Geloven Onderweg 2015 kwartaal 1 by Dominicanenklooster Huissen

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging losse verkoopprijs ďż˝ 7,50

voorjaar 2015 | jaargang 133

Dick Lieftink

AndrĂŠ van der Braak

Ton Roumen

Ton Jorna

Afwijken van je pad

Inhoud Colofon

Redactioneel

Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 133 Verschijnt 4 keer per jaar

Ontmoetingen in de nacht van de ziel 4

Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen

E rnst M arijnissen

Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur) Redactieadres Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl Abonnementen-administratie Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl Tarieven 2015 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten) Vormgeving Marieke de Vlieger Technische realisatie Uitgeverij Skandalon Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen Afbeelding omslag Marina Abramović | In the Sea of Silence ii | 2013 issn 0920-2544

G itta N ieuwenburg

‘Wie ben ik?’

Getekend voor het leven

H olkje

van der

V eer

Wees wie je bent!

Terug op het pad

Op zoek naar...

Mijmeringen van geluk, liefde en het gewone A alt B akker

H enk J ongerius R oy C lermons T heo M enting

De weg naar geluk, 22 snelweg of wandelpad?

T on R oumen

De kracht van het vertrouwen D ick

lieftink

Mijmeringen

Onmetelijke eenzaamheid als werkelijkheid

T heo M enting

T on J orna

M ariëlle C uijpers

De actualiteit van Meister Eckhart voor een multireligieuze samenleving A ndré

van der

B raak

Agenda voor onderweg

Gedicht voor onderweg

Wie ben ik? Wie zijn wij om te stralen? Wie zijn wij om bij te dragen aan de wereld? We vragen onszelf af wie we zijn en soms zijn we ook bang om onszelf te zijn. Wie zijn we en wie draagt ons? Durven we te zijn wie we werkelijk zijn? Dat betekent nogal wat! Met ‘onszelf niet zijn’ en met ‘klein maken’ of ‘ons onbelangrijk voordoen’ helpen we onszelf, anderen en de wereld in ieder geval niet. In het Bijbelse verhaal waar het thema deze keer op is gebaseerd, gaat het om te kunnen en te durven ontwaren wie je bent, en te worden wie je werkelijk bent. Om dat te kunnen is het nodig om je te laten onderbreken en af te wijken van je weg van je dagelijkse plicht, van wat moet of wat hoort. Als je afwijkt en met jezelf in gesprek gaat, kun je tot jezelf komen. Dan kun je ook openstaan voor de signalen en de engelen om je heen. Dan kun je het vuur in een dode braamstruik zien. Dan kun je ervaren dat je niet alleen bent, maar dat je wordt gedragen én dat je goed bent, helemaal goed zoals je bent, een geliefd kind van God. Als we kunnen en durven stralen, dan zijn we wie we werkelijk bedoeld zijn. Dan bestralen we ook anderen. Zo dragen we bij aan meer liefde, meer vrede en meer gerechtigheid in de wereld. In deze uitgave staan verschillende benaderingen van het thema ‘zijn wie je werkelijk bent’ en ‘afwijken van je pad’. Artikelen over met jezelf in gesprek gaan in de stilte, leven vanuit je hart, ontmoetingen met het vreemde, leren leven met je vragen, en over geluk dat dichterbij is dan je denkt. Laten we durven stralen en leven zonder angst dat er straks geen zomer komt! Aalt Bakker hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

toelichting bij de omslag door: gitta nieuwenburg, kunstenares

Ontmoetingen in de nacht van de ziel

e winter van 2000-2001. Het was een koude winter, althans zo staat het in mijn herinnering gegrift. In ieder geval was het vanbinnen koud net na mijn echtscheiding. Het was overleven. Tegelijk was ik mij er ook van bewust, dat deze kou niet zou blijven. Al zou ik er hard voor moeten werken om mijn bestaan weer op te bouwen. Maar juist midden in die winter van mijn leven, waarin alles stil lag en de hoop nauwelijks nog tastbaar was, gebeurde er iets wonderlijks. Onder de grond broeide het al van de levendigheid, aan mijn oog onttrokken, wachtend op de lente. Door de donkerte en de kou fietste ik op een avond naar een informatiebijeenkomst over de aankoop van mijn huis. Daar aangekomen liep ik naar de tafel waar mijn toekomstige buurvrouw al zat. Ze draaide zich om en we keken elkaar aan. Nog voordat we ons aan elkaar konden voorstellen, lachten we elkaar toe: ‘Wat heerlijk om jóú te zien.’ In dit ogenblik, in dit oogcontact werd onze dierbare vriendschap bezegeld. Een wonder, voor ons beiden, want ook zij was net gescheiden, ook zij ging door een donkere nacht. Leven als kunst Er zijn kunstenaars die het leven zelf als object van hun performance gebruiken. Marina Abramović (1946) heeft diepe indruk op mij gemaakt met haar performance ‘The Artist is Present’. Gedurende drie maanden zat ze iedere dag in het MOMA tegenover een lege stoel met een tafel ertussen. Als bezoeker kon je tegenover haar gaan zitten en in stilte oogcontact met haar maken. Een ongemakkelijke situatie om minu-

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

tenlang in de ogen van een vreemde te kijken, maar een fascinerend schouwspel. Er was een heel scala aan emoties zichtbaar bij de mensen die tegenover haar zaten, alsof Marina hen een spiegel voorhield. Het mooiste moment kwam toen Ulay, haar voormalige grote liefde en partner in de kunst, tegenover haar kwam zitten. De kwetsbaarheid en schoonheid van liefde was bijna tastbaar, zo mooi.

Abramović en Ulay stelden tijdens hun gezamenlijke, soms omstreden performances hun relationele, fysieke en mentale uithoudingsvermogen op de proef. Uitputting en geweld gingen ze daarbij niet uit de weg. Ze stelden hun publiek en zichzelf voor de vraag wat er gebeurt, als je jezelf openstelt voor onbekende en bedreigende ervaringen. Toen hun relatie ten einde liep, hebben ze hun laatste gezamenlijke performance gemaakt. Ze begonnen elk aan één kant van de Chinese muur en liepen elkaar tegemoet. Na ongeveer drie maanden vond de ontmoeting plaats, omhelsden ze elkaar voor het laatst om vervolgens ieder zijns weegs te gaan.

“Om de manier waarop de samenleving denkt, daadwerkelijk te veranderen, moet je er je hele wezen aan wijden, totdat er niets meer over is.” (Marina Abramović)

Geloof in ontmoetingen Ik geloof in ontmoetingen. In het oogcontact zonder woorden en de stilte van iemands aanwezigheid. En dat geloof is inmiddels al vele malen bevestigd, doordat ik dikwijls mensen heb ontmoet, juist op momenten in mijn leven waarin de aarde te droog was. In periodes van verdriet en rouw kan het lijken alsof niets je meer in leven houdt. Maar het is juist in dat niets waar het leven gewekt wordt. In de woestijn, in de dorre droogte van je bestaan, kom je oog in oog te staan met wie je werkelijk bent. Dan is het de kunst om je te onthechten van alles waaruit je je schijnveiligheid haalt. Angstaanjagend kan dat zijn, maar ik weet inmiddels dat de echte angst gekoppeld is aan wat je krampachtig probeert vast te houden en

Marina Abramović en Ulay | ‘The Artist is Present’ | MOMA New York 2010

dat het vertrouwen juist aanwezig is in de leegte. Toen bij mij de bodem bereikt was, deed ik de uitspraak: ‘Ik heb niets meer te verliezen, dus vanaf nu kan het alleen maar beter gaan’. Dat was absoluut niet gebaseerd op de feiten van mijn leven toen, maar juist ingegeven door de leegte van dat moment. Ik durfde mij open te stellen voor nieuwe contacten, andere mensen, andere visies, andere wegen die hebben geleid tot wie ik nu ben. Onderweg, maar zeker op een route waarin ik mezelf steeds meer verwezenlijk. Ik geloof in ontmoetingen, in mensen die je pad kruisen en die je wat te vertellen hebben. In het groot, zoals bij mijn dierbare vriendin gebeurde, maar ook in het klein, de gewone ontmoetingen van iedere dag. Wat daar voor nodig is, is het jezelf vrij maken en je openstellen voor de aandacht van de ander. Want zulke kostbare geschenken van het leven mogen we niet verloren laten gaan door ons te blijven hechten aan oude patronen en angsten. Gitta Nieuwenburg verzorgt regelmatig workshops schilderen met hart en ziel, onder meer zaterdag 30 mei 2015: informatie en aanmelden: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan en schrijver

‘Wie ben ik?’

e lezen in het verhaal van de brandende braamstruik (Exodus 3,1-15) hoe de Ene Mozes roept en hem zendt tot zijn volk. Hij moet de gemeenschap van Israël wegvoeren vanonder het juk dat Farao haar heeft opgelegd. “Ik wil”, zegt de Ene, “dat jij jouw broeders en zusters bevrijdt uit de macht van Egypte. Ik wil dat jij ze brengt naar een nieuwe plek, waar ze niet gepest, vernederd en gemarteld worden.” Wij mogen aannemen dat Mozes heel goed besefte dat er met zijn volk iets gebeuren moest. Hij was op de hoogte van de dwangarbeid. Hij had al eens een slavendrijver gedood, omdat deze een Israëliet aftuigde (Exodus 2, 12). Maar ik vermoed dat Mozes het niet leuk vond dat juist hij het voortouw van de uittocht moest nemen. Hij wist teveel! Hij was groot geworden in het centrum van de macht, in het hol van de leeuw, aan het hof van Egypte! Hij kende zijn tegenstander. Wie is er zo naïef dat hij van mening is de samenleving van dwingelanden en uitzuigers te ontdoen? Mozes was beslist niet naïef! Daarom zegt hij tot de Levende: “Wie ben ik, dat ik naar Farao zou gaan en dat ik de kinderen van Israël zou doen uitgaan uit Egypte?” Een doorlopend verhaal Mozes kende zijn wereld, inderdaad. Zo vergaat het velen van ons ook. De uitnodiging om aan de redding en het behoud van de wereld te werken, is voor de realist een uitzichtloze opgave. Dat lukt ons mensen niet. “Wie ben ik, dat het mij wel zou gelukken?” Maar de Ene zegt: je staat op heilige grond! Bij de Ene zijn hemel en aarde al voltooid, want Deze staat boven en

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

buiten de geschiedenis. Bij de Ene is de samenleving al geheeld: heilig gemaakt. Het land van God is dus reeds heilige grond. In Gods oog! Wie ben ik? Mozes ontvangt een antwoord, maar niet omdat hij het gezocht heeft. Als hij zijn kudde steeds verder de woestijn in voert, volgt hij de weg van zijn dagelijkse plicht. De brandende braamstruik is een signaal van Gods-

wege. Terwijl hij met zijn kudde steeds verder trekt, de droogte als het ware tegemoet, richting de Horeb (de dorheid), blijkt deze plek het groen van een nieuw leven te zijn. Letterlijk lezen wij: “dan laat zich de bode van de Ene aan hem zien in een vuurvlam in het midden van de bremstruik (Sinaïdoorn)”. Een bode bestaat bij de gratie van degene die iemand een boodschap wil meegeven. De bode verwijst naar de boodschap en niet naar zichzelf. Wel is de bron van de boodschap in het vizier, al blijft deze onzichtbaar. Mozes wordt dus geroepen. Hij zegt dan ook: “nu móet ik van mijn weg afwijken, ik ga het zien, dit grootse gezicht: wáárom verbrandt hij niet, de Sinaïdoorn?” Als Mozes later aan God vraagt: “wie ben ik?”, moet heel de beweging naar de vraag toe, dus vanaf het moment dat Mozes het signaal van het vuur waarneemt, worden meegenomen. Hoe serieuzer hij op zijn roeping en de daaruit voortvloeiende zending ingaat, des te helderder wordt het antwoord. Mozes leert het ons tot in onze dagen. Als God een mens roept aan de redding van de wereld bij te dragen en die mens vraagt zich af waarom, wijk dan van je gewone levensweg af, verlaat het vanzelfsprekende en het voor de hand liggende. Op de weg, die dan volgt, ontwaar je wie je bent. Je wordt opgenomen in een doorlopend verhaal, dat niet doodloopt. Dat verhaal speelt zich af en ontwikkelt zich in de wereld van de mens, van de volken. Ook dat houdt de Ene Mozes voor als Hij zegt: “Ik daal af om jouw volk te redden uit de hand van Egypte en om het te doen opklimmen uit dat land naar een land goed en wijd. Naar een land dat overvloeit van melk en honing; naar het oord van de Kanaäniet en de Chitiet,

Luc Blomme | Mozes en het brandende braambos

de Amoriet en de Periziet, de Chiviet en de Jeboesiet” (Ex.3,8). Er worden zes volken genoemd. Zes is het getal van de zesde dag, de dag van de menswording van de mens. Zes volken symboliseren de wereldbevolking. Dat land, zegt God, vloeit over van melk en honing. Let op de tegenwoordige tijd! Voor God bestaat dat land als een werkelijkheid. Voor de mens ligt het grotendeels in het verschiet. Daarom wordt er niet gesproken van land maar van oord. Het land is reeds de vruchtbare akker van Gods eigen wereld. Het oord daarentegen is een plek waar die akker geleidelijk aan vruchtbaar moet worden. Jezus zal later zijn leerlingen hetzelfde leren: jullie zijn wel in de wereld maar niet van de wereld (Johannes 17,16). De zending van Mozes impliceert de zending van Israël. Dus ook die van de kerk van Jezus Messias.

Terwijl Mozes met zijn volk de dorheid tegemoet trekt, geeft de Ene door de brandende braamstruik het signaal af: daar is de plek van het groen van nieuw leven. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

De uittocht uit Egypte naar de Sinaï is een heldere weerspiegeling van de levenstocht van elke oprechte gelovige persoonlijk én van de kerk als gemeenschap van velen. Onze levensweg De weg van Mozes blijkt geen privéonderneming. Natuurlijk is zijn levensweg vooreerst een persoonlijke. Maar als de Ene aan Mozes een teken schenkt, zegt Deze: “als je de gemeente (Israël) hebt uitgeleid uit Egypte, zullen jullie God dienen op déze berg!” (Ex.3,12). De weg die Mozes ging, wordt ook door heel het volk afgelegd. Dat geldt niet alleen voor de eerste generatie, maar voor iedere Jood, die later geboren wordt. Voor ieder die tot dit volk behoort, geldt dat hij of zij vanuit Egypte door de wateren van de Doodsrivier en door de woestijn naar de Sènè (Sinaï) is gegaan. Sènè betekent braamstruik. We horen de klanken van de Sinaï. Vandaar dat sènè ook vertaald kan worden met Sinaïdoorn. Gelijk Mozes door de woestijn trok op weg naar de Horeb, de droogte, zo zal het volk optrekken door de woestijn naar de Sinaï. De berg heeft opvallend genoeg twee namen. In de situatie van Mozes was de tocht nog duister, ondoorzichtig, vervreemdend: dor. De tocht van het volk Israël voerde echter uit het angstland Egypte, Mitsjraïm, naar vrijheid en een nieuw bestaan. Het betekent het einde van een slavenbestaan. De duisternis van de Horeb wijkt voor het licht van de Sinaï.

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Ook wij trokken eens uit De gemeente van de Sinaï wordt later bij de tijd gebracht door Jezus van Nazareth. Het besef deel uit te maken van de gemeenschap die eens door Mozes uit het angstland Egypte is weggevoerd, leeft minder sterk onder de volgelingen van Jezus Messias. Jammer, want juist dit besef zal de onderlinge verbondenheid en solidariteit van de gelovigen in moeilijke tijden vergroten. Het leven in een wereld vol geweld, en gemanipuleerd door het spel van de machten, heeft tal van overeenkomsten met de ervaringen van Israël onder het juk van Farao. Het inzicht met de Ene verbonden te zijn - Heilig verbond - zal zich verdiepen, en het (her)beleven van de uittocht door water en woestijn naar de vreugde van de verbondsluiting bij de Sinaï zal de innerlijke kracht van de kerk verbeteren. De uittocht uit Egypte naar de Sinaï zal een heldere weerspiegeling zijn van de levenstocht van elke oprechte gelovige persoonlijk én van de kerk als gemeenschap van velen. De wijze waarop Jezus de Tora heeft beleefd en in praktijk gebracht, zal de Naam, Ik zal er zijn, dichter bij de samenleving brengen. Kerk zal weer beweging - op weg zijn - worden en als instituut grotendeels verdwijnen. Het leven is sterker dan de leer. Zo dient het althans te zijn! Ernst Marijnissen verzorgt reeds vele jaren het leerhuis in het Dominicanenklooster in Huissen en tevens een zomerleerhuis van vrijdag 24 juli tot maandag 27 juli 13.30 uur. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

essay door: holkje van der veer o.p., dominicanes, agoge en theologe

Getekend voor het leven

n het tv-programma ‘Je Zult Het Maar Hebben’ duikt de BNN-presentator Tom Hofman (26) in het leven van jongeren met een chronische ziekte of handicap. In december was Roel van Erp (27) aan de beurt. Hij is net als ik drager van het Marfansyndroom. Op het moment dat wij als kijker kennismaken met Roel, ligt hij in een tatoeagewinkel op de behandelbank. De eigenaar is met zijn inktpistool het litteken aan het versieren, dat Roel tengevolge van een rugoperatie heeft opgelopen. Het is al vijftien jaar geleden dat Roel aan zijn rug geopereerd is; dankzij deze ingreep is hij vandaag in staat om te lopen.

Herkenning De verhalen die Roel over zijn lijf en over zijn gezondheid vertelt, komen mij zeer bekend voor. Het is alsof ik naar mijn eigen levensverhaal kijk. Vanaf de eerste beelden ben ik trots op deze stoere vent die zijn litteken niet verstopt, maar er iets moois van wil maken. Ikzelf ben niet van de tatoeages, maar dit versieren heeft mij wel aan het nadenken gezet. Durf ik ervoor uit te komen dat juist mijn littekens een bijzonder verhaal vertellen over wie ik geworden ben? Hoe laat ik mij kennen en wie kent mij? Natuurlijk, een mens is meer dan zijn of haar uiterlijk, maar toch ... Mijn buitenkant vertelt wel degelijk een verhaal over mijn binnenkant, over wat ik ervaren heb, wat ik belangrijk vind en in welke tijd en cultuur ik leef.

Ook de binnenkant is veranderd Mijn kleding kies ik meestal zorgvuldig uit, je kunt mij tegenkomen in een gekleurd jasje, in sportkleding of in een habijt. Ik hoef mijn naakte huid en dus ook mijn littekens niet voortdurend, altijd en overal aan de buitenwereld te tonen. Ik zou het ook wat ongemakkelijk vinden, als dit kwetsbare deel van mijn bestaan altijd aandacht zou vragen. Maar toch ... Vooral de medische ingrepen hebben mij in vele opzichten gevormd en gemaakt tot wie ik nu ben. Het zijn keerpunten geweest, er veranderde meer dan in mijn medische dossier te lezen valt. Een riskant en zelfs levensbedreigende operatie doormaken confronteerde mij met een rijk palet aan gevoelens. Woorden als angst, liefde, haat, en zelfs verliefdheid horen bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

bij deze periode. De tijd na de operatie trainde ik om mijn spierkracht te vergroten, zodat ik langzaam terug kon keren naar een ‘normaal’ bestaan. Maar het is meer dan alleen een periode van herstel naar hoe het ooit geweest was. Het doormaken van een heftige ervaring had mij van binnen veranderd, waardoor ik niet meer paste in mijn oude bestaan, terwijl ik mijn nieuwe balans nog niet gevonden had. Het is alsof de kleren die ik voorheen droeg, mij niet meer pasten; ze hadden te lang in de kast gehangen waardoor ze te klein, te flets en sleets geworden waren. Alles was anders geworden Groeien gaat schoksgewijs heb ik van horen zeggen. Voor mij waren de moeilijkste momenten niet die in het ziekenhuis, maar de eerste twee jaar na mijn operatie. Doordat de rugoperaties mij rechter hadden gemaakt, was ik wel elf centimeter langer geworden. Niets was voor mij meer hetzelfde, zelfs de meest gewone dingen zaten niet meer op hun vertrouwde plaats. De deurklink zat lager, de spiegel hing op de verkeerde plek en mijn bed was te klein. Ik was de weg in mijn eigen lijf kwijtgeraakt, waardoor ik niet meer wist wie ik was en hoe ik met mijn omgeving om moest gaan. De wereld draaide door, maar mijn wereld was even terzijde en draaide om haar eigen as. Bron van nieuwe krachten Het wonderlijke is, dat het hier niet gaat om een periode in mijn leven waar ik nu negatief op terugkijk. Er zijn toen krachten in mij losgekomen waarop ik vandaag nog durf te vertrouwen. Juist door mijn periodes van ziek zijn waarin ik letterlijk moest vechten voor mijn leven, heb ik ontdekt hoe belangrijk juist

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

mijn lichaam voor mij is. Mijn brein, mijn geest kan wel wat willen, maar het wordt niets als mijn lijf niet mee wil werken. Als mijn lichaam ergens pijn doet en daardoor de hele dag om aandacht vraagt, is het heel moeilijk om me te concentreren op andere zaken. Juist dan is het noodzakelijk om te weten hoe en waarmee ik mijzelf kan afleiden en troosten. Artsen en medisch personeel kijken anders naar mijn lijf dan dat ik het zelf ervaar. En juist dit verschil in perspectief tussen kijken en voelen maakt dat dit ziek zijn ook een eenzame periode is. Alles draait om mijn lichaam, maar over welk lichaam hebben we het? Dat lichaam dat afgebeeld staat op een röntgenfoto of op een CT-scan, de plaatjes van mijn lijf waar de artsen in geïnteresseerd zijn? Of dat lichaam dat ik zo geheel anders ervaar als ik mijn lijf voel, terwijl ik mijn borstkas en mijn armen streel. Na een periode van medisch ingrijpen kostte het me tijd en zachtheid om weer in mijn eigen lichaam te komen, om te voelen dat dit lijf dat ik bewoon, mijn privédomein is waarin ik veilig ben en waarin het goed toeven is. Hier, in dit stoffelijk bestaan woont Holkje. Littekens als wegwijzers naar binnen Mijn medische littekens draag ik met voorzichtige trots. Juist de ervaringen die verbonden zijn met mijn littekens, hebben mij geleerd wat het betekent om afhankelijk te zijn, om vriendschap te aanvaarden en om groeikracht te voelen. Mijn littekens hebben mij de weg gewezen naar creativiteit, naar schoonheid en stilte, naar het omarmen van het alleen-zijn, naar het versnoepen van de tijd. Het heeft mij ook de weg gewezen naar de kracht van gebed.

Ken je mij?*

psalm 139; tekst: Huub Oosterhuis Refrein: Ken je mij? Wie ken je dan? Weet jij mij beter dan ik? Ogen die door de zon heen kijken Zoekend naar de plek waar ik woon Ben jij beeldspraak voor iemand die aardig is, of onmetelijk ver, die niet staat en niet valt en niet voelt als ik, niet koud en hooghartig

Kazuya Akimoto | Morning Woman in the mirror | 2014

We zijn door God geliefd en gekend en door deze kracht zijn we onlosmakelijk met elkaar, en met onze hartslag verbonden. Roel van Erp is onder de mensen die met het syndroom van Marfan moeten leven een medebroeder van mij. Een jongen die met heel veel vallen en opstaan langzaam zijn weg vindt in dit sterfelijk bestaan. Hij viert zijn creativiteit op de basgitaar en geniet van het leven als hij in zijn bedje ligt of op het terras een biertje drinkt. Voor mij is de wereld van de dominicanenorde, het verbond met mijn broeders en zusters, met mijn vrienden en familie, van zeer groot belang. Het gaat om de vrijheid en de ruimte om ‘in gebed’ te leven. Mijn littekens verwijzen mij naar de tijden waarin ik weleens de weg kwijt ben geweest, een tijd waarin ik troost vond in bijvoorbeeld psalm 139, vooral in de uitvoering waarin de dochter Trijntje de teksten zingt van haar vader Huub Oosterhuis. En in mijn kast heb ik weer nieuwe jasjes hangen, die hopelijk nog heel lang mee gaan.

Ik zou een woord willen spreken Dat waar en van mij is Dat draagt wie ik ben, dat het houdt, Ik zou een woord willen spreken Dat rechtop staat als mens die mij aankijkt en zegt Ik ben jouw zuiverste zelf, Vrees niet, versta mij, ik ben, ik ben Ben jij de enige voor wiens ogen Niet is verborgen van mijn naaktheid Kan jij het hebben, Als niemand anders, Dat ik geen licht geef, niet warm ben, Dat ik niet mooi ben, niet veel Dat geen bron ontspringt in mijn diepte Dat ik alleen dit gezicht heb, geen ander. Ben ik door jou, zonder schaamte, gezien, genomen, door niemand minder? Zou dat niet veel teveel waar zijn? Zou dat niet veel teveel waar zijn? * https://www.youtube.com/watch?v=0iowndW2Eo8

Holkje van der Veer verzorgt regelmatig lezingen en kloosterweekenden, onder meer vrijdag 24 april tot zondag 26 april 2015. Tevens begeleidt zij het feest van de geest van vrijdag 22 mei tot maandag 25 mei 2015. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2015 geloven onderweg

Essay door: henk jongerius o.p., dominicaan, auteur en dichter

Wees wie je bent!

en bezinningsbijeenkomst van een groep begint altijd met een rondje waarin mensen zich aan elkaar voorstellen. Zij zeggen dan hun naam, vermelden wat hun beroep of hun huiselijke situatie is en waarom zij aan zo’n programma deelnemen. Op deze manier krijg je wel een beetje een indruk wat voor mensen het zijn, maar om nu te zeggen wie zij echt zijn, daar komt veel meer bij kijken. Dat gebeurt meer in een persoonlijk gesprek, maar ook dan is het van belang om ‘achter de woorden’ een beeld te krijgen van wie iemand werkelijk is. Je moet dan heel goed luisteren en je er tegelijk van bewust zijn dat je altijd naar iemand luistert vanuit je eigen invalshoek, vooroordelen en belangstelling. Meer dan aan de weet komen ‘wie iemand is’, is het een proces waarin wij langzaam maar zeker een beeld van de ander opbouwen. De goede luisteraar weet dan altijd ‘te spiegelen’, respectievelijk te vragen of het beeld dat langzaam van iemand oprijst, klopt met de beleving van degene die aan het woord is. De kunst van het luisteren Spirituele meesters, maar evenzeer therapeuten, leren ons dat het van groot belang is om je er als luisteraar terdege van bewust te zijn met wat voor een instelling je aan een gesprek begint: spelen bepaalde emoties, voorkeuren, oordelen of waarderingen een rol, als ik naar een ander luister? Pas wanneer ik mij ervan bewust ben hoe ik aan het luisteren ben, zal ik in staat zijn om een onderscheid te maken tussen mijn eigen gesteltenis en die van mijn gesprekspartner. Doe ik dan niet, dan loop ik de kans geen recht te doen aan die andere mens.

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Van de andere kant kan het ook gebeuren dat mijn gesprekspartner erachter komt dat hij of zij een bepaald beeld van zichzelf heeft dat niet klopt met de waarneming van degene die naar hem of haar luistert. In zo’n situatie werkt een gesprek ‘ontmaskerend’; dan komt zo iemand erachter dat hij dat beeld van zichzelf moet verlaten! ‘je zit op je troon’ Zelf heb ik dat eens op een heel treffende manier meegemaakt. Ik had mij geërgerd aan een bepaald beeld dat iemand in de kring van mij gaf. Het kwam erop neer dat hij een beeld van mij schetste,

dat niet beantwoordde aan mijn eigen zelfbesef. Hij beschreef mij als iemand die in de kring binnenkwam en daar ‘op zijn troon ging zitten’, zoals hij dat noemde. Ik was daar kwaad over en verweet hem in mijzelf dat hij een verkeerd beeld van mij neerzette. Toen ik daar met een goede bekende over sprak, vroeg deze mij op wie ik nu eigenlijk kwaad was. Nog tijdens dit gesprek hierover kwam ik erachter dat ik ten diepste kwaad was op mezelf, omdat ik mijzelf niet wilde toegeven dat ik inderdaad in de genoemde kring een duidelijke plaats innam. Zo moest ik dus het beeld dat ik van mijzelf had, herzien en tot de erkenning komen dat ik inderdaad ‘op een troon zat’, een duidelijke en markante plaats in het gezelschap had. Zo’n gesprek breekt dus in zekere zin het beeld van jezelf af en werkt louterend en corrigerend. Anderen kunnen soms duidelijker zien wie je bent dat je dat zelf kunt. Het is zoals bij Mozes het geval was in de ontmoeting met de Ene in het brandende vuur in de woestijn: hij moest een andere weg gaan dan hij eigenlijk van plan was! Wie echt in gesprek gaat, luistert en beluisterd wordt, loopt de kans dat er een verandering optreedt en dat je - meer dan je soms lief is - dichter komt bij wie je werkelijk bent. ‘Ikzelf en mijn gedroomde ik’ Dit alles maakt de omgang met andere mensen tot een groot avontuur, want je weet niet wat je daar van jezelf aan het licht ziet komen! Ik denk dat het ook een opgave is om in ons leven en in onze contacten met anderen steeds opnieuw te ontdekken, dat wij ons eigen droombeeld uiteen zien spatten, om plaats te maken voor wie wij werkelijk

James Ensor | Ensor omringd door maskers | 1899

zijn. Het kan ontnuchterend maar ook heel genezend zijn, wanneer ons een spiegel wordt voorgehouden waarin wij onszelf in onze ware gestalte zien. Ik zie dat ook in het evangelie gebeuren, wanneer Jezus bijvoorbeeld de rijke man ontmoet die zo graag het eeuwige leven wil binnengaan. Wij lezen dan dat Jezus hem aanziet en ‘beminde’ en ik hoor in dat laatste woord klinken dat Jezus hem tot op zijn ziel doorgrondt

Pas wanneer je je ervan bewust bent met welke instelling je naar iemand luistert, kun je die van je gesprekspartner herkennen en hem of haar recht doen. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

en de moeite waard acht. Maar als hij hem vraagt om zijn bezittingen te delen en zo in daden om te zetten wat hij als vrome Jood altijd heeft ‘onderhouden’, gaat hij weg omdat hij toch te zeer vastzit aan zijn bezit! Ook zo’n verhaal is een demasqué, het legt de ware gezindheid van die rijke man bloot. Hij moet dan zelf gaan beslissen of hij zich wil omkeren of niet. Gaandeweg in het leven zullen wij met vallen en opstaan leren wie wij zijn, wat onze drijfveren zijn en hoe wij ons werkelijk verhouden met andere mensen. Waar dat gebeurt, kan er ook een nieuwe wereld opengaan. Het is die wereld waarin anderen ons tot de ontdekking laten komen wie wij werkelijk zijn. Op die manier worden mensen voor elkaar een ‘hulp en tegenover’, zoals geschreven staat over Adam en zijn vrouw Eva. In wederzijds zien en spreken met elkaar laten wij gebeuren wat Oosterhuis zo prachtig in een lied zegt: ‘Wek mijn zachtheid weer. Geef mij terug de ogen van een kind. Dat ik zie wat is. En mij toevertrouw. En het licht niet haat’. Zo keren wij misschien terug, niet tot een droomwereld die wijzelf hebben gemaakt van onszelf en anderen, maar tot de wereld zoals de Ene die koestert, waar wij als kinderen zijn Koninkrijk binnengaan en mogen worden wie wij ten diepste zijn: mensen die alleen maar kunnen leven als wij door Hem en elkaar worden gezien en bemind. Wij zullen kwetsbaar en weerloos elkaar vragen om te mogen zijn wie wij zijn, zoals het klinkt in psalm 131:

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

‘Maak mij niet groter dan ik ben, niet te klein voor de stem waardoor ik mijn naam en bestemming herken’. Gewoon maar zijn wie je bent met je pijn, je verdriet, je lach en je lied alleen maar omdat een ander jou recht in de ogen ziet gewoon maar doen wat je kunt met je hoofd en je hand, je hart, je verstand alleen maar omdat een ander jou met heel zijn hart verstond gewoon maar gaan waar je wilt met je ogen ontbloot wijd open en groot alleen maar omdat een ander jou je hart en mond ontsloot gewoon maar zingen voluit want het leven is goed voor wie het ontmoet alleen maar omdat wij mensen zijn van ’t zelfde vlees en bloed (Henk Jongerius uit Schaduwlopen 1979)

Henk Jongerius begeleidt regelmatig dagretraites herademen, bijvoorbeeld op 17 april, 8 mei en 19 juni en retraites over dienend leiderschap, onder andere op 12 en 13 mei en op 16 en 17 juni 2015. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

column door: roy clermons, geestelijk verzorger in de psychiatrie en lekendominicaan

Terug op het pad! Moeder waarschuwt Roodkapje in het gelijknamige sprookje om niet van het pad af te wijken. Want anders zou ze kunnen vallen, en dan zou de fles melk breken die ze voor grootmoeder in haar mandje heeft. Tijdens haar tocht door het bos wordt ze verleid door de wolf om toch van het pad af te gaan en bloemen te plukken, met alle gevolgen van dien. Grootmoeder wordt opgegeten door de wolf, later wordt ook roodkapje opgegeten door de wolf. Uiteindelijk komt er een jager die beiden redt uit de buik van de wolf. Eind goed al goed. Moraal van dit verhaal: kinderen pas op, luister naar je ouders, blijf op het (rechte) pad, want anders kom je in de problemen. In de psychiatrische instelling waar ik werk, kom ik veel jongeren tegen die in de problemen zijn gekomen. De moraal van het sprookje gaat hier niet altijd op. Ze zijn van hun pad afgeweken door intimidatie en beïnvloeding van anderen en/of de aard van hun karakter en persoonlijkheid, maar niet zelden door bewust of onbewust te gehoorzamen aan het voorbeeld dat ze hebben van hun ouders en thuissituatie. Voor een kind dat opgroeit met huiselijk geweld, is geweld een gewone manier geworden om met problemen om te gaan. Voor een kind dat ziet dat papa en/of mama zich verliezen in drugs- en drankgebruik om de ellende van hun leven te verdoven, is het niet vreemd dit voorbeeld na te volgen als het eigen leven tegenzit. Velen zijn het spoor bijster. Ze weten niet eens wat hun pad eigenlijk is, laat staan wie ze zelf zijn. Ze verliezen zich in het najagen van hun lusten, het bevestigen van hun status als G (gangster), of het verdrinken in de tragiek van hun eigen biografie. Ze weten niet hoe nu verder en er is hier geen jager die ze komt redden uit de buik van het kwaad. Dit zijn geen sprookjes, maar is levensrealiteit van de jonge mensen hier. Voor velen van hen is God een sprookje, maar niet voor iedereen. Juist de situatie van het opgenomen zijn achter slot en grendel maakt dat voor sommigen God of Allah zijn sprookjesstatus kwijtraakt en wordt tot een bron van troost en houvast en soms zelfs een richtingwijzer naar een weg die ze zoeken door het leven.

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2015 geloven onderweg

Essay

door: theo menting, lekendominicaan en medewerker dominicanenklooster huissen

Op zoek naar ...

nkele jaren geleden maakte de Evangelische Omroep furore met het tv-programma ‘Op zoek naar God’. Het concept was eenvoudig: je nodigt een aantal mensen uit om een paar dagen te verblijven in een klooster. ‘Afgesloten’ van de wereld werden ze geconfronteerd met hun diepste vragen; naar zichzelf en - zo de EO het wil - naar God. De ‘zoekers’ werden stap voor stap gevolgd door de camera; tijdens de gesprekken met de begeleider, de momenten in de kapel, de wandelingen en de stille momenten in hun eigen kamer. Een soort ‘reality-tv’, waarbij we ons niet helemaal konden onttrekken aan de indruk dat God wel degelijk gevonden moest worden. Ruimte bieden Eerlijk is eerlijk. Het concept van dit programma bracht het Dominicanenklooster in Huissen wel op een idee. Sinds twee jaar organiseert het klooster met enige regelmaat de retraite ‘Op zoek naar ...’. Inderdaad, we zijn wat voorzichtig met de titel. ‘God’ is niet zomaar weggelaten. Voor mensen die op zoek zijn naar wat voor hen werkelijk belangrijk is, voor een aantal diepe vragen van het leven, kan het woord God te vroeg komen. Soms heb je meer ruimte nodig om het in te vullen. En die ruimte willen we de deelnemers aan de retraite graag bieden. Op een persoonlijk keerpunt Mensen komen met uiteenlopende achtergronden en vragen naar deze

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

retraite. Veelal spelen hele persoonlijke gebeurtenissen een belangrijke rol. Vastgelopen in je werk, je relatie, het sterven van een dierbare, je eigen kwetsbare gezondheid, het besef dat je door al te veel drukte en gehaastheid bent ‘vastgelopen’ - dat alles speelt mee. En zo hopen de deelnemers op een paar dagen rust, stilte en ruimte om een aantal belangrijke vragen weer tot zichzelf toe te laten. Er wordt niet direct naar antwoorden gezocht, wel naar mogelijkheden om daadwerkelijk de vragen te stellen en te erkennen hoe het op dit moment met je gaat. Je huidige situatie inzien en tot het besef komen dat het inderdaad zo is. Door dat te doen kan een volgende stap gezet worden. Voor dit proces kan de retraite ‘Op zoek naar ...’ een mogelijkheid bieden.

De deelname aan het koorgebed van de Dominicaanse Gemeenschap, ’s ochtends en ’s avonds, wordt door de deelnemers als zeer positief ervaren. Voor de een is er veel herkenning vanuit de (geloofs)traditie waaruit ze komen, voor de ander een moment van rust, bezinning en het je laten raken door de teksten, het zingen en de stilte. Maar ook de middagdienst om tien over twaalf in de kleine ruimte van de Thomaskapel biedt de deelnemers aan de retraite veel. Deze eenvoudige dienst, met veel stilte, een korte tekst en het aansteken van een lichtje, geeft een bijzondere invulling van de retraite. Met name het moment waarop iedereen een lichtje kan ontsteken, is vaak ontroerend en zeer waardevol. Meditatie en stilte Naast de getijden en de maaltijden is er ook iedere dag een meditatiemoment in de ‘Binnenkamer’ van het klooster. Meestal in de ochtend. Deze meditatie begint met een korte concentratieoefening om je te helpen in het moment van het hier en nu te komen. Vandaar uit gaan we de stilte in. Met elkaar zijn we ongeveer een half uur stil.

foto Gitta Nieuwenburg 2009

De dagorde als structuur De retraite wordt voor een belangrijk deel bepaald door het ritme van het klooster. De dagelijkse getijden, de maaltijden - op vaste momenten. Dat geeft de dag structuur en orde én biedt de deelnemers de mogelijkheid om zich te laten ‘onderbreken’. Zo’n dagorde kan je helpen om te ervaren hoe het is om een bepaalde structuur in je leven aan te brengen. Anders gezegd: je weet waar je aan toe bent. Die ordening van de dag kan helend werken om wat meer ordening in je leven toe te laten.

De stilte is een belangrijk onderdeel van de retraite. Meestal kiezen we ervoor om ook tijdens de maaltijden stil te zijn. De behoefte aan stilte blijkt vaak erg groot. Heel begrijpelijk, want stilte kan je helpen om jezelf alle rust en ruimte te bieden. Maar stilte moet je zoeken en stil zijn moet je leren, wat in onze huidige lawaaierige samenleving een hele uitdaging is. De wereld om je heen draaft door, er is lawaai genoeg, in je omgeving en ook in je hoofd. Hoe leer je stil zijn in een omgeving die niet stil is? Ook in ons klooster is het niet altijd en niet zomaar stil. Ook al ben je in de ‘Binnenkamer’ stil bij een meditatie, je hoort buiten de ‘sound’ van het leven van alledag: de auto’s en motoren die voorbij komen, het carillon dat speelt, mensen die buiten met elkaar aan het praten zijn, geluiden in huis van dichtslaande deuren of geloop over de gangen. Maar ... precies dáár ligt ook de uitdaging. Durf stil te zijn in een omgeving die niet stil is. Durf het bij jezelf toe te laten dat er altijd lawaai om je heen is, maar dat het toch mogelijk is om stil te zijn. Vragen laten opborrelen Door ervoor te kiezen om deze dagen in stilte door te brengen, gun je jezelf bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

Door in de stilte te gaan gun je jezelf de ruimte om met jezelf in gesprek te komen en belangrijke vragen te stellen. Dat kan confronterend zijn, maar ook heel bevrijdend. de ruimte om in gesprek te gaan met jezelf. Je keert als het ware in jezelf en staat toe dat er een aantal belangrijke vragen op tafel gelegd worden. Dat kán confronterend zijn. En voor veel deelnemers tot nu toe is het dat ook geweest. Maar het werkt ook heel bevrijdend. Door die confrontatie aan te gaan, door niet weg te lopen voor wat er op dat moment op je afkomt, ontstaat er ruimte en een zekere rust. In gesprek gaan Daarom is er tijdens de retraite ook altijd de mogelijkheid om met de begeleiding in gesprek te gaan. Dat is geen verplichting maar een uitnodiging. Soms is het goed om even een luisterend oor te hebben, een klankbord. Je spreekt uit wat je op dat moment doormaakt, wat er gaande is. Deze gesprekken kunnen je helpen om een volgende stap te zetten. Je krijgt in zo’n gesprek alle ruimte om te vertellen wat je wilt vertellen. Indien nodig wordt er dan samen gekeken naar wat op dat moment belangrijk is om eraan te werken. Misschien is de tijd gekomen dat je een aantal dingen echt los moet laten. Hoe ga je dat doen? Misschien zijn er te veel bijzaken die een rol spelen en soms ook een bepaald proces in de weg zitten. Woorden zoeken Vaak wordt dan geadviseerd om een soort dagboekje bij te houden. Schrijf

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

maar op wat je allemaal ervaart, voelt, doormaakt. Probeer woorden te geven aan dat wat je naar het klooster bracht. Als er vragen leven, angsten, pijn of twijfel - probeer er woorden aan te geven. Door het op te schrijven kun je meer zicht krijgen op wat er allemaal speelt en kun je ook in gesprek gaan met jezelf. Eigen invulling Naast de vaste momenten van de getijden, de meditatie en de maaltijden biedt de retraite alle mogelijkheid tot een eigen invulling van de tijd. Voor de een betekent dat veel lezen of schrijven, voor de ander vooral veel stil zijn, niets doen, of een stevige wandeling maken. Belangrijk is dat er tijdens de retraite niet te veel ‘moet’, maar veel mogelijk is. En natuurlijk kan het gebeuren dat tijdens deze retraite heel duidelijk de vraag naar God, naar de betekenis van het geloven naar boven komt. Voor de een biedt dat een houvast, voor de ander juist een bron van twijfel en onzekerheid. Voor beide mag er alle ruimte zijn. De een is heel overtuigd op zoek naar God, de ander juist naar zichzelf. Het is niet aan ons om dat voor de deelnemers in te vullen. Wij willen alleen ruimte creëren om deze vragen aan bod te laten komen. En met de deelnemers zijn ook wij zelf voortdurend ‘op zoek naar ...’. Theo Menting begeleidt retraites, zoals bijvoorbeeld individuele retraite rust en ruimte in het klooster van 19 tot 22 april 2015 en Op zoek naar…. van 26 tot 28 mei 2015. Info en aanmelding: kloosterhuissen.nl.

essay

door: aalt bakker, directeur dominicanenklooster huissen

Mijmeringen over geluk, liefde en het gewone

ngeveer twee jaar geleden las ik het boek ‘Borderline Times, het einde van de normaliteit’ geschreven door de Belgische psychiater en psychotherapeut Dirk de Wachter. Een boek dat me nog steeds bezighoudt. Later genoot ik erg van een lezing van deze bijzondere man. Eind vorig jaar verscheen van zijn hand het boek ‘Liefde, Een onmogelijk verlangen’. Al met al een fantastische boodschap over geluk, liefde en het gewone.

Borderline times In Borderline Times schetst De Wachter een ontluisterend beeld van onze maatschappij. Hij baseert zich op zijn werk als psychiater en psychotherapeut in België. De psychiatrie is de spiegel van de maatschappij waarin wij leven, zegt hij. Patiënten zijn symptoomdragers van een ziektebeeld waaraan een hele maatschappij lijdt. Daarmee is er amper verschil tussen patiënten en niet-patiënten. Twintig jaar geleden was een neurose de meest voorkomende diagnose in de psychiatrie, volgens de Wachter. Momenteel is borderline de meest voorkomende diagnose; een diepgaand patroon van instabiliteit in relaties en zelfbeeld, en van impulsiviteit. De huidige geïndividualiseerde, neoliberale en postmoderne samenleving, het concurrentiebeleid, het op de voorgrond plaatsen van economische belangen en de nadruk op vrijheid, hebben duidelijke gevolgen, volgens de Wachter. Hij

schetst in zijn boek de enorme stijging in medicijngebruik en de aantallen volwassenen en kinderen die aan de Ritalin en de antidepressiva zitten. Zelfdoding is inmiddels onder jongeren de belangrijkste doodsoorzaak in sommige leeftijdsgroepen. De Wachter stelt onze cultuur voor als een speedboot waar steeds meer mensen uitvallen. “We nemen vaker een pilletje om het leven vol te houden, of om rustig te worden, om te slapen en om niet depressief te worden, met alle gevolgen van dien.” De Wachter gaat in op de rol van de therapeut: “Een therapeut moet iets van pillen weten, maar hij moet ook kunnen bidden en zorgen.” Wow-cultuur We staan onder druk. Dat heeft met de ontwikkelingen in de samenleving te maken, maar ook hoe we zoeken naar geluk en genot. “We zoeken ons geluk in allerlei kicks. We zoeken steeds grootbezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

sere dingen en daardoor raken we uitgeput. We worden ongelukkig omdat we steeds ongebreideld geluk nastreven. Genieten lijkt wel een plicht. We moeten elk moment genieten, anders zijn we een ‘loser’. In onze maatschappij zijn status, succes en materiële rijkdom het enige dat telt. Alles moet leuk en lekker zijn. Het fundamentele probleem van onze samenleving is dat alles ‘wow’ moet zijn en dat geluk het ultieme doel is. Het moet altijd fantastisch zijn. Als we op die manier geluk zoeken dan komt daar misère van, want we kunnen geluk niet afdwingen of maken. Dat leidt tot frustraties voor diegenen die alles willen maken of kopen. Het doel van het leven is niet om te genieten, maar om een goed mens te zijn. We genieten ons te pletter, maar niemand is tevreden.” Stilte “Stilte is in de maatschappij grotendeels verdwenen. Onze wereld is vol van getater. Wij kunnen niet meer luisteren omdat er overal geluid is, in ons en rondom ons. Het is prima om stilteplekken te zoeken, maar het gaat erom stilte in ons dagelijkse leven te verweven. Nooit spreken is gelijk aan dood zijn, maar altijd kletsen is afschuwelijk. Tegenwoordig zitten onze hoofden zo vol met gedoe dat er geen plaats is voor stilte. Hoe kunnen we stilte in de wereld weven?” Hoogste goed “We geloven inmiddels ook dat het geluk helemaal van onszelf afhangt. We denken dat geluk en liefde maakbaar zijn. Geluk is ons hoogste goed. Het zou ons helpen als we meer tevreden kunnen zijn met het gewone en de kickcultuur wat kunnen verlaten. Wat zou het ons helpen als niet alles fantastisch

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

hoeft te zijn, als de lat niet altijd hoog ligt en we meer kunnen genieten van het gewone. Laten we vaker gewoon doen. Gewoon is goed genoeg. Natuurlijk kunnen we dan ook vol passie leven, maar laten we gewone schoonheid van kleine dingen meer zien en waarderen.” “We willen alles naar onze hand zetten. Controle en beheersing staan al te veel centraal in ons leven”, zo schrijft ook de Amerikaanse filosoof Michael Sandel. We zien onszelf als de makers van ons leven en lot. Sandel beschrijft het voorbeeld van een onvruchtbaar echtpaar dat een advertentie plaatste waarin het 50.000 dollar bood voor een eicel van een atletisch gebouwde vrouw die hoge schoolcijfers haalde. “We zien onszelf als de makers van ons geluk. Laten we blij zijn dat we ons leven niet geheel in de hand hebben. Hoe kunnen we meer openstaan voor het leven? Hoe kunnen we openstaan voor alles wat er gebeurt in ons leven?” Liefde “Relaties worden korter en steeds meer mensen leven als single. Ook in de liefde moet altijd alles fantastisch zijn. We zijn zo druk met onszelf en zo hard op zoek naar geluk, dat we het geluk niet vinden en ons moeilijk kunnen binden. In relaties is natuurlijk niet alles fantastisch. We verdragen alleen de ‘gewonigheid’ zo slecht en we kunnen ons zelfs in onze relaties moeilijk kwetsbaar opstellen. Maar als we ons niet kwetsbaar durven opstellen, hoe kunnen we ons dan echt verbinden. Laat de kwetsbaarheid er zijn. Als partners kwetsbaar naar elkaar durven zijn, dan is duurzame liefde mogelijk. Kwetsbaar durven zijn is een talent dat we meer moeten koesteren, ook in relaties”.

“Liefde gedijt juist ook als het lastig is. Als de liefde onder druk staat gaan we van alles ondernemen en leuke dingen doen. Het zou ook goed zijn om te ont-doen; stil te zijn en tijd te nemen. Hoe kunnen we meer ont-moeten en er gewoon zijn. Duurzame liefde bloeit in het genieten van elkaar door er gewoon te zijn.” Zin in de liefde “De westerse mens verdrijft de zinloosheid door te consumeren. De mens is een zinzoekend wezen, maar hij gaat de zin niet vinden in consumeren of in het fietsen op de Mont Ventoux. Zin heeft te maken met de blik van en voor de ander.” De Wachter haalt de kleine goedheid en het kleine “genieten van filosoof Levinas” aan. Levinas duidt op drie componenten in de liefde: genieten, doen en overdenken. Genieten door doodgewone dingen op te merken waar we dagelijks aan voorbijlopen, zoals een spelend kind of de eerste bloemen. Genieten door de dagelijkse schoonheid in ons eigen leven weer te zien en te waarderen. In dat kleine zal de liefde zijn weg vinden. Om dat te kunnen zullen we moeten ont-moeten. Niet altijd maar doen wat van ons verwacht wordt, maar ook genieten van kleine dingen en van ‘gewoon’ samen zijn. Belangrijk is om dingen te doen en niet af te wachten. Iets doen door in de wereld te stappen en op zoek te gaan naar de ander. De derde component is het leven en de liefde overdenken en steeds weer terugkomen naar het kleine, het stille. Deze componenten wisselen elkaar steeds weer af, volgens Levinas. Let Love Rule De woorden van De Wachter geven een ontluisterend beeld over ons en over onze maatschappij. Wij zien er vaak niet

Rene Magritte | The Lovers II | 1928

uit zoals we bedoeld zijn. De wereld ziet er vaak ook niet uit zoals die bedoeld is. Het moet radicaal anders. Liefde, vrede en gerechtigheid zouden centraal moeten staan in ons leven en in de maatschappij. Gerechtigheid betekent dat iedereen mag stralen en tot bloei mag komen. Vrede staat voor harmonie en welzijn. En de liefde, de onvoorwaardelijke liefde gaat boven alles en is het allerbelangrijkst. Hoe kunnen we leven in liefde? We got to let love rule, zingt popzanger Lenny Kravitz, met dank aan onze kinderen. Ik ben meer een fan van Bach, maar dit nummer is wel een pareltje. Lenny Kravitz - Let Love Rule Love is gentle as a rose And love can conquer any war It’s time to take a stand Brothers and sisters join hands We got to let love rule Let love rule Love transcends all space and time And love can make a little child smile Can’t you see this won’t go wrong But we got to be strong We can’t do it alone We got to let love rule Let love rule

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

essay

door: ton roumen, theoloog, schrijver en begeleider van retraites

De weg naar geluk: snelweg of wandelpad?

ls ik oudere mensen spreek en hun vraag, hoe het met hen gaat, hoor ik twee soorten antwoorden. Er zijn mensen die voldaan terugblikken op hun leven, ondanks alle pijn die ze hebben ervaren, en ze zijn ook nog dankbaar voor iedere nieuwe dag. Er zijn echter ook mensen die nog iedere dag met het leven strijden of verbitterd zijn geraakt. Een weg naar vervreemding of dankbaarheid? Hoe komt het dat oudere mensen met veel ervaringen van verlies en pijn in hun leven toch dankbaar kunnen zijn? Kennelijk zijn er twee opties. De eerste is er een van vervreemding en zelfontkenning, die je verder van jezelf wegleidt en zelfs naar verbittering en wrok kan voeren. Zo’n leven wordt geleid door emoties als angst en schuld. Het is een manier van leven, waarbij je jezelf ontkent en iedere dag aan het overleven bent. Er is ook een andere weg. Deze brengt je dichter bij jezelf en leidt naar vreugde en dankbaarheid. Op deze weg zorgen mensen goed voor hun eigen ziel en leren ze met mededogen naar zichzelf en de ander te kijken. In zijn boek ‘Oud worden, jong blijven’ vertelt Deepak Chopra, dat aan mensen die een hoge leeftijd bereikten, gevraagd is wat hun geheim is voor zo’n lang

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

en gezond leven. Men vernam niet de voor de hand liggende antwoorden over eetpatronen, roken en drinken. De ouderen zeiden dat ze hun hoge leeftijd te danken hebben aan hun vermogen los te laten. Zij hebben ervaren dat pijn en verlies bij het leven horen, maar hebben zich daar niet in vastgebeten en zijn niet verbitterd geraakt; ze zijn ontspannen en jeugdig gebleven. Geluk is dichterbij dan je denkt De aangehaalde voorbeelden suggereren dat je oud moet worden om gelukkig te zijn. Dan heb je veel levenservaring, ben je flexibel, heb je geleerd te relativeren en overbodige ballast los te laten. Het lijkt dus of de weg naar geluk lang is en vaak ervaren we ook dat onze dagelijkse zorgen hindernissen opwerpen op de weg naar geluk. Het leven is dan als een springprocessie: je zet drie stappen voorwaarts en

weer twee terug. Per saldo kom je wel een stap vooruit, maar je kunt toch het gevoel hebben, dat je maar moeilijk bevrijd raakt van je problemen. Het bekende bijbelse verhaal van de verloren zoon suggereert ook al dat de weg naar geluk lang is. Dit verhaal laat zien dat geluk pas gevonden wordt na vele omzwervingen. In deze parabel vertrekt de jongste zoon naar een ver land vanuit het besef dat geluk niet te vinden is in zijn ouderlijk huis. Met zijn vertrek laat hij alle oude waarden in de steek, vastbesloten een nieuwe, betere toekomst tegemoet te gaan. In het andere land treft hem echter slechts tegenspoed en hij keert berooid terug. Hij heeft geld, goed en gezondheid verloren. Hij is van zichzelf vervreemd geraakt. Deze parabel suggereert dat geluk ver van onze vertrouwde omgeving te vinden is. Het beeld van het verlaten van het huis van de vader betekent dat je je belaste ego, je oude leven, loslaat. Dit is de voorwaarde om terug te keren naar jezelf. In dit verhaal wordt daar het beeld van de thuiskomst voor gebruikt.

Het verhaal van de verloren zoon laat zien dat je bestemming dichterbij te vinden is dan je denkt. Dit verhaal laat echter ook weer zien dat je bestemming dichterbij te vinden is dan je denkt. Heeft de verloren zoon dan een onnodige omweg genomen? Hij verlaat het ouderlijk huis, maar achteraf blijkt die vertrouwde plek juist zijn bestemming te zijn. Hij kan echter pas thuiskomen, nadat hij onderweg tot een nieuw inzicht is gekomen. Het lukt hem zijn queeste tot een goed einde te

Rembrandt | De terugkeer van de verloren zoon - detail | 1662

brengen en hij vindt zichzelf; hij is het avontuur van het leven aangegaan. Hij is niet op het rechte pad gebleven. Hij heeft de hoogte, breedte en diepte van het leven verkend en heeft dit geheel en al omarmd. Een snelweg naar geluk? Heeft Augustinus gelijk als hij zegt dat de ziel te voet reist? Of bestaat er ook een snelweg naar geluk en dus een korte route? De Dzogchentraditie binnen het Tibetaanse boeddhisme stelt dat we in staat zijn de stralende kwaliteiten van ons leven te herkennen, zegt Padmasambhava in zijn boek ‘Naakt zien’. Dzogchen gaat ervan uit dat alles al aanwezig is en ook volmaakt; alleen zijn we doorgaans niet in staat deze staat van zijn vanuit een puur en helder gewaarzijn waar te nemen. Gewoonlijk laten we ons volledig meenemen door beelden en projecties. Je bouwt je ego op en dat wil zeggen dat vrees, hebzucht en ambitie belangrijk worden en de oorspronkelijke helderbezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

Je hoeft geen ander of beter mens te worden. Je hoeft niet te veranderen. Je hoeft alleen maar te ervaren dat je er al bent. heid versluieren. De ontwikkeling van het ego zorgt voor conditioneringen die de basis zijn voor overlevingsstrategieën. Je kunt dit patroon doorbreken door je bewustzijn te openen voor wat zich aandient, gaan ervaren wat er is en leven vanuit je hart. Als je hart zich niet opent, wordt het bewandelen van een spiritueel pad een intellectuele spitsvondigheid die nooit zal uitmonden in een leven waarin we spontaan, natuurlijk en aandachtig aanwezig zijn. Angst, hebzucht en gehechtheid zijn hindernissen op de weg naar geluk. Maar deze obstakels motiveren tegelijkertijd ook weer op zoek te gaan naar heling en geluk. Je hoeft alleen maar de essentie van je geest te herkennen. Dat gaat langs een weg die kort of lang kan zijn, maar uiteindelijk kom je thuis in de haven van het gelukkige leven, zoals Augustinus zegt. Je hoeft geen ander of beter mens te worden. Je hoeft niet te veranderen. Je hoeft alleen maar te ervaren dat je er al bent. Als iemand het moeilijk heeft, zeggen mensen hem dat het goed zal komen, maar het is in feite al goed. Je kunt je ogen dicht doen en zien of herinneren wie je bent. Dan kun je groeien en jezelf ‘ont-wikkelen’ en alles wat in de weg zit loslaten en van je af laten vallen. Dan herken je de essentie van je geest, die er een is van eeuwigdurend geluk en oneindige vreugde. Dat is niet een staat van zijn buiten jezelf, iets

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

groots. Hij is ook niet wezensvreemd, maar leeft in jezelf. Het is een natuurlijke en ontspannen manier van zijn. Het proces van herkenning begint als een zaadje dat kan ontkiemen, groeien en zich kan laten zien. Hoe kun je de aard van je eigen geest herkennen? Hoe kun je het zaadje in je eigen ziel laten ontkiemen en groeien? Hoe kun je thuiskomen bij jezelf? Daarover gaat mijn nieuwe boek ‘Geluk binnen handbereik’. Daarin schets ik een route van loslaten, veranderen, ruimte maken en aandachtig leven. Maar het is bovenal een weg van het hart waarin kwaliteiten als genegenheid, hartelijkheid, mededogen, verzoening en vrede alle ruimte krijgen. De weg naar geluk veronderstelt het definitief openen van je hart zodat onvoorwaardelijke liefde in je leven kan stromen.

Op 20 maart verzorgt Ton Roumen in het Dominicanenklooster Huissen een gratis inspiratiemiddag naar aanleiding van het verschijnen van zijn nieuwste boek ‘Geluk binnen handbereik’ (Berne Berne Media; uitgeverij abdij van berne, Heeswijk, 2015. 146 pagina’s. Prijs: € 17,50). Aankomende retraites van Ton Roumen in het Dominicanenklooster Huissen: Op 21 maart 2015 geeft hij de retraitedag ‘In contact met je bron’ en op 30 mei de retraitedag ‘Thuiskomen bij jezelf’. Van 17 tot 21 augustus verzorgt hij de midweekretraite ‘Zomertijd, ademtijd.’

essay door: dick lieftink, bestuursvoorzitter van de bisschop mĂśller stichting*

De kracht van het vertrouwen

naar een nieuwe onderwijswerkelijkheid Wat mij raakt We kunnen het beste kinderen hun eigen, stille, ongestoorde ontwikkeling laten die diep van binnen komt en die door niets opgejaagd of versneld wordt. Alles moet rijpen. Rijpen als een boom die zijn sap niet stuwt en die rustig in de stormen van het voorjaar staat zonder angst. Zonder angst dat er straks geen zomer komt. Want die zomer komt er toch! Maar hij komt alleen voor geduldige mensen die leven alsof de eeuwigheid voor hen ligt, zorgeloos, stil en weids ... We kunnen kinderen leren geduld hebben met de onopgeloste vragen in ons hart. En proberen die vragen lief te hebben. Het komt erop aan alles te leven. Ook onze vragen. Want als je je vragen leeft dan leef je misschien wel langzaam maar zeker zonder het te merken ... op een goede dag ... het antwoord in.

* De BMS beheert 31 katholieke basisscholen in Friesland en telt bijna 6000 kinderen en ruim 500 medewerkers.

bezinning bezieling beweging

â&#x20AC;&#x201C; nr 1 â&#x20AC;˘ 2015 geloven onderweg

Kinderen en hun opbrengsten We leven in een tijd waarin ook het onderwijs wordt beheerst door de geest van het Angelsaksische denken over plannen en controleren. Scholen worden gezien als entiteiten die doelmatig moeten worden ingericht. Kinderen zijn daarin organismen die moeten worden gediagnosticeerd en getoetst. Op die manier kunnen schoolbesturen worden beoordeeld op hun opbrengsten.

Wij mogen onze kinderen leren dat zij het mysterie van het leven niet hoeven te beheersen, maar erin mogen leven en er deel van mogen uitmaken. In 2012 heeft de onderwijsinspectie nog eens vastgelegd hoe zij die opbrengsten beoordeelt. Dit zogenaamde toetsingskader moet de samenleving en vooral de politiek het gevoel geven dat daarmee het onderwijs onder controle is. Bij wetgeving is vastgelegd dat in het basisonderwijs de leerlingresultaten voor taal en rekenen centraal staan. Scholen die voor deze vakken niet voldoen aan vastgestelde normen krijgen van de inspectie zonder pardon het predicaat ‘zwak’, hoe tevreden kinderen en ouders ook over die school zijn. Ontwikkeling van ons wereldbeeld In zijn studie ‘Verandering van tijdperk’ (2014) schetst de hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans hoe onze samenleving zich op dit moment bevindt op een drievoudig kantelpunt. Alle maatschappelijke sectoren naderen daarbij volgens hem hun houdbaarheidsdatum, omdat we verzuimd hebben met elkaar de mens centraal te stellen. Er vormen zich nu al bewegingen van onderop, die essentieel

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

zijn voor de transitie naar een betere aangepaste samenleving en economie. Aansluitend op deze analyse pleit Rotmans ervoor dat het onderwijs breekt met de onpersoonlijkheid die het Angelsaksische denken ons heeft gebracht. Een denken dat uitgaat van een mechanistische en materiële ordening van de wereld om ons heen, en dat ons leerde dat ons bestaan is opgebouwd uit kleinere en grotere delen. De wetenschap heeft ons onvoorstelbaar veel kennis en inzichten opgeleverd over al die delen en hun onderlinge verhoudingen. We zijn gaan geloven dat we dat stelsel kunnen beïnvloeden en dus ons leven kunnen voorspellen en plannen. Wetenschappelijke inzichten vanuit de kwantumfysica leren ons echter dat ons bestaan niet is opgebouwd uit delen maar uit energie en trillingen, waar we als mens ook zelf onderdeel van uitmaken. De verschillende crises in de wereld hebben het idee van voorspelbaarheid en planning danig in de war gestuurd. Steeds meer groeit het inzicht dat we op zoek moeten naar een nieuw wereldbeeld. Een kosmisch wereldbeeld dat uitgaat van de verbondenheid van mens en natuur. Een nieuwe onderwijswerkelijkheid De inzichten die de moderne wetenschap ons biedt over de natuur en ons leven, lijken wonderwel aan te sluiten bij de inzichten die de oude mystici ons ooit hebben geschonken. Zij zagen de mens niet als een toeschouwer van de kosmos maar als een deelnemer. Als mens mogen wij zijn als ‘een straal van de zon’, ‘een druppel uit de oceaan’, geschapen naar het evenbeeld van onze Schepper.

Vanuit dat beeld mogen wij onze kinderen leren dat zij het mysterie van het leven niet hoeven te beheersen, maar erin mogen leven en er onderdeel van mogen zijn. Daarbij is het belangrijk dat we onze kinderen leren te vertrouwen op dat mysterie. Die kracht van vertrouwen moeten we als opvoeders en onderwijsgevenden voorleven, ook in de manier waarop we onze (onderwijs)organisaties leiden. Wij mogen onze kinderen leren dat zij hun ruimte in het leven mogen innemen vanuit hun menselijke waardigheid. Daarbij ligt niet de focus op het louter behalen van prestaties en resultaten. Ten diepste ligt hier ten grondslag het principe om te leven vanuit compassie, te leven vanuit het geloof in de heiligheid van de schepping: jijzelf en de ander. In ons leven hebben we de beschikking over heel de mens. Kennis en vaardigheden staan ten dienste aan de ontwikkeling van de menselijke persoonlijkheid. Die persoonlijkheid richt zich niet op het beoordelen en veroordelen van haar omgeving. Deze richt zich op het tonen van barmhartigheid, in de omgang met de medemens en de natuur. Ten slotte kunnen we de betekenis van dit alles voor ons leven inzetten voor onze eigen status en ambitie. We kunnen onze kinderen ook leren dat zij de betekenis van hun leven kunnen ontlenen aan het dienen van de wereld. Om al de eigen talenten te gebruiken ten dienste van een duurzame samenleving. De kracht van het vertrouwen De tekst waarmee dit artikel opent, is ontleend aan een gedicht van Rainer Maria Rilke. In deze tekst worden we

Gitta Nieuwenburg | Aan zee | 2013

opgeroepen om onze kinderen te laten worden wie ze werkelijk zijn. Het is een oud mystiek inzicht dat God in ieder van ons Zijn Licht heeft ontstoken. Het is de taak van opvoeders en onderwijsgevenden om kinderen te helpen dat Licht in zichzelf te laten vinden en te laten schijnen in deze wereld. De Perzische soefi dichter Jalal ad_Din Rumi (1207-1273) zegt het zo: “Als je in je leven alles hebt gedaan behalve dat Ene, dan heb je niets gedaan. Als je niets hebt gedaan maar wel dat Ene, dan heb je Alles gedaan. De mens is op aarde gekomen met een levensbestemming hem of haar door de Schepper gegeven. Het is je levensopdracht aan die bestemming te voldoen.” Zo bezien hebben we in het onderwijs een heilige opdracht die niet gaat over wat we er zelf van vinden. Dat vraagt van onderwijsmensen ten diepste om de kracht van het vertrouwen. Vertrouwen in het mysterie van het leven en ... in het kind! Dick Lieftink verzorgt met zijn zoon Jisk in het Dominicanenklooster Huissen een voorstelling de Her-innering op zondag 31 mei 2015. Voor informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl.

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

mijmeringen

Dit keer nodig ik u uit om als lezer zelf te ‘mijmeren’. Ik heb een aantal korte citaten

verzameld. Misschien wordt u door een van deze

citaten aangesproken, doet het u wat of roept het vragen op. Dat is prima, want dat betekent dat het mijmeren bij u begonnen is ... theo menting, medewerker Dominicanenklooster Huissen

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Mensen zijn als muzieknoten: als ze eenmaal op elkaar zijn afgestemd, wordt het een prachtig orkest. Het is niet zo dat de armen dichter bij God staan, maar wel dat God dichter bij de armen staat. Vertel God niet alleen hoe groot je probleem is, maar vertel je probleem ook hoe groot God is. Wij praten hier groen, denken grijs en handelen zwart. De betekenis van ons leven ligt in het verschil dat we maken in het leven van anderen. (Nelson Mandela)

Veel mensen wonen in een hut van twijfel, terwijl ze zouden kunnen wonen in een paleis van geloof. De Waarheid is een veel te grote kaars voor één kandelaar. Geen dompig kerkhol, noch ijzeren ketenen, kunnen ooit de kracht van de Geest in boeien slaan (William Shakespeare)

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2015 geloven onderweg

essay

door: ton jorna auteur en ex-docent geestelijke begeleiding aan de universiteit voor humanistiek

mariëlle cuijpers senior adviseur levensvragen bij ouderen

Onmetelijke eenzaamheid als werkelijkheid

e laatste jaren is er een toenemende aandacht voor eenzaamheid bij zowel de overheid als maatschappelijke instanties. Vanwege de omvang en de hardnekkigheid beschouwen zij eenzaamheid als een groot maatschappelijk probleem. Ook veel zorgverleners hebben op directe of indirecte wijze te maken met mensen die eenzaam zijn. Het onderzoek naar deze problematiek is hoofdzakelijk opgepakt door de sociale wetenschappen. Zij doen met gestandaardiseerde vragenlijsten en experimenten onderzoek en komen dan tot statistische bevindingen, op basis waarvan programma’s worden ontwikkeld die de onwenselijk geachte situatie moeten verhelpen. De geconstateerde correlatie tussen de mate van eenzaamheid en het aantal sociale relaties bepaalt dan bijvoorbeeld de actie. Maar programma’s die aldus op doelgroepen zijn afgestemd, blijken niet zonder meer succesvol: onderzoek naar de effecten laten magere ‘opbrengsten’ zien van eenzaamheidsprogramma’s. Beleidsinstanties en onderzoekers zoeken daarom naarstig naar interventies die eenzaamheid meetbaar verminderen. Existentiële benadering Wellicht is het niet zozeer het soort interventie als wel de algemene invalshoek, die de geringe effectiviteit verklaart. Onlangs (2014) verscheen van de hand van Ton Jorna en Willem Voois het boek ‘Onmetelijke eenzaamheid’. Zij werken uit hoe de heersende benadering tot stand komt en waarom het mogelijk niet werkt. Vooral schenken zij aandacht aan een eenzaamheid die

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

zij onmetelijk noemen en die zij zien als een spirituele zoektocht. Zij wijzen erop dat een dergelijke existentiële benadering in het spreken over eenzaamheid vooralsnog en ten onrechte ontbreekt. Anders dan in de gangbare benadering zien zij eenzaamheid als een existentiële realiteit die in iemands levensgang niet zozeer moet worden opgelost als wel doorgemaakt. Hun visie is gestoeld op innerlijke ervaring

en op wat in het innerlijk landschap als potentie ligt opgesloten om ontsloten te worden. Eenzaamheid is dan als het ware een katalysator van zelfwording en zinvinding. Het heeft dan te maken met de transcenderende inhoud en de diepte van het leven. Dan gaat het niet alleen om de kwestie wat eenzaamheid met mensen doet maar ook hoe deze ertoe doet. De aanduiding ‘onmetelijk’ verwijst dan zowel naar de numerieke onmeetbaarheid als naar de numineuze grootsheid van eenzaamheid. Andere aanpak Dit onderscheid tussen sociale eenzaamheid en innerlijke en daarmee onmetelijke eenzaamheid is relevant voor de aanpak. Een op sociale eenzaamheid gerichte aanpak zal een dergelijke innerlijke eenzaamheid immers niet verhelpen en misschien zelfs averechts werken. Iemand die een innerlijke eenzaamheid ervaart en meedraait in een programma ter bestrijding van sociale eenzaamheid, zal zich daarin niet gekend voelen en zich daardoor extra eenzaam voelen. Innerlijke eenzaamheid kun je onderkennen door met een open geest te luisteren en door eenzame mensen zelf aan het woord te laten, zodat zij hun innerlijke ervaring kunnen vertellen. Je krijgt dan contact met ‘deze mens in deze situatie’, met wat er opspeelt in zijn innerlijk, met emoties die refereren aan gebeurtenissen uit het verleden of heden of aan een sluimerend verlangen naar een zinvol leven. Deze individuele biografische insteek staat haaks op de geldende doelgroepbenadering, omdat de onderzoeker of de toepasser niet voor de cliënt uitmaakt wat eenzaamheid is, maar de bemoeienis aanbiedt in het perspectief van dit bestaan van deze betrokkene. Het zijn met andere woor-

den niet de begrippen uit de sociale wetenschappen die de interpretatie sturen, maar ‘de verhalen van deze mens’, die de specifieke situatie mogelijkerwijs doen verstaan aan de binnenkant van het bestaan, daar waar eenzaamheid, angst en verlangen gevoeld worden en wachten om te worden opgemerkt en doorgenomen. Vanwege dit principieel unieke van deze persoon is zijn of haar eenzaamheid nooit in zijn algemeenheid inzichtelijk en bespreekbaar. Juist in het besef dat een overzichtelijke ziel niet bestaat, wordt een ontmoeting mogelijk met deze ander als ander. Zo kan eenzaamheid in het hart worden verstaan: ontzagwekkend in wat zich toont, maar onmeetbaar op een eenzaamheidsschaal. Wisselwerking Kenmerkend voor deze spirituele benadering is de aandacht voor het innerlijk leven in wisselwerking met de buitenwereld. Als de toestand van eenbezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

De eenzame mens is niet zozeer gebaat bij het gereedschap van de sociale wetenschappen, maar bij de professional die door te luisteren naar de verhalen van een concrete mens, diens binnenkant opent. zaamheid gerelateerd wordt aan situaties en gebeurtenissen, kan de betrokkene ontwaren waartoe hij bestemd is. De eenzaamheid is dan weliswaar diep en aanhoudend, maar heeft dan ook een inhoud die een richting aangeeft, een mogelijkheid van zelfwording en zinvinding. Deze innerlijke weg is daarmee ook een eigen weg, dat wil zeggen een weg die niet is te plannen, te kopiëren of over te dragen. Er staat dus een tijd op. De eenzaamheid verdwijnt ook niet, maar verandert van gedaante en de persoon zal er anders tegenover staan: het is dan niet langer iets dat ‘weg moet’, maar iets dat je ook kunt omarmen. Zo kan een mens onwillekeurig groeien, en in dat innerlijke proces door de weerstanden heen zichzelf worden en daardoor op eigen(lijke) wijze bijdragen aan kwaliteit van leven. Bijstand Veel individuen die deze onnavolgbare weg gaan, worden daarin bijgestaan door anderen die deze weg al eerder zijn gegaan. Het is onze bevinding dat een eenzaamheid die aldus als onmetelijk van binnenuit gekend wordt – zijnde de mogelijkheid te worden wie je bent – niet mag ontbreken in de hulpverlening. Het is alleen niet zo eenvoudig de vraag te beantwoorden bij wie de diep eenzame mens in goede handen is. Want wat is daarvoor nodig aan scholing en vorming, aan verworven

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

inzichten en bewuste levenshouding? Hoe komt een individueel leven tot zijn recht en wat kan de ander daarin betekenen? Deze vragen impliceren al dat levensproblemen zich niet laten verhelpen met het aan de medische praktijk ontleende evidence-based model, en bovendien dat men een probleem als eenzaamheid niet kan aanpakken met geformatteerde kennis, begrippen of theorie. Elke format-reductie slaat namelijk stuk op een onmetelijke werkelijkheid die meer en anders is dan we denken en willen. Iemand die existentiële eenzaamheid als probleem ervaart, is dan ook niet altijd in goede handen bij de vertegenwoordigers van de doelgroepgerichte sociale benadering, en met name niet als die benadering gespeend is van echt contact tussen ‘jou’ en ‘mij’. Elke benadering, dus ook een spirituele of religieuze, die zich bedient van overzichtelijke beschrijvingen en dito toepassingen, mist immers de onmetelijkheid van de eenzaamheid. Zij ontneemt je daardoor het inzicht in en uitzicht op wat zich afspeelt in het innerlijk van mensen als een individuele, hoogstpersoonlijke en onnavolgbare gang, die niet is na te doen en niet te programmeren. Je kunt nergens op vooruit lopen, de weg niet bekorten door een stuk over te slaan of een bocht af te snijden, en er is geen garantie voor welke gewenste situatie dan ook. Doelrationele versus deelnemende professionaliteit Dat is ook precies de reden dat deze weg voor werkers en beleidsinstanties en ook voor veel cliënten niet aantrekkelijk is: men wil – ook uit financiële overwegingen – liefst op zo kort mogelijke termijn positieve uitkomsten van snelle en overzichtelijke interven-

ties. Leidend in professionele bemoeienis met problemen van mensen is het ‘systeem’ van diagnose, beoogd effect en daarop gerichte behandeling. Aan dat systeem, geformuleerd in beleidsstukken en uitgewerkt in gedrags- en behandelingsvoorschriften, wordt iedereen geacht zich te houden. In de praktijk betekent dit dat de doorsnee professional met zijn aangeleerde doelrationele professionaliteit zich achter het systeem kan verschuilen (gelegitimeerd kan weglopen van wat er speelt) of zich gevangen voelt in dan wel onwetend is van een andere dan de doelrationele benadering. Deze groep gelooft in actie, in activiteiten, in interventies plegen en vertrouwt niet op beschouwelijkheid, naar binnen keren en leren zien. In het beste geval hebben zij dan een welwillende houding en zijn zij bereid te erkennen dat zij (nog) niet weten wat er is en gebeurt, maar vaker zal die erkenning ontbreken; dat innerlijk bestaat dan dus niet. Degene die zich gevangen voelt, kan twee kanten op: hij of zij zoekt vroeg of laat een ander vak of zoekt naar ruimte binnen het systeem. Wanneer aldus geen opening wordt geboden voor wat zich innerlijk een weg zoekt, zal die afwijzing de betrokkene nog verder in een isolement brengen. Andere dan doorsneeprofessionals bezitten vaak een bereidheid om toch dieper te kijken naar wat er gaande is. Dat zijn dan eenlingen die uit eerste hand en aan den lijve hebben ervaren wat lijden aan eenzaamheid is. Die eenlingen hebben de waarde ervaren van (be)schouwen en een direct gedeeld contact. Zij geven dan blijk van een deelnemende professionaliteit. Als deze professionals werken in het sys-

teem, dan weten ze deze werkwijze aan het oog van de verantwoordingssystematiek te onttrekken. De consequentie daarvan is dat wat zij doen onzichtbaar is, althans niet erkend in het huidige gezondheidszorg-/welzijnssysteem. Deze afwijkende, individuele werkwijze is weliswaar ‘mooi meegenomen’, maar het is geen goede zaak als met de heersende benadering deze weg van zelfwording bij voorbaat wordt afgesneden, omdat de hulpverlener daar niet bekend mee is of het systeem er niet in voorziet of het niet erkent. Pleidooi Het is nodig om beter, anders bij cliënten te achterhalen wat zij waarderen in een ‘behandeling’ of benaderingswijze van de hulpverlener. Waar meten cliënten succes aan af, wanneer voelen zij dat ze tot hun recht gekomen zijn, c.q. om dit ook bij hulpverleners boven tafel te krijgen. Wanneer hebben zij het gevoel dat ze werkelijk iets voor een cliënt hebben kunnen betekenen? Aan de hand van dit soort kwalitatieve informatie kan gewerkt worden aan zichtbaar maken en erkennen van deelnemende professionaliteit en aan een andere verantwoordingssystematiek, en kan het gezondheidszorg-/welzijnssysteem tegemoetkomen aan de behoefte van veel cliënten om werkelijk gezien en gehoord te worden.

Ton Jorna en Mariëlle Cuijpers begeleiden een inspiratiedag Onmetelijke eenzaamheid op zaterdag 25 april 2015. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

essay

door: andré van der braak, hoogleraar boeddhistische filosofie

De actualiteit van Meister Eckhart voor een multireligieuze samenleving*

* D it artikel is gebaseerd op delen van de inleiding en hoofdstuk 1 van de bundel De spiritualiteit van Meister Eckhart: Een dominicaanse mysticus in een multireligieuze samenleving, red. A. van der Braak (Almere: Parthenon, 2014).

n een tijd waarin de processen van ontkerkelijking en secularisatie onafwendbaar voort lijken te schrijden, vormt de populariteit van het werk van de dominicaanse mysticus, prediker en theoloog Meister Eckhart (1260-1327) een opmerkelijke uitzondering. Door zowel christenen als boeddhisten, zowel gelovigen als ongelovigen, zowel religieuze als seculiere schrijvers en dichters, worden de preken en traktaten van Eckhart intensief gelezen en geprezen. Veel hedendaagse zinzoekers (zowel christenen als niet-christenen) hebben een grote belangstelling voor het werk van Eckhart. Blijkbaar bevat dat veel herkenbaars voor hen die op zoek gaan naar een universele spiritualiteit die niet per se confessioneel gebonden hoeft te zijn. Perioden van religieuze diversiteit Vandaag de dag is er niet alleen een veelheid van religieuze tradities voorhanden waar de religieuze zinzoeker uit kan kiezen, ook de aanname dat men zijn religieuze inspiratie uit exclusief één traditie moet halen verliest in toenemende mate zijn overtuigingskracht. Een groeiend aantal zinzoekers ontleent zijn inspiratie aan meerdere tradities: niet alleen het christendom, maar ook het boeddhisme, soefisme en andere mystieke religieuze tradities. Steeds meer mensen

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

beantwoorden een enquêtevraag over hun religieuze overtuiging door te verklaren dat zij geen religie aanhangen of geen bepaalde religie aanhangen, geen religieuze voorkeur hebben, of juist meerdere religieuze tradities als inspiratiebron erkennen, een verschijnsel dat wel wordt aangeduid als multiple religious belonging. Ook Eckhart leefde in een tijdperk van grote religieuze diversiteit. Net als nu ontstonden in Eckharts tijd allerlei le-

kenbewegingen die los van de kerkelijke structuur op zoek gingen naar een nieuwe spiritualiteit. Eckharts orde der dominicanen werd in 1216 gesticht met als doel om het evangelie juist voor zulke ‘nieuwe spirituelen’ te verkondigen. Die zoektocht naar een nieuwe spiritualiteit werd, net als nu, gevoed door een instroom van nieuwe denkpatronen en filosofieën, die oude zekerheden op losse schroeven zetten. Het vanzelfsprekende neoplatoonse wereldbeeld kwam op de helling te staan. Apofatisch spreken Veel van Eckharts uitspraken passen in een theologische traditie die bekendstaat als de negatieve theologie. Het uitgangspunt van de negatieve theologie is dat we God niet via het denken en spreken kunnen benaderen. Maar we kunnen wel via het denken en spreken de conceptuele obstakels voor een directe ervaring van God uit de weg ruimen. De negatieve theologie is in haar methode verwant aan de postmoderne deconstructiefilosofie van Derrida en anderen. Ze maakt gebruik van het apofatische (nee-zeggende) spreken, dat probeert uit te drukken wie God is via ontkennende uitspraken: God is niet goed maar ook niet slecht, niet groot maar ook niet klein, hij kent geen liefde maar ook geen haat, hij is niet almachtig maar ook niet machteloos. Door te omschrijven wie God niet is, kunnen we directe ervaringskennis verwerven over wie God wel is. Deze kennis kan echter nooit in woorden en begrippen worden uitgedrukt. Dit apofatische spreken is bij Eckhart overal te vinden: God is een niets, we moeten van God verlost worden, we moeten alle beelden over God achterlaten. Ons diepste innerlijke zelf bestaat uit een goddelijke vonk waarover verder niets kan worden gezegd. Eckhart spreekt van het zielenvonkje. ** Friedrich Nietzsche, De vrolijke wetenschap, aforisme 292.

H. Koppdelaney | Meister Eckhart | 2008

Wat daar gebeurt, is onuitsprekelijk en zonder woorden. De belangstelling van het grote publiek voor Eckhart richt zich vaak op deze apofatische elementen in zijn werk, die de onzegbaarheid en onkenbaarheid van God benadrukken. Ook westerse boeddhisten kunnen Eckhart derhalve lezen en zich op hem beroepen. Vaak was dit apofatische spreken van Eckhart een reden om hem met het (mahayana-)boeddhisme te vergelijken, vooral waar dat over leegte spreekt. Schopenhauer merkte al op dat “Sakya Muni [de Boeddha] en Meister Eckhart hetzelfde leren”. Daarnaast werd Eckhart, vanwege dat apofatische spreken, voor veel westerse intellectuelen losgeweekt uit het christendom. De om zijn uitspraak “God is dood” beroemd geworden Nietzsche citeerde met instemming Eckharts beroemde uitspraak “ik bid tot God dat hij mij van God verlost”**. Zo ontstond een nieuw beeld van Eckhart als een postchristelijk denker die als een beeldenstormer de christelijke geloofswaarheden van binnenuit probeerde te ontmantelen. Het feit dat sommige van Eckharts stellingen door de toenmalige paus in 1328 werden veroordeeld, wordt dan ook graag aangehaald om te bewijzen dat Eckhart een revolutionair denker was die de kerkelijke orthodoxie en dogmatiek probeerde te hervormen. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2015 geloven onderweg

Maar is dit wel echt zo? Uit het werk van Eckhart blijkt nergens dat hij buiten de toenmalig heersende theologische kaders probeerde te treden. Hij was voor alles een dominicaanse prediker die probeerde om zijn dominicaanse opdracht van verkondiging zo goed mogelijk uit te voeren. Terwijl Eckhart in zijn academische Latijnse werken vooral theologisch en scholastiek te werk gaat, komt in zijn Duitstalige preken vooral zijn (dominicaanse) spiritualiteit aan de orde. Katafatisch spreken Naast het apofatische spreken, dat meestal alle aandacht krijgt, kan er bij Eckhart dan ook nog een ander discours worden gevonden. Binnen de theologie wordt dit tweede discours ook wel omschreven als het katafatische (bevestigende) spreken. De katafatische theologie probeert uit te drukken wie God is door middel van bevestigende uitspraken over God: ‘God is goed’, ‘God is groot’, ‘God is liefde’, ‘God is almachtig’. Dit katafatische spreken komt bij Eckhart tot uitdrukking in verschillende metaforen, waarvan de bekendste luidt, dat God zijn Zoon elk moment in de ziel baart. De Godsgeboorte was niet slechts een eenmalige gebeurtenis tweeduizend jaar geleden, maar vindt elk moment ononderbroken plaats. Het leeg-worden waar Eckhart over spreekt, is geen doel op zich, maar dient ertoe om ruimte te scheppen, zodat God zich onbelemmerd kan uitstorten in de ziel, en de oorspronkelijke eenheid van God en de ziel zich volledig kan manifesteren. Eckharts nadruk op de oorspronkelijke eenheid en eenvoud van God is een ander voorbeeld van hoe men met religieuze diversiteit om kan gaan zon-

geloven onderweg nr 1 • 2015 – bezinning bezieling beweging

der de eigenheid van de eigen traditie te verloochenen. Eckhart in een interreligieuze context Meister Eckharts faam is groeiende, en terecht. Eckhart is zo populair, omdat hij als een tijdloos denker wordt gezien, met een relevantie voor iedere tijd. Tegelijkertijd krijgt hij in iedere tijd een ander gezicht. Steeds weer meent men de ‘ware’ Eckhart onder het stof van de geschiedenis vandaan te hebben gehaald. Maar vanuit een hermeneutisch gezichtspunt moeten dergelijke aanspraken telkens weer gerelativeerd worden. In dat opzicht kan juist de ontmoeting met het vreemde helpen om het eigene vreemd te maken, om een kritische distantie tot de eigen Europese traditie te verkrijgen. Het vreemde breekt in op het bekende en kan daarbij ons voorverstaan aan het licht brengen. Het lezen van Eckhart in een interreligieuze context kan helpen om niet alleen een nieuw licht te werpen op de bekende beelden van Eckhart die in de westerse traditie zijn aangeslibd, maar ook om nieuwe beelden te scheppen. Het gaat er daarbij wellicht niet zozeer om dichter bij de ‘ware’ Eckhart te komen, maar te komen tot nieuwe en creatieve leeswijzen die de teksten van Eckhart ook in onze tijd weer op nieuwe wijzen tot leven kunnen wekken, zodat ze op een nieuwe manier kunnen ‘werken’. Zo is de interculturele theologie niet zozeer een wetenschap die ons dichter bij ‘de waarheid’ brengt omtrent onze eigen denkers, maar een praktijk die kan helpen om waarheid als onverborgenheid aan het licht te laten komen door de teksten uit onze eigen mystieke en filosofische traditie op een nieuwe manier te laten oplichten.

geloven

Neem nu een jaarabonnement onderweg op Geloven Onderweg voor slechts € 15,– onderweg 3 of ontvang een gratis 4 cd* of boek** dominicaan

s tijdschrift

pprijs � 7,50

geloven

losse verkoo

voor bezinn

ing, bezieling

en bewegi

najaar 2014 | jaargan

dominicaan

losse verkoo

s tijdschrift

pprijs � 7,50

voor bezinn

ing, bezieling

en beweging

winter 2014 | jaargang 132

Jan Kortie

Ton Roumen

Liesbeth Woer tman

**Catechismus van de compassie Over twaalf kernwaarden uit het Christendom Christiane Berkvens-Stevelinck en Ad Alblas

Andre Lasca

ris

Colet van der

(winkelwaarde 19,50)

*Dubbel cd Jaargetijden 25 schriftliederen voor het liturgisch jaar Henk Jongerius en Jan Raas (winkelwaarde 22,50)

Je verbinden met de wereld

Ven

Richard van Viersen

Jakob van Wiel

Vertrouwen en

toekomst

ink

Rasit Bal

❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg en betaal het eerste jaar slechts € 15,– ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang de cd Jaargetijden ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang het boek Catechismus van de compassie mijn gegevens zijn:

naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres * doorhalen wat niet van toepassing is

❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg en betaal daarvoor slechts € 15,–** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf de cd Jaargetijden** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf het boek Catechismus van de compassie** ** Het abonnement stopt automatisch.

het abonnement is bestemd voor: naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres betaling: Ik machtig Stichting Dominicanenklooster Huissen om eenmalig het abonnementsgeld af te schrijven van mijn rekening: iban rekeningnummer

(volledig invullen) Incassant ID: NL19ZZZ999999991662

handtekening Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: geloven onderweg, stichting dominicanenklooster huissen,

antwoordnummer 2900, 6800 vk huissen

Voorwaarden Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Prijswijzigingen voorbehouden. Het abonnement geldt minimaal voor een jaar en kan tot uiterlijk een maand voor het eind van deze periode worden opgezegd. Na de actieperiode wordt het abonnement automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd welke op ieder moment opzegbaar is met een opzegtermijn van drie maanden. U kunt gebruik maken beweging van deze aanbieding indien u de afgelopen 6 maanden geen geloven onderweg bezinning bezieling – nr 1 • 2015 abonnement op Geloven Onderweg heeft gehad. Het cadeau-abonnement stopt automatisch na een jaar.

‘Het boek der gebeurtenissen ligt altijd open in het midden.’ In dit weekeinde kom je op adem bij verlies en rouw in jouw leven. Met korte inleidingen, meditaties en oefeningen breng je jouw verlies in perspectief van jouw levensverhaal en dat van anderen. vrijdag 17 april 19.30 uur tot zondag 19 april 2015 15.30 uur (zie site voor meer data) Jakob van Wielink, verliesdeskundige en -begeleider en Denise van GeelenMerks, registerpsycholoog NIP Arbeid en Organisatie A € 199,- B € 299,- C € 349,- 15114 Neem een paar dagen de tijd en kom voor een individuele retraite naar het Dominicanenklooster in Huissen! Gun jezelf een paar dagen rust, ruimte, stilte om even van alles los te laten, op adem te komen. Laat je leiden door het ritme van het klooster en geef je over aan.....even helemaal niets, dan rust en ruimte. zondag 19 april 15.00 uur tot woensdag 22 april 2015 11.00 uur Theo Menting, kerkmusicus en lekendominicaan € 287,15102

Klank- en waarnemingsgeoriënteerd zingen volgens de Lichtenberger Methode Bedoeld voor iedereen die interesse heeft in het fenomeen klank/stem en bereid is zich door een proces van zijn of haar eigen zintuiglijke waarneming te laten leiden. Maak kennis met uw klank en wordt meester in de kunst van het luisteren. vrijdag 24 april 16.00 uur tot zondag 26 april 2015 13.30 uur Rob Liethoff, docent klanken waarnemingsgeoriënteerd zingen A € 249,- B € 299,- C € 359,- 15083

Met zorg en liefde afstemmen op je ziel. Met liefde leren luisteren naar wat je ziel nodig heeft om bezield en geïnspireerd te leven. vrijdag 24 april 14.00 uur tot zondag 26 april 2015 14.30 uur Joke Litjens, geestelijk begeleidster en voormalig mediapastor A € 279,- B € 339,- C € 389,- 15103

Stilte blijkt heilzaam voor mensen , in de stilte komt naar boven wat diep in ons leeft. In de stilte komen we het geheim van het leven op het spoor. We laten ons inspireren door het kloosterritme en mystieke teksten. We beleven de stilte en maken ruimten om met elkaar uit te wisselen wat dat met ons doet. vrijdag 24 april 19.30 uur tot zondag 26 april 2015 13.30 uur Holkje van der Veer, dominicanes, pastoraal vormingswerkster en auteur en Janneke Bron, cantor en pastor A € 159,- B € 199,- C € 249,- 15117 Een dag naar aanleiding van het boek Onmetelijke eenzaamheid, geschreven door Ton Jorna en Willem Voois omtrent de vraag hoe het individu tot zijn recht komt wanneer hij of zij zich diep eenzaam voelt. Een dag met drie kernwoorden: persoonlijk, inhoudelijk en beschouwend. zaterdag 25 april 2015 van 10.00 uur tot 16.30 uur Ton Jorna, auteur en ex-docent aan de Universiteit voor Humanistiek en Mariëlle Cuijpers, adviseur omtrent levensvragen bij ouderen A € 67,- B € 77,- C € 87,- 15163

workshop

Inspiratiedag Onmetelijke eenzaamheid

retraite

Kloosterweekend - In de stilte

retraite

Retraite Voedsel voor de ziel

workshop

Workshop de Kunst van het luisteren

retraite

Individuele retraite - rust en ruimte in het klooster

workshop

agenda voor onderweg

Persoonlijk verlies in perspectief

Culturele reis - Byzantijnse kunst in Servië

reis

Tijdens deze reis verblijven we in het orthodoxe klooster van Soko Grad, gelegen in een rustig heuvelachtig bosgebied. Van daaruit gaan we enkele keren erop uit om ook andere kerken en kloosters met hun prachtige iconostasen te bezichtigen. Deelnemers leren om een icoon te schilderen in de stijl van het land of ingewijd te worden in de Byzantijnse zang van deze streek. We ontmoeten mensen uit de regio, genieten van het natuurschoon en de stilte van het Servische landschap. zaterdag 2 mei tot zondag 10 mei 2015 A € 995- B € 1195,- C € 1395,- 15777

Door training in aandacht ontdek je innerlijke ruimte en ontspan je. Rust in je hoofd schept helderheid in denken en emoties. Inzicht in onderlinge verbondenheid opent je hart. Geïnspireerd door compassie vind je betekenis en diep welbevinden. vrijdag 8 mei 19.30 uur tot zondag 10 mei 2015 13.30 uur (zie website voor meer data) Bert van Baar, antropoloog en schrijver van o.a. ‘Boeddhisme in een notendop’ en ‘Dalai Lama, wijze van deze tijd ‘ A € 199,- B € 279,- C € 329,- 15166

retraite

Workshop stemexpressie De passie van je stem

workshop

Meditatieweekend - Het Compassiekompas

Een unieke workshop om kennis te maken met de wonderlijke wereld van de stemexpressie. Laat je meenemen door de passie die in je leeft en ontdek de veelkleurigheid van je stem. zaterdag 9 mei 2015 van 10.00 tot 16.30 uur Pete Pronk, verhalenverteller, docent beeldend vertellen en stemexpressie. A € 78,- B € 88,- C € 98,- 15036

Bescherming, begeleiding en bemoediging door engelen, als symbool voor krachtbronnen die ons goed doen. Met teksten over engelen van Anselm Grün als basis. woensdag 13 mei 19.30 uur tot zondag 17 mei 2015 16.00 uur Martina Heinrichs, theologe en begeleidster van groepen A € 229,- B € 299,- C € 359,- 15179

Geestkracht, spiritualiteit en inspiratie in de mandala van Liefde en Licht In dit weekend bezinnen we ons op de betekenis van Pinksteren, de betekenis die de ‘Heilige Geest’ op ons heeft, hoe we deze voelen en ervaren. Door korte beschrijvingen van wat ons ‘bezielt’ onderzoeken we op welke wijze wij dat in mandala’s kunnen vastleggen. vrijdag 22 mei 14.00 uur tot maandag 25 mei 2015 13.30 uur Danka Hüsken-Smit, pedagoge en oprichtster van het Educatief Mandala Instituut A € 279,- B € 329,- C € 399,- 15037

creativiteit

Het Feest van de Geest – Kloosterdagen voor alle leeftijden!

retraite

Mandalaweekend Pinksteren - het feest van de Heilige Geest

retraite

Hemelvaartsweekend Engelen voor de ziel

Pinksteren is het feest van verbondenheid dat alle grenzen doet verbleken. Het juiste moment om je spirit de ruimte te geven. Laat je fantasie maar waaien en het vuur, de creativiteit maar stromen! In de ochtend is er tijd voor bezinning, in de middag gaan we onder leiding van kunstenaars en levensgenieters aan het werk. Ook aan de kinderen hebben we gedacht! Wij bieden hen een eigen programma vol verhalen, spel en sport, en creativiteit. vrijdag 22 mei 14.00 uur tot maandag 25 mei 2015 15.00 uur Holkje van der Veer, dominicanes en vormingswerkster en Martina Heinrichs, theologe en begeleidster van groepen Vanaf € 245,- (gereduceerde prijzen bij overnachting in tent of op slaapzolder) 15084

Deze retraitedag is bedoeld om de kwaliteiten van het hart zoals genegenheid en vrede te ondersteunen en te versterken en oud zeer los te laten. zaterdag 30 mei 2015 van 10.00 tot 16.00 uur Ton Roumen, theoloog en spiritueel auteur A € 67,- B € 77,- C € 87,15021

retraite

Retraitedag De reis naar je hart

wat mij raakt r ainer m aria rilk e

Men moet de dingen hun eigen, stille, ongestoorde ontwikkeling laten die diep van binnen komt en die door niets opgejaagd of versneld kan worden; alles moet rijpen tot de geboorteâ&#x20AC;Ś Rijpen als een boom die zijn sap niet stuwt en die rustig in de stormen van het voorjaar staat zonder angst, dat er straks geen zomer zal komen. Die komt er toch! Maar hij komt alleen voor geduldige mensen die leven alsof de eeuwigheid voor hen ligt, zo zorgeloos stil en wijdsâ&#x20AC;Ś Men moet geduld hebben met de onopgeloste zaken in ons hart en proberen de vragen zelf lief te hebben, als gesloten kamers, en als boeken die in een zeer vreemde taal geschreven zijn. Het komt er op aan alles te leven. Als je de vragen leeft, dan leef je misschien langzaam maar zeker zonder het te merken op een goede dag het antwoord in.

Vertaling: Arie van der Krogt

Sta dsda m 1 | Postbus 5 9 | 6 8 5 0 A B Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l