder doen zoals nu.

In een wereld waarin...

•

Ecologische problemen ons ecosysteem totaal ontwrichten

•

Onze menselijkheid ondergeschikt wordt gemaakt aan een eenzijdige economische logica van “altijd-maar-meer”

•

Sociale problemen onze samenlevingen uiteen doen vallen

... is onze toekomst er één van desintegratie en ontmenselijking.

De scenario’s rond de opwarming van de aarde zijn haast allemaal catastrofaal en de dynamiek erachter is onlosmakelijk verbonden met hoe onze economieën zijn georganiseerd en hoe we samenleven. Dat kan en moet anders.

Aan de zijlijn afwachten en hopen dat het vanzelf wel de goede richting uit zal gaan, is geen optie meer. Wij hebben onze wereld om zeep geholpen en wij zullen haar nu ook moeten redden.

Om dat wat ons menselijk maakt te bewaren.

Door zelf nieuwe, duurzame ideeën te bedenken en samen te realiseren redden we niet alleen onze wereld, we geven tegelijk onze menselijkheid een boostershot.

NARDIS helpt daarbij.

12

2. Hoe NARDIS helpt NARDIS is een acroniem dat staat voor...

Nieuw Actiegericht Realiseerbaar Direct democratisch Impactvol

2

Sustainable (duurzaam)

Door op deze criteria in te zetten, verlaten we de platgetreden, huidige paden en bedenken we zelf nieuwe ideeën en oplossingen die we samen realiseren. Niet omdat het ons meer profijt brengt maar omdat we het als mensen fijn vinden dingen samen te doen.

Met NARDIS pakken we hoe we leven en werken anders aan. Duurzamer en direct democratischer.

NARDIS reikt ons de handvaten aan om meer leuke dingen samen te doen die tegelijk ook goed zijn voor onze planeet.

13

Nieuw NARDIS helpt ons nieuwe ideeën te bedenken: 1. Volledig nieuwe ideeën die we van nul opbouwen 2. Bestaande ideeën die we recombineren tot iets nieuws 3. Oude ideeën die we recycleren en in een nieuw jasje steken Door er een NARDIS-saus over te gieten, kunnen we veel van wat we vandaag al doen of in het verleden hebben gedaan, voortaan duurzamer en direct democratischer doen.

14

Nieuwe ideeën bedenken doen we het best in deze drie domeinen: •

Het ecologische

•

Het economische

•

Het sociale

Binnen deze domeinen creëren wij, gewone burgers, nog directe impact. In het politieke of technologische domein is dat een heel pak moeilijker.

15

Actiegericht Een nieuw idee bedenken is uitstekend maar als het niet in actie wordt omgezet, zal er niet veel veranderen.

Daarin zit ook het verschil tussen een uitvinding en een innovatie.

Zolang een uitvinding niet naar de markt wordt gebracht – en dus een innovatie wordt – is het niet meer dan een prototype dat op de plank van een stoffig laboratorium blijft liggen. Als Edison zijn gloeilamp niet had gecommercialiseerd, dan had de wereld ietsjes langer in het duister gezeten.

Bedenk dus wie en wat je nodig hebt om het nieuwe NARDIS-idee in concrete actie om te zetten: •

Tot wie richt jullie idee zich en hoe krijg je het bij de doelgroep?

•

Welke expertise en middelen zijn er nodig om het idee in actie om te zetten?

•

Wat zijn de eerste acties die jullie moeten ondernemen?

•

Wat zijn mogelijke vervolgacties?

16

Realiseerbaar NARDIS-ideeën worden door gewone mensen gerealiseerd. Speciale of uitzonderlijke kennis is niet of slechts in beperkte mate noodzakelijk.

Om een NARDIS-idee te realiseren, zou de TIME van verschillende mensen moeten volstaan: •

Jullie Tijd om aan de realisatie van het idee te werken.

•

Bijkomende Ideeën om het NARDIS-initiatief verder uit te bouwen.

•

De Motivatie om voluit voor het idee te gaan.

•

Jullie al beschikbare Expertise.

Combineer jullie TIME en jullie NARDIS-idee staat in geen tijd in de steigers.

17

Democratisch NARDIS-ideeën worden direct democratisch georganiseerd. Dat wil zeggen: wie betrokken is bij het idee, beslist mee via een proces van consensus, afvaardiging of stemming hoe het wordt gerealiseerd.

Het basisprincipe is eenvoudig: wie impact ondervindt van een besluit, moet kunnen meebeslissen.

Enkele voorwaarden om dat mogelijk te maken: •

Binnen een NARDIS-organisatie kan iedereen participeren.

•

Er wordt voldoende tijd en ruimte voor overleg vrijgemaakt zodat verschillende standpunten aan bod kunnen komen.

•

Iedereen is er gelijk: elke deelnemer kan meediscussiëren en in dialoog gaan en zo even hard wegen op de discussie en de besluitvorming.

•

Er is vrije toegang tot informatie: zinnig beslissen lukt pas wanneer iedereen goed geïnformeerd is over de verschillende pro’s en contra’s.

Meer dan ooit hebben we de mogelijkheid om als gelijken met elkaar om te gaan en onszelf direct democratisch te organiseren.

Waarom zouden we dat dan ook niet zoveel mogelijk doen?

18

Deze vorm van directe democratie of basisdemocratie sluit nauw aan bij het originele democratische model uit het oude Griekenland, wat heel anders is dan de representatieve democratie die we vandaag vooral kennen in het politieke domein.

Binnen de beperkte grootte van onze NARDIS-organisaties, is direct democratisch beslissen perfect haalbaar. Directe democratie in de politiek, bijvoorbeeld op landenniveau, is ook mogelijk maar wel heel wat omslachtiger en complexer.

Op zich is het best schokkend hoe bitter weinig er democratisch wordt georganiseerd! Hoe democratisch gaat het eraan toe in onze bedrijven? Of in de organisaties waar we lid van zijn? Van nabij bekeken is het erg pover gesteld met de democratische besluitvorming in onze democratieën.

Dat is jammer want meer (directe) democratie zorgt voor meer betrokkenheid: wanneer je direct democratisch mee beslist, sta je zelf ook mee achter het besluit en lever je meer inspanning om het doel te bereiken waardoor de slaagkansen ook toenemen.

Daarenboven zijn gezamenlijke besluiten vaak betere besluiten: samen weten we nu eenmaal meer dan alleen.

19

Impact NARDIS-ideeën generen impact: het zijn sociale, volgehouden en recycleerbare ideeën die iets in beweging zetten.

•

Impactvolle ideeën zijn sociale ideeën: we realiseren ze samen met andere mensen.

•

Impactvolle ideeën zijn volgehouden ideeën. Als we met zijn allen één keer één steen verplaatsen, verzetten we hoogstens een heuveltje. Maar als we volhouden en stenen blijven verplaatsen, verzetten we na een tijdje een heuse berg. Zorg er dus voor dat jullie zich als groep gedurende een langere periode rond een NARDIS-idee organiseren.

•

Impactvolle ideeën zijn ook recycleerbaar: ze worden makkelijk elders hernomen. Wanneer een NARDIS-idee door verschillende NARDIS-organisaties op verschillende locaties in verschillende contexten wordt gerecycleerd, vermenigvuldigen we de impact van dat ene idee.

Op het eerste zicht zullen veel NARDIS-ideeën miniem lijken. Alsof ze onmogelijk iets wezenlijks kunnen veranderen. Maar één van de voornaamste troeven om impact te creëren, is iets waar we alleen gezamenlijk over beschikken: ons aantal. Wanneer we allemaal onze schouders zetten onder minstens één NARDIS-idee, creëren we een hefboom die enorm veel verandering teweegbrengt.

20

Sustainable NARDIS-ideeën en -organisaties zijn duurzaam en houden dus rekening met de toekomstige generaties. Binnen NARDIS-ideeën is duurzaamheid een vanzelfsprekendheid: een “must have” en niet langer een “nice to have”.

Een NARDIS-idee en -organisatie is op drie manieren duurzaam: 1. Ecologisch duurzaam: het ecosysteem wordt zo weinig mogelijk belast.

2. Economisch duurzaam: de activiteiten die jullie ondernemen creëren een faire meerwaarde voor alle betrokkenen. Tegelijk worden er geen structurele verliezen opgebouwd.

3. Sociaal duurzaam: de belangen van het individu en van de groep worden zo goed mogelijk in balans gehouden. Sociale duurzaamheid houdt rekening met iedereen die impact ondervindt van de activiteiten van een NARDIS-organisatie: zowel de initiatiefnemers (de directe betrokkenen) als de sociale omgeving errond (de indirecte betrokkenen).

In een ideaal scenario streven we een duurzame balans na tussen het ecologische, het economische en het sociale. Ook al zullen verschillende NARDIS-initiatieven de nadruk meer op het ene of het andere domein leggen, sterke NARDIS-ideeën offeren niet zomaar het ene voor het andere op maar proberen net de drie verschillende domeinen duurzaam in te vullen zodat ze elkaar nog versterken.

21

22

NARDIS in een notendop In een notendop is een NARDIS-idee dus een...

Nieuw ecologisch, economisch of sociaal idee, dat aanzet tot Actie, dat zowel Realiseerbaar, als Impactvol is, dat direct Democratisch wordt georganiseerd, en ecologisch, economisch en sociaal duurzaam (Sustainable) is.

Je kan NARDIS zowel als toetssteen en als leidraad gebruiken bij het creëren van nieuwe ideeën.

Met elk nieuw NARDIS-idee dat we bedenken en via een NARDISorganisatie realiseren, veranderen we onze wereld een beetje.

Hoe meer dergelijke NARDIS-ideeën we bedenken en samen in actie omzetten, hoe meer we onze wereld redden.

23

3. Enkele NARDIS-ideeën NARDIS als leidraad helpt om nieuwe ecologische, economische en sociale ideeën te bedenken.

Hier zijn enkele NARDIS-ideeën ter inspiratie:

3

•

#1_op_7 en de volkstuin 2.0 ➔ twee ecologische NARDIS-ideeën

•

De nieuwe onderneming ➔ een economisch NARDISidee

•

De duurzame jam ➔ een sociaal NARDIS-idee

24

Ecologische NARDIS-ideeën We moeten allemaal ecologischer worden: meer recycleren, minder of geen vlees meer eten, consuminderen (in plaats van consumeren)...

Allemaal goede ideeën. Maar om echt impact te genereren, moeten we onze inspanningen combineren.

Als individu je gedrag aanpassen en ecologischer worden is goed.

Samen een ecologisch initiatief opzetten is beter!

Hier zijn alvast #1_op_7 en de volkstuin 2.0: twee ecologische NARDIS-ideeën.

25

#1_op_7_________________________ Een slimme manier om je ecologische voetafdruk te verkleinen is overschakelen op een plantaardig dieet. Dat biedt heel wat voordelen: •

Het is beter voor het milieu (minder CO2 uitstoot)

•

Het is beter voor de dieren (minder dierenleed)

•

Het is beter (gezonder) voor ons, mensen

Allemaal goede argumenten maar helemaal stoppen is moeilijk en dus doen we gewoon verder zoals voorheen.

De stap lijkt veelal erg groot: vlees helemaal laten gooit hoe je kookt overhoop en ook wanneer je uit eten gaat, is het opletten geblazen.

Voor vegetariërs is de stap naar veganisme trouwens ook best groot: geen kaas, melkproducten of eieren meer eten klinkt misschien ietsjes minder drastisch maar wanneer je de proef op de som neemt, valt pas op in hoeveel producten dierlijke ingrediënten zijn verwerkt. Die pizza zonder mozzarella smaakt toch anders.

Overstappen naar een vegetarisch of veganistisch dieet vergt dus wel wat aanpassing.

Het alles-of-niets-probleem Het probleem met kiezen voor vegetarisme of veganisme? De keuze wordt te zwart-wit voorgesteld en dus eten vegetariërs nooit vlees en veganisten nooit iets dierlijks.

Maar dat debat is te binair: het is een alles-of-niets verhaal. Je eet zus of zo en er is weinig ruimte tussenin. Er lijken weinig parttime vegetariërs of veganisten te zijn. Het resultaat? Wanneer het alles of niets is, kiezen velen onder ons voor niets.

26

Met #1_op_7 wordt de stap naar een gedeeltelijk vegetarisch of veganistisch voedingspatroon een pak minder groot. Daarenboven zet je de stap samen met anderen, wat het allemaal doenbaarder maakt.

De redenering achter #1_op_7 is heel eenvoudig: wanneer zeven mensen één dag in de week vegetarisch of veganistisch eten, is er één extra vegetariër of veganist. Het is een slimme optie voor wie zijn ecologische voedsel-voetafdruk wil verlagen zonder meteen 100% vegetariër of veganist te worden.

Dit is de #1_op_7 uitdaging: •

7 vleeseters die 1 dag per week vegetarisch eten = 1 extra vegetariër

•

7 vegetariërs die 1 dag per week veganistisch eten = 1 extra veganist

Stap voor stap Met #1_op_7 zetten we samen een iets kleinere stap naar een plantrijker dieet, zonder meteen “cold turkey” af te kicken van onze gewoontes. In plaats van meteen voor de volle 100% vegetariër of veganist te worden, word je het gedurende één dag per week. Als jij dat samen met nog zes andere mensen doet, dan is er één extra vegetariër of veganist! Zo simpel is het.

Deelnemers aan #1_op_7 worden samen duurzamer, wat het een stuk makkelijker maakt om vol te houden. Je bent niet alleen!

Als je nieuwe dieet meevalt, besluit je na enige tijd misschien wel om over te gaan tot #2_op_7. Wie weet word je zo stilaan part time vegetariër of veganist? Daarenboven is de kans groot dat je partner of kinderen ook meedoen, waardoor jullie meteen de duurzame impact van jullie ganse gezin vergroten.

27

Makkelijk haalbaar Voltijds vegetariër of veganist worden is voor velen een erg grote stap maar één dag op zeven vegetarisch of veganistisch eten is voor zo goed als iedereen haalbaar. Het is een snelle, makkelijke en smakelijke manier om samen onze wereld ietsjes duurzamer te maken.

Wat je zoal nodig hebt om #1_op_7 te doen slagen: •

Vind zes vrienden, collega’s of familieleden die mee de uitdaging aangaan om één dag per week vegetarisch of veganistisch te eten.

•

Moedig elkaar online en via sociale media aan om vol te houden.

•

Deel gerechten met elkaar: zo krijgt iedereen extra inspiratie om vegetarisch of veganistisch te kokkerellen. Waarom geen maandelijkse “samen (online) koken” sessie opzetten?

•

Kies zelf welke dag van de week jouw #1_op_7 dag wordt. Komt het vandaag minder goed uit? Dan ga je er gewoon morgen voor.

•

Vergroot de impact door je gezinsleden te betrekken.

Smakelijk!

28

De volkstuin 2.0__________________ De volkstuin 2.0 is een ecologisch NARDIS-idee dat het eeuwenoude concept van de volkstuin naar vandaag vertaalt. Bij de volkstuin 2.0 komen mensen uit een buurt samen rond een gezamenlijk beheerde biologische moestuin. In dat gezamenlijke zit meteen ook de belangrijkste nieuwigheid: in de volkstuin 2.0 worden er geen individuele tuintjes meer beheerd. Nee, de ganse tuin wordt er gezamenlijk, in groep, gecultiveerd. Met een volkstuin 2.0 verkleinen we samen onze ecologische voetafdruk.

Enkele principes om aan te voldoen: •

De volkstuin 2.0 is uiteraard een biologische moestuin: er wordt enkel gewerkt met natuurlijke meststoffen en pesticiden worden er geweerd. Om ongedierte en uitputting van de grond te vermijden, worden verschillende variëteiten regelmatig gewisseld.

•

Het bewerken van de lap grond gebeurt zoveel mogelijk manueel.

Afgezien van het één- of tweemaal per jaar machinaal goed zetten van de tuin, worden machines er geweerd. Ook zo wordt het ecologische karakter van de volkstuin 2.0 bewaakt.

•

De volkstuin brengt zowel ervaren als nieuwbakken tuinders samen. Mensen met minder groene vingers leren zo van meer ervaren tuinders.

•

Uiteraard wordt de volkstuin 2.0 direct democratisch beheerd: alle tuinders bepalen samen wat er in welke hoeveelheden wordt gezaaid en geteeld en hoe de taakverdeling voor het onderhouden van de volkstuin 2.0 wordt georganiseerd.

Toegegeven, door in de eigen buurt biologische groenten te kweken, zullen we niet in al onze voedingsnoden kunnen voorzien. Maar het is

29

wel een goede bijkomende stap om onze ecologische voetafdruk verder te verkleinen.

Een tuin voor iedereen Een moestuin opstarten en onderhouden is voor de meesten onder ons een perfect haalbare kaart. Zowat iedereen kan dus aan een volkstuin 2.0 deelnemen.

Wat we zoal nodig hebben: •

Tijd: met een investering van enkele uren per persoon per week kom je als groep tuinders al een heel eind.

•

Tuinmaterieel: heel wat mensen hebben nu al spaden en schoffels liggen die ze makkelijk kunnen meebrengen wanneer er in de tuin wordt gewerkt.

•

Expertise en kennis: wat je wanneer en hoe plant, hoe je de tuin optimaal en op biologische wijze onderhoudt, wanneer en hoe je het beste oogst... online en in allerlei boeken vind je heel wat informatie, al is de kans groot dat vooral de menselijke expertise van de meer ervaren tuinders de meest cruciale factor voor succes zal zijn.

Sociaal en economisch duurzaam Elke tuinder weet dat seizoenen piekmomenten hebben: oogstperiodes leiden nu eenmaal vaak tot een opbrengst die groter is dan de vraag. Op zulke momenten beslissen de volkstuinders 2.0 wat er met de meeropbrengst moet gebeuren. Wordt een deel ervan aan een goed doel geschonken, bijvoorbeeld een volkskeuken of lokaal armoedenetwerk? Of bied je het aan de buren aan die niet meer actief mee tuinieren vanwege hun ouderdom bijvoorbeeld. De volkstuin 2.0 wordt op die manier bijkomend sociaal duurzaam.

Of waarom niet een deel op de wekelijkse markt verkopen? Met de opbrengst ervan kunnen jullie dan nieuwe zaden of tuinmaterieel 30

aanschaffen. Wanneer jullie de groenten aan de op dat moment gangbare prijs verkopen, hoeven de bestaande kleine ondernemingen van groentenverkopers en marktkramers geen oneerlijke concurrentie te vrezen en krijgt de volkstuin 2.0 meteen ook een economisch duurzaam karakter.

Een tuin voor zowat overal Volkstuinen 2.0 kunnen zowel in een stedelijke als een plattelandsomgeving worden ingeplant: eender waar een lap grond te vinden is die braak ligt en (gratis of voor weinig geld) gehuurd of gebruikt en verbouwd kan worden.

Zo zorgt een volkstuin 2.0 voor lokale, biologische seizoensgroenten het hele jaar rond waarmee de deelnemende personen en families lekker kokerellen. Aangezien de volkstuin 2.0 altijd lokaal is, gebeurt de verplaatsing ernaartoe te voet of met de fiets, wat de uitstoot verder helpt reduceren.

Uiteraard zullen we met de volkstuin 2.0 alleen de opwarming van de aarde niet stoppen. Maar het houdt ons wel enkele uren per week ecologisch en sociaal duurzaam bezig. Tijd die we dan niet besteden aan andere, minder duurzame activiteiten. Als we met velen zijn om dat te doen, komen we opnieuw een eind verder.

De samentuin: een volkstuin 2.0 avant la lettre Velt, de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren, ondersteunt verschillende zogenaamde samentuinen. De naam zegt het al: het is een tuin waarin mensen samen ecologisch tuinieren. Een heuse volkstuin 2.0 avant la lettre dus.

Je vindt meer info op velt.be/samentuinen.

31

Wat wordt jouw ecologisch NARDIS-idee? #1_op_7 en de volkstuin 2.0 zijn slechts twee nieuwe, ecologische NARDIS-ideeën. Er zijn er vast nog veel meer te bedenken: •

Waarom geen gezamenlijke winkeldienst opzetten? Dan hoeft niet iedereen iedere keer met de wagen naar de winkel. Via een beurtrol wordt het aantal trajecten verminderd en is er tegelijkertijd weer meer sociaal contact wanneer de boodschappen worden afgezet.

•

Een “vanavond-koken-wij” initiatief? Heel wat mensen koken minder vaak en rekenen vooral op afhaalmaaltijden, maar wat als je één of enkele avonden per week met buren of vrienden afspreekt en om beurten kokkerelt voor elkaar?

•

Waarom geen herstelatelier oprichten? Het is ronduit absurd hoe snel en makkelijk we dingen weggooien. Combineer het herstelatelier meteen met een maandelijks ruilhandelcafé.

•

Wat met een uitleendienst voor elektronisch tuin- en doe-het-zelf materiaal?

•

Is een netwerk van insectenhotels doorheen de stad of buurt een goed idee om de bijenpopulatie opnieuw te laten floreren?

•

Is er ergens ruimte voor een boomplantinitiatief?

Tel al die (en nog veel meer andere) ideeën op, en de druppel op een hete plaat wordt stilaan een flinke plas.

En, ben je al aan het denken over een goede plek voor een volkstuin 2.0 in jouw buurt? Wie zie je al warm lopen voor #1_op_7? Of richt je jouw pijlen liever op een ander, nieuw, ecologisch NARDIS-idee?

32

De nieuwe onderneming__________ In de nieuwe onderneming - een economisch NARDIS-idee - staat duurzaamheid centraal en beslissen de medewerkers zelf op direct democratische wijze over het reilen en zeilen.

Onderneming zonder hiërarchie In de direct democratische onderneming is er geen ‘baas’ of ‘manager’ meer die vertelt wat er moet gebeuren. De medewerkers bepalen via overleg en in consensus zelf hoe ze de zaken zullen aanpakken. Alle medewerkers staan er op gelijke voet en er zijn geen hiërarchische verschillen meer.

Het basisprincipe is dit: medewerkers kunnen meebeslissen over die besluiten waar ze impact van ondervinden, gaande van het bepalen van de strategie als besluiten waarin te investeren of de werkverdeling.

Dat wil niet zeggen dat iedereen over elke beslissing altijd moet meebeslissen. Dat zou inderdaad weinig werkbaar zijn. Maar het betekent wel dat er binnen de nieuwe onderneming systematisch ruimte wordt gecreëerd om mee te beslissen.

Uiteraard zullen medewerkers met meer expertise en ervaring in een bepaald domein zwaarder wegen op de discussie. Maar uiteindelijk beslist elke medewerker zoals zij of hij dat wil: in het beslissingsproces weegt iedereen even zwaar.

Mee beslissen lukt pas wanneer je goed bent geïnformeerd. Daarom is informatie in de nieuwe onderneming geen privilege maar een basisrecht van elke medewerker: iedereen heeft er vrijelijk toegang tot de financiële, operationele en andere informatie.

Om zeker te zijn dat iedereen de bedrijfsinformatie ook begrijpt en kan interpreteren, worden er opleidingen en infosessies georganiseerd.

33

Een duurzame onderneming De nieuwe onderneming is ecologisch duurzaam: ze streeft ernaar volledig CO2-neutraal te zijn. Medewerkers voeren de eigen activiteiten zo milieuvriendelijk mogelijk uit en de negatieve impact van de bedrijfsactiviteiten op het milieu die onvermijdbaar zijn, worden er regelmatig berekend en gecompenseerd, door bijvoorbeeld investeringen in andere, ecologisch duurzame projecten.

De nieuwe onderneming is ook economisch duurzaam: ze probeert een faire meerwaarde voor alle betrokkenen te realiseren. Alle “stakeholders” staan er centraal, niet enkel de “shareholders”.

Winstmaximalisatie is er niet langer het hoogste doel waarvoor al de rest moet wijken. Tegelijk probeert de nieuwe onderneming om niet (structureel) verlieslatend te zijn, want ook dat zou niet duurzaam zijn.

Ten slotte is de nieuwe onderneming sociaal duurzaam: de medewerkers houden er het eigenbelang en het groepsbelang in balans. Wat goed is voor de groep en het bedrijf (een duurzaam economisch beleid) wordt er gekoppeld aan wat goed is voor het individu (een job moet voldoening, een faire verloning en winstdeling).

Zo zoekt de nieuwe onderneming steeds opnieuw naar situaties waarbij het individu beter af is als de groep het goed doet en omgekeerd.

De nieuwe onderneming profileert zich ook naar buiten toe door bijvoorbeeld een deel van de winst of een deel van de tijd van de medewerkers te investeren in sociaal duurzame initiatieven buiten de bedrijfsmuren. Denk aan de ondersteuning van een lokaal sociaal initiatief of een andere vorm van engagement binnen de lokale gemeenschap.

Financiële fairplay Idealiter is de nieuwe onderneming een onderneming zonder eigenaar(s) en zijn er dus geen aandeelhouders meer. De medewerkers beslissen zelf, samen, hoe de gecreëerde welvaart fair en duurzaam wordt herverdeeld: 34

•

Welk deel van de winst wordt geherinvesteerd in de onderneming?

•

Welk deel wordt verdeeld onder de medewerkers (via een systeem van winstdeling)?

•

Welk deel wordt gebruikt om (externe) duurzame initiatieven te ondersteunen?

De winst wordt zo niet langer van de onderneming vervreemd. Doordat er meer transparantie is, worden ook de erg grote loonverschillen die in huidige ondernemingen vaak voorkomen vermeden.

Een financieel gezonde onderneming Kapitaal om een nieuwe onderneming op te starten kan gevonden worden bij de initiatiefnemers, via crowdfunding of een lening. Hoe minder investering er nodig is, hoe beter. Uiteindelijk leidt externe financiering tot afhankelijkheid waardoor er druk van buitenaf kan ontstaan om winstmaximalisatie boven duurzaamheid en de direct democratische besluitvorming te plaatsen. Onafhankelijkheid biedt de nieuwe onderneming de beste garanties om trouw te blijven aan de eigen principes.

Enkele ideeën voor nieuwe ondernemingen •

De nieuwe gerecycleerde onderneming.

Veel van wat we vandaag al doen, kunnen we even goed binnen een nieuwe onderneming doen. Dat is de idee achter de nieuwe gerecycleerde onderneming: we blijven doen wat we vandaag al doen (en goed kunnen), maar dan duurzamer en direct democratischer. De welvaart die wordt gecreëerd, wordt fairder verdeeld en we krijgen er meer voldoening voor terug.

•

Outsourcen van bestaande activiteiten.

Wat als jij en je collega’s, als huidige medewerkers van een departement of team, het huidige takenpakket naar jullie zelf 35

outsourcen? Niet langer als medewerkers van de huidige onderneming maar als medewerkers van een nieuwe onderneming die voortaan deze taken opneemt. De kost die het bedrijf betaalt voor de huidige medewerkers wordt dan een externe kost. De medewerkers zetten de taken gewoon verder maar organiseren zichzelf ondertussen direct democratisch en duurzaam. Het huidige bedrijf optimaliseert zijn kostenstructuur terwijl de nieuwe onderneming meteen een vaste stroom van inkomsten heeft, die het duurzaam beheert. Een win-win situatie.

•

De nieuwe consultancy onderneming.

IT, marketing, sales, finance... voor elke denkbare activiteit binnen ondernemingen staan er een hele resem consultancy bedrijven klaar ter ondersteuning. Laten we zoveel mogelijk van die activiteiten naar nieuwe (direct democratische en duurzamere) consultancy ondernemingen overhevelen!

•

De nieuwe ecologische supermarkt.

Iets helemaal anders is de ecologische supermarkt. Geen wegwerp meer maar enkel nog recycleerbare materialen. Zo verkleinen we als consumenten onze afvalberg.

En wat met de nieuwe crèche, de nieuwe thuisverpleging, de nieuwe pakjesdienst, de nieuwe school, de nieuwe...

36

Wat wordt jullie nieuw, economisch idee?

Stel je voor dat je datgene wat je vandaag doet nog steeds kan doen, maar dan duurzamer en direct democratisch?

Zou je daar dan niet voor tekenen?

Welke economische activiteit zien jullie zitten om samen met anderen uit te bouwen binnen jullie eigen nieuwe onderneming?

Met andere woorden, wat wordt jullie economisch NARDIS-idee?

37

De duurzame jam________________ Als sociale wezens van nature zijn de mogelijkheden om nieuwe sociale NARDIS-ideeën te bedenken enorm. Eén zo’n idee is de duurzame jam: lokale muzikanten die min of meer spontaan en onvoorbereid musiceren voor een lokaal publiek. Door alles lokaal te houden, worden verplaatsingen beperkt (= ecologisch duurzaam) terwijl er samen van muziek wordt genoten (= sociaal duurzaam).

Muzikale jams hebben altijd al bestaan: zodra mensen spontaan samenspelen, heb je een jam. Nieuw aan deze jam is dat alles zo duurzaam en direct democratisch mogelijk wordt georganiseerd, door de verplaatsingen zo veel mogelijk te beperken en zowel muzikanten als publiek te laten meebeslissen wat er wordt gespeeld.

Een actieplan Wat je zoal nodig hebt om de duurzame jam van de grond te krijgen: •

Actie 1 = verzamel geïnteresseerde muzikanten.

Spreek enkele lokale medemuzikanten aan die samen met jou het idee willen realiseren. Kies eventueel voor een kleine, vaste muzikale kern: met zo’n vaste minimale bezetting is de kans groter dat jullie iets muzikaals neerzetten, ongeacht hoeveel muzikanten er nog langs komen, wat ook aangenamer is voor het publiek.

•

Actie 2 = vind een plek om te spelen.

Er zijn vast enkele cafés in jullie buurt te vinden die de jam willen verwelkomen. Dit is ook een goed moment om het tijdstip en de frequentie van de jams te bepalen. Opteer voor een maandelijkse of tweemaandelijkse jam, afhankelijk van hoe groot de muzikale 38

vijver is waaruit jullie vissen. Misschien is een zondagnamiddag een goed moment? Of toch eerder een gezellig drukke donderdagavond?

•

Actie 3 = werk het idee verder uit.

Waarom niet per jam rond een thema werken? Zo nemen jullie verschillende repertoires onder de loep en worden de musici telkens opnieuw uitgedaagd. Nodig het publiek ook uit om op voorhand suggesties van nummers in te sturen.

•

Actie 4 = promoot het idee Promoot de jams actief op sociale media en in allerhande groepen en maak gebruik van “word-of-mouth” om zoveel mogelijk lokale muzikanten en lokaal publiek te bereiken. Hang enkele affiches op in de aanloop naar de jam. Waarom niet een voorgestelde speellijst via een van de streaming platformen beschikbaar maken, samen met enkele akkoordenschema’s? Wie wil kan zo op voorhand al wat songs inoefenen.

•

Actie 5 = jammen maar!

Wat wordt jouw nieuw, sociaal idee?

De duurzame jam is een nieuw idee rond cultuur maar er zijn vast nog veel meer sociale NARDIS-ideeën te bedenken.

•

Stamp een gespreksgroep uit de grond en discussieer samen over de grote vragen van het leven. Gedachten uitwisselen is een uitstekende manier om je eigen ideeën te toetsen, te versterken of bij te stellen. Blijven jouw ideeën overeind of veranderen ze in discussie met anderen?

39

•

Beeld een stukje geschiedenis over je dorp, streek of regio uit in een strip of tekenfilm. Maak bijvoorbeeld een stop-motion film met alleen maar gerecycleerde materialen of een stripverhaal dat verleden met heden verbindt. Zo ontstaat er een kunstzinnig en multidisciplinair project waar inwoners met verschillende talenten samen aan werken.

•

Lanceer een nieuwe vrouwenbeweging.

•

Wat met een nieuwe jeugd- of jongerenbeweging die ecologische duurzaamheid hoog op de agenda plaatst en direct democratisch door de jongeren zelf wordt beheerd?

•

En wat met de huidige sociale organisaties waar jullie deel van uitmaken? Hoe kunnen jullie die direct democratischer en duurzamer beheren? Veel lokale organisaties hebben een beperkt aantal leden en iedereen kent er iedereen. Dat biedt mogelijkheden om de huidige sociale activiteit (van sportclub over lokaal feestcomité en nog zoveel meer) verder te zetten maar dan duurzamer en direct democratischer.

Wat wordt jullie nieuw sociaal NARDIS-idee?

40

4. NARDIS-ideeën in het kwadraat NARDIS zal niet alle uitdagingen oplossen.

Dat kan geen enkel idee.

Maar een hele hoop NARDIS-ideeën zetten ons wel een heel eind op weg.

4

Hoe meer NARDIS-ideeën we bedenken én realiseren, hoe meer we onze wereld veranderen en hoe meer we dat wat ons menselijk maakt, bewaren en versterken.

41

Eén NARDIS-idee bereikt misschien slechts enkele tientallen mensen.

Maar wanneer hetzelfde idee verspreid geraakt, bereikt het honderden, duizenden, misschien zelfs miljoenen mensen. Zo vermenigvuldigt de impact van één idee en krijgen we NARDIS-ideeën in het kwadraat.

Het zal wat tijd in beslag nemen maar geleidelijk aan zal de invloed van NARDIS overvloeien naar de huidige ideeën en organisaties.

Bedenk maar: als we binnen nieuwe NARDIS-organisaties direct democratisch met elkaar omgaan, waarom zouden we dat binnen de huidige organisaties dan niet doen? Als we in nieuwe NARDISorganisaties de zaken ecologisch, economisch en sociaal duurzaam organiseren, waarom dan nog langer aanvaarden dat de huidige organisaties niet-duurzaam zijn?

Vergis je niet: onze toekomst zal duurzaam zijn of ze zal niet zijn. Zo eenvoudig is het.

42

Wat zoal mogelijk wordt wanneer we direct democratischer en duurzamer denken en handelen?

Heel wat.

Waarin onze wereld zoal zal veranderen?

Dat ligt nog helemaal open. Maar we moeten nu alles op alles zetten zodat morgen duurzamer en direct democratischer wordt dan vandaag.

Het volgende hoofdstuk moeten we samen schrijven en begint met het bedenken van nieuwe ideeën die we met samen realiseren.

Heel veel succes met het bedenken en realiseren van jullie NARDIS-ideeën!

43

44

45

46

47

48

Addendum 1 Bedenk en realiseer je eigen NARDIS-idee Nieuwe ideeën bedenken en realiseren is niet makkelijk.

Het NARDIS-schema helpt je op weg.

Ga meteen zelf aan de slag met het korte of het lange schema: •

Het korte NARDIS-schema = jullie NARDIS-idee op één pagina

•

Het lange NARDIS-schema = jullie NARDIS-idee in detail

Verderop vind je ook de korte schema’s voor de vier eerder vermelde NARDIS-ideeën: #1_op_7, de volkstuin 2.0, de nieuwe onderneming en de duurzame jam.

49

Het korte NARDIS-schema ___________________________________________________________________

Een naam voor jouw NARDIS-idee •

Omschrijf jouw NARDIS-idee in een à twee zinnen.

•

Wat wil je bereiken? Hoe? Wie is betrokken?

___________________________________________________________________

NIEUW •

Is jouw nieuw NARDIS-idee eerder 1) economisch, 2) ecologisch of 3) sociaal?

•

Is het NARDIS-idee 1) een volledig nieuw idee, 2) hercombineer je enkele huidige ideeën of 3) recycleer je een oud idee?

•

Wat is er zo nieuw aan?

___________________________________________________________________

ACTIEGERICHT •

Welke acties moeten jullie eerst ondernomen?

•

Welke vervolgacties worden er dan best genomen?

___________________________________________________________________

REALISEEBAAR •

Wat en wie is er zoal nodig om het idee te realiseren?

•

Hoeveel TIME (tijd, ideeën, motivatie, expertise) is er nodig om jullie idee te realiseren?

50

•

Hoe organiseren jullie je NARDIS-idee het best?

•

Welke investeringen zijn er nodig?

___________________________________________________________________

DEMOCRATISCH •

Welk beslissingsproces is juist?

•

Waarover zullen jullie zoal beslissen?

___________________________________________________________________

IMPACTVOL •

Wie zijn de directe betrokkenen?

•

Wie zijn de indirecte betrokkenen?

•

Hoe schaalbaar / recycleerbaar is jullie idee?

___________________________________________________________________

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Ecologisch (+) = ...

•

Economisch (++) = …

•

Sociaal (+++) = …

___________________________________________________________________

51

Het lange NARDIS-schema ___________________________________________________________________

Een naam voor jouw NARDIS-idee •

Omschrijf kort het NARDIS-idee: wat wil je doen, voor wie en hoe?

•

Welk probleem probeer je met het NARDIS-idee op te lossen?

•

Welke meerwaarde biedt het voor wie?

___________________________________________________________________

NIEUW •

Is jouw nieuwe NARDIS-idee eerder 1) economisch, 2) ecologisch of 3) sociaal van aard?

•

Is het NARDIS-idee 1) een volledig nieuw idee, of 2) hercombineer je enkele huidige ideeën, of 3) recycleer je een oud idee dat je naar vandaag vertaalt?

•

Hoe onderscheidt het zich ten opzichte van de huidige ideeën of oplossingen? Wat maakt dit NARDIS-idee nu zo nieuw?

•

Welke elementen aan het NARDIS-idee beschouw je als “huidig”?

Wat zijn de mogelijke “huidige valkuilen”? Hoe vermijd je die het best?

•

Als je een oud idee naar vandaag vertaalt, wat zijn dan de belangrijkste nieuwe elementen erin?

___________________________________________________________________

52

ACTIEGERICHT •

Tot wie richt het NARDIS-idee zich? Voor wie is het bedoeld? Wie is jullie doelgroep?

•

Hoe krijgen jullie het NARDIS-idee bij de doelgroep?

•

Wat is er allemaal nodig om het idee in actie om te zetten? Welke activiteiten moeten jullie ontwikkelen om het te realiseren?

•

Wat zijn de eerste acties die jullie moeten ondernemen?

•

Wat zijn de vervolgacties?

___________________________________________________________________

REALISEEBAAR •

Hoeveel TIME (tijd, ideeën, motivatie, expertise) is er nodig om dit nieuwe idee te realiseren?

▪

Tijd: hoeveel tijd van hoeveel mensen is er nodig om het idee te realiseren? Hoe realistisch is die tijdsbesteding?

▪

Ideeën: wat voor bijkomende ideeën hebben jullie zoal nodig om het NARDIS-idee te realiseren?

▪

Motivatie: hoeveel gemotiveerde personen zijn er minimaal nodig? Hoe haalbaar is het die mensen te vinden en georganiseerd te houden?

▪

Expertise: welke expertises zijn er nodig? Zijn er uitzonderlijke competenties nodig of niet?

•

Hoe organiseren jullie zich het best? Hoe vaak komen jullie samen?

•

Zijn er investeringen nodig om het nieuwe idee van de grond te krijgen of draaiende te houden? Indien wel, hoeveel, en hoe krijg je 53

dat bijeen (via bijvoorbeeld eigen inbreng, crowdfunding, een lening...)?

•

Maakt een eventuele investering het NARDIS-idee afhankelijk van derden? Hoe bouw jullie die afhankelijkheid zo snel mogelijk af?

___________________________________________________________________

DEMOCRATISCH •

Welke direct democratische besluitvorming hanteren jullie voornamelijk voor de realisatie van jullie NARDIS-idee?

Consensusvorming? Afvaardiging? Stemming bij meerderheid?

•

Hoe waken jullie over de direct-democratische principes? Hoe zorgen jullie ervoor dat…

▪

… mensen die impact van een besluit ondervinden, aan de besluitvorming kunnen deel nemen en iedereen dus kan participeren?

▪

… er voldoende tijd en ruimte wordt vrijgemaakt om verschillende standpunten aan bod te laten komen; dat er dus ruimte voor overleg is?

▪

… elke deelnemer kan meediscussiëren en in dialoog gaan en zo even hard kan wegen op de discussie en de besluitvorming; dat er gelijkheid is?

▪

… iedereen die wil participeren in de besluitvorming vrije toegang heeft tot de relevante informatie en er dus vrije toegang tot informatie is?

•

Wat voor beslissingen moeten er zoal worden genomen?

•

Hoe groot kan de groep worden?

•

Laat de grootte van de groep een direct democratisch besluitvormingsproces toe?

54

•

Is het mogelijk de groep op te splitsen wanneer die te groot wordt?

___________________________________________________________________

IMPACTVOL •

Wie ondervindt impact van het NARDIS-idee?

▪

Wie zijn de directe betrokkenen?

▪

Wie zijn de indirecte betrokkenen?

▪

Hoe bereiken jullie zoveel mogelijk directe en indirecte betrokkenen?

•

Is jullie NARDIS-idee eenmalig of wordt het gedurende lange tijd volgehouden?

•

Staat er een tijdslimiet of houdbaarheidsdatum op het idee?

•

Hoe schaalbaar is het NARDIS-idee? Blijft het eerder beperkt qua omvang of zijn er mogelijkheden om exponentieel te groeien?

•

Hoe recycleerbaar is jullie idee? Kunnen anderen het makkelijk kopiëren?

•

Kan het NARDIS-idee lokaal / nationaal / internationaal worden gerecycleerd?

•

Kan jullie NARDIS-idee ook in andere domeinen worden opgepikt?

In andere sectoren bijvoorbeeld? Waar zoal?

___________________________________________________________________

55

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Hoe beperken jullie zoveel mogelijk de negatieve impact op het ecosysteem?

•

Kunnen externe kosten worden geïnternaliseerd? Kan met andere woorden de schade aan het milieu worden gecompenseerd?

Hoe economisch duurzaam is het NARDIS-idee?

•

Welke kosten moeten er worden gemaakt om het nieuwe idee te lanceren en te realiseren?

•

Genereert het idee inkomsten? Indien wel, hoe?

•

Wordt er een faire meerwaarde gerealiseerd voor alle betrokkenen?

•

Kunnen jullie het nieuwe idee en de nieuwe organisatie draaiende houden zonder structurele verliezen op te bouwen?

•

Als er winst is, hoe denken jullie die duurzaam aan te wenden?

Hoe sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Hoe houden jullie het individueel belang en het groepsbelang in evenwicht?

•

Hoe zorgen jullie ervoor dat de direct betrokken individuen groeien als persoon?

•

Wat is de impact van jullie nieuwe idee op de sociale omgeving rondom de organisatie? Hoe maximaliseren jullie de positieve en minimaliseren jullie de negatieve impact?

___________________________________________________________________ 56

57

Het NARDIS-schema in actie #1_op_7 7 mensen die 1 dag in de week vegetarisch of veganistisch eten = 1 extra vegetariër of veganist. Voor wie zijn ecologische (voedsel-)voetafdruk wil verlagen zonder meteen 100% vegetariër of veganist te worden.

NIEUW •

#1_op_7 is een nieuw ecologisch NARDIS-idee.

•

Er zijn al vergelijkbare tijdelijke initiatieven geweest (bijvoorbeeld “dagen zonder vlees”) maar nieuw aan #1_op_7 is dat er geen einddatum is en je gewoon blijft doorgaan.

•

Wie meedoet wordt (hopelijk en heimelijk) geleidelijk aan parttime vegetariër of veganist.

ACTIEGERICHT De acties: •

Vind 6 extra mensen in je directe omgeving die mee de schouders onder het idee willen zetten.

•

“Out” jullie zelf ➔ maak het idee kenbaar (promoot #1_op_7 en jullie deelname eraan via sociale media).

•

Spreek andere mensen erop aan – nodig ze uit om mee te doen (idealiter per 7).

58

REALISEEBAAR Wat we zoal nodig hebben: •

7 mensen.

•

Hoeveel TIME is er nodig? Tijd = nieuwe gerechten opzoeken en uitproberen | Bijkomende Ideeën = delen van recepten | Motivatie = elkaar aanmoedigen om vol te houden, elke week opnieuw | Expertise = 1 dag op 7 vegetarisch of veganistisch eten vereist weinig tot geen speciale expertise.

DEMOCRATISCH •

Beslissingsproces = iedereen beslist zelf of ze meedoen en welke dag die week de #1_op_7 dag wordt.

•

Grootte van de groep = 7 mensen.

•

Type van beslissingen = elke deelnemer beslist zelf hoe de #1_op_7 dag in te vullen.

IMPACTVOL •

Direct betrokken = de 7 mensen.

•

Indirect betrokken = familie, vrienden, kennissen, collega’s.

•

Recycleerbaarheid = extreem recycleerbaar. #1_op_7 kan supergemakkelijk eender waar opgepikt worden.

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Ecologisch (+++) = deelnemers verlagen hun ecologische voedselvoetafdruk.

•

Economisch (n.v.t.)

59

•

Sociaal (++) = samen wordt het idee realiseerbaarder ; deelnemers kunnen elkaar aanmoedigen en motiveren om vol te houden.

___________________________________________________________________

De volkstuin 2.0 Buurtbewoners beheren samen een biologische moestuin.

NIEUW •

De volkstuin 2.0 is een nieuw ecologisch NARDIS-idee.

•

Nieuw = de ganse tuin wordt gezamenlijk, als groep, gecultiveerd (er zijn geen individuele tuintjes zoals in de volkstuin 1.0). We verkleinen samen onze ecologische voetafdruk.

ACTIEGERICHT De acties: •

Verzamel een groep tuinders.

•

Vind een lap grond om te cultiveren.

•

Bepaal wat er gepland en gezaaid zal worden.

•

Vlieg erin en geniet van de oogst.

REALISEEBAAR Wat we zoal nodig hebben: •

Tuinders + een lap grond.

60

•

Tuingerief + zaden + planten.

•

Twee uur per week per tuinder.

•

Financieel: aankopen van zaden en planten, eventueel huur van de grond.

DEMOCRATISCH •

Beslissingsproces = via consensus.

•

Grootte van de groep = enkele tientallen mensen maximaal.

•

Type van beslissingen: wat te planten, hoeveel tijd investeren we, welke bijkomende ideeën / initiatieven lanceren we…

IMPACTVOL •

Direct betrokken = de tuinders.

•

Indirect betrokken = de rest van de buurt.

•

Recycleerbaarheid = heel hoog (volkstuinen 2.0 kunnen eender waar ter wereld worden opgezet, zowel in stedelijke als landelijke gebieden).

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Ecologisch (+++) = cultiveren van een lokale, biologische tuin.

•

Economisch (+) = wat teveel is, kan op de lokale markt worden verkocht.

•

Sociaal (++) = buren komen samen rond de moestuin.

___________________________________________________________________ 61

De nieuwe onderneming Een duurzame onderneming die de medewerkers zelf direct democratisch beheren.

NIEUW •

Een economisch NARDIS-idee.

•

Nieuw = een duurzame onderneming zonder bazen of aandeelhouders!

•

Welvaart wordt er fairder verdeeld.

ACTIEGERICHT De acties: •

Een businessidee definiëren (nieuw, gerecycleerd, outsourcing...).

•

Een business plan schrijven.

•

Een groep collega’s samenbrengen.

•

Computer- en / of ander materiaal voorzien. Eventueel een kantoor- of bedrijfsruimte.

•

De klanten en afzetmarkt bewerken.

REALISEEBAAR Wat we zoal nodig hebben: •

Een businessidee + plan.

•

Een groep elkaar aanvullende profielen.

•

Financieel startkapitaal en klanten.

62

DEMOCRATISCH •

Beslissingsproces = zoveel mogelijk via consensus (geen bazen of managers meer).

•

Grootte van de groep = minder dan 150. Indien de groep toch groter wordt, eventueel beslissen om op te splitsen in meerdere kleinere groepen of bijkomende direct democratische opties overwegen.

•

Type van beslissingen: welke strategie te volgen, waarin investeren, hoe de welvaart fair herverdelen, hoe het werk verdelen…

IMPACTVOL •

Direct betrokken = de medewerkers.

•

Indirect betrokken = de klanten en leveranciers.

•

Recycleerbaarheid = zeer hoog. Overal ter wereld en in verschillende industrieën kunnen nieuwe ondernemingen worden opgestart.

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Ecologisch (+) = de activiteiten worden zo ecologisch mogelijk uitgebouwd.

•

Economisch (+++) = we creëren een faire meerwaarde voor iedereen.

•

Sociaal (++) = eigenbelang en groepsbelang worden er maximaal in evenwicht gehouden.

___________________________________________________________________ 63

De duurzame jam Duurzame (jazz) jam sessies in je eigen buurt, gemeente of stad.

NIEUW •

De duurzame jam is een sociaal NARDIS-idee.

•

We recycleren een bestaand idee (de jamsessie) maar dan duurzamer.

•

Een één- of tweemaandelijkse lokale (jazz) jam sessie. Publiek en muzikanten doen suggesties over de te spelen nummers.

ACTIEGERICHT De acties: •

Muzikanten contacteren (eventueel een vaste kern opzetten).

•

Bij de lokale horeca polsen naar interesse.

•

Eerste sessie(s) plannen.

•

Flyers / posters maken om het publiek / muzikanten op te roepen (zo duurzaam mogelijk) naar de jam te komen.

REALISEEBAAR Wat we zoal nodig hebben: •

Muzikanten + partituren.

•

Een kanaal om partituren te delen en suggesties te ontvangen (bijvoorbeeld via sociale media).

•

Enkele cafés die de jam willen verwelkomen.

64

•

Financiële investeringen zijn niet echt nodig. Enkel de flyers / posters moeten worden bekostigd. Voor de rest: vooral via sociale media promo voeren.

DEMOCRATISCH •

Beslissingsproces = via consensus en stemming.

•

Grootte van de groep = tiental muzikanten maximaal. Publiek kan vrijelijk suggesties doen.

•

Type van beslissingen = welke nummers te spelen in welke stijl, bepalen van data…

IMPACTVOL •

Direct betrokken = de muzikanten en lokale horeca.

•

Indirect betrokken = het publiek.

•

Recycleerbaarheid = zeer hoog. Eender waar muzikanten zijn, kan een duurzame jam worden opgestart. Of waarom niet verschillende jams voor verschillende muziekstijlen opzetten…

SUSTAINABLE (duurzaam) Hoe ecologisch, economisch, sociaal duurzaam is jullie NARDIS-idee?

•

Ecologisch (++) = muzikanten en publiek zijn lokaal, zodat verplaatsingen worden beperkt en alles zo duurzaam mogelijk blijft.

•

Economisch (+) = afwisselen tussen lokale horecazaken.

•

Sociaal (+++) = lokale muzikanten spelen voor een lokaal publiek, we creëren een lokale cultuuractiviteit.

___________________________________________________________________

65

66

Addendum 2 Vragen en antwoorden…

Nieuwe ideeën voelen vaak wat vreemd aan, zeker in het begin.

Hier zijn enkele vragen en antwoorden die kunnen helpen om NARDIS juist te kaderen.

Sommige heb je misschien zelf al gemaakt. Andere zullen nieuw zijn.

… over NARDIS Is NARDIS niet te complex?

“NARDIS is inderdaad geen simpel verhaal. Maar de ecologische, economische en sociale uitdagingen waar we voor staan, zijn dat ook niet.

Nieuwe ideeën bedenken via NARDIS, vergt dus wel wat denkwerk en inspanning. Maar iets minder makkelijk lukt ook.”

Waar komt die rare naam “NARDIS” vandaan?

“De keuze viel op NARDIS, omdat SARDIN (of NARDID) nogal stom zou klinken. En ook wel een beetje omdat NARDIS de titel van een gekend jazznummer is. Trompettist Miles Davis componeerde het maar nam

67

het zelf nooit op. Naar verluid verkoos hij de trio-interpretatie van jazzpianist Bill Evans.”

Waarom focust NARDIS op het ecologische, het economische en het sociale? Er zijn toch nog andere uitdagingen ook?

“Je hebt gelijk dat de ecologische, economische en sociale uitdagingen lang niet de enige zijn. Maar in deze drie domeinen kunnen wij als gewone burgers nog directe impact creëren.

In andere domeinen – het politieke en het technologische, bijvoorbeeld – is dat snel een heel pak moeilijker.

Voor ons, burgers, zijn politieke en technologische oplossingen vaak indirecte oplossingen: oplossingen die we ondergaan. Het zijn vaak niet-inclusieve oplossingen. Politieke besluiten bijvoorbeeld, worden zo goed als altijd boven onze hoofden genomen zonder veel inspraak.

In het economische, ecologische en sociale domein daarentegen, kunnen wij als burgers wél nog directe impact realiseren. Zeker in onze directe omgeving. Daarom is het goed op die drie domeinen in te zetten.

Duurzaamheid in deze drie domeinen werkt trouwens zoals communicerende vaten: ecologisch duurzame ideeën zijn vaak ook sociaal duurzaam terwijl economisch duurzame ideeën tegelijk ook ecologisch en sociaal duurzaam zijn. Duurzame initiatieven in deze drie domeinen versterken elkaar waardoor er een win-win-win situatie ontstaat.”

Is dit niet te weinig? Gaat NARDIS wel ver genoeg?

“Wie zal het zeggen? Er zijn in dit debat zowel optimisten als pessimisten te vinden. Sommigen noemen zich zelfs realist!

68

Op het eerste zicht lijkt het logisch om te proberen de gigantische uitdagingen waar we voor staan op te lossen met al even gigantische oplossingen. En dus proberen we de opwarming van de aarde tegen te gaan via bijvoorbeeld wereldwijde klimaatakkoorden. Maar de realiteit is dat veel van die huidige oplossingen misschien wel gigantisch lijken, maar net daardoor te vaak dode letter blijven. Of onvoldoende impact blijken te hebben, of te complex zijn om echt impactvol te zijn, of aan kant worden geschoven wanneer de volgende economische of geopolitieke brandhaard oplaait, of aan prioriteit verliezen wanneer de politieke macht van de ene naar de andere kant verschuift.

Als we de slaagkansen om onze wereld te redden willen vergroten, moeten we zoveel mogelijk krachten zo snel mogelijk activeren. Veel meer dan we tot nu toe hebben gedaan. Daarin is een erg belangrijke rol voor ons, gewone burgers, weggelegd. Wanneer wij een hele hoop NARDIS-ideeën overal ter wereld bedenken en realiseren, creëren we meteen resultaat. Als we dat massaal doen, kan de impact die we genereren snel groter zijn dan die grootse projecten die zo verschrikkelijk lang op zich laten wachten. Anders gezegd: we hebben een duurzame tegenhegemonie nodig om de huidige (niet-duurzame) hegemonie te veranderen.

En eerlijk gezegd, in het aanpakken van onze grootse uitdagingen telt elke inspanning.”

Moeten we nu echt niet grootser denken?

“In het licht van een gigantisch wereldwijd probleem zoals de opwarming van de aarde, lijken ideeën zoals #1_op_7 en de volkstuin 2.0 inderdaad maar minuscule kleine oplossingetjes. En uiteraard zijn één groepje van zeven mensen die een dag per week vegetarisch of veganistisch eten en één volkstuin 2.0 die biologisch wordt beheerd maar minuscule druppels op een alsmaar heter wordende plaat.

Maar het is niet de bedoeling dat het daar bij blijft.

69

#1_op_7 is toegankelijk en realiseerbaar voor zowat iedereen en ook volkstuinen 2.0 kunnen we overal ter wereld opstarten, zowel in de stad als op het platteland. De stap van één #1_op_7 groepje en één volkstuin 2.0 naar vele duizenden is niet zo groot. En die duizenden groepjes en tuinen genereren wel heel wat impact.

Daarenboven zijn er daarnaast nog een hele hoop andere ecologische én economische én sociale NARDIS-ideeën te bedenken. Wanneer we al die inspanningen samentellen, creëren we reële impact, wereldwijd!

Wij samen zijn de hefboom waarmee we onze wereld zullen redden.”

Komt NARDIS niet te laat?

“Of we nog op tijd zijn of niet, doet er niet echt toe. Het alternatief – niets doen en afwachten – is niet echt een alternatief.

Verder musiceren terwijl het schip vergaat, zal onze kansen op overleving niet vergroten.

We zijn laat om te reageren, maar het is nooit te laat om iets te doen.”

Hoe weten we of dit zal werken?

“We zullen pas weten hoe goed dit werkt wanneer we volop NARDISideeën realiseren en we de impact van onze activiteiten beginnen te zien en voelen. Dat we meer moeten doen dan we nu doen, staat hoe dan ook buiten kijf.”

Hoe vastomlijnd zijn deze NARDIS-ideeën?

“NARDIS-ideeën zijn vrij in te vullen. Er zijn enkele krijtlijnen uitgezet maar hoe een NARDIS-idee in praktijk wordt gebracht, hangt af van de mensen die het initiatief nemen.

Elk van ons kan er een eigen interpretatie aan geven. Sommige NARDIS-ideeën zullen bepaalde elementen meer en andere dan weer minder benadrukken. Eenzelfde idee kan in een andere regio net zo 70

goed een andere invulling krijgen. Daar is niks mis mee. Een “one size fits all” eindigt meestal in iets wat niemand echt past.

We hebben geen nood aan een nieuw keurslijf. Een te strikt kader zou trouwens niet heel democratisch zijn. NARDIS wil net meer variatie mogelijk maken met meer ruimte voor interpretatie en improvisatie.

NARDIS-ideeën zullen onderweg, tijdens de realisatie, ook nog volop veranderen.

Waar we zullen landen, weten we nog niet. En dat is OK.”

Is NARDIS niet té vernieuwend? Té revolutionair?

“NARDIS-ideeën zijn evolutionair, niet revolutionair. Veel van wat we vandaag al doen, zullen we morgen ook nog doen maar dan duurzamer en direct democratischer. NARDIS is een logische volgende stap. Een noodzakelijke ook: het huidige denken en doen reiken nu eenmaal niet meer de juiste oplossingen aan.”

Wil NARDIS dan geen nieuw, groots verhaal zijn?

“Oh jeetje, echt niet. Het is heel twijfelachtig of we wel een nieuw, groots verhaal nodig hebben en of het hoe dan ook kans zou maken om aan te slaan. De vele -ismes (communisme, socialisme, liberalisme, neoliberalisme, fascisme) klinken redelijk afgezaagd.

Onze wereld is te complex geworden voor één grootse visie die alles verklaart en op alles een antwoord klaar heeft.

Waar we nood aan hebben, zijn miljoenen kleine verhalen, geschreven en gerealiseerd door gewone burgers, zoals jij en ik. Daar reikt NARDIS de handvaten voor aan.”

71

… over huidige en nieuwe ideeën Wat dan met de huidige ideeën en organisaties?

“Veel huidige ideeën zullen gewoon blijven doorlopen. Wat telt, is dat we niet langer alleen inzetten en vertrouwen op de huidige ideeën en organisaties maar ook met nieuwe ideeën en projecten aan de slag gaan. De kracht van verandering van de huidige ideeën en oplossingen is te beperkt: ze schieten tekort om de impact te realiseren die nodig is. Daarom moeten we de huidige, platgetreden paden verlaten en nieuwe wegen inslaan.

Zoiets vraagt uiteraard tijd. We zullen nog wel even op zowel nieuwe als huidige ideeën moeten blijven inzetten. De hoop is dat we geleidelijk aan meer met nieuwe en minder met de huidige ideeën aan de slag gaan. NARDIS is dus een én-én verhaal. Geen of-of verhaal.”

Wat met de huidige politieke en technologische ideeën?

“We zullen nog steeds politieke en technologische oplossingen nodig hebben. Heel wat van de huidige politieke en technologische ideeën en initiatieven zullen we dus gewoon verder moeten zetten.

Technologische vernieuwingen zullen een belangrijke rol blijven spelen en politieke akkoorden zullen noodzakelijk blijven om de wereld in een betere richting te sturen. Maar het is naïef te geloven dat we er met technologie en politiek alleen wel zullen geraken.

Als we onze kans op slagen écht willen vergroten, zal iedereen haar of zijn deel moeten doen (burgers én politici én technologische innovators). We hebben allemaal een rol te spelen! NARDIS gaat over onze rol als burgers.

72

Om de grote uitdagingen waar we voor staan aan te pakken, moeten we veel meer doen dan we vandaag doen. Het bedenken en realiseren van veel nieuwe NARDIS-ideeën is een logische volgende stap.”

Zullen de nieuwe ideeën op termijn de huidige ideeën vervangen?

“Geen idee. Voorspellingen doen is erg moeilijk. Zeker over de toekomst. We hebben nu vooral meer verschillende ideeën nodig. De ideeënarmoede van de huidige oplossingen is onderdeel van het probleem: blijven proberen de grote uitdagingen op dezelfde huidige manieren aan te pakken volstaat niet meer.

NARDIS-ideeën stellen de status quo in vraag door nieuwe oplossingen binnen de huidige realiteit te realiseren. De nieuwe NARDIS-ideeën en -organisaties staan dus niet buiten de huidige realiteit maar maken er integraal deel van uit en proberen zo de huidige koers in een andere richting te sturen.

Het huidige dogmatische denken helemaal vervangen door een nieuw dogmatisch denken zal ons trouwens niet echt vooruit helpen. Alle huidige ideeën vervangen door nieuwe ideeën is waarschijnlijk niet alleen onmogelijk, het zou meer dan waarschijnlijk ook niet wenselijk zijn. We hebben net nood aan meer variatie. Door nieuwe ideeën te bedenken en te realiseren, brengen we meer variatie in het huidige, eenzijdige ideeënlandschap en vergroten we de kansen om onze wereld écht te veranderen.”

Gaan de huidige en de nieuwe ideeën dan niet botsen?

“Af en toe zal het wel eens botsen maar dat hoeft niet slecht te zijn.

Wisselwerking zal er hoe dan ook continu zijn.

Nieuwe NARDIS-ideeën en -organisaties zullen naast de huidige ideeën en organisaties staan. Economische NARDIS-ideeën zullen 73

binnen de huidige economische realiteit worden gerealiseerd. Nieuwe ondernemingen zullen dus opereren naast de huidige ondernemingen.

Net zoals nieuwe ecologische en sociale ideeën binnen de huidige sociale en ecologische realiteit zullen staan.

Als we veel nieuwe NARDIS-ideeën bedenken en realiseren, kunnen die na verloop van tijd de huidige ideeën beïnvloeden. Sommige huidige ideeën en organisaties zullen dan ook stilaan wat direct democratischer en duurzamer worden...

Wie weet, als we echt heel veel NARDIS-ideeën realiseren en lang genoeg volhouden, zal de balans op zeker moment misschien overslaan en wordt de dingen direct democratisch en duurzaam organiseren de norm.

Zonder twijfel zal lang niet iedereen het daarmee eens zijn, zal er verzet vanuit de huidige ideeën en organisaties ontstaan en zal lang niet iedereen zo’n nieuw pad willen of kunnen inslaan. Het zal zonder twijfel af en toe voor frictie zorgen. Verandering brengt nu eenmaal tegenkanting met zich mee. Veranderingen in het verleden hebben ook best veel tegenkanting gekend en dat zal vandaag en morgen ook nog zo zijn.

Hoe die frictie zich zal manifesteren? Dat is allemaal nog koffiedik kijken. Laat ons eerst maar zoveel mogelijk NARDIS-ideeën op de sporen krijgen!”

Wat is het belangrijkste onderscheid tussen de nieuwe en de huidige ideeën?

“NARDIS-ideeën zijn nieuw, realiseerbaar, actiegericht en impactvol, maar bovenal zijn ze direct democratisch en duurzaam. Daarin zit het voornaamste verschil met de huidige ideeën.

Wanneer wij, gewone mensen, direct democratische en duurzame ideeën realiseren, creëren we een betere en meer leefbare omgeving.

Wanneer we dat doen in onze lokale gemeenschap, zal die lokale gemeenschap de vruchten ervan plukken. Wanneer we overal ter

74

wereld dergelijke nieuwe NARDIS-initiatieven opzetten, zullen we na verloop van tijd globale impact creëren.”

Moeten we niet zoveel mogelijk vernieuwen?

“Alles in het nieuw steken, gaat niet. Beginnen met een hele reeks nieuwe economische, ecologische en sociale NARDIS-ideeën, zal al heel wat zijn.

Daarenboven, het is niet omdat NARDIS inzet op het economische, het ecologische en het sociale, dat je jouw fantastisch nieuwe technologische of politieke idee zou moeten laten schieten. Heb je zo’n idee? Waarom het dan niet doen? Hoe meer nieuwe ideeën we proberen te realiseren, hoe beter.

Al ben je best op je hoede wanneer jouw idee nauw aansluit bij de huidige ideeën. Voor je er erg in hebt, kom je misschien wel opnieuw in dezelfde mallemolen vast te zitten. Waak erover dat jullie idee bijdraagt tot de oplossing en niet het probleem.”

75

… over directe democratie Werkt directe democratie wel?

“Waarom zou directe democratie niet werken? We zijn als mensen perfect in staat om gezamenlijk beslissingen te nemen op basis van gelijkwaardigheid. En meestal zijn die beslissingen nog kwalitatiever ook!

Maar toegegeven, directe democratie is makkelijker te organiseren wanneer de grootte van de groep beperkt blijft. Een goede graadmeter is dit: zolang alle individuen binnen een organisatie elkaar nog persoonlijk kennen, is een direct democratische besluitvorming heel goed haalbaar.

150 lijkt zowat het magische getal te zijn. Binnen een groep met minder dan 150 mensen, organiseer je relatief makkelijk een werkbare direct democratische besluitvorming. Eens groepen groter worden, wordt het een pak moeilijker.

Wordt de groep te groot, kijk dan of de groep kan worden opgesplitst in meerdere kleinere groepen. Of werk via deliberatieve democratie: uit de grotere organisatie wordt dan een representatieve groep van individuen samengesteld. Deze groep krijgt een mandaat om over een bepaald thema tot een besluit te komen, wat dan ook aanvaard wordt door de rest van de organisatie. Een structuur met afvaardiging is ook mogelijk: verschillende direct democratische groepen wijzen dan elk een afgevaardigde aan die de groep vertegenwoordigt, al wordt de concrete besluitvorming best wel nog op groepsniveau genomen.

Probeer gerust verschillende (direct) democratische modellen uit maar weet dat over het algemeen in directe democratie het adagio “small is beautiful” geldt.”

76

Waarom zijn kleine groepen beter?

“De evolutionaire bioloog en antropoloog Robin Dunbar stelt dat mensen in staat zijn om stabiele sociale relaties te onderhouden met ongeveer 150 mensen. Zodra een groep groter wordt, zijn meer regels en normen nodig.

Gemeenschappen van jagers en verzamelaars – van de prehistorie tot nu – hadden en hebben daarom meestal maximaal tussen de 75 en de 150 leden. De kracht van de groep zit in het aantal: groot genoeg om te overleven, maar niet te groot om van elkaar te vervreemden.

Onze vroege voorouders overleefden zo gedurende millennia: in minisamenlevingen die uiterst egalitair waren. Heel... democratisch.”

Leidt directe democratie dan niet tot chaos?

“Directe democratie toepassen wil niet zeggen dat er geen autoriteit meer is. Alleen wordt die anders ingevuld.

Binnen de directe democratische organisatie wordt autoriteit verkregen op basis van expertise, niet op basis van titel of hiërarchische functie of eigendom. Wie meer expertise of kennis heeft binnen een bepaald domein, kan dus meer wegen op de discussie en onrechtstreeks zo ook op de besluitvorming. In dat opzicht, is de directe democratische organisatie oprecht meritocratisch.”

Als directe democratie zo fantastisch is, organiseren we dan niet beter zoveel mogelijk zaken direct democratisch? Ook in het politieke domein?

“Méér directe democratie in zoveel mogelijk verschillende domeinen is in elk geval een goed idee. Zowel binnen de huidige bedrijven als andere organisaties zijn er alsmaar minder redenen om vast te houden aan het huidige hiërarchische model.

77

Meer directe democratie in de politiek is ook geen slecht idee, al ligt dat buiten de scope van “Hoe wij onze wereld zullen redden” en NARDIS. NARDIS richt zich op het bedenken en realiseren van nieuwe ideeën en organisaties in het economische, het ecologische en het sociale domein. De huidige politieke structuren en instituten zijn toch nog een heel ander paar mouwen. Maar als jij mogelijkheden ziet in het politieke domein, doe dan vooral jouw ding.”

78

… over duurzaamheid Mogen we nog wel iets doen als we ecologisch duurzaam door het leven willen gaan?

“Wat we ook doen, er zal altijd impact zijn op het milieu. Rekening houden met elke mogelijke ecologische impact op alle toekomstige generaties, is simpelweg niet werkbaar of leefbaar. Dan zou inderdaad al snel blijken dat we helemaal niets meer mogen doen.

Maar we kunnen wel degelijk een tijdshorizon voorop te stellen waarbinnen we heel wat zaken heel wat duurzamer kunnen aanpakken: de twee volgende generaties, onze kinderen en kleinkinderen.

Twee generaties is voor iedereen tastbaar. Kijk naar de eerdere generaties die een directe impact hadden op jouw persoonlijke ontwikkeling: dat zijn je ouders en je grootouders. Een toekomstperspectief dat rekening houdt met de twee volgende generaties is dan ook heel zinnig, tastbaar en concreet. Elke positieve impact die je voor hen creëert, maak je deels nog zelf mee.

Als jij dat doet voor jouw kinderen en kleinkinderen, en jouw kinderen dat vervolgens doen voor hun kinderen en kleinkinderen, en zij dan weer voor hun kinderen en kleinkinderen, en zij dan weer... ... dan zijn we vertrokken voor een hele lange duurzame rit!”

Wat dan met de economische groei?

“Het vermogen van de planeet om zichzelf te hernieuwen is ingehaald en voorbijgestoken door de economische groei. Om onze ecologische voetafdruk te compenseren, zouden we nu al anderhalve aarde nodig hebben. Laat het duidelijk zijn: die is er niet. Er is geen planeet B. Permanente economische groei is best een vreemd idee: geen enkel systeem groeit oneindig, behalve onze economie?

79

Eeuwigdurende economische groei is meer dan waarschijnlijk een fabeltje. Op zich is dat geen enkel probleem. Een vol en rijk leven in een meer statische economie is perfect mogelijk. Al vereist het wel dat we ons idee van “rijkdom” en “rijk zijn” bijstellen. We zullen onder meer consumeren moeten vervangen door consuminderen of minstens “consumanderen” (= anders consumeren).

Verder doen zoals nu, is geen optie meer. We moeten dringend betere huismoeders en huisvaders van onze planeet worden. Onze huidige economie put de mensen en de planeet uit. Het wordt hoog tijd dat we het economische, het sociale en het ecologische terug meer in evenwicht brengen. Om dat te doen, zullen we de manier waarop we samenwerken en -leven, moeten herdenken. We zullen de wijze waarop we welvaart interpreteren, distribueren en herverdelen, moeten herorganiseren. NARDIS helpt daarbij.”

80

… over de nieuwe onderneming Wat is het probleem met onze huidige economie?

“Het huidige economische landschap heeft veel weg van een monocultuur maar net zoals elke monocultuur is ook de economische variant heel kwetsbaar! Ze put systematisch de grond uit waaruit ze haar opbrengst haalt: wij (mensen) en onze planeet.

Als we werk willen maken van een stabielere en duurzamere economie, moeten we zorgen voor meer economische variatie. Economische NARDIS-ideeën zoals de nieuwe onderneming helpen daarbij.”

Wat dan met de huidige ondernemingen?

“Lang niet alle huidige ondernemingen zijn even grote boemannen.

Heel wat kleine en middelgrote (familie-)bedrijven proberen nu al een zo duurzaam mogelijk beleid te voeren. Daar staat tegenover dat hoe groter een onderneming wordt, hoe complexer het vaak wordt economisch, ecologisch en sociaal duurzaam te werken. Denk maar aan de vele multinationals die fiscale constructies opzetten om zo weinig mogelijk belastingen te betalen. Dat is niet sociaal duurzaam.

Integendeel. Dergelijke asociale praktijken moeten er absoluut uit.”

Hebben we wel nieuwe ondernemingen nodig?

Waarom niet gewoon de huidige ondernemingen omvormen?

“Een huidige onderneming en organisatie veranderen is een heel moeilijke oefening: de huidige manier van denken en doen is er ingebed. Volgens veranderingsmanagement experten mislukt een op twee veranderingstrajecten in organisaties. Met dat in het achterhoofd is het zinvoller de zaken van bij aanvang goed aan te pakken en dat

81

zal beter lukken in nieuwe ondernemingen die we van de grond af opbouwen.

Daarenboven is er één element dat meer dan waarschijnlijk quasi onmogelijk door te voeren zal zijn in zowat elke huidige onderneming: het herdefiniëren van het eigendomsrecht over de onderneming. De nieuwe onderneming is een onderneming zonder privéeigenaars.

Maar er zullen slechts heel weinig huidige eigenaars te vinden zijn die bereid zijn hun eigendom – hun aandeel in het bedrijf – op te geven.

De scheidingslijn die nu door de meeste huidige ondernemingen loopt, is die tussen aandeelhouder en niet-aandeelhouder. Met andere woorden: bezit je een deel van het bedrijf of niet. Maar die scheidingslijn creëert een vreemd en vaak pervers effect: de medewerkers die het bedrijf draaiende houden – die de omzet en de winst creëren – hangen af van de goede wil van de aandeelhouders óf en hoevéél winst er met hen wordt gedeeld. Ook al hebben die aandeelhouders voor de rest weinig tot helemaal niets vandoen met het bedrijf. Vaak is hun enige band met het bedrijf beschikken over een eigendomsbewijs. De nieuwe onderneming gooit dat principe overboord.”

De nieuwe ondernemingen zullen toch niet al onze economische uitdagingen oplossen?

“Nee, dat niet. Maar nieuwe ondernemingen pakken wel een brede waaier van huidige uitdagingen aan: •

Door een meer gelijke verdeling van de welvaart binnen de nieuwe ondernemingen, wordt een deel van de toenemende kloof tussen arm en rijk tegengegaan.

•

Door duurzamer te werken wordt de negatieve impact op het ecosysteem ingeperkt.

•

Door continu te zoeken naar de juiste balans tussen het individueel belang en het groepsbelang wordt het steeds verder om zich heen grijpend individualisme afgeremd.

82

Daarnaast leidt het direct democratische en duurzame karakter van de nieuwe onderneming tot...

•

Meer gelijkheid op de werkvloer,

•

Meer betrokkenheid van alle medewerkers,

•

Een fairdere verdeling van de welvaart,

•

Een internalisering van de externe milieukosten,

•

Minder mensen die afhaken door stress en burn-out,

•

...

Nieuwe ondernemingen zullen niet alle problemen oplossen, maar ze zullen ons wel een heel eind vooruithelpen.

En daarnaast zijn er vast nog een hele hoop andere economische NARDIS-ideeën te bedenken en te realiseren.”

83

… over verandering Is het niet naïef te denken dat wij, gewone burgers, de wereld zullen veranderen?

“Misschien wel. Maar het is net zo goed naïef te geloven dat we enkel met meer technologische innovatie en meer politieke besluiten de wereld terug op een beter spoor zullen krijgen. Alle groene technologie ten spijt blijft onze wereldwijde ecologische voetafdruk maar groeien, zonder enig vooruitzicht dat die binnenkort echt zal verkleinen.

Ondanks alle politieke besluitvorming blijven de ecologische, economische en sociale uitdagingen immens. Zonder intensieve, volgehouden inspanning van ons allemaal, dreigt hoe dan ook elke poging tot verandering onvoldoende te zijn.

Om echte, duurzame verandering te realiseren, moeten we anders denken en handelen. In “Op weg naar een duurzame samenleving” heet dat “hegemonie”: hoe we denken en wat we doen, van individuen over sociale organisaties tot instituten. Verandering binnen de samenleving en de huidige hegemonie is altijd mogelijk en zelfs onvermijdelijk, maar tegelijk is het niet evident: hegemonische verandering verloopt meestal traag en van onderen naar boven, niet omgekeerd.

Wij, burgers, zijn dan ook de belangrijkste hefboom voor verandering.

Wanneer wij veranderen, verandert de hegemonie. Wanneer wij duurzamer denken en handelen, verduurzaamt onze wereld.

“Op weg naar een duurzame samenleving” zoomt in op hoe hegemonie bepaalt hoe we denken en wat we doen, als individuen, sociale organisaties en instellingen, en hoe een duurzame tegenhegemonie ons wegleidt van de huidige hegemonie en ons zo op weg zet naar een duurzame samenleving. Het is een soort van voorstudie en theoretische onderbouwing van “Hoe wij onze wereld zullen redden”.”

84

Is verandering – zeker verandering – wel mogelijk?

zo’n

ingrijpende

“Alles verandert, zo goed als niets (misschien wel niets) blijft eeuwig statisch.

De wereld verandert ons, en wij veranderen de wereld. Elk van ons kan daarin een verschil maken. Veel grootse veranderingen in onze geschiedenis zijn er pas gekomen nadat gewone burgers in actie kwamen en zich organiseerden. En veel van die veranderingen zijn begonnen bij één individu en één idee dat in actie werd omgezet. Eén idee kan het begin zijn van een hele reeks dominostenen die één voor één vallen. Hoe meer NARDIS-ideeën we dus bedenken en realiseren, hoe meer kansen we creëren om onze wereld te redden.”

Wat met directe actie en protestacties rond duurzaamheid? Zijn die NARDIS? “Directe acties – denk bijvoorbeeld aan lokale protestacties of bewegingen zoals Occupy of Extinction Rebellion – zijn erg nuttig als bewustwording of om een direct resultaat te realiseren. Directe acties schudden de publieke opinie wakker en slagen er geregeld in nietduurzame activiteiten op korte termijn een halt toe te roepen. Vaak ontstaan ze uit noodzaak: er moet bijvoorbeeld snel worden gereageerd op een acuut probleem.

Al zijn er wel enkele gelijkenissen (beide zijn actiegericht, veelal duurzaam en direct democratisch georganiseerd), toch zijn er ook belangrijke verschillen: veel directe acties zijn tijdelijk waardoor ze op langere termijn soms minder impactvol zijn. Nogal wat directe acties spreken een ietwat “alternatiever” publiek aan, terwijl NARDIS mikt op de doorsnee burger die bezorgd is over de staat van onze wereld en waar die heen evolueert. NARDIS-ideeën worden idealiter door gewone mensen gerealiseerd en volgehouden. Zo bouwen we samen aan een tegengewicht voor de huidige ideeën en manieren van handelen. Dat moeten we ook lang aanhouden: anders denken en 85

handelen doe je niet van de ene op de andere dag, daar gaat best wat tijd over.

Directe acties en protestacties zijn dus niet per se NARDIS-ideeën: naast enkele gelijkenissen zijn er ook belangrijke verschillen. Maar hoe dan ook zullen directe acties hun rol moeten blijven spelen.”

Is dit geen utopische poging om terug te keren naar een verleden dat al lang niet meer bestaat?

“Nee, NARDIS-ideeën zijn geen poging om terug te keren naar vroegere tijden. Zelfs wanneer we oude ideeën recycleren, is het belangrijk die naar vandaag te vertalen.

Wat ooit was, komt niet meer terug. De wereld en de context waarin we denken en handelen, evolueert continu.

NARDIS is toekomstgericht. Hoe relevant een analyse van het verleden ook mag zijn, wat telt is wat we vandaag doen met als doel een resultaat morgen.

NARDIS is dus geen nostalgische terugkeer naar vroegere tijden: het is een actieplan voor een nieuwe, duurzame en direct democratische wereld.”

86

Addendum 3 Onze planeet als Titanic

Soms voelt het aan alsof we met zijn allen op de Titanic zitten. Ons schip [onze planeet] maakt weliswaar water [warmt op], toch maken we ons niet al te veel zorgen. We denken namelijk dat dit schip niet kan vergaan. Daarenboven zijn er technici aan boord [innovators die groene technologieën ontwikkelen] die beweren de gaten in het schip te kunnen dichten. Alleen zijn ze dat nog niet helemaal zeker [veel technologieën moeten nog worden ontwikkeld] en weten ze niet of er tijd genoeg zal zijn om de herstellingen door te voeren alvorens het schip vol water loopt en zinkt [alvorens de aarde meer dan 2°C opwarmt]. De kapitein [de politiek] maakt zich sterk dat alles wel goed komt en blijft gewoon de huidige koers aanhouden [het huidige socioeconomische beleid verderzetten].

En ondertussen speelt de band op het dek verder [we blijven geëntertaind].

87

De vraag is nu: wat doen wij, de passagiers [de burgers van deze wereld]? Vertrouwen we erop dat het allemaal wel goed komt en doen we dus gewoon verder zoals voorheen? Of steken we de handen uit de mouwen en ondernemen we actie?

Maken we, bijvoorbeeld, met zijn allen een ketting van mensen om met emmers water te ruimen? Gooien we zoveel mogelijk overbodige ballast overboord zodat het schip minder snel water maakt? Of gaan we lekker terug op het dek zonnen, erop vertrouwend dat de experten [de innovators en politici] de klus wel zullen klaren?

Maar wat als we de boot lichter kunnen maken door alle ballast overboord te gooien [door te consuminderen en te consumanderen] en water uit het ruim te scheppen [duurzame nieuwe ideeën te realiseren]? Wat als onze boot daardoor trager zinkt waardoor ook de technici extra tijd krijgen om de gaten te dichten…

Misschien kunnen we zo, samen [burgers én innovators én politici], voorkomen dat ons schip met man en muis vergaat.

Daarenboven mogen we niet vergeten dat de situatie niet voor iedereen dezelfde is. De passagiers die een kajuit boven de waterlijn hebben [de ontwikkelde landen], hebben ietsjes meer geluk. Zij hebben het nog redelijk goed en zingen het nog wel even uit. Maar een meerderheid van de passagiers [de ontwikkelingslanden] kunnen zich enkel een lagergelegen kajuit veroorloven, onder de waterlijn. Zij zijn een pak minder fortuinlijk: het water begint hen al snel aan de lippen te staan.

Hoe meer water onze Titanic maakt [hoe meer de planeet opwarmt], hoe onleefbaarder het voor iedereen wordt. De passagiers in de lagergelegen delen van het schip [mensen in de ontwikkelingslanden] zullen het eerst en het zwaarst worden getroffen. Zij zullen, noodgedwongen, naar de hoger gelegen delen van het schip trekken [naar de ontwikkelde landen]. Dat zal de situatie bovenaan versneld minder leefbaar maken en al snel zullen alle passagiers [alle inwoners van onze planeet] slechter af zijn.

We hebben maar één schip [één aarde], zonder mogelijkheid om ergens anders aan te meren [er is geen planeet B]. We zitten dus met 88

alle passagiers [alle bewoners van deze planeet, zowel in de ontwikkelde als de ontwikkelingslanden] in hetzelfde schuitje. Als we niet met man en muis willen vergaan [in een apocalyptisch scenario terecht willen komen], kunnen we maar beter met zijn allen actie ondernemen.

Want het gevaar is minstens tweeledig: de gaten in de romp van het schip [de opwarming van de aarde] kunnen het schip doen zinken [de planeet onleefbaar maken], maar vooraleer het zover is, zal de verhuizing van grote groepen passagiers uit de lagergelegen kajuiten [de vluchtelingenen immigratiestromen vanuit de ontwikkelingslanden], de situatie bovenaan [in de ontwikkelde landen] versneld minder leefbaar maken.

De vraag of we nog op tijd zijn of niet om de grote passagiersverhuizingen en het totale zinken te voorkomen [een catastrofale opwarming die de planeet drastisch minder leefbaar maakt voor zowat alle leven op aarde], doet weinig ter zake.

Iets doen is beter dan niets te doen.

Het zit niet in ons om gelaten kopje onder te gaan terwijl de muziek op het dek verder klinkt. Enkel rekenen op de kapitein [de politici] en de technici [de innovators] om ons naar veiligere waters te leiden, is te risicovol. We moeten met zijn allen aan de slag gaan. Als elk van ons een emmer vastgrijpt en volgens onze mogelijkheden water begint te ruimen, kunnen we samen, kapiteins [politici], technici [innovators van groene technologieën] en passagiers [gewone burgers], het schip drijvende proberen te houden. Dat kan ons extra tijd geven om te herstellen wat nog valt te herstellen en het schip volwaardig zeewaardig te houden voor de volgende generaties.

Het is alle hens aan dek!

89

90

Referenties: Photo ‘lightbulb’ by Patrick Tomasso on Unsplash Photo ‘democracy’ by Antenna on Unsplash Photo ‘poppies in a field’ by Henry Be on Unsplash Photo ‘nutshell’ by Dirk Stael Photo ‘garden’ by Kenan Kitchen on Unsplash Photo ‘people eating a meal around a table’ by Priscilla Du Preez on Unsplash Photo ‘BARISTA , Bandung, Indonesia’ by Ali Yahya on Unsplash Photo ‘office’ by NESA by Makers on Unsplash Photo ‘jam’ by Wendy Wei via Pexels Photo ‘meal’ by Melissa Walker Horn on Unsplash Photo ‘Titanic’ via Wikimedia.org - Public Domain

91

Hoe stop je de opwarming van de aarde? Het lijkt welhaast een onmogelijke opdracht. Toch zullen wij, gewone burgers, het verschil moeten maken.

NARDIS toont je hoe.

Met NARDIS kan elk van ons nieuwe, actiegerichte, realiseerbare, democratische, impactvolle en duurzame (sustainable) ideeën bedenken en realiseren.

Ideeën die onze wereld veranderen en dat wat ons menselijk maakt, bewaren en versterken.

En? Wat wordt jouw NARDIS-idee waarmee we onze wereld zullen redden?

92