གཞི་རིམ་གོང་མའི་ཚན་རིག
༄༅།།རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་ འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།།
ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་དཔར་འགྲེམས་བྱས།
སྤྱི་ཁྱབ་འགན་འཛིན།
རྩོམ་སྒྲིག་འགན་འཁུར་བ། རྩོམ་སྒྲིག་པ།
བསྟན་འཛིན་པདྨ། (ཤེས་ལྷན་འགན་འཛིན།) དགེ་འདུན་དོན་ཡོད།
དགེ་བཤེས་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས། (དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭའི་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན།)
དེབ་གཟུགས་དང་རྒྱབ་ཤ་ཇུས་འགོད་པ། བསྟན་འཛིན་སྐལ་བཟང་། ཞུ་དག་པ། ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན།
དཔར་ཐེངས་དང་པོ། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༢༢ ། དེབ་གྲངས། ༥༠༠
གཏན་འབེབས་ཚོགས་ཆུང་གི་ཚོགས་མི། དགེ་བཤེས་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས།
དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭའི་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན།
ཉི་མ་ཚེ་རིང་།
སུ་ཇཱ་བོད་ཁྱིམ་སློབ་གྲྭའི་ཚན་རིག་དགེ་རྒན།
དགེ་བཤེས་ཨ་བརྟན།
དྷ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་གྱི་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན།
བསྟན་འཛིན་ཆོས་སྒྲོན།
སཾབྷོ་ཊ་བོད་སློབ་ཚོགས་པའི་ཨིན་ཇིའི་རྒྱུས་སྟོན་པ།
ལྷུན་གྲུབ་རྣམ་རྒྱལ།
དྷ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་གྱི་ཚན་རིག་དགེ་རྒན།
བསྟན་འཛིན་དངོས་གྲུབ།
སློབ་དེབ་ཚན་པའི་འགན་འཛིན།
དགེ་འདུན་དོན་ཡོད།
བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚན་རིག་སྡེ་ཚན་གྱི་ལས་བྱེད།
ཚེ་དབང་རིག་འཛིན། བསྟན་འཛིན་དཔལ།
དྷ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་གྱི་ཚན་རིག་དགེ་རྒན།
བསྟན་འཛིན་སྐལ་བཟང་།
བོད་ཡིག་སློབ་དེབ་རྩོམ་སྒྲིག་པ། ཤེས་རིག་དྲྭ་རྒྱ་རྩོམ་སྒྲིག་པ།
ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་བསྐྱར་ཞིབ་དང་གཏན་འབེབས་བྱས།
Special Acknowledgement funded by DANIDA
DEPARTMENT OF EDUCATION CENTRAL TIBETAN ADIMINISTRATION
Cable: sherig Phone: +91-1892-222572, 222721 E-mail: education@tibet.net Website: www.sherig.org www.bodyiglobjong.com Gangchen Kyishong, Dharamsala-176215 Distt Kangra, H.P. India
ཆེད་བརྗོད། ༄༅། །སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་སྔ་ཕྱི་བར་གསུམ་དུ་དེང་རབས་ཚན་
རིག་སོགས་སློབ་ཚན་རྣམས་ཀྱི་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་སྟངས་དེ་རིགས་ལམ་གྱི་ཐོག་ནས་སྤྲོད་ཐུབ་ན་དཔྱད་
པ་བྱ་རྒྱུར་རྣམ་དཔྱོད་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་པ་དང་། ལྷག་པར་དུ་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་ཐབས་ཀྱི་
རིག་པ་དང་ལམ་སྟོན་གསར་པ་ཞིག་ང་ཚོས་སྟོན་ཐུབ་པའི་ཐུགས་རེ་གནང་། ལྷག་པར་དུ་རིགས་ལམ་
ནི་རང་རེ་བོད་ཀྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་སློབ་གསོའི་ཐབས་ལམ་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་དང་། རང་སྟོབས་
ཀྱིས་བརྟག་དཔྱད་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པའི་ནུས་པ་རིགས་ལམ་ལས་བྱུང་ཞིང་། ལེགས་ཉེས་རྣམ་
དཔྱོད་ཀྱི་བློ་སྒོ་འབྱེད་ཐུབ་པའི་ཐབས་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། སློབ་གྲྭ་ཁག་ནང་རིགས་ལམ་ལ་བྱང་ བའི་སློབ་མའི་དྲན་པ་སྐྱེན་ཞིང་། དྲི་བ་འདོན་པ། དོགས་སློང་བྱེད་པ་སོགས་སློབ་མ་གཞན་ལས་ལྷག་
པ་མངོན་གསལ་ལགས་ན། ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་སློབ་གྲྭ་ཁག་གི་རིགས་ལམ་སློབ་ཁྲིད་ཚགས་
ཚུད་གཏོང་བ་དང་འབྲེལ་རིགས་ལམ་འདུ་འཛོམས་གོ་སྒྲིག་དང་། འཛིན་རིམ་དྲུག་པ་ནས་བཅུ་གཉིས་ བར་གྱི་རིགས་ལམ་སློབ་དེབ་སོགས་བསྐྱར་ཞིབ་དང་རྩོམ་སྒྲིག་གནང་།
ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༩ ལོར་ཤེས་རིག་ཚོགས་ཆེན་ཐེངས་ལྔ་པའི་སྟེང་། སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་ མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས། སྤྱིར་བཏང་རིགས་པའི་འགྲོ་སྟངས་རྐྱང་པ་དེ་ཡིན་གཅིག་མིན་
གཅིག་ང་ཚོའི་ནང་པའི་དཔེ་ཆའི་ནང་ལ་ཡོད་པ་དེ་མིན་པར། དེ་རིང་ཁ་སང་གི་ཤེས་ཡོན་གྱི་
སྡེ་ཚན་གཅིག སྡེ་ཚན་གང་དང་གང་ཡིན་ཡང་རིགས་པའི་འགྲོ་སྟངས་ཤིག་བསླབ་རྒྱུའི་སློབ་
དེབ་ཅིག་བཟོས་ན་ཡག་པོ་རེད། ཅེས་དང་། དེ་ཚོའི་གྲས་དེ་རིམ་པས་ང་ཚོས་ཐབས་ཤེས་ ཡག་པོ་ཞིག་བྱེད་ཐུབ་ན། འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་སྟངས་ཀྱི་རིག་པ་གསར་པ་ཞིག་དང་
ལམ་སྟོན་གསར་པ་ཞིག་ང་ཚོས་སྤྲོད་ཐུབ་རྒྱུར་རེ་བ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་མཐོང་གི་འདུག ཅེས་ གསུངས་པ་ལྟར། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༣ ལོར་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན་རྣམས་ལ་གཞི་རིམ་འོག་མའི་ཚན་རིག་
གི་རྨང་གཞིའི་འགྲོ་སྟངས་ངོ་སྤྲོད་ཟབ་སྦྱོང་གོ་སྒྲིག་གིས་རིགས་ལམ་འཁྲིད་སྐབས་རྩོད་གཞི་ དང་། དཔེ་མཚོན་སོགས་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ནང་ཡོད་བརྗོད་གཞི་ཁག་གི་ཐོག་ནས་འཁྲིད་
ཐབས་འབད་བརྩོན་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༦ ལོར་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་གཞི་རིམ་བར་མའི་ ཚན་རིག་དགེ་རྒན་ཉི་ཤུ་ཙམ་ལ་ལྷོ་ཕྱོགས་སེར་བྱེས་གྲྭ་ཚང་དུ་ཉིན་བཅོ་ལྔ་ཙམ་གྱི་རིང་ཟབ་
སྦྱོང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༢༠ སོ་སོར་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ་ལགས་
ཀྱིས་གཞི་རིམ་བར་མའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལ་གཞི་བཞག་སྟེ་རྩོམ་སྒྲིག་མཛད་པའི་<<རིགས་ ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ་>>དང་། གཞི་རིམ་འོག་མ་དང་བར་མའི་
ཨང་རྩིས་སློབ་དེབ་ལ་གཞི་བཞག་ནས་རྩོམ་སྒྲིག་ཞུས་པའི་ <<རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཨང་ རྩིས་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ་>> པར་སྐྲུན་ཞུས་ཏེ། གཞི་རིམ་སློབ་གྲྭ་ཁག་ལ་རིན་མེད་
འགྲེམས་སྤེལ་ཞུས་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ཟླ་ ༣ དྷ་ས་ནས་དབུས་དང་བྱང་ཤར་ཁུལ་གྱི་སློབ་ གྲྭ་ཁག་དང་། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༩ ཟླ་ ༡༡ པར་སེར་བྱེས་ཡིད་དགའ་ཆོས་གླིང་དུ་ལྷོ་ཕྱོགས་སློབ་གྲྭ་
ཁག་གི་ལྟ་གྲུབ་དང་། ཚན་རིག་དགེ་རྒན་རྣམས་ལ་ཟབ་སྦྱོང་ཕུལ།
ད་ལན་དཔེ་སྟོན་སློབ་གྲྭའི་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན་དགེ་བཤེས་ངག་དབང་བརྩོན་འགྲུས་ལགས་ལ་འདི་ག་
ལས་ཁུངས་ནས་སྐུལ་མ་ཞུས་པ་ལྟར། གཞི་རིམ་གོང་མའི་འཛིན་རིམ་དགུ་པ་དང་། བཅུ་པའི་ཚན་
རིག་སློབ་དེབ་ལ་གཞི་བཞག་ནས་རྩོམ་སྒྲིག་ཞུས་པའི་<<རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་
ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ་>>རྩོམ་སྒྲིག་གནང་བའི་རགས་ཟིན་ལ་ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་བསྐོ་འཛུགས་ ཞུས་པའི་གཏན་འབེབས་ཚོགས་ཆུང་གིས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༢༡ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༢༧ ནས་ ༣༠ བར་ཉིན་
གྲངས་བཞི་རིང་ལྷན་འཛོམས་ཀྱིས་གོ་བསྡུར་སྦྱངས་བཤད་ཞུས་ཏེ་གཏན་འབེབས་ཞུས་པ་ཞིག་ཡིན། ལག་དེབ་འདི་ཚན་རིག་དང་ལྟ་གྲུབ་དགེ་རྒན་རྣམས་ཀྱིས་ཚུལ་བཞིན་བེད་སྤྱོད་ཞུས་ཏེ། སློབ་ཕྲུག་ལ་
ཚན་རིག་གི་ནང་དོན་ཞིབ་རྟོགས་དང་། རིགས་པའི་དཔྱད་པ་བྱེད་རྒྱུའི་གོམས་འདྲིས་མཐོར་འདེགས་
གཏོང་ཐུབ་པར་འབད་བརྩོན་དང་། རྗེས་སུ་གཏན་འབེབས་བྱུང་བའི་ཐ་སྙད་རྣམས་ཚིག་གནད་ཤན་
སྦྱར་དུ་གུག་རྟགས་ནང་བཞག་ཡོད་པས། ལེགས་སྤེལ་ཉེས་འགོག་གི་དགོངས་འཆར་རྒྱུན་མར་གནང་ སྐྱོང་ཡོང་བའི་འབོད་སྐུལ་ཞུ་རྒྱུ་བཅས། ཤེས་རིག་ལས་ཁུངས་ནས་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༢༢ ཟླ་ ༡ ཚེས་ ༡༥ ལ།
སྔོན་གླེང་། བྱམས་བརྩེའི་བདག་ཉིད་ངུར་སྨྲིག་རྣམ་རོལ་བ། ། གསུམ་ལྡན་རྡོ་རྗེ་འཛིན་པར་གུས་བཏུད་ནས། །
དེང་རབས་ཚན་རིག་དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་གྱིས། ། བློ་དམན་རྣམ་དཔྱོད་རྒྱས་ཕྱིར་བཤད་པར་བྱ། །
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ་འདི་འཛིན་རིམ་དགུ་
པ་དང་བཅུ་པའི་སློབ་ཕྲུག་གི་གནས་ཚད་ལ་གཞིར་བྱས་ཏེ་བྲིས་པ་ཡིན། རིགས་ལམ་
གྱི་སློབ་དེབ་ཟུར་དུ་ཡོད་པ་དང་། འཛིན་རིམ་བརྒྱད་པ་མན་ཆད་དུ་རིགས་ལམ་བརྒྱུད་
ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ་ཀྱི་ནང་དུ་མུ་སྒྲིག་སྟངས་དང་མཚན་མཚོན་གྱི་
འབྲེལ་བ་སོགས་བཀོད་འདུག་ན་འདིར་བསྐྱར་ཟློས་བྱས་མེད།
དེབ་འདིར་སྔོན་གྱི་བསྡུས་གྲྭའི་གཞུང་དང་མཐུན་པར་སློབ་ཚན་རེ་རེ་བཞིན་དགག་
གཞག་སྤོང་གསུམ་གྱི་སྒོ་ནས་ནང་དོན་གསལ་བར་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན། གཞན་ལུགས་
དགག་པ་ནི་མཁས་པ་སོགས་གཞན་གྱི་འདོད་པ་བཀོད་ནས་དེ་མི་འཐད་པའི་ལུང་དང་
རིགས་པས་དགག་པ་བྱེད་པ་ཡིན། རང་ལུགས་གཞག་པ་ནི། ཚན་རིག་པ་ཚད་ལྡན་དག་
གིས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་གོ་དོན་དང་། དབྱེ་བ། མཚན་གཞི་རྣམས་གསལ་བར་བཤད་ པ་ཡིན། རྩོད་པ་སྤོང་བ་ནི། རང་ལུགས་ཀྱིས་བཤད་པ་དེ་ལ་མཁས་པ་གཞན་གྱིས་ལུང་
དང་རིགས་པས་སྐྱོན་བཏང་ནས་རྩོད་པ་བྱེད་ཚུལ་དང་། དེ་ལ་རང་ལུགས་ཀྱིས་ལུང་དང་ རིགས་པ་ཡང་དག་གིས་སྐྱོན་མེད་ཀྱི་ལན་བཏབ་པ་དེ་ཡིན། འདིའི་ནང་གི་རང་ལུགས་
ཀྱི་མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བློར་བཟུང་བ་ལས་གཞན་རྣམས་བློ་འཛིན་བྱེད་མི་དགོས།
དཀར་ཆག ཆེད་བརྗོད། ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������III
སྔོན་གླེང་། ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ V
རྫས་སྦྱོར་རིག་པ།
སློབ་ཚན་དང་པོ། རྫས་འགྱུར་དང་དེའི་མཉམ་བྱ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། �������������������������������������������������������������������������������1 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ����������������������������������������������������������������������������� 6
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������� 12
སློབ་ཚན་གཉིས་པ། སྐྱུར་དང་། བུལ། ཚྭ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ���������������������������������������������������������������������������� 16
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ��������������������������������������������������������������������������� 19 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ��������������������������������������������������������������������������������������22
སློབ་ཚན་གསུམ་པ། རྒྱུ་རྫས་དང་། གྲུབ་རྫས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ������������������������������������������������������������������������������26
གཉིས་པ། རང་ལུགས་བཤད་པ། ����������������������������������������������������������������������������29
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������ 35
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཞི་པ། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས། འདྲེས་རྫས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ������������������������������������������������������������������������������40 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������43 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ��������������������������������������������������������������������������������������46
སློབ་ཚན་ལྔ་པ། མ་རྡུལ་དང་། ཆ་རྡུལ། གྱེས་རྡུལ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ������������������������������������������������������������������������������49
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ��������������������������������������������������������������������������54 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������58
སློབ་ཚན་དྲུག་པ། ༖ཀར་བོན་དང་། དེའི་འདུས་རྫས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������60
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ��������������������������������������������������������������������������64 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������67
སློབ་ཚན་བདུན་པ། མ་རྡུལ་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་དང་། ལྕགས་རིགས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������70
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������74
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ���������������������������������������������������������������������������������������77
སྐྱེ་དངོས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་བརྒྱད་པ། འཚོ་བའི་བརྒྱུད་རིམ།
VIII
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ������������������������������������������������������������������������������83 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �����������������������������������������������������������������������������87
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������90
སློབ་ཚན་དགུ་པ། སྟངས་འཛིན་དང་། འབྲེལ་མཐུད།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������94 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������96 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������98
སློབ་ཚན་བཅུ་པ། ཕུང་གྲུབ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������101
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������104 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������108
སློབ་ཚན་བཅུ་གཅིག་པ། སྐྱེ་འཕེལ་དང་། འཚར་ལོངས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ���������������������������������������������������������������������������� 111
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ������������������������������������������������������������������������� 114
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������ 118
སློབ་ཚན་བཅུ་གཉིས་པ། སྣ་མང་སྐྱེ་དངོས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ���������������������������������������������������������������������������� 121
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������123
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ����������������������������������������������������������������������������������127 IX
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་གསུམ་པ། དངོས་ཉིང་ཅན་དང་གདོད་ཉིང་ཅན།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������130 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������133 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������136
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་བཅུ་བཞི་པ། འགུལ་སྐྱོད་དང་། མྱུར་ཚད།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������139 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������144
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������148
སློབ་ཚན་བཅོ་ལྔ་པ། ཤུགས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། �������������������������������������������������������������������������� 153
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ��������������������������������������������������������������������������� 155
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������158
སློབ་ཚན་བཅུ་དྲུག་པ། འཐེན་ཤུགས་དང་། གནོན་ཤུགས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། �������������������������������������������������������������������������� 161 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������163
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������166
སློབ་ཚན་བཅུ་བདུན་པ། རྩོལ་བ་དང་ནུས་པ།
X
༖
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ��������������������������������������������������������������������������168
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������170
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������174
སློབ་ཚན་བཅོ་བརྒྱད་པ། སྒྲ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������176 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������178
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������� 181
སློབ་ཚན་བཅུ་དགུ་པ། འོད།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ����������������������������������������������������������������������������183 གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། ���������������������������������������������������������������������������187
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ����������������������������������������������������������������������������������190
སློབ་ཚན་ཉི་ཤུ་པ། མིག་དང་། ཚོན་མདོག ���������������������������������������������������������� 194 དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ��������������������������������������������������������������������������194
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������195
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། ������������������������������������������������������������������������������������197
སློབ་ཚན་ཉེར་གཅིག་པ། གློག
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ��������������������������������������������������������������������������� 200
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ། �������������������������������������������������������������������������� 202 གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ། �������������������������������������������������������������������������������������205 XI
རྫས་སྦྱོར་རིག
རྫས་སྦྱོར་རིག་པ།
༓ སློབ་ཚན་དང་པོ། རྫས་འགྱུར་དང་དེའི་མཉམ་བྱ། ༓ སློབ་ཚན་གཉིས་པ། སྐྱུར་དང་། བུལ། ཚྭ།
༓ སློབ་ཚན་གསུམ་པ། རྒྱུ་རྫས་དང་། གྲུབ་རྫས།
༓ སློབ་ཚན་བཞི་པ། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས། འདྲེས་རྫས། ༓ སློབ་ཚན་ལྔ་པ། མ་རྡུལ་དང་། ཆ་རྡུལ། གྱེས་རྡུལ། ༓ སློབ་ཚན་དྲུག་པ། ཀར་བོན་དང་། དེའི་འདུས་རྫས།
༓ སློབ་ཚན་བདུན་པ། མ་རྡུལ་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་དང་། ལྕགས་རིགས། 1
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་དང་པོ། རྫས་འགྱུར་དང་དེའི་མཉམ་བྱ།
རྫས་འགྱུར་དང་དེའི་མཉམ་བྱ་བཤད་པ་ལ་གསུམ་སྟེ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། རང་ ལུགས་གཞག་པ། དེ་ལ་རྩོད་པ་སྤོང་བ།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྱེད་སྙོམས་པའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་ན། རྫས་འགྱུར་
གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ( Fe + H O → Fe O 2
3
4
+ H2 )
ལྕགས་དང་ཆུ་གཉིས་
རྫས་འགྱུར་སོང་སྟེ་ཡང་རླུང་དོར་ནས་འཚོ་རླུང་ལྡན་པའི་ལྕགས་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་
མཉམ་བྱ་ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྱེད་སྙོམས་པའི་རྫས་འགྱུར་
གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དོ་མཉམ་པའི་རྫས་
འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དོ་མཉམ་པའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མདའ་
རྟགས་གཡས་གཡོན་གྱི་མ་རྡུལ་གྲངས་མི་མཉམ་པའི་ཕྱིར་དང་། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་ཚན་
རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༤ པ་ལས། མཉམ་བྱ་དེའི་རིགས་ནི་དོ་མཉམ་མཉམ་བྱ་ཞིག་ མིན། འདི་ལྟའི་མཉམ་བྱ་ལ་རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱའི་སྒྲོམ་ཟེར་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ (2FeSO (s) 4
→ Fe2O3(s) + SO2(g) + SO3(g) )
1
ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་ལ་དྲོད་སྤྲོད་སྐབས་
རྫས་སྦྱོར་རིག
ལྕགས་འཚོ་ལྡན་དང་། མུ་ཟི་འཚོ་ཟུང་ཅན་དང་། མུ་ཟི་འཚོ་གསུམ་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་ རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྦྱོར་རྫས་དུ་མ་འདུས་ནས་གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་
གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པར་ཐལ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
འདོད་ན། ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དེ་མུ་ཟི་འཚོ་ཟུང་ཅན་དང་། མུ་ཟི་འཚོ་གསུམ་ཅན། ལྕགས་ འཚོ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་དུ་
མ་འདུས་ནས་གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན།
དེར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་གཅིག་ཉིད་གྲུབ་རྫས་དུ་མར་གྱེས་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དེ་མུ་ཟི་འཚོ་ཟུང་ཅན་ དང་། མུ་ཟི་འཚོ་གསུམ་ཅན། ལྕགས་འཚོ་ལྡན་དུ་གྱུར་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ན༑ (
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(aq)
) ཡང་རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་པའི་
འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་
འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ།
སྦྱོར་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་ཏེ་གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་བྱུང་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚོ་རླུང་དང་ཡང་རླུང་གཉིས་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་
ཆོས་ཅན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་དུ་མ་འདུས་ནས་གྲུབ་རྫས་
གཅིག་ཉིད་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྦྱོར་ རྫས་ཡང་རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་གྲུབ་རྫས་ཆུ་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན་ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་ 2
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། { Fe(s) + CuSO (aq) → FeSO (aq) + Cu(s) } ཟངས་མུ་འཚི་ 4
4
ཅན་དང་། ལྕགས་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དང་། ཟངས་གྲུབ་པའི་ འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་བརྗེའི་
རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཟངས་དང་ ལྕགས་གཉིས་གནས་ས་བརྗེ་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཟངས་མུ་
འཚི་ཅན་དང་། ལྕགས་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དང་། ཟངས་གྲུབ་
པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཟངས་ དང་ལྕགས་གཉིས་གཅིག་པུའི་གནས་ས་བརྗེ་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གནས་བརྗེའི་རྫས་
འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། { Na SO (aq) + BaCI (aq) 2
4
2
→ BaSO4(aq) +
2NaCI(aq)
}
བེ་རིམ་ཚྭ་ལྡན་དང་བུལ་རྫས་མུ་འཚི་ཅན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། བེ་རིམ་མུ་འཚི་ཅན་དང་
བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བའི་རྫས་འགྱུར་དེ་ཆོས་ཅན། གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ པར་ཐལ། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་ཕན་ཚུན་དབར་ལ་གྱེས་རྡུལ་བརྗེ་ལེན་བྱེད་པའི་རྫས་ འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། བེ་
རིམ་ཚྭ་ལྡན་དང་བུལ་རྫས་མུ་འཚི་ཅན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། བེ་རིམ་མུ་འཚི་ཅན་དང་བུལ་ རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་
ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་གཉིས་གཞི་ མཐུན་མེད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
( 2Na + Cl2 → 2NaCl ) བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་འདུས་ནས་བུལ་རྫས་ཚྭ་
3
རྫས་སྦྱོར་རིག
ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་བརྗེའི་རྫས་ འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་འདུས་ནས་བུལ་
རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་ འདུས་ནས་བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གྲུབ་རྫས་གཉིས་ཡོད་པ་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་གཅིག་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། བུལ་རྫས་
དང་ཚྭ་རླུང་འདུས་ནས་བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ ཡིན་པར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་གཉིས་འདུས་ནས་གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་ཚྭ་རླུང་དང་བུལ་རྫས་
གཉིས་འདུས་ནས་བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་གྱུར་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། {
2Cu(s) + O2(g) → 2CuO(s)
} ཟངས་ཕྱེ་མེ་རུ་བསྲོས་ཏེ་ཚ་པོ་བཟོ་
སྐབས་རླུང་ཁམས་ནང་གི་འཚོ་རླུང་དང་ཟངས་ཕྱེ་རྫས་འགྱུར་བྱུང་སྟེ་ཟངས་འཚོ་ལྡན་དུ་ འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རླུང་ཁམས་ནང་གི་འཚོ་རླུང་ བླངས་ནས་ཟངས་ཕྱེ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཟངས་ཕྱེ་
མེ་རུ་བསྲོས་ཏེ་ཚ་པོ་བཟོ་སྐབས་རླུང་ཁམས་ནང་གི་འཚོ་རླུང་དང་ཟངས་ཕྱེ་རྫས་འགྱུར་ བྱུང་སྟེ་ཟངས་འཚོ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། བསྐྱར་ལྡོག་ཐུབ་པའི་འགྱུར་བ་མ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
( H2 + I 2
2HI )
ཡང་རླུང་དང་ཝ་ཚྭ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་ཡང་རླུང་ 4
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ལྡན་པའི་ཝ་ཚྭར་གྱུར་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། བསྐྱར་ལྡོག་ཐུབ་པའི་འགྱུར་བ་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་དང་ཝ་ཚྭ་རྫས་ འགྱུར་བྱས་ནས་ཡང་རླུང་ལྡན་པའི་ཝ་ཚྭར་གྱུར་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་
ཡིན་པར་ཐལ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མཉམ་ སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་ཏེ་གྲུབ་རྫས་གཅིག་
ཉིད་བྱུང་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཝ་ཚྭ་ལྡན་པའི་
ཡང་རླུང་ནང་གི་ཝ་ཚྭ་དང་ཡང་རླུང་གཉིས་ཁ་འགྱེ་རྒྱུ་མེད་པར་ཐལ་ལོ། །
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན།
(N2 + O2 → 2NO)
ཟེ་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཟེ་རླུང་འཚོ་ལྡན་དུ་གྱུར་
པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཟེ་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཟེ་རླུང་འཚོ་
ལྡན་དུ་གྱུར་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། དྲོད་སྤྱད་དེ་
གྲུབ་རྫས་འགྲུབ་པར་བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྦྱོར་རྫས་གཅིག་ཉིད་གྲུབ་རྫས་དུ་མར་འགྱུར་བ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་མི་ནུས་ཏེ། སྦྱོར་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་ཏེ་གྲུབ་
རྫས་གཅིག་ཉིད་བྱུང་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ།
ཟེ་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཟེ་རླུང་འཚོ་ལྡན་དུ་གྱུར་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༡༠༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་ལེན་དང་འཚོ་དོར་གང་རུང་གི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན།
བྱིང་འདུས་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། { 2H (g) + O (g) → 2H O(lq) } འཚོ་རླུང་ 2
2
2
དང་ཡང་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། བྱིང་འདུས་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ པར་ཐལ། འཚོ་ལེན་དང་འཚོ་དོར་གང་རུང་གི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
འདོད་ན། འཚོ་རླུང་དང་ཡང་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། བྱིང་འདུས་ 5
རྫས་སྦྱོར་རིག
རྫས་འགྲུབ་པར་བྱེད་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པར་ཐལ། བྱིང་འདུས་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༡༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། དྲོད་སྐུལ་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། (CaO(s) + H O(1) → Ca(OH) (aq.) ) རྡོ་ཞོ་དང་ཆུའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ 2
2
ཅན། དྲོད་སྐུལ་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དྲོད་ཕྱིར་སྤྲོད་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་འདྲའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། དྲོད་སྐུལ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་
ཐལ། དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་
ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༠ པར།
གལ་ཏེ་དྲོད་ལ་བརྟེན་ནས་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཞིག་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ཚེ། རྫས་འགྱུར་
དེའི་རིགས་ལ་དྲོད་སྐུལ་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཟེར། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པའོ། །
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ་ལ།
རྫས་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་པའི་དངོས་
རྫས་གྱེས་པའམ་འདུས་ཏེ་དངོས་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པའི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ཚུལ་གསུམ་ཡོད་དེ། དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་དང་དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་
གཉིས་སུ་དབྱེ་བ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་དང་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ། 6
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་དང་འཚོ་དོར་རྫས་འགྱུར་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་བཅས་གསུམ་ཡོད་ པའི་ཕྱིར།
དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དྲོད་ཕྱིར་འབྱིན་ཏེ་གྲུབ་རྫས་འགྲུབ་པར་
བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ལ་དབྱེ་ན་ལྔ་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར།
དེར་གྱུར་པའི་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་པའི་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་
པའི་ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་པའི་འཚོ་ལེན་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་
བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ་དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དྲོད་འཕྲི་བར་བྱེད་པའི་རྫས་
འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་ལ་དབྱེ་ན་ལྔ་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར།
དེར་གྱུར་པའི་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་པའི་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་
པའི་ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར། དེར་གྱུར་པའི་འཚོ་ལེན་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་
བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྦྱོར་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་ཏེ་
གྲུབ་རྫས་གཅིག་ཉིད་བྱུང་བའི་རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཡང་རླུང་དང་ འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྦྱོར་རྫས་རྐྱང་པ་ཞིག་གྲུབ་རྫས་ཕྲ་མོ་
མང་པོ་གྱེས་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཞ་ཉེ་ཟེ་འཚུམ་ཅན་དེ་ཞ་
ཉེ་འཚོ་ལྡན་དང་། ཟེ་རླུང་འཚོ་ཟུང་ཅན། འཚོ་རླུང་དུ་འགྱུར་བའི་རྫས་འགྱུར་བཞིན་ནོ། ། 7
{ 2Pb(NO )
3 2
རྫས་སྦྱོར་རིག
(s) → 2PbO(s) + 4NO2(g) + O2(g)}
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འདུས་རྫས་ཤིག་གི་གྲུབ་ཆར་གྱུར་
པའི་རྩ་རྫས་ཤིག་གི་གནས་ས་རྩ་རྫས་གཞན་གྱིས་བརྗེ་ལེན་བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ་ དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། {CuSO (aq) + Fe(s) → FeSO (aq) + Cu} དཔེར་ན། ཟངས་མུ་འཚི་ 4
4
ཅན་དང་ལྕགས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དང་ཟངས་གྲུབ་པའི་འགྱུར་ བ་ལྟ་བུའོ།།
ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྦྱོར་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་མི་འདྲ་
བ་གཉིས་སམ་དུ་མ་ཕན་ཚུན་གནས་ས་བརྗེ་ལེན་བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། དཔེར་ན། བེ་རིམ་ཚྭ་ལྡན་དང་བུལ་རྫས་མུ་འཚི་ཅན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། བེ་རིམ་
མུ་འཚི་ཅན་གྱི་བྱིང་འདུས་རྫས་དཀར་པོ་དེ་གྲུབ་པ་དང་། བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་ ལྟ་བུའོ།། { BaCl (aq) + Na SO (g) 2
2
4
→ BaSO4(s) + 2Na2Cl(aq) }
འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་རྫས་ཤིག་དང་འཚོ་རླུང་སྡེབ་པའི་
རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་ འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
འཚོ་དོར་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་རྫས་ཤིག་དང་འཚོ་རླུང་གི་འདུས་
རྫས་གྱེས་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། {CuO(s) → Cu(s)
+ O2(g)
} དཔེར་ན།
ཟངས་འཚོ་ལྡན་ལས་འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གྱེས་ཏེ་ཟངས་ཀྱི་ངོ་བོ་སོར་ཆུད་པའི་འགྱུར་བ་
ལྟ་བུའོ།།
བྱིང་འདུས་རྫས་འགྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། བྱིང་འདུས་རྫས་འགྲུབ་པར་བྱེད་པའི་
རྫས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
8
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
དྲོད་སྐུལ་རྫས་འགྱུར་གྱི་ངོ་བོ་ཡོད་དེ། དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་རྫས་གསར་པ་
གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ་ལ།
རྫས་འགྱུར་དང་། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན།
རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་པས་ཁྱབ། རྫས་འགྱུར་ ལྕགས་དང་ཟངས་མུ་འཚི ་ ཅན་འདུས་ནས་ ཡི ན ་ན། ཉི ས ་ལྡབ་གནས་བརྗེ འི ་ རྫས་ ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དུ་འགྱུར་བ། འགྱུར་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བུལ་རྫས་མུ་འཚི་ཅན་དང་བེ་རིམ་ཚྭ་ལྡན་རྫས་ འགྱུར་བྱས་ཏེ་བེ་རིམ་མུ་འཚི་ཅན་དང་། བུལ་ རྫས་ཚྭ་ལྡན་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར། གཟུགས་འགྱུར་ལྟ་བུའོ།།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་དང་། གཤེར་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
མཉམ་སྦྱོ ར ་རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ། ཡང་རླུང་དང་ཀར་བོན་འདུས་ནས་ཡང་རླུང་བཞི་ལྡན་ གཤེར་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཤེར་འགྱུར་ཡིན་ལ། མཉམ་སྦྱོར་ རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གྱི་ཀར་བོན་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ། རླངས་པ་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ།
ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ།
ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་མི་ཆགས་པ་ལྟ་བུའོ།། 9
རྫས་སྦྱོར་རིག
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་དང་། དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ལ། དྲོད་ ཏི་ཚ་འཚོ་ལྡན་དང་ཀར་བོན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ཏི་ སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚ་དང་ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་རྐྱང་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ།
བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ་ཅན་འགྱུར་བ།
དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ལ། གནས་ རྡོ་ཞོ་དང་ཆུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་དཀར་ཤམ་ཡང་ གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྕགས་དང་ཟངས་མུ་འཚི་ཅན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ།
ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན་དང་ཟངས་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ། རི་བོང་གི་རྭ་ལྟ་བུའོ།།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་དང་། འཚོ་ལེན་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
མཉམ་སྦྱོ ར ་རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ། འཚོ ་ ལེ ན ་ བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་འདུས་ནས་ཚྭ་རུ་
འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ ་ ལེ ན ་འཚོ ་ དོ ར ་གྱི ་ རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འགྱུར་བ།
ཟངས་འཚོ་ལྡན་དང་ཡང་རླུང་གི ་ རྫས་
འགྱུར་བྱས་ནས་ཟངས་དང་ཆུ་གྲུབ་པའི ་ འགྱུར་བ།
འཚོ་རླུང་དང་ཡང་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
པའི་འགྱུར་བ།
ཞ་ཉེ ་ དང་ཟངས་ཚྭ་ལྡན་རྫས་འགྱུར་བྱས་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཏེ། ཟངས་དང་། ཞ་ཉེ་ཚྭ་ལྡན་དུ་གྲུབ་པའི་ འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།། 10
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་དང་། འཚོ་ལེན་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གྱེ ས ་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ། འཚོ ་ ལེ ན ་ དངུལ་ཚྭ་ལྡན་དེ་དངུལ་དང་ཚྭ་རླུང་གཉིས་
འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སུ་གྱེས་པའི་འགྱུར་བ།
གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
པའི་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤམ་འཚོ་ལྡན་དང་ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་ཟུང་
འཚོ ་ ལེ ན ་འཚོ ་ དོ ར ་གྱི ་ རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ། འཚོ ་ རླུང་དང་ཡང་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དཀར་ཤམ་ཀར་འཚུམ་ཅན་གྱེས ་ཏེ ་ དཀར་
ལྡན་དུ་འགྱུར་བའི་རྫས་འགྱུར།
བུལ་རྫས་མུ་འཚི ་ ཅན་དང་བེ ་ རི མ ་ཚྭ་ལྡན་
རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ ་ བེ ་ རི མ ་མུ་འཚི ་ ཅན་ དང་། བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་ ལྟ་བུའོ།།
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་དང་འཚོ་ལེན་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་ལ་མུ་བཞི།
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ལ། འཚོ་ལེན་ ཞ་ཉེ་དང་ཟངས་ཚྭ་ལྡན་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཞ་ཉེ་ཚྭ་ལྡན་དུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ།
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
པའི་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
བྱས་ཏེ ་ ཏི ་ ཚ་དང་ཀར་བོ ན ་འཚོ ་ རླུང་རྐྱང་
འཚོ ་ ལེ ན ་འཚོ ་ དོ ར ་གྱི ་ རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ལ། འཚོ ་ རླུང་དང་ཡང་རླུང་འདུས་ནས་ཆུ་གྲུབ་ ཏི ་ ཚ་འཚོ ་ ལྡན་དང་ཀར་བོ ན ་རྫས་འགྱུར་ ལྡན་དུ་འགྱུར་བ།
11
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་འདུས་ནས་ཚྭ་རུ་ འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་དང་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། གནས་བརྗེའི་
རྫས་འགྱུར་དང་གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་དང་འཚོ་ དོར་རྫས་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་དང་དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ གཉིས་འགལ་བ།
འཚོ་རླུང་སྦྱོར་འགྱུར་དང་འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་དོན་གཅིག འཚོ་དོར་རྫས་འགྱུར་
དང་། འཚོ་རླུང་འཕྲི་འགྱུར་གཉིས་དོན་གཅིག རྫས་འགྱུར་དང་། འགྱུར་བ་གང་ཞིག་
གི་ནང་དུ་རྫས་གསར་དུ་གྲུབ་པ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་ཆིངས་ཐོར་བའམ་ཆིངས་
གསར་དུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་གསུམ་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་དང་འཚོ་དོར་རྫས་འགྱུར་འགལ་བ་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་ཚུར་ལེན་པ་དང་། འཚོ་རླུང་ཕར་དོར་བ་གཉིས་འགལ་བ་མ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། ཟངས་འཚོ་ལྡན་དང་ཡང་རླུང་རྫས་འགྱུར་སོང་ནས་ཆུ་དང་ཟངས་གྲུབ་ པའི་འགྱུར་བ་དེ་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཟངས་འཚོ་ལྡན་དང་ཡང་རླུང་
རྫས་འགྱུར་སོང་ནས་ཆུ་དང་ཟངས་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། འཚོ་ལེན་དང་འཚོ་
དོར་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་ཐལ། ཟངས་ལ་ལྟོས་ཏེ་འཚོ་དོར་དང་། ཡང་རླུང་ལ་ལྟོས་ཏེ་འཚོ་ ལེན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ 12
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༥ ལས། རྫས་འགྱུར་གཅིག་གི་ནང་དུ་འཚོ་ལེན་དང་འཚོ་དོར་
གྱི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ཀ་བྱུང་ཡོད་ཅེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། འཚོ་ལེན་ དང་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ཀ་ཡོད་ན་འཚོ་ལེན་དང་འཚོ་དོར་གྱི་རྫས་འགྱུར་ གཉིས་ཀ་ཡིན་མི་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན་འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར་དང་འཚོ་དོར་རྫས་
འགྱུར་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་རྫས་འགྱུར་
མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན་མོ་རྡུལ་ཕར་དོར་བ་དང་མོ་རྡུལ་
ཚུར་ལེན་པ་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ་ན། ཁྱོད་རང་
ལ་ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། དེ་གཉིས་གང་རུང་
ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་
ཅན། དེ་གཉིས་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་ཚུར་ལེན་མི་བྱེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། མོ་རྡུལ་ཕར་ སྤྲོད་ཚུར་ལེན་མི་བྱེད་པར་ཐལ། མཉམ་སྤྱོད་ཀྱི་ཆིངས་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་
ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་ན། སྦྱོར་རྫས་ནང་གི་མ་རྡུལ་གྱི་
གྲངས་དང་གྲུབ་རྫས་ནང་གི་མ་རྡུལ་གྱི་གྲངས་མཉམ་པ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཀྱང་། གདོས་
ཚད་མཉམ་པ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་སྟེ། རྡུལ་གྱི་གྲངས་ཚད་དང་། གདོས་ཚད་མི་མཚུངས་
པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ་ཡིན་ན། སྦྱོར་རྫས་ནང་
གི་མ་རྡུལ་གྱི་གདོས་ཚད་དང་། གྲུབ་རྫས་ནང་གི་མ་རྡུལ་གྱི་གདོས་ཚད་གཉིས་མཉམ་པ་
ཡིན་དགོས་པ་གང་ཞིག སྦྱོར་རྫས་ནང་གི་མ་རྡུལ་གྱི་གྲངས་དང་། གྲུབ་རྫས་ནང་གི་མ་ 13
རྫས་སྦྱོར་རིག
རྡུལ་གྱི་གྲངས་མཉམ་པ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། རྟགས་གྲུབ་པར་ཐལ། རྟགས་
དང་པོ་གྲུབ་པ་གང་ཞིག རྟགས་གཉིས་པ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་གྲུབ་སྟེ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་
པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་༤ པའི་ནང་། རྫས་འགྱུར་ཞིག་གི་སྦྱོར་རྫས་ནང་གི་མ་རྡུལ་ གྱི་གྲངས་ཅི་ཙམ་ཡོད་པ་དེ་དག་གྲུབ་རྫས་ནང་དུ་རང་སོར་གནས་དགོས་ཞེས་གསུངས་
པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་གྲུབ་སྟེ། དེ་ཉིད་ལས། རྫས་འགྱུར་ཞིག་གི་གྲུབ་རྫས་ཀྱི་
གདོས་ཚད་ཆ་ཚང་དང་། སྦྱོར་རྫས་ཀྱི་གདོས་ཚད་ཆ་ཚང་ཕན་ཚུན་མཚུངས་དགོས།
ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གནས་བརྗེའི་
རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། བེ་རིམ་གྱེས་རྡུལ་དང་མུ་འཚི་ཅན་གྱི་གྱེས་
རྡུལ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། བེ་རིམ་མུ་འཚི་ཅན་གྱི་བྱིང་འདུས་རྫས་དཀར་པོ་དེ་གྲུབ་པ་
དང་། བུལ་རྫས་དང་ཚྭ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་འདུས་པའི་བུལ་རྫས་ཚྭ་ལྡན་དུ་འགྱུར་བ་དེ།
ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པ་གང་ཞིག གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཉིས་ལྡབ་གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ པར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་ཕན་ཚུན་དབར་ལ་གྱེས་རྡུལ་བརྗེ་ལེན་བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་
ཐལ། འདུས་རྫས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་རུ་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་ཤིག་གི་གནས་ས་རྩ་རྫས་གཞན་གྱིས་
བརྗེ་ལེན་བྱེད་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། གནས་བརྗེའི་ རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན་སྦྱོར་རྫས་ནང་གི་རྩ་རྫས་ཤིག་གི་གནས་ས་རྩ་རྫས་གཞན་གྱིས་བཟུང་ སྟེ་སྔར་གྱི་རྩ་རྫས་དེ་ཕྱིར་ཕུད་པ་ཙམ་གྱི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Chemical Equation
མཉམ་སྦྱོར་རྫས་འགྱུར།
Combination Reaction
མུ་ཟི་འཚོ་ཟུང་།
SO2
ལྕགས་འཚོ་ལྡན།
FeO
ཡང་རླུང་།
Hydrogen
དོ་མཉམ་པའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ།
Balance Chemical Equation
བེ་རིམ་ཚྭ་ལྡན།
BaO
བེ་རིམ་མུ་འཚི་ཅན།
BaSO4
བྱིང་འདུས་རྫས་འགྱུར།
Precipitation Reaction
དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར།
Exothermic Reaction
ལྕགས་མུ་འཚི་ཅན།
FeSO4
མུ་ཟི་འཚོ་གསུམ།
SO3
གྱེས་གྲུབ་རྫས་འགྱུར།
Decomposition Reaction
ཕྱེད་སྙོམས་པའི་རྫས་འགྱུར་གྱི་མཉམ་བྱ།
Unbalanced Chemical Equation
གནས་བརྗེའི་རྫས་འགྱུར།
Displacement Reaction
བུལ་རྫས་མུ་འཚི་ཅན།
NaSO4
འཚོ་ལེན་རྫས་འགྱུར།
Oxidation Reaction
དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར།
Endothermic Reaction
རྫས་སྦྱོར་རིག
སློབ་ཚན་གཉིས་པ། སྐྱུར་དང་། བུལ། ཚྭ། སྐྱུར་དང་། བུལ། ཚྭ་བཅས་ཀྱི་སྐོར་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྲུབ་རྫས་ཆུ་དང་ཚྭ་བྱུང་བའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། སྦྱོར་རྫས་
སྐྱུར་ཞིག་དང་བུལ་ཞིག་རྫས་འགྱུར་བྱས་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། བེ་རི་ལིམ་འཚོ་ལྡན་དང་
སྐྱུར་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་ཚྭ་དང་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། སྦྱོར་རྫས་སྐྱུར་
དང་བུལ་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་ཡིན་པར་ཐལ། གྲུབ་རྫས་ཆུ་དང་ཚྭ་བྱུང་བ་གང་ཞིག་ རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། བེ་རི་ལིམ་འཚོ་ལྡན་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་བུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་དང་སྐྱུར་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་དེ་སྐྱུར་དང་བུལ་རྫས་ འགྱུར་བྱས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྦྱོར་རྫས་སྐྱུར་ཞིག་དང་ལྕགས་རིགས་ཤིག་རྫས་འགྱུར་ཡིན་
ན༑ དེའི་གྲུབ་རྫས་ཆུ་དང་ཚྭ་འབྱུང་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཏི་ཚ་དང་མུ་འཚིའི་སྐྱུར་གཉིས་ཀྱི་
རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་ཚྭ་དང་ཆུ་གཉིས་བྱུང་བར་ཐལ། སྦྱོར་རྫས་
སྐྱུར་དང་ལྕགས་རིགས་ཤིག་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཏི་ཚ་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མ་གྲུབ་པ་དེའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། 16
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཏི་ཚ་དང་མུ་འཚིའི་སྐྱུར་གཉིས་ཀྱི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་ཚྭ་དང་ཆུ་ གཉིས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ཚྭ་དང་། ཡང་རླུང་གཉིས་ཁོ་ན་བྱུང་ བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཏི་ཚ་དང་མུ་འཚིའི་སྐྱུར་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་གྲུབ་
རྫས་ཚྭ་དང་ཡང་རླུང་གཉིས་ཁོ་ན་བྱུང་སྟེ། སྐྱུར་དང་ལྕགས་རིགས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཚེ།
ལྕགས་རིགས་དེས་ཡང་རླུང་ཕྱིར་ཕུད་རྗེས་ཡང་རླུང་གི་གནས་ས་བཟུང་བ་ཡིན་རྐྱེན། སྐྱུར་གྱི་གྲུབ་ཆ་གཞན་དང་ལྕགས་རིགས་འདུས་ནས་ཚྭ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་ཡིན་ན། བར་སྙོམས་
རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྐྱུར་ཤུགས་དྲག་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་པའི་རྫས་
འགྱུར་དེ་ཆོས་ཅན། བར་སྙོམས་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་རྫས་ འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྐྱུར་ཤུགས་
དྲག་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྐྱུར་
ཤུགས་དྲག་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་པའི་རྫས་འགྱུར་དེ། བར་སྙོམས་རྫས་འགྱུར་ཡིན་ པར་ཐལ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ཚྭ་དང་ཆུ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་དང་སྦྱོར་རྫས་ཤིག་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་ན།
དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུའི་ནང་དུ་སྐྱུར་བསྲེས་པའི་རྫས་འགྱུར་ ཆོས་ཅན། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་ཞིག་དང་སྦྱོར་རྫས་ཤིག་འདུས་
པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཆུ་དང་ སྐྱུར་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་འདྲའི་ རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། དྲོད་གཟན་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་
གྲངས་ ༢༡ ལས། ཆུ་དང་སྐྱུར་བསྲེས་པའི་རྫས་འགྱུར་ནི་དྲོད་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཕྱིར་སྤྲོད་
པའི་དྲོད་སྐྱེད་རྫས་འགྱུར་ཞིག་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། 17
རྫས་སྦྱོར་རིག
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་བར་སྙོམས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་ཡིན་ན།
གྲུབ་རྫས་སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་འབྱུང་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་དང་སྐྱུར་ཤུགས་
ཞན་པའི་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་གྲུབ་རྫས་དེ་ཆོས་ཅན། སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་ཡིན་པར་ཐལ།
སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་བར་སྙོམས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་
གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེ་ཡིན་པར་ཐལ། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་དང་སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་
འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་དང་སྐྱུར་
ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་དེ་ལ་བུལ་ལྡན་
གྱི་ཚྭ་འབྱུང་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་བྱུང་བའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་བུལ་ལྡན་གྱི་ཚྭ་འབྱུང་བར་ཡིན་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་
བདུན་པའི་སློབ་དེབ་ལས་དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ནང་འཚོ་རླུང་ཡོད་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། ཡང་ཚྭའི་སྐྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ལ་འཚོ་རླུང་ཡོད་པར་ཐལ། སྐྱུར་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཡང་གསུམ་འཚོ་རླུང་
གི་པཱི་ཨེཆི་(pH)བདུན་ལས་མང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཡང་ཚྭའི་སྐྱུར་ཆོས་ ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ཡིན་ན། ཡང་རླུང་དང་། ཚྭ་རླུང་གང་རུང་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་
ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ལ་འཚོ་རླུང་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། ཡང་ཚྭའི་
སྐྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ཡིན་ན། ཡང་རླུང་དང་། ཚྭ་རླུང་གང་རུང་ཡིན་པས་ ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཆོ་ག་
(HCl)
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཡང་ཚྭའི་སྐྱུར་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཆོ་ག་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཆོ་ག་ (HCl) དེ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག དེ་ལས་
གཞན་པའི་ཁྱོད་ཀྱི་ཆོ་ག་འཇོག་རྒྱུ་མེད་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་ཡིན་ན། པཱི་ཨེཆི་ (pH) ཀླད་ཀོར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
མུ་འཚིའི་སྐྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་པཱི་ཨེཆི་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 18
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། མུ་འཚིའི་སྐྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་པཱི་ཨེཆི་བཅུ་བཞི་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་པཱི་ཨེཆི་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་
ཡོད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་ཡིན་ཁྱབ་མཉམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ནང་དུ་ཡང་འཚོའི་གྱེས་རྡུལ་མེད་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། པཱི་ཨེཆི་དྲུག་ཡིན་པའི་སྐྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཡང་འཚོའི་གྱེས་རྡུལ་མེད་
པར་ཐལ། ཁྱོད་སྐྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྐྱུར་
ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་པཱི་ཨེཆི་བདུན་ལས་ཉུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། པཱི་
ཨེཆི་དྲུག་ཡིན་པ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་པཱི་ཨེཆི་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་ཡང་
འཚོའི་གྱེས་རྡུལ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ་གསུམ་ལས།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
སྐྱུར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཆུའི་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཚེ་ཡང་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་
ཕྱིར་སྤྲོད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། ཆུའི་ནང་དུ་རྡོ་དྲེག་ཚོད་ཤོག་སྔོན་པོ་དེ་དམར་
པོར་འགྱུར་བའི་འདུས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཡང་ཚྭའི་སྐྱུར་དང་། མུ་ འཚིའི་སྐྱུར་ལྟ་བུའོ།།
བུལ་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཆུའི་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཚེ་ཡང་འཚོའི་གྱེས་རྡུལ་ཕྱིར་
ཐོན་པའི་འདུས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། རྡོ་དྲེག་ཚོད་ཤོག་དམར་པོ་དེ་སྔོན་པོ་ 19
རྫས་སྦྱོར་རིག
ལ་འགྱུར་བ། དཔེར་ན། དཀར་ཤམ་ཡང་འཚོ་གཉིས་ལྡན་ལྟ་བུའོ །།
བུལ་ལ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། ཆུའི་ནང་དུ་བཞུ་མི་ཐུབ་པའི་བུལ་དང་། ཆུའི་ནང་
དུ་བཞུ་ཐུབ་པའི་བུལ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི། ཟངས་ཡང་འཚོ་གཉིས་ལྡན།
ཧ་ཡང་ཡང་འཚོ་གསུམ་ལྡན་ལྟ་བུའོ།། གཉིས་པ་ནི། དཔེར་ན། བུལ་རྫས་ཡང་འཚོ་ ཅན་ལྟ་བུའོ།།
ཚྭ་ཡི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐྱུར་ཞིག་དང་བུལ་ཞིག་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་གྲུབ་པའི་འདུས་
རྫས་གང་ཞིག ཆུ་མ་ཡིན་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། སྐྱུར་གྱི་མོའི་གྱེས་རྡུལ་དང་ བུལ་གྱི་ཕོའི་གྱེས་རྡུལ་འདུས་ནས་གྲུབ་པའི་རྫས།
ཚྭ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ། བུལ་ལྡན་གྱི་ཚྭ། བར་གནས་ཀྱི་ཚྭ་
དང་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ་ལ། སྐྱུར་དང་ཚྭའི་སྦྱོར་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྐྱུར་ཡིན་ལ་ཚྭ་ཡི་སྦྱོར་རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭ་དང་དུས་མཉམ་དུ་གྲུབ་པའི་སྐྱུར།
སྐྱུར་དང་ཚྭའི་སྦྱོར་རྫས་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭའི་སྦྱོར་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་སྐྱུར།
ཚྭ་ཡི་སྦྱོར་རྫས་ཡིན་ལ། སྐྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
20
བུལ།
གསེར་ལྟ་བུའོ།།
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
བུལ་དང་ཚྭ་ཡི་རྒྱུ་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
བུལ་ཡིན་ལ་ཚྭ་ཡི་རྒྱུ་རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭ་ཡི་ཕྱི་ལོགས་སུ་བྱུང་བའི་བུལ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭའི་སྦྱོར་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་བུལ།
ཚྭ་ཡི་རྒྱུ་རྫས་ཡིན་ལ་བུལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭའི་སྦྱོར་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་སྐྱུར།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭ་ལྟ་བུའོ།།
སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་འདུས་པའི་གྲུབ་རྫས་དང་། ཆུ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྐྱུར་དང་བུལ་འདུས་པའི་གྲུབ་རྫས་ཡིན་ལ། ཆུ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་ཡིན་ལ། སྐྱུར་དང་བུལ་འདུས་པའི་གྲུབ་ རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭ།
གངས་ཆུ།
སྐྱུར་དང་བུལ་འདུས་ནས་བྱུང་བའི་ཆུ། སྐྱུར་ལྟ་བུའོ།།
སྐྱུར་དང་ཐ་དད་དང་། སྐྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྐྱུར་དང་ཐ་དད་ཡིན་ལ་སྐྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རླུང་།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐྱུར།
སྐྱུར་ཡིན་ལ་སྐྱུར་དང་ཐ་དད་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྐྱུར།
ལྕགས་དང་གསེ ར ་རྫས་འགྱུར་བྱས་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ། 21
ནས་ཆུ་གྲུབ་པ་ལྟ་བུའོ།།
རྫས་སྦྱོར་རིག
སྐྱུར་དང་འགལ་བ་དང་། བུལ་དང་འགལ་བ་གཉིས་མུ་བཞི།
སྐྱུར་དང་འགལ་བ་ཡིན་ལ། བུལ་དང་འགལ་བ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བུལ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚྭ།
བུལ་དང་འགལ་བ་ཡིན་ལ། སྐྱུར་དང་འགལ་བ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ་ལ།
སྐྱུར།
དངོས་པོ་ལྟ་བུའོ།།
ཚྭ་དང་སྐྱུར་གཉིས་འགལ་བ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་འགལ་བ། ཆུ་དང་སྐྱུར་གཉིས་
འགལ་བ། བུལ་དང་ཚྭ་གཉིས་འགལ་བ།
བུལ་མ་ཡིན་པ་ལས་ལོག་པ་དང་བུལ་གཉིས་དོན་གཅིག སྐྱུར་ཡིན་པ་ལས་ལོག་
པ་དང་སྐྱུར་མ་ཡིན་པ་གཉིས་དོན་གཅིག བུལ་དང་ཆུ་ནང་དུ་རྡོ་དྲེག་ཚོད་ཤོག་སྔོན་པོར་ འགྱུར་བའི་འདུས་རྫས་གཉིས་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་དང་བུལ་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ན། གྲུབ་རྫས་ལ་ཚྭ་ཡོད་
པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་འདུས་པའི་ རྫས་འགྱུར་དེའི་གྲུབ་རྫས་སུ་ཚྭ་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་བུལ་
ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་ཚྭ་མེད་པར་
ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་རྒྱུན་ཚྭ་མེད་པ་གང་ཞིག སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་དང་། བུལ་ལྡན་གྱི་
ཚྭ་གང་རུང་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ 22
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ལ་ཚྭ་མེད་པར་ཐལ། སྐྱུར་ཤུགས་དྲག་པ་དང་། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་གཉིས་འདུས་པའི་ རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་བུལ་
ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་ཀྱི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་མེད་
པར་ཐལ། སྐྱུར་ཤུགས་དྲག་པ་དང་། བུལ་ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་ མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གསུམ་པ་མ་གྲུབ་ན། སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་
པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་ལ་བུལ་ལྡན་གྱི་ཚྭ་མེད་ པར་ཐལ། ཁྱོད་སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་
འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གསུམ་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། སྐྱུར་ཤུགས་དྲག་ པ་དང་། བུལ་ཤུགས་དྲག་པ་གཉིས་འདུས་པའི་རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་གྲུབ་རྫས་
ལ་ཚྭ་མེད་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཏེ། སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ་དང་བུལ་ཤུགས་ཞན་པ་གཉིས་ རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། ཚྭ་གྲུབ་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཚྭ་དང་སྐྱུར་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་ལྡན་
གྱི་ཚྭ་དེ་ཚྭ་ཡིན་པ་གང་ཞིག སྐྱུར་ཡང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། སྐྱུར་
ལྡན་གྱི་ཚྭ་ཆོས་ཅན། ཚྭ་ཡིན་པར་ཐལ། ཚྭའི་དབྱེ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་
མ་གྲུབ་ན། སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་ཆོས་ཅན། རྡོ་དྲེག་ཚོད་ཤོག་སྔོན་པོའི་ཁ་དོག་དམར་པོར་
སྒྱུར་མི་ཐུབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་སྐྱུར་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཟེར་ན། འདིར་མ་
ཁྱབ་བོ། །འོ་ན། ཁོ་རང་ལ་སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་ཆོས་ཅན། ཆུའི་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཚེ་
ཡང་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཕྱིར་སྤྲོད་པར་ཐལ། སྐྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན།
བུལ་ལྡན་གྱི་ཚྭ་ཆོས་ཅན། བུལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ་དེ་སྐྱུར་ཡིན་པ་གང་ ཞིག་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། གློག་བརྒྱུད་ཁྲིད་མི་བྱེད་པས་ཁྱབ་
པར་ཐལ། ཁྱོད་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་དངོས་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། པཱི་ཨེཆི་ ༥.༦ 23
རྫས་སྦྱོར་རིག
ལས་ཉུང་བའི་སྐབས་ཀྱི་ཆར་པའི་ཆུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་བརྒྱུད་ཁྲིད་མི་བྱེད་པར་
ཐལ། ཆུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། པཱི་ཨེཆི་ ༥.༦ ལས་ཉུང་བའི་སྐབས་
ཀྱི་ཆར་པའི་ཆུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྐྱུར་ཆར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་བརྒྱུད་ཁྲིད་ མི་བྱེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་མི་ནུས་ཏེ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ ཤོག་གྲངས་ ༣༣ ལས། དུས་རྒྱུན་ཆར་ཆུའི་པཱི་ཨེཆི་ ༥.༦ ལས་ཉུང་བ་བྱུང་ཚེ་ཆར་ཆུ་
དེ་ལ་སྐྱུར་ཆར་ཟེར་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་དང་བུལ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་བྱུང་བའི་ཆུ་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་མེད་པ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཞི་མ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ལ་སྐྱུར་དང་། བུལ་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ཡིན་ན། ཡང་རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་
ཡིན་ན། ཡང་རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཆུ་ཡིན་ན། ཡང་
རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་གྲུབ་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུའི་ཆོ་
ག་མེད་པར་ཐལ་ལོ། །ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། སྐྱུར་དང་བུལ་གྱི་
ཆིངས་ཐོར་ནས་ཡང་འཚོ་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
24
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
ཏི་ཚ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Zinc
རྡོ་དྲེག་ཚོད་ཤོག་སྔོན་པོ།
Blue Litmus Paper
སྐྱུར།
Acid
བ་ཚྭ།
Alkali
ཡང་ཚྭའི་སྐྱུར།
Hydrochloric Acid
བུལ་ལྡན་གྱི་ཚྭ།
Basic Salt
མུ་འཚིའི་སྐྱུར།
Sulphuric Acid
སྐྱུར་ཤུགས་དྲག་པ།
Strong Acid
བུལ་ཤུགས་ཞན་པ།
Weak Base
ལྕགས་རིགས།
Metal
ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས།
Metalloid (Semi-metals)
ཆིངས།
Chemical Bond
བུལ།
Base
བར་སྙོམས་རྫས་འགྱུར།
Neutralization Reaction
སྐྱུར་ལྡན་གྱི་ཚྭ།
Acidic Salt
བར་གནས་ཀྱི་ཚྭ།
Neutral Salt
སྐྱུར་ཤུགས་ཞན་པ།
Weak Acid
བུལ་ཤུགས་དྲག་པ།
Strong Base
དཀར་ཤམ་ཡང་འཚོ་གཉིས་ལྡན།
Calcium Hydroxide
ལྕགས་རིགས་མིན་པ།
Non-metals
རྫས་སྦྱོར་རིག
སློབ་ཚན་གསུམ་པ། རྒྱུ་རྫས་དང་། གྲུབ་རྫས། རྒྱུ་རྫས་དང་། གྲུབ་རྫས་ཀྱི་སྐོར་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་རྫས་ཡིན་ན། རྡུལ་གྱིས་གྲུབ་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྡུལ་
ཆུང་ཤོས་དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རྡུལ་གྱིས་གྲུབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་དངོས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ཁྱོད་ལས་ཆུང་བའི་རྡུལ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་རྒྱུ་རྫས་ཡོད་
པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རྡུལ་ཆུང་ཤོས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལས་ཆུང་ བའི་རྡུལ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། རྡུལ་ཆུང་ཤོས་མཐའ་མེད་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཡིན་
ན༑ ཁྱོད་རྩོམ་བྱེད་ཀྱི་རྡུལ་ཞིག་ཡོད་དགོས་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། རྡུལ་ཕྲན་གཅིག་གི་ནང་
དུ་རྡུལ་གྱི་གྲངས་ཚད་མེད་ཡིན་པར་ཐལ། འདོད་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། རྡུལ་ཕྲན་གཅིག་
ནང་གི་རྡུལ་དང་འཛམ་གླིང་ནང་གི་རྡུལ་གཉིས་ལ་མང་ཉུང་མེད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་ཀའི་
རྡུལ་གྱི་གྲངས་ཚད་མེད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་། རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རྡུལ་གྱིས་
གྲུབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
རྡུལ་གྱིས་མ་གྲུབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་རྡུལ་དང་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྡུལ་ཡིན་ན་མིག་དབང་གིས་མཐོང་མི་ཐུབ་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། 26
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས་རྡུལ་ནི་ཆེས་ཆུང་བས་ངེད་ཚོས་མིག་དབང་གིས་ཟིན་མི་ཐུབ་
ཅེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། མིག་དབང་གིས་མཐོང་ཐུབ་པའི་རྡུལ་ཡོད་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཐལ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མིག་དབང་གིས་མཐོང་མི་ཐུབ་པར་ཐལ། རྡུལ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ཐལ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མིག་དབང་གིས་མཐོང་ཐུབ་ པར་ཐལ། མིག་དབང་ལ་སྣང་བའི་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གསེར་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གསེར་
གྱི་ཞུ་ཁུ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། གསེར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གསེར་ཡིན་པར་ཐལ། གསེར་གྱི་མ་རྡུལ་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་ དངོས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གསེར་གྱི་མ་རྡུལ་རྐྱང་པས་གྲུབ་
པའི་དངོས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། གསེར་གྱི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་
ཅན། གསེར་གྱི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། གསེར་ཡིན་པ་གང་ཞིག རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་ཡིན་ན། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་གཙང་
མའི་འཁྱགས་པ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་གཙང་མའི་འཁྱགས་པ་ཆོས་ཅན། ཆུ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་
རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་གཙང་མའི་འཁྱགས་པ་ ཆོས་ཅན། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུའི་འདུས་རྫས་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་གཙང་མའི་འཁྱགས་པ་ཆོས་ཅན། ཆུའི་འདུས་རྫས་ཡིན་
པར་ཐལ། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་གྱིས་གྲུབ་པ་གང་ཞིག འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་ གཙང་མའི་འཁྱགས་པ་འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ་ལོ། །རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་གཙང་
མའི་འཁྱགས་པ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
27
རྫས་སྦྱོར་རིག
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུའི་རླངས་པའི་དྲོད་ཚད་ཡིན་ན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་
ཚ་དྲོད་ཆེ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་དྲོད་འཇམ་གྱི་རླངས་པའི་ཚ་དྲོད་ཆོས་ཅན། ཆུ་
ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་ཚ་དྲོད་ཆེ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུའི་རླངས་པའི་དྲོད་ཚད་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཆུའི་རླངས་པའི་དྲོད་ཚད་ཡིན་པར་ཐལ། རླངས་འགྱུར་
གབ་སྐུལ་དྲོད་ནུས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་དྲོད་འཇམ་གྱི་རླངས་པའི་དྲོད་
ཆོས་ཅན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་ཚ་དྲོད་ཆེ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆོས་ཅན་དེ་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུའི་རླངས་པའི་དྲོད་ཚད་ཡིན་ན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་ཚ་
དྲོད་ཆུང་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་རླངས་པའི་དྲོད་ཆོས་ཅན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་
ཚད་ལས་ཚ་དྲོད་ཆུང་བ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུ་ཁོལ་གྱི་རླངས་པའི་ཚ་དྲོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་རླངས་པའི་ཚ་དྲོད་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུ་ འཁོལ་བཞིན་པའི་སྐབས་ཀྱི་རླངས་པའི་ཚ་དྲོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་ཁོལ་ གྱི་རླངས་པའི་དྲོད་ཆོས་ཅན། ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་ཚ་དྲོད་ཆུང་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཆུ་ཁོལ་གྱི་དྲོད་ཚད་ལས་ཚ་དྲོད་ཆེ་བ་ཡིན་པར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་རྫས་ཡིན་ན། རྒྱུ་རྫས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གྲོ་ཞིབ་
ཆོས་ཅན། རྒྱུ་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། གྲོ་ཞིབ་ཆོས་
ཅན། རྒྱུ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། བག་ལེབ་ཀྱི་རྒྱུ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་
ཅན། བག་ལེབ་ཀྱི་རྒྱུ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། བག་ལེབ་ཀྱི་ཉེར་ལེན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། གྲོ་ཞིབ་ཆོས་ཅན། དངོས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། གྲོའི་དངོས་རྫས་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
28
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པའོ། །
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
དངོས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གདོས་ཚད་ཡོད་པ་དང་སྟོང་ཆ་འཛིན་ཐུབ་
པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དངོས་རྫས་ལ་གཟུགས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། སྲ་
གཟུགས། གཤེར་གཟུགས། རླངས་གཟུགས་དང་གསུམ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྲ་གཟུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དབྱིབས་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་གང་ཞིག་སྟོང་ཆ་
ངེས་ཅན་འཛིན་ཐུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
གཤེར་གཟུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དབྱིབས་ངེས་ཅན་མེད་པ་གང་ཞིག་སྟོང་
ཆ་ངེས་ཅན་འཛིན་ཐུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཆུ་ལྟ་བུའོ།།
རླངས་གཟུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དབྱིབས་ངེས་ཅན་མེད་པ་དང་སྟོང་ཆ་ངེས་
ཅན་འཛིན་མི་ཐུབ་པའི་གཟུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། རླུང་ལྟ་བུའོ།།
ཆུའི་གཟུགས་འགྱུར་ལ་དབྱེ་ན་བཞི་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་རླངས་འགྱུར། གཤེར་
འགྱུར། དཀག་འགྱུར། བཞུ་འགྱུར་དང་བཞི་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རླངས་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། སྲ་གཟུགས་དང་གཤེར་གཟུགས་གང་རུང་
རླངས་པར་འགྱུར་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། གཤེར་གཟུགས་
ཤིག་རླངས་པར་འགྱུར་བ་དང་། སྲ་གཟུགས་ཤིག་རླངས་པར་འགྱུར་བ་གཉིས་ཡོད་པའི་
ཕྱིར། དང་པོ་ནི། ཆུ་རླངས་པར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུ་དང་། གཉིས་པ་ནི། ག་བུར་རླངས་པར་ 29
འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཤེར་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རླངས་གཟུགས་ཤིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་
འགྱུར་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་གཟུགས་
འགྱུར་དང་། དེར་གྱུར་པའི་རྫས་འགྱུར་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི་རླངས་པ་ཞིག་
ཆུར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
དཀག་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རླངས་གཟུགས་དང་གཤེར་གཟུགས་གང་
རུང་ཞིག་སྲ་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ།
རླངས་གཟུགས་ཤིག་སྲ་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་དང་། གཤེར་གཟུགས་ཤིག་སྲ་གཟུགས་
སུ་འགྱུར་བ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི་རླངས་པ་གངས་སུ་འགྱུར་བ་དང་། གཉིས་ པ་ནི། ཆུ་འཁྱགས་པར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
བཞུ་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། སྲ་གཟུགས་ཤིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་
དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། འཁྱགས་པ་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
སྲ་རླངས་ཐད་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། སྲ་གཟུགས་ཤིག་ཐད་ཀར་རླངས་
གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་དང་། རླངས་གཟུགས་ཤིག་ཐད་ཀར་སྲ་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་གང་ རུང་གི་བགྲོད་རིམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
དྲོད་བསིལ་རླངས་འགྱུར་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གཤེར་གཟུགས་ཤིག་མ་ཁོལ་
བའི་སྐབས་ཀྱི་རླངས་འགྱུར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཕྱིར།
རྒྱུ་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དངོས་རྫས་ཤིག་གྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་
གྲུབ་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྒྱུ་རྫས་ཤིག་གིས་གྲུབ་པའི་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 30
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
འགྱུར་བ་དང་། རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
རྫས་འགྱུར་ཡི ན ་ན། འགྱུར་བ་ཡི ན ་པས་ཁྱབ།
འགྱུར་བ་ཡིན་ན། རྫས་འགྱུར་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་ གངས་བཞུ་ནས་ཆུར་འགྱུར་བ། པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
འོ་མ་ཞོ་རུ་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རི་བོང་གི་རྭ་ལྟ་བུའོ།།
དངོས་པོ་ཞིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་དང་། གཤེར་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
གཤེར་འགྱུར་ཡིན་ན། དངོས་པོ་ཞིག་གཤེར་
གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ། དངོས་
པོ་ཞིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན་ན། གཤེར་འགྱུར་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྕགས་བཞུ་ཁུར་འགྱུར་བ། རླངས་པ་ཞིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ། ཆུ་འཁྱགས་པར་འགྱུར་བ།
འགྱུར་བ་དང་ཐ་དད་དང་། གཟུགས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
གཟུགས་འགྱུར་ཡིན་ན། འགྱུར་བ་དང་ཐ་དད་ཡིན་
པས་ཁྱབ།འགྱུར་བ་དང་ཐ་དད་ཡིན་ན། གཟུགས་ འོ་མ་ཞོ་རུ་འགྱུར་བ། འགྱུར་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
31
གངས་བཞུ་ནས་ཆུར་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྫས་སྦྱོར་རིག
རི་བོང་རྭ་ལྟ་བུའོ།།
ཕྱིར་ལྡོག་གི་འགྱུར་བ་དང་། གཟུགས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མིན་པའི་མུ།
ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ཏེ་ཆུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་འཁྱགས་པར་འགྱུར་བ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། འབྲུ་རྩམ་པར་འགྱུར་བ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་པའི་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
འགྱུར་བ་དང་འགལ་བ་དང་། རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
རྫས་འགྱུར་ཡིན་ལ། འགྱུར་བ་དང་ འགལ་བ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་ནས་ཐལ་བར་འགྱུར་བ།
འགྱུར་བ་དང་འགལ་བ་ཡི ན ་ལ། ཤིང་དུམ་བུར་བཏང་བའི་འགྱུར་བ་དང་འཁྱགས་པ་ཆུ་ རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རུ་གྱུར་པའི་འགྱུར་བ་གཉིས།
འོ ་ མ་ཞོ ་ རུ་འགྱུར་བ་དང་ཡང་རླུང་དང་འཚོ ་ རླུང་ འདུས་ནས་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ་གཉིས།
གངས་བཞུ་ནས་ཆུར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གཤེར་འགྱུར་དང་། གཟུགས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གཤེར་འགྱུར་ཡིན་ལ། གཟུགས་འགྱུར་མ་ ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཆུར་ ཡིན་པའི་མུ།
འགྱུར་བ།
32
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རླངས་པ་ཆུར་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པ་ནི།
འོ་མ་ཞོ་རུ་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གཟུགས་འགྱུར་ཡིན་ལ། གཤེར་འགྱུར་མ་ ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་དཀག་འགྱུར།
ཕྱིར་ལྡོག་མི་ཐུབ་པའི་འགྱུར་བ་དང་། རྫས་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ཕྱིར་ལྡོག་མི་ཐུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་ལ།
རྫས་འགྱུར་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འབྲུ་རྩམ་པར་འགྱུར་བ།
རྫས་འགྱུར་ཡིན་ལ། ཕྱིར་ལྡོག་མི་ཐུབ་ ཡང་རླུང་དང་ཝ་ཚྭ་གཉིས་འདུས་ནས་ཝ་ཚྭ་ཡང་ པའི་འགྱུར་བ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རླུང་ཅན་དུ་འགྱུར་བ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་རླངས་པར་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་པའི་འགྱུར་བ།
གཤེར་གཟུགས་དང་། གཙང་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གཤེར་གཟུགས་ཡིན་ལ། གཙང་རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོ་མ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་གཙང་མ།
གཙང་རྫས་ཡིན་ལ། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར་གྱི་གོང་བུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྩི་ཤིང་ལྟ་བུའོ །།
སྲ་གཟུགས་དང་། རྩ་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྲ་གཟུགས་ཡིན་ལ། རྩ་རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
33
ཤིང་།
རྫས་སྦྱོར་རིག
རྩ་རྫས་ཡིན་ལ། སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར་གྱི་བཞུ་ཁུ།
གཉིས་པ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཇ་མངར་མོ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར།
རླངས་གཟུགས་དང་། རྡུལ་ཕྲན་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་རླངས་པ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཧེ་རླུང་།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར་གྱི་མ་རྡུལ། རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
རྫས་འགྱུར་དང་། གཤེར་འགྱུར་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོ་མ་ཞོ་རུ་འགྱུར་བ།
རླངས་པ་ཆུར་འགྱུར་བ།
ཡང་རླུང་དང་འཚོ་རླུང་འདུས་ནས་ཆུར་ འགྱུར་བ།
ཤེལ་སྒོ་ཆག་པའི་འགྱུར་བ་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
གཟུགས་འགྱུར་དང་རྫས་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། མགྱོགས་འགྱུར་དང་དལ་འགྱུར་
གཉིས་འགལ་བ། ཆུའི་གཟུགས་འགྱུར་དང་རྫས་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། དཀག་འགྱུར་ དང་གཤེར་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ། རྒྱུ་རྫས་དང་དངོས་རྫས་གཉིས་སྤྱིར་དོན་གཅིག་ཡིན་ 34
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡང་གཞི་ལ་སྦྱར་ན་འགལ་བ། གཤེར་འགྱུར་དང་སྲ་རླངས་ཐད་འགྱུར་གཉིས་འགལ་བ།
སྲ་གཟུགས་དང་དོན་གཅིག་པའི་ཆོས་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་བར་ཐག་
ཐུང་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འགུལ་ནུས་ཆུང་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་ ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ་རྣམས་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཤེར་གཟུགས་དང་དོན་གཅིག་པའི་ཆོས་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་བར་ཐག་
འབྲིང་ཙམ་གྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འགུལ་ནུས་འབྲིང་ཙམ་གྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འཐེན་ཤུགས་འབྲིང་ཙམ་གྱི་དངོས་པོ་བཅས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རླངས་གཟུགས་དང་དོན་གཅིག་པའི་ཆོས་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་བར་ཐག་
རིང་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འགུལ་ནུས་ཆེ་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ། རྡུལ་
ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ཆུང་ཤོས་ཀྱི་དངོས་པོ་རྣམས་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།། གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁོ་ན་རེ། ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་པའི་འགྱུར་བ་དེ་ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་
མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཟུགས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་ལ་འགྱུར་བ་འགྲོ་བའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྫས་
འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་གསར་དུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་
འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་མ་ཁྱབ། འོ་ན། ཁྱོད་རང་ལ། ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་པའི་འགྱུར་བ་
ཆོས་ཅན། རྫས་འགྱུར་དང་གཟུགས་འགྱུར་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་ཐལ། གཟུགས་དང་རྫས་ གཉིས་ཀ་ལ་འགྱུར་བ་འགྲོ་བའི་ཕྱིར། འདོད་ན། འགྱུར་བ་གང་ཞིག་གི་ནང་དུ་རྫས་གསར་
དུ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་དང་། འགྱུར་བ་གང་ཞིག་གི་ནང་དུ་རྫས་གསར་དུ་མ་གྲུབ་པའི་
འགྱུར་བ་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཤོག་བུ་མེས་བསྲེགས་པའི་འགྱུར་བ་དེ། དེ་ 35
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན་ཧ་ཅང་ཐལ་ལོ། །
༢༽ ཡང་ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་གྲང་མོ་ཚ་པོར་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གཟུགས་
འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་ལ་འགྱུར་བ་མི་འགྲོ་བའི་ཕྱིར་ཏེ།
ཁྱོད་ཀྱི་ཁ་དོག་མེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ་ན། ཆུ་ལ་འོད་ལྡོག་འཕྲོ་བྱས་
པ་མེད་པར་ཐལ། ཆུའི་ཁ་དོག་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། གངས་རི་ལས་ འོད་ལྡོག་འཕྲོ་བྱས་པ་དེ་གངས་རིའི་ཁ་དོག་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུ་ལ་འོད་ལྡོག་འཕྲོ་བྱེད་ པ་དེ་ཆུའི་ཁ་དོག་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་ལ་དྲོད་གཏོང་ཚེ་ཆུ་དེ་མ་ཁོལ་བར་དུ་ཆུ་དེའི་ཚ་དྲོད་ལ་
འགྱུར་བ་མི་འགྲོ་བར་ཐལ། ཆུ་དེའི་དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་རླངས་འགྱུར་ལ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན་མ་ཁྱབ། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་སློབ་དེབ་ལས་
དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ནའང་མ་ཁྱབ་སྟེ། ཆུ་ལ་དྲོད་གཏོང་ཚེ་ཚ་དྲོད་རིམ་གྱིས་ འཕེལ་ནས་ཆུ་ཁོལ་བ་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་བའི་ཕྱིར། འཛིན་གྲྭ་བདུན་པའི་སློབ་དེབ་
ལས་གསུངས་པ་དེ་ཡིག་ནོར་ཡིན་ནམ་སྙམ།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་པོ་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་
ཡིན་ན། གཤེར་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། དངོས་པོ་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་རླངས་
གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན་ན། རླངས་འགྱུར་ཡིན་པས་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག མཚུངས་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། མི་མཚུངས་ཏེ། འོ་ན་འཁྱགས་པ་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གཤེར་འགྱུར་ ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་པོ་གང་ཡང་རུང་བ་ཞིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མངོན་སུམ་དང་འགལ་ལོ། །འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རླངས་གཟུགས་ ཤིག་གཤེར་གཟུགས་སུ་འགྱུར་བ་ཡིན་པར་ཐལ། གཤེར་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། འཁྱགས་པ་ཆུ་རུ་འགྱུར་བ་ཆོས་ཅན། གཤེར་འགྱུར་མ་ཡིན་པར་ 36
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཐལ། བཞུ་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། བཞུ་འགྱུར་མེད་པར་ཐལ་ལོ། །
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་དང་འོ་མ་སོགས་ཇ་མངར་མོར་འགྱུར་བ་དེ་ཆོས་ཅན། རྫས་
འགྱུར་ཡིན་པར་ཐལ། འགྱུར་བ་གང་ཞིག་གི་ནང་དུ་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། ཆུ་དང་འོ་མ་སོགས་ཇ་མངར་མོར་འགྱུར་བ་ ཆོས་ཅན། འགྱུར་བ་གང་ཞིག་གི་ནང་དུ་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པའི་འགྱུར་བ་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། གཟུགས་འགྱུར་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲ་གཟུགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནང་གི་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་སྟོང་
ཆ་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ནང་གི་རྡུལ་ཕན་ཚུན་ཚགས་དམ་པོར་གནས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། གསེར་རྡོག་རྡོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནང་གི་རྡུལ་ཕན་ཚུན་ཚགས་དམ་པོར་གནས་
ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་གནོན་བཙིར་དཀའ་བའི་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གནོན་བཙིར་དཀའ་བའི་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་བོ། །འོ་ན་ཁྱོད་རང་ལ་ཡང་གསེར་གྱི་གོང་བུ་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནང་གི་རྡུལ་རྣམས་བར་མེད་འདར་འགུལ་མི་བྱེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ནང་གི་ རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་སྟོང་ཆ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྡུལ་ཡིན་ན། ཕན་ཚུན་དབར་སྟོང་ཆ་ཡོད་པས་མ་ཁྱབ་སྟེ།
སྲ་གཟུགས་ཀྱི་རྡུལ་ནང་བར་སྟོང་མེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། སྲ་གཟུགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་ཀྱི་བར་དུ་སྟོང་ཆ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་
འདར་འགུལ་བྱེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་རྒྱུན་ཆད་མེད་
པར་འདར་འགུལ་བྱེད་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་འཐེན་ཤུགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། ང་ཚོའི་མིག་ལམ་དུ་འཆར་བའི་དངོས་རྫས་རྣམས་གོང་བུར་མ་གྲུབ་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་འཐེན་ཤུགས་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། 37
རྫས་སྦྱོར་རིག
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཟུགས་ཡིན་ན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པས་ཁྱབ་སྟེ། རྡུལ་
གྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རླུང་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པ་ ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་གྱིས་གྲུབ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ།
རླངས་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། རླུང་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་མི་
ཐུབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་དབྱིབས་དང་ཁ་དོག་གང་ཡང་མེད་པའི་ཕྱིར།
38
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
རྒྱུ་རྫས། སྦྱོར་རྫས།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Reactant
གྲུབ་རྫས།
Product
ཧེ་རླུང་།
Helium
རླངས་འགྱུར་གབ་སྐུལ་དྲོད་ནུས།
Latent Heat of Vaporization
དཀག་འགྱུར།
Freezing
སྲ་རླངས་ཐད་འགྱུར།
Sublimation
དྲོད་བསིལ་རླངས་འགྱུར།
Evaporation
གཟུགས་འགྱུར།
Physical Change
རླངས་གཟུགས།
Liquid
གདོས་ཚད།
Mass
གྱེས་རྡུལ།
Ion
དབྱིབས་ངེས་ཅན།
Definite Shape
བཞུ་འགྱུར།
Melting
གཤེར་འགྱུར།
Condensation
ཕྱིར་ལྡོག་གི་འགྱུར་བ།
Reversible Reaction
སྲ་གཟུགས།
Solid
རྫས་སྦྱོར་རིག
སློབ་ཚན་བཞི་པ། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས། འདྲེས་རྫས། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས། འདྲེས་རྫས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཙང་རྫས་ཡིན་ན། རྩ་རྫས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་
ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། གཙང་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། འདྲེས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་ཡིན་པ་གང་ཞིག་གཙང་རྫས་མ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་རིགས་
གཅིག་པ་ཁོ་ན་ལས་གྲུབ་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། ཡང་ རླུང་དང་། འཚོ་རླུང་གཉིས་རྡུལ་ཕྲན་རིགས་གཅིག་པ་ཡིན་པར་ཐལ་ལོ།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་ཡིན་ན། འདུས་རྫས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། འདྲེས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་ཡིན་པ་
གང་ཞིག སྤུས་གཙང་གི་རྫས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚོ་རླུང་ ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་རིགས་མི་གཅིག་པ་འདུས་ནས་གྲུབ་པར་ཐལ། འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ 40
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་རིགས་མི་གཅིག་པ་འདུས་
ནས་གྲུབ་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་རྡུལ་ཕྲན་རིགས་མི་གཅིག་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པའི་ ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཡིན་ན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཧ་
ཡང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་
པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཧ་ཡང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་རང་གྲངས་བཅུ་
གསུམ་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཧ་ཡང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་
རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་དོར་ནས་རང་ཉིད་ཕོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ གྲུབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཧ་ཡང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་གསུམ་
ལས་མང་བ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་རྡུལ་ཕྲན་གང་ཞིག་མོ་རྡུལ་དོར་ནས་རང་ཉིད་ཕོའི་གློག་ ཁུར་དང་ལྡན་པའི་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། འདུས་རྫས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འཚོ་
རླུང་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག ཆ་ རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་རིགས་མི་ མཐུན་པ་འདུས་ནས་གྲུབ་པར་ཐལ། འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་སམ་འདུས་རྫས་གང་རུང་མཉམ་དུ་འདྲེས་པ་ཙམ་ལས་
རྫས་ཀྱི་སྦྱོར་འགྱུར་བྱས་མེད་པ་འདྲེས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད། དཔེར་ན། ཤིང་ལྟ་བུའོ།། རྩ་
རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་སྦྱོར་འགྱུར་བྱས་ནས་འདུས་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པ་འདུས་རྫས་ཀྱི་ 41
རྫས་སྦྱོར་རིག
མཚན་ཉིད། དཔེར་ན། ཆུ་ལྟ་བུའོ།། ཟེར་ན། ཞོ་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་གཉིས་སམ་དུ་མ་སྦྱོར་
འགྱུར་བྱས་ནས་འདུས་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འདྲེས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། ཞོ་དེ་སྐྱུར་དང་འོ་མ་གཉིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་གྲུབ་ རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ་ལོ།།
༦༽ ཡང་ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲེ་སྦྱོར་རྒྱུ་ཆ་སོ་སོའི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་ཆོས་རང་སོར་
གནས་ཐུབ་པ་འདྲེས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད། སྲེ་སྦྱོར་རྒྱུ་ཆ་སོ་སོའི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་ཆོས་
ལས་ཐ་དད་པའི་དངོས་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པ། འདུས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཟེར་བ་ལ། འོ་
ན༑ མིའི་གཟུགས་པོ་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། སྲེ་སྦྱོར་རྒྱུ་ཆ་སོ་སོའི་ངོ་བོ་
དང་ཁྱད་ཆོས་ལས་ཐ་དད་པའི་དངོས་རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མིའི་གཟུགས་པོ་དེ་སྲེ་སྦྱོར་རྒྱུ་ཆ་སོ་སོའི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་ཆོས་ལས་ཐ་དད་པའི་དངོས་
རྫས་གསར་པ་གྲུབ་པ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕ་མའི་ཁུ་ཁྲག་གཉིས་རྫས་འགྱུར་སོང་ནས་མིའི་
གཟུགས་པོ་གསར་པ་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མིའི་གཟུགས་པོ་ཆོས་ཅན།
འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འདྲེས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་ མེད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་ཡིན་ན། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་མངར་མོའི་འཁྱགས་པ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ།
སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྙོམས་
པའི་འདྲེས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་རྫས་དག་ཕན་ཚུན་ངོ་བོ་དབྱེར་མེད་དུ་འདྲེས་
པའི་འདྲེས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དངོས་རྫས་དག་ཕན་ཚུན་ངོ་ 42
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
བོ་དབྱེར་མེད་དུ་འདྲེས་པའི་འདྲེས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཆུ་དང་བྱེ་མ་ཀ་ར་གཉིས་ངོ་
བོ་དབྱེར་མེད་དུ་འདྲེས་པའི་དངོས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་
དང་དོན་གཅིག་བཤད་པའོ། །
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
བེམ་གཟུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གདོས་ཚད་ཡོད་པ་གང་ཞིག སྟོང་ཆ་འཛིན་
ཐུབ་པའི་དངོས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་རྫས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ།
སྤུས་གཙང་གི་རྫས་དང་། འདྲེས་རྫས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་ལ་དབྱེ་ ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྩ་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དྲོད་དང་གནོན་ཤུགས་སྣོན་འཕྲི་ཇི་ལྟར་བྱས་ནས་
བཅད་གཏུབ་ཅི་འདྲ་བྱས་ཀྱང་དངོས་རྫས་གཞན་དུ་མི་འགྱུར་བའི་གཞི་རྩའི་དངོས་རྫས་དེ་ དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། ལྕགས་རིགས་དང་། ལྕགས་རིགས་མ་ ཡིན་པ། ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འདུས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་རིགས་མི་འདྲ་བ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ནས་
གྲུབ་པའི་གཙང་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། མཉམ་སྤྱོད་འདུས་ རྫས་དང་། གྱེས་རྡུལ་འདུས་རྫས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འདྲེས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དངོས་རྫས་མང་པོ་ཕན་ཚུན་རྫས་འགྱུར་གྱི་སྡེབ་ 43
རྫས་སྦྱོར་རིག
སྦྱོར་མ་ཡིན་པར་འདྲེས་ནས་གྲུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་དང་། མི་སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། འདྲེས་རྫས་གང་ཞིག་མཉམ་བསྲེས་
རྒྱུ་ཆར་སྤྱད་པའི་དངོས་རྫས་དེ་དག་ཕན་ཚུན་ངོ་བོ་དབྱེར་མེད་དུ་འདྲེས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། དཔེར་ན། ཆུ་མངར་མོ་ལྟ་བུ།
མི་སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། འདྲེས་རྫས་གང་ཞིག་མཉམ་
བསྲེས་རྒྱུ་ཆ་ནང་གི་དངོས་རྫས་གང་དག་ངོ་བོ་ཐ་དད་དུ་དགར་རུང་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། དཔེར་ན། ཤིང་ཏོག་གི་ཁུ་བ་ལྟ་བུའོ།།
ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་ཤིག་གམ་འདུས་རྫས་ཤིག་གི་རང་རྐྱ་ཐུབ་
པའི་རིལ་རྡུལ་ཆུང་ཤོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་གྱི་ ཆ་རྡུལ། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ། འདུས་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྡུལ་ཕྲན་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་གང་ཞིག་རང་རྐྱ་ཐུབ་
པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། འཁོར་ལམ་གཅིག་ཙམ་ལྡན་པའི་ཆ་
རྡུལ་དང་། འཁོར་ལམ་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་པའི་ཆ་རྡུལ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་ པོ་དང་ཧེ་རླུང་དོན་གཅིག
རྩ་རྫས་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པ་གང་ཞིག་རྡུལ་ཕྲན་
རིགས་གཅིག་པ་ཁོ་ན་ལས་གྲུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ ལྟ་བུའོ།།
འདུས་རྫས་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས་གྲུབ་པའི་
འདུས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།། 44
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
རྡུལ་དང་། འདུས་རྡུལ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྲོག་ཆགས་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་ཆ་རྡུལ།
ཆ་རྡུལ་དང་། མ་རྡུལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་ཆ་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཧེ་རླུང་གི་མ་རྡུལ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ། ཤིང་ལྟ་བུའོ།།
ཆ་རྡུལ་དང་། རྩ་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་ཆ་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཧེ་རླུང་།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ། འདྲེས་རྫས་ལྟ་བུའོ།།
45
རྫས་སྦྱོར་རིག
མ་རྡུལ་དང་། རྩ་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ།
འདུས་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ཆ་རྡུལ་དང་འདྲེས་རྫས་གཉིས་འགལ་བ། རྩ་རྫས་དང་། འདུས་རྫས། འདྲེས་རྫས་
གསུམ་འགལ་བ། རྡུལ་ཕྲན་དང་འདུས་རྫས་གཉིས་འགལ་བ། སྲོག་ཆགས་དང་འདུས་ རྫས་གཉིས་འགལ་བ། རྩི་ཤིང་དང་རྩ་རྫས་གཉིས་འགལ་བ།
སྤུས་གཙང་མ་ཡིན་པའི་རྫས་དང་འདྲེས་རྫས་དོན་གཅིག རྡུལ་ཕྲན་དང་མ་རྡུལ་
དོན་གཅིག ཆ་རྡུལ་དང་། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་རིལ་རྡུལ་ཆུང་ཤོས། ཁེར་ཚུགས་འཕེར་
བའི་རྡུལ་ཆུང་ཤོས་གསུམ་དོན་གཅིག འདྲེས་རྫས་གང་ཞིག་མཉམ་བསྲེས་རྒྱུ་ཆ་ནང་
གི་དངོས་རྫས་གང་དག་ངོ་བོ་ཐ་དད་དུ་དགར་རུང་བ་དང་། འདྲེས་རྫས་གང་ཞིག་མཉམ་ བསྲེས་རྒྱུ་ཆ་སོ་སོའི་ངོ་བོ་སོ་སོར་སྣང་དུ་རུང་བ་དང་། མི་སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས་ གསུམ་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་གཉིས་
སམ་གཉིས་ལས་མང་བ་འདུས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན་མ་ཁྱབ། ཕ་རོལ་པོས། དེ་ལ་
ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས་དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ནའང་མ་ཁྱབ་སྟེ། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་ 46
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
རིལ་རྡུལ་ཆུང་ཤོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་
བདུན་པའི་སློབ་དེབ་ལས་རྩ་རྫས་ཤིག་གམ་འདུས་རྫས་ཤིག་གི་རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་རིལ་ རྡུལ་ཆུང་ཤོས་དེ་ལ་ཆ་རྡུལ་ཟེར་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གསེར་རྡོག་རྡོག་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་
ཕྲན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རགས་ པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཕྲ་མཐོང་ཆེ་ཤེལ་ལ་མ་བལྟོས་
པར་ཆུ་བུར་མིག་གིས་མཐོང་བའི་ཕྱིར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། གསེར་
རྡོག་རྡོག་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་ རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱ་མཚོའི་ཆུ་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཡང་རླུང་
དང་འཚོ་རླུང་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཆུ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། འདུས་
རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཟེར་ན་ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་ཆུ་ ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། གཙང་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། འདོད་ན། མངོན་སུམ་དང་འགལ་ལོ། །
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཀར་བོན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལྕགས་རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་
ཀྱིས་མོ་རྡུལ་ཚུར་བླངས་ནས་རང་ཉིད་མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཁོར་ལམ་མཐའ་མར་མོ་རྡུལ་བཞི་ལས་མེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་
ན༑ མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་ཚུར་
བླངས་ནས་རང་ཉིད་མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཁོར་ལམ་མཐའ་མར་མོ་རྡུལ་བཞི་ལས་ལྷག་པ་མེད་པའི་ཕྱིར། 47
རྫས་སྦྱོར་རིག
ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། འཁོར་ལམ་མཐའ་མར་མོ་རྡུལ་བཞི་ལས་
ལྷག་པ་མེད་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་ཨང་གྲངས་བཅུ་བཞི་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། མ་ རྡུལ་ཨང་གྲངས་བཅུ་བཞི་པ་དེ་ཡིན་ན་འཁོར་ལམ་དང་པོར་མོ་རྡུལ་གཉིས། འཁོར་ལམ་ གཉིས་པར་མོ་རྡུལ་བརྒྱད། འཁོར་ལམ་གསུམ་པར་མོ་རྡུལ་བཞི་ཡོད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་ དགོས་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡང་རླུང་ཡིན་ན། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཡང་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཡང་རླུང་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་
གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕོ་རྡུལ་གཅིག་ཙམ་ལྡན་པའི་
མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཡང་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཡང་རླུང་ཡིན་ པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་དེ་འཚོ་རླུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག རྒྱུ་མཚན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། 1 2 3 4 5 6 7 8
རྩ་རྫས།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Element
འདུས་རྫས།
Compound
སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས།
Homogeneous Mixture
ཕོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པ།
Cation
ཆ་རྡུལ། (གྲུབ་རྫས། འདུས་རྡུལ། )
Molecule
འདྲེས་རྫས།
Mixture
མི་སྙོམས་པའི་འདྲེས་རྫས།
Heterogeneous Mixture
མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པ།
Anion
48
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་ལྔ་པ།
མ་རྡུལ་དང་། ཆ་རྡུལ། གྱེས་རྡུལ། མ་རྡུལ་དང་ཆ་རྡུལ། གྱེས་རྡུལ་གྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ། ༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ན། གྱེས་རྡུལ་ཕོ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་རྡུལ་ཕོ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་
གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་ རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་
གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་རྡུལ་ ཕོ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་
ཆོས་ཅན། གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་པར་ཐལ། མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་གྱེས་
རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་འཕར་མ་ཡོད་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མོ་རྡུལ་འཕར་མ་ཡོད་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕོ་ 49
རྫས་སྦྱོར་རིག
རྡུལ་༨ དང་མོ་རྡུལ་ ༡༠ ཡོད་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་རྡུལ་ཡིན་
པར་ཐལ། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་ རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་གཅིག་ཁོ་ནའི་གྱེས་
རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་
རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།།
༣) ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་ན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་ མོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་
རྡུལ་མོ་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་འཕར་མ་ལེན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
བཞུར་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གྱེས་རྡུལ་དེ་མོ་རྡུལ་འཕར་མ་ལེན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་
པར་ཐལ། ཁྱོད་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་དགུ་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། བཞུར་རླུང་
གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་
པར་ཐལ། རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་གང་ཞིག མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་
གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་མང་ཞིང་ཕོ་རྡུལ་ཉུང་བའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་
གྲུབ་ན། བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཕོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་
པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་གང་ཞིག མོ་རྡུལ་ཉུང་ཞིང་ཕོ་རྡུལ་མང་བའི་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
50
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཙམ་
སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གསུམ་ཙམ་སྡེབ་པའི་ཆ་
རྡུལ་ཆོས་ཅན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཙམ་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་ རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་ རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་རིགས་གཅིག་པ་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གསུམ་ཙམ་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། འཚོ་རླུང་གི་མ་
རྡུལ་གཉིས་ཙམ་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གསུམ་སྡེབ་ པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། མ་རྡུལ་བཞི་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཚུགས་འཕེར་འོད་མའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་བཞི་སྡེབ་པའི་
ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་མའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། ཚུགས་འཕེར་འོད་མའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་བཞི་སྡེབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་ པར་ཐལ། འོད་མ་བཞི་སྡེབ་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཁོར་ལམ་མཐའ་མ་ལ་མོ་རྡུལ་དྲུག་ཙམ་ཡོད་པའི་རྡུལ་ཕྲན་
ཡིན་ན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། མུ་ཟི་ཆོས་ཅན། འཚོ་རླུང་གི་མ་ རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། འཁོར་ལམ་མཐའ་མ་ལ་མོ་རྡུལ་དྲུག་ཙམ་ཡོད་པའི་རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཁོར་ལམ་མཐའ་མ་ལ་མོ་རྡུལ་དྲུག་
ཙམ་ཡོད་པའི་རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་པར་ཐལ། འཁོར་ལམ་དང་པོའི་ནང་མོ་རྡུལ་གཉིས་དང་།
འཁོར་ལམ་གཉིས་པའི་ནང་མོ་རྡུལ་བརྒྱད། འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་མོ་རྡུལ་དྲུག་སྟེ། ་
མོ་རྡུལ་བཅུ་དྲུག་ཡོད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མུ་ཟི་ཆོས་ཅན། འཚོ་
རླུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་གྲངས་བརྒྱད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 51
རྫས་སྦྱོར་རིག
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཡང་རླུང་
གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་ཡིན་པཪ་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ ན༑ ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རླངས་གཟུགས་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་དང་རླངས་གཟུགས་གང་རུང་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། དངུལ་ཆུ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་དང་རླངས་གཟུགས་གང་རུང་
ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དངུལ་ཆུ་ཆོས་ཅན། རྩ་
རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
དངུལ་ཆུ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། དངུལ་ ཆུའི་མ་རྡུལ་རྐྱང་པ་ལས་གྲུབ་པའི་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དངུལ་ཆུའི་མ་
རྡུལ་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་དང་རླངས་གཟུགས་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲ་གཟུགས་
མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག རླངས་གཟུགས་ཀྱང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དངུལ་ཆུའི་མ་ རྡུལ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲ་གཟུགས་དང་རླངས་གཟུགས་གང་ རུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཡིན་ན། མ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འཚོ་རླུང་
གཉིས་འདུས་ཀྱི་རྩ་རྫས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གཉིས་འདུས་ཀྱི་རྩ་རྫས་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ།
མ་རྡུལ་རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གཉིས་ འདུས་ཀྱི་རྩ་རྫས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པཪ་ཐལ།
འཚོ་རླུང་གི་རྡུལ་ཕྲན་གཉིས་ཁོ་ན་ལས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ 52
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ན། འཚོ་རླུང་གཉིས་འདུས་ཀྱི་རྩ་རྫས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་ མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག དེ་ལས་གཞན་པའི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་
མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གཉིས་འདུས་ཀྱི་རྩ་རྫས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཕོ་རྡུལ་བརྒྱད་ལས་ལྷག་ པ་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ། ཁྱོད་
ལ་ཕོ་རྡུལ་བརྒྱད་ལས་ལྷག་པ་ཡོད་ན། ཁྱོད་འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། ༡༠༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩ་རྫས་ཡིན་ན། མ་རྡུལ་དང་ཆ་རྡུལ་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་དང་ཆ་
རྡུལ་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་
གི་ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཆོས་ཅན། རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་རིགས་
མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་
གི་མ་རྡུལ་གཉིས་འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། སྤུས་གཙང་གི་རྫས་གང་ཞིག རྡུལ་རིགས་
མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྫས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚོ་རླུང་གི་
ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་དང་ཆ་རྡུལ་གང་རུང་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ ན༑ འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་རྡུལ་ཕྲན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་
རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་དེ་རྡུལ་ཕྲན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་
ཆ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་དེ་ ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༡༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་ཡོད་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། ཡང་རླུང་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་ཡོད་པར་ཐལ།
ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཡང་རླུང་གི་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན།
ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། 53
རྫས་སྦྱོར་རིག
ཡང་རླུང་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་མེད་པར་ཐལ། ཆིངས་ གཅིག་ཙམ་ལྡན་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། མ་རྡུལ་
གཉིས་ཀྱིས་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་པའི་གློག་རྡུལ་ཆ་གཅིག་ཙམ་ལྡན་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར།
༡༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་སུམ་བརྩེགས་མེད་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། ཟེ་རླུང་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་སུམ་བརྩེགས་མེད་པར་ཐལ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཟེ་རླུང་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཆ་
རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་སུ་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཟེ་རླུང་ ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཆིངས་སུམ་བརྩེགས་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཆིངས་སུམ་
བརྩེགས་ལྡན་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། མ་རྡུལ་
གཉིས་ཀྱིས་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་པའི་གློག་རྡུལ་ཆ་གསུམ་ལྡན་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དོན་
གཅིག་བཤད་པ་ལས།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ་ལ།
ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་ཤིག་གམ་འདུས་རྫས་ཤིག་གི་རང་རྐྱ་ཐུབ་
པའི་རིལ་རྡུལ་ཆུང་ཤོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་གྱི་ ཆ་རྡུལ་དང་། རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ། འདུས་རྡུལ་གྱི་ཆ་རྡུལ་བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྡུལ་ཕྲན་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྡུལ་ཕྲན་གང་ཞིག་རང་རྐྱ་ཐུབ་ 54
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། འཁོར་ལམ་གཅིག་ཙམ་ལྡན་པའི་ཆ་
རྡུལ་དང་། འཁོར་ལམ་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་པའི་ཆ་རྡུལ་དང་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་དང་ཧེ་རླུང་དོན་གཅིག
རྩ་རྫས་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ཆ་རྡུལ་གང་ཞིག་རྡུལ་ཕྲན་རིགས་
གཅིག་པ་ཁོ་ན་ལས་གྲུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།།
འདུས་རྫས་གྱུར་པའི་ཆ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གཙང་རྫས་གང་ཞིག་མ་རྡུལ་
རིགས་མི་མཐུན་པ་འདུས་ནས་གྲུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་ཤིག་གི་ངོ་བོ་འཛིན་ཐུབ་པའི་རྡུལ་ཆུང་
ཤོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
བརྟན་རླུང་གི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་སྡེབ་བྱེད་འཁོར་ལམ་ནང་དུ་གློག་
རྡུལ་བརྒྱད་ཚང་ནས་ཁེར་ཚུགས་འཕེར་བའི་རྩ་རྫས་ཀྱི་རིགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྡེབ་བྱེད་འཁོར་ལམ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཞིག་གི་ཆེས་ཕྱི་མའི་འཁོར་
ལམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གྱེས་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའམ་ཡང་ན་མཉམ་འདུས་མ་རྡུལ་
དུ་མའི་གློག་རྡུལ་བོར་བའམ། ཡང་ན། གློག་རྡུལ་འཕར་མ་བྱུང་བར་བརྟེན་ནས་གློག་ ཁུར་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་རྡུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། གྱེས་རྡུལ་
ཕོ་དང་། གྱེས་རྡུལ་མོ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྡུལ་
རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་དང་། རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གྱེས་རྡུལ་ཕོའི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གློག་རྡུལ་ཉུང་དྲགས་པའི་དབང་གིས་གློག་ཁུར་
ཕོ་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་གྱེས་རྡུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 55
རྫས་སྦྱོར་རིག
གྱེས་རྡུལ་མོའི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གློག་རྡུལ་མང་དྲགས་པའི་དབང་གིས་གློག་
ཁུར་མོ་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་གྱེས་རྡུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་རྐྱང་པའི་གྱེས་རྡུལ་དེ་དེ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།
རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གཉིས་སམ་དུ་མ་འདུས་པའི་
གྱེས་རྡུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་དང་། གྱེས་རྡུལ་མོ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ལ། གྱེས་རྡུལ་ མོ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གྱེས་རྡུལ་མོ་ཡིན་ལ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་ རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མོ་རྡུལ་གཅིག་མ་ཚང་བའི་དུག་སེལ། མོ་རྡུལ་གཅིག་བླངས་པའི་ཡང་འཚོ་ཅན།
མོ་རྡུལ་གཉིས་བླངས་པའི་འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ། ཆུའི་ཆ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།།
གྱེས་རྡུལ་དང་། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་ཆ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
མོ་རྡུལ་གཉིས་བླངས་པའི་འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ། 56
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་དང་། གྱེས་རྡུལ་ཕོ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ལ། གྱེས་ རྡུལ་ཕོ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གྱེས་རྡུལ་ཕོ་ཡིན་ལ། རྡུལ་མང་གྱེས་ རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མོ་རྡུལ་གཅིག་བླངས་པའི་ཡང་འཚོ་ཅན། མོ་རྡུལ་གཅིག་མ་ཚང་བའི་དུག་སེལ།
ཟེ་རླུང་གཅིག་དང་ཡང་རླུང་བཞི་སྟེ་ཟེ་ཡི་གྱེས་རྡུལ། མོ་རྡུལ་གཅིག་བླངས་པའི་ཚྭ་རླུང་ལྟ་བུའོ།།
འདུས་རྫས་དང་། ཆ་རྡུལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
འདུས་རྫས་ཡིན་པ་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཚའི་འདུས་རྫས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུའི་ཆ་རྡུལ།
ཆ་རྡུལ་ཡིན་ལ་འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།།
གྱེས་རྡུལ་དང་འདུས་རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ། ཆ་རྡུལ་དང་གྱེས་རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ།
མ་རྡུལ་དང་རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ། གྱེས་རྡུལ་ཕོ་དང་གྱེས་རྡུལ་མོ་གཉིས་
འགལ་བ། རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ་དང་རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ། ཕོ་རྡུལ་དང་མོ་
རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ། མ་རྡུལ་དང་འདུས་རྡུལ་གཉིས་འགལ་བ།
སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་དང་འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་གི་མོ་རྡུལ་དོན་གཅིག མ་རྡུལ་
རིགས་མི་མཐུན་པ་མེད་པའི་རྡུལ་དང་རྩ་རྫས་དོན་གཅིག མ་རྡུལ་རིགས་གཅིག་པའི་ 57
རྫས་སྦྱོར་རིག
ཆ་རྡུལ་དང་རྩ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་དོན་གཅིག རྡུལ་རིགས་མི་མཐུན་པ་རྫས་སྦྱོར་བྱས་པའི་ གཙང་རྫས་དང་འདུས་རྫས་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་མེད་པར་ཐལ།
ཁྱོད་ཀྱི་མོ་རྡུལ་ལ་ཕར་སྤྲོད་རྒྱུའི་མོ་རྡུལ་དང་། ཚུར་ལེན་རྒྱུའི་མོ་རྡུལ་མེད་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་མོ་རྡུལ་ལ་ཕར་སྤྲོད་རྒྱུའི་མོ་རྡུལ་ མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་མོ་རྡུལ་བཞི་ལས་མང་བ་ཡོད་པའི་ ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་ཚུར་བླང་རྒྱུའི་མོ་རྡུལ་
དེ་ཁྱོད་ཀྱི་མོ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་གཞན་གྱི་མོ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་
བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་ཡོད་པར་ ཐལ། ཁྱོད་ལ་སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་དྲུག་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་མར་མོ་རྡུལ་དྲུག་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་སྡེབ་བྱེད་མོ་རྡུལ་དྲུག་མེད་ པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། འཚོ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་མར་མོ་ རྡུལ་དྲུག་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་བརྒྱད་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། མ་རྡུལ་གཉིས་སམ་ཡང་ན་དུ་མ་ཕན་ཚུན་རྫས་
སྦྱོར་བྱས་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། འཛིན་གྲྭ་དགུ་པའི་སློབ་དེབ་ཏུ་ཆ་རྡུལ་ཞེས་པ་ནི། མ་རྡུལ་ གཉིས་སམ། ཡང་ན། དུ་མ་ཕན་ཚུན་རྫས་ཀྱི་སྦྱོར་འགྱུར་བྱས་ནས་མཉམ་སྡེབ་བྱས་པའི་
བར་གནས་རྡུལ་ཕྲ་མོ་ཞིག་ཡིན་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན། ཧེ་རླུང་
ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་གཉིས་སམ་ཡང་ན་དུ་མ་ཕན་ཚུན་རྫས་སྦྱོར་བྱས་པར་ཐལ། ཆ་རྡུལ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རང་ རྐྱ་ཐུབ་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ 58
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༦༥ ལས། ཆ་རྡུལ་ནི་རྩ་རྫས་ཤིག་གམ་ཡང་ན། འདུས་རྫས་ཤིག་གི་ཁེར་ཚུགས་འཕེར་
བའི་རྡུལ་ཆེས་ཕྲ་ཤོས་དེ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། གོང་གི་རྟགས་མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། བརྟན་རླུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
1 2 5 6 7 8 9 10
མ་རྡུལ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Atom
གྱེས་རྡུལ།
Ions
སྡེབ་བྱེད་འཁོར་ལམ།
Valence Shell
རྡུལ་རྐྱང་གྱེས་རྡུལ།
Monoatomic Ion
བཞུར་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ།
Fluoride Ion
བརྟན་རླུང་།
Inert Gas
རྡུལ་མང་གྱེས་རྡུལ།
Polyatomic Ion
སྡེབ་བྱེད་གློག་རྡུལ།
Valence Electron
59
རྫས་སྦྱོར་རིག
སློབ་ཚན་དྲུག་པ། ཀར་བོན་དང་། དེའི་འདུས་རྫས། ཀར་བོན་དང་། དེའི་འདུས་རྫས་ཀྱི་སྐོར་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཅིག་ལས་མེད་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གློག་རྡུལ་གཅིག་ཚུར་བླངས་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མོ་རྡུལ་གཅིག་ཚུར་བླངས་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཉིས་ཡོད་
པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མོ་རྡུལ་གཅིག་ཚུར་བླངས་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕོ་རྡུལ་གཅིག་ཁོ་ན་ཡོད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཅིག་ཡོད་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། མོ་རྡུལ་གཅིག་ཕར་སྤྲད་ཟིན་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡང་ རླུང་གི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་གཅིག་མེད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། 60
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
མ་གྲུབ་ན། མོ་རྡུལ་གཅིག་ཕར་སྤྲད་ཟིན་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གློག་
རྡུལ་གཅིག་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་གློག་རྡུལ་མེད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་
ན༑ མོ་རྡུལ་གཅིག་ཕར་སྤྲད་ཟིན་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡང་རླུང་གི་མ་
རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕོ་རྡུལ་གཅིག་ཁོ་ན་ཡོད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མོ་
རྡུལ་གཅིག་ཕར་སྤྲད་ཟིན་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཕོ་རྡུལ་གཅིག་ཁོ་ན་ཡོད་ པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་དང་པོ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། མཚེ་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། སྲིད་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མཚེ་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་ མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྲིད་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཆིངས་གཉིས་ཙམ་ལྡན་པའི་སོལ་རྫས་མ་རྡུལ་གཉིས་འདུས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། མཚེ་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་
གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྲིད་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མཚེ་མིག་གི་ཆ་ རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཁོ་ནས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྲིད་མིག་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གསུམ་ཡོད་པའི་
ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཙམ་གྱིས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་ན། རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་མཚེ་མིག་ཅན་ཆོས་ཅན། རྫོགས་པའི་འདུས་
རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་མཚེ་མིག་ཅན་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པར་
ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་
མཚེ་མིག་ཅན་ཆོས་ཅན། རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྫོགས་པའི་ 61
རྫས་སྦྱོར་རིག
འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་མཚེ་མིག་ཅན་ཆོས་
ཅན། མ་རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་ཅན་གྱི་འདུས་རྫས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མཚེ་མིག་ཅན་གྱི་འདུས་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གཉིས་ཁོ་ནས་གྲུབ་ཅིང་ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་ཅན་གྱི་འདུས་རྫས་མ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མཚེ་རྐྱང་ལྡན་པའི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྡུལ་ཡིན་ན། ཟླ་རྐྱང་
ཅན་གྱི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སོལ་རྫས་གཉིས་དང་ཡང་རླུང་
དྲུག་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཟླ་རྐྱང་ཅན་གྱི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྡུལ་ཡིན་པར་
ཐལ། མཚེ་རྐྱང་ལྡན་པའི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་
ན༑ སོལ་རྫས་གཉིས་དང་ཡང་རླུང་དྲུག་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མཚེ་རྐྱང་ལྡན་པའི་ སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་དབར་ཆིངས་གཅིག་ཙམ་
ལྡན་པའི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སོལ་རྫས་གཉིས་དང་ཡང་རླུང་
དྲུག་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྦྱོར་རྫས་ནང་སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གཅིག་
ལས་མང་བ་མེད་པར་ཐལ། ཟླ་རྐྱང་ཅན་གྱི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། སོལ་རྫས་གཉིས་དང་ཡང་རླུང་དྲུག་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་ཀྱི་ཆ་རྡུལ་ནང་སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་མཚེ་
རྐྱང་ཅན་གྱི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་ན། བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་། ཡལ་
འབྲེལ། གདུབ་འབྲེལ་གསུམ་པོ་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སོལ་རྫས་གཅིག་དང་
ཡང་རླུང་བཞི་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་། ཡལ་འབྲེལ། གདུབ་
འབྲེལ་གསུམ་པོ་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སོལ་རྫས་གཅིག་དང་ཡང་རླུང་བཞི་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། 62
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ཟླ་རྐྱང་གི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སོལ་རྫས་གཅིག་དང་ཡང་རླུང་བཞི་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ ཅན། བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་། ཡལ་འབྲེལ། གདུབ་འབྲེལ་གསུམ་པོ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། བརྒྱུད་འབྲེལ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཡལ་འབྲེལ་དང་། གདུབ་འབྲེལ་རེ་རེ་ནས་མ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྡེབ་བྱེད་གློག་རྡུལ་བཞི་ཙམ་ཡོད་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་ན། སོལ་
རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་ཡིན་
པར་ཐལ། ཁྱོད་སྡེབ་བྱེད་གློག་རྡུལ་བཞི་ཙམ་ལྡན་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་མོ་རྡུལ་བཅུ་བཞི་ཙམ་ལྡན་པའི་མ་རྡུལ་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་སྡེབ་བྱེད་གློག་རྡུལ་བཞི་ཙམ་ལྡན་པའི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། ཁྱོད་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་དྲུག་པ་དེ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་ན། རླངས་གཟུགས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཅུ་འདུས་པའི་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། རླངས་གཟུགས་ ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སོལ་ རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཅུ་འདུས་པའི་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ཡིན་
པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་སྟོབས་རྐྱང་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སོལ་
རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཅུ་འདུས་པའི་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། རླངས་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་བདུད་རྐྱང་འདུས་རྫས་ཡིན་ན། བརྒྱུད་འབྲེལ་ 63
རྫས་སྦྱོར་རིག
ཐད་སྟར་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཞི་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་བཅུ་
འདུས་པའི་ཡལ་འབྲེལ་ཆོས་ཅན། བརྒྱུད་འབྲེལ་ཐད་སྟར་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་
བདུད་རྐྱང་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སོལ་རྫས་
ཀྱི་བདུད་རྐྱང་འདུས་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཞི་ཙམ་འདུས་པའི་སོལ་
རྐྱང་འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཞན་
ཡང་། བདུད་རྐྱང་སོལ་རྫས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྒྲོམ་ལྡོག་འདུས་རྫས་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན་བརྒྱུད་འབྲེལ་ཐད་སྟར་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། ཆོ་ག་གཅིག་པའི་
ཆ་རྡུལ་ཡིན་ན། སྒྲོམ་དབྱིབས་གཅིག་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། འདོད་ན་ཧ་
ཅང་ཐལ་ལོ། །རྩ་བར་འདོད་ན། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་བཞི་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་བཅུ་
འདུས་པའི་ཡལ་འབྲེལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་བརྒྱུད་འབྲེལ་ཐད་སྟར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ ཡལ་འབྲེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
ཆིངས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་དམ་དུ་འཛིན་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཆིངས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། མཉམ་སྤྱོད་ཀྱི་ཆིངས་དང་། གྱེས་རྡུལ་
གྱི་ཆིངས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་གློག་རྡུལ་ཐུན་མོང་
དུ་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་པའི་འཐེན་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མཉམ་སྤྱོད་ཀྱི་ཆིངས་ལ་དབྱེ་ 64
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ན་གསུམ་ཡོད་དེ། ཆིངས་རྐྱང་པ་དང་། ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་དང་། ཆིངས་སུམ་བརྩེགས་ བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྐྱང་པའི་ཆིངས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་པའི་
གློག་རྡུལ་ཆ་གཅིག་ཡོད་པའི་ཆིངས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཉིས་བརྩེགས་ཆིངས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་
པའི་གློག་རྡུལ་ཆ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཆིངས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སུམ་བརྩེགས་ཆིངས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་
པའི་གློག་རྡུལ་ཆ་གསུམ་ཡོད་པའི་ཆིངས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་རྫོགས་པའི་འདུས་
རྫས་དང་། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཡང་ལྡན་སོལ་རྫས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྡུལ་དང་ཡང་རླུང་གི་མ་
རྡུལ་གཅིག་པུས་གྲུབ་པའི་འདུས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ལྡན་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་ རྫས་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། སོལ་རྐྱང་གི་འདུས་རྫས་དང་། སོལ་མིག་གི་འདུས་རྫས། སོལ་མེའི་འདུས་རྫས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཡང་ལྡན་སོལ་རྫས་ཀྱི་རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་
རྡུལ་དབར་ཆིངས་རྐྱང་པ་ལས་གྲུབ་པའི་འདུས་རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཡང་ལྡན་སོལ་རྫས་ཀྱི་མ་རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཉིས་བརྩེགས་
ཀྱི་ཆིངས་དང་། སུམ་བརྩེགས་ཀྱི་ཆིངས་གང་རུང་གིས་གྲུབ་པའི་སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་ རྫས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
65
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
སོལ་རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་དང་། མཉམ་ཆིངས་འདུས་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཆུའི་ཆ་རྡུལ། སོལ་རྫས་གཅིག་དང་ཡང་རླུང་བཞི་འདུས་པའི་ཆ་ གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ། རྡུལ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ལྟ་བུའོ།། བརྒྱུད་འབྲེལ་དང་། ཡལ་འབྲེལ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཡིན་ལ། ཡལ་འབྲེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཐད་སྟར་མ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སོལ་རྫས་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཡལ་ཚན་མ།
བདུད་རྐྱང་དང་། ཡལ་འབྲེལ་ཅན་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བདུད་རྐྱང་ཐད་སྟར་མ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
བདུད་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་ཅན།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དབྱིག་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་མ། ཟླ་རྐྱང་ལྟ་བུའོ།།
རོ་རྐྱང་དང་། གདུབ་འབྲེལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རོ་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་ཅན།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རོ་རྐྱང་གདུབ་འབྲེལ་ཅན།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཟའ་རྐྱང་གདུབ་འབྲེལ་ཅན། 66
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མཚེ་རྐྱང་ལྟ་བུའོ།།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དབྱིག་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་ཅན།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
དབྱིག་རྐྱང་གདུབ་འབྲེལ་ཅན།
དབྱིག་རྐྱང་དང་། གདུབ་འབྲེལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མདའ་རྐྱང་གདུབ་འབྲེལ་ཅན། མཚེ་རྐྱང་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
མདའ་རྐྱང་དང་སོ ལ ་མི ག ་གཉི ས ་འགལ་བ། སོ ལ ་རྐྱང་དང་སོ ལ ་མི ག ་གཉི ས ་
འགལ་བ། མདའ་རྐྱང་དང་བདུད་རྐྱང་གཉིས་འགལ་བ། གྱེས་རྡུལ་འདུས་རྫས་དང་སོལ་
རྫས་ཀྱི་འདུས་རྫས་གཉིས་འགལ་བ། མ་རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་དང་ཆིངས་རྐྱང་པ་ ལྡན་པའི་འདུས་རྫས་གཉིས་འགལ་བ། རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས་དང་སོལ་མིག་གཉིས་ འགལ་བ།
སོལ་རྫས་དགུ་ཙམ་ལྡན་པའི་སོལ་རྐྱང་འདུས་རྫས་དང་རྩ་རྐྱང་གི་འདུས་རྫས་དོན་
གཅིག ཀར་བོན་མ་རྡུལ་གཉིས་ཡོད་པའི་སོལ་རྐྱང་དང་མཚེ་རྐྱང་དོན་གཅིག ཡང་སོལ་ ཆུང་ཤོས་དང་ཟླ་རྐྱང་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཟུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཡོད་པར་ཐལ། བཞི་བརྩེགས་ཆིངས་
གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཉིས་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་
མེད་པར་ཐལ། སུམ་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སུམ་ 67
རྫས་སྦྱོར་རིག
བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མེད་པར་ཐལ། བཞི་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་
མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། ཟེ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་གཉིས་འདུས་པའི་ཆ་རྡུལ་མེད་ པར་ཐལ། སུམ་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན།
ཟེ་རླུང་གི་ཆ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་མེད་པར་ཐལ། སུམ་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པའི་ཆ་རྡུལ་ མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གསུམ་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། སུམ་བརྩེགས་ ཆིངས་གྲུབ་པ་ཡོད་ཀྱང་བཞི་བརྩེགས་ཆིངས་གྲུབ་པ་མི་སྲིད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སོལ་རྫས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པ་མེད་པར་
ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་པ་མེད་པ་གང་ཞིག ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་རྡུལ་ཚུར་ལེན་
པ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། སོལ་རྫས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་རྡུལ་ ཕར་སྤྲོད་པ་མེད་པར་ཐལ། གློག་རྡུལ་བཞི་དོར་བ་ལ་ནུས་ཤུགས་ཧ་ཅང་མང་པོ་དགོས་
པས་དེ་འདྲ་མེད་པའི་ཕྱིར། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༧༩
ལས། སོལ་རྫས་ཀྱི་ལྟེ་ཉིང་དུ་ཕོ་རྡུལ་ ༦ གིས་གློག་རྡུལ་གཉིས་བཟུང་སྟེ་གནས་དཀའ་ བ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། སོལ་རྫས་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་རྡུལ་ཚུར་ལེན་པ་མེད་པར་ཐལ། ཤོག་གྲངས་ ༧༩ ལས། སོལ་རྫས་ཀྱི་ ལྟེ་ཉིང་དུ་ཕོ་རྡུལ་ ༦ ཁོ་ན་ལས་མེད་རྐྱེན། གློག་རྡུལ་བཅུ་འཛིན་དཀའ་བ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་
གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། སྡེབ་བྱེད་གློག་རྡུལ་མ་རྡུལ་ གཞན་དང་མཉམ་སྤྱོད་བྱས་ཏེ་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡལ་འབྲེལ་ཡིན་ན། བརྒྱུད་འབྲེལ་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཡལ་འབྲེལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་བརྒྱུད་འབྲེལ་
དང་འགལ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གདུབ་འབྲེལ་དང་འགལ་བ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མཚུངས་ པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་སྟེ། མཚེ་རྐྱང་དང་སྲིད་རྐྱང་སོགས་ཡིན་ན།
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། བདུད་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ 68
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡིན་ན། སོལ་རྫས་དུ་མ་མཐུད་པའི་འདུས་རྫས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན་
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། བདུད་རྐྱང་ཡལ་འབྲེལ་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། སོལ་རྫས་དུ་མ་མཐུད་པའི་འདུས་རྫས་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན་སོལ་རྫས་བཞི་ཙམ་མཐུད་པ་གང་ཞིག ཆིངས་རྐྱང་པ་ལྡན་པའི་འདུས་རྫས་ ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
མཚེ་མེ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར། Ethyen
མཚེ་མིག
Ethene
ཆིངས་ཉིས་བརྩེགས་ཅན།
Double Bond
མཚེ་རྐྱང་།
Ethane
རོ་རྐྱང་།
Hexane
བདུད་རྐྱང་།
Butane
བརྒྱུད་འབྲེལ་ཐད་སྟར་མ།
Straight Chain
གདུབ་འབྲེལ་མ།
Ring Form
མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས།
Covalent Bond
ཟླ་རྐྱང་།
Methane
མདའ་རྐྱང་།
Pentane
སྲིད་རྐྱང་།
Propane
སྒྲོམ་ལྡོག་འདུས་རྫས།
Isomers
ཡལ་འབྲེལ་མ།
Branched Chain
རྫོགས་པའི་འདུས་རྫས།
Saturate Compounds
69
རྫས་སྦྱོར་རིག
སློབ་ཚན་བདུན་པ། མ་རྡུལ་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་དང་། ལྕགས་རིགས། མ་རྡུལ་གྱི་བཟོ་དབྱིབས་དང་། ལྕགས་རིགས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་
སྤོང་གསུམ་ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་ན། འཁོར་ལམ་མཐའ་མ་ལ་མོ་རྡུལ་
བརྒྱད་ཡོད་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་མ་ལ་མོ་རྡུལ་ བརྒྱད་ཡོད་པར་ཐལ། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་
ན༑ ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་
གཉིས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་
མ་ལ་མོ་རྡུལ་བརྒྱད་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་གཅིག་མ་གཏོགས་མེད་པའི་ ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་གཅིག་མ་གཏོགས་མེད་པར་ ཐལ། ཁྱོད་མོ་རྡུལ་གཉིས་ཙམ་ལྡན་པའི་མ་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྫས་འགྱུར་ཡིན་ན། གློག་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་ཚུར་ལེན་གྱི་རྫས་
འགྱུར་དང་། མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཧེ་ རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་གློག་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་ཚུར་ལེན་གྱི་རྫས་འགྱུར་དང་མཉམ་སྤྱོད་ 70
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཆིངས་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་གང་རུང་བྱས་པ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་རྫས་འགྱུར་བྱས་ པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རྫས་འགྱུར་
བྱས་པ་ཡོད་པར་ཐལ། བཞུ་རླུང་དང་རྫས་འགྱུར་བྱས་པ་གང་ཞིག བུལ་རྫས་དང་རྫས་ འགྱུར་བྱས་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། གློག་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་
ཚུར་ལེན་གྱི་རྫས་འགྱུར་དང་མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས་གྲུབ་པའི་རྫས་འགྱུར་གང་རུང་བྱས་པ་མ་ ཡིན་པར་ཐལ། མ་རྡུལ་རང་གྲངས་གཉིས་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་ན། གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། གདོས་གྲངས་མི་མཚུངས་པའི་ཡང་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། གྲངས་མཉམ་
རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། གདོས་གྲངས་མི་མཚུངས་པའི་ཡང་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་
པར་ཐལ། དེ་གཉིས་མ་རྡུལ་གྲངས་གཅིག་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གདོས་གྲངས་
མི་མཚུངས་པའི་ཡང་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་གྲངས་གཅིག་པ་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་
གཉིས་ཀ་ཡང་རླུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གདོས་གྲངས་མི་མཚུངས་པའི་ཡང་ རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གདོས་གྲངས་མི་གཅིག་
པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་ན། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། དཀར་ཤམ་དང་གཉུག་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་
པར་ཐལ། གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དཀར་ཤམ་ དང་གཉུག་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་དེ་གཉིས་
ཀྱི་གདོས་གྲངས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དཀར་ཤམ་དང་གཉུག་རླུང་གཉིས་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་གཉིས་ཀྱི་གདོས་གྲངས་མཚུངས་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཉིས་ཀྱི་ཕོ་རྡུལ་དང་མོ་རྡུལ་ གྱི་སྡོམ་འབོར་ཕན་ཚུན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དཀར་ཤམ་དང་གཉུག་རླུང་ 71
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཉིས་ཆོས་ཅན། གནས་མཉམ་རྩ་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་ གཅིག་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དཀར་ཤམ་དང་གཉུག་རླུང་གཉིས་ཆོས་ཅན། མ་
རྡུལ་རང་གྲངས་གཅིག་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དཀར་ཤམ་གྱི་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་ ༢༠ དང་།
གཉུག་རླུང་གི་མ་རྡུལ་རང་གྲངས་ ༡༨ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ན། རླུང་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཨསེ་ཊེ་ཊེན་ཆོས་ཅན། རླུང་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་
པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་
ཡིན་པར་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་ བཅུ་བདུན་ནང་ནས་གང་རུང་ཞིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཨསེ་ཊེ་ཊེན་ཆོས་
ཅན། ཁྱོད་སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་རླུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ།
དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། ཨསེ་ཊེ་ཊེན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྲ་གཟུགས་
ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་གྱུར་པའི་སྲ་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་དང་
རླངས་གཟུགས་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྦོར་མིན་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་དང་
རླངས་གཟུགས་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ པར་ཐལ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན།
རྦོར་མིན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྲ་གཟུགས་དང་རླངས་གཟུགས་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྕགས་རིགས་ཡིན་ན། ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ ཟངས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་ཡིན་པའི་ 72
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཟངས་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། རྫས་
འགྱུར་བྱེད་ཤུགས་ཞན་པའི་ལྕགས་རིགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཟངས་ཆོས་ ཅན། ཁྱོད་ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་
གྲངས་༥༥ལས། ཞ་ཉེ་དང་། ཟངས། གསེར། དངུལ་ལྟ་བུའི་ལྕགས་རིགས་ཀྱིས་ཆུ་
མཉམ་དུ་རྫས་འགྱུར་རྩ་བ་ནས་མི་བྱེད་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་ན་ཆུ་གྲང་མོ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། དཀར་གཡའ་ཆོས་ཅན། ཆུ་གྲང་མོ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། ཆུ་དང་
རྫས་འགྱུར་བྱེད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དཀར་གཡའ་ཆོས་ཅན། ཆུ་དང་ རྫས་འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། ཆུ་ཚ་པོ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དཀར་
གཡའ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཆུ་ཚ་པོ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། ཆུ་ཚ་པོ་དང་ཁྱོད་གཉིས་
རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ་ལྕགས་རིགས་ཡང་འཚོ་ཅན་དང་། ཡང་རླུང་གྲུབ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྩ་བར་འདོད་ན། དཀར་གཡའ་ཆོས་ཅན། ཆུ་གྲང་མོ་དང་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པར་ཐལ།
འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༥༥ ལས། དཀར་གཡའ་དང་ཆུ་གྲང་མོ་རྫས་ འགྱུར་བྱེད་མི་ཐུབ་ཅེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རླངས་པ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་ན། ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཏི་ཚ་ཆོས་ཅན། ཆུ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། རླངས་པ་དང་རྫས་ འགྱུར་བྱེད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཏི་ཚ་ཆོས་ཅན། རླངས་པ་དང་རྫས་
འགྱུར་བྱེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་རླངས་པ་དང་རྫས་འགྱུར་བྱས་ཏེ། གྲུབ་རྫས་སུ་ལྕགས་རིགས་ འཚོ་ལྡན་དང་ཡང་རླུང་བྱུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཏི་ཚ་ཆོས་ཅན། ཆུ་དང་ རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པར་ཐལ། ཆུ་གྲང་མོ་དང་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པ་གང་ཞིག ཆུ་ཚ་པོ་ དང་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པའི་ཕྱིར།
73
རྫས་སྦྱོར་རིག
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
ལྕགས་རིགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག་མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲད་ནས་རང་
ཉིད་ཕོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། གསེར་ལྟ་བུའོ། །དེ་ལ་
དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཁབ་ལེན་གྱིས་འཐེན་ཐུབ་པའི་ལྕགས་རིགས་དང་། ཁབ་ལེན་
གྱིས་འཐེན་མི་ཐུབ་པའི་ལྕགས་རིགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི། ལྕགས་ལྟ་བུ།
གཉིས་པ་ནི། བུལ་རྫས་ལྟ་བུའོ།།
ལྕགས་རིགས་མིན་པའི་རྩ་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག་མོ་རྡུལ་
ཚུར་བླངས་ནས་རང་ཉིད་མོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་རིགས་སུ་གནས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། དཔེར་ན། འཚོ་རླུང་ལྟ་བུའོ།།
ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ལྕགས་རིགས་དང་ལྕགས་
རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་གཉིས་ཀའི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། སྭི་ལི་ཀོན་ལྟ་བུའོ།།
མོ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་འཁོར་ལམ་ནང་དུ་གནས་པའི་གློག་ཁུར་
མོ་ཅན་གྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཕོ་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་ལྟེ་ཉིང་ནང་དུ་གནས་པའི་གློག་ཁུར་ཕོ་
ཅན་གྱི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
74
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
བར་རྡུལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་ལྟེ་ཉིང་དུ་གནས་ཤིང་གློག་ཁུར་ཕོ་མོ་
གང་ཡང་མི་ལྡན་པའི་རྡུལ་ཕྲ་རབ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྡུལ་གྱི་རང་གྲངས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་ལྟེ་ཉིང་དུ་གནས་པའི་ཕོ་རྡུལ་
གྱི་གྲངས་འབོར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གདོས་གྲངས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མ་རྡུལ་གྱི་ལྟེ་ཉིང་དུ་གནས་པའི་ཕོ་རྡུལ་དང་།
བར་རྡུལ་གཉིས་ཀྱི་བསྡོམས་འབོར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ལྕགས་རིགས་དང་། རྩ་རྫས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ལྕགས་རིགས་ཡིན་ན། རྩ་རྫས་ཡིན་པས་ཁྱབ། རྩ་རྫས་ ཡིན་ན། ལྕགས་རིགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
འཚོ་རླུང་། ཧ་ཡང་།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤིང་སྡོང་ལྟ་བུའོ།།
ལྕགས་རིགས་དང་། གཤེར་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ལྕགས་རིགས་ཡིན་ལ། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
དངུལ་ཆུ།
གཤེར་གཟུགས་ཡིན་ལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ།
མུ་ཟི་ལྟ་བུའོ།། 75
རྫས་སྦྱོར་རིག
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་དང་། སྲ་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ལ། སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཧེ་རླུང་།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀར་བོན།
སྲ་གཟུགས་ཡིན་ལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་མིན་པའི་མུ།
ཟངས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དངུལ་ཆུ་ལྟ་བུའོ།།
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་དང་། གཤེར་གཟུགས་ལ་མུ་བཞི།
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་ཡིན་ལ། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མུ་ཟི།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རྦོར་མིན།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དངུལ་ཆུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར་ལྟ་བུའོ།།
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་དང་། རླངས་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་ཡིན་ལ། རླངས་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཝ་ཚྭ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྕགས་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཟེ་རླུང་།
འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་མོ་རྡུལ་དྲུག་ཡོད་པ་དང་། འཚོ་རླུང་ལ་མུ་གསུམ།
འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་མོ་རྡུལ་དྲུག་ཡོད་པ་ཡིན་ལ། འཚོ་ རླུང་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མུ་ཟི།
འཚོ་རླུང་། 76
ཡང་རླུང་ལྟ་བུའོ།།
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ལྕགས་རིགས་ཀྱི་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་དངོས་རྫས་དང་། ལྕགས་རིགས་གཉིས་ལ་ སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མུ་གསུམ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཝ་ཚྭ་དང་། སྭི་ལི་ཀོན། ཧ་ཡང་།
འཚོ་རླུང་ལྟ་བུའོ།།
ལྗིད་ཚད་ཡོད་པ་དང་། ནུས་པ་ཡོད་པ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོད་རྡུལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རི་བོང་གི་རྭ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ལྕགས་རིགས་དང་ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་གཉིས་འགལ་བ།
མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲད་ནས་རང་ཉིད་ཕོའི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པའི་རྩ་རྫས་དང་ལྕགས་རིགས་དོན་ གཅིག མ་ནིང་གི་རྡུལ་དང་། བར་རྡུལ། མཚན་མེད་ཀྱི་རྡུལ་གསུམ་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་
མ་ཡིན་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
མ་གྲུབ་པ་དེའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དངོས་འགལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཧེ་རླུང་ ཆོས་ཅན། ཁྱོད་དང་ཁྱོད་མ་ཡིན་པ་དངོས་འགལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཞི་གྲུབ་པའི་ 77
རྫས་སྦྱོར་རིག
ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། འཚོ་རླུང་གི་མ་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་ཏེ། མོ་རྡུལ་ཚུར་
བླངས་པའི་རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཞེས་པའི་རྟགས་ཆོས་ཅན། རྟགས་ཡང་དག་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། དགག་ཆོས་སྒྲུབ་ཆོས་དངོས་འགལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ལྕགས་ རིགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་དང་ཁྱོད་མ་ཡིན་པ་གཉིས་མ་ཡིན་གྱི་ཕུང་གསུམ་མེད་པར་ཐལ།
འདོད་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། ལྕགས་རིགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་དང་ཁྱོད་མ་ཡིན་པ་གཉིས་མ་
ཡིན་གྱི་ཕུང་གསུམ་ཡོད་པར་ཐལ། སྭི་ལི་ཀོན་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྭི་ལི་
ཀོན་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་དང་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཟེར་ན་མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན། ཁྱོད་རང་ལ་སྭི་ལི་
ཀོན་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་
པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། རི་བོང་གི་རྭ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཧེ་རླུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་འཁོར་ལམ་མཐའ་མའི་ནང་མོ་རྡུལ་
བརྒྱད་ཡོད་པར་ཐལ། བརྟན་རླུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ།
ཁེར་ཚུགས་འཕེར་བའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁེར་ཚུགས་
འཕེར་བའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རང་རྐྱ་ཐུབ་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེར་ཐལ། གློག་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་ཚུར་ལེན་མི་བྱེད་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན་ཐལ་འགྱུར་དང་པོ་
ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། ཧེ་རླུང་དེ། ཁེར་ཚུགས་འཕེར་བའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ཡང་། ཁེར་ཚུགས་བརྒྱད་
ཆག་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། སྡེབ་བྱེད་འཁོར་ལམ་ནང་ གློག་རྡུལ་བརྒྱད་མེད་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་
ཕྲན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་རྡུལ་
ཕྲན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ 78
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕྱིར་ཟེར་ན་མ་ཁྱབ་བོ། །ཕ་རོལ་པོས་འཚོ་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། མ་རྡུལ་ཡིན་པར་
ཐལ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག་ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ནའང་མ་ཁྱབ་ཅེས་ལན་བཏབ་བོ། །
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཙང་རྫས་ཡིན་ན། རྩ་རྫས་དང་ཆ་རྡུལ་གང་རུང་ཡིན་པས་
ཁྱབ་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་མེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་
གྲུབ་སྟེ། འོ་ན་ཁྱོད་རང་ལ་གྱེས་རྡུལ་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། དེ་གཉིས་གང་རུང་ཡིན་པར་ ཐལ། གཙང་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འདུས་རྫས་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། གཙང་རྫས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ། འདུས་རྫས་ཡིན་ན་
གཙང་རྫས་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གྱེས་རྡུལ་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། དེ་
གཉིས་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཆ་རྡུལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་གྲུབ་སྟེ། འདུས་རྫས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། གྱེས་
རྡུལ་འདུས་རྫས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་མཉམ་སྤྱོད་ཆིངས་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཆ་རྡུལ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར་ཏེ། རྩ་རྫས་ཀྱི་དབྱེ་བ་གསུམ་ནང་ཕན་ཚུན་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་
སྟེ༑ ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་དང་། ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་འགལ་
བ་ཡིན་ཡང་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་དང་ཆོས་མཐུན་ལྕགས་རིགས་འགལ་བ་ཡིན་མི་
དགོས་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་ཕ་རོལ་པོས། སྭི་ལི་ཀོན་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་
པ་གྱུར་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག་རྩ་རྫས་ཡིན་པའི་ ཕྱིར་ཟེར་ན། སྡོམ་རྟགས་མ་གྲུབ་བོ།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངུལ་ཆུ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ལྕགས་ 79
རྫས་སྦྱོར་རིག
རིགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མ་ཚང་བའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། བརྡུངས་ན་
ཏིང་ཏིང་གི་སྒྲ་གྲགས་པ་སོགས་མ་ཚང་བའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་ཁྱད་ཆོས་ ཚང་ན། ཁྱད་ཆོས་ཆ་ཚང་ཚང་བས་ཁྱབ་པར་ཐལ། འདོད་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། མི་ལག་ རྡུམ་གྱི་གཟུགས་པོ་ཆོས་ཅན། མིའི་གཟུགས་པོ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མིའི་གཟུགས་པོའི་
ཁྱད་ཆོས་མ་ཚང་བའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མི་ལག་རྡུམ་གྱི་གཟུགས་པོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ མིའི་གཟུགས་པོའི་ཁྱད་ཆོས་མ་ཚང་བར་ཐལ། མིའི་གཟུགས་པོའི་ཁྱད་ཆོས་ཐམས་ཅད་
མ་ཚང་བའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས་བླངས་ཀྱིས་གྲུབ། རྟགས་མངོན་སུམ་གྱིས་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། ༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྕགས་རིགས་ཡིན་ན། མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲད་ནས་རང་ཉིད་ཕོའི་
གློག་ཁུར་དང་ལྡན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། གསེར་དེ་ལྕགས་རིགས་ཡིན་པ་གང་ཞིག མོ་ རྡུལ་ཕར་མི་སྤྲད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གསེར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རྫས་འགྱུར་བྱེད་
པ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ ན༑ གསེར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པར་ཐལ། དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། ལུང་དེ་ཡི་དོན་ནི་གསེར་དེ་ཆུ་དང་རླུང་མཉམ་དུ་རྫས་འགྱུར་མི་བྱེད་པ་ལ་ དགོངས་པའི་ཕྱིར་སྙམ་མོ། །
༨༽ ཡང་ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་ན། མོ་རྡུལ་ཚུར་
བླངས་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་ཚུར་བླངས་ནས་རང་ཉིད་མོ་ཡི་གློག་ཁུར་དང་ལྡན་ པའི་རྩ་རྫས་དེ་ལྕགས་རིགས་མ་ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན།
དེ་མི་འཐད་པར་ཐལ། མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་དེ་ལྕགས་རིགས་མ་ ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པ་གང་ཞིག མོ་རྡུལ་ཚུར་བླངས་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་
པོ་མ་གྲུབ་ན། མོ་རྡུལ་ཕར་སྤྲོད་པའི་ཡང་རླུང་གི་མ་རྡུལ་དེ་ཆོས་ཅན། ལྕགས་རིགས་མ་
ཡིན་པའི་རྩ་རྫས་ཡིན་པར་ཐལ། རྩ་རྫས་གང་ཞིག རླངས་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 80
1 2 3 4 5 6 7
གྲངས་མཉམ་རྩ་རྫས།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Isobar
གནས་མཉམ་རྩ་རྫས། (གནས་མཉམ་ཁམས་རྫས།)
Isotopes
གདོས་གྲངས།
Mass Number
གསར་རླུང་།
Neon
གཉུག་རླུང་།
Argon
རང་གྲངས།
Atomic Number
བཞུར་རླུང་།
Fluorine
སྐྱེ་དངོས་རིག་
སྐྱེ་དངོས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་བརྒྱད་པ། འཚོ་བའི་བརྒྱུད་རིམ།
སློབ་ཚན་དགུ་པ། སྟངས་འཛིན་དང་། འབྲེལ་མཐུད། སློབ་ཚན་བཅུ་པ། ཕུང་གྲུབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་གཅིག་པ། སྐྱེ་འཕེལ་དང་། འཚར་ལོངས། སློབ་ཚན་བཅུ་གཉིས་པ། སྣ་མང་སྐྱེ་དངོས།
སློབ་ཚན་བཅུ་གསུམ་པ། དངོས་ཉིང་ཅན་དང་གདོད་ཉིང་ཅན།
82
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བརྒྱད་པ། འཚོ་བའི་བརྒྱུད་རིམ།
འཚོ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་གྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གསོན་པོ་ཡིན་ན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྩི་ཤིང་ཆོས་ ཅན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། གསོན་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༢༧
ལས། འདི་ལྟའི་རྩི་ཤིང་གི་རིགས་གསོན་པོ་ཡིན་པའི་གསལ་བཤད་ཀྱང་བྱས་ཡོད་ཅེས་ གསུངས་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་། རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། གསོན་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཚར་ དང་འབྲེལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པར་ཡོད་པར་ ཐལ། དེ་ཉིད་ལས། སྐྱེ་འཚར་དང་འབྲེལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཅན་ཡོད་དོ་ཅོག་གསོན་པོར་ འདོད་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། བེམ་གཟུགས་ཡིན་ན། གསོན་པོ་ཡིན་པས་ཁྱབ་སྟེ། བེམ་
གཟུགས་ཡིན་ན། ཆ་རྡུལ་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཕྲ་མོ་ལ་བརྟེན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩི་
ཤིང་སྐམ་པོ་ཆོས་ཅན། གསོན་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། བེམ་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གདོས་ཚད་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། 83
སྐྱེ་དངོས་རིག་
རྩི་ཤིང་སྐམ་པོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གསོན་པོ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཤི་ཟིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་
ན༑ རྩི་ཤིང་སྐམ་པོ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་འཚར་དང་འབྲེལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ།
གསོན་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱུག་ཆུ་ཆོས་ཅན། གསོན་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ནང་གི་ཆ་
རྡུལ་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཕྲ་མོ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་
དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༢༧ ལས། ཆ་རྡུལ་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཕྲ་མོ་ནི་སྐྱེ་དངོས་ཤིག་གསོན་
པོ་ཡིན་མིན་གྱི་འགག་རྩའང་ཡིན་པས་རེད། ཅེས་དང་། ཡང་དེ་ཉིད་ལས། སྐྱེ་དངོས་ནི་
ཕུང་གྲུབ་ཀྱིས་གྲུབ་པ་དང་། ཕུང་གྲུབ་ནི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པ་མ་ཟད། ཕྲ་ཕུང་ཡང་ཕྲ་ཕུང་
གི་དབང་པོ་ཆུང་ངུ་དང་། དེ་ཡང་ཆ་རྡུལ་འདྲ་མིན་གྱིས་གྲུབ་པ་སོགས་གཅིག་ལ་གཅིག་ ལྟོས་ཀྱི་རིམ་པ་ཧ་ཅང་ཟབ་པས། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། སྐྱོན་མེད་དེ་སྐྱེ་དངོས་
ཤིག་གསོན་པོ་ཡིན་མིན་ནི་སྐྱེ་དངོས་དེའི་ནང་གི་ཆ་རྡུལ་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཕྲ་མོ་ལ་ལྟོས་
དགོས་པའི་དོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་ན། འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་ཕྱི་རོལ་ནས་འཚོ་རླུང་བླངས་ཏེ་ནུས་པ་འབྱུང་བཞིའི་དངོས་རྫས་དུམ་ བུར་གསིལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན་ཡིན་པར་ཐལ། འབྱིན་རྔུབ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་ཕྱི་རོལ་ནས་འཚོ་རླུང་བླངས་ཏེ་
ནུས་པ་འབྱུང་བཞིའི་དངོས་རྫས་དུམ་བུར་གསིལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། འབྱིན་རྔུབ་
ཡིན་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༢༨ ལས། དེ་ ལྟར་ཡིན་པར་གསུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་ཕྱི་རོལ་ནས་འཚོ་ རླུང་བླངས་ཏེ་ནུས་པ་འབྱུང་བཞིའི་དངོས་རྫས་དུམ་བུར་གསིལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་
ཅན། འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཟས་ཕྱི་རོལ་གྱི་ཡུལ་ནས་ལུས་ཀྱི་ནང་དུ་
དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་ཐབས་ལམ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་དེའི་གོ་དོན་ཡིན་པའི་ 84
ཕྱིར།
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེལ་འདྲེན་ཡིན་ན། ཕྱི་འདོར་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ལུས་
ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ལ་མི་མཁོ་བའི་སྙིགས་རོ་རྣམས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་དབོར་ ཏེ་ཕྱི་རུ་འདོར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེལ་འདྲེན་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཟས་དང་རླུང་སྙིགས་
སོགས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ལུས་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ལ་མི་མཁོ་བའི་སྙིགས་རོ་རྣམས་ལུས་ཀྱི་ཆ་
ཤས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་དབོར་ཏེ་ཕྱི་རུ་དོར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་ཡིན་
པར་ཐལ། ཟས་ཀྱི་སྙིགས་རོ་རྣམས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་དབོར་ཏེ་ཕྱི་ རུ་དོར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་ན། སྐྱེལ་འདྲེན་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
ཟས་ཁ་ནས་ཕོ་བ་བརྒྱུད་ནས་རྒྱུ་ནག་ནང་དུ་གཏོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། འཇུ་བྱེད་ མ་ལག་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེལ་འདྲེན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཟས་
ཁ་ནས་ཕོ་བ་བརྒྱུད་དེ་རྒྱུ་ནག་ནང་དུ་གཏོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། སྐྱེལ་འདྲེན་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཟས་དང་རླུང་སོགས་ཁྲག་ནང་དུ་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་
དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། སྐྱེལ་འདྲེན་ཡིན་ན། ལུས་
ཀྱི་ནང་དུ་ཁྲག་དང་མཉམ་དུ་སྐྱེལ་འདྲེན་བྱེད་པ་ཞིག་དགོས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན།
ཟས་ཁ་ནས་ཕོ་བ་བརྒྱུད་དེ་རྒྱུ་ནག་ནང་དུ་གཏོང་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ཆོས་ཅན། འཇུ་བྱེད་མ་ ལག་ཡིན་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༣༤ ལས། ཕོ་བ་དང་རྒྱུ་མ་སོགས་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་སོ་སོའི་ནང་དུ་སྐྱེ་ལྡན་སྐུལ་རྫས་ཏེ། རྩབས་ ཀྱི་བྱེད་ནུས་ཀྱིས་སྣ་འདུས་ཆེ་བའི་ཟས་དེ་དག་སྟབས་བདེའི་ཆ་རྡུལ་དུ་བསྒྱུར་བ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
85
སྐྱེ་དངོས་རིག་
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་ན། མཁལ་མ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། མཚེར་པ་ཆོས་ཅན། མཁལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་
མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མཚེར་པ་ཆོས་ཅན། ཁྲག་
གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གི་ནང་གི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་བེད་ མེད་དུ་ཕྱིན་པ་རྣམས་མེད་པར་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན།
མཚེར་པ་ཆོས་ཅན། ཕྱིར་འདོར་མ་ལག་གི་དབང་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། མཁལ་མ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། ཧ་ཅང་ཐལ་ལོ། །
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་ན། མཚེར་པ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། མཁལ་མ་ཆོས་ཅན། མཚེར་པ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་
མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མཁལ་མ་ཆོས་ཅན། ཁྲག་
གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་ནང་གི་ཟེ་རླུང་སྙིགས་རྫས་སོགས་
ཕྱིར་འདོན་པའི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མཁལ་མ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་
མ་ལག་གི་དབང་པོ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མཚེར་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་ན། མཁལ་མ་དང་།
མཚེར་པ་གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གློ་བ་ཆོས་ཅན། མཁལ་མ་དང་། མཚེར་པ་
གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
ཁས། མ་གྲུབ་ན། གློ་བ་ཆོས་ཅན། ཁྲག་གཙང་མ་བཟོ་མཁན་གྱི་དབང་པོ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་ནང་གི་ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་ཟུང་ལྡན་དེ་ཕྱིར་འདོན་པའི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་
བར་འདོད་ན། གློ་བ་ཆོས་ཅན། མཁལ་མ་དང་མཚེར་པ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མཁལ་མ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མཚེར་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་གྲུབ་སྟེ།
ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་དབང་པོ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཕྱི་མ་གྲུབ་སྟེ། མཚེར་པའི་བྱེད་
ལས་ཁྲག་བཙག་པ་དང་། ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་འཕྲོ་བརླག་སོང་བ་རྣམས་མེད་པར་བཟོ་བ། 86
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཁྲག་དཀར་ཕྲ་ཕུང་ཉར་ཚགས་བྱེད་པའི་བྱེད་ལས་གསུམ་མི་ལྡན་པའི་ཕྱིར།
༡༠༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་ན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། སོ་ནས་བཤང་ལམ་བར་གྱི་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་
པར་ཐལ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཇུ་ བྱེད་མ་ལག་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་དག་ཐུན་མོང་གིས་ཟས་འཇུ་བའི་ལས་ཀ་གཅིག་བྱས་
པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཙོ་བོ་ ཟེ་རླུང་ཅན་གྱི་སྙིགས་རོ་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་
ཅན། དེར་ཐལ། གཅིན་པ་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༡༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་དང་ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་ཡན་
ལག་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་ཏེ། རྒྱུ་མ་དེ་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་ཡིན་པ་གང་ ཞིག ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། རྒྱུ་མ་ཆོས་
ཅན། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་ཡིན་པར་ཐལ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གི་ཆ་ཤས་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་ཡིན་ པར་ཐལ། ཟས་ཀྱི་སྙིགས་རོ་ཕྱིར་འདོར་བར་བྱེད་པའི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན་མ་
ཁྱབ་སྟེ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་ཡན་ལག་ཡིན་ན་གཙོ་བོ་ཟེ་རླུང་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་གི་ དབང་པོ་ཡོད་དགོས་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ་ལས།
87
སྐྱེ་དངོས་རིག་
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
འབྱིན་རྔུབ་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་ཕྱི་རོལ་ནས་འཚོ་རླུང་བླངས་ཏེ་ནུས་
པ་འབྱུང་བཞིའི་དངོས་རྫས་དུམ་བུར་གསིལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། འབྱིན་
རྔུབ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་དང་། རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་གཉིས་ ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཟས་ཕྱི་རོལ་གྱི་ཡུལ་ནས་ལུས་ཀྱི་ནང་དུ་
དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་ཐབས་ལམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཟས་
རང་འཚོ་ཅན་གྱི་འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན་དང་། ཟས་གཞན་འཚོ་ཅན་གྱི་འཚོ་བཅུད་སྡུད་
ལེན་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
སྐྱེལ་འདྲེན་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཟས་དང་རླུང་སོགས་ཁྲག་གིས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་
གཅིག་ནས་གཅིག་ཏུ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་
ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེལ་འདྲེན་དང་། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེལ་འདྲེན་གཉིས་ཡོད་
པའི་ཕྱིར། རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེལ་འདྲེན་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྩ་བས་ཆུ་དང་གཏེར་རྫས་ལྟ་
བུ་ས་ནས་བྱུང་བའི་མ་རྒྱུ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པའི་སྐྱེལ་འདྲེན་དང་། ལོ་མས་འོད་སྦྱོར་བྱས་ པའི་ནུས་པ་རྩི་ཤིང་གི་ཆ་ཤས་གཞན་དུ་དབོར་འདྲེན་བྱེད་པ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཕྱི་འདོར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཟས་ཀྱི་སྙིགས་རོ་རྣམས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་གཅིག་ནས་
གཅིག་ཏུ་དབོར་ཏེ་ཕྱི་རུ་འདོར་བའི་བརྒྱུད་རིམ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྙིགས་འདོར་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐྱེ་དངོས་རྙིང་ཚབ་གསར་བྱེད་ཀྱི་མཐར་བྱུང་
དངོས་རྫས་བེད་མེད་རྣམས་ཕྱིར་དོར་བའི་ངང་ཚུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 88
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ཤ་གནད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་འབྱིན་རྔུབ་དང་། རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ཤ་གནད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་ ཤ་གནད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་རླུང་ཡོད་འབྱིན་ ལ། རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྔུབ་ལྟ་བུ།
ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་འབྱིན་རྔུབ་མ་ཡིན་
ལ། རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཕྱེ་སྨན་གྱི་ནང་དུ་མཚེ་རྐྱང་ཆང་རག་ཅན།
ཀར་བོན་འཚོ་རླུང་ཟུང་ལྡན། ནུས་པ་བཅས་
བྱུང་བའི་འབྱིན་རྔུབ་ཆོས་ཅན།
ཤ་གནད་ཀྱི ་ ཕྲ་ཕུང་ནང་གི ་ འཚོ ་ རླུང་མི ་ འདང་བའི་འབྱིན་རྔུབ་ཆོས་ཅན། སྐྱེལ་འདྲེན་ཆོས་ཅན།
མུ་སྒྲིགས།
ཤ་གནད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་འབྱིན་རྔུབ་དང་། རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས། སྙིགས་དོར་མ་ལག་གི་ཆ་ཤས་དང་། སྡོད་རྩ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
མཁལ་མའི་སྡོད་རྩ།
སྙིགས་དོར་མ་ལག་གི་ཆ་ཤས་ཡིན་ལ། སྡོད་རྩ་མ་ཡིན་པའི་མུ། མཁལ་མ། 89
སྐྱེ་དངོས་རིག་
སྡོད་རྩ་ཡིན་ལ། སྙིགས་དོར་མ་ལག་གི་ཆ་ཤས་མ་ཡིན་པའི་མུ། གློ་བའི་སྡོད་རྩ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྒྱུ་མ་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
འབྱིན་རྔུབ་དང་སྐྱེལ་འདྲེན་གཉིས་འགལ་བ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་དང་འཇུ་བྱེད་མ་
ལག་གཉིས་འགལ་བ། སྡོད་རྩ་དང་འཕར་རྩ་གཉིས་འགལ་བ།
མིའི་ཕྲ་ཕུང་གི་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་ནང་གི་འབྱིན་རྔུབ་དང་མིའི་ཕྲ་ཕུང་ནང་གི་རླུང་
ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་དོན་གཅིག རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་དང་། འཚོ་རླུང་ཡོད་པའི་འབྱིན་རྔུབ།
རླུང་ལྡན་ནུས་སྐྲུན་གསུམ་དོན་གཅིག རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་དང་། འཚོ་རླུང་མེད་པའི་
འབྱིན་རྔུབ། རླུང་མེད་ནུས་སྐྲུན་གསུམ་དོན་གཅིག སྙིགས་འདོར་དང་ཕྱི་འདོར་དོན་ གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
སོལ་རྫས་གསུམ་ལྡན་གྱི་ཆ་རྡུལ་དེ།
(Pyruvate)
ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་རྫས་
འགྱུར་བྱས་ན། འོ་སྐྱུར་དང་། ནུས་པ་གཉིས་འབྱུང་བས་ཁྱབ་པ་ཁས་བླངས་པ་ལ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཚོ་རླུང་ཡོད་པའི་འབྱིན་རྔུབ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལས་འོ་སྐྱུར་
དང་ནུས་པ་གཉིས་བྱུང་བར་ཐལ། ཀར་བོན་འཚོ་གསུམ་ཅན་དེ་ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་
རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཀར་བོན་འཚོ་གསུམ་
ཅན་དེ་ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་པར་ཐལ། ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་གི་སྐུད་རྡུལ་ གཟུགས་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་གི་སྐུད་ 90
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
རྡུལ་གཟུགས་ནང་དུ་རྫས་འགྱུར་བྱས་ན་ནུས་པ་ཨེ་ཊི་པཱི་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་བྱུང་བ་གང་
ཞིག ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་རྫས་འགྱུར་བྱས་ན་ནུས་པ་ཨེ་ཊི་པཱི་གཉིས་ལས་མི་འབྱུང་ བའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཀར་བོན་འཚོ་གསུམ་ཅན་དེ་ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་རྫས་
འགྱུར་བྱས་ཏེ་འོ་སྐྱུར་དང་ནུས་པ་བྱུང་བ་ཆོས་ཅན། རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་པར་ཐལ། འཚོ་རླུང་མི་འདང་བའི་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་
ཐལ། འཚོ་རླུང་མེད་ན་འཚོ་རླུང་འདང་མི་འདང་རྩི་སའི་གཞི་མེད་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་
གྲུབ་ན། རི་བོང་གི་རྭ་འདང་མི་འདང་གི་རྣམ་གཞག་ཡོད་པར་ཐལ་ལོ་ཟེར་ན། རྩ་བའི་
ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། སྐབས་འདིར་འཚོ་རླུང་མི་འདང་བ་ནི་འཚོ་རླུང་མེད་པ་ལ་གོ་
དགོས་པའི་ཕྱིར་ཏེ། རྫས་སྤྱི་གཉིས་མགོ་ཕུད་པའི་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་ན། རླུང་ཡོད་འབྱིན་
རྔུབ་དང་། རླུང་མེད་འབྱིན་རྔུབ་གང་རུང་ཡིན་དགོས་པ་གང་ཞིག རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་ མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཀར་བོན་འཚོ་གསུམ་ཅན་དེ་ཤ་གནད་ཕྲ་ཕུང་ནང་དུ་རྫས་
འགྱུར་བྱས་ཏེ་འོ་སྐྱུར་དང་ནུས་པ་བྱུང་བ་ཆོས་ཅན། ཨེ་ཊི་པཱི་སུམ་ཅུ་སོ་གཉིས་རག་པར་
ཐལ། རླུང་ཡོད་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཡང་རླུང་ ཡོད་པའི་འབྱིན་རྔུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། ཡང་རླུང་ ཡོད་ན་རླུང་ཡོད་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚོ་རླུང་ཡོད་ན་རླུང་ཡོད་པས་མ་ཁྱབ་
པར་ཐལ། ཡང་རླུང་ཡོད་ན་རླུང་ཡོད་པས་མ་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག རྒྱུ་མཚན་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་
མཚུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མི་མཚུངས་ཏེ། སྐབས་འདིར་རླུང་ཡོད་དང་། རླུང་མེད་ནི་འཚོ་
རླུང་ཡོད་མེད་ལ་གོ་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་ན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ 91
སྐྱེ་དངོས་རིག་
པར་མི་འཐད་པར་ཐལ། རྒྱུ་ནག་དང་རྒྱུ་དཀར་དང་བཤང་ལམ་སོགས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ལྡན་ པའི་མ་ལག་དེ་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། རྒྱུ་ནག་དང་རྒྱུ་དཀར་དང་བཤང་
ལམ་སོགས་ཀྱི་ཆ་ཤས་ལྡན་པའི་མ་ལག་དེ་ཆོས་ཅན། འཇུ་བྱེད་མ་ལག་དང་ཕྱི་འདོར་མ་
ལག་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་པ་གང་ཞིག འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་པར་ཐལ། ཟས་
ཀྱི་སྙིགས་རོ་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་
ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༣༥ ལས། ཟས་སྙིགས་རྣམས་བཤང་སྒོ་བརྒྱུད་ནས་
ཕྱིར་འདོར་བ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་
ན་གཙོ་བོ་ཟེ་རླུང་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྙིང་ཆོས་ཅན། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་གི་དབང་པོ་ཡིན་པར་ཐལ།
སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་རྙིང་ཚབ་གསར་བྱེད་ཀྱི་མཐར་བྱུང་བའི་དངོས་རྫས་བེད་མེད་རྣམས་ཕྱིར་
འདོར་བའི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྙིང་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་དངོས་ཀྱིས་རྙིང་ཚབ་
གསར་བྱེད་ཀྱི་མཐར་བྱུང་བའི་དངོས་རྫས་བེད་མེད་རྣམས་ཕྱིར་འདོར་བའི་དབང་པོ་ཡིན་ པར་ཐལ། ཀར་བོན་འཚོ་ཟུང་ཅན་གྱི་ཁྲག་ཕྱིར་འདོར་བའི་དབང་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༤༢ ལས། སྙིང་གིས་
ཀར་བོན་འཚོ་ཟུང་ཅན་གྱི་ཁྲག་ཕྱིར་འདོར་བ་དང་། འཚོ་རླུང་ཅན་གྱི་ཁྲག་གློ་བ་ནས་
བླངས་ཏེ། ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སོ་སོར་བསྐྱལ་དགོས་པ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན་
རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་ན། གཙོ་བོ་ཟེ་རླུང་ཅན་གྱི་དངོས་ རྫས་ཕྱིར་འདོར་བའི་མ་ལག་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ།
དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་དང་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གཉིས་ཆོས་ཅན།
འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་དང་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གཉིས་ཀ་ཡིན་པ་ 92
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཁ་ནས་བཤང་ལམ་བར་གྱི་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཆོས་ཅན། ཕྱི་ འདོར་མ་ལག་དང་འཇུ་བྱེད་མ་ལག་གཉིས་ཀ་ཡིན་པ་ཐལ། ཕྱི་འདོར་མ་ལག་ཡིན་པ་
གང་ཞིག འཇུ་བྱེད་མ་ལག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་གྲུབ་སྟེ། དེ་དག་ཐུན་མོང་གིས་
ཟས་ཀྱི་སྙིགས་རོ་ཕྱིར་འདོར་བའི་ལས་ཀ་གཅིག་བྱས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ནའང་མ་ཁྱབ་བོ། །
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
སྐུད་རྡུལ་གཟུགས། (ནུས་སྐྱེད་དབང་ཕྲ།)
Mitochondria
སྐྱེ་འཚར།
Growth
འཚོ་བཅུད་སྡུད་ལེན། (ཟས་བཅུད།)
Nutrition
ཕྱི་འདོར། ཕྱི་འདོར་མ་ལག
Excretion / Excretory System
སྐུལ་རྫས། རྩབས།
Hormone
འབྱིན་རྔུབ། འབྱིན་རྔུབ་མ་ལག
Respiration / Respiratory system
ཕྱེ་སྨན།
Yeast
གསོན་པོ།
Alive
བེམ་གཟུགས།
Matter
སྐྱེལ་འདྲེན།
Transportation
འཇུ་བྱེད། འཇུ་བྱེད་མ་ལག
Digestion / Digestive system
མཚེར་པ།
Spleen
ཤ་གནད།
Muscle
93
སྐྱེ་དངོས་རིག་
སློབ་ཚན་དགུ་པ། སྟངས་འཛིན་དང་། འབྲེལ་མཐུད། སྟངས་འཛིན་དང་འབྲེལ་མཐུད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་
གསུམ་ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། སྟངས་འཛིན་ཅན་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། སྙིང་འཕར་ལྡིང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྟངས་འཛིན་ཅན་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། སྙིང་འཕར་ལྡིང་གི་
འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྟངས་འཛིན་ཅན་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རང་གི་འདོད་ པ་ལྟར་ཚོད་འཛིན་བྱེད་མི་ཐུབ་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། སྐྱེ་འཚར་དང་འབྲེལ་བའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཕྲུ་གུས་ཕར་རྒྱུག་ཚུར་རྒྱུག་བྱེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་
ཆོས་ཅན། སྐྱེ་འཚར་དང་འབྲེལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁོར་ཡུག་ལ་ལྟོས་པའི་
སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཕྲུ་གུས་ཕར་རྒྱུག་ཚུར་རྒྱུག་
བྱེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྐྱེ་འཚར་དང་འབྲེལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ 94
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཐལ། ཁྱོད་འཚར་ལོངས་བྱེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་
བར་འདོད་ན། རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་སྲོག་ཆགས་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ། དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་ན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ དགོས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་ན། ཚུར་སྣང་བྱ་འགུལ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། གནས་ཚུལ་ཀླད་པར་གཏོང་བ་དང་། ཀླད་པ་ནས་ལན་བླངས་ཏེ་ལུས་ཀྱི་ཆ་ ཤས་སོ་སོར་གཏོང་བའི་རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཆོས་ཅན། ཚུར་སྣང་བྱ་འགུལ་ཡིན་པར་
ཐལ། རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། གནས་ཚུལ་ཀླད་པར་
གཏོང་བ་དང་། ཀླད་པ་ནས་ལན་བླངས་ནས་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སོ་སོར་གཏོང་བའི་རྒྱུངས་
པའི་བྱེད་ལས་ཆོས་ཅན། ཚུར་སྣང་བྱ་འགུལ་མ་ཡིན་ཏེ། ལན་སྤྲོད་པ་དང་བཀོད་ཁྱབ་ གཏོང་བའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་ན། ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་བྱེད་ལས་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྒྱུངས་པས་གནས་ཚུལ་ཀླད་པར་གཏོང་བ་དང་། ཀླད་པ་ནས་
ལན་བླངས་ཏེ་ལུས་ཀྱི་ཆ་ཤས་སོ་སོར་གཏོང་བའི་བྱེད་ལས་ཆོས་ཅན། ཐག་གཅོད་བྱེད་
པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་
ན༑ རྒྱུངས་པས་གནས་ཚུལ་ཀླད་པར་གཏོང་བ་དང་། ཀླད་པ་ནས་ལན་བླངས་ཏེ་ལུས་ཀྱི་
ཆ་ཤས་སོ་སོར་གཏོང་བའི་རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཆོས་ཅན། ཐག་གཅོད་བྱེད་པའི་བྱེད་ 95
སྐྱེ་དངོས་རིག་
ལས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ལན་སྤྲོད་པ་དང་བཀོད་ཁྱབ་བྱེད་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། བརྡ་ལན་སྤྲོད་པའི་རྒྱུངས་པའི་བྱེད་ལས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྟངས་འཛིན་ཅན་གྱི་བྱ་འགུལ་ཡིན་ན། ཀུན་བསླངས་བྱ་འགུལ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྙིང་གི་འཕར་ལྡིང་དང་། མཆིལ་མ་འཁོར་བ་ཆོས་ཅན། ཀུན་
བསླངས་བྱ་འགུལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྟངས་འཛིན་ཅན་གྱི་བྱ་འགུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྙིང་གི་འཕར་ལྡིང་དང་། མཆིལ་མ་འཁོར་བ་ཆོས་ཅན། སྟངས་འཛིན་
ཅན་གྱི་བྱ་འགུལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཀླད་རྒྱབ་ཀྱི་ཀླད་རྒྱུངས་ཀྱིས་སྟངས་འཛིན་བྱེད་པའི་བྱ་
འགུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྙིང་གི་འཕར་ལྡིང་དང་། མཆིལ་མ་འཁོར་བ་ ཆོས་ཅན། ཀུན་བསླངས་བྱ་འགུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཀུན་བསླངས་མིན་པའི་བྱ་འགུལ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༦༢ ལས།
སྙིང་གི་འཕར་ལྡིང་དང་། དབུགས་འབྱིན་རྔུབ། མཆིལ་མ་འཁོར་བ་ལ་སོགས་པའི་ཀུན་ བསླངས་མིན་པའི་བྱ་འགུལ་ནི། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ་ལས།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
དབང་རྩའི་མ་ལག་ལ་ཆ་ཤས་གཉིས་ཡོད་དེ། དབང་རྩ་ལྟེ་བའི་མ་ལག་དང་། མཐའ་
འཁོར་དབང་རྩའི་མ་ལག་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དབང་རྩ་ལྟེ་བའི་མ་ལག་ལ་ཆ་ཤས་ གཉིས་ཡོད་དེ། ཀླད་པ་དང་། རྒྱུངས་པ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མཐའ་འཁོར་དབང་རྩའི་ 96
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
མ་ལག་ལ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། རང་འགུལ་དབང་རྩའི་མ་ལག་དང་། ལུས་ཚོར་དབང་
རྩའི་མ་ལག་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
དབང་རྩ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཀླད་པ་ནས་གྱེས་པའི་ཀླད་པའི་དབང་རྩ་དང་།
རྒྱུངས་པ་ནས་གྱེས་པའི་རྒྱུངས་པའི་དབང་རྩ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
སྐྱེ་འཚར་ལ་ལྟོས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་དབྱེ་བ་ལྔ་ཡོད་དེ། ཕྱོགས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
འོད་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད། ས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད། ཆུ་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད། རྫས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད་
བཅས་ལྔ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཚུར་སྣང་གི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། གཟུགས་རེག་ཚོར་བར་ཡ་ལན་བྱེད་པའི་ངང་ཚུལ་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཚུར་སྣང་ཞུ་ཐིག་གི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཀླད་པར་མི་བརྒྱུད་པར་དབང་རྩ་ཕན་ཚུན་
དབར་བརྡ་གཏོང་ལེན་བྱེད་པའི་ངང་ཚུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ཀླད་པའི་ཆ་ཤས་དང་། དབང་རྩ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
ཀླད་པའི་ཆ་ཤས་ཡིན་ལ། དབང་རྩ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀླད་ནུའི་རྨེན་བུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀླད་པའི་དབང་རྩ།
དབང་རྩ་ཡིན་ལ། ཀླད་པའི་ཆ་ཤས་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྐང་པའི་དབང་རྩ།
ཀླད་རུས་ལྟ་བུའོ།། 97
སྐྱེ་དངོས་རིག་
མུ་སྒྲིགས།
མཐའ་འཁོར་དབང་རྩའི་མ་ལག་དང་། ཀླད་པའི་དབང་རྩ་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
དབང་རྩའི་མ་ལག་ལྟེ་བ་དང་། རྒྱུངས་པའི་དབང་རྩའི་མ་ལག་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
སྲོག་ཆགས་ཁོ་ན་ལ་ཡོད་པའི་མ་ལག་དང་། དབང་རྩའི་མ་ལག་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ལན་སྤྲོ ད ་མཁན་གྱི ་ དབང་རྩ་དང་ལུས་ལ་བཀོ ད ་ཁྱབ་བྱེད་མཁན་གྱི ་ དབང་རྩ་
གཉིས་འགལ་བ་ཡིན། འབྲེལ་མཐུད་བྱེད་མཁན་གྱི་དབང་རྩ་དང་སྟངས་འཛིན་བྱེད་ མཁན་གྱི་དབང་རྩ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན།
བྲོས་རྒོལ་གྱི་ཧོར་མོན་དང་མཁལ་རྩི་གཉིས་དོན་གཅིག ཧོར་མོན་དང་སྐུལ་འདེད་
ཀྱི་ནུས་པ་གཉིས་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཀླད་པའི་དབང་རྩ་ཡིན་ན། དབང་རྩའི་མ་ལག་ལྟེ་བ་ཡིན་པས་
མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཀླད་པ་ནས་གྱེས་པའི་ཀླད་པའི་དབང་རྩ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཀླད་པ་ནས་གྱེས་པའི་ཀླད་པའི་དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པར་ཐལ། ཀླད་པ་ ནས་གྱེས་པའི་མཐའ་འཁོར་དབང་རྩའི་མ་ལག་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ཀླད་ པ་ནས་གྱེས་པའི་མཐའ་འཁོར་དབང་རྩའི་མ་ལག་དེ་ཀླད་པའི་དབང་རྩའི་མ་ལག་མ་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
98
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཐག་གཅོད་བྱེད་མཁན་གྱི་དབང་རྩ་ཡིན་ན། ཀླད་པའི་དབང་
རྩ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། རྒས་ལེབ་དེ། ཐག་གཅོད་བྱེད་མཁན་གྱི་དབང་རྩ་ཡིན་ པ་གང་ཞིག ཀླད་པའི་དབང་རྩ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཐག་གཅོད་
བྱེད་མཁན་གྱི་དབང་རྩ་ཡིན་པར་ཐལ། ཛ་དྲག་སྐབས་ཀླད་པར་ལན་མ་སྐྱེལ་སྔོན་ལ་ཐག་ གཅོད་བྱེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། རྒས་ལེབ་ཀྱི་བྱེད་ལས་གཙོ་བོ་ཐག་གཅོད་བྱ་ རྒྱུ་དེ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། ས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་
ཁྱབ་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ཡིན་ན་ས་ལ་བརྟེན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། འོ ད་ལྟོས་འགུལ་ སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རྩེ་མོས་འོད་ལ་ཕྱོགས་པ་དང་། རྩ་བས་འོད་ལས་ལྡོག་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། སྐྱེ་འཚར་ལ་ལྟོས་པའི་འགུལ་
སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། སྐྱེ་འཕེལ་དང་འཚར་
ལོངས་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་ཞིག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་ སྟེ༑ རྩི་ཤིང་ལ་རེག་ཐུག་བྱུང་ཚེ་གློ་བུར་དུ་འཁུམ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་གི་
འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཚར་ལ་ལྟོས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་
པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། རྩི་ཤིང་ལ་རེག་ཐུག་བྱུང་ཚེ་གློ་བུར་དུ་འཁུམ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་
ཅན། སྐྱེ་འཚར་ལ་ལྟོས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཚར་ལ་མི་ལྟོས་པའི་ འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ན་རྩི་ཤིང་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
དངོས་པོ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་ན་དངོས་པོ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། འབྲི་དེབ་ཆོས་ 99
སྐྱེ་དངོས་རིག་
ཅན། རྩི་ཤིང་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ ན༑ འབྲི་དེབ་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་ལས་བྱུང་བ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ལས་བཟོས་པ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འབྲི་དེབ་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་ལྡན་མ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་། ཆུ་ཆོས་ཅན། གངས་ཡིན་པར་ཐལ། གངས་ལས་བྱུང་བ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་འགྲིག
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
སྟངས་འཛིན།
འབྲེལ་མཐུད།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Control Coordination
རྒྱུངས་པ། (སྲོག་རྩ་དཀར་པོ།)
Spinal cord
རྒྱུངས་པའི་དབང་རྩ།
Spinal nerve
འོད་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
Phototropic movement
རྫས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
Chemotropic movement
ཚུར་སྣང་།
Reflex action
ཀླད་ནུའི་རྨེན་བུ།
Pituitary gland
མཐའ་འཁོར་དབང་རྩའི་མ་ལག
Peripheral nervous system
ཀླད་པའི་དབང་རྩ། ཀླད་པའི་དབང་རྩའི་མ་ལག Cranial nerve / cranial nervous system (ཀླད་པའི་ཆུ་རྩ།) ཕྱོགས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
Directional Movement
ས་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
Geotropic movement
ཆུ་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
Hydrotropic movement
ཚུར་སྣང་ཞུ་ཐིག
Reflex arc
དབང་རྩའི་མ་ལག་ལྟེ་བ།
Central Nervous System
བྲོས་རྒོལ་གྱི་ཧོར་མོན་དང་མཁལ་རྩི།
Adrenaline hormone
100
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་པ། ཕུང་གྲུབ།
ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ཕལ་ཆེ་བ་གསོན་པོ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཤིང་སྡོང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ཕལ་ཆེ་བ་གསོན་པོ་ཡིན་པར་
ཐལ། ཁྱོད་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་
པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཤིང་སྡོང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རྩི་ཤིང་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ཕལ་ཆེ་བ་གསོན་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་
སྟེ༑ འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༢༦ ལས། རྩི་ཤིང་གི་ཕུང་ གྲུབ་ཕལ་ཆེ་བར་གསོན་པོ་མིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕུང་གྲུབ་ཡིན་ན། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
ཁྲག་གི་ཕུང་གྲུབ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པར་ཐལ། འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། བརླན་ ཞིང་གཤེར་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
101
སྐྱེ་དངོས་རིག་
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་ན། ཁྲག་དང་། རུས་པ་གང་རུང་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྒྱུས་པ་ཆོས་ཅན། ཁྲག་དང་། རུས་པ་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ།
འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་ པར་ཐལ། ཤ་གནད་རུས་པར་སྦྱོར་བར་བྱེད་པའི་འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་ བར་འདོད་ན། རྒྱུས་པ་ཆོས་ཅན། ཁྲག་དང་རུས་པ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་མ་ ཡིན་པ་གང་ཞིག རུས་པ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཤ་གནད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། ཀུན་བསླངས་ཤ་གནད་ཀྱི་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ལ་སྟངས་འཛིན་བྱེད་པའི་ཤ་གནད་ ཡིན་ན།ཀུན་བསླངས་ཤ་གནད་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ ་
ན་ཁྱོད་རང་ལའང་སྙིང་གིས་ཁྲག་རྒྱུན་འབུད་འདྲེན་བྱེད་པ་དང་། ཕོ་བས་ཟས་འཇུ་བ། མཁལ་མས་སྙིགས་དོར་གཙང་སེལ་བྱེད་པ། ཁྲག་རྩ་ཁུམ་ལྷོད་བྱེད་པ་སོགས་ཆོས་ཅན། ཀུན་བསླངས་ཤ་གནད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། ཤ་གནད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། རྟགས་གྲུབ་སྟེ། ཀུན་ནས་མ་བསླངས་པའི་ཤ་གནད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡང་ཀུན་བསླངས་ཤ་གནད་ཡིན་ན། རུས་འབྱར་ཤ་གནད་ཡིན་
པས་ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ་ན། མིག་ འབྱེད་འཛུམ་གྱི་ཤ་གནད་ཆོས་ཅན། རུས་འབྱར་ཤ་གནད་ཡིན་པར་ཐལ། ཀུན་བསླངས་
ཤ་གནད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མིག་འབྱེད་འཛུམ་གྱི་ཤ་གནད་ཆོས་
ཅན། ཀུན་བསླངས་ཤ་གནད་ཡིན་པར་ཐལ། ཀུན་ནས་བསླངས་ཏེ་བརྐྱང་སྐུམ་བྱེད་ཆོག་ པའི་ཤ་གནད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལུས་པོ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་ན། དབང་རྩའི་ 102
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཤ་གནད་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ཆོས་ཅན། དབང་རྩའི་ཕུང་གྲུབ་
ཡིན་པར་ཐལ། ལུས་པོ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་
གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ལུས་པོ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པར་ཐལ། བརྐྱང་སྐུམ་
དང་། ཁུམ་ལྷོད་སོགས་ལུས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཤ་གནད་
ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ཆོས་ཅན། དབང་རྩའི་ཕུང་གྲུབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ལུས་པོ་འགུལ་སྐྱོད་ལ་
སྟངས་འཛིན་བྱེད་པའི་ཕུང་གྲུབ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་གི་རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཡིན་ན། མྱུག་རྩེའི་འཚར་
གནས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྩ་བའི་རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཆོས་ཅན། མྱུག་རྩེའི་འཚར་
གནས་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་གི་རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་
གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་གི་རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་གི་རྩ་བའི་ རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མྱུག་རྩེའི་འཚར་
གནས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་གི་རྩ་བའི་རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྱེས་འཕེལ་གྱི་ནུས་པ་ལྡན་པ། འཚར་གནས་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་དོན་
དང་། གྱེས་འཕེལ་གྱི་ནུས་པ་མི་ལྡན་པ། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་མི་
འཐད་དེ། རྒྱོང་ཕུང་སྙི་མོ་ལ་གྱེས་འཕེལ་གྱི་ནུས་པ་ལྡན་པ་གང་ཞིག འཚར་གནས་ཕུང་ གྲུབ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། རྒྱོང་ཕུང་སྙི་མོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་འཚར་གནས་ཕུང་
གྲུབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་པར་ཐལ། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་དཀྱུས་མ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་དཀྱུས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱོང་
ཕུང་སྙི་མོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
103
སྐྱེ་དངོས་རིག་
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གཟུགས་དང་བྱེད་ལས་གཅིག་མཚུངས་ཡིན་པའི་
ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་ཚོགས་པའི་གོང་བུ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྩི་
ཤིང་གི་ཕུང་གྲུབ་དང་། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རྩི་ཤིང་གི་ཕུང་ གྲུབ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། འཚར་གནས་ཕུང་གྲུབ་དང་། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་ གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འཚར་གནས་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་གྱི་རང་བཞིན་
ལྡན་པའི་ཕུང་གྲུབ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། རྩེ་མོའི་འཚར་
གནས། ཚིགས་སྐྱིའི་འཚར་གནས། གཞོགས་སྐྱིའི་འཚར་གནས་བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་
ཕྱིར། རྩེ་མོའི་འཚར་གནས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རྩ་རྩེའི་འཚར་གནས་དང་། མྱུག་
རྩེའི་འཚར་གནས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། བཟོ་དབྱིབས་དང་བྱེད་ལས་ངེས་
ཅན་གང་ཞིག གྱེས་འཕེལ་མི་བྱེད་པའི་ཕུང་གྲུབ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་ གཉིས་ཡོད་དེ། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་དཀྱུས་མ་དང་། བརྟན་ཆགས་སྣ་འདུས་ཕུང་གྲུབ་ གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ་དཀྱུས་མའི་ངོ་བོ་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རིགས་
གཅིག་པ་ཁོ་ནས་གྲུབ་ཅིང་ཕུང་གྲུབ་རིགས་མི་འདྲ་བ་མེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། བརྟན་
ཆགས་སྣ་འདུས་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་ངོ་བོ་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རིགས་མི་འདྲ་བ་དུ་མས་གྲུབ་ཀྱང་། 104
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
བྱེད་ལས་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་ཐུན་མོང་དུ་བྱེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ་ལ་དབྱེ་ན་བཞི་ཡོད་དེ། སྐྱི་མོའི་ཕུང་གྲུབ། འབྲེལ་བྱེད་ཀྱི་
ཕུང་གྲུབ། ཤ་གནད་ཀྱི་ཕུང་གྲུབ། དབང་རྩའི་ཕུང་གྲུབ་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
སྐྱི་མོའི་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ལུས་པོའི་ཕྱི་ནང་གི་
པགས་པའི་རིམ་པ་སྲབ་མོ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྐྱི་མོའི་ཕུང་གྲུབ་ལ་དབྱེ་ན་དྲུག་ཡོད་དེ།
ཉེན་སྐྱོབ་ཕུང་གྲུབ། ཉ་སག་སྐྱི་མོ། གྲུ་བཞི་ནར་གཟུགས་སྐྱི་མོ། ཀ་དབྱིབས་སྐྱི་མོ། གཟི་ སྤུ་ཅན། རྨེན་བུའི་སྐྱི་མོ་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ལ་དབྱེ་ན་བདུན་ཡོད་དེ། ཁུལ་ནག་ཕུང་གྲུབ། ཁྲག་གི་ཕུང་
གྲུབ། རུས་པའི་ཕུང་གྲུབ། ཚིགས་ལྕིབས་ཕུང་གྲུབ། རྒྱུས་པའི་ཕུང་གྲུབ། ཕྲུམ་རུས་ཕུང་ གྲུབ། ཚིལ་ཕད་ཕུང་གྲུབ་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཤ་གནད་ཕུང་གྲུབ་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། ཤུ་རིས་ཅན་དང་། ཤུ་རིས་ཅན་མིན་པ།
སྙིང་ཤ་ཅན་ནམ་ཀུན་བསླངས་མིན་པའི་ཤ་གནད་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
དབང་རྩ་ཕུང་གྲུབ་ཀྱི་ངོ་བོ་ཡོད་དེ། དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པ་གང་ཞིག ངར་
སྣང་ལེན་པ་དང་སྐྱེལ་བ་གཉིས་ཀ་བྱེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
སྐྱེ་ལྡན་གྱི་འབྲེལ་མཐུད་དང་། རྩི་ཤིང་གི་འབྲེལ་མཐུད་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤ་གནད་དང་དབང་རྩའི་འབྲེལ་མཐུད།
105
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྐྱེ་དངོས་རིག་
རྩི་ཤིང་གིས་གློག་གི་རྫས་བརྡ་སྤྱད་དེ་ཕྲ་ཕུང་གཅིག་
ནས་གཅིག་བར་ལ་གནས་ཚུལ་བརྒྱུད་སྤྲོད་བྱེད་པ། ༡༦༣ ནང་གསལ།
ལྕགས་ལྟ་བུའོ།།
ཕུང་གྲུབ་དང་། གཤེར་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དབང་རྩའི་ཕུང་གྲུབ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁྲག་གི་ཕུང་གྲུབ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོ་མ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མེ་ལྟ་བུའོ།།
སྐྱེ་འཚར་འགུལ་སྐྱོད་དང་། འོད་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཆུ་ལྟོས་འགུལ་སྐྱོད།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། མེ་ཏོག་ཀུ་མུ་ད་འབྱེད་འཛུམ་གྱི་འགུལ་སྐྱོད། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོད ་ལ་བརྟེན་ནས་འཚར་ལོ ང ས་བྱེད་པའི ་ འགུལ་ སྐྱོད།
རླུང་འཁོར་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ལྟ་བུའོ།།
ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པ་ལས་གྲུབ་པ་དང་། སྐྱེ་ལྡན་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་བལ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། རྩི་ཤིང་། 106
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་དང་། གཤེར་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་ཡིན་ལ། གཤེར་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རུས་པ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁྲག
གཤེར་གཟུགས་ཡིན་ལ། འབྲེལ་བྱེད་ཕུང་གྲུབ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ།
རྡུལ་ཕྲན་ལྟ་བུའོ།།
དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་སྐྱེ་ལྡན་དང་། ལྗང་རྫས་ལྡན་པ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལུག
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཨམ་སྡོང་གི་རྩི་ཤིང་།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན། ཟླ་བ་ལྟ་བུའོ།།
རྩི་ཤིང་དང་སྲོག་ཆགས་གང་རུང་དང་། སྐྱེ་ལྡན་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མི་དང་རྩི་ཤིང་གཉིས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རླུང་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ལུག
107
སྐྱེ་དངོས་རིག་
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ཟས་རང་འཚོ་ཅན་དང་སྲོག་ཆགས་གཉིས་འགལ་བ། ཕྲ་ཕུང་དང་ཕུང་གྲུབ་གཉིས་
འགལ་བ། དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་དང་རྩི་ཤིང་གི་ཕྲ་ཕུང་གཉིས་འགལ་བ།
དབང་རྩའི་ཕྲ་ཕུང་མི་ལྡན་པར་གྱུར་པའི་སྐྱེ་ལྡན་དང་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་གྱུར་
པའི་སྐྱེ་ལྡན་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་འདུས་ནས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཕྲ་
ཕུང་གཅིག་པུ་ལས་གྲུབ་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་འདུས་ནས་གྲུབ་པའི་སྲོག་
ཆགས་དེ་དག་ཕྲ་ཕུང་ལས་གཞན་པའི་དངོས་པོ་ལས་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཕྲ་ཕུང་
དུ་མ་འདུས་ནས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་དེ་དག་ཆོས་ཅན། ཕྲ་ཕུང་ལས་གཞན་པའི་དངོས་
པོ་ལས་གྲུབ་པར་ཐལ། རྡུལ་ཕྲན་ལས་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་ཕྲན་
ལས་གྲུབ་པར་ཐལ། འབྱུང་བ་བཞི་ལས་གྲུབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་ མ་ཁྱབ་བོ། །
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་ན། འཚར་ལོངས་བྱེད་པས་ཁྱབ་སྟེ། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་
ན༑ སྐྱེ་ལྡན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ཚང་བས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན་འཚར་
ལོངས་བྱེད་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། འདོད་མི་ནུས་ཏེ། འཛིན་རིམ་དྲུག་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས། རྩི་ཤིང་ནི་ཚེ་འཁོར་ མོར་འཚར་ལོངས་བྱེད་ལ། སྲོག་ཆགས་ནི་དུས་ཡུན་གང་འཚམས་ཤིག་ནས་འཚར་
ལོངས་འགག་འགྲོ་བ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མི་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་ཏེ། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པའི་ 108
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕྱིར་ཟེར་ན། ལོ་བརྒྱ་ལོན་པའི་རྨོ་རྨོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བར་ཐལ། སྐྱེ་
ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། སྲོག་ ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ལོ་བརྒྱ་ལོན་པའི་རྨོ་རྨོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་ རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བའི་ནུས་པ་མེད་པའི་
ཕྱིར། སྔར་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བའི་ནུས་པ་ཡོད་པས་སྐྱེ་ལྡན་མ་ཡིན་པའི་སྐྱོན་མེད་ཟེར་ན།
ཤིང་གི་སྒོ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། སྔར་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བ་སོགས་སྐྱེ་ལྡན་གྱི་ ཁྱད་ཆོས་ཚང་བའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མེ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། འཚར་ལོངས་བྱེད་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་ཕྲུ་གུའི་ལག་པ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། འཚར་
ལོངས་བྱེད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཕྲུ་གུའི་གཟུགས་པོ་ཆོས་ཅན། འཚར་
ལོངས་མི་བྱེད་པར་ཐལ། ཕྲུ་གུའི་ལག་པ་འཚར་ལོངས་མི་བྱེད་པ་གང་ཞིག མཚུངས་པའི་
ཕྱིར། འདོད་ན། མངོན་སུམ་དང་འགལ་ལོ། །རྩ་བར་འདོད་ན། མིའི་ལག་པ་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་སྐྱེ་ལྡན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མི་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མི་ལས་གཞན་པའི་སྐྱེ་ལྡན་
མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་ན། ལག་པ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་མཚན་ལྡན་སྐྱེ་
འཕེལ་དང་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་གང་རུང་བྱེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་ བའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་དང་རང་ཟས་རང་གིས་བསྐྲུན་མི་ཐུབ་པ་གཉིས་འགལ་
བ་ཡིན་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་དངོས་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ལྗང་
རྫས་མེད་པའི་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། རང་ཟས་རང་གིས་བསྐྲུན་མི་ཐུབ་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ལྗང་རྫས་མེད་པའི་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན།
རང་ཟས་རང་གིས་བསྐྲུན་མི་ཐུབ་པ་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་སྦྱོར་མི་བྱེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་
ན༑ ལྗང་རྫས་མེད་པའི་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ལྗང་རྫས་ལྡན་པར་ཐལ། ཉི་འོ ད་ཟས་ 109
སྦྱོར་བྱེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
1 2 3 4 5 6 7
འཚར་གནས་ཕུང་གྲུབ།
སྐྱེ་དངོས་རིག་
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Meristemetic Tissue
བརྟན་ཆགས་ཕུང་གྲུབ།
Parmament Tissue
ཚིགས་སྐྱིའི་འཚར་གནས།
Intercalary Meristem
རྩ་རྩེའི་འཚར་གནས།
Root Apical Meristem
རྩེ་མོའི་འཚར་གནས།
Apical Meristem
མྱུག་རྩེའི་འཚར་གནས།
Shoot Apical Meristem
རྒྱོང་ཕུང་སྙི་མོ།
Parenchyma
110
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་གཅིག་པ། སྐྱེ་འཕེལ་དང་། འཚར་ལོངས། སྐྱེ་འཕེལ་དང་འཚར་ལོངས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་
པར་ཐལ། རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་
ཆོས་ཅན། ས་བོན་ལས་སྐྱེས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ས་བོན་ལས་ སྐྱེས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་བྱས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། མིའི་སྐྱེ་
འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་སྐྱེ་ འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་འཕེལ་མ་ཡིན་ 111
སྐྱེ་དངོས་རིག་
པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་ཆ་བགོས་ཏེ། གྱེས་འཕེལ་གྱི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་གི་རིགས་ རུས་གསར་སྐྱེས་བྱེད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། དུམ་འཕེལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཨ་མཱི་
བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། དུམ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་འཕེལ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་གི་ཕྱོགས་གང་རུང་གྱེས་
འཕེལ་བྱེད་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། དུམ་འཕེལ་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཟུང་འགྱུར་གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། གྱེས་འཕེལ་དང་བསྐྱར་སྐྱེ་གང་རུང་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། དུམ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་འཕེལ་དང་བསྐྱར་སྐྱེ་གང་རུང་ཡིན་པར་
ཐལ། སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དུམ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་
འཕེལ་དང་བསྐྱར་སྐྱེ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་འཕེལ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག བསྐྱར་
སྐྱེ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དུམ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་འཕེལ་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་གཉིས་སུ་གྱེས་པ་དང་ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་དུ་མར་གྱེས་ པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དུམ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ཕྲ་ཕུང་དུ་
མ་ལས་བྱུང་བའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
གོང་གི་རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། དུམ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། བསྐྱར་སྐྱེ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྩི་ཤིང་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ 112
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་ཆོས་ ཅན། ཁྱོད་ལ་ཁུ་སྣོད་དང་བུ་སྣོད་གཉིས་ཀ་མི་ལྡན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སོན་བཏབ་ནས་
སྐྱེས་པའི་རྩི་ཤིང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་བུ་སྣོད་དང་ཁུ་སྣོད་གཉིས་གང་ཡང་མི་ལྡན་
པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། ནང་གི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་
ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྦལ་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ནང་གི་ས་ བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། སྦལ་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ནང་གི་ས་བོན་འདྲེས་
སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྱིའི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་ འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ན། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་སྦྲུལ་གྱི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མཚན་
མེད་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པའི་ཆུ་སྦྲུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་
ཞིག་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མཚན་མེད་སྐྱེ་
འཕེལ་བྱེད་པའི་ཆུ་སྦྲུལ་ཆོས་ཅན། ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་ནས་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པར་ ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་དེ་མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མེ་ཏོག་ཡིན་ན། མཚན་གཉིས་མེ་ཏོག་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
ཆུ་ག་གོན་གྱི་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། མཚན་གཉིས་མེ་ཏོག་ཡིན་པར་ཐལ། མེ་ཏོག་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ཆུ་ག་གོན་གྱི་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་མཚན་གཉིས་མེ་ 113
སྐྱེ་དངོས་རིག་
ཏོག་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཁུ་སྣོད་དང་། བུ་སྣོད་གཉིས་ཀ་ལྡན་པའི་མེ་ཏོག་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་ག་གོན་གྱི་མེ་ཏོག་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་ཁུ་སྣོད་དང་། བུ་སྣོད་གཉིས་
ལྡན་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་ཁུ་སྣོད་དང་བུ་སྣོད་གང་རུང་གཅིག་ཉིད་ལྡན་པ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་མཚན་རྐྱང་མེ་ཏོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་
༡༨༢ ལས། སེ་ཡབ་དང་ཆུ་ག་གོན་ལྟ་བུ་ནི་མཚན་རྐྱང་མེ་ཏོག་དང་། ཞེས་གསུངས་ པའི་ཕྱིར་རོ།།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
སྐྱེ་འཕེལ་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྐྱེ་འཕེལ་
ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ཡོད་ པའི་ཕྱིར། མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་ལས་བྱུང་
བའི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་ལས་བྱུང་བའི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་
ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་ལས་བྱུང་བའི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་གྱི་མཚན་གཞི་ནི། གྱེས་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
གྱེས་འཕེལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རང་ཉིད་ཆ་བགོས་བྱས་ཏེ་སྐྱེ་འཕེལ་
བྱེད་པའི་ཚུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་ལས་བྱུང་བའི་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་གཉིས་ ཡོད་དེ། ཟུང་འགྱུར་གྱེས་འཕེལ་དང་། སྣ་མང་གྱེས་འཕེལ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། 114
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཟུང་འགྱུར་གྱེས་འཕེལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་གཉིས་སུ་གྱེས་
ཏེ་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། ཨ་མི་བྷའི་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
སྣ་མང་གྱེས་འཕེལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་དུས་གཅིག་ཏུ་བུ་ཚ་
མང་པོ་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། འདར་ཚད་སྲིན་འབུའི་སྐྱེ་འཕེལ་
ལྟ་བུའོ། །ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་ལས་བྱུང་བའི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་དབྱེ་ན་བཞི་ཡོད་དེ། དུམ་ འཕེལ། བསྐྱར་སྐྱེ། ཐེའུ་སྐྱེ། ཧམ་བུའི་རིགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ། རྩི་ཤིང་གི་མཚན་མེད་སྐྱེ་
འཕེལ་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་
འཕེལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྱིའི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་ བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ནང་གི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ ཡོད་པའི་ཕྱིར།
མེ་ཏོག་ཅན་གྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཟེའུ་འབྲུ་རང་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་
པའི་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ཟེའུ་འབྲུ་གཞན་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཟེའུ་འབྲུ་གཞན་སྦྱོར་གྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ།
སྡོང་པོ་གཅིག་ལས་སྐྱེས་པའི་ཟེའུ་འབྲུ་གཞན་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་
དང་། སྡོང་པོ་གཞན་ལས་སྐྱེས་པའི་ཟེའུ་འབྲུ་གཞན་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་
འཕེལ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
115
སྐྱེ་དངོས་རིག་
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
རྩི ་ ཤི ང ་གི ་ སྐྱེ་འཕེ ལ ་ཡི ན ་ལ། མཚན་མེ ད ་སྐྱེ་ ཁམ་བུའི་སྐྱེ་འཕེལ། འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མཚན་མེ ད ་སྐྱེ་འཕེ ལ ་ཡི ན ་ལ། རྩི ་ ཤི ང ་གི ་ སྐྱེ་ ཆུ་སྦྲུལ་གྱི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ། འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ལ། ས་བོན་འདྲེས་
སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་
ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ།
ཡིན་ལ། རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་ མིའི་སྐྱེ་འཕེལ།
མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྒྱ་སེ་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ།
ཆུ་སྦྲུལ་གྱི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་ལས་བྱུང་བའི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། གྱེས་འཕེལ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཐེའུ་སྐྱེ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཨ་མི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ། 116
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ཟེའུ་འབྲུ་འདྲེན་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
རྩི་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ལ། ཟེའུ་འབྲུ་འདྲེན་ ཐང་ཤིང་གི་སྡོང་པོའི་སྐྱེ་འཕེལ།
སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཉི་མ་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྟག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། ཕྱིའི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ལ་ མུ་གསུམ།
སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ལ། ཕྱིའི་ས་བོན་
འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རི་བོང་གི་སྐྱེ་འཕེལ། ཉའི་སྐྱེ་འཕེལ།
ཉི ་ མ་མེ ་ ཏོ ག ་གི ་ སྐྱེ་འཕེ ལ ་ལྟ་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བུའོ།།
སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྲོ ག ་ཆགས་ཀྱི ་ སྐྱེ་འཕེ ལ ་ཡི ན ་ལ། མཚན་
མེད་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་ལ། སྲོག་ཆགས་ ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁྱིའི་སྐྱེ་འཕེལ།
ཐང་ཤིང་གི་སྐྱེ་འཕེལ།
ཆུ་སྦྲུལ་གྱི་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ།
གུར་གུམ་མེ་ཏོག་གི་སྐྱེ་འཕེལ་ལྟ་བུའོ།།
117
སྐྱེ་དངོས་རིག་
རྩི་ཤིང་དང་། ལྗང་རྫས་ལྡན་པ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་རྩི་ཤིང་།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀ་སི་ཀོ་ཊ།
ཤ་མོང་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
གྱེས་འཕེལ་དང་དུམ་འཕེལ་གཉིས་འགལ་བ། བསྐྱར་སྐྱེ་དང་ཐེའུ་སྐྱེ་གཉིས་འགལ་
བ༑ གྱེས་འཕེལ་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་འགལ་བ། ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་ བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པ་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་གཉིས་འགལ་བ།
ཁམས་དཀར་དམར་འདུས་སྦྱོར་བྱས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་། མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ་
དོན་གཅིག ཕོ་མོའི་ས་བོན་ལ་ལྟོས་མི་དགོས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་དང་མཚན་མེད་སྐྱེ་འཕེལ་
དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྱེས་འཕེལ་དང་བསྐྱར་སྐྱེ་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་དེ་གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པ་གང་ཞིག བསྐྱར་སྐྱེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ཟུང་འགྱུར་གྱེས་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། གྱེས་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། ཨ་མཱི་བྷ་
ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། བསྐྱར་སྐྱེ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་དངོས་ཤིག་གི་ལུས་ཀྱི་དུམ་བུའི་
སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་བཅུ་པའི་ 118
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༧༨ ལས། དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་
གསུམ་པ་མ་གྲུབ་སྟེ། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་དངོས་ཤིག་གི་ལུས་ཀྱི་དུམ་ བུའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་ལས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཉིད་ལས་བྱུང་བའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གྱེས་འཕེལ་དང་དུམ་འཕེལ་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་དེ་གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པ་གང་ཞིག དུམ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། ཟུང་ འགྱུར་གྱེས་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་
ཉིད་ཕྲ་ཕུང་གཉིས་སུ་ཁ་གྱེས་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཨ་མཱི་བྷ་ཡི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་
ཅན། དུམ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་དངོས་ཤིག་གི་ལུས་དུམ་བུར་སོང་ནས་རིགས་རྒྱུད་
སྤེལ་བའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། དུམ་འཕེལ་ཡིན་ན། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་
ལས་བྱུང་དགོས་པ་གང་ཞིག གྱེས་འཕེལ་ཡིན་ན། ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ཁོ་ན་ལས་གྲུབ་དགོས་ པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཆོས་ཅན། ནང་གི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་
པའི་སྐྱེ་འཕེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། ནང་གི་ས་བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་ སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མིའི་ཁམས་དཀར་དམར་གཉིས་ཕྱི་
ལ་འདྲེས་སྦྱོར་བྱས་ནས་བུ་སྣོད་ནང་དུ་བླུགས་ཏེ་སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པ་ཆོས་ཅན། ནང་གི་ས་
བོན་འདྲེས་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པར་ཐལ། མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་དང་པོ་ལ་མ་ཁྱབ། ཁོ་རང་ལ། མི་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་རིགས་རྒྱུད་
སྤེལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། རིགས་རྒྱུད་སྤེལ་བས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
འགྲིག
119
1 2 3 4 5 6
གྱེས་འཕེལ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Fission
མཚན་ལྡན་སྐྱེ་འཕེལ།
Sexual Reproductive
དུམ་འཕེལ།
Fragmentation
བུ་སྣོད།
Pistil
བསྐྱར་སྐྱེ།
Regeneration
ཁུ་སྣོད།
Stamen
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་གཉིས་པ། སྣ་མང་སྐྱེ་དངོས། རྩི་ཤིང་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་སྲིན་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། གོག་འགྲོའི་ སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གོག་འགྲོ་སྲོག་
ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གྲང་མོ་ལྡན་པ་དང་གློ་བ་བརྒྱུད་ནས་དབུགས་འབྱིན་རྔུབ་ བྱེད་པ་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་སྲིན་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་གསུམ་
ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྐང་ལག་བཞི་ས་ལ་བཙུགས་ནས་འགྲོ་མཁན་གྱི་སྲོག་ཆགས་
ཡིན་ན། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གླང་ཆེན་ཆོས་ཅན། གོག་
འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། རྐང་ལག་བཞི་ས་ལ་བཙུགས་ནས་འགྲོ་བའི་སྲོག་
ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་
མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གྲང་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། གོག་ 121
སྐྱེ་དངོས་རིག་
འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཁྲག་གྲང་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། ཁྲག་གྲང་དང་ལྡན་པའི་
སྲོག་ཆགས་ཡིན་དགོས་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། ཁྲག་གྲང་ལྡན་པ་དང་གློ་བ་བརྒྱུད་དེ་
དབུགས་འབྱིན་རྔུབ་བྱེད་པ་གཉིས་ཀ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གླང་ཆེན་
ཆོས་ཅན། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གྲོད་ཁོག་ས་ལ་དྲུད་ནས་འགྲོ་ མཁན་གྱི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་དང་། ཁྲག་དྲོན་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་
ཡིན་ན། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཕུག་རོན་ཆོས་ཅན། ནུ་གསོ་སྲོག་
ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་དང་། ཁྲག་དྲོན་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་དང་། ཁྲག་ དྲོན་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། བྱའི་རིགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་
ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱི་པགས་ལ་རྔུལ་ཆུའི་རྨེན་བུ་
མེད་པའི་ཕྱིར་དང་། ནུ་མ་བསྣུན་ཏེ་རང་གི་རིགས་རྒྱུད་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པའང་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། སྐྱི་པགས་ལ་རྔུལ་ཆུའི་རྨེན་བུ་དང་། ནུ་མ་
བསྣུན་ཏེ་རང་གི་རིགས་རྒྱུད་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པ་གཉིས་ཀ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྙིང་ཤག་བཞི་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཁྲག་དྲོན་
དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཆུ་སྲིན་ཆོས་ཅན། ཁྲག་དྲོན་དང་ལྡན་
པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། སྙིང་ཤག་བཞི་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་སྲིན་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་བཞི་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་
ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་སྲིན་
ཆོས་ཅན། ཁྲག་དྲོན་དང་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གྲང་དང་ལྡན་པའི་ སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
122
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
སྒལ་རུས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཆོས་ཅན། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། སྒལ་
ཐག་སྒལ་རུས་སུ་གྱུར་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན།
ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། བྱང་ཁོག་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། མངལ་སྐྱེས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ གྲུམ་པ་ངང་ལག་ཅན་ཆོས་ཅན། མངལ་སྐྱེས་ཡིན་པར་ཐལ། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། གྲུམ་པ་ངང་ལག་ཅན་ཆོས་ཅན། ནུ་གསོ་
སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། ནུ་མ་བསྣུན་ཏེ་རང་གི་རིགས་རྒྱུད་གསོ་སྐྱོང་བྱེད་པའི་སྲོག་ ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གྲུམ་པ་ངང་ལག་ཅན་ཆོས་ཅན། མངལ་སྐྱེས་མ་
ཡིན་པར་ཐལ། སྒོང་སྐྱེས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
སྲོག་ཆགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཕྱི་སྐོགས་མེད་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་དུ་
མས་གྲུབ་ཅིང་། ཟས་གཞན་བརྟེན་གྱིས་འཚོ་བའི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་རིགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། སྲོག་ཆགས་ལ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་། 123
སྐྱེ་དངོས་རིག་
ཕྲ་ཕུང་དུ་མས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི་དམིག་བུ་ཅན་ལྟ་ བུའོ།།
གཉིས་པ་ཕྲ་ཕུང་དུ་མས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ལ་གསུམ་ཡོད་དེ། བྱང་ཁོག་མེད་
པའི་སྲོག་ཆགས་དང་། བྱང་ཁོག་གི་ཟོལ་ཙམ་ཡོད་པའི་སྲོག་ཆགས། བྱང་ཁོག་ཅན་གྱི་
སྲོག་ཆགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། བྱང་ཁོག་མེད་པའི་སྲོག་ཆགས་ནི། ཁོག་སྦུབ་ཅན་ གྱི་སྲོག་ཆགས་དང་། ལེབ་དབྱིབས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ལྟ་བུའོ། །བྱང་ཁོག་གི་ཟོལ་
ཙམ་ཡོད་པའི་སྲོག་ཆགས་ནི་ནར་དབྱིབས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ལྟ་བུའོ།། བྱང་ཁོག་ཅན་ གྱི་སྲོག་ཆགས་ལ་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པ་ནས་ནང་སྐྱི་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ དང་། ནང་སྐྱི་ནས་བྱང་ཁོག་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ལ་
གསུམ་ཡོད་དེ། ལོང་ཚིགས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་དང་། ལུས་མཉེན་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས། སུག་ཚིགས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ་ནང་སྐྱི་ནས་བྱང་ཁོག་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ།
སྒལ་ཐག་མེད་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་། སྒལ་ཐག་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ཡོད་པའི་
ཕྱིར། དང་པོ་ནི། བྱི་ཐུར་སྲོག་ཆགས་ལྟ་བུའོ། །གཉིས་པ་སྒལ་ཐག་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་
ལ་གཉིས་ཡོད་དེ། སྒལ་ཐག་གི་གྲུབ་ཆ་ཙམ་ལྡན་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་། སྒལ་ཐག་སྒལ་ རུས་སུ་གྱུར་པའི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སྒལ་ཐག་སྒལ་རུས་སུ་གྱུར་པའི་
སྲོག་ཆགས་ལ་དབྱེ་ན་ལྔ་ཡོད་དེ། ཉ་རིགས་སྲོག་ཆགས། སྐམ་ཆུ་གཉིས་སྤྱོད་ཀྱི་སྲོག་
ཆགས། གོག་འགྲོའི་རིགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས། བྱའི་རིགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས། འོ་འཐུང་
རིགས་ཀྱི་སྲོག་ཆགས་བཅས་ལྔ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཡང་སྲོག་ཆགས་ལ་དབྱེ་བ་གསུམ་ཡོད་དེ། སྙིང་ཤག་གཉིས་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་
དང་། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་བཅས་ 124
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སྙིང་ཤག་གཉིས་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཡོད་དེ། ཆུ་གནས་ཀྱི་སྲོག་ ཆགས་ཉ་རིགས་མཐའ་དག་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་
ཡོད་དེ། སྐམ་གཤེར་གཉིས་ཀར་གནས་པའི་སྲོག་ཆགས་རྣམས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཡོད་དེ། རླུང་གནས་སྲོག་ཆགས་དང་སྐམ་གནས་
སྲོག་ཆགས་རྣམས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་དང་། སྒོང་སྐྱེས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ར་དང་ལུག
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གྲུམ་པ་ངང་ལག་ཅན།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བྱ་དང་སྦྲུལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྩི་ཤིང་ལྟ་བུའོ །།
ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་དང་། མངལ་སྐྱེས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གྲུམ་པ་ངང་ལག་ཅན།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
མི།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མངལ་སྐྱེས་གྱུར་པའི་སྦྲུལ།
བྱ་ལྟ་བུའོ།། 125
སྐྱེ་དངོས་རིག་
སྐམ་གནས་སྲོག་ཆགས་དང་། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བྱ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པ་ནི།
ཉ་ལྟ་བུའོ །།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པ་ནི། གཉིས་ཀ་ཡིན་པ་ནི།
ཌོལ་ཕིན། སྟག
གཤེར་གནས་སྲོག་ཆགས་དང་། ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཉ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བྱ་ལྟ་བུའོ།།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
མི།
ཌོལ་ཕིན།
ཤ་གཟན་སྲོག་ཆགས་དང་། སྐམ་གནས་སྲོག་ཆགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཉ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྩི་ཤིང་ལྟ་བུའོ །།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ལུག
སྤྱང་ཀི
མུ་སྒྲིགས།
ཟས་རང་འཚོ་ཅན་དང་། འོད་སྦྱོར་ལ་བརྟེན་པའི་ཟས་རང་འཚོ་བྱེད་པའི་སྐྱེ་དངོས་ལ་མུ་ སྒྲིགས།
126
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ནུ་གསོའི་སྲོག་ཆགས་དང་བྱ་གཉིས་འགལ་བ། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་དང་ནུ་
གསོའི་སྲོག་ཆགས་གཉིས་འགལ་བ། རུལ་སྐྱེ་རྩི་ཤིང་དང་རྩི་ཤིང་གཉིས་འགལ་བ། ཤ་
ཟན་སྲོག་ཆགས་དང་རྩྭ་གཟན་སྲོག་ཆགས་གཉིས་འགལ་བ། སོན་རྗེན་རྩི་ཤིང་དང་སོན་
བཏུམ་རྩི་ཤིང་གཉིས་འགལ་བ། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་གྱི་སྲོག་ཆགས་དང་ཉ་རིགས་སྲོག་
ཆགས་གཉིས་འགལ་བ། ནུ་གསོ ་ སྲོ ག ་ཆགས་དང་ཉ་རི ག ས་སྲོ ག ་ཆགས་གཉི ས ་
འགལ་བ། ཕྲ་ཕུང་དུ་མས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ ཆགས་གཉིས་འགལ་བ།
སྒལ་ཐག་སྒལ་རུས་སུ་གྱུར་པའི་སྲོག་ཆགས་དང་སྒལ་རུས་ཅན་གཉིས་དོན་གཅིག
སོན་ཐིག་དང་ཕྱི་ཁེབས་མེད་པའི་མྱུ་གུ་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འབུ་ཟན་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། ཟས་རང་འཚོ་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ།
རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྩི་ཤིང་ཡིན་པར་ཐལ། ཚེ་ཡུན་འཁོར་
མོར་འཚར་ལོངས་བྱེད་པའི་སྐྱེ་ལྡན་གྱི་རིགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འབུ་ཟན་ རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། ཟས་རང་འཚོ་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཟས་གཞན་འཚོ་ཅན་གྱི་རྩི་ཤིང་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཟས་གཞན་འཚོ་ཅན་གྱི་རྩི་ཤིང་ཡིན་པར་ཐལ།
འབུ་ཟ་མཁན་གྱི་རྩི་ཤིང་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། འབུ་ཟན་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། གཞན་འཚོ་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཉི་འོད་ཟས་སྦྱོར་བྱེད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཟས་རང་འཚོ་ཅན་མ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་
པར་ཐལ། ཟས་རང་འཚོ་ཅན་དང་སྲོག་ཆགས་གཉིས་གཞི་མཐུན་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། ལྗང་ 127
སྐྱེ་དངོས་རིག་
རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་དེ་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཟས་རང་འཚོ་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་
ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གོང་གི་རྟགས་གཉིས་པ་
མ་གྲུབ་ན། ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་ཆོས་ཅན། ཟས་རང་འཚོ་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ། རང་
ཟས་རང་གིས་བསྐྲུན་ནུས་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་
ཐལ། ཉི་འོད་ཟས་སྦྱོར་བྱེད་ཐུབ་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཌོལ་ཕིན་ཆོས་ཅན། ཉ་ཡི་རིགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཉ་དང་བཟོ་
དབྱིབས་འདྲ་བའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ཉ་རིགས་ཡིན་ན། སྙིང་ ཤག་གཉིས་ལྡན་ཡིན་དགོས་པ་གང་ཞིག ཁྱོད་སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་ན། ཌོལ་ཕིན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ལུས་སུ་ཁྲབ་དང་། སྙིང་ཤག་
གསུམ་ལྡན། ཁྲག་གྲང་མོ། གློ་བ་བརྒྱུད་དེ་དབུགས་འབྱིན་རྔུབ་བྱེད་པ་ཡིན་པས་ཁྱབ་སྟེ། དེ་དག་གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མི་འཐད་དེ། འོ་ན་ཆུ་
སྲིན་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་ཡིན་པར་ཐལ། གོག་འགྲོའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དེ་ལྟར་ཡིན་པར་འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་
སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༡༦༥ ལས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཆུ་སྲིན་ཆོས་ཅན། སྙིང་ཤག་གསུམ་ལྡན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྙིང་ཤག་བཞི་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྲོག་ཆགས་ཡིན་ན། ཕུང་གྲུབ་ཀྱིས་གྲུབ་པས་ཁྱབ་སྟེ། དེ་ 128
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡིན་ན་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། དམིག་བུ་ཅན་ཆོས་ཅན། ཕུང་གྲུབ་
ཀྱིས་གྲུབ་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྲོག་ཆགས་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་མི་ཐུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཕུང་གྲུབ་ཀྱིས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕུང་གྲུབ་ ཀྱིས་མ་གྲུབ་ཅིང་ཕྲ་ཕུང་དུ་མས་གྲུབ་པའི་སྲོག་ཆགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
ཟས་རང་འཚོ་ཅན།(རང་འཚོ།)
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Autotroph
གདོད་ཉིང་ཅན།
Prokaryotic
ཁྲག་གྲང་། (ཁྲག་གྲང་མོ་ཅན།)
Cold blooded
ནུ་གསོ་སྲོག་ཆགས། འོ་འཐུང་སྲོག་ཆགས།
Mammals
ཁོག་སྦུབ་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས། སྦུག་སྟོང་སྲོག་ཆགས།
Coelenterates
ལོང་ཚིགས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས། ཚིགས་ལྡན་འབུ་སྲིན།
Annelid Worm
སུག་ཚིགས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས། ལྷུ་ལུས་སྲོག་ཆགས། ཚིགས་རྐང་ཅན།
Arthropods
གོག་འགྲོ་སྲོག་ཆགས། ལྟོ་འགྲོ། གོག་བགྲོད་བྱེད་པའི་སྲོག་ཆགས།
Reptiles
ཁྲག་དྲོན། (ཁྲག་དྲོན་མོ་ཅན།)
Warm blooded
སྒལ་རུས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས།
Vertebrates
ནར་དབྱིབས་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས།
Nematodes
ལུས་མཉེན་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས། ལུས་སྙི། སྙི་གཟུགས།
Molluscs
བྱི་ཐུར་སྲོག་ཆགས། པགས་ཚེར་ཅན།
Echinoderms
སྐམ་ཆུ་གཉིས་སྤྱོད་སྲོག་ཆགས། (ས་ཆུ་གཉིས་གནས་སྲོག་ཆགས། སྐམ་གཤེར་གཉིས་ གནས་སྲོག་ཆགས།)
129
Amphibians
སྐྱེ་དངོས་རིག་
སློབ་ཚན་བཅུ་གསུམ་པ། དངོས་ཉིང་ཅན་དང་གདོད་ཉིང་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་དང་གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་ གསུམ་ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱེ་དངོས་ཡིན་ན། དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཕྲ་
སྲིན་ཨེ་ནཱ་བྷེ་ནཱ་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ། སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་
པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་ལ་ཕྱི་སྐོགས་མེད་ པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་ པར་ཐལ། ལྟེ་ཉིང་མི་གསལ་བའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་
ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། ལྟེ་ཉིང་མི་གསལ་བའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པར་ཐལ། ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་མེད་པའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་མེད་པའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པར་ཐལ། ཚོས་ཕུང་གཅིག་ཁོ་ནས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་སྐྱེ་ལྡན་ཞིག་གི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ནང་ 130
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
དུ་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་ཡོད་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཕྲུ་གུ་གྲུབ་མ་ཐག་པའི་མིའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་
ཕུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ནང་དུ་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་
སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་སྲོག་ཆགས་ཤིག་གི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མིའི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་ཡོད་པ་ མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་མེད་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་སྐུད་རྡུལ་
གཟུགས་མེད་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། བྱའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་
སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་བྱའི་ཁྲག་དམར་
ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་སྐུད་རྡུལ་
གཟུགས་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་གསལ་པོ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་གསལ་པོ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་
ཉིང་གི་ཉིང་སྐྱི་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མིའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་
མེད་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སློབ་ཕྲུག་གི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ ཉིང་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་མིའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་
ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་མིའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མི་གང་ཡང་རུང་བའི་ ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་
ཉིང་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་གསལ་པོ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྟེ་ཉིང་གསལ་པོ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་སྐུད་ རྡུལ་གཟུགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
131
སྐྱེ་དངོས་རིག་
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་མེད་པའི་ཕྲ་ཕུང་གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་
དང་། ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་ཡོད་པའི་ཕྲ་ཕུང་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་གི་དོན་ཡིན་ཟེར་ན།
དེ་མི་འཐད་དེ། མིའི་ཕྲུ་གུ་གྲུབ་མ་ཐག་པའི་ཁྲག་དམར་གྱི་ཕྲ་ཕུང་དེ། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་
ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཁྱོད་ཀྱི་ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་
ན༑ མིའི་ཕྲུ་གུ་གྲུབ་མ་ཐག་པའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་
ཡིན་པར་ཐལ། མིའི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བའི་རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། མིའི་ཕྲུ་ གུ་གྲུབ་མ་ཐག་པའི་ཁྲག་དམར་གྱི་ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ལྟེ་ཉིང་ལ་ཉིང་སྐྱི་མེད་པར་
ཐལ། ཁྱོད་ལ་ལྟེ་ཉིང་མེད་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྲ་ཕུང་གི་ལྟེ་ཉིང་གསལ་ཁ་མེད་པ་གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་
དང་། ཕྲ་ཕུང་གི་ལྟེ་ཉིང་གསལ་ཁ་ཡོད་པ་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་གི་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་ མི་འཐད་དེ། ལྟེ་ཉིང་ལ་གསལ་ཁ་མེད་པའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་དེ་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་
ཕུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ལྟེ་ཉིང་ལ་གསལ་ཁ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྲག་གི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྟེ་ཉིང་ནང་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་མེད་པའི་ཕྲ་ཕུང་གདོད་ཉིང་ཅན་
གྱི་ཕྲ་ཕུང་དང་། ལྟེ་ཉིང་ནང་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་ཡོད་པའི་ཕྲ་ཕུང་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་
ཕུང་གི་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་མི་འཐད་དེ། ལྟེ་ཉིང་ལ་སྐུད་རྡུལ་མེད་པའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་དེ་
དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ལྟེ་ཉིང་ལ་སྐུད་རྡུལ་གཟུགས་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། ལྟེ་ཉིང་ལ་སྐུད་རྡུལ་མེད་པའི་ཁྲག་དམར་ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པར་ཐལ། སྲོག་ཆགས་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྗང་སྒྲོམ་མེད་པ་གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་དང་།
ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྗང་སྒྲོམ་ཡོད་པ་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་གི་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་མི་འཐད་དེ། 132
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་དེ། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཁྱོད་ཀྱི་ཕྲ་ཕུང་ནང་ལྗང་
སྒྲོམ་མེད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་གྱི་
ཕྲ་ཕུང་ཆོས་ཅན། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་ནང་ཉིང་སྐྱི་མེད་པའི་ཕྲ་སྲིན་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
ལ་ལྗང་སྒྲོམ་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་ལྗང་རྫས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མཚན་ཉིད་ཕྱི་མ་མི་ འཐད་དེ། ཤ་མོའི་ཕྲ་ཕུང་དེ་དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ལྗང་སྒྲོམ་མེད་
པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་ལས་གྲུབ་ཅིང་། སྐྱེ་འཕེལ་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་
དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྐྱེ་དངོས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། གདོད་ཉིང་ཅན་དང་། དངོས་ ཉིང་ཅན་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། རྣམ་པ་ཡོངས་སུ་མ་ངེས་པའི་ལྟེ་ཉིང་དང་།
དབང་པོ་ཆུང་ངུ་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་
ན༑ ཕྲ་སྲིན་ལྟ་བུའོ།།
དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ལྟེ་ཉིང་གསལ་ཁ་ཡོད་པའི་རིགས་སུ་གནས་
པའི་སྐྱེ་དངོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དངོས་ཉིང་ཅན་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ 133
སྐྱེ་དངོས་རིག་
པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་དང་། ཕྲ་ཕུང་དུ་མའི་དངོས་ཉིང་ཅན་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གདོད་སྐྱེ་ཡི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་ཉིང་ཅན་གྱི་ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་
དངོས་ཀྱི་རིགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དཔེར་ན། འབུ་རྩྭ་ལྷམ་ལྟ་བུའོ།།
ཕྲ་ཕུང་དུ་མས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐྱེ་དངོས་གང་ཞིག ཕྲ་ཕུང་
དུ་མས་གྲུབ་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཕྲ་ཕུང་དུ་མ་ལྡན་པའི་སྐྱེ་དངོས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་
ཡོད་དེ། ཕྱི་སྐོགས་ཅན་དང་། ཕྱི་སྐོགས་མེད་པའི་སྐྱེ་དངོས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཕྱི་སྐོགས་ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། རང་གི་ཕྲ་ཕུང་ལ་ཕྱི་སྐོགས་ཡོད་
པའི་སྐྱེ་དངོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཕྱི་སྐོགས་ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ།
འོད་སྦྱོར་བྱེད་པའི་ཕྱི་སྐོགས་ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་དང་། འོད་སྦྱོར་མི་བྱེད་པའི་ཕྱི་སྐོགས་
ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་ནི་རྩི་ཤིང་དང་། གཉིས་པ་ནི་ཧམ་སྤུ་ལྟ་ བུའོ།།
ཕྱི་སྐོགས་མེད་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐྱེ་དངོས་གང་ཞིག་རང་གི་ཕྲ་
ཕུང་ལ་ཕྱི་སྐོགས་མེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ཉི་འོད་ཟས་སྦྱོར་མི་བྱེད་པའི་སྐྱེ་ལྡན་དང་། སྲོག་ཆགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤ་མོ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁྱི། 134
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྩི་ཤིང་ལྟ་བུའོ །།
ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་དང་། དངོས་ཉིང་ཅན་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མོ་ནེ་རཱ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྲོག་ཆགས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རླུང་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གདོད་སྐྱེ།
ཕྲ་ཕུང་ལས་གྲུབ་པ་དང་། དངོས་ཉིང་ཅན་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མོ་ནེ་རྭ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རྩི་ཤིང་།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
ཕྱི་སྐོགས་མེད་པའི་ཕྲ་ཕུང་དང་ཧམ་སྤུ་གཉིས་འགལ་བ། སྲོག་ཆགས་དང་ཕྱི་
སྐོགས་ལྡན་པའི་ཕྲ་ཕུང་གཉིས་འགལ་བ། གདོད་ཉིང་ཅན་དང་རྩི་ཤིང་གཉིས་འགལ་བ། གདོད་སྐྱེ་དང་གདོད་ཉིང་ཅན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་གཉིས་འགལ་བ།
ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་གྱི་དངོས་ཉིང་ཅན་དང་གདོད་སྐྱེ་དོན་གཅིག ཉི་འོད་ཟས་སྦྱོར་
བྱེད་པའི་སྐྱེ་ལྡན་དང་ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་སྐྱེ་ལྡན་གཉིས་དོན་གཅིག 135
སྐྱེ་དངོས་རིག་
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་ཉིང་ཅན་ལ་ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་གྱི་དངོས་ཉིང་ཅན་དང་། ཕྲ་
ཕུང་དུ་མ་ལྡན་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་གཉིས་སུ་དབྱེ་བ་མི་འཐད་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་
ཡིན་ན། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། མིག་འབྲས་
བཟང་ཆོས་ཅན། གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། འདོད་
ན༑ མིག་འབྲས་བཟང་ཆོས་ཅན། གདོད་ཉིང་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གདོད་སྐྱེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མིག་འབྲས་
བཟང་ཆོས་ཅན། གདོད་སྐྱེ་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པར་
ཐལ། ལྟེ་ཉིང་གསལ་བའི་ཕྲ་ཕུང་གིས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་གྱི་སྐྱེ་དངོས་ཡིན་ན། གདོད་སྐྱེ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་ཡིན་ན། ཨ་མི་བྷཱ་དང་། འབུ་རྩྭ་ལྷམ། མིག་འབྲས་བཟང་ གསུམ་པོ་གང་རུང་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། ཕྲ་སྲིན་ཨེ་ནཱ་བྷཱེ་ན་
ཆོས་ཅན། དེ་གསུམ་པོ་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་ལྡན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ ན༑ ཕྲ་སྲིན་ཨེ་ནཱ་བྷཱེ་ན་ཆོས་ཅན། ཨ་མི་བྷཱ་དང་། འབུ་རྩྭ་ལྷམ། མིག་འབྲས་བཟང་གསུམ་
པོ་གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གདོད་སྐྱེ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཕྲ་སྲིན་ཨེ་ནཱ་བྷཱེ་
ན་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གདོད་སྐྱེ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་དངོས་ཉིང་ཅན་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་དངོས་ཉིང་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྗང་རྫས་ལྡན་པའི་ཕྲ་སྲིན་ཆོས་ཅན། རང་འཚོ་ཅན་ཡིན་པར་
ཐལ། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་ཁྱབ་ 136
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་མ་གྲུབ་བོ། །རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། དེ་ཆོས་ཅན། དངོས་ཉིང་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
གདོད་ཉིང་ཅན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་མཚམས་སུ་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཨ་མི་བྷཱ་ཆོས་ཅན།
རང་འཚོ་ཅན་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། ཨ་མི་བྷཱ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རང་འཚོ་ཅན་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཁྱོད་ཀྱིས་ཉི་འོད་ཟས་སྦྱོར་མི་བྱེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་ཉི་འོ ད་
ཟས་སྦྱོར་མི་བྱེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་ལྗང་རྫས་མི་ལྡན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། ཉི་འོད་ཟས་
སྦྱོར་བྱེད་པར་ལྗང་རྫས་ལྡན་དགོས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། ཨ་མི་བྷཱ་ཆོས་
ཅན། ཕྲ་ཕུང་རྐྱང་པས་གྲུབ་པའི་དངོས་ཉིང་ཅན་ཡིན་པར་ཐལ། གདོད་སྐྱེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 1 2 3 4 5 6 7
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
དངོས་ཉིང་ཅན། (ཉིང་འཐུམ་སྲོག་ཆགས།)
Eukaryotic
གདོད་སྐྱེ།
Protista
ཉིང་སྐྱི།
Nuclear Membrane
ལྗང་རྫས།
Chlorophyll
སྐུད་རྡུལ་གཟུགས།
Mitochondria
ཨེ་ནཱ་བྷཱེ་ན།
Anabaena
ལྟེ་ཉིང་།
Nucleus
137
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
དངོས་ཁམས་རིག་པ། ༓
སློབ་ཚན་བཅུ་བཞི་པ། འགུལ་སྐྱོད་དང་། མྱུར་ཚད།
༓
སློབ་ཚན་བཅོ་དྲུག་པ། འཐེན་ཤུགས་དང་། གནོན་ཤུགས།
༓ ༓ ༓ ༓ ༓ ༓
སློབ་ཚན་བཅོ་ལྔ་པ། ཤུགས།
སློབ་ཚན་བཅུ་བདུན་པ། རྩོལ་བ་དང་ནུས་པ། སློབ་ཚན་བཅོ་བརྒྱད་པ། སྒྲ། སློབ་ཚན་བཅུ་དགུ་པ། འོད།
སློབ་ཚན་ཉི་ཤུ་པ། མིག་དང་། ཚོན་མདོག སློབ་ཚན་ཉེར་གཅིག་པ། གློག
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་བཞི་པ། འགུལ་སྐྱོད་དང་། མྱུར་ཚད། འགུལ་སྐྱོད་དང་མྱུར་ཚད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། མི་ཊར་བརྒྱའི་ནང་རྒྱུག་ཤར་གློད་བཞིན་པའི་མིའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། འགྲོས་
སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མི་ཊར་བརྒྱའི་ནང་རྒྱུག་ཤར་གློད་བཞིན་པའི་མིའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། འགུལ་སྐྱོད་
ཡིན་པར་ཐལ། མིའི་ལུས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། མིའི་ ལུས་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། མིའི་ལུས་ཀྱི་རྐང་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་
བར་འདོད་ན། མི་ཊར་བརྒྱའི་ནང་རྒྱུག་ཤར་གློད་བཞིན་པའི་མིའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མི་ཊར་བརྒྱའི་ནང་རྒྱུག་ཤར་གློད་བཞིན་པའི་མིའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། དུས་
ཡུན་གཅིག་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ལམ་ཐག་གཅིག་པ་རེ་འགུལ་སྐྱོད་བྱས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་ 139
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་དལ་མགྱོགས་ཆ་མི་སྙོམས་པའི་རླངས་
འཁོར་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། དྲང་ཐིག་སྟེང་ གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་དལ་མགྱོགས་
ཆ་མི་སྙོམས་པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་
ཡིན་པར་ཐལ། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགྲོ་བཞིན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་དལ་མགྱོགས་ཆ་མི་སྙོམས་པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་
ཆོས་ཅན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་དལ་མགྱོགས་ཆ་མི་སྙོམས་པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་
འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། དུས་ཡུན་གཅིག་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་རྒྱང་ཐག་གཅིག་པའི་འགུལ་ སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་དང་། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་
གང་རུང་ཡིན་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་དང་། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་གང་
རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འཚང་ཁ་ཆེ་བའི་ཀྱོག་ལམ་སྟེང་དུ་རླངས་འཁོར་གྱི་འགུལ་
སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་དང་། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་གང་ རུང་ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་དང་། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་གང་རུང་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་དང་། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཚང་ཁ་ཆེ་བའི་ཀྱོག་ལམ་སྟེང་དུ་རླངས་འཁོར་གྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ ཅན། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། དལ་མགྱོགས་ཆ་མི་སྙོམས་པའི་འགུལ་
སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འཚང་ཁ་ཆེ་བའི་ཀྱོག་ལམ་སྟེང་དུ་རླངས་འཁོར་གྱི་
འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་དང་། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་
གང་རུང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག དྲང་ཐིག་ 140
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་
སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེས་སྐོར་བ་
རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་
སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་
འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེས་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་
སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེས་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་ འགུལ་སྐྱོད་དང་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་ མདའ་རྩེས་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཁྱོད་དང་གཅིག་ཡིན་པར་ཐལ།
ཁྱོད་གཞི་གྲུབ་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་
རྩེས་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། ཁྱོད་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་
ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེས་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་འགྲོས་སྙོམས་ འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། དལ་མགྱོགས་ཆ་སྙོམས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན།
མྱུར་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་
ལོའི་མདའ་རྩེའི་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། མྱུར་ཚད་ཡོད་
པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་
རྩེའི་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་
འཁོར་ལོའི་མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་
འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ 141
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན།
གནས་སྤོ་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། མྱུར་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་སྐོར་བ་
ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་། མཐའ་མའི་
གནས་ས་གཉིས་ཐ་དད་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་སྤོ་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན།
མྱུར་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་ཀི་ལོ་
མི་ཊར་བཅུ་ཕར་སོང་ནས་ཚུར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་འོང་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། མྱུར་
ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་ཀི་ལོ་མི་ ཊར་བཅུ་སོང་ནས་རང་གནས་སུ་ཚུར་འོང་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་
མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་ཡོད་པའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་ཀི་ལོ་མི་ཊར་
བཅུ་སོང་ནས་ཚུར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་འོང་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། གནས་སྤོ་ཡོད་པའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། མྱུར་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
འདོད་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་ཀི་ལོ་མི་ཊ་བཅུ་སོང་ནས་ཚུར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་ འོང་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་། མཐའ་མའི་གནས་ས་གཉིས་ ཐ་དད་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་སྤོ་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། མྱུར་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། སའི་གོ་ལས་ཉི་མར་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། མྱུར་ཚད་
ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 142
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། སའི་གོ་ལས་ཉི་མར་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན།
མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ།
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན། དུས་ཚོད་དང་རྒྱང་ཐག་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
རྩ་བར་འདོད་ན། སའི་གོ་ལས་ཉི་མར་སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། མྱུར་ཚད་
ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁ་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཡོད་པར་སྟོན་པའི་འགུལ་
སྐྱོད་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྐོར་བ་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཙམ་སྟོན་
པར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁ་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཡོད་པར་སྟོན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རྟགས་ཁས།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན་གནས་སྤོ་ཡོད་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྒོར་ཐིག་
སྟེང་དུ་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གནས་སྤོ་ཡོད་
པར་ཐལ། ཁྱོད་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་དུ་
སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གནས་སྤོ་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒོར་ཐིག་སྟེང་དུ་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་
གཅིག་རྒྱག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ ཀྱི་ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་ཐ་མའི་གནས་ས་གཉིས་གཅིག་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གནས་སྤོའི་བར་ཐག་འདོམ་བཅུ་ཡིན་ན། རྒྱང་ཐག་འདོམ་བཅུ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། སྤོ་ལོ་ཐང་གི་སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་གནས་སྤོ་བར་ཐག་འདོམ་བཅུ་དེ་
ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་དེའི་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་འདོམ་བཅུ་ཡིན་པར་ཐལ། གནས་སྤོ་འདོམ་
བཅུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། རྟགས་སླ། འདོད་ན། སྤོ་ལོ་ཐང་གི་སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་
གནས་སྤོ་འདོམ་བཅུ་དེ་ཆོས་ཅན། སྒོར་ཐིག་དེའི་སྟེང་གི་རྒྱང་ཐག་འདོམ་བཅུ་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། སྒོར་ཐིག་དེའི་སྟེང་གི་གནས་སྤོ་འདོམ་བཅུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་ འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
143
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
རྒྱུན་གཏན་དངོས་པོ་ཞིག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་དེས་དུས་
ཚོད་དང་ལྟོས་ཚེག་ལ་བརྟེན་ནས་གནས་ས་བརྗེ་བའི་ངང་ཚུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་
ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་དང་། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དུས་ཡུན་རེའི་མྱུར་ཚད་ལ་
འགྱུར་བ་མེད་པར་སྙོམས་པོར་གནས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། དུས་ ཡུན་གཅིག་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ལམ་ཐག་གཅིག་པ་རེ་འགུལ་སྐྱོད་བྱས་པའི་འགུལ་སྐྱོད།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དུས་ཡུན་ངེས་
ཅན་ཞིག་གི་ནང་དུ་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་འགུལ་ཚད་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་
ན། དུས་ཡུན་གཅིག་པའི་ནང་དུ་ལམ་ཐག་གཅིག་པ་ལ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་མགྱོགས་ ཚད་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དུས་ཡུན་རེའི་མྱུར་ཚད་འགྱུར་བ་
སྟེ་མི་སྙོམས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དལ་མགྱོགས་
ཆ་མི་སྙོམས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། 144
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
མྱུར་ཚད་ཡོ ད ་པའི ་ འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི ་ མཚན་ཉི ད ་ཡོ ད ་དེ ། འགོ ་ འཛུགས་ས་དང་
མཚམས་བཞག་ས་གནས་མི་གཅིག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་གང་ཞིག ངེས་གཏན་ཅན་གྱི་ ཕྱོགས་སྟོན་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
མྱུར་ཚད་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ངེས་གཏན་ཅན་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་མགྱོགས་ཚད་
གཉིས་ཀ་སྟོན་པའི་དངོས་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱོན་འབོར་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གནས་སྤོ་ཡི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་ཞིག་གི་འགུལ་སྐྱོད་བྱས་པའི་ཐོག་མའི་
གནས་ས་དང་མཐའ་མའི་གནས་ས་དབར་གྱི་བར་ཐག་ཐུང་ཤོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དང་། མགྱོགས་ཚད་ཡོད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ལ་མུ་གསུམ།
ཤར་ཕྱོ ག ས་སུ་རླངས་འཁོ ར ་ཞི ག ་ཀི ་ ལོ ་ མི ་ ཊར་ གཅིག་སོང་བའི་འགུལ་སྐྱོད།
སྒོར་ཐིག་སྟེང་དུ་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་ འགུལ་སྐྱོད།
རྡོ་ལྟ་བུའོ། །
མགྱོགས་ཚད་དང་། མྱུར་ཚད་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རླངས་འཁོར་ཞིག་ཀི་ལོ་མི་ཊར་གཅིག་སོང་པའི་ འགུལ་ཚད།
ལྷོ་ཕྱོ ག ས་སུ་ཀི ་ ལོ ་ མི ་ ཊར་གཅི ག ་སོ ང ་བའི ་ འགུལ་ཚད། 145
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
འགུལ་སྐྱོད་ལྟ་བུའོ།།
མུ་སྒྲིགས།
གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་ཡིན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དང་མྱུར་ཚད་མེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་ལ་
མུ་གསུམ་སྒྲིགས།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་དང་། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ལ། སྒོར་ ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད།
སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ལ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་མི་ཞིག་ཤུགས་མ་རྫོགས་ འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀྱི་བར་རྒྱུག་ཤར་གློད་པའི་འགུལ་སྐྱོད།
སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེ་ གཡས་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་བའི་འགུལ་སྐྱོད།
ཕྱག་འཚལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ལྟ་བུའོ།།
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་དང་། དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
འགྲོ ས ་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡི ན ་ལ།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་མུ།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད། 146
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་ལ། ཀྱོག་ལམ་སྟེང་གི་མི་ཞིག་ཤུགས་མ་རྫོགས་ཀྱི་ འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
བར་རྒྱུག་ཤར་གློད་པའི་འགུལ་སྐྱོད།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད།
ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ལྟ་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
བུའོ།།
མྱུར་ཚད་དང་། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྒོར་ཐིག་སྟེང་གི་དལ་མགྱོགས་མི་གཅིག་པའི་སྐོར་བ་
ཆ་ཚང་གཅིག་བརྒྱབ་པའི་མགྱོགས་ཚད།
དྲང་ཐི ག ་སྟེང་གི ་ འགྲོ ས ་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི ་ མྱུར་ ཚད།
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མྱུར་ཚད།
དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ལྟ་བུའོ།།
མྱུར་ཚད་དང་། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མྱུར་ཚད་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
མྱུར་ཚད་ཡིན་ན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ མྱུར་ཚད་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མྱུར་ཚད།
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མྱུར་ཚད།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལྟ་བུའོ།། 147
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གཉིས་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
སྒོར་ཐིག་གཅིག་གི་སྟེང་དུ་གནས་སྤོ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་ཡིན་པ་དང་སྒོར་ཐིག་དེའི་
སྟེང་དུ་རྒྱང་ཐག་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་ཡིན་པ་གཉིས་འགལ་བ། འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་ དང་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་འགལ་བ། ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་
སྐྱོད་དང་དྲང་ཐིག་སྟེང་གི་འགུལ་སྐྱོད་གཉིས་འགལ་བ།
དུས་ཡུན་གཅིག་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་བར་ཐག་གཅིག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དང་འགྲོས་
སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་དོན་གཅིག མགྱོགས་ཚད་ཆ་མི་སྙོམས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་དང་འགྲོས་
འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད་དོན་གཅིག འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་དང་། དུས་ ཡུན་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ནང་དུ་འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་འགུལ་ཚད། དུས་ཡུན་གཅིག་
པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ལམ་ཐག་གཅིག་པ་ལ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་པའི་མགྱོགས་ཚད་གསུམ་དོན་ གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་
ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན་
དལ་མགྱོགས་ཆ་སྙོམས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་
ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། དུས་ཡུན་གཅིག་པ་ཞིག་གི་ནང་དུ་བར་ཐག་གཅིག་
པའི་མགྱོགས་ཚད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གློག་རྫས་
རྫོགས་ལ་ཉེ་བའི་ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། དུས་ཡུན་གཅིག་ པ་ལ་བར་ཐག་གཅིག་པའི་ནང་དུ་མགྱོགས་ཚད་གཅིག་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། 148
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཆུ་ཚོད་འཁོར་ལོའི་མདའ་རྩེའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་ མ་ཁྱབ། འོ་ན་ཁྱོད་རང་ལའང་། མི་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་ངག་མི་སྨྲ་བར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་
ན་ངག་སྨྲ་བས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། ངག་སྨྲ་བ་པོ་མེད་པར་ཐལ་ལོ།།
༢༽ ཁ་ཅི ག ་ན་རེ ། རླངས་འཁོ ར ་མགྱོ ག ས་ཤོ ས ་དེ འི་ འགུལ་སྐྱོད་ཆོ ས ་ཅན།
མགྱོགས་པོའི་འགུལ་སྐྱོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་
གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གནམ་གྲུའི་མགྱོགས་ཚད་ལ་ལྟོས་ཏེ་དལ་བ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། གཞན་དུ་ན་དལ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་དང་། མགྱོགས་པའི་འགུལ་
སྐྱོད་གཉིས་མི་འགལ་བར་ཐལ། རླངས་འཁོར་མགྱོགས་ཤོས་འགྲོ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་དེ། དལ་མགྱོགས་གཉིས་ཀའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། ནུས་པ་ལས་བྱུང་བས་
ཁྱབ་པར་ཐལ། རང་རྒྱུ་ནུས་པ་ལས་བྱུང་བས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། འོ་ན་ནུས་པ་དང་ དུས་མཉམ་དུ་གྲུབ་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནུས་པ་ལས་བྱུང་བར་ཐལ། ཁྱོད་
འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ནུས་པ་དང་དུས་མཉམ་དུ་གྲུབ་པའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནུས་པ་ལས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ནུས་པ་དང་དུས་ མཉམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། རྒྱུ་འབྲས་དུས་མཉམ་མི་སྲིད་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་པོ་དེས་དུས་ཚོད་དང་ལྟོས་ཚེག་ལ་བརྟེན་ནས་གནས་
ས་བརྗེ་བའི་ངང་ཚུལ་དེ་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་གོ་དོན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན།
གནས་ས་བརྗེ་བས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་ན་གནས་ས་བརྗེ་བས་ མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། གནས་སྤོ་མེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་
ཡིན་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། སྒོར་ཐིག་སྟེང་དུ་སྐོར་བ་ཆ་ཚང་གཅིག་བསྐོར་
བའི་འགུལ་སྐྱོད་དེ། ཁྱོད་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་མཐའ་ 149
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
མའི་གནས་ས་བརྗེ་བ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། ཐོག་ མའི་གནས་ས་དང་ཐ་མའི་གནས་ས་གཉིས་མ་བརྗེས་ན་གནས་ས་མ་བརྗེ་བས་མ་ཁྱབ་
པར་ཐལ། ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་བར་དུ་གནས་ས་གཉིས་བརྗེས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡོད་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གནས་སྤོ་མེད་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཆོས་ཅན། ཐོག་མའི་གནས་ས་དང་ བར་དུ་གནས་ས་གཉིས་བརྗེས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པར་ཐལ། སྐར་ཆ་རེ་རེའི་ནང་བར་
ཐག་ལ་འགྱུར་བ་འགྲོ་བའི་འགུལ་སྐྱོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མྱུར་ཚད་དང་། མགྱོགས་ཚད་གཉིས་མུ་གསུམ་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། དེ་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མགྱོགས་ཚད་དང་མྱུར་ཚད་
གཉིས་ཆོས་ཅན། གཞི་མཐུན་མེད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ ན༑ མགྱོགས་ཚད་དང་མྱུར་ཚད་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཉིས་ཀྱི་ཆོ་ག་མི་
འདྲ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་དང་། མྱུར་ཚད་ནི་གནས་སྤོ་དང་དུས་ཚོད་གཉིས་ཀྱི་བགོས་ཐོབ་ལ་
རྩི་བ་གང་ཞིག མགྱོགས་ཚད་ནི་དུས་དང་བར་ཐག་གི་བགོས་ཐོབ་ལ་རྩི་དགོས་པའི་ཕྱིར་ ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གསུམ་པ་ལ་མ་ཁྱབ་བོ། །ཕ་རོལ་པོས། མགྱོགས་ཚད་དང་། མྱུར་
ཚད་གཉིས་ཆོས་ཅན། འགལ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། མགྱོགས་ཚད་སྟོན་པའི་དངོས་གཟུགས་
ཀྱི་ཁྱོན་འབོར་དང་། མགྱོགས་ཚད་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མྱུར་ཚད་ཡིན་ན། མགྱོགས་ཚད་སྟོན་པའི་དངོས་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱོན་འབོར་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མྱུར་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཡིན་ན། མགྱོགས་ཚད་སྟོན་པའི་དངོས་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱོན་འབོར་
ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཡིན་ན། ངེས་གཏན་ཅན་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་དང་མགྱོགས་ཚད་ གཉིས་སྟོན་པའི་དངོས་གཟུགས་ཀྱི་ཁྱོན་འབོར་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་དང་ པོ་མ་གྲུབ་བོ། །
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མགྱོགས་ཚད་ཡིན་ན་མྱུར་ཚད་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
མགྱོགས་ཚད་ཡིན་ན་ཕྱོགས་མི་སྟོན་པས་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག མྱུར་ཚད་ཡིན་ན་ཕྱོགས་ 150
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སྟོན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། དེ་མི་འཐད་པར་ཐལ། དེ་ལྟར་ན་མགྱོགས་ཚད་དང་མྱུར་
ཚད་གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་འགུལ་ཚད་ཅིག་ཡོད་པར་འགྱུར་ཏེ། རླངས་འཁོར་ཞིག་ཆུ་
ཚོད་གཅིག་གི་ནང་དུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སོང་ནས་ཚུར་ལོག་སྟེ་གནས་སྤོ་མེད་པའི་འགུལ་
ཚད་ཆོས་ཅན། མགྱོགས་ཚད་དང་མྱུར་ཚད་གང་ཡང་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མགྱོགས་ཚད་
མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མྱུར་ཚད་ཀྱང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། རླངས་
འཁོར་ཞིག་ཆུ་ཚོད་གཅིག་གི་ནང་དུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སོང་ནས་ཚུར་ལོག་སྟེ་གནས་སྤོ་ མེད་པའི་འགུལ་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱིས་ཕྱོགས་མི་སྟོན་པར་ཐལ། ཁྱོད་མགྱོགས་ཚད་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྟགས་ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་ན། རླངས་འཁོར་ཞིག་ཆུ་ཚོད་གཅིག་
གི་ནང་དུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་སོང་ནས་ཚུར་ལོག་སྟེ་གནས་སྤོ་མེད་པའི་འགུལ་ཚད་ཆོས་ ཅན། ཁྱོད་མྱུར་ཚད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་དུས་ཚོད་དང་གནས་སྤོ་གཉིས་ཀྱི་བགོས་
ཐོབ་དེ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁ་ཕྱོགས་སྟོན་པའི་མགྱོགས་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་མྱུར་ཚད་
ཀྱི་གོ་དོན་ཡིན་པར་ཐལ། མྱུར་ཚད་དང་ཁྱོད་གཉིས་མཚན་མཚོན་གྱི་འབྲེལ་བ་གྲུབ་པ་
གང་ཞིག མཚན་མཚོན་ཁྱབ་པ་སྒོ་བརྒྱད་ངེས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། དྲང་ཐིག་སྟེང་དུ་ཤར་ ཕྱོགས་སུ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་སོང་ནས་དྲང་ཐིག་སྟེང་དུ་ཚུར་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་སླེབས་
པའི་འགུལ་ཚད་ཆོས་ཅན། མྱུར་ཚད་ཡིན་པར་ཐལ། ཁ་ཕྱོགས་སྟོན་པའི་མགྱོགས་ཚད་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁ་ཕྱོགས་སྟོན་པ་ གང་ཞིག མགྱོགས་ཚད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་སླ། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན།
དྲང་ཐིག་སྟེང་དུ་ཤར་ཕྱོགས་སུ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་བཅུ་སོང་ནས་དྲང་ཐིག་སྟེང་དུ་ཚུར་ཀི་ལོ་ མི་ཊར་བཅུ་སླེབས་པའི་འགུལ་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་གནས་སྤོ་ཀླད་ཀོར་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། ཁྱོད་མྱུར་ཚད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་མི་ནུས་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ 151
བཀོད་ཟིན་ཏོ།།
1 2 3 4 5
མགྱོགས་ཚད།
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར། Speed
མྱུར་ཚད།
Velocity
འགྲོས་འགྱུར་འགུལ་སྐྱོད།
Non-Uniform Motion
འགྲོས་སྙོམས་འགུལ་སྐྱོད།
Uniform-Motion
གནས་སྤོ།
Displacement
152
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅོ་ལྔ་པ། ཤུགས།
ཤུགས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་མི་ཐུབ་པའི་ཤུགས་ཡིན་ན། དོ་མི་མཉམ་པའི་
ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། དེ་ཡིན་ན། ས་ཡི་བརྡར་ཤུགས་ལས་ཆུང་བའི་ཤུགས་
ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ་ན་མི་ཞིག་གིས་ཁང་པ་ལ་འབུད་ རྒྱག་བཏང་བའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། དོ་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ མི་ནུས་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མི་ཞིག་གིས་ཁང་པ་ལ་
འབུད་རྒྱག་བཏང་བའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འགུལ་སྐྱོད་མི་ནུས་པའི་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ།
འགུལ་སྐྱོད་མི་ནུས་པ་གང་ཞིག ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དོ་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དོ་མཉམ་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཤུགས་ཡིན་ན། ཕྱོགས་གཉིས་པོ་ཕན་ཚུན་ལྟོས་ནས་འབྱུང་
བས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། མདའ་འཕངས་ནས་མདེའུ་གནམ་དུ་འགྲོ་བའི་ཤུགས་དེ། ཤུགས་
ཡིན་པ་གང་ཞིག ཕྱོགས་གཉིས་པོ་ཕན་ཚུན་ལྟོས་ནས་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། མདའ་འཕངས་ནས་མདེའུ་གནམ་དུ་སྐྱོད་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། 153
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་སྟེ།
མདའ་འཕངས་ནས་མདེའུ་གནམ་དུ་སྐྱོད་པའི་ཤུགས་དེ་ཕྱོགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་ལྟོས་ ནས་བྱུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། དངོས་པོ་ཞིག་ལ་ཕར་འབུད་པའང་ཚུར་འཐེན་པའི་ཤུགས་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་ན། འཐེན་ཤུགས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་
ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཆོས་ཅན།
འཐེན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་
ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། མི་ཞིག་གིས་ཁང་པར་འབུད་རྒྱག་བཏང་ཚེ་གོ་ལའི་འཐེན་ ཤུགས་ཀྱིས་བཀག་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པར་
ཐལ། གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་ན། རེག་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རེག་ཤུགས་མ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དངོས་གཟུགས་གཉིས་ཀྱི་
དབར་ལ་ཡོད་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་
ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་གཟུགས་གཉིས་ཀྱི་དབར་ཡོད་པ་གང་ཞིག དངོས་གཟུགས་འགུག་
པར་བྱེད་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་ན། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
བརྡར་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འདྲེད་བརྡབ་ཤོར་བ་འགོག་པའི་ ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འབུད་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། 154
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འགོག་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་ན། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། ལག་པས་དེབ་ཡར་བཀྱག་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། འགོག་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ལག་པས་དེབ་ཡར་
བཀྱག་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འགོག་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། དེབ་ས་ལ་ལྷུང་བ་འགོག་
པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་
པར་ཐལ། མིའི་ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ།
མིའི་ལག་པའི་ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པའོ། །
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། རེག་ཤུགས་དང་། རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཤུགས་
གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རེག་ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་དང་།
བརྡར་ཤུགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་
དེ། འཐེན་ཤུགས། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས། གློག་རྡུལ་གྱི་ཤུགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
བརྡར་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་ཞིག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ལ་རྒོལ་བའི་
ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཡང་ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། དོ་མཉམ་པའི་ཤུགས་དང་། དོ་མི་མཉམ་ 155
པའི་ཤུགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
དོ་མཉམ་པའི་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཕྱོགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་གཏད་པའི་
ཤུགས་ཚད་མཉམ་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
དོ་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཕྱོགས་གཉིས་ཕན་ཚུན་གཏད་པའི་
ཤུགས་ཚད་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
བེམ་གཤིས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཕྱི་རོལ་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་མ་བྱུང་ཚེ་དངོས་པོ་ཞིག་
གི་གནས་བབས་རྒྱུན་མཐུད་དེ་གནས་པའི་ཁྱད་གཤིས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ ན་གསུམ་ཡོད་དེ། འགུལ་མེད་ཀྱི་བེམ་གཤིས་དང་། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་བེམ་གཤིས་དང་།
ཕྱོགས་ཀྱི་བེམ་གཤིས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
དང་པོའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འགུལ་མེད་ཚུགས་པོར་རྒྱུན་མཐུད་དེ་སྡོད་པའི་ཁྱད་
གཤིས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཕྱིར། ཕྱིར།
བྱེད་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། བྱེད་པ་པོས་གཏད་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ བྱ་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། བྱ་བའི་ཡུལ་གྱིས་གཏད་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ འགུལ་ནུས་སོར་གནས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འགུལ་སྐྱོད་ཅན་གྱི་དངོས་པོ་གཉིས་
ཕན་ཚུན་གདོང་ཐུག་བྱུང་ཡང་དངོས་པོ་དེ་གཉིས་ཀྱི་ཁྱོན་བསྡོམས་ཀྱི་འགུལ་ནུས་ལ་ འགྱུར་བ་མེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ལྟོས་འབྲེལ་སྟུག་ཚད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དུས་ཡུན་རེའི་ནང་གི་མྱུར་ཚད་ཀྱི་འགྱུར་
བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
156
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་དང་། འཐེན་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ས་ལྟ་བུའོ།།
སའི་གོ་ལའི་ཤུགས་དང་། འཐེན་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེ ན ་གྱི ་ སྣེ་མི ་ འདྲ་བ་གཉིས ་དབར་གྱི་ འཐེ ན ་
ཤུགས།
སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།།
དོ་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས་དང་། འཐེན་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གནམ་གྲུའི་འཕུར་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
སྤོ་ལོ་འཐེན་པའི་སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དོ་མཉམ་པའི་འཐེན་ཤུགས།
དོ་མཉམ་པའི་འབུད་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།། 157
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
འཐེན་ཤུགས་དང་རེག་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། འཐེན་ཤུགས་དང་འགོག་ཤུགས་
གཉིས་འགལ་བ། ནུས་ཤུགས་དང་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་དང་ ཁབ་ལེན་གཉིས་འགལ་བ།
སའི་གོ་ལའི་སྟེང་གི་དངོས་པོ་ཞིག་གི་ལྗིད་ཚད་དང་། སའི་གོ་ལའི་དངོས་པོ་དེ་
སའི་གོ་ལའི་ཕྱོགས་སུ་འགུགས་པའི་ཤུགས་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཤུགས་ཡིན་ན། འགུལ་སྐྱོད་ཅན་གྱི་ཤུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་
པར་ཐལ། ཕར་འབུད་པའམ་ཚུར་འཐེན་པ་གང་རུང་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་པས་
མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ནུས་ཤུགས་ཡིན་ན། འགུལ་ སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག མཚུངས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་
མ་གྲུབ་ན། ཆུ་མཛོད་ནང་དུ་ཆུ་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་
ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་
བར་འདོད་ན། ཆུ་མཛོད་ནང་དུ་ཆུ་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་
གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། གོང་གི་རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ཐལ། དེ་གཉིས་
མི་མཚུངས་པའི་ཕྱིར་ཏེ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡོད་ཀྱང་། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ཤུགས་ མེད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དོ་མཉམ་པའི་འབུད་ཤུགས་ཡིན་ན། དངོས་པོ་དེ་ལ་གཡོ་ 158
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འགུལ་མི་བྱེད་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས་དོ་
མཉམ་པའི་ཤུགས་ཀྱིས་དངོས་པོ་ཞིག་ལ་འགུལ་སྐྱོད་བྱེད་མི་ཐུབ་ཅེས་གསུངས་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན་མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་ཁྱེད་རང་ལའང་། སྤོ་ལོ་ཞིག་ལ་དོ་མཉམ་པའི་ཤུགས་ཀྱིས་ བཙིར་བའི་ཟླུམ་གཟུགས་ཀྱི་སྤོ་ལོ་འཇོང་དབྱིབས་སུ་འགྱུར་བ་མེད་པར་ཐལ། དོ་མཉམ་
པའི་ཤུགས་ཡིན་ན་དངོས་པོ་ཞིག་ལ་འགུལ་སྐྱོད་མི་བྱེད་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། རྟགས་
ཁས། འདོད་ན་མངོན་སུམ་དང་འགལ་ལོ། །དཔྱད་པར་བྱའོ། །
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་མེད་ཚུགས་པོར་རྒྱུན་མཐུད་དེ་སྡོད་པའི་ཁྱད་གཤིས་དེ།
བེམ་གཤིས་ཀྱི་གོ་དོན་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་མེད་ཚུགས་པོར་རྒྱུན་མཐུད་དེ་སྡོད་པའི་
བེམ་པོ་མེད་པའི་ཕྱིར་ཏེ། བེམ་གཟུགས་རགས་པ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ཀྱི་ནང་དུ་མོ་རྡུལ་ཡོད་
པས་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག མོ་རྡུལ་ཡིན་ན་གཡོ་འགུལ་བྱེད་པ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་
ན༑ མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་ཁྱོད་རང་ལ། གཉིད་ཁུག་བཞིན་པའི་སྐབས་ཀྱི་མི་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
ཀྱི་ལུས་པོ་འགྲོ་བཞིན་པ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ལུས་པོའི་ནང་གི་ཁྲག་དང་རླུང་སོགས་
འགྲོ་བཞིན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་འགྲིག
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འབུད་ཤུགས་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་དང་། གཤེར་གཟུགས་
གང་རུང་གི་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། རླངས་གཟུགས་ཀྱི་ཤུགས་མ་གསུངས་ པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རླུང་གི་འབུད་ཤུགས་ཆོས་ཅན། སྲ་གཟུགས་དང་། གཤེར་གཟུགས་
གང་རུང་གི་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ ན༑ དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཡང་བའི་དངོས་པོ་ཕར་འབུད་རྒྱག་བཏང་བའི་ཤུགས་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རླུང་གི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་འབུད་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཁྱོད་ཡིན་ན་འབུད་ཤུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། རླུང་གི་འཐེན་ཤུགས་ 159
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་འབུད་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་རླུང་གི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་དང་པོ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། འོ་ན་རྩི་ཤིང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་མེ་ཏོག་མེད་པར་ཐལ།
ཁྱོད་ཡིན་ན་མེ་ཏོག་ཡོད་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་འགྲིག
1 2 3 4 5
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
འགོག་ཤུགས། (བརྡར་ཤུགས།)
Friction
དོ་མི་མཉམ་པའི་ཤུགས།
Unbalanced Force
བྱ་ཤུགས།
Reaction
དོ་མཉམ་པའི་ཤུགས།
Balanced Force
བྱེད་ཤུགས།
Action
160
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་དྲུག་པ། འཐེན་ཤུགས་དང་། གནོན་ཤུགས། འཐེན་ཤུགས་དང་། གནོན་ཤུགས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་
གསུམ་ལས།
དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རེག་ཤུགས་ཡིན་ན། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན། སློབ་ཕྲུག་གིས་ཐག་པ་འཐེན་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། རེག་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཤ་གནད་ཀྱི་
ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ལག་པ་ལ་ཡོད་པའི་ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་ འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རེག་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། མིས་ཐག་པ་འཐེན་པའི་ཤུགས་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་ན། ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པར་
ཐལ། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་ ཡིན་པར་ཐལ། ཅ་དངོས་རྣམས་སའི་ཕྱོགས་སུ་འཐེན་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། 161
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་དང་།
སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་གཉིས་གཞི་མཐུན་མེད་པའི་ཕྱིར། དེར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་
བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་ཡིན་ན། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་
ན༑ བྱང་སྣེ་དང་བྱང་སྣེ་གཏད་པའི་ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པར་
ཐལ། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁབ་ ལེན་གྱི་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁབ་ལེན་ལ་ཡོད་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། བྱང་སྣེ་དང་བྱང་སྣེ་གཏད་པའི་ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་
མ་ཡིན་པར་ཐལ། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འབུད་ཤུགས་
ཡིན་པར་ཐལ། ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁབ་ ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྣུན་ཤུགས་ཡིན་ན། གནོན་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
བྱེ་ཕུང་སྟེང་དུ་མར་ཉལ་བའི་སྐབས་ཀྱི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གནོན་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། སྣུན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྣུན་ཤུགས་ཡིན་ པར་ཐལ། དངོས་པོ་ཞིག་གི་ངོས་སུ་དྲང་འཕྱང་དུ་གཏད་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་ བར་འདོད་ན། བྱེ་ཕུང་སྟེང་དུ་མར་ཉལ་བའི་སྐབས་ཀྱི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གནོན་ཤུགས་ མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཚད་གཞི་རྐྱང་པ་རེའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་གཏད་པའི་སྣུན་ཤུགས་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་ན། སྣུན་ཤུགས་མ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། བྱེ་ཕུང་སྟེང་དུ་མི་ཞིག་ཡར་ལངས་པའི་གནས་སྐབས་ཀྱི་བྱེ་ཕུང་ཉིལ་བར་ 162
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
བྱེད་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། སྣུན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གནོན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། སྣུན་ཤུགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གནོན་ཤུགས་ཡིན་
པར་ཐལ། དངོས་པོ་ཞིག་གི་ངོས་སུ་དྲང་འཕྱང་དུ་གཏད་པའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་
དོན་གཅིག་བཤད་པ་ལས།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
འཐེན་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཐག་ཉེར་ཡོད་པའི་དངོས་པོ་འགུག་པའི་ཤུགས་
དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་བཞི་ཡོད་དེ། འཐེན་ཤུགས་དང་། གློག་རྡུལ་གྱི་
ཤུགས། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ལྗིད་ཚད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་ཞིག་སའི་གོ་ལའི་ཕྱོགས་སུ་འགུགས་པའི་
ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྣུན་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཁ་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་གཏད་པའི་ཤུགས་
ཡོངས་རྫོགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གནོན་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཚད་གཞི་རྐྱང་པ་རེའི་རྒྱ་ཁྱོན་ལ་གཏད་པའི་
ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འདེགས་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་གཡེང་བར་བྱེད་པའི་ཤུགས་དེ་དེ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
163
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
སྣུན་ཤུགས་དང་། གནོན་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
གནོན་ཤུགས་ཡིན་ན། སྣུན་ཤུགས་ཡིན་ བྱེ་ཕུང་གི ་ སྟེང་དུ་མར་ཉལ་བའི ་ སྐབས་སུ་བྱེ་
པས་ཁྱབ། སྣུན་ཤུགས་ཡིན་ན་གནོན་ ཕུང་གི་རྒྱ་ཁྱོན་མི་ཊར་གྲུ་བཞི་མ་ ༡.༥ ཡི་ངོས་ ཤུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སུ་ཤུགས་གཏད་པ།
མཐེ་བོང་གིས་མཐེབ་གཟེར་གྱི་མགོ་ནས་མནན་ པའི་ཤུགས།
འཐེན་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།།
འཐེན་ཤུགས་དང་། ལྗིད་ཚད་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས།
འཐེན་པའི་ཤུགས་དང་། ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མིས་ཐག་པ་འཐེན་པའི་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལ་འབུད་རྒྱག་གཏོང་བའི་ཤུགས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས།
ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།། 164
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
རེག་ཤུགས་དང་། འབུད་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མིས་ཐག་པ་འཐེན་པའི་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལ་འབུད་རྒྱག་གཏོང་བའི་ཤུགས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས།
ཁབ་ལེན་གྱི་འཐེན་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།།
རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཤུགས་དང་། འཐེན་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཤུགས་ཡིན་ལ། འཐེན་ཤུགས་ མ་ཡིན་པའི་མུ།
འཐེན་ཤུགས་ཡིན་ལ། རེག་པ་དང་བྲལ་བའི་ཤུགས་ ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁབ་ལེན་གྱི་འབུད་ཤུགས། སའི་གོ་ལའི་ཤུགས།
ཤ་གནད་ཀྱི་འབུད་ཤུགས་ལྟ་བུའོ།།
མུ་སྒྲིགས།
བརྡར་ཤུགས་དང་། རེག་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས། འཐེན་པའི་ཤུགས་དང་འཐེན་ཤུགས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
165
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
གདོས་ཚད་དང་ལྗིད་ཚད་གཉིས་འགལ་བ། འདེགས་ཤུགས་དང་འཐེན་ཤུགས་
གཉིས་འགལ་བ། འཐེན་ཤུགས་དང་འབུད་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་
དང་འཐེན་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། བརྡར་ཤུགས་དང་འཐེན་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ།
འཐེ ན ་པའི་ཤུགས་དང་འགུག་ཤུགས་དོ ན་གཅིག སའི་ གོ ་ ལའི་ འཐེན་ཤུགས་
དང་སའི་གོ་ལའི་འགུག་ཤུགས་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཐག་ཉེར་ཡོད་པའི་དངོས་པོ་འགུག་པའི་ཤུགས་དེ། འཐེན་
ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡིན་ཟེར་བ་མི་འཐད་པར་ཐལ། ཐག་རིང་དུ་ཡོད་པའི་དངོས་པོ་འགུག་
པའི་འཐེན་ཤུགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཐག་རིང་དུ་ཡོད་པའི་དངོས་པོ་ཆོས་ཅན།
ཁྱོད་འགུག་པའི་འཐེན་ཤུགས་ཡོད་པར་ཐལ། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཐག་རིང་གི་གནམ་གྲུ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་སྐྱོན་ཤོར་ཏེ་ས་ལ་ལྷུང་བ་ མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཐག་རིང་གི་དངོས་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་
མ་ཁྱབ་སྟེ། ཐག་རིང་དུ་ཡོད་པའི་དངོས་པོ་འགུག་པའི་ཤུགས་ཡིན་ན་ཐག་ཉེར་ཡོད་པའི་ དངོས་པོ་འགུག་པའི་ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཏེ། སྒོར་མོ་བརྒྱ་ཡོད་ན་སྒོར་མོ་
བཅུ་ཡོད་པ་གང་ཞིག་དེ་གཉིས་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཤུགས་ཡིན་ན། དངོས་པོ་ཞིག་ལ་ཕར་འབུད་པའམ་ཚུར་འཐེན་
པ་གང་རུང་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། བརྡར་ཤུགས་དེ་ཤུགས་ཡིན་པ་གང་ཞིག དེ་ གཉིས་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་སླ། རྟགས་གཉིས་པ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཕར་འབུད་པའི་ཤུགས་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཚུར་འཐེན་པའི་ཤུགས་
མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་སྟེ། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། འགོག་ 166
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་། ཤ་གནད་ཀྱི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཕར་འབུད་པའི་
ཤུགས་དང་ཚུར་འཐེན་པའི་ཤུགས་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ ན༑ རང་ལྡོག་ཅེས་ལན་བཏབ་ཆོག་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ལྗིད་ཚད་དང་གདོས་ཚད་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པར་ཐལ།
ལྗིད་ཚད་ནི་གདོས་ཚད་ལ་ལྟོས་ནས་བཞག་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ལྗིད་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་
གདོས་ཚད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་
པ་ཡོད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། ལྗིད་ཚད་ཡིན་ན་གནས་ཡུལ་
ལ་ལྟོས་པས་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག གདོས་ཚད་ཡིན་ན་གནས་ཡུལ་ལ་མི་ལྟོས་པས་ཁྱབ་པའི་ ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཐེན་ཤུགས་དང་། འབུད་ཤུགས་གཉིས་ཆོས་ཅན། འགལ་
བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གཉིས་ཀྱི་ཡིན་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གླང་ཆེན་འདམ་
ནང་དུ་ཟུག་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འབུད་ཤུགས་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། འདོད་ན། གླང་ཆེན་འདམ་ནང་དུ་ཟུག་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འཐེན་ཤུགས་ ཡིན་པར་ཐལ། སའི་གོ་ལའི་འཐེན་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གོང་གི་རྟགས་མ་གྲུབ་ན། གླང་
ཆེན་འདམ་ནང་དུ་ཟུག་པའི་ཤུགས་ཆོས་ཅན། འབུད་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འདམ་བག་
ལ་འབུད་རྒྱག་བཏང་བའི་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་བོ། ། 1 2 3 4 5
འཐེན་ཤུགས།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Gravity Force
ལྗིད་ཚད།
Weight
གནོན་ཤུགས།
Pressure
སྣུན་ཤུགས།
Thrust
འདེགས་ཤུགས།
Buoyancy
167
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་བཅུ་བདུན་པ། རྩོལ་བ་དང་ནུས་པ། རྩོལ་བ་དང་ནུས་པའི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནུས་ཤུགས་ཡིན་ན། ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། དྲོད་ཀྱི་
ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། བྱ་བ་བྱེད་པའི་ནུས་པ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། བྱ་བ་བྱེད་པའི་ནུས་པ་ཡིན་པར་ཐལ། གྲང་རེག་
སེལ་བའི་བྱ་བ་བྱེད་པའི་ནུས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་
ཆོས་ཅན། ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁ་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཡོད་པའི་ཤུགས་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁ་ཕྱོགས་ངེས་ཅན་ཡོད་པའི་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཚུར་འཐེན་པའམ་ཕར་འབུད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་ན། གློག་གི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། ཉི་མའི་འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གློག་གི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འོད་ཀྱི་ནུས་
ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། མུན་པ་སེལ་བའི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ 168
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཅན། མུན་པ་སེལ་བའི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཉི་མའི་འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཉི་མའི་འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གློག་གི་ནུས་ཤུགས་མ་ ཡིན་པར་ཐལ། གློག་རྡུལ་ལས་བྱུང་བའི་ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་ན། གློག་དང་ཉི་མ་གང་རུང་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། མེ་ཆོས་ཅན། གློག་དང་ཉི་མ་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་ཀྱི་འབྱུང་
ཁུངས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། མེ་ཆོས་ཅན། འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་
པར་ཐལ། མེའི་འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་
ཐལ། ཉི་མའི་འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་ན། འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་ཡིན་དགོས་པ་གང་ཞིག
རྒྱུ་མཚན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། མེ་ཆོས་ཅན། ཉི་མ་དང་གློག་གང་རུང་མ་ ཡིན་པར་ཐལ། གློག་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཉི་མ་ཡང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་གནས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་ན། གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་
ཤུགས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འགྲོ་བཞིན་པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་གནས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འགུལ་གནས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡོད་པའི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། འགྲོ་བཞིན་ པའི་རླངས་འཁོར་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཤུགས་བེད་སྤྱོད་བྱས་པ་ཡིན་ན། རྩོལ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེ ར ་ན། ནུས་ཤུགས་ཡོད ་རྒུ་བཏོན་ནས་བྲག་རྡོ་ ཆེན་པོ ་ ཞིག་ལ་འབུད་རྒྱག་བཏང་
ཡང་། བྲག་རྡོ་དེ་སྒུལ་ཙམ་ཡང་བྱེད་མ་ཐུབ་པ་དེ་ཆོས་ཅན། རྩོལ་བ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཤུགས་བེད་སྤྱོད་བྱས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ནུས་ཤུགས་ཡོད་རྒུ་ 169
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
བཏོན་ནས་བྲག་རྡོ་ཆེན་པོ་ཞིག་ལ་འབུད་རྒྱག་བཏང་ཡང་། བྲག་རྡོ་དེ་སྒུལ་ཙམ་ཡང་བྱེད་
མ་ཐུབ་པ་དེ་ཆོས་ཅན། རྩོལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཡུལ་དེ་གནས་སྤོ་བྱས་པ་མེད་པའི་ ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་ན། ཤ་གནད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་
མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གཞུ་འཐེན་ནས་མདའ་འཕངས་པའི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན།
ཤ་གནད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་འགུལ་
སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་སུ་གྱུར་ཟིན་པའི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། ཤ་གནད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཤ་གནད་ཀྱི་ནུས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་ གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། མཚན་ཉིད་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། ལས་ཀ་བྱེད་པའི་ནུས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ནུས་ཤུགས་ལ་དབྱེ་ན་དྲུག་ཡོད་དེ། འཕྲུལ་འཁོར་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། རྫས་ཀྱི་ནུས་
ཤུགས། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས། འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས། སྒྲའི་ནུས་ཤུགས། གློག་གི་ནུས་
ཤུགས་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
འགུལ་གནས་ཀྱི ་ ནུས་ཤུགས་ཀྱི ་ མཚན་ཉི ད ་ཡོ ད ་དེ ། གནས་སྟབས་ཀྱི ་ ནུས་
ཤུགས་དང་། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གང་རུང་གིས་བསྡུས་པའི་ནུས་ཤུགས་དེ་དེ་ 170
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། འགུལ་ སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། མཐོ་ཚད་གཅིག་ཏུ་བཏེགས་
པའི་དངོས་པོར་ཡོད་པའི་ནུས་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་ཞིག་གི་འགུལ་སྐྱོད་
ལས་བྱུང་བའི་ནུས་ཤུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འགུལ་སྟབས་ཀྱི་ནུས་པའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འགུལ་སྐྱོད་ཅན་གྱི་དངོས་པོར་ལྡན་
པའི་འགུལ་ནུས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གློག་གི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། གློག་རྡུལ་ལས་བྱུང་བའི་ནུས་པ་དེ་དེ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་
དང་། དེར་གྱུར་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རྫས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། འདུས་རྫས་གྲུབ་བྱེད་ཀྱི་མ་རྡུལ་དང་
ཆ་རྡུལ་སོགས་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་ཆིངས་ལ་ཡོད་པའི་ནུས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་ དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། དེར་གྱུར་པའི་
འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
སྒྲའི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། དངོས་པོ་འདར་འགུལ་ལས་བྱུང་བའི་
སྒྲའི་ནུས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། དེར་གྱུར་པའི་གསོག་སྒྲུབ་
ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། དེར་གྱུར་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་མཚན་ཉིད་ཡོད་དེ། རྡུལ་འགུལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་
ནུས་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
171
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
རྩོལ་བའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ནུས་ཤུགས་སྤྲད་དེ་དངོས་པོ་ཞིག་གནས་སྤོ་བྱུང་བ་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཡང་ན། ཤུགས་ཀྱི་བྱེད་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་དངོས་པོ་ཞིག་གནས་སྤོ་ བྱུང་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ནུས་པའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། རྩོལ་བ་འདོན་ཐུབ་པའི་ཁྱད་ཆོས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། གློག་གི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དྲོད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གློག་གི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་གློག་གི་ནུས་ཤུགས། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་དྲོད་ནུས་ལྟ་བུའོ།།
འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་། རྫས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དྲོད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས།
མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་ཆིངས་གསར་དུ་གྲུབ་པའི་ ནུས་ཤུགས།
མ་རྡུལ་ཕན་ཚུན་དབར་ཆི ང ས་འཐོ ར ་བའི ་ ནུས་ ཤུགས།
གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་དྲོད་ནུས་ལྟ་བུའོ།། 172
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
མུ་སྒྲིགས།
རྫས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
འགུལ་གནས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས། འགུལ་གནས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
འོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ། དྲོད་ཀྱི་
ནུས་ཤུགས་དང་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་
ཤུགས་དང་སྒྲའི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གློག་
གི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་སྒྲ་ཡི་ནུས་ཤུགས་
གཉིས་ལ་མུ་བཞི། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་རྫས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་
བཞི། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གློག་གི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི། གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ།
གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། ཤ་ གནད་ཀྱི་ཤུགས་དང་ནུས་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གསོག་
སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ། འོ ད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ།
གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དང་གནས་སྟབས་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དོན་གཅིག ནུས་ 173
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཤུགས་དང་ནུས་པ་གཉིས་དོན་གཅིག དྲོད་དང་། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས། དྲོད་ཀྱི་ནུས་པ་ གསུམ་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནུས་ཤུགས་དང་ཤུགས་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་དེ་ཤུགས་ཡིན་པ་གང་ཞིག་ནུས་ཤུགས་ཀྱང་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་སྟེ། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཕར་འབུད་པ་དང་ཚུར་འཐེན་པ་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ངེས་གཏན་གྱི་ཁ་ཕྱོགས་མེད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། བར་སྣང་ལ་འཕུར་བཞིན་པའི་གནམ་གྲུའི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་
ཅན། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། གསོག་སྒྲུབ་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། སའི་གོ་
ལའི་འཐེན་ཤུགས་ལས་ལྡོག་པའི་རྩོལ་བས་བསགས་པའི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཡིན་པར་ཐལ། འགུལ་སྐྱོད་ ཅན་གྱི་དངོས་པོར་ལྡན་པའི་ནུས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དྲོད་ཀྱི་ནུས་ཤུགས་ཆོས་ཅན། ནུས་ཤུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
བེམ་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། དྲོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དྲི་དང་རོ་གང་རུང་ཡིན་ན། བེམ་གཟུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། དྲོད་
ཡིན་ན། བེམ་གཟུགས་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག མཚུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མི་
མཚུངས་ཏེ། དྲོད་ཡིན་ན་ནུས་པ་ཡིན་དགོས་པ་གང་ཞིག རོ་དང་དྲི་གཉིས་ནུས་པ་མ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
174
1 2 3
རྩོལ་བ།
ནུས་པ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
འགུལ་ནུས། (འགུལ་སྟབས་ནུས་པ།)
Work Energy Kinetic Energy
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་བཅོ་བརྒྱད་པ། སྒྲ། སྒྲའི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒྲ་ཡི་མགྱོགས་ཚད་དང་། འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་མཉམ་པ་ཡིན་
ཟེར་ན། དེ་མི་འཐད་པར་ཐལ། འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་དེ་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ལས་མཐོ་བ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་མ་གྲུབ་ན། འོད་ཀྱི་མགྱོགས་ཚད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྒྲའི་མགྱོགས་ ཚད་ལས་མཐོ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ལས་མཐོ་བ་ཡིན་པ་མངོན་སུམ་དུ་
གྲུབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གློག་དམར་འཁྱུག་ནས་གང་འཚམ་
སོང་རྗེས་འབྲུག་སྒྲ་ཐོས་པ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒྲ་ཡིན་ན། ལྡོག་གྲགས་ཀྱི་སྒྲ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཐང་སྟེང་
དུ་མིས་སྐད་ཆ་བཤད་པའི་སྒྲ་ཆོས་ཅན། ལྡོག་གྲགས་ཀྱི་སྒྲ་ཡིན་པར་ཐལ། སྒྲ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། སྒྲ་ཡིན་པར་ཐལ། རྣ་བའི་ཐོས་རུང་གི་སྒྲ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་སླ། རྩ་བར་འདོད་ན། ཐང་སྟེང་དུ་མིས་སྐད་ཆ་བཤད་པའི་སྒྲ་ཆོས་ ཅན། ལྡོག་གྲགས་ཀྱི་སྒྲ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་གཟུགས་ཤིག་གིས་ངོས་སུ་སྒྲ་ཕོག་སྟེ་ ཕྱིར་ལྡོག་པའི་སྒྲ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
176
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནུས་པ་གསར་དུ་བསྐྲུན་པ་ཡོད་དེ། སྒྲ་སྐད་ཅིག་དང་པོ་ཡོད་
པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། སྒྲ་ཡི་ནུས་པ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གསར་དུ་བསྐྲུན་པ་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། ཁྱོད་ནུས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་རླབས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཐལ་འགྱུར་དང་པོ་ལ་ཁྱབ་སྟེ། འཛིན་གྲྭ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ ལས། ནུས་པ་གསར་བསྐྲུན་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དུད་འགྲོས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་ན། མིས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་ཟེར་ན། ཧེར་ཛེ་ཉི་ཤུ་ལས་དམའ་བའི་ས་ཡོམ་གྱི་སྒྲ་ཆོས་ཅན། མིས་ཐོས་པའི་སྒྲ་
ཡིན་པར་ཐལ། དུད་འགྲོས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ ཅན། དེར་ཐལ། གླང་ཆེན་གྱིས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཧེར་ཛེ་ཉི་
ཤུ་ལས་དམའ་བའི་ས་གཡོམ་གྱི་སྒྲ་ཆོས་ཅན། མིས་ཐོས་པའི་སྒྲ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཧེར་ ཛེ་ཉི་ཤུ་ནས་ཉིས་ཁྲི་བར་གྱི་སྒྲ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ།
ཧེར་ཛི་ཉི་ཤུ་ལས་དམའ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མི་ལས་གཞན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཁོ་ནས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་ན།
ཧེར་ཛི་ཉི་ཤུ་ལས་དམའ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཧེར་ཛེ་ཉིས་ཁྲི་ལས་མཐོ་བའི་སྒྲ་ཆོས་
ཅན། ཧེར་ཛེ་ཉི་ཤུ་ལས་དམའ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། མི་ལས་གཞན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཁོ་
ནས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཧེར་ཛེ་ཉིས་ཁྲི་ལས་མཐོ་བའི་
སྒྲ་ཆོས་ཅན། མི་ལས་གཞན་པའི་སྲོག་ཆགས་ཁོ་ནས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པར་ཐལ། མིས་
ཐོས་མི་ཐུབ་པ་གང་ཞིག སྲོག་ཆགས་གཞན་གྱིས་ཐོས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཕྱི་མ་གྲུབ་སྟེ།
ཕ་ཝང་གིས་ཐོས་པའི་ཕྱིར།
177
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
སྒྲའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཁོ་ནའི་ནང་དུ་རྒྱུ་བའི་གཞུང་རླབས་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྒྲ་རླབས་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། ཟློས་ཕྱོད་ཧེར་ཛེ་ ༢༠ ལས་དམའ་
བའི་སྒྲ། ཟློས་ཕྱོད་ཧེར་ཛེ་ ༢༠ ནས་ ༢༠༠༠༠ བར་གྱི་སྒྲ། ཟློས་ཕྱོད་ཧེར་ཛེ་ ༢༠༠༠༠
ལས་མཐོ་བའི་སྒྲ་དང་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ་ནི་མིས་ཐོས་པའི་སྒྲ་ཡིན།
སྒྲ་དང་འོད་གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་གཟུགས་དགོས་མིན་
དང་། མྱུར་ཚད་ཀྱི་ཁྱད་པར་སོགས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སའི་གོ་ལའི་རླབས་ལ་དབྱེ་ན་
གཉིས་ཡོད་དེ། སའི་གོ་ལའི་ནང་དུ་འགྲོ་བའི་རླབས་(Body Wave)དང་། སའི་གོ་ལའི་
ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་རླབས་(Surface Wave)གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སའི་གོ་ལའི་ནང་དུ་འགྲོ་
བའི་རླབས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་སྲ་གཟུགས་ཁོ་ནར་(S-Wave)རྒྱུ་
བའི་སྒྲ་རླབས་དང་། སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་
(P-Wave) དངོས་གཟུགས་ཚང་མར་རྒྱུ་ཐུབ་པའི་
རླབས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་རླབས་ལ་གཉིས་ཡོད་དེ། སའི་
གོ་ལའི་ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་འཕྲེད་རླབས་དང་། སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་ཕྱོགས་ཚང་མར་འགྲོ་ བའི་རླབས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
178
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
འཕྲེད་རླབས་དང་། སའི་གོ་ལའི་ནང་དུ་འགྲོ་བའི་རླབས་ལ་མུ་བཞི །
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོད་ཀྱི་རླབས།
སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་གཤེར་གཟུགས་ནང་དུ་འགྲོ་ བའི་རླབས། (P-Wave)
སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་སྲ་གཟུགས་གཅིག་པུ་ལ་འགྲོ་
བའི་རླབས། (S-Wave) གཟུགས་ལྟ་བུའོ།།
འཕྲེད་རླབས་དང་། སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་རླབས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་སྲ་གཟུགས་གཅིག་པུ་ལ་
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་འཕྲེད་རླབས།
འགྲོ་བའི་རླབས། (S-Wave) (Love Wave)
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སའི་གོ་ལའི་ངོས་སུ་སྐོར་བ་བརྒྱབ་ནས་འགྲོ་
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
སྒྲའི་རླབས་ལྟ་བུའོ།།
བའི་རླབས། (Rayleigh Wave)
གཞུང་རླབས་དང་། སའི་གོ་ལའི་ནང་དུ་འགྲོ་བའི་རླབས་ལ་མུ་བཞི།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་གཤེར་གཟུགས་ནང་དུ་འགྲོ་བའི་ རླབས།
179
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སའི ་ གོ ་ ལའི ་ ནང་གི ་ སྲ་གཟུགས་གཅི ག ་པུ་ནང་དུ་ འགྲོ་བའི་རླབས། སྒྲའི་རླབས།
རྡོ་ལྟ་བུའོ། །
སྒྲ་དང་རླབས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ། སྒྲ་དང་ནུས་པ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ། སྒྲའི་
རླབས་དང་གཞུང་རླབས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ། སྒྲ་དང་ལྡོག་གྲགས་ཀྱི་སྒྲ་གཉིས་ལ་མུ་
གསུམ།
མུ་སྒྲིགས།
མིས་ཐོས་ཐུབ་པའི་སྒྲ་དང་དུད་འགྲོས་ཐོས་ཐུབ་པའི་སྒྲ་གཉིས་ལ་མུ་སྒྲིགས།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
སྒྲའི་རླབས་དང་འཕྲེད་རླབས་གཉིས་འགལ་བ། འཕྲེད་རླབས་དང་གཞུང་རླབས་
གཉིས་འགལ་བ།
ཟློས་ཕྱོད་ཧེར་ཛེ་ ༢༠ ལས་དམའ་བའི་སྒྲ་དང་སྒྲ་རླབས་ཕལ་པ་གཉིས་དོན་གཅིག
སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་སྲ་གཟུགས་ཁོ་ནར་རྒྱུ་བའི་རླབས་དང་སའི་གོ་ལའི་ནང་དུ་རྒྱུ་བའི་
འཕྲེད་རླབས་གཉིས་དོན་གཅིག སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་དངོས་གཟུགས་ཚང་མར་རྒྱུ་ཐུབ་ པའི་རླབས་དང་སའི་གོ་ལའི་ནང་གི་གཞུང་རླབས་གཉིས་དོན་གཅིག 180
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཡང་རླུང་ནང་གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ཆོས་ཅན། འབྲུ་ཆང་ནང་
གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ལས་དམའ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། རླུང་ནང་གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ཡིན་ པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། རླངས་གཟུགས་ནང་གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ཡིན་ན། སྲ་གཟུགས་ནང་
གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ལས་དམའ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འཛིན་གྲྭ་དགུ་པའི་སློབ་
དེབ་ཏུ། སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ནི་སྲ་གཟུགས་ནང་མགྱོགས་ཚད་མཐོ་ཤོས་དང་། རླངས་
གཟུགས་ནང་མགྱོགས་ཚད་དམའ་ཤོས་ཡིན་པ་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ།
ཡང་རླུང་ནང་གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་དེ། འབྲུ་ཆང་ནང་གི་སྒྲའི་མགྱོགས་ཚད་ལས་མཐོ་ བ་ཡིན་པ་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཏུ་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཤེས་པའི་དབང་པོ་ཡིན་ན། རྣ་དབང་ཡིན་
པས་ཁྱབ་པར་ཐལ། གཟུགས་མཐོང་བའི་དབང་པོ་ཡིན་ན་མིག་གི་དབང་པོ་ཡིན་པས་
ཁྱབ་པ་གང་ཞིག རྒྱུ་མཚན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། འོ་ན། སྦྲུལ་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་སྒྲ་ཤེས་པའི་རྣ་དབང་ཡོད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱིས་སྒྲ་ཤེས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་སླ། འདོད་མི་ནུས་ཏེ། ཁྱོད་ལ་རྣ་དབང་མེད་པའི་ཕྱིར། དཔྱད་པར་འཚལ།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གྲུབ་རྫས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་རྒྱུ་
རྫས་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་རྒྱུ་རྫས་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ ཉེར་ལེན་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཉེར་ལེན་མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་ ཀྱི་རིགས་འདྲའི་རྒྱུན་མེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ཉེར་ལེན་ཡིན་ན། རིགས་འདྲའི་ རྒྱུན་ཡིན་མི་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ནུས་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལྡན་མིན་
འདུ་བྱེད་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལྡན་མིན་འདུ་བྱེད་མ་ཡིན་པར་ 181
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཐལ། ཁྱོད་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། སྒྲ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་གཟུགས་ཡིན་པར་
ཐལ། ཁྱོད་ཕྱི་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། ཚན་རིག་པའི་ལུགས་ ལ་སྒྲ་དེ་གཟུགས་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། བེམ་གཟུགས་ཡིན་ན་སྟོང་ཆ་འཛིན་པ་དང་གདོས་
ཚད་ཡོད་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར།
1 2 3 4
ཧེར་ཛེ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར། Hertz
གཞུང་རླབས།
Longitudinal Wave
སྒྲ་རླབས་ཕལ་བ།
Infrasound
འཕྲེད་རླབས།
Transverse Wave
182
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
སློབ་ཚན་བཅུ་དགུ་པ། འོད།1 འོད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཡིན་ན། རླབས་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འོད་དམར་པོ་ཆོས་
ཅན། རླབས་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། འོད་དམར་པོ་
ཆོས་ཅན། རླབས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་
ཡིན་པར་ཐལ། འོད་རྡུལ་དུ་མའི་ཚོགས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འོད་དམར་པོ་ཆོས་
ཅན། འོད་རྡུལ་དུ་མ་ཚོགས་པ་ཡིན་པར་ཐལ། དངོས་པོ་ཞིག་ལ་འོད་རྡུལ་ལྔ་ཕོག་པའི་ཚེ་ དངོས་པོ་དེ་ནས་མོ་རྡུལ་ལྔ་ཕྱིར་འཕྲོ་བ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེར་ཐལ། དེ་ལྟར་ཨ་ཡིན་སི་
ཊན་གྱིས་(Photoelectric Effect) གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཡིན་ན། རྡུལ་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འོད་སྔོན་པོ་ཆོས་
ཅན། རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། 1
འོད་དེ་རྡུལ་དང་རླབས་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་འདོད་པ་དང་། ཡང་འོད་དེ་རྡུལ་དང་རླབས་གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་ པར་འདོད་པ་དང་། རྡུལ་མ་ཡིན་ལ་རླབས་ཡིན་པ་འདོད་པ་སོགས་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་གསུངས་ཚུལ་ མི་འདྲ་བ་འདུག་པས་འདིར་དཔྱོད་པའི་སྒོ་ཙམ་སྟོན་པ་ཡིན་གྱི་ངེས་པ་མ་རྙེད་པས་ད་དུང་ཞིབ་ཏུ་དཔྱད་ པར་འཚལ།
183
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
རྡུལ་ཡིན་པར་ཐལ། རྡུལ་གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཚང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྡུལ་གྱི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཚང་བ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཁྱོད་འོད་རྡུལ་ལས་གྲུབ་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཁྱོད་ རླབས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འོད་ལྡོག་འཕྲོ་བྱེད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ ཡང་དག་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཨ་ཡིན་སི་ཊན་གྱིས་དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནུས་པ་ཡིན་ན་མིག་གིས་མི་མཐོང་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འོད་སྔོན་
པོ་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་མི་ཐུབ་པར་ཐལ། ནུས་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
མ་གྲུབ་ན། འོད་སྔོན་པོ་ཆོས་ཅན། ནུས་པ་ཡིན་པར་ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། འོད་སྔོན་པོ་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པར་ཐལ། ཁ་དོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རྩ་བའི་ཁ་དོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་
ཐལ། ཁ་དོག་གཞན་དང་མ་འདྲེས་པའི་ཁ་དོག་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཡིན་ན། དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཐད་ཀར་འགྲོ་
བའི་ཉི་མའི་འོད་ཆོས་ཅན། དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བར་ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཐད་ཀར་འགྲོ་བ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཐད་ཀར་འགྲོ་བའི་ཉི་མའི་འོད་ཆོས་ཅན། ཐད་ཀར་འགྲོ་བར་ཐལ། འོད་
གང་ཞིག དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཁ་བྱང་གཏད་ཀྱི་བྲག་ ཕུག་ཏུ་ཉི་མ་ཤར་བ་ཐལ་ལོ། །
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཡིན་ན། ཐད་ཀར་འགྲོ་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྒྱུ་ལམ་ཧ་ཅང་
ཆུང་བའི་ནང་དུ་རྒྱུ་བའི་འཁྱོག་འཕྲོའི་
(Diffraction)
འོད་ཆོས་ཅན། ཐད་ཀར་འགྲོ་བར་
ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཐད་ཀར་འགྲོ་བ་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཞན་ཡང་། ཉི་མའི་འོད་ཡིན་ན་ཐད་ཀར་ 184
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འགྲོ་བས་མ་ཁྱབ་པར་ཐལ། དཀྱོག་ནས་འགྲོ་བའི་ཉི་མའི་འོད་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེར་ཐལ། ཉི་མ་མ་ཤར་སྔོན་གྱི་སྐར་མ་གཉིས་ལ་ཉི་མ་མཐོང་བ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ཉི་མ་ནུབ་ཚར་བའི་རྗེས་སུ་སྐར་མ་གཉིས་
ལ་ཉི་མ་མཐོང་བ་གང་ཞིག་རྒྱུ་མཚན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར། རྟགས་སྔ་ཕྱི་གཉིས་ཀ་གྲུབ་སྟེ།
འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༢༦༠ ལས། རྒྱུན་གཏན་གྱི་ཉི་མ་དངོས་སུ་མ་ ཤར་བའི་སྐར་མ་གཉིས་ཙམ་སྔོན་དུ་ཉི་མ་མཐོང་བ་དང་། ཉི་མ་དངོས་སུ་བཞུད་རྗེས་ཀྱི་
སྐར་མ་གཉིས་ཙམ་ལའང་ཉི་མ་མཐོང་ཐུབ་པ་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁབ་ལེན་གློག་རྡུལ་གྱི་རླབས་ཡིན་ན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་
པའི་འོད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རླུང་འཕྲིན་གྱི་རླབས་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་
པའི་འོད་ཡིན་པར་ཐལ། ཁབ་ལེན་གློག་རྡུལ་གྱི་རླབས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་ གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རླབས་ཐག་རིང་ཤོས་ཀྱི་ཁབ་ལེན་གློག་རྡུལ་གྱི་རླབས་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། རླུང་འཕྲིན་གྱི་རླབས་ཆོས་ཅན། མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་
པའི་འོད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མིག་གིས་མཐོང་མི་ཐུབ་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མཉམ་འགྲོའི་འོད་ཐིག་ཡིན་ན། ཕོག་ཐིག་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
ཀོང་ངོས་མེ་ལོང་སྟེང་དུ་ཕོག་པའི་ཕོག་ཐིག་ཀ་ནས་ང་ལ་ཕོག་སྟེ། ང་ནས་ཀ་བར་གྱི་འཕྲོ་ ཐིག་ཆོས་ཅན། ཕོག་ཐིག་ཡིན་པར་ཐལ། མཉམ་འགྲོའི་
ཐིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ང་ནས་ ཀ་བར་གྱི་འཕྲོ་ཐིག་ཆོས་ཅན། མཉམ་འགྲོའི་ཐིག་ཡིན་ པར་ཐལ། གཙོ་ཐིག་དང་མཉམ་དུ་འགྲོ་བའི་ཐིག་ཡིན་ པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གཙོ་ཐིག་དང་། ཕོག་པའི་འོད་ཐིག ལྡོག་འཕྲོའི་འོད་ཐིག་གསུམ་ 185
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
འགལ་བ་ཡིན་ཟེར་ན། ཟླུམ་ལྟེ་ནས་ལྟེའི་བར་དུ་ཕར་ཕོག་སྟེ། ལྟེ་ནས་ཟླུམ་ལྟེའི་བར་དུ་
ཚུར་འཕྲོ་བའི་འོད་ཐིག་ཆོས་ཅན། གཙོ་ཐིག་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ལྡོག་འཕྲོའི་འོད་ཐིག་དང་
ཕོག་པའི་འོད་ཐིག་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ལྡོག་འཕྲོའི་འོད་
ཐིག་དང་ཕོག་པའི་འོད་ཐིག་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་ཐལ། ལྡོག་འཕྲོའི་འོད་ཐིག་ཡིན་པ་གང་
ཞིག ཕོག་པའི་འོད་ཐིག་ཀྱང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། ཟླུམ་ལྟེ་ནས་ལྟེའི་བར་དུ་ཕར་ཕོག་སྟེ། ལྟེ་
ནས་ཟླུམ་ལྟེའི་བར་དུ་ཚུར་འཕྲོ་བའི་འོད་ཐིག་ཆོས་ཅན།
གཙོ་ཐིག་ཡིན་པར་ཐལ། ལྟེ་དང་། འདུ་གནས་ཀྱི་གཙོ་
བོ་དང་། ཟླུམ་ལྟེ་གསུམ་ཀ་གནས་སའི་ཐིག་ཡིན་པའི་ ཕྱིར།
༩༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། དངོས་པོ་གནས་ས་ཡིན་ན། དངོས་པོ་དེའི་གཟུགས་བརྙན་
གནས་ས་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཀོང་ངོས་ནང་གི་ཕོག་ཐིག་ཀ་ནས་ང་ལ་ཕོག་སྟེ་ང་
ནས་ཀ་བར་གྱི་ལྡོག་ཐིག་དང་། ཀ་ནས་ཅ་ལ་ཕོག་སྟེ། ཅ་ནས་ཀ་ལ་ལྡོག་འཕྲོ་བྱས་ཏེ། གཟུགས་བརྙན་གྲུབ་པ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཟླུམ་ལྟེ་དེ་གཟུགས་བརྙན་གནས་ས་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཟླུམ་ལྟེ་དེ་དངོས་པོ་གནས་ས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་
ན༑ ཀོང་ངོས་ནང་གི་ཕོག་ཐིག་ཀ་ནས་ང་ལ་ཕོག་སྟེ་ང་ནས་ཀ་བར་གྱི་འཕྲོ་ཐིག་དང་། ཀ་
ནས་ཅ་ལ་ཕོག་སྟེ། ཅ་ནས་ཀ་ལ་ལྡོག་འཕྲོ་བྱས་ཏེ། གཟུགས་བརྙན་གྲུབ་པ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་ཟླུམ་ལྟེ་དེ་དངོས་པོ་གནས་ས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ཟླུམ་ལྟེ་དེ་དངོས་པོ་གནས་ ས་དང་དངོས་པོ་དེའི་གཟུགས་བརྙན་གནས་
ས་གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། དེར་ཐལ། འཛིན་ རིམ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༢༢༠ ལས་དེ་ལྟར་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
186
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
འོད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྐར་ཆ་གཅིག་ལ་ཀི་ལོ་མི་ཊར་འབུམ་གསུམ་འགྲོ་ཐུབ་
པའི་གློག་ཁབ་ལེན་གྱི་འགྱེད་འཕྲོ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འོད་ཀྱི་དཀྱོག་འཕྲོའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། བརྒྱུད་ལམ་གཅིག་ནས་བརྒྱུད་ལམ་གཞན་
ཞིག་ཏུ་འོད་བརྒྱུད་འགྲོ་བྱེད་སྐབས་འོད་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་སྐྱོག་པའི་རང་བཞིན་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ ཕྱིར།
ཀོང་ངོས་མེ་ལོང་གི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ངོས་ཀོང་ཀོང་གི་ཟླུམ་ངོས་མེ་ལོང་དེ་དེ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར།
འབུར་ངོས་མེ་ལོང་གི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ངོས་འབུར་འབུར་གྱི་ཟླུམ་ངོས་མེ་ལོང་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་འབུར་དྭངས་ཤེལ་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ངོས་གཉིས་ཀ་འབུར་འབུར་ཡིན་
པའི་དྭངས་ཤེལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་ཀོང་དྭངས་ཤེལ་གྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ངོས་གཉིས་ཀ་ཀོང་ཀོང་ཡིན་པའི་
དྭངས་ཤེལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
རླབས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་ལ་བརྟེན་ནས་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཞུང་རླབས་དང་།
འཕྲེད་རླབས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། ཡང་རླབས་ལ་དབྱེ་བ་གཉིས་ཡོད་དེ། འཕྲུལ་རླབས་ 187
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
དང་། གློག་ཁབ་ལེན་གྱི་རླབས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
རླབས་ཐག་རིང་ཐུང་ལ་བརྟེན་ནས་གློག་ཁབ་ལེན་གྱི་རླབས་ལ་དབྱེ་བ་བདུན་ཡོད་དེ།
རླུང་འཕྲིན་གྱི་རླབས་དང་། ཕྲ་རླབས། དམར་ཕྱིའི་འགྱེད་འཕྲོའི་རླབས། སྣང་རུང་འགྱེད་
འཕྲོའི་རླབས། སྨུག་ཕྱིའི་འོད། ཨེགས་སེ་འོད་འཕྲོ། གྷ་མའི་འོད་བཅས་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དེ་དག་ལས་རླབས་ཐག་རིང་ཤོས་དེ་འཇོག་རྒྱུ་ཡོད་དེ། རླུང་འཕྲིན་གྱི་རླབས་དེ་དེ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། མིའི་མིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པའི་རླབས་ཡོད་དེ། སྣང་རུང་འགྱེད་འཕྲོའི་ རླབས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
སྨུག་ཕྱིའི་འོད་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། སྣང་རུང་འགྱེད་འཕྲོའི་རླབས་ཀྱི་རླབས་ཐག་
ལས་ཐུང་བ་དང་ཨེགས་སེ་འོད་འཕྲོའི་རླབས་ཀྱི་རླབས་ཐག་ལས་རིང་བའི་རླབས་ཡིན་ པ་གང་ཞིག མིས་མཐོང་མི་ཐུབ་ཀྱང་སེམས་ཅན་རིགས་གཅིག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པའི་
རླབས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། སྣང་རུང་འགྱེད་འཕྲོའི་དབྱེ་བ་བདུན་ལ་རླབས་ཐག་རིང་ཐུང་
གི་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། དམར་པོ་ལ་ནེ་ནོ་མི་ཏྲར་ ༧༠༠ དང་། ལི་ཝང་ལ་ ༦༠༠། སེར་པོ་
ལ་ ༥༠༠། ལྗང་གུ་ལ་ ༤༠༠། སྔོན་པོ་ལ་ ༣༠༠། མཐིང་ལ་ ༢༠༠། མུ་མེན་ལ་ ༡༠༠ ཡོད་ པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། ཉི་མ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
མེ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཉི་མ།
188
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
འོད་དང་། ཐད་ཀར་འགྲོ་བ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
འོད་ཀྱི་སྐོར་འཕྲོ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཐད་འགྲོའི་མདའ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཐད་ཀར་འགྲོ་བའི་ཉི་འོད།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁང་པ་ལྟ་བུའོ།།
འོད་ཀྱི་རྒྱུ་ལམ་དང་། གཤེར་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དྭངས་ཤེལ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཁྲག
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་དྭངས་མ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤིང་སྡོང་ལྟ་བུའོ།།
འོད་ཀྱི་རྒྱུ་ལམ་དང་། སྲ་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཆུ་དྭངས་མ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ། སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤིང་སྡོང་།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
དྭངས་ཤེལ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཇ་མངར་མོ་ལྟ་བུའོ།།
འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་། སྐར་མ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ། ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། མེ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
སྐར་མ་སྨིན་དྲུག 189
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སྨྱུ་གུ་ལྟ་བུའོ། །
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
འོད་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་ཟླ་བ་གཉིས་འགལ་བ། འོད་དང་སྲ་གཟུགས་གཉིས་
འགལ་བ། འོད་ཀྱི་རླབས་དང་གཞུང་རླབས་གཉིས་འགལ་བ།
ཀོང་ཤེལ་དང་འཐོར་ཤེལ་གཉིས་དོན་གཅིག འབུར་ཤེལ་དང་སྡུད་ཤེལ་གཉིས་
དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་དམར་པོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རྡུལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་
རླབས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་རླབས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ཀྱི་ རླབས་ཐག་དེ་འོད་སྔོན་པོའི་རླབས་ཐག་ལས་རིང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འོད་ སྔོན་པོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་རླབས་ཐག་དེ་འོད་དམར་པོའི་རླབས་ཐག་ལས་ཐུང་བ་ཡིན་ པར་ཐལ། ཉི་མ་ནུབ་ཁར་ནམ་མཁའ་དམར་པོ་མཐོང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ཡོད་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། རླབས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཡིན་ན་རླབས་ ཡིན་མི་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གངས་རི་དཀར་པོའི་ཁ་དོག་ཆོས་ཅན། ཁ་དོག་ཡིན་པར་ཐལ།
དཀར་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མེ་དམར་པོའི་ཁ་དོག་ཆོས་ཅན། ཁ་དོག་དམར་པོ་
མ་ཡིན་པར་ཐལ། གངས་རི་དཀར་པོའི་ཁ་དོག་དེ་ཁ་དོག་དཀར་པོ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག
མཚུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མི་མཚུངས་ཏེ། དམར་པོ་ལ་རླབས་ཐག་ངེས་ཅན་ཡོད་པས་ཁ་
དོག་ཡིན་པ་གང་ཞིག དཀར་པོ་ལ་རླབས་ཐག་ངེས་ཅན་མེད་པས་ཁ་དོག་མ་ཡིན་པའི་ 190
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ཕྱིར། རྟགས་ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་ན། འོད་དཀར་པོ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ཀྱི་རླབས་ཐག་ངེས་ཅན་ མེད་པར་ཐལ། ཁྱོད་འོད་ཆ་ཚང་ལྡོག་འཕྲོ་བྱས་པ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་འཕྲོ་བ་ཡིན་ན། ཐད་ཀར་འཕྲོ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
ཁ་བྱང་གཏད་ཀྱི་བྲག་ཕུག་ཏུ་ཉི་མ་མི་ཤར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ཡོད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་
ན༑ འོད་ཀྱི་སྐོར་འཕྲོ་ཆོས་ཅན། ཐད་ཀར་འཕྲོ་བར་ཐལ། འོད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་
ཁས། འདོད་ན། འོད་ཀྱི་སྐོར་འཕྲོ་ཆོས་ཅན། ཐད་ཀར་འཕྲོ་བར་མ་ཡིན་པར་ཐལ། མཐའ་ ནས་གུག་སྟེ་འཕྲོ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་
༢༡༦ ལས། གལ་ཏེ་འོད་ཀྱི་ལམ་དུ་ཐོགས་སྒྲིབ་དངོས་པོ་ཧ་ཅང་ཆུང་ངུ་ལས་མེད་ཚེ།
འོད་ཐད་ཀར་མི་འཕྲོ་བར་དངོས་པོ་དེའི་མཐའ་ནས་གུག་སྟེ་འཕྲོ་བ་ཡིན་ཞེས་གསུངས་ པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནམ་མཁའ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྔོན་པོ་མཐོང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡོད་
དེ། བར་སྣང་གི་རྡུལ་བརྒྱ་ཆ་ ༧༨ ཟེ་རླུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཟེ་རླུང་གིས་འོད་སྔོན་པོ་མང་
ཤོས་འཐོར་བ་བྱེད་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཉི་མ་ནུབ་ཁར་ནམ་མཁའ་དམར་པོ་མཐོང་བ་མེད་
པར་ཐལ། བར་སྣང་གི་རྡུལ་བརྒྱ་ཆ་ ༧༨ ཟེ་རླུང་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཟེ་རླུང་གིས་འོད་སྔོན་
པོ་མང་ཤོས་འཐོར་བ་བྱེད་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན་མངོན་སུམ་དང་འགལ་
ལོ།།
༥༽ ཡང་ཁ་ཅིག་ན་རེ། བར་སྣང་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྔོན་པོ་མཐོང་བའི་རྒྱུ་མཚན་
ཡོད་དེ། འོད་སྔོན་པོའི་རླབས་ཐག་དེ་འོད་དམར་པོའི་རླབས་ཐག་ལས་ཐུང་བ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར་ཟེར་ན། ཉི་མ་ནུབ་ཁར་ནམ་མཁའ་དམར་པོ་མཐོང་བ་མེད་པར་ཐལ། འོ ད་སྔོན་པོའི་ རླབས་ཐག་འོད་དམར་པོའི་རླབས་ཐག་ལས་ཐུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འོད་ཀྱི་རླབས་ཆོས་ཅན། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་ 191
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
རྣམས་ཕར་འགུལ་ཚུར་འགུལ་མི་བྱེད་པར་ཡར་འགུལ་མར་འགུལ་བྱེད་པ་ཡིན་པར་
ཐལ། འཕྲེད་རླབས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པར་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་རིམ་
དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༢༨༢ ལས། འཕྲེད་རླབས་ནང་དུ་བརྒྱུད་ལམ་
དངོས་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་ཕར་འགུལ་ཚུར་འགུལ་མི་བྱེད་པར་ཡར་འགུལ་མར་འགུལ་
བྱེད་པ་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བའི་རྟགས་གྲུབ་སྟེ། འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་ཚན་
རིག་སློབ་དེབ་ལས། འོད་ཀྱི་རླབས་ནི་འཕྲེད་རླབས་ཤིག་ཡིན། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
རྩ་བར་འདོད་ན། འོད་ཀྱི་རླབས་ཆོས་ཅན། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་ཕར་ འགུལ་ཚུར་འགུལ་མི་བྱེད་པར་ཡར་འགུལ་མར་འགུལ་བྱེད་པ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འཛིན་
རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས། འོད་ཀྱི་འགུལ་སྐྱོད་ནང་དུ་བརྒྱུད་ལམ་དངོས་
རྫས་ཀྱི་རྡུལ་གྱིས་ཡར་འགུལ་མར་འགུལ་མི་བྱེད་ལ། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ལུང་དང་པོའི་དོན་ནི་འཕྲུལ་རླབས་ཀྱི་ངོ་བོར་གྱུར་པའི་འཕྲེད་རླབས་ལ་དགོངས་པའི་
ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། འཕྲེད་རླབས་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་རླབས་ཀྱི་ཡུན་ཚད་མེད་པར་
ཐལ། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཤིག་གི་རྡུལ་གྱིས་ཕར་འགུལ་ཚུར་འགུལ་བྱེད་པ་མེད་
པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འཛིན་རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༢༨༢ ལས། འཕྲེད་རླབས་ནང་དུ་བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཀྱི་རྡུལ་རྣམས་ཕར་འགུལ་ཚུར་འགུལ་མི་
བྱེད་པར་ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་ཁྱབ་པ་ཡོད་པར་ཐལ། འཛིན་
རིམ་དགུ་པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ཤོག་གྲངས་ ༢༨༤ ལས། བརྒྱུད་ལམ་དངོས་རྫས་ཤིག་
གི་རྡུལ་རྣམས་ཕར་འགུལ་ཚུར་འགུལ་ཆ་ཚང་གཅིག་བྱེད་པའི་དུས་ཡུན་ལ་རླབས་ཀྱི་ ཡུན་ཚད་ཟེར། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ་སྟེ། ལུང་ཕྱི་མའི་དོན་ནི་གཞུང་ རླབས་ཀྱི་རླབས་ཀྱི་ཡུན་ཚད་ལ་དགོངས་པའི་ཕྱིར།
༨༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ནག་པོ་མེད་པར་ཐལ། ནག་པོ་ནག་རྐྱང་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ 192
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
ན༑ ནག་པོ་ནག་རྐྱང་མེད་པར་ཐལ། འོད་ལྡོག་འཕྲོ་མི་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་མེད་པའི་ཕྱིར།
མ་གྲུབ་ན། དེར་ཐལ། འོད་ཆ་ཚང་འཐེན་པའི་དངོས་པོ་མེད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། འོད་ ཆ་ཚང་འཐེན་པའི་དངོས་པོ་མེད་པར་ཐལ། དངོས་པོ་ཡིན་ན། ཁྱོད་ལ་འོད་ཡོད་པའི་ཁྱབ་ པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་བོ།།
1 2 3 4 5 6 7
ཀོང་ངོས་མེ་ལོང་།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
Concave Mirrow
འབུར་ངོས་མེ་ལོང་།
Convex Mirrow
ཟླུམ་ལྟེ།
Centre of Curvature
དཀྱོག་འཕྲོ། (འཁྱོག་འཕྲོ།)
Refraction
གཙོ་ཐིག (རྩ་ཐིག)
Principal Axis
ལྟེ།
Centre
ཕོག་ཐིག
Incident
193
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་ཉི་ཤུ་པ། མིག་དང་། ཚོན་མདོག མིག་དང་ཚོན་མདོག་གི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མིག་གི་སྐྱོན་ཡིན་ན་རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། འབུར་
ཤེལ་གཅིག་པུས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པར་ཐལ། མིག་ གི་སྐྱོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་མ་ཡིན་པར་ ཐལ། ཉེ་མཐོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཉེ་མཐོང་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པར་ཡོད་པར་ཐལ། དེ་གཉིས་འགལ་བ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མིག་གི་སྐྱོན་ཡིན་ན་ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཀོང་ཤེལ་
གཅིག་པུས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པར་ཐལ། མིག་གི་སྐྱོན་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཉེ་འགྲིབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱང་
འགྲིབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་ཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། དེ་ ཆོས་ཅན། རྒྱང་མཐོང་ཡིན་པར་ཐལ། ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། 194
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཐག་ཉེའི་གཟུགས་གསལ་པོ་མི་མཐོང་ན། ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་
པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གཉིས་འདུས་དྭངས་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པར་ཐལ། ཐག་ཉེ་ཡི་གཟུགས་གསལ་པོ་མི་མཐོང་བའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན།
གཉིས་འདུས་དྭངས་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། ཐག་ཉེའི་གཟུགས་ གསལ་པོ་མི་མཐོང་བར་ཐལ། ཐག་ཉེ་དང་། ཐག་རིང་གཉིས་ཀའི་གཟུགས་གསལ་པོ་མི་
མཐོང་བའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གཉིས་འདུས་དྭངས་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་
སྐྱོན་ཆོས་ཅན། ཉེ་འགྲིབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱང་མཐོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཀོང་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཡིན་ན། རྒྱང་འགྲིབ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། རྒས་འགྲིབ་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པར་ཐལ། ཀོང་ཤེལ་གྱིས་
སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ ཐལ། ཀོང་ཤེལ་དང་འབུར་ཤེལ་གཉིས་ཀས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་ བར་འདོད་ན། རྒས་འགྲིབ་ཆོས་ཅན། ཀོང་ཤེལ་གཅིག་པུས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་
ཡིན་པར་ཐལ། ཉེ་མཐོང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། རྒྱང་འགྲིབ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ་ལས།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ།
མིག་སྐྱོན་ལ་དབྱེ་ན་གསུམ་ཡོད་དེ། རྒྱང་འགྲིབ་དང་། ཉེ་འགྲིབ། རྒས་འགྲིབ་
བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
195
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
རྒྱང་འགྲིབ་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། ཐག་ཉེའི་དངོས་གཟུགས་གསལ་པོ་མཐོང་ཐུབ་ཀྱང་
རྒྱང་རིང་གི་དངོས་གཟུགས་གསལ་པོར་མཐོང་མི་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་དེ་དེ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར།
ཉེ་འགྲིབ་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། རྒྱང་རིང་གི་དངོས་གཟུགས་གསལ་པོར་མཐོང་ཐུབ་
ཀྱང་ཐག་ཉེའི་དངོས་གཟུགས་གསལ་པོ་མཐོང་མི་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྒས་འགྲིབ་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། མིག་གི་འདུ་སྙོམ་ཤུགས་ཚད་རིམ་བཞིན་ཉམས་ཏེ་
དངོས་གཟུགས་གསལ་པོ་མི་མཐོང་བ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
ཉེ་མཐོང་དང་། མིག་སྐྱོན་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ན། ཕྱི་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ། ཕྱི་མ་ ཡིན་ན། སྔ་མ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཉེ་འགྲིབ།
རྒྱང་འགྲིབ།
དབྱིབས་ལྟ་བུའོ།།
མིག་སྐྱོན་དང་། ཉེ་འགྲིབ་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་ན། མིག་སྐྱོན་ཡིན་པས་ཁྱབ།
མིག་སྐྱོན་ཡིན་ན། ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ། གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
རྒྱང་འགྲིབ།
འབུར་ཤེ ལ ་གཅི ག ་པུས་སེ ལ ་ཐུབ་པའི ་ མིག་སྐྱོན།
196
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཀོང་ཤེལ་ལྟ་བུའོ །།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
རྒྱང་མཐོང་དང་རྒས་འགྲིབ་གཉིས་འགལ་བ། ཉེ་འགྲིབ་དང་རྒྱང་འགྲིབ་གཉིས་
འགལ་བ། ཉེ་མཐོང་དང་རྒྱང་མཐོང་གཉིས་འགལ་བ།
ཉེ་འགྲིབ་དང་རྒྱང་མཐོང་དོན་གཅིག ཉེ་མཐོང་དང་རྒྱང་འགྲིབ་དོན་གཅིག གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱང་འགྲིབ་དང་ཉེ་འགྲིབ་གཉིས་འགལ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། རྒས་འགྲིབ་ཀྱིས་དབང་གིས་བྱུང་བའི་རྒྱང་
འགྲིབ་དང་ཉེ་འགྲིབ་གཉིས་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་དང་ཉེ་འགྲིབ་གཉིས་ཀ་ཡིན་པར་ཐལ།
རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཉེ་འགྲིབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གཉིས་འདུས་དྭངས་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་མིག་སྐྱོན་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཏེ། འཛིན་གྲྭ་བཅུ་ པའི་ཚན་རིག་སློབ་དེབ་ལས། སྐབས་རེར་རྒས་འགྲིབ་ཀྱིས་དབང་གིས་མི་ཁ་ཤས་ལ་ རྒྱང་འགྲིབ་དང་ཉེ་འགྲིབ་གཉིས་ཀའི་མིག་སྐྱོན་འབྱུང་སྲིད་ཅེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར་ཟེར་
ན༑ ཐལ་འགྱུར་གསུམ་པ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། གཉིས་འདུས་དྭངས་ཤེལ་གྱིས་སེལ་ཐུབ་པའི་ མིག་སྐྱོན་ཡིན་ན་རྒས་འགྲིབ་ཡིན་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། མིག་སྐྱོན་ལ། རྒྱང་འགྲིབ་དང་། ཉེ་འགྲིབ། རྒས་འགྲིབ་གསུམ་
དུ་དབྱེ་བ་མི་འཐད་པར་ཐལ། དེ་གསུམ་གང་རུང་མ་ཡིན་པའི་མིག་སྐྱོན་ཡོད་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། མིག་ལ་མཚོན་ཟུགས་ནས་མིག་ཐོར་ཟིན་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། རྒྱང་
འགྲིབ་དང་། ཉེ་འགྲིབ། རྒས་འགྲིབ་གསུམ་པོ་གང་རུང་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག མིག་སྐྱོན་ 197
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། མིག་ལ་མཚོན་ཟུགས་ནས་མིག་ཐོར་ཟིན་པའི་
མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་དང་། ཉེ་འགྲིབ། རྒས་འགྲིབ་གསུམ་པོ་གང་རུང་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། རྒྱང་འགྲིབ་མ་ཡིན་པ་གང་ཞིག ཉེ་འགྲིབ་དང་རྒས་འགྲིབ་ཀྱང་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་མ་གྲུབ་ན། མིག་ལ་མཚོན་ཟུགས་ནས་མིག་ཐོར་ཟིན་པའི་མིག་སྐྱོན་
ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཉེ་མཐོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གཉིས་པ་ མ་གྲུབ་ན། མིག་ལ་མཚོན་ཟུགས་ནས་མིག་ཐོར་ཟིན་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། ཉེ་འགྲིབ་ མ་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱང་མཐོང་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་གསུམ་པ་མ་གྲུབ་ན། མིག་ལ་ མཚོན་ཟུགས་ནས་མིག་ཐོར་ཟིན་པའི་མིག་སྐྱོན་ཆོས་ཅན། རྒས་འགྲིབ་མ་ཡིན་པར་ཐལ།
མིག་གི་འདུ་སྙོམ་རིམ་བཞིན་ཉམས་ཏེ་དངོས་གཟུགས་གསལ་པོ་མི་མཐོང་བ་དེ་མ་ཡིན་
པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། ཐལ་འགྱུར་དང་པོ་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ། དབྱེ་བ་ཡིན་ན་ཕུང་གསུམ་སེལ་བའི་ དབྱེ་བ་ཡིན་མི་དགོས་པའི་ཕྱིར།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། རྒྱང་འགྲིབ་དང་ཉེ་མཐོང་གཉིས་དོན་གཅིག་མ་ཡིན་པར་
ཐལ། ཉེ་མཐོང་ཡིན་ན་རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པས་མ་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། ཐག་རིང་དང་
ཐག་ཉེ་གཉིས་ཀ་གསལ་པོར་མཐོང་བའི་མིག་ཆོས་ཅན། རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པར་ཐལ། ཉེ་
མཐོང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཉེ་མཐོང་ཡིན་པར་ཐལ། ཐག་ཉེའི་དངོས་ གཟུགས་གསལ་པོར་མཐོང་བའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། མ་ཁྱབ། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་
ཐལ། ཐག་རིང་དང་ཐག་ཉེ་གཉིས་ཀ་མཐོང་བའི་ཕྱིར། ཐལ་འགྱུར་གཉིས་པར་འདོད་ན། དེ་ཆོས་ཅན། ཉེ་མཐོང་ཡིན་པར་ཐལ། རྒྱང་འགྲིབ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། ཁྱབ་སྟེ། དེ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
198
1 2 3
རྒྱང་འགྲིབ། ཉེ་མཐོང་། ཉེ་འགྲིབ། རྒྱང་མཐོང་། རྒས་འགྲིབ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར། Myopia
Hypermetropia Presbyopia
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
སློབ་ཚན་ཉེར་གཅིག་པ། གློག གློག་གི་རྣམ་གཞག་བཤད་པ་ལ། དགག་གཞག་སྤོང་གསུམ་ལས། དང་པོ། གཞན་ལུགས་དགག་པ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་ན། གཤེར་གཟུགས་དང་། སྲ་གཟུགས་
གང་རུང་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། བར་སྣང་གི་རླངས་གཟུགས་ཆོས་ཅན། གཤེར་གཟུགས་
དང་སྲ་གཟུགས་གང་རུང་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས།
མ་གྲུབ་ན། བར་སྣང་གི་རླངས་གཟུགས་ཆོས་ཅན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་པར་ཐལ། འབྲུག་སྐད་མ་གྲགས་སྔོན་གྱི་གློག་འཁྱུག་པ་དེའི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་
ན༑ བར་སྣང་གི་རླངས་གཟུགས་ཆོས་ཅན། རླངས་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཤེར་ གཟུགས་དང་སྲ་གཟུགས་གང་རུང་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་རྒྱུ་བ་ཡིན་ན། གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ཟངས་སྐུད་
བརྒྱུད་ནས་གློག་རྒྱུ་བ་ཆོས་ཅན། གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་རྒྱུ་བ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། འདོད་ན། ཟངས་སྐུད་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྲ་གཟུགས་མ་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་གློག་རྒྱུ་བ་ན་གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། 200
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
༣༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་རྒྱུ་བ་ཡིན་ན། གློག་རྡུལ་ཁོ་ན་རྒྱུ་བས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
གཤེར་གཟུགས་བརྒྱུད་ནས་གློག་རྒྱུ་བ་ཆོས་ཅན། གློག་རྡུལ་ཁོ་ན་རྒྱུ་བར་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་རྒྱུ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ལ་གསུམ་མེད་པར་ ཐལ། གཤེར་གཟུགས་བརྒྱུད་ནས་གློག་རྒྱུ་བ་མེད་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས། རྩ་བར་འདོད་
ན༑ གཤེར་གཟུགས་བརྒྱུད་ནས་གློག་རྒྱུ་བ་ཆོས་ཅན། གློག་རྡུལ་ཁོ་ན་རྒྱུ་བར་མ་ཡིན་ པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་གཤེར་གཟུགས་
ཆོས་ཅན། ཁྱོད་སྲ་གཟུགས་ཡིན་པར་ཐལ། ཁྱོད་ལ་གློག་རྒྱུ་བའི་ཚེ་གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བ་མ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཁས།
༤༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་ལམ་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཡིན་ན། ཏར་སྐུད་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན།
གློག་རྫས་ཆོས་ཅན། ཏར་སྐུད་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་ལམ་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་ པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གློག་གི་ཡོ་བྱད་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་
འདོད་ན། གློག་རྫས་ཆོས་ཅན། ཏར་སྐུད་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་བརྒྱུད་ཁྲིད་བྱེད་པའི་
སྐུད་པ་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༥༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་བརྒྱུད་ཁྲིད་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་ཡིན་ན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་
ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། ལྕགས་ཀྱི་ཟམ་པ་ཆོས་ཅན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་
བརྒྱུད་ཁྲིད་བྱེད་པའི་དངོས་པོ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། ལྕགས་རིགས་གང་ཞིག་སྲ་གཟུགས་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ལྕགས་ ཀྱི་ཟམ་པ་ཆོས་ཅན། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་གི་གྲུབ་ཆ་མ་ཡིན་པའི་
ཕྱིར། མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གློག་གི་ཡོ་བྱད་མ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༦༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་སྐུད་རིང་བ་ཡིན་ན། འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་
ཟེར་ན། ཟངས་སྐུད་ཧ་ཅང་སྦོམ་ལ་རིང་བ་དེ་ཆོས་ཅན། འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡིན་པར་ 201
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཐལ། གློག་སྐུད་རིང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། ཟངས་སྐུད་ཧ་ཅང་
སྦོམ་ལ་རིང་བ་དེ་ཆོས་ཅན། གློག་སྐུད་རིང་བ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་སྐུད་ཡིན་པ་གང་ཞིག རིང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། ཟངས་སྐུད་ཧ་ཅང་སྦོམ་ལ་རིང་བ་དེ་ཆོས་ཅན། འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། འགོག་ཤུགས་ཞན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
༧༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། གློག་ལམ་ཡིན་ན་ཕྲེང་འབྲེལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་ཟེར་ན། གཤིབ་
འབྲེལ་གློག་ལམ་ཆོས་ཅན། ཕྲེང་འབྲེལ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་ལམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་
པ་ཁས། མ་གྲུབ་ན། གཤིབ་འབྲེལ་གློག་ལམ་ཆོས་ཅན། གློག་ལམ་ཡིན་པར་ཐལ། གློག་
བརྒྱུད་ཁྲིད་བྱེད་པའི་གློག་ལམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། རྩ་བར་འདོད་ན། གཤིབ་འབྲེལ་གློག་ ལམ་ཆོས་ཅན། ཕྲེང་འབྲེལ་མ་ཡིན་པར་ཐལ། གཤིབ་འབྲེལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་སྟེ། དེ་ གཉིས་འགལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། རང་ལུགས་གཞག་པ།
གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ། འགལ་བ་དང་དོན་
གཅིག་བཤད་པ།
དང་པོ། གོ་དོན་དང་དབྱེ་བ་བཤད་པ་ལ།
གློག་གི་འགོག་ཤུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། དངོས་གཟུགས་ཤིག་གི་ནང་དུ་གློག་
རྡུལ་རྒྱུ་བར་འགོག་རྐྱེན་བྱེད་པ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གློག་གི་འགོག་ཤུགས་ལ་རྐྱེན་བྱེད་
མཁན་གཙོ་བོ་གསུམ་ཡོད་དེ། ཁྲིད་གཟུགས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ། ཁྲིད་གཟུགས་ཀྱི་རིང་ཐུང་། ཁྲིད་ གཟུགས་ཀྱི་ཕྲ་སྦོམ་བཅས་གསུམ་ཡོད་པའི་ཕྱིར། དང་པོ་རྒྱུ་ཆའི་སྒོ་ནས་འགོག་ཤུགས་
ཆེ་ཆུང་གི་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། གསེར་དང་། དངུལ། ཟངས་སོགས་འགོག་ཤུགས་ཆུང་བ་ 202
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
དང་། འགྱིག་དང་ཤེལ་སོགས་འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གཉིས་པ། རིང་ཐུང་ གི་སྒོ་ནས་འགོག་ཤུགས་ཆེ་ཆུང་གི་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་རིང་བ་དེ་འགོག་
ཤུགས་ཆེ་བ་དང་། རྒྱུ་ལམ་ཐུང་བ་དེ་འགོག་ཤུགས་ཆུང་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། གསུམ་པ། ཕྲ་སྦོམ་གྱི་སྒོ་ནས་གློག་གི་འགོག་ཤུགས་ཆེ་ཆུང་ལ་ཁྱད་པར་ཡོད་དེ། ཁྲིད་གཟུགས་
སྦོམ་པོར་འགོག་ཤུགས་ཆུང་བ་དང་། ཕྲ་བ་ལ་འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
གློག་གི་འགོག་ཆས་སྒྲིག་སྟངས་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཡོད་དེ། ཕྲེང་འབྲེལ་འགོག་ཆས་
དང་། གཤིབ་འབྲེལ་འགོག་ཆས་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཕྲེང་འབྲེལ་འགོག་ཆས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། གློག་ལམ་གཅིག་གི་སྟེང་ལ་གློག་གི་
འགོག་ཆས་གཉིས་སམ་མང་བར་ཕན་ཚུན་སྣེ་དང་སྣེ་སྦྲེལ་ཏེ་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱས་ཚུལ་དེ་དེ་ ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཤིབ་འབྲེལ་འགོག་ཆས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། གློག་ལམ་མང་པོའི་ནང་དུ་འགོག་
ཆས་གློག་ལམ་གྱི་སྣེ་ཕན་ཚུན་གཞོག་གཤིབས་བྱས་ཏེ་སྒྲིག་ཚུལ་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྲི ད ་གཟུགས་ལ་དབྱེ་ན་གཉི ས ་ཡོ ད ་དེ ། ཁྲི ད ་གཟུགས་བཟང་བ་དང་། ཁྲི ད ་
གཟུགས་ཞན་པ་གཉིས་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
ཁྲིད་གཟུགས་བཟང་པོའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འགོག་ཤུགས་ཞན་པའི་གློག་ཆས་དེ་དེ་
ཡིན་པའི་ཕྱིར།
ཁྲིད་གཟུགས་ཞན་པའི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། གློག་རྒྱུན་འགོག་ཤུགས་ཆེ་བའི་རིགས་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
འགོག་ཆས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། འགོག་ཤུགས་ཅུང་ཙམ་ལྡན་པའི་ཁྲིད་གཟུགས་དེ་
དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
203
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
ཆོད་གཟུགས་ཀྱི་གོ་དོན་ཡོད་དེ། གློག་རྒྱུན་རྩ་བ་ནས་མི་གཏོང་བར་འགོག་པའི་
དངོས་གཟུགས་དེ་དེ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
གཉིས་པ། མུ་གསུམ་དང་མུ་བཞི་བཤད་པ།
གློག་ལམ་དང་། ཁྲིད་གཟུགས་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གསེར་གྱི་རྒྱན་ཆ།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཟངས་ཀྱི་གློག་སྐུད།
གློག་ཆས་དང་། གློག་རྒྱུན་འགོག་བྱེད་གཉིས་ལ་མུ་གསུམ།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཏར་སྐུད།
གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤིང་སྐམ་པོ་ལྟ་བུའོ།།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
ཤེལ་ཏོག།
གློག་གི་འགོག་ཤུགས་ཆེ་ཆུང་ལྟ་སའི་གཞི་དང་། བཅད་ཁའི་རྒྱ་ཁྱོན་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གློག་སྐུད་ཀྱི་བཅད་ཁའི་རྒྱ་ཁྱོན།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
དབྱུགས་པའི་བཅད་ཁའི་རྒྱ་ཁྱོན།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གློག་སྐུད་རིང་ཐུང་གི་ཚད། རྡོ་ལྟ་བུའོ།།
204
རིགས་ལམ་བརྒྱུད་ནས་ཚན་རིག་འཁྲིད་ཐབས་ཀྱི་ལག་དེབ།
གློག་གི་འགོག་ཆས་དང་། གཤིབ་འབྲེལ་འགོག་ཆས་གཉིས་ལ་མུ་བཞི།
སྔ་མ་ཡིན་ལ་ཕྱི་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གློག་གི་ཕྲེང་འབྲེལ་འགོག་ཆས།
གཉིས་ཀ་ཡིན་པའི་མུ།
གློག་གི་གཤིབ་འབྲེལ་འགོག་ཆས།
ཕྱི་མ་ཡིན་ལ་སྔ་མ་མ་ཡིན་པའི་མུ། གཉིས་ཀ་མ་ཡིན་པའི་མུ།
གཤིབ་འབྲེལ་ཆུ་འགོག། ས་ལྟ་བུའོ།།
གསུམ་པ། འགལ་བ་དང་དོན་གཅིག་བཤད་པ།
གཤིབ་འབྲེལ་དང་ཕྲེང་འབྲེལ་གཉིས་འགལ་བ། གློག་རྒྱུན་གྱི་དྲོད་ནུས་དང་གློག་
གི་རྩོལ་ཕྱོད་གཉིས་འགལ་བ། ཁྲིད་གཟུགས་བཟང་བ་དང་ཁྲིད་གཟུགས་ཞན་པ་གཉིས་
འགལ་བ།
གློག་གི་ཤུགས་ཁྱད་དང་གློག་གནོན་གཉིས་དོན་གཅིག འགོག་ཤུགས་དམའ་བ་
དང་ཁྲིད་གཟུགས་བཟང་བ་དོན་གཅིག འགོག་ཤུགས་ཆེ་བ་དང་ཁྲིད་གཟུགས་ཞན་པ་
དོན་གཅིག ཕྲེང་འབྲེལ་འགོག་ཆས་དང་གློག་གཅིག་བསད་སྤར་བྱས་ཚེ་དེ་དང་མཉམ་དུ་ གློག་གཞན་བསད་སྤར་བྱེད་པའི་གློག་གི་འགོག་ཆས་གཉིས་དོན་གཅིག
གཤིབ་འབྲེལ་འགོག་ཆས་དང་གློག་གཅིག་བསད་སྤར་བྱས་ཚེ་དེ་གཅིག་པུ་བསད་
སྤར་བྱེད་པ་གཉིས་དོན་གཅིག
གསུམ་པ། རྩོད་པ་སྤོང་བ།
༡༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། སྐྱུར་ཆར་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གློག་རྒྱུ་བ་ན་གློག་རྡུལ་རྒྱུ་བ་མ་ཡིན་
པར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། མ་ཁྱབ་ན། དེ་ལ་ཁྱབ་པར་ཡོད་པར་ཐལ། 205
དངོས་ཁམས་རིག་པ།
གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ན། གློག་རྡུལ་མ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། རྟགས་དང་པོ་གྲུབ་སྟེ། གཤེར་
གཟུགས་གང་ཞིག གློག་གི་རྒྱུ་ལམ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཟེར་ན། རྩ་བའི་ཐལ་འགྱུར་ལ་མ་ཁྱབ་སྟེ།
གནམ་གྲུ་ཡིས་མི་བརྒྱ་ཁུར་ནས་འགྲོ་བ་ན་མི་བརྒྱ་ཡི་ལུས་ལ་ཡོད་པའི་གྱོན་ཆས་ཁུར་ ནས་འགྲོ་བ་གང་ཞིག རྒྱུ་མཚན་མཚུངས་པའི་ཕྱིར།
༢༽ ཁ་ཅིག་ན་རེ། ཁྲིད་གཟུགས་གང་ཞིག་ལ་གློག་རྒྱུ་ན། གློག་རྡུལ་རྒྱུ་བས་ཁྱབ་
པར་ཐལ། གློག་གི་གྱེས་རྡུལ་དང་། གློག་རྡུལ་གང་རུང་རྒྱུ་བས་ཁྱབ་པ་གང་ཞིག གློག་གི་
གྱེས་རྡུལ་རྒྱུ་ན། གློག་རྡུལ་རྒྱུ་བས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར། རྟགས་ཕྱི་མ་མ་གྲུབ་ན། དེ་ཆོས་ཅན། དེར་ཐལ། གྱེས་རྡུལ་ཡིན་ན་གློག་རྡུལ་ལྡན་པའི་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པའི་ཕྱིར་ཟེར་
ན༑ རྟགས་མ་གྲུབ་སྟེ། ཡང་རླུང་གི་གྱེས་རྡུལ་ཆོས་ཅན། ཁྱོད་ལ་གློག་རྡུལ་ལྡན་པར་ཐལ། ཁྱོད་གྱེས་རྡུལ་ཡིན་པའི་ཕྱིར། ཁྱབ་པ་ཁས། རྟགས་སླ།
1 2 3 4 5 6 7 8
གློག་ལམ།
ཚིག་གནད་ཤན་སྦྱར།
དགེའོ།། Electric Circuit
གློག་རྒྱུན།
Electric Current
འགོག་ཤུགས།
Resistance
ཁྲིད་གཟུགས། (བརྒྱུད་ཁྲིད་དངོས་རྫས།)
Conductor
གཤིབ་འབྲེལ། (ཐད་གཤིབ། མཉམ་འགྲོ།)
Parallel
ཕྲེང་འབྲེལ།
Series
འགོག་ཆས།
Resistor
ཆོད་གཟུགས། (བརྒྱུད་ཁྲིད་མི་བྱེད་པའི་རྫས།)
Insulator
206