Vijftig jaar migratie: selectie uit het aanbod van docAtlas

Vijftig jaar migratie Een selectie uit het aanbod van docAtlas

Lesmateriaal ........................................................................................................................................ 2 Videomateriaal / dvd’s ........................................................................................................................ 7 Getuigenissen...................................................................................................................................... 9 Geschiedenis van de migratie ........................................................................................................... 13 Geschiedenis van het opbouwwerk .................................................................................................. 18 Onderzoek en methodologie bij migratiegeschiedenis..................................................................... 19 Ouderen met een migratieachtergrond............................................................................................ 21 Websites............................................................................................................................................ 23

2

Lesmateriaal be.WELCOME : België & immigratie / Atomium Expo. - Leuven: De Boeck, 2011. - dvd ca. 2 uur, boekje 40 p. - ISBN: 978-2-9205608-3: 12,00 EUR Doelgroep: 13-18 jaar, volwassenen Vindplaats Antwerpen: ge 04 be.w ; or 3.3.10 be.w Het project be.WELCOME is een pedagogisch werkinstrument dat inzicht biedt in het fenomeen van de immigratie in België en haar recente geschiedenis. De dvd bevat alle interviews met in België verblijvende immigranten die gemaakt werden voor de tentoonstelling in 2 luiken, be.WELCOME #1 en #2, een initiatief van het Atomium en het Museum van Europa. Getuigen vertellen voor de camera hoe ze hun vestiging in België beleven of beleefd hebben, wat hun vertrek met zich meebracht, de moeilijkheden die ze ondervonden bij hun aankomst, enz... De zoektocht van de migrant is de leidraad in het eerste luik van de tentoonstelling (het eerste deel van de dvd). Inburgering en integratie staan centraal in het tweede luik. Het tweetalige boekje bij de DVD bevat een kort woord vooraf waarin het project wordt voorgesteld, een kort historisch overzicht van de immigratie in België en een tekst van Charles Bricman in verband met enkele van de interviews.

Roots! Lesbrief voor de derde graad secundair onderwijs met DVD : over migratiegeschiedenis en diversiteit in Limburg / Provinciaal Integratiecentrum Limburg. - Hasselt: Provinciaal Integratiecentrum Limburg, 2010. - lesbrief [5]p., dvd Doelgroep: 15-16 jaar 17-18 jaar URL: http://www.limburg.be/roots?highlight=film Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 root Roots! geeft inspiratie om met jongeren tussen 16 en 18 jaar te werken rond de lokale migratiegeschiedenis en de diverse samenleving. De lesbrief focust op de Limburgse migratiegeschiedenis, maar is ook bruikbaar in een andere streek of stad met een diverse bevolking. De DVD bevat twee korte filmpjes die - samen met Villa Basta - gemaakt werden door leerlingen zelf en waarin zij hun verhaal vertellen. Aan bod komen items als integratie, geloof, vrienden, familie, migratiegeschiedenis, vluchtelingenopvang... De lesbrief bevat vragen bij de filmpjes voor een groepsgesprek en mogelijke opdrachten rond de thema's zoals digital storytelling. Diversiteit en migratiegeschiedenis zijn vakoverschrijdende thema's die passen in vakken als geschiedenis, cultuurwetenschappen, maatschappelijke vorming, PAV, levensbeschouwing... en die kunnen geïntegreerd worden in 'multiculturele' projecten of dagen.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

3

Zwart van 't volk : de gekleurde geschiedenis van 't stad : twee wandelingen langs de migrantengemeenschappen van Antwerpen / Mampaey, Sam; Van Orshoven, Ive. - Antwerpen: De Acht, 2009. - 86 p., met cd: 9,00 EUR URL: http://www.zwartvantvolk.be Vindplaats Antwerpen: ge 04 zwar "Zwart van 't volk" is een ontdekkingsreis door de gekleurde geschiedenis van 't Stad.

Het project werkte twee wandelingen uit langs de Antwerpse migrantengemeenschappen.

Wie is wanneer gekomen? En waarom? Hoe staan die migranten vandaag in de samenleving? En hoe bekijkt de oude Antwerpenaar deze nieuwe Antwerpenaars? Eén wandeling gaat over de 'oude' migratie van Italiaanse, Marokkaanse en Turkse gastarbeiders in de jaren zestig, over de joodse oorlogsmigratie en de diamanthandel. Ze toont ook een tweede en derde generatie, geboren en getogen in de Koekenstad. De tweede wandeling gaat over de 'nieuwe migranten' en zet je op het pad van de Chinese migratie, van Poolse gelukszoekers en Afrikaanse vluchtelingen. Ze vertelt van Tsjetsjenen over Roma tot de Seefhoek, van achterstelling en de allochtone middenstand. Hete thema's als racisme en integratie gaat deze wandeling niet uit de weg. Het boekje gidst je door de twee wandelingen en geeft achtergrondinformatie en fotomateriaal bij elke halte. Op de bijhorende CD staan verhalen van Antwerpse migranten. Op de website www.zwartvantvolk.be is nog uitgebreidere informatie te vinden.

Turquaze/ De Bleeckere, Sylvain; Balci, Kadir. - [S.l.]: Menuet, 2010. - DVD 90 + 40 min. ; lesmap 44 + [11] p.

Doelgroep: 12 jaar-18 jaar Vindplaats Antwerpen: or 3.3.7 turq De film Turquaze is een kroniek van een Turkse familie die in Gent terecht komt, zich integreert en hier een leven opbouwt. Een portret van gewone mensen die op zoek zijn naar hun identiteit, een thuis, een evenwicht tussen twee culturen. Het educatief dossier bij de film biedt secundaire scholen inhoudelijk de nodige achtergrond- en voorgrondinformatie waarmee ze de film kunnen integreren in een schoolproject. Het dossier bestaat uit twee delen.

Het uitgebreide deel voor de leerkracht bevat achtergrondinfo, een filmanalyse, een essay en enkele verwerkingssuggesties. Het leerlingendeel bestaat uit vijf didactische werkbladen. Het dossier kan via de website gedownload worden.

Ze heten allemaal Mohammed / Ruillier, Jérôme; Benguigui, Yamina. - Amsterdam: Oog & Blik, 2012. - 288 p. - ISBN: 97890-5492-357-2: 29,90 EUR Doelgroep: 15-18 jaar, volwassenen Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 zehe Deze graphic novel is een vrij getrouwe samenvatting van het boek 'Mémoires d'immigrés' van filmregisseuse en politica Yamina Benguigui. Het boek bestaat uit verschillende hoofdstukken die elk een verhaal vertellen van een immigrant van de eerste en de tweede generatie, voornamelijk uit Algerije, 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

4 maar ook uit Marokko. De Algerijnse migranten voelden zich door hun koloniale verleden vaak geroepen om de tocht te maken naar Frankrijk, hun tweede vaderland. Maar ze werden door vele Fransen in het dagelijkse leven als tweederangsburgers beschouwd en kwamen in een emotioneel vacuüm terecht. De eerste generatie migranten hield zich over het algemeen als vreemdeling zoveel mogelijk gedeisd. Bij de tweede generatie zijn er meer verschillen. Sommigen blijven de Islam belijden en soms nog extremer dan de inwoners van hun heimat. Anderen revolteren tegen de manier waarop ze behandeld worden door de Fransen en hun regering.

Heusden-Zolder in kleur! / Gemeentelijke integratiedienst. - Heusden-Zolder: Gemeentebestuur Heusden-Zolder, 2004. - dvd (33 min.), handleiding (31 p.): 15,00 EUR Doelgroep: Volwassenen 13-18 jaar, volwassenen Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 heus De kortfilm «Heusden-Zolder in kleur!» vertelt aan de hand van getuigenissen de migratiegeschiedenis van deze Limburgse gemeente. Voorts onderzoekt de film de gevolgen van migratie op vlak van religie, huisvesting, cultuur en tewerkstelling. Tot slot tonen de initiatiefnemers toekomstperspectieven (mét concrete projecten). Het project roept op tot meer verdraagzaamheid, begrip en respect via meer en betere informatie.

Bij de video/dvd hoort een brochure die de onderwerpen uitgebreider bespreekt en een reeks vooroordelen ontkracht. Video/dvd en brochure zijn perfect bruikbaar in andere Vlaamse gemeenten, als opwarmer bijvoorbeeld voor lessen of discussies over de multiculturele samenleving. Doelgroep is de gehele bevolking met een specifieke aandacht voor jongeren.

Almanya : welcome to Germany / Samdereli, Yasemin. Amsterdam: Filmfreak Distributie, 2011. - dvd (97 min.), lesmap (50 p.). - ISBN: 978-94-6187-166-4: 13,99 EUR (DVD) Doelgroep: 11-18 jaar, volwassenen URL: http://goo.gl/UTnQeQ Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 alma Almanya is een luchtige familiekroniek over Turkse arbeidsmigranten in Duitsland. De film is opgebouwd als raamvertelling waarin de kleindochter van een 'gastarbeider' aan haar neefje het verhaal vertelt van de verhuizing van opa en oma naar Duitsland in de jaren zestig. Bij de film maakte MOOOV een uitgebreide lesmap en een filmfiche voor leerlingen van de eerste en de tweede graad secundair onderwijs. De lesmap bevat informatie en vragen over de film en over de inhoudelijke thema's 'nationaliteit en identiteit', 'familie' en 'gastarbeiders'.

Ben ik een migrant? De geschiedenis van onze migraties / Vanoppen, Ann. - Brussel: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racisme bestrijding, 2009. - 16 p.: 0,00 EUR Doelgroep: Volwassenen 15-16 jaar 17-18 jaar URL: http://www.belgium.be/nl/publicaties/publ_ben_ik_een_migrant.js p Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 beni Vindplaats Turnhout: T 03.01.40 ; T 03.01.40a Mensen hebben zich doorheen de geschiedenis altijd verplaatst en zullen dat ook in de toekomst blijven doen. Onze wereld is het 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

5 product van migratie en we zijn allemaal kinderen van migranten. Dit dossier behandelt migratie door de eeuwen heen, de overgang van een nomadenbestaan naar een sedentair bestaan, de kolonisatie, de slavenhandel, de emigratie van Belgen naar NoordAmerika, de migratie naar België,...Er is een werkblad voorzien met vragen voor de leerlingen en enkele didactische suggesties om dit thema in vakken als biologie, Nederlands, geschiedenis, economie en aardrijkskunde aan bod te laten komen.

Thuis : 50 jaar migratie / FARO. - Brussel: FARO, 2013. - 46 p. ISBN: 978-90-8992-012-6 URL: http://www.faronet.be/migratie Vindplaats Antwerpen: ge 04 thui Met het boekje 'Thuis: 50 jaar migratie' gaf FARO in december 2013 de aftrap van het jubileumjaar 50 jaar migratie, de herdenking van de akkoorden voor arbeidsmigratie tussen België en Marokko/Turkije. Wanneer en hoe voelen mensen zich ergens thuis? Welke zaken roepen dat thuisgevoel op? Deze minibundel biedt portretten, feiten en leestips. Speciaal voor deze bundel schreven auteurs Rachida Lamrabet, Rodaan Al Galidi, Joke van Leeuwen, Mustafa Kör en Fikry El Azzouzi een kortverhaal. Je kunt het boekje ook downloaden en zelfs beluisteren.

Wie ben ik? Sterke verhalen over migratie / Huis van het Nederlands - Antwerpen. - Antwerpen: Red Star Line Museum, 2012.

- 53 p.

Doelgroep: Volwassenen 17-18 jaar Vindplaats Antwerpen: pa 5.2 wieb Huis van het Nederlands Antwerpen en Red Star Line organiseerden een schrijfwedstrijd 'Wie ben ik?', waarin zij cursisten Nederlands vroegen om hun eigen migratieverhaal te schrijven. In deze bundel staan de verhalen van alle winnaars en genomineerden. Verhalen op niveau A2, B1, B2 en C1.

Wie ben ik? Migratieverhalen vertellen in de verhalenbus : lespakket voor NT2-docenten / Polak, Tania; De Maesschalk, Kirsten; Dille, Maithé; Wolff Katia; Leysen, Jes; Vanhex, Nele. Antwerpen: Huis van het Nederlands, 2012. - veelv. gepag.

Doelgroep: volwassenen URL: http://www.nt2antwerpen.be/verhalenbus Vindplaats Antwerpen: pa 5.6 wieb NT2-docenten ontwikkelden lespakketten op verschillende NT2- niveaus over het vertellen van migratieverhalen. De lespakketten laten je cursisten creatief werken met authentiek foto-, video- en audiomateriaal én maken ze warm voor een bezoek aan de Transit Verhalenbus waarin ze hun persoonlijk migratieverhaal kunnen vertellen. Wie weet vinden ze het later wel terug in de publicatie, op de website van de Red Star Line of in het museum zelf. Er is materiaal voor alfa, RG 1.2, RG 2.1 en 2.2, RG 2.3 en 2.4.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

6

Lesmap Ik kom van ver : verhalen van 43 vrouwen van over de hele wereld: Voor docenten NT2 basiseducatie / Integratiedienst Leuven. - Leuven : Integratiedienst Leuven, 2013. - 217 p.; 27,50 EUR Vindplaats docAtlas Antwerpen : pa 5.6 ikko 'Ik kom van ver' is een boek en een project van en door vrouwen. Een samenwerking tussen fotografen, schrijvers en vertellers. Vrouwen van hier en vrouwen van ver. Het boek brengt positieve, sterke verhalen van vierenveertig vrouwen met verschillende roots. Telkens anders maar toch weer gelijk. Deze lesmap bevat oefeningen rond dit project voor cursisten NT2 basiseducatie, maar ook andere groepen Nt2 kunnen gebruik maken van deze lesmap.

Differentiatiemogelijkheden staan aangegeven.

Meer dan een nummer : educatieve toolkit rond asiel en migratie in Europa / Aigner, Florence; Arazi, Simon; Berteau, ValĂŠrie; et.al.. Brussel: UNHCR, 2009. - 39 p., bevat: dvd, 7 A4-foto's, evaluatieformulier. - ISBN: 978-92-9068-490-9: 0,00 euro Doelgroep: 12-18 jaar URL: http://www.unhcr.be/nl/activiteiten/educatief/pour-lesprofesseurs.html Vindplaats Antwerpen: or 3.3.10 meer ; Vindplaats Turnhout: T 07.02.62 De toolkit 'Meer dan een nummer' is ontworpen om leraren en andere lesgevers te helpen jongeren te betrekken bij een geĂŻnformeerde discussie rond asiel en migratie binnen de Europese Unie. De hoofddoelstelling is leerlingen de asiel- en migratiekwesties binnen de EU helpen begrijpen en hen een eigen mening laten vormen, gebaseerd op evenwichtige informatie. In de handleiding zijn een aantal sleutelbegrippen geformuleerd omdat het belangrijk is de juiste terminologie te gebruiken tijdens gesprekken over asiel en migratie. De dvd is zodanig opgesteld dat die kan gebruikt worden samen met de creatieve oefeningen die in de handleiding worden uitgelegd. De sleuteloefening is een algemene inleiding tot het onderwerp en brengt levensechte verhalen. De daarop volgende oefeningen gaan dieper in op de thema's: economische migratie, niet-begeleide minderjarigen, migratie en asiel in de media, mensenhandel en mensensmokkel. De toolkit is bedoeld voor jongeren van 12 tot 18 jaar. Waar nodig zijn de oefeningen onderverdeeld in twee leeftijdsgroepen: 12-14 jaar en 15-18 jaar.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

7 Samen lachen = samen leven / Stuyvaert, Jef. - Gent : Conception, 2007. – dvd, 25 p.

Vindplaats: Antwerpen or 3.3.4 same ; pa 8.10 same Sketchprogramma van het productiehuis Conception met steun van de Vlaamse overheid. Tientallen allochtone en autochtone jongeren werkten eraan mee. De DVD bevat humoristische sketches over culturele verschillen en is gebaseerd op dagdagelijkse situaties. Vanuit de filosofie: als je met elkaar kunt lachen, kun je ook met elkaar leven.

Videomateriaal / dvd’s Iedereen Migrant / Brauwers, Greet. - Brussel: Masereelfonds, 2012. - dvd (19 min.)

Vindplaats Antwerpen: ge 04 iede Vindplaats Turnhout: T 07.01.462 Film over migratie met getuigenissen van migranten. Migratie is van alle tijden. Al duizenden jaren vóór ontdekkingsreizigers de oceanen afschuimden, trokken onze prehistorische voorouders de wereld rond. Dat mensen hun recht om te migreren gebruiken, wordt hen niet altijd in dank afgenomen. Het project 'Iedereen migrant' beoogt een discussie teweeg te brengen over migratie. Waarom migreren mensen? Hoe worden ze onthaald in hun gastland? Wat moet een migrant weten van zijn gastland om een succesvol parcours af te leggen? En voelen ze zich er ook thuis? 'Iedereen migrant' is een project van het Brussels Onthaalbureau voor Nieuwkomers (BON), CDF vzw, FMDO en het Masereelfonds.

Mijn tantes uit Gent / Hanegreefs, Sofie. - Antwerpen: Een Andere Wereld Films, 2012. - dvd (84 min.), handleiding (31 p.): 95,00 EUR Doelgroep: Volwassenen 17-18 jaar URL: http://tinyurl.com/cx43cdr Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 mijn 'Mijn tantes uit Gent' vertelt het verhaal van Jemâa, Saâdia en Fatima, drie vrijgevochten Marokkaanse zussen.

Zij migreerden in de jaren '70 naar België om bij Vlaamse families als kindermeisje aan de slag te gaan. Wanneer de zussen terugkeren naar hun geboortedorp wordt duidelijk dat ze zich daar niet meer helemaal thuis voelen. In België blijven ze migranten en voor Marokko zijn ze intussen te Westers. 'Mijn tantes uit Gent' is een familiekroniek die de uiteenlopende levenswandel van de zussen op een ontroerende maar rake manier schetst. In de bijhorende handleiding worden een aantal oefeningen en opdrachten gegeven om met jongeren of volwassenen te werken rond de thema's die in de film aan bod komen: vrouwelijke migratie, impact van migratie op een mensenleven, identiteit, band met het land van herkomst, 'integratie' , verwachtingen en dromen...

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

8

De grondleggers / Tüfekçi, Necmi; Lamberijn, Jeroen. Gent: CDF vzw, 2011. - dvd (29 min.), fotoboek (50 p.): 8,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 gron Nogal wat Turkse migranten die naar Oost-Vlaanderen trokken, kwamen terecht in de sector van de wegenwerken.

Vanaf het midden van de jaren 1960 werden ze een vertrouwd beeld in de straten van dorpen en steden: arbeiders van Turkse origine die sleuven uitgroeven voor allerlei nutsvoorzieningen en daarna het wegendek of het voetpad herstelden. Ook hun kinderen en kleinkinderen deden vaak hetzelfde werk.

Sommigen van hen begonnen een eigen bedrijf in de branche. Over die mensen maakte de vzw New Focus de documentaire en het gelijknamige fotoboek De Grondleggers: vertellend erfgoed over 50 jaar Turkse migratie.

Een beter leven / Junger, Karin. - Hilversum: IKON, 2008. - dvd (80 min.): 19,50 EUR URL: http://www.hollanddoc.nl/kijkluister/documentaire/e/een-beter-leven.html Vindplaats Antwerpen: ge 04 bete Documentaire over de eerste Marokkaanse migranten in Nederland en hun zonen. Om hun kinderen een betere kans te geven, hebben de vaders hun eigen leven opgeofferd.

Niet alle kinderen zijn dankbaar voor dit offer. Marokkaanse vaders en hun zonen vertellen elkaar in zeer persoonlijke en vaak emotionele gesprekken hun verhaal.

De mijnen : 14 films over de Belgische steenkoolmijnen / Cinematek. - Brussel: Cinematek, 2012. - boek (119 p.), dvd (186 min.). - ISBN: 5425011010391: 19,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 mijn Cinematek - het Belgische filmarchief en -museum - selecteerde 14 films die het Belgische steenkoolverleden van de voorbije eeuw opnieuw tot leven wekken. Van een verfilming van het boek Germinal uit 1911 tot een beeldimpressie van de sluiting van de laatste mijn uit 1992, met zowel propagandafilms als documentaires. De talloze migranten die na WOII in de mijnen kwamen werken komen in twee van de films aan bod: "Opvang en opleiding in de mijn" (Frederic Geilfus 1957, 21 min.) geeft een - overdreven positief - beeld van het leven van een Italiaanse mijnwerker. "Een Turk voor 20.000" (Jacques Cogniaux 1964, 15 min.) is een documentaire over het dagelijkse leven van de Turkse mijnwerkers in de Limburgse mijnen. Met beelden van het werk in de mijn, een Nederlandse les, vrijetijdsbesteding en korte interviews met enkele mijnwerkers. Het boekgedeelte bij de dvd geeft achtergrondinformatie over de geschiedenis van de steenkoolontginning in België.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

9

Getuigenissen Wij en Zij = Ons Erfgoed : oralhistory in KTA Wollemarkt/ Defer, Veerle; De Ryck, Dave; Janssen, Sam; et al. - Mechelen: KTA Wollemarkt, 2008. - 120 p.: 10,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 01 wije ; or 3.3.5 wije Leerlingen uit de derde graad BSO en TSO van het KTA Wollemarkt in Mechelen interviewden hun ouders, grootouders en andere senioren. Ze tekenden verhalen op uit het leven van gewone mensen van een andere generatie en uit verschillende culturen.

Het boek 'Wij' en 'Zij' = 'Ons Erfgoed' is dan ook een mooi staaltje van 'oral history', waarbij jongeren vastleggen hoe ouderen de geschiedenis zelf beleefd hebben.

Een abrikoos in de achtertuin : de eerste Marokkaanse migranten in Zeist / Siewe, Bernice; Lamrabet, Rachida; Benali, Abdelkader; Siewe, Bernice. - Rotterdam: Post-Editions, 2009. - [31] p., [99] p. pl.

Vindplaats Antwerpen: ge 02.2 abri In Zeist wonen veel Marokkanen uit de omgeving van het Riffijnse dorp Tiziouzli in de provincie Taza, Noord Marokko. 'Een abrikoos in de achtertuin' is een fotoboek met beelden en getuigenissen van deze eerste Marokkaanse migranten in Nederland. Hoe ingrijpend was het om te vertrekken en een bestaan op te bouwen in een ver land? Hoe is de keuze gemaakt in Nederland te blijven? Op welke manier zijn verwachtingen uitgekomen en heeft men een eigen vorm kunnen vinden voor een leven in twee culturen? Uit de beelden en verhalen rijst een veelzijdig antwoord op.

Marokkanen in Nederland : de pioniers vertellen / Cottaar, Annemarie; Bouras, Nadia. - Amsterdam: Meulenhoff, 2009. - 288 p.

- ISBN: 978-90-290-8435-2: 22,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.1 maro Dit boek vertelt het inburgering van de Gastarbeiders die in vertellen hun verhaal albums.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

verhaal van de komst, de vestiging en de eerste generatie Marokkanen in Nederland. de jaren 60 en 70 naar Nederland kwamen, aan de hand van tientallen foto's uit hun privĂŠ

10

Marokkaan in Nederland. Hollander in Marokko / de Boer, Sietske. - Rijswijk: Elmar, 2009. - 131 p., met: foto's. - ISBN: 978-90-389-1928-7: 19,95 euro Vindplaats Antwerpen: ge 02.2 maro In dit boek vertellen vijftien voormalige gastarbeiders hun levensgeschiedenis. Sommigen woonden en werkten twintig, dertig jaar of nog langer in Nederland. Deze vijftien mannen behoren tot de weinigen die zijn teruggekeerd naar hun geboortegrond, het Rifgebergte in het ruige noorden van Marokko. Zij vertellen waarom ze indertijd naar Nederland trokken, hoe ze op hun leven terugkijken en waarom ze de keuze gemaakt hebben hun oude dag te slijten in de Rif. Wat waren de moeilijke of beslissende momenten? Hebben ze ergens spijt van? Zijn zij Hollander geworden?

Ze vroegen arbeid, er kwamen mensen : levensverhalen van Marokkaanse migranten in Amsterdam / Martin, Fred. Amsterdam: Stichting de Driehoek, 2010. - 147 p. - ISBN: 97894-90586-03-4: 12,17 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.2 zevr Impuls nam samen met de Hogeschool van Amsterdam twee jaar geleden het initiatief tot een onderzoeksproject waarbij Marokkaanse migranten van de eerste generatie hun ervaringen met anderen konden delen. Uitgangspunt: door het delen van ervaringen zou het (lichamelijke en psychische) welbevinden van de groep vergroot worden. Dat leverde unieke, persoonlijke verhalen op, waarin duidelijke rode draden te zien zijn.

Van de Palace tot achter den tris : citébewoners vertellen / Broos, Bart; Moons, Patrick. - Heusden-Zolder: RIMO Limburg, 2010. - 212 p.: 12,00 euro Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 vand Dit boek is het resultaat van het project 'Sprekend verleden', een oral history project waarin het erfgoed van Beringen-Mijn als uitgangspunt werd gebruikt. Deze verhalenbundel, rijkelijk geïllustreerd met uniek beeldmateriaal uit o.a. archieven en familiealbums, geeft een mooi beeld van het leven in de cité van Beringen-Mijn zoals dat door de bewoners tijdens de bloeiperiode van de koolmijn beleefd werd.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

11 Ahmed : het verhaal van een gastarbeider / Nasr, Mohammed. - Amersfoort: Horstink, 1984. - 93 p. - (Migranten-bibliotheek). - ISBN: 90-6184-233-6: 340 frank Vindplaats Antwerpen: ge 04 ahme Ahmed kwam in 1963 uit Marokko in Rotterdam aan. Sindsdien heeft hij in Nederland gewoond en gewerkt, en aan den lijve ondervonden wat het betekent in een vreemd land te leven: taalmoeilijkheden, vervreemding,... Mohammed Nasr tekende zijn levensverhaal uit zijn mond op.

De kunst van het overleven : levensverhalen uit de twintigste eeuw / Willems, Wim. - Den Haag: SDU, 2004. - 361 p. - (Cultuur en migratie in Nederland; 3). - ISBN: 90-12-09774-6: 29,75 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 cult In De kunst van het overleven vertellen twaalf nieuwkomers over het Nederland dat ze aantroffen en het leven dat ze daar opgebouwd hebben. Hun even persoonlijke als veelzeggende verhalen kantelen het beeld over de Nederlandse geschiedenis tussen 1900 en 2000. Het zijn intieme doorkijkjes in het wisselvallige verloop van mensenlevens, waarin de loyaliteit aan meerdere vaderlanden regelmatig op de proef wordt gesteld. Op unieke wijze leggen deze levensverhalen de overlevingsdynamiek van nieuwkomers bloot.

Het geheugen van de stad : verhalen / Ramdas, Anil. Amsterdam: Balans, 2000. - 191 p. - ISBN: 90-5018-539-8 Vindplaats Antwerpen: ge 04 gehe Dit boek bevat de belevenissen, herinneringen, passies en teleurstellingen van tien Rotterdamse families met wortels in verre streken. De mensen die aan Amil Ramdas hun verhaal vertellen komen uit Italië, China en Kaapverdië, Suriname, de Antillen, Marokko, Turkije en Bosnië.

Herinneringen = Hatiralar/ Van Labeke, Sylvain. - Gent: Provincie Oost Vlaanderen, 2002. - 103 p.: 5,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 heri Een prachtig foto- en verhalenboek. Oudere Turkse immigranten vertellen hun verhaal. Hun herinneringen zijn zowel in het Turks als in het Nederlands weergegeven. De fotoreportage toont mooie plaatjes van de voornaamste feestelijkheden.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

12 De mijnwerker en de mozaïeklegger : wel en wee van tien migrantenfamilies / Sergooris, Madeleine. - Brussel: BRTN, 1993. - 179 p. - ISBN: 90-5114-030-4: 560 frank Vindplaats Antwerpen: ge 04 mijn Neerslag van de documentaires 'Portretten van migrantenfamilies', uitgezonden in het Radio 1-programma 'De Brug' (juni en september 1992) : tien familieverhalen en zestig persoonlijke getuigenissen over migranten in Vlaanderen, gegroepeerd per land (Polen, Italië, Hongarije, Zaïre, Spanje, Marokko, Griekenland, Groot-Brittannië, Turkije, Taiwan), en per bevolkingsgroep voorafgegaan door een korte historische schets van de migratie.

Land van werk en honing : verhalen van Marokkaanse moeders over hun migratie / Ajarai, Hanina; van Heemstra, Marjolijn. Amsterdam: Uitgeverij Bulaaq, 2006. - 175 p. - ISBN: 90-5460-139-5: 14,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 07.1 land Dit boek bevat zes getuigenissen van Marokkaanse vrouwen die naar Nederland migreerden. Iedere vrouw heeft haar eigen unieke verhaal en is met dromen en verwachtingen naar het kleine paradijs in het noorden van Europa gekomen. Ze praten over hun jeugd, hun huwelijk, hun dromen en het leven in Nederland. Uiteindelijk komen ook hun dochters aan het woord die reflecteren op het leven van hun moeder. Daarnaast vertellen zij over wat er veranderd is binnen één generatie.

Het boek Saida/ Boujdaine, Saida; Naegels, Tom. - Antwerpen: Meulenhoff, 2005. - 159 p. - ISBN: 90-8542-034-2: 16,95 euro Vindplaats Antwerpen: ge 07.2 boek In 1979 trok de familie Boujdaine - vader, moeder en elf kinderen vanuit het Marokkaanse Larache naar Antwerpen. Dochter Saida was toen vier. Zesentwintig jaar later blikt ze terug op hoe het haar familie is vergaan, hoe de clash tussen de Marokkaanse cultuur en de Belgische ervoor gezorgd heeft dat geen enkel leven echt normaal is gebleken. Het boek Saida is een non-fictie familieverhaal, dat een realistisch en genuanceerd beeld wil geven van een Marokkaans gezin in België. Centraal staat het levensverhaal van Saida, die uitgehuwelijkt werd door haar familie, maar er ook in slaagde diezelfde familie achter zich te krijgen om dat schijnhuwelijk weer ongedaan te maken.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

13 Lucifers schikken : als gastarbeiders burgers worden / Kaçar, Meryem. - Antwerpen: Houtekiet, 2002. - ISBN: 90-5240-678-2: 14,36 euro Vindplaats Antwerpen: ge 07.2 luci Toen ze vier was, verhuisde Meryem Kaçar met haar moeder, zus en broer naar België, het beloofde land. Het gezin was herenigd maar het leven zou nooit meer hetzelfde zijn. Op de kleuterschool leerde ze lucifers in de juiste volgorde te schikken. Deze ervaring vergat ze nooit want het was het eerste wat ze van haar nieuwe wereld begreep. In haar boek 'Lucifers schikken' staat het verhaal van een leergierig en schuw Turks meisje dat een zelfbewuste vrouw wordt.

Van ver: levensverhalen van oudere vluchtelingen en migranten in Nederland / van de Putte, Eveline. - Den Haag: Appelmoes, 2009. - 144 p. - ISBN: 978-90-812509-9-3: 14,95 euro Vindplaats Antwerpen: ge 15 vanv Boek met getuigenissen van twintig oudere migranten en vluchtelingen. Ze vertellen over het leven in hun geboorteland en hun migratie naar Nederland.

Geschiedenis van de migratie Werken, werken, werken! De geschiedenis van de gastarbeiders in Tilburg en omstreken 1963-1975 / Stads, Jan; Spapens, Paul; Van Doremalen, Henk. - Utrecht: Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2004. - 176 p., met: ill., literatuurlijst. - ISBN: 90-71840-64-6: 15,94 euro Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 werk Verslag van historisch onderzoek naar de eerste gastarbeiders in Midden-Brabant tussen 1963-1975. Veel interviews met de gastarbeiders van het eerste uur en personeelschefs, hulpverleners en dergelijke die deze gastarbeiders begeleidden en opvingen.

Marokko door Nederlandse ogen 1605-2005 : verslag van een reis door de tijd / Benali, Abdelkader; Obdeijn, Herman. - Amsterdam: Arbeiderspers, 2005. 255 p., met: foto's, literatuurlijst. - ISBN: 90-295-0465X: 19,96 euro Vindplaats Antwerpen: ge 03.1 maro Dit boek biedt geen uitputtende geschiedenis van de Marokkaans-Nederlandse betrekkingen. Het ging er om te laten zien in welke sfeer de contacten zich afspeelden en hoe men in Nederland geïnformeerd werd over Marokko. Historicus Herman Obdeijn schetst de betrekkingen tussen Marokko en Nederland aan de hand van verhalen van 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

14 Nederlanders die voor langere of kortere tijd in Marokko waren. Schrijver Abdelkader Benali kruipt in de huid van een aantal kleurrijke personages en probeert in geschreven portretten hun gevoelens en ervaringen te vertolken.

Une brève histoire de l'immigration en Belgique/ Martiniello, Marco; Rea, Andrea. - Bruxelles: Enschedé/Van Muysewinkel, 2012.

- 66 p. - ISBN: 978-2-9601251-1-5 URL: http://goo.gl/y5oORk Vindplaats Antwerpen: ge 04 brev Dit document schetst de geschiedenis van de migratie in België.

Sinds de oprichting van België zijn er altijd vormen van migratie geweest. In het begin waren het vooral Vlamingen die uitweken naar Wallonië om er te werken. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen ook veel mensen van buitenaf naar onze streken.

Brood en rozen : themanummer migratie / Creve, Piet. - Gent: Amsab, 2012. - 132[+ 6] p. - (Brood & Rozen : tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen; 2012/ 3): 6,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 broo Dit themanummer bevat volgende bijdragen: Socialist en spion: Victor Capart in de Frans-Belgische grensregio op het einde van de 19e eeuw (S. Vanden Borre& E. Declercq); De mobilisatie van Poolse oud-strijders in België, 1947-1972: Een andere visie op Poolse migrantenorganisaties (M. Venken); Alle wegen leiden naar Gent: Trajecten van mediterrane migranten naar de Arteveldestad, 1960-1980 (J. De Bock); Op zoek naar migranten in de syndicale archieven: De versnippering van de syndicale archieven over arbeidsmigranten in België (M. Khoojinian); Timmeren aan de weg: Een gesprek met de pioniers van de migrantenwerking in Antwerpen (P. Creve& M. Vermandere); Migranten aller landen, verenigt u! De geschiedenis van het thema migratie in Amsab-ISG (P. Creve& M. Vermandere); Migrantenerfgoed in Nederland en Frankrijk (M. Ernst, H. Verbeek, T. Sagatni).

Geschiedenis van het eigen volk : de vreemdeling in België van de prehistorie tot nu / Morelli, Anne. - Leuven: Kritak, 1993. - 340 p. - ISBN: 90-6303-503-9: 24,74 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 gesc Beschrijft wanneer, hoe en waarom - van de prehistorie tot nu - onze voorouders hun land verlieten om zich in België te komen vestigen. Besluit is dat we eigenlijk allemaal (im)migranten zijn.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

15 Een gouden armband : een geschiedenis van mediterrane immigranten in Nederland [1945-1994] / Tinnemans, Will. Utrecht: NCB, 1994. - 448 p. - ISBN: 90-5517-041-0 Vindplaats Antwerpen: ge 04 goud Geschiedenis van de immigratie in Nederland vanaf 1945. Het boek geeft niet enkel de geschiedenis weer, maar ook de achtergronden van een aantal actuele politieke vraagstukken : gespreide huisvesting, onderwijs aan allochtone kinderen, criminaliteit...

In Brussel : een reis door de wereld / Vandecandelaere, Hans. Berchem: EPO, 2012. - 515 p. - ISBN: 978-94-91297-35-9: 29,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 inbr Brussel telt momenteel ongeveer 170 nationaliteiten. In dit boek wordt de migratie sinds WO II in kaart gebracht: van onder meer Zuid-Europeanen, Maghrebijnen, Sub-Saharaanse Afrikanen tot migranten uit de Balkan, hooggeschoolde Europeanen en NoordAmerikanen, Zuid-Amerikanen. Historicus Hans Vandecandelaere tracht in dit boek de essentie uit zo veel mogelijk wetenschappelijk en journalistiek onderzoek toegankelijk te maken in ĂŠĂŠn boek.

Tegelijk laat hij ook de stadsbewoner zelf aan het woord.

Landverhuizers : Antwerpen als kruispunt van komen en gaan / Vanden Brande, Elizabeth. - [S.l.]: Pandora, 2002. - 103 p. - ISBN: 90-5325-192-8: 20,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 land Het boek bevat een reeks artikels rond de emigratie en immigratie via Antwerpen, van de negentiende eeuw tot vandaag.

Winnaars en verliezers : een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie / Lucassen, Leo; Lucassen, Jan. - Amsterdam: Bert Bakker, 2011. - 302 p., [16] p. pl. - ISBN: 978-90-351-3643-4: 19,95 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 winn Met 'Winnaars en verliezers' willen Leo en Jan Lucassen een beter inzicht geven in de betekenis van immigratie voor verleden, heden en toekomst in Nederland. In hun overzicht van de Nederlandse migratiegeschiedenis van de afgelopen vijf eeuwen gaan zij systematisch na hoe de immigratie in verschillende periodes moet worden verklaard en wat de effecten ervan zijn op de korte en de lange termijn. Zij doen dit aan de hand van de begrippen winst en verlies, zowel berekend voor de migranten zelf als voor de ontvangende samenleving. Op die manier 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

16 ontstaat een evenwichtiger oordeel over de betekenis van immigratie voor de Nederlandse samenleving in heden en verleden.

Zwart van 't volk : de gekleurde geschiedenis van 't stad : twee wandelingen langs de migrantengemeenschappen van Antwerpen / Mampaey, Sam; Van Orshoven, Ive. - Antwerpen: De Acht, 2009. - veelv. gepag.

URL: http://www.zwartvantvolk.be Vindplaats Antwerpen: ge 04 zwar "Zwart van 't volk" is een ontdekkingsreis door de gekleurde geschiedenis van 't Stad.

Het project werkte twee wandelingen uit langs de Antwerpse migrantengemeenschappen.

Wie is wanneer gekomen? En waarom? Hoe staan die migranten vandaag in de samenleving? En hoe bekijkt de oude Antwerpenaar deze nieuwe Antwerpenaars? Eén wandeling gaat over de 'oude' migratie van Italiaanse, Marokkaanse en Turkse gastarbeiders in de jaren zestig, over de joodse oorlogsmigratie en de diamanthandel. Ze toont ook een tweede en derde generatie, geboren en getogen in de Koekenstad. De tweede wandeling gaat over de 'nieuwe migranten' en zet je op het pad van de Chinese migratie, van Poolse gelukszoekers en Afrikaanse vluchtelingen. Ze vertelt van Tsjetsjenen over Roma tot de Seefhoek, van achterstelling en de allochtone middenstand. Deze bundel is een uitprint van de achtergrondinformatie bij de thema's van de wandelingen, zoals die te vinden is op de website www.zwartvantvolk.be.

Islamitische ruimtes in de stad : de ontwikkeling van gebedsruimtes, moskeeën en islamitische centra in Gent / Kanmaz, Meryem. - Gent: Academia Press, 2009. - 234 p. ISBN: 978-90-382-1481-8: 32,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 08.2 isla Dit boek van Meryem Kanmaz schetst de totstandkoming van de Gentse moskeeën en gebedsruimtes van de jaren 1960 tot vandaag. Het is meteen ook het eerste boek dat een overzicht geeft van de religieuze, ideologische en etno-nationale verschillen van moskeeën en islamitische gebedsruimtes in België. Ook de moskeebezoekers en de imams komen uitgebreid aan bod. Het boek is gebaseerd op jarenlang onderzoek binnen de Gentse en Vlaamse moslimgemeenschappen en werd gedistilleerd uit gesprekken met oprichters van de eerste moskeeën, jonge en oude bezoekers, imams en islamleerkrachten. De jonge Gentse fotograaf Abdul-Vahit Duman zorgde voor originele foto's van het interieur en de bezoekers van de moskeeën".

Mijn vader had een afro : hoe Marokkaanse migranten in Nederland zich kleden sinds de jaren zestig / Smit, Aniek X. Amsterdam: Aksant, 2011. - 215 p. - ISBN: 978-90-5260-391-9: 22.50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.2 mijn Aan de hand van foto's en interviews met leden van de verschillende generaties schetst Smit een beeld van de ontwikkeling van het kleedgedrag van Marokkaanse migranten in Nederland in de periode 1965-2010. Een direct verband leggen tussen kleedgedrag en integratie blijkt onmogelijk. Factoren als gender, leeftijd, 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

17 herkomstgebied en het modeaanbod spelen daarbij een bepalende rol. De keuze voor een hoofddoek blijkt niet altijd een religieus statement te zijn.

Mohamed El Baroudi : un "Fil Rouge" de 40 ansd'immigrationmarocaine à Bruxelles / [s.n.]. - Brussel: CFS, 2007. - 89 p., dvd (30 min.). - (Les cahiers du fil rouge; 78): 3,00 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 02.2 moha Themanummer van het tijdschrift Les Cahiers du Fil Rouge over Mohamed El Baroudi, die als politiek vluchteling uit Marokko in 1966 in België aankwam en er in 2007 overleed. El Baroudi was een pionier op verscheidene gebieden zoals de alfabetisering van allochtonen en de interculturalisering van het onderwijs. Hij was een gedreven voorstander van een liberale in plaats van een fundamentalistische islam en hij was overtuigd socialist en internationalist. Bevat de dvd "Mohamed El Baroudi, parole de militant", waarop El Baroudi zelf aan het woord komt in fragmenten van RTBF-interviews.

Demografische studie over de populatie van Turkse herkomst in België / Schoonvaere, Quentin. - Brussel: Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor racismebestrijding, 2013. 77 p.

URL: http://goo.gl/avwCC0 Vindplaats Antwerpen: ge 16 demo 50 jaar geleden kwamen de eerste werknemers met de Turkse nationaliteit aan in België. Vandaag wonen meer dan 150.000 mensen geboren met de Turkse nationaliteit in België, en blijft de migratie vanuit Turkije zich voortzetten. In deze studie wordt een demografische balans opgemaakt van 50 jaar Turkse migratie in België.

Een Turkse droom die geschiedenis werd : de historische ervaring van Turkse arbeidsmigranten in Antwerpen / Goossens, Ann. - [S.l.]: [s.n.], 2004., met: literatuurlijst URL: http://www.ethesis.net/turkse_migratie/turkse_migratie_inhoud.htm Dit historisch onderzoek spitst zich toe op de migratie van de eerste generatie Turkse arbeidsmigranten naar Antwerpen in de periode van 1964 tot 1974, de eerste fase van de Turkse immigratie in Antwerpen. De onderzoeksvragen kunnen opgedeeld worden in drie categorieën. Een eerste cluster van vragen heeft te maken met het migratieparcours. Welke zijn de belangrijkste herkomstgebieden van de Turkse arbeidsmigranten in Antwerpen? Hebben ze parallelle migratieverhalen? Was Antwerpen de eerste vestigingsplaats? Waar in de stad vestigden ze zich en van welke factoren is hun vestiging afhankelijk? Hadden de arbeidsmigranten reeds banden met Turken in België, in Antwerpen? Kunnen we het fenomeen van de kettingmigratie onderkennen in Antwerpen? Wat waren de motieven en de verwachtingen van hun migratie? Een tweede categorie is de economische positie van deze eerste Turkse migranten in Antwerpen. In welke sectoren, en meer specifiek in welke bedrijven waren ze tewerkgesteld? Hoe 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

18 gingen de bedrijven om met hun buitenlandse werknemers? Welk migrantenbeleid voerde de Stad Antwerpen? Enkele laatste onderzoeksvragen kunnen samengebundeld worden in een cluster over sociale netwerken. Wat zijn de kenmerken van de Turkse gemeenschapsvorming in Antwerpen? Hoe organiseerden de groepen zich? Hoe veruitwendigt zich de band met Turkije?

Vivre et travailler en Belgique/ Ministre de l'Emploi et du Travail. - Bruxelles: InstitutBelged'Information et de Documentation, 1964. - 40 p.

Vindplaats Antwerpen: magazijn Onthaalbrochure van het ministerie van arbeid en tewerkstelling (uit de jaren zestig) om gastarbeiders naar BelgiĂŤ te lokken.

Geschiedenis van het opbouwwerk De kracht van onderuit : een geschiedenis van het buurtopbouwwerk in de mijnstreek/Lingier, Jef. - ISBN13 978-90-9025956-7 - Genk : Stebo, 2011. - 366 p.

Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 krac 'De kracht van onderuit' is een verzameling getuigenissen die als een puzzel de geschiedenis van een bijzondere periode en van een specifiek werksegment uittekent: de jaren zeventig van het Vlaamse en Limburgse buurt- en opbouwwerk. Elk stukje is een persoonlijk verhaal van betrokken buurtwerkers, gemeentemandatarissen, ambtenaren en beleidsmensen van de huisvestingsmaatschappij Nieuw Dak.

Nieuwe gasten : het prille begin van de samenlevingsopbouw tussen Vlaamse vrijwilligers en Marokkaanse migranten in Borgerhout in de jaren zeventig / Van Cauwenberghe, Marieke. - Leuven: Katholieke Universiteit Leuven, 2007. - 114 p.

Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 nieu Borgerhout kent een hoge concentratie van burgers van Marokkaanse origine. In deze scriptie gaat de auteur na in welke omstandigheden zij hier leefden en in het bijzonder hoe zij werden opgevangen. Zij wil nagaan hoe de samenwerking door Marokkanen en Belgen beleefd werd in de jaren zeventig.

CBW 20 : een verslag van 20 jaar migrantenwerk, aangevuld met enkele impressies / Janssen, Piet; Rutten, Karl. - Borgerhout: CBW, 1992. - 41 p.: 0,00 euro Vindplaats Antwerpen: ge 17 cbw Deze bundel schetst de markantste aspecten van de twintigjarige geschiedenis van het Centrum voor Buitenlandse Werknemers, het huidige integratiecentrum voor de stad Antwerpen De8.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

19 Bareel : tijdschrift over de migrantenproblematiek / Vcim. - Brussel: VCIM, Vindplaats Antwerpen: ts bare Tijdschrift van het VCIM over de migrantenproblematiek in Vlaanderen. Artikels over de situatie van migranten en het migrantenwerk op diverse gebieden zoals onderwijs, huisvesting, gezondheid, tewerkstelling,... Dit tijdschrift verscheen tussen 1978 en 1996.

Bewegen als een zijderups : methodische lessen van pioniers uit het migrantenwerk / van Baardewijk, Cees; et al. - Utrecht: Forum, 2000. - 319 p. - ISBN: 90-5714-056-X: 698 frank Vindplaats Antwerpen: ge 06.1 bewe In de tweede helft van de jaren zestig ontstond in Nederland het specifieke welzijnswerk voor migranten. 'Bewegen als een zijderups' brengt de ervaringen en inzichten van de pioniers uit de beginfase bij elkaar en analyseert die ervaringen. Het boek bevat 31 interviews die ingedeeld zijn op basis van de werkvormen: individueel welzijnswerk, groepswerk en opbouwwerk. Na elk blok interviews volgt een hoofdstuk dat de uitgangspunten voor een methodische aanpak bespreekt. Het gaat daarbij niet om zware theorieĂŤn, maar om informatie die professionals aanzet tot reflectie over de praktijk.

Onderzoek en methodologie bij migratiegeschiedenis Werken, werken, werken! Migratie en lokale geschiedenis / Strouken, Ineke. Utrecht: Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 2006. - 80 p. - ISBN: 90-71840-66-2: 27,20 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 werk Dit boek wil een praktische handreiking geven voor onderzoek naar geschiedenis van de migratie op lokaal niveau. Het accent ligt op de periode na de tweede wereldoorlog. Over de migratie in deze tijd is nog maar weinig materiaal verzameld. Hoe kunnen erfgoedinstellingen in deze lacune voorzien en in samenwerking met migrantenorganisaties een verzameling opbouwen? Na enkele inleidende algemene hoofdstukken volgen praktijkvoorbeelden, waar aanpak en ontmoette problemen aan de orde komen.

Wat is mondelinge geschiedenis? / Bleyen, Jan; Van Molle, Leen. Leuven: Acco, 2012. - 172 p. - ISBN: 978-90-334-8554-1: 22,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 01 wati In allerlei situaties kan het voorkomen dat je mensen moet ondervragen over hun verleden: voor je studie, als journalist, therapeut of theatermaker. Hoe pak je zo'n gesprek aan? Hoe verwerk je het relaas voor je eigen doeleinden? En welke overwegingen moet je daarbij in gedachten houden?

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

20

What is migration history? / Harzig, Christiane; Hoerder, Dirk; Gabaccia, Donna. - Malden: Polity, 2009. - 181 p. - ISBN: 978-07456-4336-6: 16,50 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 04 what Dit is een inleiding op het onderzoeksdomein migratiegeschiedenis.

Het boek geeft een overzicht van de grote migratiestromen in de wereld van het ontstaan van de mens tot nu. Daarnaast geeft het ook een uitgebreide bespreking van de vroegere en huidige wetenschappelijke benaderingen van migratiegeschiedenis.

Werken met levensverhalen / Sociumi. - Gent: Sociumi, [s.a.]. - 33 p.

Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 werk Dit werkdocument over reminiscentie bundelt praktijkvoorbeelden, geeft een algemeen methodologisch overzicht en een uitgebreide literatuurlijst.

Een buurt vol verhalen : integratie van generaties en culturen door buurtreminiscentie / Mercken, Christina. - Utrecht: NIZW, 2002. - boek (120 p.), videocassette (25 min.). - ISBN: 90-5050-972-X: 16,32 EUR (boek), 28,93 EUR (video) Vindplaats Antwerpen: ge 02.4 buur Jongeren en ouderen, allochtonen en autochtonen leven en wonen naast elkaar, maar hebben weinig contact met elkaar. Het gevolg is onbekendheid, vooroordelen en incidenten. Het inspireren van deze groepen tot betrokkenheid bij elkaar en bij hun omgeving vormt dan ook één van de uitdagingen van lokaal sociaal beleid. In de Utrechtse wijk Lombok doorbrak het project Buurtreminiscentie de onbekendheid met elkaar. Oudere Nederlandse, Marokkaanse en Turkse wijkbewoners vertelden aan elkaar en andere inwoners van de wijk over vroeger. Deze herinneringen worden gebruikt om contact en communicatie tussen generaties en culturen te stimuleren, de kwaliteit van sociale relaties in buurten te verbeteren en sociale cohesie te versterken. In deze publicatie wordt buurtreminiscentie als nieuwe methodiek voor sociale buurtontwikkeling geïntroduceerd en wordt praktische informatie bij de opzet en uitvoering van een project geboden. De videofilm toont de ervaringen met buurtreminiscentie in de Utrechtse wijk Lombok. Oudere Nederlanders en eerste generatie Marokkanen en Turken die al decennia in deze buurt wonen, halen herinneringen op aan vroeger.

Het geheugen van een stadswijk / De Nil, Bart ; De Wilde, Bart. - ISBN 978-907-4907 - Masereelfonds vzw, 2008. - 79p.

Vindplaats Antwerpen:ge 02.4 gehe Op vrijdag 30 maart 2007 organiseerde het Masereelfonds in de Gentse Rabotwijk een studienamiddag waarbij dieper werd ingegaan op het belang van stadswijkgeschiedenis.

Erfgoed is immers een actueel concept dat kan worden ingezet bij het samenleven in stadswijken. Vragen hierbij kunnen zijn: Hoe kunnen nieuwe bewoners met een nieuwe cultuur zich ankeren in de oude 'hardware' van de bebouwde omgeving? Is het 50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

21 noodzakelijk dat nieuwe bewoners zich bewust zijn van het verleden om zich te kunnen identificeren met hun leefomgeving? Met de hulp van historici, wijkbewoners, verantwoordelijken van sociaal-artistieke projecten en beleidsverantwoordelijken werd tijdens deze studiedag gezocht naar antwoorden op deze en andere vragen. Dit boek bundelt de referaten van de sprekers op de studiedag.

Ouderen met een migratieachtergrond Allochtone ouderen, senioren van bij ons : lessen uit de praktijk / Talloen, David; Verstraete, Jan; Chech, Jean. - Brussel: Koning Boudewijnstichting, 2012. - 65 p.

URL: http://tinyurl.com/7ono7fe Vindplaats Antwerpen: ge 06.1 allo Met steun van de Koning Boudewijnstichting werden de afgelopen jaren 22 projecten opgestart die een brug slaan tussen ouderen met een migratieachtergrond en de bestaande dienstverlening. Om lessen te trekken uit de projectervaringen werd een uitwisseling gestimuleerd tussen de projectverantwoordelijken. Hun bevindingen werden gebundeld in dit verslag.

Oud worden... waar dan ook / Interprovinciale Werkgroep Interculturalisering van de Ouderenzorg. - [S.l.]: Interprovinciale Werkgroep Interculturalisering van de Ouderenzorg, 2007. - dvd (15 min.), begeleidende tekst (4p.)

Vindplaats Antwerpen: pa 8.8 oudw Deze documentaire laat Turkse, Marokkaanse, Griekse en Congolese ouderen en hun kinderen aan het woord. Hun getuigenis geeft ons een unieke inkijk in hoe zij hun oude dag of het oud worden hier ervaren. Een aantal belangrijke thema's waar allochtone ouderen in Vlaanderen en Brussel mee worstelen, komen hierbij aan bod: de drempels, zowel financieel als emotioneel, die ouderen ervaren in de toegang tot het zorgaanbod; de onuitgesproken verwachtingen naar de eigen kinderen en de moeilijkheid voor de kinderen om hierop in te gaan; de wederzijdse onbekendheid tussen zorgaanbieder en allochtone oudere. De begeleidende tekst geeft een korte voorstelling van de documentaire, gevolgd door een aantal vragen die gebruikt kunnen worden om een discussie op gang te brengen met professionelen en met de ouderen zelf.

Zorg voor allochtone ouderen / Talloen, David. - Mechelen: Wolters Kluwer, 2007. - 144 p., met: literatuurlijst. - ISBN: 978-90465-1279-1 Vindplaats Antwerpen: ge 06.1 zorg 'Zorg voor allochtone ouderen' is een weerslag van de opgedane ervaringen in het werken met allochtone ouderen in Vlaanderen en Brussel. Het boek schetst de maatschappelijke positie van allochtone ouderen en wil aantonen waarom ze een risicogroep dreigen te worden. Maar het wil vooral mogelijke oplossingen aanreiken en dit zowel op het niveau van het individu en de organisatie als van het beleid. Deze publicatie wil bruggen bouwen en is bedoeld voor wie wil werken aan de interculturalisering van onze dienst- en zorgverlening voor ouderen.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

22

Migranten in tijd en ruimte : culturen van ouder worden / Gailly, Antoine; Ben Driss, Redouane; Plysier, Stefaan; Valcke, Lili. Antwerpen: Garant, 2011. - 121 p., met dvd. - ISBN: 978-90-4412830-7: 18,10 EUR Vindplaats Antwerpen: ge 06.1 migr ; Wat betekent het om ouder te worden in een samenleving waar je niet geboren bent? Kijken migranten op dezelfde manier naar hun laatste levensfase als Belgen? En bestaat er voor autochtone ouderen ook niet zoiets als een migratie doorheen de tijd? Het Steunpunt Cultuursensitieve Zorg van het CGG Brussel heeft een bevraging gedaan bij een 60-tal ouderen met een verschillende etnisch culturele achtergrond. Via hun levensverhalen krijgt de lezer een genuanceerd beeld over de verschillende manieren waarop ouder worden beleefd wordt. De verzamelde verhalen en visies van oudere allochtonen helpen hulpverleners meer oog te hebben voor cultuurgevoeligheden in de hulpverlening zonder in stereotypen te vervallen. De bijbehorende DVD bevat de documentaire 'Migranten in Tijd en Ruimte' waarin acht ouderen zelf aan het woord komen.

Kleurrijke vergrijzing: portretten en levensverhalen van ouderen in Nederland / Çelik, Ayçýð; Fernández, Fernando Miguel. - Utrecht: Forum, 2010. - 48 p. - ISBN: 978-90-5714155-3 Vindplaats Antwerpen: ge 01 kleu Deze publicatie geeft in 20 portretten een kijkje in de leefwereld van ouderen. In hun levensgeschiedenis, hun kijk op Nederland, hun gevoelens en dromen. Het is een rijkgeschakeerd, kleurrijk palet geworden. We maken kennis met hoogopgeleide, voorbeeldig geïntegreerde migranten. Maar ook met ongeschoolden die afhankelijk zijn van een uitkering. De ene keer overheersen gevoelens van miskenning en discriminatie, de andere keer van succes, van onrecht, dat overwonnen is.

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014

23 Websites

Canon Migratie & Sociaal Werk : http://www.canonsociaalwerk.eu/be_mig/ Zwart van ’t Volk : ontdek de kleur in’t stad : http://www.zwartvantvolk.be/ Vijf eeuwen migratie (Nederland) : http://www.vijfeeuwenmigratie.nl/

Momenteel te zien op Youtube: Triq Salama http://youtu.be/T71KXhcsOQ4 We dachten dat wij altijd jong zouden blijven (De eerste Marokkanen van Antwerpen) http://youtu.be/lmIrx2gN4-I Mémoires d'immigrés: l'héritage maghrébin 1 - 2 – 3 http://youtu.be/mXbmjmO5rX8

50 jaar migratie Provinciaal Documentatiecentrum Atlas | www.docatlas.be maart 2014