Geloven Onderweg 2016-1

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging losse verkoopprijs ďż˝ 7,50

1

voorjaar 2016 | jaargang 134

Erna Bakker

Theo Koster

Aalt Bakker

Gitta Nieuwenburg

Verschillende krachten

Inhoud Colofon Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 134 Verschijnt 4 keer per jaar Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur) Redactieadres Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl Abonnementen-administratie Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl Tarieven 2016 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten) Vormgeving Marieke de Vlieger Technische realisatie Uitgeverij Skandalon Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen Afbeelding omslag Alexander Milov | Love issn 0920-2544

Redactioneel

3

Leven in de woestijn

4

Tegengestelde krachten

6

Goede en kwade machten

9

G itta N ieuwenburg

E rnst M arijnissen

H enk J ongerius

Geen hoofd alleen

12

De glimlach van een kind

15

Wat fijn om mens te zijn

16

T heo K oster

R oy C lermons

G itta N ieuwenburg

Laat de paus maar komen 19 H olkje

van der

V eer

Waarom ben ik dominicaan in deze tijd

22

Waarom ben ik niet gegaan

25

Samen groeien in liefde

28

E rnst M arijnissen

H enk J ongerius

E rna

en

A alt B akker

Veerkracht H olkje

van der

V eer

32

800 jaar domincanen

35

Agenda voor onderweg

36

Tekst voor onderweg

40

Verschillende krachten

“D

e zachte krachten zullen zeker winnen in ’t eind”, zo dicht Henriëtte Roland Holst in één van mijn favoriete gedichten, met ook de prachtige slotregel dat naar volmaakte Liefde alles meestijgt. In dit nummer verhalen over tegengestelde krachten en tegenpolen naar aanleiding van het verhaal over Koning Achab en de profeet Elia. Actueler kan bijna niet, in een tijd waarin alles uitgedrukt wordt in geld en zelfs het aantal vluchtelingen wordt bepaald op basis van wat zij ons kosten en ons opleveren.

In dit nummer prachtige bijdragen over verschillende krachten, van een glimlach van een kind (Daag meffouw) tot prestatiedruk en eenzaamheid bij studenten die leiden onder een quarterlifecrisis.

Het thema van de krachten en het mysterie van de menswording bracht enkele redactieleden ertoe om persoonlijke bijdragen te schrijven over dominicaan zijn in deze wereld die oververzadigd is van veranderingen, en mogen doen waar je talent voor hebt. Mooie bijdragen in het kader van het jubileumjaar van de dominicanen.

Daarnaast ook persoonlijke verhalen. Over groeien in liefde in een relatie van 25 jaar en samenleven in liefde maar niet in de schaduw van elkaar. Over dat niet de ziekte bepaalt of je je gezond voelt, maar hoe je ermee omgaat. Gaat het allemaal niet om mens zijn en mens worden, en onszelf en elkaar te kunnen zien met een open hart? Naar volmaakte Liefde stijgt alles mee!

Aalt Bakker hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

3

bezinning met kunst door: gitta nieuwenburg, kunstenares

Leven in de woestijn

I

eder jaar verrijst een stad met de naam ‘Burning Man festival’ in de Black Rock Desert in de Verenigde Staten. Dit zeven dagen durende festival kan gezien worden als een experimentele samenleving. De bedoeling is dat mensen zich bezighouden met kunst, cultuur en het bouwen aan een gemeenschap waarin acceptatie centraal staat. Of je nu compleet uitgedost wilt rondlopen, of je wilt je talenten uiten, alles mag. Er zijn een paar regels: geen geld (behalve om binnen te komen, wat nogal in contrast staat met de doelstelling), alleen ruilhandel, je moet zelfvoorzienend zijn, geen geweld en na de week moet alles weer opgeruimd worden alsof de stad er nooit is geweest. Steeds meer mensen voelen zich aangetrokken tot dit festival; het zijn allang niet meer alleen hippies die er naartoe gaan.

Aandacht van de stilte De kunstenaar Alexander Milov kon het zich niet veroorloven om erheen te gaan en besloot daarom deel te nemen aan het festival door een kunstwerk te maken met de naam Love: een mannelijk en een vrouwelijk figuur, bestaande uit donkere metalen raamwerken, die met hun rug tegen elkaar zitten. Het hoofd van de man rust in zijn handen. Zijn gedachten wegen zwaar. De vrouw zit in een foetushouding. Haar pijn zit in haar hart en ziel. Binnenin de man en de vrouw zien we kinderen die contact met elkaar maken. Wanneer het donker wordt, lichten de kinderen op. De symboliek is helder. Het demonstreert een conflict tussen de man en de vrouw, maar ook het conflict tussen de innerlijke en uiterlijke expressie van de menselijke natuur. Het

4

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

kind dat licht geeft in het donker, is het symbool van oprechtheid, puurheid en hoop. Het staat voor het samenbrengen van mensen en het bieden van nieuwe kansen in donkere tijden. Deze tegengestelde beweging van afwenden en contact maken, is een voortdurend krachtenspel. Wanneer je naar dit beeld kijkt, kan iedereen zich wel een situatie voorstellen waarin je met de ruggen tegen elkaar staat, maar vanbinnen het verlangen voelt om contact te maken. Uit onmacht of angst blijven we tegen dezelfde muren oplopen. We kunnen veel leren van kinderen die bij een ruzie even flink zeggen wat ze voelen en willen, om het vervolgens te vergeten en weer verder te gaan met spelen. Om weer in contact te komen met het kind in ons is het goed om jezelf terug te trekken uit het conflict

Alexander Milov | Love

- in stilte, in alleen zijn en jezelf te bezinnen op de situatie, je pijn te voelen en te uiten, je verlangens te herkennen en te erkennen - om vervolgens met je ware behoeften weer in contact te treden met de ander.

Ook conflicten binnenin onszelf, tussen hoofd, hart en ziel vragen om aandacht van de stilte, aandacht van je zijn.

Het telkens weer opnieuw vastlopen op welk terrein dan ook geeft aan dat een andere aanpak wenselijk is. Maar anders handelen is ook spannend. Nieuw gedrag roept ander gedrag bij anderen op. En dat is lang niet altijd leuk. Integendeel, dat kan heel pijnlijk zijn. Maar wanneer je hart spreekt in je handelen, kun je de consequenties ervan ook dragen, hoe moeilijk soms ook.

Mijn ziel is mijn metgezel Ik geloof in de kracht van het kind in ons. In het pure, de oorsprong waar we gaandeweg het leven zo vaak het contact mee verliezen. Terugkeren naar je eigen hart, je eigen ziel, keer op keer om van daaruit de kracht te voeden om het anders te gaan doen. Dat is wat helpt in relatie met de ander en met onszelf. Maar ook in een maatschappij die ons voortdurend trekt naar de bui-

tenkant, naar snelle oplossingen, hoge productiviteit en economische belangen. We zijn geneigd de verleiding van het materiële en de instant oplossingen te verkiezen boven langetermijnoplossingen die om meer moed vragen en waarbij we afstand moeten nemen van vastgeroeste ideeën.

Dat de sculptuur Love in de woestijn is geplaatst, vind ik een mooi gegeven. De woestijn als symbool van bezinning en in contact treden met je ziel.

De schrijver van ‘De dichter in de woes­ tijn’, C.E.S. Wood, beschrijft zijn ervaring op zoek naar zijn ziel met de volgende woorden: ‘Ik ben gekomen om mezelf te verliezen in de wijde onmetelijkheid en ken mijn kleinheid. Ik ben gekomen om in de schoot van mijn moeder te liggen en om getroost te worden. Ik ben alleen maar niet alleen. Ik ben met mezelf.

Mijn ziel is mijn metgezel boven alle andere metgezellen.’

Gitta Nieuwenburg verzorgt schilderdagen en workshops schilderen met hart en ziel.

Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

5

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

Tegengestelde krachten (1 Koningen, 16,29-17,6)

M

ozes en Elia zijn onafscheidelijk. Mozes staat voor de Wet, weg en levenswijsheid van God: “Wat horen we?” Elia staat voor de Profeten: “Wat doen we?” De Bijbelse profeet beidt zijn tijd. Hij kijkt om zich heen en doorziet het handelen van de mensen. Hij roept: “Doen jullie wel wat jullie horen?” Anders gezegd: als je beweert dat je naar God luistert en zijn weg bewandelt, hoe verklaar je dan jouw onwijs gedrag? Waar ben je mee bezig?

Jouw handelen dient toch in het verlengde te liggen van Gods bedoelingen!

Achab Hij is koning van Israël en regeert over de tien stammen, die zich na de dood van Salomo hebben afgescheiden van Juda en Benjamin. Hij heerst over het zogeheten Noordrijk. Zijn naam betekent zoveel als ‘vader zorgt’ en wordt tot drie keer toe genoemd, want hij verdient aandacht. Hij is een bekwame bestuurder. Hij zorgt voor alles. Hij neemt zijn verantwoordelijkheid. Het land wordt een welvaartsstaat, want hij stuwt de economie omhoog. Die is zijn god. Hij is een dienaar van Ba’al. Ba’al is een afgod van God. Hij is de god van de vruchtbaarheid en de productiviteit. Dat klinkt vreemd, maar zo is het. Hij denkt: god zorgt ook voor alles en treft goede voorzieningen; dus moet ik als koning dat ook doen. Het beeld van god staat hem vast voor ogen, en daarom maakt hij van de God van Israël een Ba’al. Hij trouwt

6

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

met Izebel. Zij is een dochter van de economie, want ze is geboortig uit Tyrus en Sidon, in die dagen centrum van wereldhandel. Als je goed met geld omgaat, op zijn tijd bezuinigt en je verantwoordelijkheid neemt, loopt alles op rolletjes.

Achab is de vertegenwoordiger van de maakbare wereld. De god van Achab maakt het mogelijk dat we in alles kunnen voorzien en alles kunnen maken!

Elia Elia is de profeet van de Aanwezige.

Zijn naam betekent: ‘De Ik-zal-er-zijn is de Heer’. Zijn naam herinnert aan de God die duidelijk hoort naar het roepen van slaven en slavinnen in de ruimste zin van het woord en vervolgens in het geweer komt. Deze God gaat voor gerechtigheid en barmhartigheid. Hij is niet waar de economie wordt bepaald en de productie opge-

Kees Aalbers | Elia aan de beek Krith

schroefd, maar bij mensen die in nood verkeren en tekortkomen. Elia moet namens God aan Achab profeteren: ‘Zowaar hij leeft, de Aanwezige, de God van Israël, voor wiens aangezicht ik ben gesteld: er zal dauw noch regen zijn in deze jaren tenzij op het woord van mijn mond!’. Voor moderne oren betekent dat: als jullie, regeerders, denken dat je alles kunt maken en regelen, zoek je het zelf maar uit. Maar dan zonder mij. Elia is duidelijk: ‘Als jullie vergeten, dat jullie het leven hebt ontvangen en niet bedacht, als voor jullie productiviteit en vruchtbaarheid (Hoerehout!) de normen van de samenleving zijn, dan komen jullie droog te staan’. God heeft nóg een verrassing voor Achab in petto. Zo lezen we in een ingewikkeld deel van de tekst: ‘In zijn dagen bouwde Chiël de Betheliet Jericho op: bij Abiram, zijn eerstgeborene, heeft hij haar gegrondvest, bij Segub, zijn laat­ ste, stelde hij haar poorten, overeen­ komstig het woord van de Aanwezige dat hij had gesproken door Joshua, zoon van Nun’. Dat behoeft wel een moderne vertaling. Deze Chiël heeft de stad Jericho, ondanks Gods verbod, weer opgebouwd na de verwoesting door Joshua.

Hij bouwde de stad op de schedels van de kinderen die aan de afgod Moloch geofferd waren, een god die de kinderen, de toekomst, opvreet. De afgod van de oorlog, waar de ouderen hun kinderen inzetten als kanonnenvlees.

De mens heeft ontelbare argumenten om de oorlog te rechtvaardigen. De Aanwezige kent er geen enkele. Hij is bij die jonge mensen. God heeft geen band met deze ‘koningen van Israël’. Ze hebben de afgoden gediend, ook al zegt de profane geschiedenis dat zij grote en wijze bestuurders waren.

Tussen Elia en Achab gaapt een diepe kloof! Achab heeft zich neergeworpen voor de Ba’al. Zijn god is als een gouden kalf, zichtbaar en duidelijk te omschrijven. Ook het leven is helder. Daarom geeft hij zich over aan wereldse vanzelfsprekendheden: groei, succes, aanzien, productiviteit en macht. Elia staat

Achab vertegenwoordigt de maakbare wereld, Elia is profeet van de Aanwezige die het roepen van de kleine hoort en gaat voor gerechtigheid en barmhartigheid. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

7

De mens heeft ontelbare argumenten om de oorlog te rechtvaardigen; de Aanwezige heeft er geen enkele. aan de kant van de Aanwezige: Ik zal er zijn. Naar Gods bevel komt hij op voor de kwaliteit van het menselijk bestaan.

Dat betekent concreet dat men rekening houdt met de broosheid van het leven.

Wie dat inziet zegt: het bestaan wordt ons geschonken. Voor Achab geldt: zie eens hoe goed we alles hebben geregeld!

Voor Elia: ecce homo! Zie de mens!

Elia laat zich gezeggen De Aanwezige zegt: ‘Ga van hier, wend je naar het oosten, verberg je aan de beek Krith, die naar de Jordaan is toegewend, en dit zal geschieden: jij zult drinken uit de beek, en ik heb de raven bevolen jou daar te verzorgen.’ Het blijkt dat Elia en Achab elkaars tegenpolen worden.

Daarom moet hij zich eerst in de stilte terugtrekken, enige tijd in de luwte verblijven en zich bezinnen op zijn zware taak: profeteren in een zelfgenoegzame wereld. Maar er is nog een diepzinniger reden voor deze retraite bij de beek.

Israël is zover gematerialiseerd, dat God een nieuw begin maakt. Elia moet het volk tot een echt godsvolk hervormen.

Eerst zal hij uittrekken: naar het oosten, de aanduiding voor de woestijn. Hij moet zelf gelijk eens Mozes de woestijntocht maken en zich neerzetten bij de beek Krith. Deze mondt uit in de Jordaan. Zoals eens Joshua voor de Jordaan kwam te staan vóór de intocht in het beloofde land, zo zal ook hij zich richten op Gods belofte. Alleen de Aanwezige schenkt ons een nieuw land van vrede en recht.

God zelf voorziet Elia van voedsel en maakt hem sterk om al profeterend het volk te kunnen toerusten, opdat het weer

8

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

gaat luisteren naar de Tora, de wet en de weg van God. “Als jij, Elia, je door mij laat gezeggen en goed naar mij luistert, kom je tot leven: met water uit de beek en voedsel uit de hemel. Het water stroomt en is levenskrachtig. De raven brengen het voedsel van de oprechte gelovige ‘van boven’. Zo komen aarde (de beek) en hemel (de raven) bij elkaar. Is dat niet de zin van de schepping? De harmonie tussen hemel en aarde, God en mensen, een woongebied, waar zelfs de kleinste en kwetsbaarste zich thuis en veilig voelt!

En hij ging!

‘Hij ging en hij deed naar het woord van de Aanwezige’. Dit is een ander gaan dan een ommetje maken. Het is geen wandeling, geen vierdaagse. Hij betreedt de weg van het heil, de genezing van de wereld, het welbehagen van God. Daarom staat er ook nog, dat hij dééd naar het woord van de Aanwezige.

Het is horen én doen. Horen wat God zegt. Daarna ga je met het gehoorde op weg en doet het. Je brengt het in praktijk. Je doet wat je geschonken krijgt door Gods woord. Je aanvaardt het leven uit zijn hand. Je zegt niet: we zetten de wereld in elkaar, want dat is de wereld van Achab en het economisch denken. Neen, je zegt: de wereld wordt ons door de Aanwezige aangereikt en met de wijsheid van de Tora, zijn weg en richtingwijzer, gaan we de toekomst in, die wereld tegemoet.

Achab en Elia! Tegengestelde krachten!

Ernst Marijnissen verzorgt al vele jaren een drukbezocht leerhuis bestaande uit 11 ochtenden. Start in oktober en januari. Tevens verzorgt hij een leerhuisweekend van 15 tot 18 juli 2016. Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

essay

door: henk jongerius o.p., dominicaan auteur en dichter

Goede en kwade machten Door goede machten trouw en stil omgeven, behoed, getroost, zo wonderlijk en klaar, zo wil ik graag met u, mijn liefsten, leven, en met u ingaan in het nieuwe jaar.

Wil nog de oude pijn ons hart vernielen, drukt nog de last van ‘t leed dat ons beklemt, o Heer, geef onze opgejaagde zielen het heil waarvoor Gij zelf ons hebt bestemd.

En wilt Gij ons de bitt’re beker geven met gal gevuld tot aan de hoogste rand, dan nemen wij hem dankbaar zonder beven aan uit uw goede, uw geliefde hand.

Maar wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken om deze wereld en haar zonneschijn, leer ons wat is geleden dan herdenken, geheel van U zal dan ons leven zijn.

Laat warm en stil de kaarsen branden heden, die Gij hier in ons duister hebt gebracht, breng als het kan ons samen, geef ons vrede.

Wij weten het, uw licht schijnt in de nacht.

Valt om ons heen steeds meer het diepe zwijgen, de eenzaamheid, die nergens uitkomst ziet, laat ons dan allerwege horen stijgen tot lof van U het wereldwijde lied.

In goede machten liefderijk geborgen verwachten wij getroost wat komen mag.

God is met ons des avonds en des morgens, is zeker met ons elke nieuwe dag.

Dietrich Bonhoeffer (1906 – 1945)

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

9

Dit prachtige en indrukwekkende lied vinden wij in een vertaling van J.W. Schulte Nordholt als gezang 511 in het Liedboek van de kerken.

Waarom noem ik het indrukwekkend?

Omdat ik mij wel degelijk realiseer, dat deze tekst geschreven is tijdens het verblijf van Bonhoeffer in het concentratiekamp. Tegen de achtergrond van kwade machten die zijn leven beheersen, schrijft hij op Oudjaar deze eenvoudige woorden op als een stil verweer tegen zijn onderdrukkers. Hij spreekt hier van de goede krachten die hem trouw en stil omgeven. Daarmee wil hij het nieuwe jaar ingaan, zegt hij.

In bittere omstandigheden De kwade machten worden wel genoemd als hij spreekt over de ‘oude pijn die ons hart wil vernielen’ en ‘de last van het leed dat ons beklemt’, maar hij noemt zijn vijanden niet. Hij spreekt, verwijzend naar de woorden van Jezus in de Hof van Olijven, over een ‘bittere beker, met leed gevuld tot aan de hoogste rand’ en verwoordt op die manier hoe hij de situatie waarin hij verkeert beleeft, zonder in verwijtende woorden te vervallen. Op een serene manier laat hij ons horen hoe hij als gelovig mens zijn situatie beleeft.

Je bent rijk en gelukkig, als je zo in het leven kunt staan, dat je kunt zeggen: mijn levensbeker is eerder half vol dan half leeg.

Bonhoeffers spiritualiteit Zo worden wij op een bijna liefdevolle manier binnengeleid in wat ik de spiritualiteit van Bonhoeffer zou willen noemen. Hij brengt onder woorden hoe hij zijn leven op dat moment ervaart voor

10

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

het aangezicht van God, door wiens goede machten hij zich omgeven weet.

Vanuit die gezindheid vraagt hij om heling voor opgejaagde zielen en de kracht om dat wat hem overkomt, te kunnen aanvaarden uit ‘Gods goede en geliefde hand’.

Ik hoor hoe het zich stil geborgen weten in de zorg van God hem woorden ingeeft die klinken als een kinderlijk vragen om diens aanwezigheid: ‘wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken om deze wereld en haar zonneschijn’ tegen de achtergrond van het lijden dat hem overkomen is.

Verbondenheid met God Het terugdenken aan het leed dat een mens treft, is voor Bonhoeffer geen aanleiding om in verwijten te vervallen of in het verdriet te verzinken, maar roept in hem de bede op dat heel zijn leven van God mag zijn.

Het is deze doorleefde eenheid en verbondenheid met God die een telkens terugkerend thema is in de mystieke literatuur. Hoe prachtig en transparant spreekt een mens hier van die intieme verbondenheid en verwoordt hij de hoop dat het hem niet zal ontbreken aan het geworteld zijn in God, niet als een verworvenheid maar eerder als een om niet geschonken gunst. Genade noemen wij dat als je kunt leven in die geschonken verbinding met God. Dat maakt je gebed ook ontroerend en niet dwingend: ‘breng als het kan ons samen, geef ons vrede’. Kun je het kinderlijker zeggen?

Licht in de nacht Dit gebed steunt op de innige overtuiging dat Gods licht schijnen zal in de nacht, ook als er een diep zwijgen om ons heen is en een eenzaamheid die

Diana de Jong | De verbinding | 2015

nergens uitkomst ziet. Je hoort hier de oude bede zoals die in psalm 130 verwoord wordt: ‘uit de diepte roep ik tot U’ in de verwachting dat er eens een wereldwijd lied te horen zal zijn dat de lof van God zingt.

Alleen vanuit de onder woorden gebrachte geborgenheid kan de verwachting en de hoop in mensen groeien dat er toch een toekomst zal zijn in uitzichtloosheid, oorlogsgeweld en gevangenschap. Het is de Godsnaam ‘Ik zal er zijn zoals Ik er zal zijn’ die hem het vertrouwen geeft om ’s avonds en ’s morgens en elke nieuwe dag gedragen te worden door hoop.

Ik sprak over zijn spiritualiteit. Daaruit spreekt, lijkt mij, een houding die - tegenover al wat hem overkomt in het leven aan tegenkrachten - de goede machten onder woorden weet te brengen en erop te vertrouwen dat

die uiteindelijk het kwaad zullen doen verdwijnen. Om het in eenvoudige woorden te zeggen: de levensbeker die mensen moeten drinken, is altijd eerder half vol dan half leeg.

Je moet een rijk en gelukkig mens zijn als je zo in het leven kunt staan en zo kunt getuigen van Gods aanwezigheid in je leven. Mensen die zo leven zien ook in elkaar eerder het goede dan het kwaad en geven elkaar positieve energie door: zij overwinnen het kwaad door het goede. Zulke mensen hebben wij nodig in kerk en samenleving, want zij doorbreken het vijanddenken en de cirkel van geweld die de wereld langzaam maar zeker in de greep krijgt.

Henk Jongerius begeleidt diverse retraites, waaronder de maandelijkse vrijdagretraite en noveen, een retraite voor leidinggevenden.

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2016 geloven onderweg

11

essay door: theo koster, o.p., studentenpastor

D

Geen hoofd alleen

e moeder van een student is ernstig ziek. Zelf is hij depressief. Hij schakelde een psycholoog in, maar heeft niet de indruk dat het helpt.

Dit kom ik steeds vaker tegen, aldus een studieadviseur in een bericht; studenten zijn heel rationeel en zo benaderen zij ook hun problemen. Zij zoeken een oplossing (psycholoog) die hun het liefst snel van het probleem afhelpt, maar helpen doet het niet. Is een ander soort van begeleiding gewenst?

Prestatiedruk Als studentenpastor word ik veelvuldig geconfronteerd met studenten die last hebben van prestatiedruk. Uitingen hiervan zijn een overdreven nadruk op de ratio, vermoeidheid, stress, piekeren, burn-out en burn-outachtige verschijnselen als depressiviteit. De snelle oplossing die gezocht wordt via een hulpverlener, biedt doorgaans weinig of geen soelaas. Dit verbaast mij niet.

Deze oplossing ligt in het verlengde van de veroorzaker van de problemen en zal na korte of langere tijd zelfs de klachten versterken: nog meer zaken waarop gelet moet worden.

Verwachtingen De prestatiedruk bestaat uit twee componenten. Allereerst zijn er de vele verwachtingen, waar jongeren, en vooral talentvolle jongeren als studenten, voortdurend mee geconfronteerd worden. Wetenschap en techniek hebben ons welvaart gebracht en doen

12

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

ons naar grote hoogten reiken. Er zijn al mensen die denken, dat zij zelf hun geluk in handen hebben. Van jongeren wordt verwacht dat zij de kansen grijpen die hun ouders niet hadden. De verwachting is dat je succesvol bent, op tijd jouw studie afrondt met hoge cijfers om vervolgens een topfunctie te krijgen in een prestigieus bedrijf. Op academische bijeenkomsten valt veelvuldig het woord ‘excellent’ en worden prijzen uitgedeeld aan excellente studenten. Dat zijn nooit studenten die uitblinken in sociaal gedrag, maar studenten met rationele kwaliteiten. Door zo te handelen wordt de lat, bewust of onbewust, voor studenten steeds hoger gelegd. Natuurlijk wil je beter zijn dan je leeftijdgenoten. In plaats van bondgenoten worden deze concurrenten.

Dit alles gaat gepaard met onzekerheid.

Vanuit je omgeving hoor je niet: dit of dat doe je goed. Het gevolg is dat je nog harder gaat werken, beter je best doet.

Studentenkerk Nijmegen

Eenzaamheid Dat brengt ons bij de tweede component: de eenzaamheid. De huidige samenleving is individualistisch ingesteld. Studenten vinden het belangrijk autonoom te zijn, hun leven zelf vorm te geven, zelf te beslissen. In velen schuilt de drang: ik wil alles zelf doen, maar velen raken hierin tegelijk gevangen: je moet alles zelf doen. En als gevraagd wordt hoe het met je gaat, maak je het natuurlijk altijd goed; met minder goed of slecht kun je een ander niet lastig vallen. De sociale media spelen hierbij een belangrijke rol. Facebook is erop gericht om jezelf op je best te laten zien en veel likes te krijgen. Op sociale media zijn mensen doorgaans meer met zichzelf bezig dan met anderen.

Een rol in de eenzaamheid speelt ook het versplinterde leven van veel jongeren. Zij hebben een druk sociaal leven.

Zij behoren tot allerlei clubs van lotge-

noten (sport, uitgaan, studie of werk, huisgenoten) en in al deze werelden komt een aspect van hen aan de orde, maar niet hun hele persoonlijkheid. Als je vriend je dumpt kun je dat in geen van deze clubs bespreken, merkte een studente op.

Als een huiskamer De toeloop van studenten naar de studentenkerk groeit al jaren en dat is opmerkelijk voor een kerk. De centrale ruimte is de huiskamer, waar vrijwel iedereen van een bont gezelschap bezoekers – divers van studierichting, levensbeschouwing, geaardheid, nationaliteit, cultuur - zich snel thuis voelt

Excellente studenten vallen nooit in de prijzen met hun sociaal gedrag, maar juist met hun rationele kwaliteiten. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

13

en op verhaal komt. Het bijzondere wat wij studenten te bieden hebben zit niet in de begeleiding, maar in de accommodatie. Deze daagt studenten uit aspecten van zichzelf te ontplooien die in onze samenleving onderbelicht blijven.

Elk mens is uniek, maar ten diepste ook een sociaal wezen die andere mensen nodig heeft, en elk mens is meer dan enkel ratio, de hersens. De huiskamer nodigt studenten uit samen dingen te doen: koken, eten, muziek maken, een gezelschapsspel. En dan raak je vanzelf aan de praat over je ervaringen, gevoelens, hoe je zaken waar je regelmatig mee te maken krijgt, beleeft, bekijkt, ernaar uitziet of ertegen opziet. Deze uitwisseling is van grote waarde. Je blijft zelf verantwoordelijk voor je beslissingen, maar doordat je anderen laat meekijken, voel je je niet alleen staan. Dat neemt druk weg, en een ander kan je attent maken op kanten die jezelf niet waren opgevallen. Het samen doen stimuleert tot vertellen, en zo de eigen gevoelens en relaties recht doen. Wat een mens raakt en diens verbanden met andere mensen kun je enkel delen via verhalen, niet door redeneringen.

Wat een mens raakt, kun je niet delen door redeneringen, maar via verhalen.

Gezelschapsspelen zijn inmiddels zo populair, dat één avond in de week een spelletjesavond is. Deze avond trekt veel studenten en het wordt altijd later dan de andere avonden. Wat spelletjes zo bijzonder maakt? Het spelen dwingt je jezelf helemaal te geven. Zo leer je jezelf en anderen goed kennen, fundamenteel als je voor belangrijke beslissingen staat.

14

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Meditatiecursussen Studenten zitten erg in hun hoofd.

Niet alleen omdat zij veel denken, maar vooral omdat onze cultuur van mensen eist, dat zij voortdurend kiezen, en dat doen wij met onze hersens. Naast de huiskamer vonden we in meditatiecursussen een manier om studenten in hun hele lichaam te brengen. Afgelopen jaar volgden ruim honderdvijftig studenten zo’n cursus. Wat hen motiveert is bij velen stress, de drukte in het hoofd, rust vinden. Onze kunst is het via aanwijzingen de student zelf te leren ontdekken, wat voor hen de juiste houding is en een goede ademhaling. Veel studenten hebben niet door, dat hun adem continu hoog zit, en dat zij overdag niet toekomen aan wat zij in hun slaap vanzelf doen: diep en optimaal ademen via de buikademhaling. Ook op rustige momenten komen zij niet meer tot ontspanning. In ontspannen toestand komt bij een mens naar boven wat hem bezighoudt, zodat je dit kunt bevragen op de betekenis ervan voor jou, of op de zin die het jou wil wijzen. Door deze cursus leren studenten de meditatieve momenten die elke dag biedt weer te benutten.

Het zal duidelijk zijn dat de huiskamer door studenten wordt beheerd en dat studenten de activiteiten organiseren die er plaatsvinden. Zij zijn goed in staat hun idealen vorm te geven, crises en lastige situaties te hanteren, mits zij niet wegduiken of opgesloten raken in hun ratio. Bij dit laatste kunnen wij als kerk hen van dienst zijn.

column door: roy clermons, geestelijk verzorger in de psychiatrie en lekendominicaan

De glimlach van een kind!

D

onderdag 21 januari ging ik boodschappen doen met mijn zoontje van 2,5 jaar. Dat doen we elke week samen, dus dáárom was die dag niet speciaal.

Er gebeurde iets moois die morgen tijdens het boodschappen doen. Toen we de parkeerplaats kwamen oprijden die tussen twee supermarkten in ligt, zag ik een oudere mevrouw staan bij de ingang van één van die supermarkten. Op het eerste gezicht iemand uit Oost-Europa, Bulgarije, Roemenië. Ze verkocht de zelfkrant, ofwel de daklozenkrant. Ze had een sjaal om haar hoofd gedraaid, het was koud en ze had een kinderdeken van ‘hello kitty’ over haar jas heengeslagen. Ze stond daar, liep soms een paar passen heen en weer en bleef dan weer staan. Het was al redelijk druk. Mensen liepen met lege winkelwagens naar binnen en kwamen met volle weer naar buiten. Iedereen moest langs haar om naar binnen of naar buiten te gaan, maar niemand keek naar haar, zelfs niemand zei goeiedag. En met niemand bedoel ik ook niemand, ik dik het niet aan om de clou van mijn column te versterken.

Ik vroeg me af waarom niemand naar haar keek. Was het ongemakkelijk voor mensen om haar aan te kijken? Want als je kijkt en je haar ziet, moet je haar ook iets geven. En dat willen mensen niet, zo redeneerde ik. Of hebben mensen vooroordelen over vluchtelingen die een rol spelen? “Daar heb je er weer één, één van die velen die ons land overspoelen.” In ieder geval had ik mijn zoontje al een muntstuk in zijn handen gedrukt om aan haar te geven, als we een winkelwagentje gingen halen. Niet dat wij nou zo’n heilige boontjes zijn, maar ik wilde haar niet negeren en haar iets geven. Ze zag eruit alsof ze niet veel te besteden had. Mijn zoon liep naar haar toe en zei: “Assebief meffouw” en gaf haar het kleingeld. Met een stralende blik en een brede glimlach werd het ontvangen. In half Duits, half Oost-Europees, sprak ze mij en mijn zoon toe. Ze maakte een kruisteken en wees naar boven met haar hand. Ze bleef lachen naar mijn zoon en hij begon terug te lachen, lachte naar mij en keek weer lachend naar haar. Een aantal seconden stonden deze twee zo tegenover elkaar. Dit tafereel werd wel opgemerkt door omstanders van wie sommigen glimlachend het schouwspel gadesloegen. Toen zei hij: “Daag meffouw,” zwaaide naar haar en liep terug naar mij.

Jezus zegt in het evangelie van Marcus: “Wie het Koninkrijk niet ontvangt als een kind, zal het voorzeker niet binnengaan.” (Mc. 10) De ontwapenende, niet veroordelende aard van een kind, dat het leven neemt zoals het zich voordoet, kan mensen en situaties doen ontdooien. Het is een zachte kracht die anderen uitnodigt hetzelfde te doen.

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2016 geloven onderweg

15

essay door: gitta nieuwenburg, kunstenares

D

Wat fijn om mens te zijn!

e definitie van gezondheid volgens de WHO is een toestand van subjectief welbe­vinden op geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk gebied.

Gezondheid is dus een evenwichtstoestand tussen krachten die dit evenwicht verstoren en krachten die dit handhaven. Een mooie omschrijving die veel ruimte biedt voor individuele interpre­tatie. Toch is het zo dat wanneer we ons ziek voelen, we graag willen weten wat de feitelijke diagnose is.

Een diep weten zonder naam Ook wanneer je in de knoop zit met jezelf en hulp nodig hebt, is het prettig om te weten of je klachten een naam hebben, maar daarna ben je vooral geïnteresseerd in het herstellen van je gezondheid. Hierin lijken echter de zienswijzen van de hulp­ verlening en de patiënt nogal te verschillen. Protocollen, stappenplannen, evaluatie­formulieren en behaalde doelstellingen voeren de maat van de behandeling. Maar waar is de mens in dit verhaal? De mens in nood die vooral behoefte heeft aan een ander mens die naar hem luistert. Mijn ervaring is dat die luisterende mens in de hulpverlening een speld in de hooiberg is.

En mocht je hem of haar al vinden, dan is dit meestal buiten het reguliere circuit. Ik heb mij hier in het verleden, toen ik die mens in nood was, vreselijk over opgewonden en wanneer ik eraan terugdenk bij het schrijven van dit artikel, voel ik het weer. Met hand

16

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

en tand heb ik mij destijds verzet tegen de consequenties van opgeplakte labels die vervolgens heel mijn gedrag ver­ klaarden. Een typisch fenomeen: enerzijds doe je oefeningen om assertiever te wor­den, anderzijds word je onmiddellijk in je rol als patiënt teruggeworpen op het mo­ment dat je assertief bent tegenover de hulpverlening.

Het wapen waarmee de hulp­verlening dan schermt, is het plakken van etiketten op het gedrag van de patiënt.

Het systeem blijft bij het oude. De patiënt blijft patiënt en de hulpverlener hoeft zichzelf geen vragen te stellen.

Het lijkt erop dat protocollen en stappenplannen het over hebben genomen van de menselijke observatie en het luisterend oor. Binnen een vastgestelde termijn word je geacht beter te zijn en de maatschappij weer in te kunnen. Mocht dit niet het geval zijn, dan ben je een chronische patiënt of uit­ behandeld. Dit laatste overkwam mij.

“Leer er maar mee leven.” Een enorm

Gitta Nieuwenburg | Same old story | 2012

verzet groeide in mij na het horen van deze mededeling. En het is dit verzet dat mij uit­eindelijk heeft geholpen om mezelf niet neer te leggen bij mijn, in de ogen van de hulpverlening, uitzichtloze situatie. Een stem diep vanbinnen zei dat zij mij niet meer konden helpen, maar dat dit niet het einde van mijn mogelijkheden inhield. Nu, zoveel jaren later, is gebleken dat ik er goed aan heb gedaan om naar deze stem te lui­steren. Een diep weten zonder naam, een stuwende kracht tegen de verdrukking in.

Gedragen door de eeuwen heen In die tijd dat ik mijn leven niet zelf kon dragen en hulp meer dan nodig was, ontwikkelde zich het besef, dat er in de hulpverlening geen ruimte was voor rouw en verwerking, geen ruimte voor tranen. Ik kon het maar niet begrijpen. Gevloerd door gebeurtenissen in het leven, gekweld door zoveel pijn dat normaal functioneren niet meer

mogelijk was, kwam ik in een wereld waar ik werd gereduceerd tot een dia­ gnose. Maar waar kon ik heen met mijn verhaal? Waar vond ik dat luisterende oor? Ik ontdekte dat er buiten de dagelijkse behandelingen ook de mogelijkheid bestond om naar een pastoraal werker te gaan. Iemand die geheel buiten de behandeling stond en die zelfs op een andere locatie praktijk hield. Het had verder niets met de behandeling te maken, maar als ik dacht dat ik er wat aan had, dan mocht ik er wel naartoe. En daar ging ik, lopend van het ene naar het andere gebouw, van de ‘echte’ therapie naar het huis waar de pastoraal werker dienst hield. Nooit zal ik vergeten wat ik bij de eerste ontmoeting voelde: verademing! Een mens tegenover een mens.

Niet een ziekte bepaalt of je je gezond voelt, maar hoe je ermee omgaat. bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

17

Ik vertelde mijn verhaal en hij legde er de grote verhalen uit de geschiedenis onder. Verhalen uit de Bijbel, archetypische verhalen, gedichten. Het was alsof ik voor het eerst kon rusten met al mijn verdriet. Rusten in het grotere geheel. Gedragen door de eeuwen heen. Ik hoefde niet te veranderen, ik hoefde niets te bewijzen. Ik mocht zijn met alles wat er was. Ik was voor even een mens en geen patiënt. Het werd een weke­lijkse gang. De beste wandeling van de week. De gesprekken, het luisteren, de muziek, de verhalen die verteld werden, gedichten lezen, het bood mij meer troost en houvast dan welke therapie dan ook. Iedere keer als ik terugkwam in de reguliere setting, viel het op dat ik er zoveel beter uitzag dan toen ik wegging. Toch werden de resultaten van deze gesprekken niet meegewogen in de eindevaluatie. Het bleef een vaag gebied voor de hulpverlening.

Een mens in nood heeft vooral behoefte aan een ander mens die luistert. Het is funest om door een hulpverleningssysteem tot een diagnose gereduceerd te worden.

Als ik terugkijk op deze periode, kan ik zeggen dat niets mij zo geholpen heeft als deze momenten van echt contact.

Nu, zoveel jaren later in het Dominicanenklooster, heb ik voorgoed mijn rol als patiënt achter mij kunnen laten. Te danken aan de be­nadering van mens tot mens. Ik ben een mens met problemen, maar wie niet? Oké, ik heb een vervelende ziekte, maar dat bén ik niet.

18

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Dit onderscheid is van zo’n wezenlijk belang. Niet de ziekte bepaalt of je je gezond voelt, maar hoe je ermee omgaat.

De roep van binnenuit De hulpverlening heeft in mijn ogen teveel aandacht voor het resultaatgerichte, meet­bare effect. Geld, bezuinigingen en wetenschappelijke bewijzen sturen dit nog meer aan. Het systeem gelooft in zichzelf en vindt de bewijzen daarvoor in ditzelfde systeem. Wat had ik dit graag willen veranderen. Natuurlijk is mij dat niet gelukt. Uit­eindelijk kun je alleen je eigen patronen veranderen door te luisteren met je innerlijke oor. In stilte, maar ook als er veel lawaai is en het verzet in je toeneemt. Doe je lang­durig niets met die innerlijke stem en de signalen die je lichaam afgeeft, dan bestaat de kans dat je ziek wordt.

Mij heeft het in ieder geval geholpen om trouw te blijven aan de roep van binnenuit. Een roep die uiteindelijk werd beantwoord door menselijk contact in het pastorale werk. Wat zou het toch mooi zijn als deze vorm van hulp een gewaardeerde plek krijgt binnen de hulpverlening.

essay door: holkje van der veer o.p., dominicanes, agoge, theologe en auteur

Laat de paus maar komen

O

p woensdagochtend 8 mei 1985 ging ik, gekleed in een tuinbroek en een zelf gebreide trui, naar de sociale academie in Kampen. Het was een tentamendag. Ik deed er alles aan om zo snel mogelijk de opdracht af te ronden en het gebouw te verlaten om naar het Malieveld in Den Haag te gaan. Het waren de dagen rond het bezoek van paus Johannes Paulus II aan Nederland.

De dominicanen en dominicanessen die ik in de maanden ervoor had leren kennen, spraken veel over dit op handen zijnde evenement. Er klonk bezorgdheid, ze vroegen zich af of de paus wel een eerlijk beeld van de Nederlandse kerkprovincie gepresenteerd zou krijgen. Uit hun woorden maakte ik op dat zij weinig vertrouwen hadden in de organisatoren. Zij vreesden dat de meer kritische mensen binnen de katholieke kerk geen ruimte zouden krijgen van kardinaal Simonis om te getuigen van de problemen die zij in hun parochie of in hun klooster tegenkwamen. Zij waren bang dat de kerkleiders gevoelige onderwerpen niet zouden durven bespreken.

De kerk ‘bij de tijd’ brengen De dominicaanse broeders en zusters die ik nog maar kort daarvoor had ontmoet, maakten mij duidelijk dat voor hen de veranderingen die met het Tweede Vaticaans Concilie waren begonnen, nog niet voltooid waren.

Met grote inzet waren zij bezig om de parochies waarin zij werkten ‘bij de tijd’ te brengen. Dit proces, om individuele gelovigen en parochies meer zelfstandig te maken, was voor hen nog lang niet klaar. Om dit te verwezenlijken diende het instituut ‘kerk’

democratischer, oecumenischer en vooral ook vrouwvriendelijker te worden.

Het pausbezoek als lakmoesproef Het pausbezoek vond plaats midden in de jaren tachtig. Veel maatschappelijke spanningen, zoals de vredesdemonstraties onder leiding van Komitee Kruisraketten NEE, gingen niet aan de kerkmensen voorbij. Veel zusters en broeders deden mee aan deze massademonstraties. Politieke onderwerpen als de moord op bisschop Romero in bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

19

San Salvador en de apartheidsstrijd in Zuid-Afrika, de krakersrellen in Amsterdam, ze werden ook in de kloosters en in de parochiezaaltjes doordacht, doorvoeld en besproken. In deze tijd van onrust leek het alsof al het gedoe rond het bezoek van de paus aan Nederland een soort van lakmoesproef was voor de meer links georiënteerde christenen.

Behoudende krachten De dominicaanse mensen die ik in Zwolle had leren kennen, keken met zorg naar de behoudende krachten, zoals kardinaal Simonis en bisschop Gijsen deze vertegenwoordigden. Zij maakten zich zorgen om de toekomst van de kerk. Veel bezorgde gelovigen vonden elkaar, drie dagen voor het pausbezoek op 8 mei, op het Malieveld. De 8-meibeweging werd geboren.

Ondanks alle veranderingen leeft in mij nog steeds dat meisje met die tuinbroek, bewogen om een wereld waarin de rechteloze en de kansloze een gezicht kunnen krijgen.

Dat de scepsis en de zorg ten aanzien van behoudende krachten in de kerk niet alleen binnen de kerk maar ook daarbuiten werden gevoeld, maakten Henk Spaan en Harry van Megen pijnlijk duidelijk. Zij scoorden in deze dagen een hit met het nummer ‘Popiejopie’. Een lied waarin de paus op de hak werd genomen. Het pausbezoek werd een droeve gebeurtenis; er waren nog maar weinig belangstellenden te vinden die de paus welkom kwamen heten. Een heldinnenrol was in deze

20

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

dagen weggelegd voor Hedwig Wasser. Zij kreeg het wel voor elkaar om de paus toe te spreken, zij verwoordde wat er in de harten van de vele kritische gelovigen leefden.

Bevlogen werkers In dit bewogen jaar 1985 leerde ik de dominicanenorde kennen. Ik maakte kennis met bevlogen broeders en zusters, die een duidelijke agenda hadden en zich daar geheel voor inzetten. Er werd veel tijd besteed aan het onderling gesprek en het samen bestuderen van maatschappelijke onderwerpen.

Het Dominicaans Toerustingscentrum groeide en bloeide in deze dagen. Kerkvrijwilligers werden er geschoold om zelf de Bijbel te kunnen lezen, zodat zij met kennis van zaken actief en verantwoord een parochie mee konden dragen.

Ik was opgegroeid in een vrijzinnige, doopsgezinde omgeving. Op het gebied van vredesbewegingen, anarchisme en maatschappelijke solidariteit had ik begin jaren tachtig al van alles meegemaakt. Maar op het gebied van Bijbel, theologie en spiritualiteit had ik nog veel te leren. Het cursuswerk van de dominicanen was voor mij dan ook een welkome leerschool.

Mijn keuze voor een religieus klimaat Ruim tien jaar na de dag op het Malieveld ben ik door gelofte te doen toegetreden tot de congregatie van de zusters dominicanessen; ik ben zelf een dominicanes geworden. De belangrijkste reden was, dat ik in een klimaat wilde leven waarin het mogelijk was om mijn religieuze snaar, mijn religieus verlangen, te voeden en te ontwikkelen. Een klimaat waarin ik

mij verbonden wist met mijn medezusters en medebroeders. Een klimaat waarin stilte, Bijbelstudie, het nieuws in de krant en de ontmoeting met een grote verscheidenheid aan mensen, dragende krachten vormden.

Andere tijden ...

Ook al draag ik al jaren geen tuinbroek meer, ik voel mij nog altijd thuis bij dominicaanse mensen die hun leven voeden door stilte, studie en het samen pogen om de tekenen van de tijd te verstaan. De God van Israël, de vader van Jezus is een trouwe God, Hij verblijft bij allen die in het nauw zitten en wegen van toekomst en uitzicht zoeken.

Er is veel veranderd in de afgelopen decennia. We hebben van veel afscheid moeten nemen. De gemeenschappen zijn kleiner geworden, huizen zijn gesloten, projecten afgebouwd. Als ik het kerkhof van de zusters bezoek, raak ik ontroerd als ik daar zoveel namen zie van fantastische vrouwen die ons ontvallen zijn. Iedereen is ouder geworden, ikzelf incluis. Zelfs de 8-meibeweging is in 2003 opgeheven.

Maar mijn vuur blijft aan Maar ondanks mijn grijsheid leeft, door al mijn gedachten heen, dat meisje in die tuinboek nog altijd in mij. Iemand die met anderen wil zoeken naar een doorleefde vorm van christendom.

Mensen die van het woord ‘kerk’ een levende gemeenschap willen maken, waarin de deur openstaat voor hen die beschutting zoeken. Bewogen om een wereld waarin de rechteloze en de kansloze een gezicht kunnen krijgen.

Ook al ben ik beperkter in mijn mobiliteit geworden, dat vuur van het begin,

Fra Angelico | Dominicus

dat is niet gedoofd. En, hoe wonderlijk kan het leven en de geschiedenis lopen!

Niemand had kunnen bevroeden dat we nu deze paus zouden hebben, paus Franciscus, die de geest van het Tweede Vaticaans Concilie weer opnieuw doet ontvlammen. Laat deze paus maar op bezoek in Nederland komen! In een tuinboek of een wit gewaad, het maakt mij niet uit. De kerk, de orde, mijn congregatie, alles is kleiner en grijzer geworden, maar daarmee niet minder profetisch en verlangend naar toekomst.

Holkje van der Veer begeleidt regelmatig kloosterweekenden.

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

21

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

Waarom ben ik dominicaan in deze tijd?

Hoe het begon Als je in 1926 bent geboren en dan terugblikt, heb je tijd genoeg gekregen om de vraag boven dit artikel te kunnen beantwoorden. Toen ik op 8 september 1945 in Huissen intrad in de orde van de dominicanen - het klooster inging - zag de wereld er anders uit.

De Tweede Wereldoorlog had steden, dorpen en land in het gebied van ‘een brug te ver’ kapot gewalst. In Nijmegen was ik als zeventienjarige jongen getuige geweest van de wegvoering van twee joodse families, die jaren lang links en rechts onze buren waren geweest. Bij het bombardement van Nijmegen, op 22 februari 1944, verloor ik vrienden en klasgenoten en tijdens de bevrijding van de stad in september van datzelfde jaar zaten de bewoners van onze wijk in de achtertuinen, gewikkeld in natte dekens, terwijl de granaten boven onze hoofden voorbij gierden en alle huizen ten noorden en zuiden van ons blok in brand stonden.

Over de tuinmuren heen hielden we contact met naaste en verre buren. Te midden van het oorlogslawaai en het knetteren van naderend vuur hoorde ik hoe de Friese staartklok, die bij ons in de gang hing, de uren sloeg. Via

22

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

de openstaande keukendeur klonken haar slagen iel en klagelijk vanuit ons verlaten huis. De fraaie klok hangt sinds jaren in mijn werkkamer. Zij tikt dagen, maanden en jaren weg en alleen haar slagen herinneren mij soms nog aan toen. Ze heeft de tijd, en met haar heb ik alle vijftien jaargenoten, die met mij op dezelfde dag via het bordes van het Huissense klooster naar binnen gingen, overleefd.

Hoe het liep Ik schrijf deze woorden op een blocnotevel. Zo ben ik dat vanaf toen gewend. Straks gaan ze de computer in.

Het verloop tussen beide handelingen heeft veel weg van een symbool: van een wereld oververzadigd van verandering. Vanaf mijn eerste schreden als novice begon de lange weg naar het antwoord op de vraag, waarom ik juist bij de dominicanen was ingetreden. Alles ademde regelmaat, traditie en zelfverzekerdheid. Je at uit de hand van je geestelijke begeleiders, de docenten van de wetenschappelijke vorming en van hen die in gezag boven je stonden. Ik was stap voor stap op weg naar de priesterwijding en het ogen-

blik, waarop ik als verkondiger aan de slag mocht. Trouw aan het doel van onze orde verkondigde ik in woord en geschrift de blijde boodschap binnen de traditionele leer van de rooms-katholieke kerk en het werkterrein van de Nederlandse dominicanen. Mijn levensschip voer bij een kalme bries voort over gekanaliseerde wateren en een rustige zee. In de jaren van het Tweede Vaticaans Concilie wakkerde deze aan het tot een stevige wind.

Kort daarop, ten tijde van het pastoraal concilie van Noordwijkerhout en de periode daarna, wakkerde ze aan tot een storm. Ik werd de wereld van de oecumene binnengeblazen en begon in het kielzog van gesprekken, cursuswerk en nieuwe vormen van catechese weer te studeren. Mijn vakopleiding bleek ontoereikend. De Bijbel veranderde als gevolg van vernieuwde uitleg en inzichten van inhoud en betekenis, terwijl een nadere speurtocht naar de wortels van de Reformatie de kerkgeschiedenis van kleur deed veranderen.

Als ik deze spannende jaren herbeleef, maar nu verrijkt met nieuwe inzichten, verworvenheden en ervaringen, verrast mij de samenhang van alles wat ik deed en van wat mij overkwam.

Hoe ik het ook wend of keer, de centrale vraag, waar alles om draait - tussen toen en nu – is één woord: God. Ik schrijf nadrukkelijk woord. God is geen naam, maar ‘het woord is mens geworden en woont onder ons’. Stukje bij beetje ben ik mij ervan bewust geworden dat deze zin - het woord is mens geworden – mij altijd heeft vergezeld: als kennisgeving, geloofsartikel, mededeling, heilige overtuiging, soms als houvast in licht en donker,

Stukje bij beetje ben ik mij ervan bewust geworden dat de zin “Het woord is mens geworden” mij altijd heeft vergezeld: als kennisgeving, geloofsartikel, mededeling, heilige overtuiging, soms als houvast in licht en donker, dan weer als vraag: waarom, hoezo, wie zegt dat, hoe weet je dat? Het lijkt een opsomming. Maar het betreft eerder een grote verzameling mensen! dan weer als vraag: waarom, hoezo, wie zegt dat, hoe weet je dat? Het lijkt een opsomming. Maar het betreft eerder een grote verzameling mensen!

Zeventig jaar kloosterleven, voorafgegaan door, achteraf beschouwd, diep ingrijpende oorlogservaringen, lijken op een oud fotorolletje. Elke foto is een godsbeeld, steeds anders, wel met enig onderling verband, maar geleidelijk aan verblekend. Ze leken alle min of meer op het gouden kalf: Israël, hier is uw god! (Exodus 32,1-6).

Waarom het begonnen is In het leerhuis van Johannes, het vierde evangelie, is mijn vraag naar God tot rust gekomen. Als ik met de leerlingen van het eerste uur in de zaal van het Seidermaal ben aangeschoven rond Jezus van Nazaret, stelt Filippus namens ons allen de kernvraag: ‘rabbi, toon ons de Vader!’ En geleidelijk aan, zo meen ik nu te weten, dringt het antwoord tot mij door: Filippus, Ernst, al zolang trek ik met jullie op! Weet je het nu nog niet? Wie mij ziet, heeft de Vader gezien! (Johannes 14,9). Jebezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

23

zus, beeld en gelijkenis, de gestalte van God. Ik schep mij niet langer een beeld van God, dat verwart en misleidt en aan het eind tot afgodendienst en bijgeloof leidt. Alleen de mens, uitsluitend de mens, is geroepen tot beeld en gelijkenis.

Derhalve: wees voor elkaar zo goed als God. Dan ontdek je het ware leven, een bestaan van verzet en overgave. De oprechtheid en dus de kwaliteit van mijn omgang met de ander weerspiegelt in al zijn kwetsbaarheid het gelaat van God, die wij nooit hebben gezien. Wat een uitdaging! Daar leef en vecht ik voor met alle ups and downs, met vallen en opstaan, in schaamte meestal achteraf, en vervuld van dankbaarheid.

Dit zal ik verkondigen zolang ik nog kan. Daarom blijf ik dominicaan, juist in deze tijd.

24

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

essay

door: henk jongerius o.p., dominicaan auteur en dichter

Waarom ik niet ben gegaan

I

n het jaar dat de orde van de dominicanen haar 800-jarig bestaan viert, ligt het voor de hand dat je ook terugkijkt op de tijd dat je zelf deel hebt uitgemaakt van het gezelschap van de Predikers. Je constateert dan bijvoorbeeld dat in het jaar dat je in de orde trad, de Nederlandse provincie van de dominicanen zeshonderd medebroeders telde. Op dit moment zijn er nog maar een goede zestig. Je denkt terug aan de jaren dat er in het klooster van Zwolle en Nijmegen een groot aantal studenten waren, veel medebroeders op de Antillen, Puerto Rico en Zuidelijk Afrika en hier in ons land in parochies werkten en leefden, maar, gek genoeg, roept dat bij mij geen gevoel van ‘vergane glorie’ op.

De dingen gaan nu eenmaal zoals ze gaan en dat is geen stoplap maar daarin klinkt door dat ik in de loop der jaren heb geleerd om in het moment te leven en daarin te ondervinden wie ik zelf eigenlijk ben. Dat is in de wisselende omstandigheden en jaren dat ik mijn schreden zette op de Dominicaanse weg eigenlijk op een vanzelfsprekende manier gebeurd.

Op het Dominicuscollege De eerste jaren op het Dominicuscollege waren niet prettig. We werden gedrild, moesten zwijgend in rijen naar de klaslokalen lopen onder het toeziend oog van surveillanten, mochten overdag de deur niet uit of naar onze slaapkamer. Ik kwam pas tot bloei, toen ik in de derde klas een rol kreeg in het toneelstuk ter gelegenheid van de jaarlijkse ouderdag. Daar ontleende ik een gevoel van eigenwaarde aan. In die tijd trad ik ook op met liedjes van

Wim Sonneveld en Toon Hermans. Ik vond dat geweldig. Ik werd iemand. Ik had een talent en dat bleef niet onopgemerkt. Ik spreek graag in het openbaar, het liefst voor zoveel mogelijk mensen, maar dan wil ik op die momenten spreken vanuit mijn beleving en mijn gevoel. Als die stroom van communicatie van­uit mijn ziel wordt gevoed, ben ik gelukkig. Het maakt me tegelijkertijd kritisch op andere sprekers. Vaak denk ik: “Mensen, al dat hoofdwerk. Praat toch eens vanuit je ziel.” bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

25

De filosofietijd De filosofieopleiding was schools en weinig spiritueel. Wel herinner ik me twee momenten met de toenmalige magister van de studenten, Martin Vijverberg, die diepe indruk op me maakten. Van sommige mensen steek je iets op dat je je hele leven meeneemt. Tijdens een biecht zei hij tegen mij: `Eerder dan om je te bekommeren om wat je mogelijkerwijs verkeerd doet, zou je kunnen nadenken over wat je goed kunt doen’. Dat vond ik een geweldige opsteker.

Een ander moment was na een lezing.

We moesten mediteren, maar ons werd niet geleerd hoe je dat deed: stil nadenken over de din­gen. En hij zei: ‘Zullen we eens de rij afgaan om elkaar te vertellen hoe we zo’n meditatie aanpakken?’ Dat sneed hout. Daar had ik wat aan, het was voedsel voor mijn ziel.

Misschien wordt mijn leven wel het meest gedragen door de verwondering over wat ons wordt aangereikt, in de Bijbel en in mensen. God ‘gebeurt’ tussen ons in en daar wil ik van getuigen als ik spreek, als ik preek en als ik schrijf.

De theologiestudie Op het Albertinum hadden we tamelijk jonge theologiedocenten. Wij leefden in de tijd waarin het boek van Robinson ‘God is dood’ opgang deed.

Op een dag kwamen een stuk of zes van hen ons melden dat zij uit de orde gingen, omdat ze er niet meer in geloofden. Ik heb me achteraf vaak afgevraagd waarom ik niet ook gegaan

26

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

ben. Maar ik ging niet. Ik bleef tot mijn eigen verwondering en ik weet nog niet waarom. Mijn hoofd herkende de argumenten van degenen die vertrokken, maar mijn ziel niet.

Mijn werkzame leven als kloosterling Er bestaat naast het argumentatieve ook nog het onuitsprekelijke, het onzegbare. Het heeft te maken met het ervaren van onze werkelijkheid. Ik kan beter onbeholpen oprecht zijn dan daar een theorie op loslaten. Ik vond het wel jammer dat zovelen uit de orde vertrokken. En ik vind het pijnlijk als mensen natrappen. Als mensen vertrekken omdat ze naar een partner verlangen, vind ik dat prima. Als ze gaan omdat de orde niet meer boeiend zou zijn of omdat wij achter loze geruchten zouden aanlopen, vind ik dat erg. We hebben een mooi leven. Het is ook een boeiende tijd waarin wij leven.

Veel mensen zoeken het religieuze, alleen vinden ze het niet meer in de kerk die zo star weigert te veranderen. In al die jaren dat ik liturgisch functionaris was in het aartsbisdom, heb ik zoveel mannen en vrouwen - getrouwd, alleenstaand, homo of lesbisch - gezien, die het meer dan waard waren om voor te gaan. Het enige dat de bisschop moet doen is hen de handen opleggen. Ik vind het onwaardig zoals onze kerk zich officieel manifesteert. Al die onvrije, seksueel geobsedeerde mannen, ik heb er geen woorden voor.

Je ontkomt niet aan een ordening en regels, maar waar het aan ontbreekt, is werkelijk leiderschap. Dienend leiderschap levert vreugde op, maar de kerk straalt angst uit en is daarmee

net zo’n grillige maatschappelijke factor geworden als de politiek. Dan dank ik de hemel op mijn blote knieën dat er plekken zijn, waar wezenlijk naar de Schrift wordt geluisterd, waar gevierd, gebeden en gereflecteerd wordt op de betekenis van mens-zijn op aarde.

Terugblik Terugkijkend op de jaren dat ik dominicaan ben, kan ik alleen maar dankbaar zijn, omdat ik altijd heb mogen doen waar ik talent voor had. Als schrijver en lieddichter moest ik altijd dicht bij mijn eigen ziel blijven en de woorden wegen die te maken hadden met het beleven van onze werkelijkheid in het licht van God. Als man van de liturgie kwam mijn liefde voor het spel aan zijn trekken en kon ik mensen binnenvoeren in wat vieren wil zijn met hoofd, hart en handen. Als cantor ken ik de vreugde van het zingen, die Huub Oosterhuis ooit eens onder woorden bracht in een preek op Kerstmis, toen hij zei over het mysterie van de Menswording: ‘het is eigenlijk niet te zeggen, hooguit te zingen’.

Misschien wordt mijn leven wel het meest gedragen door verwondering.

En dat heeft dan betrekking op wat ons allemaal aangereikt wordt in de Bijbel en tegelijkertijd in mensen. Ik ben ervan overtuigd dat God ‘gebeurt’ tussen ons in en daar wil ik van getuigen als ik spreek, als ik preek of schrijf.

Thomas van Aquino

Misschien ben ik indertijd wel niet uit de orde weggegaan, omdat er het levensgrote vermoeden in mij werkzaam was dat wij mensen door God gezocht en geroepen worden en ik in dat vertrouwen leef, van dag tot dag. Het zijn de evangelische vogels in de lucht die mij de weg wijzen en mij bepalen bij het moment, want ‘elke dag heeft genoeg aan zijn eigen leed.’

Je komt tot bloei, als men je de gelegenheid biedt om je eigenwaarde tot haar recht te laten komen.

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

27

essay

door: erna bakker-tevel, therapeute voor vrijheid en balans in jezelf en in relaties aalt bakker, directeur stichting dominicanenklooster huissen

S

In liefde groeien

amen een artikel schrijven over onze relatie van inmiddels ruim vijfentwintig jaar. Wat was het prachtig om dat samen te doen. Met elkaar terugkijken op belangrijke momenten en wezenlijke processen, voor elk van ons en voor ons samen. Een reflectie aan de hand van enkele momenten die belangrijk en ook bepalend waren in onze relatie.

Onze eerstgeborene; kind van het Licht 1994. Twee jaar na onze trouwdag raken we zwanger van ons eerste kindje. Na zes maanden zwangerschap wordt onze San­ ne geboren; een klein dapper meisje met een gewicht van 750 gram. Kindje van het Licht noemen we haar. Ondanks alle me­ dische hulp, haar vechtlust en onze liefde voor haar moeten we na ruim drie weken afscheid nemen van onze kleine meid.

Ons verdriet is enorm en we zoeken sa­ men een weg om hiermee verder te leven.

Op een wonderlijke manier hebben we het samen ongelooflijk goed, terwijl we het ergste meemaken dat een ouder kan ge­ beuren. We ervaren intense puurheid en een enorm sterke verbinding. “Als we dit samen aankunnen, wat kan ons dan nog gebeuren?”, zeggen we herhaaldelijk tegen elkaar. Na Sanne krijgen we drie prach­ tige, gezonde kinderen. De zwangerschap­ pen zijn spannend en geven tegelijk een sterke verbinding tussen ons. Ons ouder­ schap staat als een huis en we genieten als gezin enorm van elkaar.

28

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Erna: Als ik aan deze periode denk voel ik me weer dankbaar. Door Sanne werden Aalt en ik vader en moeder!

Naast man en vrouw kregen we samen een nieuwe verantwoordelijkheid: zo goed mogelijk zorgen voor dit kleine, dappere meisje dat met alle mogelijke medische apparatuur in leven werd gehouden. In onze angst én blijdschap hielden we elkaar op een wonderlijke manier vast. Er was alleen puurheid tussen ons met Sanne als verbindende schakel. Hoe vaak heb ik in de jaren die volgden geen heimwee gehad naar deze periode, naar die verbinding tussen Aalt en mij.

Aalt: Wat hadden we het goed met elkaar te midden van ons grote verdriet om Sanne. Dit gaf een enorm sterke band.

Ik weet nog dat, als collega’s of vrienden destijds vroegen hoe mijn relatie was, ik altijd zei dat de band tussen Erna en mij niet stuk kon door wat we

hadden meegemaakt. We waren erg op elkaar en op onze kinderen gericht en het was een fijne tijd. Later realiseerde ik me dat we wel erg veel op elkaar gericht waren en dat ik veel dingen waar ik plezier in had, heb opgezegd toen ik Erna leerde kennen, zoals voetballen en op stap met vrienden.

Verliefd 2003. Wanneer onze jongste een paar jaar oud is, wordt Aalt verliefd op een andere vrouw. Een heftige klik op ziels­ niveau die veel teweegbrengt. In de vele gesprekken die volgen, wordt het ons duidelijk dat we van elkaar houden en dat we enorm blij zijn met onze rol als ouders, maar dat we geen goede ba­ lans hebben in onze relatie als man en vrouw. Door de pijn en het verdriet heen wordt het helder dat we samen verder willen én dat elk van ons ruimte nodig heeft om te groeien. De jarenlange zoek­ tocht die volgt, is pittig en mooi tegelijk.

Bijzonder is dat Aalt nog steeds een mooie vriendschap heeft met de vrouw op wie hij verliefd werd.

Erna: Nadat Aalt me vertelde over zijn verliefdheid, voelde ik de angst hem te verliezen. Als een wonder kreeg ik een dieper inzicht: ik had teveel op Aalt geleund vanuit de angst het niet alleen te kunnen! Tegelijk was er een enorm verlangen om mijn ding te doen en in mijn eigen kracht te gaan staan. Met of zonder Aalt. Dit verlangen bracht tegelijk de angst voor afwijzing omhoog als ik daadwerkelijk voor mezelf zou gaan staan! Mijn angst voor afwijzing projecteerde ik op Aalt en ik schoot door in een oud mechanisme: “ik kan het wel alleen, ik heb je hulp niet nodig”-houding. Ik stopte met leunen,

Delen van pijn: luisteren zonder te verdedigen of uit te leggen; elkaar echt horen en zien: wat een cadeau! waarmee ik een deel van de verbinding met Aalt verbrak. Ik trok me terug op een eilandje waar ik het overigens heel goed had. Goed met mezelf en soms eenzaam in de relatie. De balans vinden tussen zelfstandig mijn eigen weg gaan én de steun, liefde en support van Aalt toelaten was een lange weg.

Aalt: Mijn verliefdheid was heftig én ook fijn. Dat dit mij overkwam! Erna gaf me meteen de ruimte om uit te zoeken wat ik ermee wilde. Dat was een wijze reactie, die ik wellicht niet had kunnen opbrengen. Ik kon met de vrouw op wie ik verliefd was, intense gesprekken voeren en helemaal mezelf zijn.

Het was ook heftig. De foto van onze vier kinderen in onze huiskamer kon ik niet bekijken zonder tranen in mijn ogen te krijgen. In de gesprekken tussen Erna en mij werd het ons inderdaad duidelijk dat we geen goede balans hadden en dat ik teveel in de helpersrol zat. Ik voelde me in onze relatie heel fijn als iemand met sterke schouders, die Erna kon helpen met haar ontwikkeling. We waren teveel op elkaar en op onze kinderen gericht.

Ik was daar gelukkig mee, maar door die verliefdheid realiseerde ik me dat ik iets miste in mijn relatie met Erna. Het pure gevoel dat we rondom Sanne voelden was op de achtergrond geraakt. Ik miste dat intense gevoel van verbinding. Ik was teveel op Erna gericht en te weinig op mezelf.

bezinning bezieling beweging

–

nr 1 • 2016 geloven onderweg

29

Opnieuw verbinden: delen van onze pijn 2014. Aalt beleeft een indrukwekkende week in een boeddhistisch klooster met monnik Thich Nhat Hanh; een omme­ keer voor hem en voor ons. Eén van de boeken van deze oude, wijze man geven ons een handvat om elkaar opnieuw te ontdekken, voorbij onze oordelen en angsten. We vertellen elkaar onze diep­ ste pijnen, opgelopen in onze jarenlange relatie. De ander luistert zonder te ver­ dedigen of uit te leggen. We horen en zien elkaar nu echt, wat een cadeau!

Samen in liefde onderweg: niet in elkaars schaduw, maar naast elkaar!

Erna: Op mijn eilandje heb ik veel over mezelf geleerd. Cursussen, opleidingen, mijn werk, ons gezin én het Leven zelf brachten me een enorm zelfinzicht waar ik erg dankbaar voor ben. Het was een proces dat nodig was om los te komen van Aalt en op eigen benen naast hem te staan. Het verlangen om het ook samen goed te hebben bleef.

De week van Aalt zorgde voor een doorbraak. We vertelden elkaar onze diepste pijnen, opgelopen in de jaren dat we samen waren. We benoemden onze verlangens en ons gemis en de ander luisterde met een open hart. Het was een groot cadeau toen ik mezelf uiteindelijk hoorde zeggen: “Aalt, ik wil je danken voor wie je bent, je hebt me als geen ander geholpen te worden wie ik nu ben”.

Aalt: Het was voor ons allebei erg belangrijk dat Erna meer op haar eigen benen

30

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

ging staan en haar ding ging doen. Iets dat voor mij redelijk vanzelfsprekend was, dacht ik toen. Ik was enorm gericht op hoe het met Erna ging.

Als het met haar goed ging, ging het met ons ook goed, dacht ik. Pas later besefte ik dat ik zo op Erna was gericht, dat ik me minder open en kwetsbaar opstelde voor haar en ook dat ik minder met mezelf bezig was.

Het was voor mij makkelijker om met Erna bezig te zijn, dan met mezelf. Ik was ongeduldig en miste de verbinding enorm en vond het moeilijk om te accepteren dat Erna haar ontwikkeling op haar eigen manier en in haar tempo deed, steeds meer los van mij. Ik wilde haar helper niet meer zijn, maar miste het ook. Gesprekken met vrienden en met de vrouw op wie ik destijds verliefd werd, hielpen me inzien dat Erna haar eigen weg had te gaan en dat ik alleen iets kon doen aan mijn eigen geluk. In plaats van me te bemoeien met de ontwikkeling van Erna richtte ik me meer op wat ik wilde, wat ik miste en waar mijn grenzen lagen.

Toen kon ik haar de ruimte geven om helemaal haarzelf te zijn.

Onderweg Na de week in het klooster breekt een heftige en spannende tijd aan tussen ons. Een tijd waarin we veel oude pa­ tronen doorbreken. Het is hard werken om open te blijven naar elkaar, terwijl het vertrouwen dat het goed komt er niet altijd is. Soms belanden we weer in oude, pijnlijke patronen. Maar steeds meer laten we onszelf aan elkaar zien, wat enorm bevrijdend en verbindend is. In plaats van in elkaars schaduw, staan we steeds meer naast elkaar en op eigen benen. We groeien elk en ­samen en zijn in liefde onderweg…

Foto: Gitta Nieuwenburg

Hou van elkaar maar maak van de liefde geen binding Laat het liever een veranderende zee zijn tussen de kusten van jullie zielen Geef elkaar je brood maar eet niet van hetzelfde brood Zing en dans samen en wees vol vreugde, maar laat elk van jullie alleen zijn En sta samen, maar niet te dicht op elkaar Zoals de eikenboom en de cipres ook niet in elkaars schaduw groeien Khalil Gibran, Libanese dichter (1183 – 1931) (Uit: De Profeet)

Erna begeleidt stiltedagen Jezelf ontmoeten in de stilte en dagen en weekenden je plek innemen.

Aalt verzorgt retraites en begeleidt groepen in het klooster.

Voor informatie een aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

31

boekbespreking door: jos marell

Veer-kracht – spiritueel leven met een bijzonder lichaam door Holkje van der Veer

T

wee miljoen mensen in Nederland moeten leven met een lichamelijke beperking. Dat gaat de een beter af dan de ander. Factoren ‘van buiten’ en in henzelf zijn daarop van invloed.

Als we het hebben over de participatiesamenleving, zouden we ons kunnen afvragen hoeveel ruimte (letterlijk en figuurlijk) mensen met een beperking binnen onze maatschappij krijgen om actief te zijn en zich te ontwikkelen. We staan vaak onvoldoende stil bij de hindernissen die we voor hen hebben opgeworpen. We zijn ons er nauwelijks van bewust dat die verdere beperking van mogelijkheden zorgt voor een zekere vorm van apartheid. Gelukkig is in januari door de Tweede Kamer eindelijk goedkeuring verleend aan de ratificatie van het VN-verdrag inzake de rechten van mensen met een handicap. Concreet betekent dit dat vanaf 1 januari 2017 gebouwen en andere voorzieningen in ons land verplicht toegankelijk gemaakt moeten worden voor mensen met een beperking. Dat biedt onze samenleving nieuwe mogelijkheden en meer kansen voor ieder! Natuurlijk willen en kunnen mensen met een beperking vaak veel meer dan wij denken.

Veerkracht In het boek Veerkracht geeft Holkje van der Veer openhartig een persoonlijke inkijk in haar leven. Haar levensverhaal is het waard om verteld te worden. Ze komt erin naar voren als een bijzonder mens in een bijzonder lichaam. Dat ze

32

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

‘anders’ is, is een gevolg van het Marfan-syndroom waarmee ze geboren werd. Holkje schrijft specifiek vanuit haar ervaringen met deze complexe aandoening, maar het boek staat vol handvatten voor ieder die met lichame-

lijke beperkingen te maken heeft. Ook hulpverleners of mantelzorgers kunnen daar hun voordeel mee doen. Er gelden in de omgang met gehandicapte mensen immers andere spelregels en vaak zijn er ‘special needs’ die je moet kennen om eraan tegemoet te kunnen komen.

Als ik het boek lees, komt mij regelmatig het beeld voor ogen van een duveltje uit een doosje. U kent ze wel: als je het deksel opent, word je verrast door een meestal blij koppie dat tevoorschijn floept. Kinderen kunnen dit spel vaak eindeloos herhalen. Ook bij Holkjes verhaal word ik me telkens bewust van de veerkracht die er achter kwetsbaarheid schuil kan gaan. En tegelijkertijd zie ik steeds opnieuw een inspirerende persoonlijkheid naar voren komen die fier, blijmoedig, met lef en weerbaar in het leven staat en die de kunst verstaat onophoudelijk op te komen voor wat ze belangrijk acht. Ze heeft de titel van haar boek dan ook raak gekozen.

Niet vanzelfsprekend De spiritualiteit uit de ondertitel wordt gevoed doordat Holkje als dominicanes een leven leidt in God en onder de mensen. Ze neemt de tijd om stil te staan bij de vragen die het leven oproept, ze leest erover, luistert met aandacht, proeft de woorden, overweegt.

Op die manier leert ze de beeldende taal van de Bijbel verstaan en te verbinden met haar eigen leven en met de werkelijkheid waar wij in deze tijd mee te maken hebben. Zo kan ze uiteindelijk ‘in-gebed-worden’, haar eigen woorden vinden voor wat het leven een mens te bieden heeft en voor wat een mens het leven kan bieden, ook wanneer er sprake is van een lijf met beperkingen.

Ze heeft mogen ervaren hoe verlan-

gen en wilskracht, geloof in zichzelf en anderen, liefde en vertrouwen tot een betekenisvol bestaan kunnen leiden.

Daardoor is het niet vreemd dat ze ondanks onzekere en moeilijke perioden het leven ziet als een geschenk, dat haar vreugde geeft en dankbaar maakt.

Ze laat concreet zien hoe je door je beperking heen kunt stralen en je rug figuurlijk recht kunt houden. En hoe je dat bijzondere lichaam niet alleen leert accepteren, maar er zelfs van kunt gaan houden. Ze noemt diverse lotgenoten, rolmodellen aan wie je jezelf op kunt trekken, die aantonen dat ‘zo normaal mogelijk afwijkend leven’ niet slechts voor een enkeling is weggelegd. De voorbeelden maken duidelijk dat je wat van het leven kunt maken, zolang je je verbindt met mensen en gebeurtenisbezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

33

sen om je heen. Velen kunnen zo een eigen menswaardige manier van leven vinden, trots op wie ze zijn en hoopvol naar wie ze kunnen zijn. Maar vanzelfsprekend is het niet.

Belang van het boek Veerkracht biedt een optimistische kijk op het leven: ‘Ik ben goed zoals ik ben’.

Het relativeert de beperkingen die eigenlijk ieder mens vroeg of laat onder ogen moet zien. Het leven blijft een wonder. Het boek is een inspiratiebron voor mensen met een beperking. Het biedt houvast en suggesties om te leren omgaan met jezelf en met de wereld om je heen, om open op zoek te gaan naar bondgenootschap, om een eigen levensweg en een leefstijl te vinden waarin je zelf de regie houdt en het leven kunt blijven genieten.

Holkje laat nadrukkelijk zien dat mensen met een beperking vooral ook mensen blijven met mogelijkheden, met talenten die ze willen ontwikkelen en inzetten. Ondanks en soms ook dankzij een beperking weten velen hun dromen waar te maken. Ze zitten niet te wachten op medelijden want daar worden ze niet beter van. Er is behoefte aan medegevoel, aan vriendschap, warmte, liefde. Als je betrokkenheid ervaart en je door anderen gedragen weet, kun je de wereld en de toekomst aan. Dan ga je vol verlangen, geïnspireerd, levenslustig en creatief op zoek naar de kansen die het leven jou te bieden heeft en naar jouw talenten die voor anderen van betekenis kunnen zijn.

34

geloven onderweg nr 1 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Vragen Aan het eind van elk hoofdstuk staan vragen. Ze bieden mogelijkheden tot persoonlijke bezinning en/of om met elkaar in gesprek te komen over hoe wij zelf en samen kunnen leven met al onze mogelijkheden en beperkingen.

Conclusie Veel mensen in ons land kunnen ook werkelijk leven met een lichamelijke beperking • als we inclusief willen denken, oog voor hen hebben en vooral hen de ruimte willen geven om hun mogelijkheden in te zetten en te ontplooien; • doordat ook de medische wetenschap en de technologie steeds meer mogelijk maken; • als ze de kunst verstaan op creatieve wijze het leven naar eigen hand te zetten en in balans met zichzelf te blijven; • als ze de spankracht kunnen blijven opbrengen om de problemen te overwinnen die ze door hun beperking(en) ondervinden en desondanks doel en richting aan hun leven kunnen geven.

Van die veerkracht en toekomstgerichtheid getuigt Holkje van der Veer nadrukkelijk met dit nieuwe boek (in 2013 verscheen bij Ten Have haar eersteling Verlangen als antwoord).

800 jaar dominicanen In 2016 vieren we het 800-jarig bestaan van de Orde van de Predikers (dominicanen, dominicanessen en lekendominicanen) met tal van ontmoetingen. We willen samen stilstaan bij wat ons draagt, delen wat ons beweegt en vieren dat we bestaan. Voor deze campagne van ontmoeting is er een speciale website opgezet: www.800jaardominicanen.nl.

Acht eeuwen bestaan is reden voor feest én bezinning. In 2016 wordt dat onder meer gevierd met bier met een verhaal, lunchgesprekken op universiteiten, een radioprogramma, kunstprojecten en tal van andere activiteiten door heel Nederland.

We leven in een tijd van grote tegenstellingen.

Aan de ene kant staan mensen die menen dat zij de waarheid bezitten – en desnoods met geweld hun visie mogen opleggen. Aan de andere kant staan mensen die vinden dat iedereen zijn of haar eigen waarheid heeft.

Zin geef je zelf, toch?

Dominicanen (m/v) geloven dat de waarheid bestaat, maar dat we haar niet in pacht hebben. Die waarheid heeft iets te maken met het goede nieuws dat liefde de oorsprong, de grond en het doel is van ons bestaan.

Wat waardevol is ontdekken we samen, zo kwetsbaar als we zijn.

Het logo van de campagne, de hond met de fakkel, verwijst naar twee oude verhalen.

Volgens een legende droomde de moeder van Dominicus, toen ze zwanger was, dat haar kind zou zijn als een hond met een fakkel, die de wereld in vuur en vlam zet. En daarnaast verwijst het logo naar een scheldwoord dat een geuzennaam werd: Domini Canes, honden van de Heer.

Kijk voor de jubileumactiviteiten op www.800jaardominicanen.nl en op www.dominicanen.nl/800-jaar

voor jubileumactiviteiten: www.800jaardominicanen.nl bezinning bezieling beweging

– nr 1 • 2016 geloven onderweg

35

Door training in aandacht ontdek je innerlijke ruimte en ontspan je. Rust in je hoofd schept helderheid in denken en emoties. Inzicht in onderlinge verbondenheid opent je hart. Geïnspireerd door compassie vind je betekenis en diep welbevinden. vrijdag 1 april 19.30 uur tot zondag 3 april 2016 13.30 uur Bert van Baar, antropoloog en schrijver A € 199,- B € 279,- C € 329,Een paar dagen om in stilte te ervaren wat zich NU in jou aandient. Zwijgen en jezelf ontmoeten, zodat wat diep in jou leeft aan het licht komt. Misschien confronterend, altijd helend. Ervaar hoe de stilte je innerlijk kan bevrijden. Er is gelegenheid voor een gesprek. zondag 3 april 19.00 uur tot woensdag 6 april 2016 13.30 uur Erna Bakker, therapeute en coach bij het (terug-) vinden van innerlijke vrijheid A € 299,- B € 349,- C € 399,-

retraite

Kloostertafelgesprek (incl. diner)

retraite

Jezelf ontmoeten in de stilte

retraite

over ‘Samenleven’ met Herman Kaiser, burgemeester van Arnhem Een inspirerende middag en avond met ontmoeting, meditatie, kloosterviering, inleiding en een uitwisseling, tijdens een heerlijk kloosterdiner. Het gespreksthema is ‘Samenleven’. donderdag 7 april 2016 van 16.00 uur tot 21.00 uur € 32,50

Persoonlijk verlies in perspectief ‘Het boek der gebeurtenissen ligt altijd open in het midden.’ In dit weekeinde kom je op adem bij verlies en rouw in jouw leven. Met korte inleidingen, meditaties en oefeningen breng je jouw verlies in perspectief van jouw levensverhaal en dat van anderen. vrijdag 15 april 19.30 uur tot zondag 17 april 2016 15.30 uur Jakob van Wielink, verliesdeskundige en -begeleider en Denise van GeelenMerks, psycholoog A € 209,- B € 309,- C € 359,Elke 3e woensdag van de maand een ochtend met wandeling , bezinning en reflectie. De wandeling duurt maximaal 1,5 uur en bestaat uit 3 delen; allereerst wandelen in stilte, daarna wandelen in stilte reflecterend op een tekst, en ten slotte een wandeling in tweetallen. Vervolgens een uitwisseling, een korte viering in de kapel, gevolgd door een eenvoudige lunch. woensdag 20 april 2016 van 9.30 uur tot 13.00 uur (zie website voor andere data) vrijwillige bijdrage, aanmelding is gewenst

retraite

Zenzaterdag meditatie

workshop

Kloosterwandeling

workshop

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Meditatieweekend het Compassiekompas

Wat is zen meditatie? Leer mediteren en oefen om je aandacht bij dit moment te houden. Ervaar de positieve effecten van meditatie: meer rust en meer genieten van het leven. Zowel geschikt voor mensen met als zonder meditatie-ervaring. zaterdag 23 april 2016 10.00 uur tot 16.00 uur Moritz Boegel, zenleraar A € 49,- B € 59,- C € 69,-

Een paar dagen je terugtrekken in het klooster. Om de tijd en de rust te nemen voor jezelf. Om stil te worden en ruimte te maken om je te openen. Onder begeleiding enkele dagen in stilte, met rust, meditaties, teksten en gesprek in het ritme van het klooster. zondag 24 april 16.00 uur tot woensdag 27 april 2016 13.30 uur € 199,- (incl. eenpersoonskamer)

retraite

Op zoek naar…

Een retraitedag om te herademen en bij je bron te komen. Ervaar de kracht van de stilte, met het kloosterritme als inspiratiebron. Meditatie, tekstreflectie, uitwisseling, muziek, deelname aan de kloostervieringen en heerlijke kloostermaaltijden. vrijdag 29 april 2016 van 9.30 tot 19.00 uur (zie website voor meer data) Henk Jongerius, dominicaan en meditatieleraar of Theo Menting, lekendominicaan, retraitebegeleider en kerkmusicus A € 52,- B € 72,- C € 82,- (losse inschrijving)

retraite

Stilteretraite Voedsel voor de ziel

retraite

Vrijdagretraite Herademen

Wij hebben ‘voedsel’ nodig om onze ziel te voeden. Stilte, meditatie, waarnemen, oefeningen in aandacht hebben we broodnodig om tot onszelf te komen. donderdag 5 mei 14.00 uur tot zondag 8 mei 2016 13.30 uur Joke Litjens, geestelijk begeleidster en voormalig mediapastor A € 319,- B € 379,- C € 429,-

Beeldende middelen bieden je een lichtvoetige en speelse ontdekkingstocht naar wat jou inspireert. Je wordt uitgenodigd om gewoon maar te doen en te zien waar je uitkomt. Werkvormen: Tekenen, schilderen, boetseren, schrijven, dansen, verstilling en fysieke oefeningen. vrijdag 13 mei 19.30 uur tot maandag 16 mei 2016 13.30 uur Conny Brouwer, kunstzinnig dynamisch coach en docent A € 259,- B € 299,- C € 359,-

Pelgrimage weekend We gaan met elkaar op pelgrimstocht: wandelend in stilte, gericht op een eigen vraag, gevoed door pelgrimsthema’s als ‘vertrouwen’, ‘loslaten’, ‘dankbaarheid’ of ‘samen en alleen’. We verdiepen deze ervaringen door meditatie en tai chi. En je verbeeldt die ervaring op eenvoudige wijze in een landkaart. vrijdag 20 mei 19.30 uur tot zondag 22 mei 2016 14.30 uur Anouk Poll en Wilco Kruijswijk, beiden bevlogen wandelaars A € 199,- B € 239,- C € 279,-

creativiteit retraite

Creatieve Pinksterretraite Inspiratie

Workshop Mindful omgaan met verlies

Verlang jij ook naar een eigen plek waar je helemaal tot je recht komt, in je leven, in je gezin, of in je werk? Verlang jij ernaar los te laten wat je van huis uit meekreeg? Ontdek in dit weekend met behulp van familieopstellingen hoe je jouw plek kunt innemen in je leven. vrijdag 27 mei 19.30 uur tot zondag 29 mei 2016 13.30 uur Erna Bakker, therapeute en coach bij het (terug-) vinden van innerlijke rust A € 229,- B € 279,- C € 329,-

retraite

Retraitedag Mijn innerlijk kompas

retraite

Weekend je plek innemen

workshop

In dit traject van drie losse dagen delen we over het verlies dat we geleden ­hebben en kun je aan den lijve ervaren op welke manier mindfulness je kan helpen met dit verlies om te gaan. In de tijd tussen de dagen kun je daar zelf mee oefenen. vrijdag 27 mei, zondag 5 en vrijdag 17 juni 2016 10.00 uur tot 17.00 uur Mieke Ankersmid, rouwtherapeut en mindfulness trainer A € 179,- B € 229,- C € 279,-

Deze retraitedag is bedoeld om je innerlijk kompas, je intuïtie, te leren gebruiken.

Dat kan nuttig zijn als je met je hoofd verstrikt raakt in belangrijke levensvragen. zaterdag 28 mei 2016 van 10.00 uur tot 16.00 uur Ton Roumen, theoloog, spiritueel auteur en retraitebegeleider A € 69,- B € 79,- C € 89,-

Edel Maex is psychiater, Zenboeddhist en een van de grondleggers van Mindfulness in de Lage Landen. Op deze dag zal hij zijn passie voor Mindfulness in zijn leven en werk met ons delen. In meditatieve oefeningen zal hij ons zelf laten ervaren hoe Mindfulness kan werken. Iedereen is welkom; met of zonder ervaring met Mindfulness. vrijdag 10 juni 2016 10.00 uur tot 16.30 uur Edel Maex, psychiater en zenboeddhist € 47,50 Een kloosterweekend rondom een hedendaagse vorm van religiositeit die niet uitgaat van een God of van een heilig geschrift. Met aandacht voor het gedachtegoed van Meister Eckhart en Sören Kierkegaard , in wiens geschriften we elementen van de aardse mystiek tegenkomen terwijl bij hen toch het Godsidee centraal staat. vrijdag 10 juni 19.30 uur tot zondag 12 juni 2016 13.30 uur Welmoed Vlieger, docent en publicist en Arnold Ziegelaar, docent en auteur filosofie A € 199,- B € 279,- C € 329,Op een reeds voorbereid paneel leert u een icoon te schilderen in de traditie van de regio waaruit de icoon afkomstig is: Grieks, Russisch of Bulgaars. Onder begeleiding maakt u zelf uw verf met behulp van eigeel en pigment. vrijdag 10 juni 14.00 uur tot maandag 13 juni 2016 13.30 uur Martin Mandliev, afkomstig uit Bulgarije en de 4de generatie van een familie van iconenschilders A € 289,- B € 364,- C € 419,Een pelgrimstocht op papier maken en al schrijvend bezinnen. Een prachtige manier om aan de hand van concrete schrijfoefeningen jouw eigen thema’s te onderzoeken. De schrijfworkshops volgen het ritme van het klooster. Gun jezelf deze ontspannen manier van reizen door je innerlijk landschap. maandag 4 juli 14.00 uur tot vrijdag 8 juli 2016 13.30 uur Hanny Kuyer, begeleidster van schrijfactiviteiten A € 399,- B € 459,- C € 499,Een bemoedigingsweekend voor vrouwen over (on)volmaaktheid en hoe daarmee om te gaan. Een weekend over zelfvertrouwen en durf, lef, moed en kracht.

Werkvormen, speels en inspirerend: kleuren en kleding advies op maat. (On) beperkt bewegen, vrijuit schilderen, naar hartenlust zingen. vrijdag 15 juli 15.00 uur tot zondag 17 juli 2016 13.30 uur Martina Heinrichs, theologe en programmabegeleidster A € 209,- B € 269,- C € 329,-

creativiteit

Dichter(s) bij elkaar

workshop

Weekend Omarm je grenzen

retraite

Schrijfretraite Innerlijk pelgrimeren

creativiteit

Iconenweekend

workshop

Kloosterweekend Aardse en Hemelse verwondering

workshop

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Mindfulness met Edel Maex

Poëzie gelezen en geschreven.

We gaan praten over en oefenen in het (nog) beter leren lezen en schrijven van gedichten.

Vrijdag 22 juli 19.30 uur t/m maandag 25 juli 2016 13.30 uur Hans Lakwijk, voormalig docent Nederlands en dichter A € 199,- B € 249,- C € 299,-

Met elkaar en al fietsend gaan we op weg langs kloosters en pleisterplaatsen, soms in stilte, soms in gesprek. Met een bezinningsmoment beginnen we elke dag. Gezamenlijk sluiten we de dag af door uit te wisselen wat ons geraakt heeft. vrijdag 5 augustus 11.00 uur tot zaterdag 13 augustus 2016 13.30 uur Piet Elands en Piet van Dijk, bevlogen fietspelgrims A € 495,- B € 575,- C € 645,-

retraite

Fietspelgrimage

geloven

Neem nu een jaarabonnement onderweg op Geloven Onderweg voor slechts € 15,– onderweg 3 of ontvang een gratis 4 cd* of boek** dominicaan

s tijdschrift

pprijs � 7,50

geloven

losse verkoo

voor bezinn

ing, bezieling

en bew

najaar 2015 | j

dominicaan

losse verkoo

s tijdschrift

pprijs � 7,50

voor bezinn

ing, bezieling

en beweging

winter 2015 | jaargang 133

Jan Kortie

Welmoed Vlieg er

**Catechismus van de compassie Over twaalf kernwaarden uit het Christendom Christiane Berkvens-Stevelinck en Ad Alblas

Wivine Tami

niau

Roy Clermons

Ad de Keyzer

(winkelwaarde 19,50)

*Dubbel cd Jaargetijden 25 schriftliederen voor het liturgisch jaar Henk Jongerius en Jan Raas (winkelwaarde 22,50)

Samen Leven

Gijs Haanscho ten

Henk Jongerius

Medemenselij kh

eid

❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg en betaal het eerste jaar slechts € 15,– ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang de cd Jaargetijden ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang het boek Catechismus van de compassie mijn gegevens zijn:

naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres * doorhalen wat niet van toepassing is

❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg en betaal daarvoor slechts € 15,–** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf de cd Jaargetijden** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf het boek Catechismus van de compassie** ** Het abonnement stopt automatisch.

het abonnement is bestemd voor: naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres betaling: Ik machtig Stichting Dominicanenklooster Huissen om eenmalig het abonnementsgeld af te schrijven van mijn rekening: iban rekeningnummer

(volledig invullen) Incassant ID: NL19ZZZ999999991662

handtekening Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: geloven onderweg, stichting dominicanenklooster huissen,

antwoordnummer 2900, 6800 vk huissen

Voorwaarden Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Prijswijzigingen voorbehouden. Het abonnement geldt minimaal voor een jaar en kan tot uiterlijk een maand voor het eind van deze periode worden opgezegd. Na de actieperiode wordt het abonnement automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd welke op ieder moment opzegbaar is met een opzegtermijn van drie maanden. U kunt gebruik maken van deze aanbieding indien u de afgelopen 6 maanden geen abonnement op Geloven Onderweg heeft gehad. Het cadeau-abonnement stopt automatisch na een jaar.

Marian Kuijs

Wanneer is de nacht ten einde?

Een oude rabbi vroeg eens aan zijn leerlingen: Hoe kun je het moment bepalen, waarin de nacht ten einde is en de dag begint?

Is het ’t moment als je uit de verte een hond van een schaap kunt onderscheiden?, vroeg één van zijn leerlingen.

Nee, zei de rabbi.

Is het als je van verre een dadelboom van een vijgenboom kunt onderscheiden?, vroeg een ander.

Nee, zei de rabbi.

Maar wat dan?, vroegen de leerlingen.

Het is als je in het gezicht van een mens kunt kijken en daarin je zuster of je broeder ziet.

Wanneer je dat niet kunt zien, is het nog steeds nacht.

Sta dsda m 1 | Postbus 5 9 | 6 8 5 0 A B Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l