Geloven Onderweg 2015-4 by Dominicanenklooster Huissen

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging losse verkoopprijs ďż˝ 7,50

winter 2015 | jaargang 133

Welmoed Vlieger

Ad de Keyzer

Gijs Haanschoten

Henk Jongerius

Medemenselijkheid

Inhoud Colofon Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 133 Verschijnt 4 keer per jaar Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur) Redactieadres Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl Abonnementen-administratie Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl Tarieven 2015 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten) Vormgeving Marieke de Vlieger Technische realisatie Uitgeverij Skandalon Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen Afbeelding omslag Gitta Nieuwenburg | Verhalen en namen | 2015 issn 0920-2544

Redactioneel

Hoop op een beter leven

Hier ben ik tot uw dienst

G itta N ieuwenburg

E rnst M arijnissen

Van underground tot armoedebestrijding

Wie niet weg is, is gezien

Magnificat volgens Johann Sebastian Bach

G ijs H aanschoten

H enk J ongerius

K eyzer

Maria is één van hen R oy C lermons

De wachtkamer als observatorium 22 H olkje

van der

V eer

Mijmeringen - Laat ze blijven

Vrijheid die niet zichzelf zoekt

Agenda voor onderweg

Tekst voor onderweg

A alt B akker

W elmoed V lieger

Waar is de medemenselijkheid? Op de dag na de afschuwelijke aanslagen in Parijs probeer ik dit redactioneel te schrijven over medemenselijkheid. De afgelopen nacht hebben terroristen vele mensen doodgeschoten. Een aanslag in naam van Allah. Er heerst volop afschuw en ongeloof. Er wordt geroepen dat de grenzen dicht moeten en dat we terug zullen slaan. Mensen roepen ook dat we elkaar moeten vasthouden, voor elkaars veiligheid moeten blijven opkomen en niet buigen voor geweld. Na deze nacht lijkt het visioen van een menselijke samenleving ver weg. Ik zie op internet dat een man vlak voor het theater waar meer dan tachtig mensen zijn doodgeschoten, op straat piano gaat spelen, met een peace-teken op zijn piano. Hij speelt het nummer Imagine van John Lennon. Het ontroert me en het prachtige gedicht van Henriëtte Roland Holst komt bij me binnen. De zachte krachten zullen zeker overwinnen in het eind. Hoe kunnen de zachte krachten in hemelsnaam winnen? Hoe kunnen we ooit in liefde, licht en vrijheid leven? Geweld zal toch niet overwinnen. Laten we de zachte krachten kunnen zien in de wereld en ook zelf de zachte krachten worden. Dan kunnen we steeds meer samenleven. We hoeven het gelukkig niet alleen te doen. In dit nummer belichten we medemenselijkheid vanuit verschillende invalshoeken. Het einde van onvruchtbaarheid en het toekomstperspectief van ongekende schoonheid in het Magnificat van Bach, armoedebestrijding en de onzekerheid in een wachtkamer. Plus een prachtig artikel over vrijheid van Meister Eckhart. Een nummer over menselijkheid en samen leven in het licht, ook al lijkt het soms donker.

Aalt Bakker hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

bezinning met kunst door: gitta nieuwenburg, kunstenares

Hoop op een beter leven

r gloort hoop aan de andere kant van de zee, hoop op een beter leven. Want waarom zou iemand huis en haard verlaten voor een ongewisse toekomst? Ik kan geen reden bedenken, tenzij je ervoor kiest een avontuur aan te gaan; maar dan ben je geen vluchteling. Het houdt me bezig, de discussie over vluchtelingen. Voor- en tegenstanders komen aan het woord, als het gaat om de opvang van zoveel mensen. De één vindt dat we gastvrij moeten zijn, de ander dat het ten koste gaat van ‘onze’ banen en huizen. Wat mij het meest raakt in al die dagelijkse berichten, is dat er zo weinig aandacht is voor het individu. Zo nu en dan is dat er wel, zoals na het verschrikkelijk pijnlijke beeld van Aylan Kurdi die aanspoelde op het strand. Door dit jongetje werd even de naam en het verhaal van elke vluchteling uitgelicht. Ons hart en daarmee onze menselijkheid werd direct aangesproken. In mij ontstond de drang om het schilderij Verhalen en namen te maken. Het symboliseert de wens van ieder mens om gehoord en gezien te worden. De koffers vertellen elk hun eigen verhaal. De inhoud is persoonlijk, de koffer is van iemand met een naam. Er spoelen nog koffers aan, andere liggen er al een tijdje en één is aan het vergaan. Het ochtendgloren vertelt dat ze in de nacht zijn aangespoeld, maar ook dat er hoop is, hoop op een beter leven. Het is aan de medemens om zich te bekommeren om elke koffer, elk verhaal, elk mens.

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Immanuel Kant sprak al over ‘het recht op gastvrijheid’. Zolang de vreemdeling met vreedzame intenties komt, moet je hem onderdak geven. Hij schreef dat in een tijd dat wij Nederlanders ons geluk elders gingen beproeven. De omgedraaide wereld dus en dat vergeten we nog wel eens. Medemenselijkheid is wederkerigheid Op een kennismakingsdag met activiteiten voor vrouwelijke inburgeraars heb ik tijdens een van mijn schilderworkshops ervaren hoe mooi het is, als mensen uit verschillende culturen met elkaar in contact komen. Ze genoten zichtbaar van het gezamenlijk schilderen en koken. Er ontstond een kleurrijk palet van schilderijen en een prachtig buffet met gerechten uit verschillende landen. Tijdens gesprekken met deze vrouwen bleek dat elkaar ontmoeten en samen activiteiten ondernemen juist

Nosrat Mansouri Gilani: Monument voor de bootvluchteling

datgene is wat hen goed doet en optilt. Het eindeloze wachten thuis op toestemming om iets te mogen doen, werd voor even doorbroken. En daar gaat het volgens mij om: mensen in contact brengen met elkaar. Dat we willen leren van elkaar en niet alleen zij van ons. Medemenselijkheid is wederkerigheid, want wij willen net zo gastvrij onthaald worden in het buitenland als zij bij ons. Zolang er mensen zijn die zich bekommeren om de medemens, zolang de namen worden genoemd van eenieder die op zoek is naar een veilige haven en wij bereid zijn om ook van hen te leren, is er hoop op een beter leven met elkaar. Want dienstbaar en betekenisvol zijn, dat is toch wat we als mens voor elkaar willen zijn? Belichaming van hoop Een mooi voorbeeld van een voormalig vluchteling die zijn verleden en heden heeft weten te integreren, is de van oorsprong Iraanse kunstenaar Nosrat Mansouri Gilani. “Vluchteling zijn heeft een voordeel. Namelijk dat je van alles moet ontdekken.” Zijn kunstwerken zijn een product van deze integratie. Hij maakt sculpturen die hij altaren noemt. “In Iran is het altaar een plek waar je naartoe gaat als er geen oplossingen meer zijn. Een eindpunt.

De belichaming van hoop. Elk altaar is een monument, om mensen en dingen uit de vergetelheid te halen.” Het altaar met de naam Voor de bootvluchteling is gemaakt van oud blik en ijzer. Daarmee wordt in Afrika speelgoed gemaakt. Het materiaal refereert naar de onschuld van het kind en het is goedkoop, zoals het leven van een vluchteling. Ook zet Gilani kunst in om vluchtelingen met elkaar in contact te brengen om zo samen te bouwen aan een nieuw leven. Gilani’s ervaring in Nederland illustreert de rijkdom die we kunnen ervaren, als wij de deur openen voor de ander en hem de ruimte geven om zijn verhaal te vertellen en de mogelijkheid bieden om zich te ontwikkelen. Dat het een meerwaarde geeft, wanneer culturen zich met elkaar verweven. De innerlijke rijkdom van ieder mens met zijn eigen achtergrond biedt zoveel kansen op een rijker leven met elkaar. We hebben tenslotte maar één wereld die we met elkaar moeten delen. Gitta Nieuwenburg verzorgt dagen en workshops schilderen met hart en ziel. Voor informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

Hier ben ik tot uw dienst!

ie de Thora - ten onrechte nog steeds het oude testament genoemd - met hart en ziel vervult, wordt beeld en gelijkenis van God (Genesis 1,27). Hoe wij ons dat kunnen voorstellen vertelt het evangelie, dat wij - al even ongelukkig - zijn gaan aanduiden als het nieuwe testament. In de persoon van Jezus uit Nazareth komt het beeld en gelijkenis zijn tot leven. Zo’n veredeld mens noemt de Thora een Gezalfde: Messias of Christus. Aan die toekomst die werkelijkheid wordt, ontleent de Thora haar bestaansrecht. Thora is profetie en van begin tot eind verwachting. Daarom gelijkt zij op een vrouw die vurig naar het moederschap verlangt. Een oude wijsheid leert dat Jezus God tot vader en de Thora tot moeder heeft. De Thora in levende lijve Daar zit zij, stil en ingetogen. De handen gevouwen in haar schoot. Zij wacht, want de tijden zijn donker en onbestemd. Zij hoopt op een nieuwe dageraad. In Israël wordt geen profeet meer gehoord. De onderdrukker heeft het volk verlamd en zijn herders verhard. De Thora lijkt kinderloos. Zo verschijnt zij aan het begin van de bruiloft van Kana: “De moeder van Jezus is daar”, schrijft Johannes (2,1). “Ze hebben geen wijn meer” zijn haar eerste woorden. Er is wel een verbond tussen God en zijn volk, maar het wordt niet gevierd. Er is geen echte bruiloft tussen hemel en aarde. “Hebben wij iets met elkaar?” vraagt Jezus haar. Ik moet eerst mijn broeders en zusters weer bij de les brengen. Mijn

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

uur is nog niet gekomen. Dan recht de Thora haar rug en reageert: “Doet alles wat hij u zeggen zal”. Daar is zij! De Thora pur sang! En terwijl de dienaars het water naar de ceremoniemeester brengen, veranderen wereld en samenleving al gaande en al doende van water in wijn. Aldus Johannes, de catecheet. Lucas heeft de Thora enkele decennia eerder op zijn eigen wijze geïntroduceerd. Van hem stamt het beeld van een biddende en mediterende jonge vrouw in verwachting. Niemand evenaart haar in zelfbewust wachten en gestaag vertrouwen. God ziet op haar neer, nadert haar en zegt: “Lieverd! Het is zover. Na zovele vruchten, zonen en dochters in het verleden, zul je

nu mijn ware mens ter wereld brengen. Hij zal mijn beeld en gelijkenis worden. Hij zal heel mijn dierbare mensenwereld de vermenselijking van de mens voorleven en voltooien. Hij zal Wet en Profeten tot vervulling brengen” (Matteüs 5,17). “Ikzelf, lieve Thora, sta garant.” Zij veert op, stralend en diep geroerd, terwijl ze uitroept: “Hier ben ik! Geheel en al tot jouw dienst!” (Lucas 1,26-38). Dan staat zij op en trekt het ‘bergland’ in; immers de weg voor de komende heer moet nog worden aangekondigd en geplaveid: “Bereidt de weg van de Heer, maakt zijn paden recht”. (Maleachi 1,3). Zij haast zich naar haar bloedverwante Elisabeth. Die is in haar zesde maand. Ze is hoogbejaard, want zij is de figuratie van de oude synagoge, de geschiedenis van Gods volk tot dan toe, en, daarmee nauw verbonden, van de lange weg van de profeten die hebben uitgezien naar de komst van de Messias. Zij gaat zwanger aan Bijbelse profetie en ziet uit naar de voltooiing ervan. Dan ontvouwt zich voor onze ogen die ontroerende ontmoeting tussen de jonge en de oude aanstaande moeder. Het is een moment van nog niet eerder voorzegde toekomst, een perspectief van ongekende schoonheid: de mens in zijn ware gestalte. Zie: de kinderen, de toekomst, springen op in de schoot van de beide moeders. Het voert de vrouwen tot verrukking en Maria jubelt het uit! Magnificat Het lied heeft twee delen. In de verzen 46-49 spreekt Maria over zichzelf. In de verzen 50-55 wordt gesproken over de ‘magnalia Dei’, de wonderdaden van de Ene. In het eerste deel is de Thora

Catherine Marie | Magnificat Icon

aan het woord en betuigt haar vreugde dat er een einde is gekomen aan haar onvruchtbaarheid! “Groot maakt mijn ziel de Heer” juicht ze, want de Ene heeft mij weer groot gemaakt tot waartoe ik ben bestemd: rijke vruchten voortbrengend onder het volk van Gods kinderen. Haar geest is verrukt, omdat de Ene haar heeft bevrijd van haar grootste angst: onvruchtbaarheid en een Godsvolk dat dreigt te verdampen. Zij is vervuld van dankbare

In die ontroerende ontmoeting tussen Elisabeth en haar nicht Maria ontvouwt zich een perspectief van ongekende schoonheid: de mens in zijn ware gestalte: de kinderen, de toekomst, springen op in de schoot van de beide moeders. bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

Zo dikwijls de kerk het Magnificat in de mond neemt, zal zij zich herinneren dat zij onder alle omstandigheden geroepen is tot bescherming van de ziel van de kleine en de onmacht van de arme. vreugde omdat de Ene oog had voor haar vernedering, die hierin bestaat dat zij, de Thora in levende lijve, niet uitstijgt boven de dode letters waarmee zij geschreven is. De Thora wordt weer hersteld in haar oorspronkelijke luister en zal opnieuw worden zalig geprezen, generaties lang. Hierna volgt een overgangsvers: “want grote dingen heeft Hij aan mij gedaan, machtig is Hij en heilig zijn naam”. Van oudsher heeft de Ene - middels de Thora - machtige daden verricht. Heilig is de Ene, want dat is het geheim van zijn naam: Ik-zal-er-zijn! Aanwezig is de Ene van geslacht op geslacht. Ja, machtig is de Ene, en dit zijn de werken, die daarvan getuigen.

De Ene staat nimmer op goede voet met de kloof tussen armen en rijken. De tweede helft van het Magnificat herinnert aan verleden en heden, zoals Israël in de loop van de tijd die ervaren heeft. Het zijn de vruchten die voortkomen uit het luisteren naar en het doen van de Thora. (v.50). Door trouw naar de Thora te horen en haar vastberaden te praktiseren, wordt onze hoogmoed van denken en overschatting van eigen mogelijkheden gezuiverd en aan het eind uitgebannen.

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Voorts zijn tirannen en onderdrukkers steeds ten val gebracht en hebben de onderdrukten hun vrijheid herkregen. De Ene staat nimmer op goede voet met de kloof tussen armen en rijken, en de trouwe aanhangers van de Thora hebben dat, vaak onder schrijnende omstandigheden, altijd weer ervaren (v.53). Voor wie verder ziet dan de dag van vandaag, leidt trouw aan de Thora naar de revelatie van Gods liefde voor zijn volk (v.54). En aan het eind komt het hoge woord eruit: “zoals hij tot onze vaderen heeft gesproken voor Abraham en voor zijn zaad tot in de toekomende eeuw!” (v.55). Het slotvers van het Magnificat brengt ons terug bij het begin: “groot maakt mijn ziel de Heer!”. Abraham is de vader van het geloof, het vertrouwen in de Ene. Met hem nemen de magnalia Dei, de wonderbaarlijke werken van God, een aanvang, en zo zal het blijven totdat hemel en aarde zijn voltooid. Behoedster van leven Een vrouw zingt dit lied. Zij verbeeldt, zoals reeds opgemerkt, de Thora. Toch kan deze verbeelding, hoe fascinerend ook, ons tot een woordenspel verleiden. Het beeld moet als het ware vlees en bloed - mens - worden, anders verdwalen wij in woorden en gedachten. De Thora moet geschieden, dat wil zeggen tot geschiedenis worden, in het dagelijks reilen en zeilen. Dat is wat exact van Israël of het Godsvolk wordt gevraagd: “Hoor Israël!”. Daarom is de vrouw tegelijkertijd óók het beeld van Israël in zijn puurste gedaante. Zij is de eestgeroepene om ontkiemend leven te hoeden. Haar tederheid, behoedzaamheid en oog hebben voor het detail zijn wezenlijke bestanddelen van haar identiteit. Zo dikwijls de

kerk dit lied in de mond neemt, zal zij zich herinneren dat zij onder alle omstandigheden geroepen is de ziel van de kleine, de onmacht van de arme en de wereldwijde hunkering naar bevrijding van elke vorm van krampachtig leven te beschermen. En dat zal ook

blijken zolang de Thora vruchten afwerpt. Ernst Marijnissen verzorgt reeds vele jaren een leerhuis. Start in januari en oktober. Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

â&#x20AC;&#x201C; nr 4 â&#x20AC;˘ 2015 geloven onderweg

essay door: gijs haanschoten, coördinator bij de regenbooggroep amsterdam

Van underground tot armoedebestrijding

tichting de Regenbooggroep, waar ik voor werk, viert dit jaar haar veertigste verjaardag. Het was 1975. De nieuwe drug heroïne deed haar intrede in de stad. Het massale gebruik, jongeren die massaal naar Amsterdam kwamen, de gemeente wist niet wat ermee te doen. Liever stond het gemeentebestuur een repressief beleid voor, alsof het negeren van het probleem ervoor zou zorgen dat de jongeren weer vertrokken. De oprichter van de Regenboog, pastoor Wouters, zag al snel hoe de epidemie zich voltrok: “Ik ben daar naartoe gegaan [Vondelpark] en daar tussen gaan zitten en toen merkte ik dat er één was die deelde dat spul uit … en omdat ik de volgende dagen weer ben geweest, merkte ik hoe dat ging. Want als zij datgene wat zij kregen gebruikten, dan wilden zij de dag daarna wel weer en de derde dag. Ze waren binnen een week verslaafd ... Er moest iets komen waar de mensen structureel heen konden”. De gemeente werkte niet mee aan het plan om een voorziening te starten. Er zat voor pastoor Wouters niets anders op dan een plek te kraken, en het eerste inloophuis, en daarmee de Regenboog, was een feit. Huidige hulpoplossing Inmiddels is de Regenboog uitgegroeid tot stichting de Regenbooggroep. Maar nog steeds is de houding van pastoor Wouters het hart van de organisatie; daar waar mensen tussen wal en schip geraken, wordt er iets verzonnen. Een inloophuis, een maatjesproject, werktrajecten en sinds kort ook sociale firma’s. Met honderd-

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

vijftig medewerkers en meer dan duizend vrijwilligers werden er in 2014 een kleine negenduizend mensen in Amsterdam geholpen. Van dak- en thuislozen, verslaafden, mensen die illegaal willen werken maar vast zijn gelopen, mensen met schulden, psychiatrie, eenzaamheid en slachtoffers van mensenhandel vonden een luisterend oor, schone kleding, een veilige

Skid robot street art

plek om te gebruiken, structuur door dagbesteding of intensieve aandacht van een coach om problemen aan te pakken. Nu ik dit schrijf, draai ik een nachtdienst als vrijwilliger in Blaka Watra, een dagvoorziening voor verslaafden en dak- en thuislozen. Hier worden al enkele weken vluchtelingen opgevangen die ‘s nachts stranden op het Centraal Station. De Regenboog zag een behoefte en speelt daar op in. Mijn persoonlijke ommekeer Je kunt je voorstellen dat ik tevreden ben over het werk dat de Regenboog verricht. Maar hier werken leek niet altijd het logische vervolg na mijn studie. Als kind en puber was ik altijd al geïnteresseerd in hoe de wereld werkt. Natuurkunde, sterrenkunde en scheikunde waren vakken op de middelbare school waar ik veel antwoorden vond op mijn vragen. Toch kwam er een moment dat ik mij begon te realiseren dat de wereld niet altijd zo mooi en zorgeloos was, zoals

je als kind kan denken. Er waren twee realisaties die mij nog goed bij staan. De ene was de vraag: “Wat als alle mensen in landen als China en India ook een auto gaan rijden, een koelkast kopen en vlees gaan eten? Hoe moet de aarde dat kunnen dragen?” De andere was tijdens een werkstuk dat ik schreef over nucleaire energie. Ik las over de transporten van uitgewerkt uranium, dat volgens deals die in de koude oorlog waren gesloten met Frankrijk en Brittannië, werd opgewerkt tot het veel gevaarlijke en omvangrijkere plutonium. Een bezigheid die tot niet lang geleden is doorgegaan. Zeer gevaarlijk en compleet nutteloos, maar niet te stoppen door contracten uit andere tijden.

Wat als alle mensen in landen als China en India ook een auto gaan rijden, een koelkast kopen en vlees gaan eten? Hoe moet de aarde dat kunnen dragen? bezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2015 geloven onderweg

Hoe kun je anderen bekritiseren, als je dezelfde mechanismes zelf ook gebruikt om keuzes te maken in je leven? Een andere houding Eigenlijk werd ik moedeloos. Ik zag steeds minder licht in de wereld. Waar was ik eigenlijk terechtgekomen? Gek genoeg inspireerde contact met de underground scene in Amsterdam mij tot een andere houding. Feesten op illegale locaties, buiten de begaande paden waar afkomst, klasse en opleiding geen rol speelden, waar de zelfkant en hoger opgeleiden elkaar als mens ontmoeten, zette mij op een ander spoor. Experimenten met geestverruimende middelen lieten mij inzien dat boosheid op mensen en de wereld niet de oplossing brengt. Dat ik niet in mijn eentje de grote krachten kan veranderen. Ik werd vegetariër, ik besloot minder nieuws tot mij te nemen, en kwam steeds meer tot de conclusie dat de zelfde krachten die tot die waanzinnige ideeën leidden als het opwerken van uranium tot plutonium, ook in mij schuilden. Angst voor verandering, het onbekende, om kwijt te raken wat wij hebben, leek mij steeds meer de drijfveer tot beslissingen die ik maar niet kon begrijpen. Via hetzelfde feestwereldje kwam ik in contact met boeken van bachwan Shree Raneesh en Krishnamurti. En

Hoe positiever je probeert te leven, des te groter de kans is dat je daarmee anderen om je heen inspireert. 12

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

alhoewel ik deze boeken nooit meer herlezen heb, brachten zij mij wel op het idee dat ook verandering in jezelf een mogelijkheid is om bij te dragen tot een betere wereld. Want hoe kun je anderen bekritiseren, als je zelf via dezelfde mechanismes keuzes maakt in het leven? Nu, twaalf jaar later, heb ik geleerd dat werken aan jezelf niet een proces is dat je ‘even’ doet. Ook heb ik geleerd dat het bekritiseren van anderen de wereld niet beter maakt. Wel geloof ik dat hoe positiever je probeert te leven, des te groter de kans is dat je daarmee anderen om je heen inspireert. Nu wil ik zeker niet beweren dat dat nu het geval is, maar het lijkt mij nog steeds een van de mooiste dingen om naar te streven. Schrijnende situaties, maar uit het zicht Mijn studie antropologie heb ik gewijd aan het beter begrijpen van nieuwe religies die mij zo inspireerden. Ik studeerde af op bekering tot het Tibetaans boeddhisme, te midden van een eclectisch aanbod binnen de New Age beweging. Met deze achtergrond wist ik via mijn netwerk een antropologische klus te krijgen, een verkennend onderzoek naar armoede onder moslims in Nederland. Ik bezocht veertig moskeeën en aanverwante organisaties in de zeven grote steden van Nederland. En ontdekte hoe schrijnend maar onzichtbaar armoede in Nederland kan zijn. Zo bezocht ik ook een voedselbank die was opgezet vanuit het bestuur van een moskee. Daar zag ik flyers liggen van het project Vonk van de Regenboog waar ik nu voor werk. Tijdens het

Website Regenbooggroep

onderzoek werd ik mij meer en meer bewust van de schrijnende situaties die zich in Nederland afspelen, uit het zicht, achter de voordeur. En daar zag ik een praktische oplossing waar ik direct iets mee kon. Ik meldde mij aan als vrijwilliger en na twee keer solliciteren werd ik zelfs collega! Hulp via coaches Nu proberen wij met behulp van 320 vrijwillige coaches mensen met schulden te helpen om zelf hun problemen op te lossen. Deze fantastische vrijwilligers spreken een jaar lang iedere week af met hun deelne-

mer. Mijn rol bestaat eruit de vrijwilligers zo goed mogelijk voor te bereiden en te begeleiden, zodat zij de mensen kunnen bijstaan in een moeilijke tijd met veel problemen. Vanuit een kritisch oogpunt zou ik nog steeds kunnen zeggen dat wij mensen helpen te socialiseren tot een systeem waarbij je zeker vraagtekens kunt plaatsen. Maar zeg nou eerlijk, snappen hoe je je beweegt door het systeem zonder in de problemen te geraken, geeft veel meer ruimte om je te ontwikkelen dan het verlammende effect van schulden en financiële zorgen.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

essay

door: henk jongerius o.p., dominicaan auteur en dichter

Wie niet weg is, is gezien!

en spelletje uit lang vervlogen tijden: verstoppertje spelen. Je maakte dat je ergens onzichtbaar was, terwijl degene die aan de beurt was, riep: “Ik tel tot tien, wie niet weg is, is gezien”. En dan maar in spanning wachten of je ontdekt werd of naar de ‘aftikplek’ kon lopen en zo de zoeker te slim af te zijn. Wij hebben iets met zien en gezien worden. Het is heerlijk om met een klein kindje ‘kiekeboe’ te spelen: je verbergt je gezicht en zo’n kleine kan het uitkraaien van plezier als je opeens je gezicht weer laat zien. Het effect is een soort verrassing die eigenlijk geen verrassing meer is, maar telkens wel zo wordt ervaren. En wat dacht u van het spelletje’‘ik zie, ik zie wat jij niet ziet’? Je houdt je aandacht bij een voorwerp en zegt ‘het is groen’ en in de mate dat er geraden wordt, zeg je of hij of zij ‘warm’ of ‘koud’ is. Misschien is heel ons leven wel één groot spel van verborgen zijn en ontdekt worden en zo langzaamaan jezelf worden en aan het licht komen. In het verborgene Er zijn mensen die niet graag op de voorgrond treden of in het midden van de belangstelling staan. Als kind voelde ik me altijd ongemakkelijk, als ik bij mijn verjaardag op een stoel werd gezet en er ‘lang zal hij leven’ werd gezongen. Je bleef liever wat onopvallend aanwezig. Dat was niet omdat je wat te verbergen had, maar gewoon uit een soort verlegenheid die langzaamaan wel zou slijten.

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Er is ook een leven in het verborgene, omdat het daglicht niet kan velen wat iemand doet of wie hij werkelijk is. In het ergste geval is het een leven dat niet oprecht is en waar duistere praktijken een rol spelen. Alles wat er aan het licht komt over fraude en chantage in ons samenleving, speelt zich af in het verborgene. Wanneer het ontdekt wordt, spreken we over een schandaal. Dat kan in grote bedrijven of instellingen zijn, maar ook

in het zogenaamde criminele circuit. Niet voor niets spreken we daar van de ‘onderwereld’; want alles wat daar gebeurt, gaat schuil achter de schone schijn van elke dag en je kunt in zo’n maatschappij dus eigenlijk niemand vertrouwen. Zulke mensen worden niet graag gezien, want wanneer dat gebeurt, valt het leven dat zij opgebouwd hebben, als een kaartenhuis in elkaar. In dat opzicht zijn televisieseries als ‘Penoza’ en ‘Overspel’ haarscherpe voorbeelden van mensen die er in de schaduw van onze maatschappij duistere praktijken op na houden. Het schept een samenleving van wantrouwen en onzekerheid. Gezien worden betekent daar zoveel als ‘ontmaskerd’ worden. Je wordt gezien Het besef dat je ontdekt en ontmaskerd wordt, heeft voor veel mensen in het verleden ook een rol gespeeld in hun gelovig leven. Degene die wij met ‘God’ aanduidden, was op de eerste plaats een spiedend oog dat ook nog wel eens op een muur stond afgebeeld. Het was een soort verborgen camera die alles registreerde wat je deed; en natuurlijk ging het daar vooral om overtredingen van geboden. ‘Je wordt gezien’ was dan de uitdrukking voor ‘wees op je hoede’ en voedde een manier van leven die vooral getekend werd door angst voor straf. Mensen waren altijd potentiële overtreders van wetten en geboden en de straf die erop stond, was ook al niet mis. Dat was allemaal duizend keer erger dan het ontdekt worden bij het verstoppertje spelen.

Fotograaf: Alma Haser

In dit verband is het kenmerkend dat mensen die voor hun seksuele geaardheid uitkomen, aangeduid worden met ‘uit de kast komen’. Zij treden in het daglicht vanuit een bestaan dat verborgen was en er eigenlijk niet mocht zijn. Zij mogen eigenlijk niet gezien worden. En waar dat gebeurde, hadden zij het slecht te verduren. Ik denk hierbij aan transgenders die door velen als een soort onmensen beschouwd worden of in elk geval met wantrouwen en afkeer benaderd worden. Zij kunnen het beste maar niet gezien worden en in het verborgene blijven. Niets te verbergen hebben Hoe anders ziet het leven eruit van mensen die niets te verbergen hebben! Bij hen hoef je niet te gissen of zij achter hun woorden iets te verbergen hebben,

Niet wie een zogenaamd ‘gezond wantrouwen’ als veilig wapen gebruikt om staande te blijven in onze maatschappij, maar wie naïef is in de zin van oorspronkelijk en echt, die laat de ware kern van waarachtig leven zien. bezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2015 geloven onderweg

Bij mensen die leven met een open vizier, hoef je niet te gissen naar onuitgesproken bedoelingen bij hun handelen. Deze onbevangen ‘ik-zeggers’ verschuilen zich niet achter woorden of uitspraken van anderen. of naar onuitgesproken bedoelingen bij hun handelen. Het zijn de mensen die onbevangen ‘ik’ zeggen en rustig voor zichzelf spreken. Zij verschuilen zich niet achter de woorden of uitspraken van anderen. Het gaat te ver om hen af te schilderen als ‘naïevelingen’, als wij daarmee bedoelen dat zij het echte leven niet kennen waarin een zogenaamd ‘gezond wantrouwen’ een veilig wapen is om staande te blijven in onze maatschappij. Maar wanneer je onder ‘naïef ’ verstaat, dat zij oorspronkelijk en echt zijn, raken wij aan de ware kern van waarachtig leven. Het zijn mensen ‘uit één stuk’, van wie de woorden betrouwbaar zijn en die anderen recht in de ogen kunnen kijken. Wij hebben ze gezien in mensen als Mandela, Martin Luther King, bisschop Romero, paus Franciscus en in al die naamloze mensen die voor velen een bron van hoop en levenskracht zijn. Gelukkig bestaan ze in ons midden en zij zijn het die diep in ons het verlangen wakker roepen naar een leven waarin mensen elkaar echt zien.

Eigenlijk zijn dergelijke mensen als kleine kinderen die het niet achter hun ellebogen hebben, maar ontwapenend naar anderen kijken en het beste in hen tevoorschijn roepen! Want wie kan zich nog verbergen voor de ogen van een vragend kind? Wie kan zich verschuilen voor vluchtelingen die om asiel en veiligheid vragen? Zulke mensen belichamen een levenshouding waarin mensen zo naar elkaar kijken als zij zelf ook gezien willen worden. Zij wekken in anderen hun beste krachten op en zijn zo een zegen voor elkaar. Wees gezien Ik hoorde eens een Belgische zanger in een lied zingen: “Ik zie u gaarne”; hiermee is in mijn gevoel de kern van menselijk leven samengevat. Tegelijkertijd weet ik in mijn hart dat het een visioen is waarover ik spreek, een diep verlangen, dat in ons allen schuilgaat, maar dat maar al te vaak beschadigd wordt. Ik blijf er echter aan vasthouden, omdat het mij telkens opnieuw verandert van een wantrouwig en in het verborgen levend mens in iemand die opengaat voor waarachtig leven, dat zich gelukkig op vele momenten tussen mensen als een bron van hoop laat zien. Het brengt me ertoe om de uitroep “Wie niet weg is, is gezien” om te draaien in: “Wie zich niet laat zien, is de weg kwijt”. Henk Jongerius begeleidt diverse retraites, waaronder de maandelijkse vrijdagretraite en Noveen, een retraite voor leidinggevenden. Informatie www.kloosterhuissen.nl

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Max Wanger | Hide and seek

Leven in het morgenlicht: onbevreesd je ogen opslaan want geen mens kan mij terneerslaan, mij ontnemen mijn gezicht. Leven in het middaglicht: veilig onder mensen wonen, als een kind je liefde tonen die voor haat noch leugen zwicht. Leven in het avondlicht: zo jezelf uit handen geven dat je één wordt met de velen zonder naam, zonder gezicht. Leven in het volle licht: heel je hart en ziel ontvouwen, aan de Bron je toevertrouwen, daarnaar worden opgericht.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

essay door: ad de keyzer, wetenschappelijk medewerker titus brandsma instituut

Het Magnificat volgens Johann Sebastian Bach

n mei 1723 werd Johann Sebastian Bach in Leipzig benoemd als Thomascantor en werd hij verantwoordelijk voor de muziek die tijdens de liturgische vieringen in de kerken van Leipzig werd gezongen en gespeeld. De lofzang van Maria had in het liturgisch-muzikaal repertoire een prominente plaats. Het werd elke zaterdag- en zondagmiddag gezongen in de vespers, in het Duits, volgens de vertaling van Martin Luther. Maar op liturgische hoogtijdagen werd het Magnificat in het Latijn gezongen, in een feestelijke uitvoering met vocale solisten en een koor, en begeleid door instrumenten. Bachs eerste grote uitdaging Een compositie op de tekst van het Magnificat vormde voor Bach waarschijnlijk de eerste grote muzikale uitdaging gedurende zijn meer dan 25-jarige loopbaan in Leipzig. Op 2 juli 1723 namelijk vierde men het hoogfeest van Maria Visitatie, waarop herdacht werd hoe de zwangere Maria bij haar eveneens zwangere nicht Elisabeth op bezoek ging. Bij deze ontroerende ontmoeting tussen beide vrouwen, beschreven in Lucas 1, 39-45, zingt Maria de lofzang die bekend is geworden onder haar Latijnse titel Magnificat. Voor de vespers op deze feestdag componeerde Bach zijn indrukwekkende Magnificat dat volgens muziekwetenschappers alle versies tot dan toe overtrof.

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

Een versie met vier inlassen Het is deze versie van het Magnificat die Bach een paar maanden later opnieuw heeft uitgevoerd, toen hij voor het eerst het kerstfeest vierde in Leipzig en voor die liturgische hoogtijdagen muziek moest componeren dan wel uitzoeken. Traditie was om het Magnificat twee keer uit te voeren: in de vespers op Eerste Kerstdag 1723 in de Nicolaïkerk en in dezelfde viering op Tweede Kerstdag in de Thomaskerk. Opmerkelijk is dat Bach hiervoor niet alleen zijn eerder gecomponeerde muziek op de Latijnse vertaling van Lucas’ lofzang van Maria heeft gebruikt. Hij heeft namelijk op vier momenten de tekst van Lucas onderbroken voor het zingen van bewerkingen van kerst-

liederen, de zogenaamde lauden. Voor ons mag dit vreemd in de oren klinken, voor mensen uit de tijd van Bach was dit een traditie op de twee kerstdagen waar je niet aan moest gaan tornen. Ze ging terug op allerlei gedramatiseerde vormen van volksdevotie, iets wat nu eenmaal onlosmakelijk verbonden is met het kerstfeest. De ingelaste lauden schijnen wel een punt van discussie te zijn geweest. De kerkelijke overheid – die in Leipzig tevens de wereldlijke was – had deze inlassen in 1702 al verboden, maar tevergeefs, zo blijkt. Bach deed met het invoegen van zijn liedbewerkingen in het Magnificat dus niets nieuws of schokkends. In feite volgde hij heel precies na wat zijn voorganger, Johann Kuhnau, ook al had gedaan. Zelfs de vier momenten waarop de kerstliederen gezongen worden, zijn dezelfde als in het Magnificat van Kuhnau. Het gaat om de volgende vier liederen die tezamen een parafrase vormen van het Kerstverhaal. 1. De eerste van het vijftien strofen tellende kerstlied van Luther Vom Himmel hoch da komm ich her: De engel daalt uit de hemel om de goede boodschap te brengen. 2. Een vierstemmig stuk getiteld Freut euch und jubiliert van een van Bachs voorgangers in Leipzig, Sethus Calvisius (1594): aan de herders in het veld wordt een grote vreugde verkondigd. 3. Een vijfstemmige ‘kleine lofprijzing’ Gloria in excelsis Deo: de lofzang van de engelen. 4. De Latijnse hymne Virga Jesse: de 12/8 maat suggereert het wiegen door Maria en Jozef van hun eerstgeborene.

Visitation

Bach hield blijkbaar van zijn Magnificat, want hij heeft het stuk rond 1730 nog eens grondig onder handen genomen. Hij heeft het ontdaan van de kerstinlassen om het stuk ‘bruikbaar’ te maken voor andere liturgische vieringen gedurende het jaar. Hij heeft de toonsoort aangepast: oorspronkelijk stond het stuk in Es, maar Bach transponeerde het een halve toon lager naar D, en wijzigde de instrumentatie. Zo kennen we nu twee magnificatcomposities van Bach: BWV 243 in D en BWV 243a in Es.

In liturgische teksten worden de gemoedstoestanden opgeroepen door de hechte samenhang tussen tekst en noten - vaak gebruikt om de relatie tussen God en mensen uit te zeggen. bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

Woorden schieten bijna altijd tekort, als je de emotie onder de liturgische woorden wilt ervaren. Met de bijpassende muziek kun je die wel bereiken. Twee momenten eruit gelicht Bach wordt algemeen beschouwd als de onbetwiste meester op het gebied van de muzikale retorica. Dat houdt in dat hij als geen ander de kunst verstaat om een tekst zó op muziek te zetten, dat de gemoedstoestanden (affecten) die in een tekst verborgen zijn, bij de hoorders kunnen worden opgeroepen. In liturgische teksten worden deze affecten vaak gebruikt om de relatie tussen God en mensen te articuleren. Hier schieten woorden altijd tekort en gaat het om wat ‘achter’, ‘onder’ de woorden ligt. Denk aan wat Paulus schrijft over bidden in Romeinen 8, 25: we weten niet hoe we moeten bidden (articulatie), maar het is de Geest die in ons zucht met onuitsprekelijke verzuchtingen (affect). Als het goed is, faciliteert muziek deze affecten. Ik wil dit laten zien aan de hand van twee voorbeelden. De instrumentatie Bach heeft zijn Magnificat geschreven voor het grootst mogelijk denkbare koor en orkest van toen. Een volledig bezette kopersectie inclusief pauken, hetzelfde geldt voor het hout en strijkers. Verder zingen er vijf afzonderlijke stemmen: eerste en tweede sopraan, alt, tenor en bas. Meer vocale stemmen zijn niet mogelijk als je elke stem apart – zonder een ander te verdubbelen - in een polyfoon, contrapuntisch stuk een eigen melodie wilt geven. Zo laat hij horen wat het affect is van magnificat: ‘groot maken’. Het-

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

zelfde affect horen we in nummer 4, waarin slechts twee woorden op muziek gezet zijn: Omnes generationes: ‘alle geslachten’ over heel de wereld. Hier ontbreken de koperinstrumenten. Zij behoren tot het ‘hemels’ instrumentarium. Het koor daarentegen bestaat uit vijf verschillende stemmen die ‘alles’ herbergen wat er te herbergen valt. Groter en overweldigender kan haast niet. De rolverdeling Bach heeft zijn Magnificat gedacht voor vijf stemmen, waaronder twee sopranen. Hij heeft de tekst van het Magnificat min of meer eerlijk over deze vijf stemmen verdeeld: ze hebben alle vijf een eigen solo-aria. Het geeft ons te denken dat Bach na het openingskoor de eerste aria niet door de eerste, maar door de tweede sopraan laat zingen: En mijn geest juicht om God mijn redder. De eerste sopraan zingt daarna de tweede aria: Omdat Hij oog had voor de nederigheid van zijn dienares […]. Hier laat Bach horen dat de eerste sopraan niet de eerste stem zingt, maar de tweede. De eerste sopraan moet diep door haar muzikale knieën om een lage d op humilitatem, ‘nederigheid’, te kunnen zingen. Hier horen we een affectief geladen Mariabeeld in noten geboetseerd. Niet Maria, maar God heeft het eerste woord. Deze twee voorbeelden – er zijn er natuurlijk veel meer - laten horen en zien hoe Bach in zijn Magnificat Maria recht doet met zijn muziek die veel verder gaat dan het laten klinken van de noten. Wie geïnteresseerd is, kan veel vinden op de website Bach Cantate Catalogus van Gerard van Hengel.

column door: roy clermons, geestelijk verzorger in de psychiatrie en lekendominicaan

Maria is één van hen!

Ik vraag me wel eens af wat de mensen in de chronisch psychiatrische ouderenzorg nog verwachten van het leven, of waar ze nog op wachten. Wachten en verwachten zijn begrippen die in deze context een heel andere lading krijgen. Wat verwacht iemand nog van het leven, als die persoon al meer dan tweederde van zijn leven doorbrengt in een psychiatrische instelling en lijkt te leven van sigaret naar sigaret of van kop koffie naar kop koffie? Velen wachten op de dood, niet eens bewust, maar ze lijken hun tijd uit te zitten. Het zijn mensen van 70, 80 jaar oud, soms nog ouder. Als je er als buitenstaander naar kijkt, lijkt hun leven niet bepaald vol verwachting. Hun alledaagse leven wordt gekenmerkt door sleur, eenzaamheid en vooral uitzichtloosheid. In gespreksgroepen, individuele gesprekken en in vieringen in de kapel wordt die alledaagsheid doorbroken en toont zich niet zelden een ander mens. Dan zie ik ontroering, medeleven, en betrokkenheid op elkaar. Ze geloven en hopen, vaak tegen beter weten in. Het zijn vaak kinderlijke, bijna naïeve geloofsbeelden die mensen erop na houden. Maria speelt hierin een belangrijke rol. In september zijn een vijftiental van onze cliënten op bedevaart geweest naar Lourdes. De impact van deze reis is groot geweest, als ik de verhalen beluister. De persoon Maria heeft voor veel mensen iets speciaals, voor mij ook. Als katholieke jongen van de Limburgse grond is Maria mij met de paplepel ingegeven, met name door de vrouwelijke kant van de familie (oma’s en moeder). Er werd verder niet over nagedacht; Mariaverering hoorde er gewoon bij. Het had iets nostalgisch. Maar het rotsvaste vertrouwen dat mensen hier in de psychiatrie in Maria hebben, heeft mijn vanzelfsprekendheid in ieder geval doorbroken. Maria is namelijk één van hen. Een gewone vrouw, die in haar leven overrompeld wordt door grootse en vreselijke gebeurtenissen. Zij, die bezoek heeft gehad van een engel en ineens hoort dat God een plan met haar leven heeft. Zij, die de pijn kent en het lijden en die heeft moeten toezien hoe haar zoon heeft moeten lijden en sterven (menig cliënt heeft een of meerdere kinderen verloren in het leven), maar die niet is geweken, maar gebleven en uit eerste hand heeft ervaren dat de dood het laatste woord niet heeft, maar het leven. Dat beeld is zo krachtig, dat veel mensen zich daaraan vasthouden. Bij Maria kunnen ze hun lijden neerleggen, zij luistert en loopt niet weg en ze hopen en geloven dat de dood, waarin velen tijdens hun leven al verkeren, ooit voorbij mag zijn.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

essay door: holkje van der veer o.p., dominicanes, agoge, theologe en auteur

De wachtkamer als observatorium

‘N

eemt u maar even plaats in wachtkamer rood’, hoor ik de receptionist zeggen. Met een langzame slentergang loop ik naar de ruimte waar de harde roodplastic stoeltjes op mij staan te wachten. Ik kijk of er wat tijdschriften liggen, misschien een bekertje machinekoffie? Wachten, vooral als je niet weet hoelang het gaat duren, vind ik een ramp. Aanzien oproepen Dit weekend raakte ik in gesprek met een notaris. Hij vertelde mij dat hij zijn cliënten steevast minstens vijftien minuten in de wachtkamer plaats laat nemen, ook als deze al aan de late kant binnenkomen. Hij vertrouwde mij toe dat hij dit wachten belangrijk vindt, omdat het volgens hem het aanzien van zijn werk vergroot. Hij zei: “Met die vijftien minuten geef ik mijn waarde aan, ik ben het waard om voor te wachten”. Vergoelijkend voegde hij eraan toe: “Ik zorg er natuurlijk wel voor dat de wachtruimte een mooi verzorgd vertrek is; een interieurontwerper heeft hem zakelijk, doch smaakvol ontworpen. Onze baliemedewerkster serveert er uitstekende koffie. Het is één van de visitekaartjes van ons bedrijf.” Misschien heeft de man gelijk, maar ik word niet vrolijk van zijn opmerkingen. Het komt op mij arrogant over. In

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

mijn leven heb ik al veel te vaak uren in wachtkamers van artsen moeten doorbrengen. Ik kan mij niet voorstellen dat het vertrouwen in hun kundigheid groeit met de tijd die ik in een wachtkamer moet doorbrengen. Tijdverlies Wachten heeft voor mij vooral met verveling en afhankelijkheid te maken. Om het nog sterker te zeggen: met het verprutsen van tijd. Ik zie er niets positiefs in. Je zult mij nooit horen zeggen: oh wat leuk, ik ga mijn middag doorbrengen in een wachtkamer! Mijn oogarts in het AMC is een kampioen in het laten wachten van haar patiënten. Als ik met haar een afspraak heb, dan weet ik dat het zomaar twee, drie en een enkele keer zelfs vier uur kan duren, voordat zij mij oproept om mee te lopen naar haar spreekkamer. Ik vind haar een hopeloos geval. De aangegeven tijd van de afspraak, die ik enkele maanden eerder

George Tooker | The waiting room | 1957

bij de receptie maakte, heeft voor haar niets te maken met het moment waarop zij mij binnenroept. Het wordt tijd dat de leiding van het ziekenhuis eens werk gaat maken van deze, voor de patiënt vernederende situatie. Gelegenheid tot observeren Tijdens het wachten observeer ik mijn lotgenoten. Het is interessant om te zien hoe nieuwe patiënten reageren op extreme wachttijden van enkele uren. Aan het wachtkamergedrag van de patiënt kan ik zien of iemand nieuw is op deze plek. Na een uurtje beginnen zij onrustig te worden, gaan bij de balie informeren hoelang zij denken dat het nog gaat duren. De dame achter de receptie geeft altijd hetzelfde antwoord: “Wij kunnen er ook niets van zeggen, de dokter loopt wat uit, u bent zo snel mogelijk aan de beurt”. Meerdere keren heb ik meegemaakt dat patiënten

agressief werden van deze situatie. Ik heb ruzies tussen echtparen zien ontstaan: “Kom”, zegt de man tegen zijn vrouw, “we gaan weg, ik word gek van dit wachten, de dokter doet alsof ik niets anders te doen heb”. Waarna de vrouw sussend antwoordt: “Blijf rustig, we wachten nog wel even”. In dit tijdperk van mobiele telefoons hoor ik gesprekken waarin de wachter zijn frustraties uit tegen een vriend of kinderen; meestal worden hier wat krachttermen gebruikt. Een enkele keer heb ik een patiënt hoogst persoonlijk op de oogarts af zien stappen met het verzoek om hem toch eindelijk uit zijn wachtellende te verlossen.

Mensen expres op je laten wachten om er het aanzien van je werk mee op te vijzelen, is echt niet meer van deze tijd! bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

In een wachtkamer ervaar je elementen van menselijke zwakte: ongeduld en irritatie bij lang wachten, en gebrek aan diepgang in gesprekken met je medewachtenden. Ik lees wel eens over de toegenomen agressie van patiënten in de zorg. Volgens mij kan er al heel wat verbeterd worden, als er efficiënter en duidelijker met het fenomeen ‘wachten’ zou worden omgegaan.

Mijn reactie Om mijn bezoekjes aan de oogarts zo aangenaam mogelijk door te komen, heb ik een ‘wachtkamertasje’ samengesteld. In de ziekenhuizen kunnen patiënten gebruik maken van een wifinetwerk. In het tasje zit mijn tablet met oordopjes, zodat ik naar wat muziek kan luisteren, mijn mail kan checken en de krant kan lezen. Mijn breiwerkje zit in mijn tas, en wat brood en fruit voor als ik hongerig begin te worden. Ik ga meestal ergens in een hoek zitten, haal koffie uit de machine en probeer mij af te sluiten van mijn medepatiënten. Een wachtkamergesprekje met hen is vrijwel nooit een succes. Waar kun je het op een dergelijk moment met een lotgenoot over hebben? Je kunt uitwisselen uit welke stad of plaats je komt, hoelang je reistijd is geweest en wat de weersomstandigheden buiten zijn. Maar de rede van het ziekenhuisbezoek roer je eigenlijk nooit aan. Ook al hebben we dezelfde arts, in een wachtkamer deel je zelden of nooit iets persoonlijks. Er bestaat namelijk een ongeschreven code, dat het hebben van een lichamelijk mankement een privézaak is; het is vertrouwelijke informatie, die

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

je niet deelt met een medepatiënt. Deze schroom komt volgens mij voort uit de angst om een persoonlijk verhaal vol leed en ellende terug te krijgen. Wachtkamerlotgenoten kunnen ‘bekende’ van je worden. Als je elkaar meerdere keren per jaar enkele uren kunt observeren, dan kun je heel wat over iemand te weten komen. Maar ik geloof niet dat er ooit een vriendschap in een dergelijke wachtgelegenheid is ontstaan. Gebrek aan concentratie mogelijkheden Tijd doorbrengen in een wachtkamer hoort bij mij bij het wachten totdat dit voorbij is, tot het uitzitten, het verprutsen van tijd. Dit ‘verprutsen’ heeft vooral te maken met de onmogelijkheid om je tijdens het wachten ergens echt op te concentreren. Terwijl je de krant leest, blijft je oor gericht op wat je hoopt te gaan horen. Je denkt alsmaar:”Hoe heerlijk zou het zijn, als nu mijn achternaam zou klinken: ‘mevrouw van der Veer’! Want dan komt er een verlossend einde aan deze nutteloosheid. Nieuwe wachtkamers Het eindeloos lang in een wachtkamer doorbrengen, soms denk ik: “Dat is toch niet meer van deze tijd!” Een tijd waarin we met computers en de digitale snelweg alles kunnen plannen en reguleren. Dat is waar, maar in deze tijd van keuzemenu’s ontstaan er weer nieuwe wachtkamers. Onlangs belde ik mijn huisarts en hoorde: “Belt u voor een herhaalrecept, druk dan een 1, wilt u een afspraak maken met de assistent kies dan een 2, en zo ging het bandje maar door”. Holkje van der Veer begeleidt regelmatig kloosterweekenden. Informatie: www.kloosterhuissen.nl.

geloven

Neem nu een jaarabonnement onderweg op Geloven Onderweg voor slechts € 15,– onderweg 2 of ontvang een gratis 3 cd* of boek** dominicaan

s tijdschrift

pprijs � 7,50

geloven

losse verkoo

ing, bezieling

en bew

zomer 2015 | j

dominicaan

losse verkoo

voor bezinn

s tijdschrift

pprijs � 7,50

voor bezinn

ing, bezieling

en beweging

najaar 2015 | jaargang 133

Paul Loomans

Tanja van Humm e

Jan Kortie

**Catechismus van de compassie Over twaalf kernwaarden uit het Christendom Christiane Berkvens-Stevelinck en Ad Alblas

Wivine Tami

niau

André Lascaris

(winkelwaarde 19,50)

*Dubbel cd Jaargetijden 25 schriftliederen voor het liturgisch jaar Henk Jongerius en Jan Raas (winkelwaarde 22,50)

Doorbreek he t vijandsdenke n

Marga Clau s

Roy Clermons

Samen Leven

Marian Kuijs

❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg en betaal het eerste jaar slechts € 15,– ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang de cd Jaargetijden ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang het boek Catechismus van de compassie mijn gegevens zijn:

naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres * doorhalen wat niet van toepassing is

❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg en betaal daarvoor slechts € 15,–** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf de cd Jaargetijden** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf het boek Catechismus van de compassie** ** Het abonnement stopt automatisch.

het abonnement is bestemd voor: naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres betaling: Ik machtig Stichting Dominicanenklooster Huissen om eenmalig het abonnementsgeld af te schrijven van mijn rekening: iban rekeningnummer

(volledig invullen) Incassant ID: NL19ZZZ999999991662

handtekening Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: geloven onderweg, stichting dominicanenklooster huissen,

antwoordnummer 2900, 6800 vk huissen

Voorwaarden Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Prijswijzigingen voorbehouden. Het abonnement geldt minimaal voor een jaar en kan tot uiterlijk een maand voor het eind van deze periode worden opgezegd. Na de actieperiode wordt het abonnement automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd welke op ieder moment opzegbaar is met een opzegtermijn van drie maanden. U kunt gebruik maken van deze aanbieding indien u de afgelopen 6 maanden geen abonnement op Geloven Onderweg heeft gehad. Het cadeau-abonnement stopt automatisch na een jaar.

mijmeringen

Laat ze blijven Europa staat op springen onder de stroom vluchtelingen die vanuit Afrika en het Midden-Oosten naar onze landen komen. We leven met het visioen van een menswaardige samenleving en we willen barmhartig zijn. Maar er is ook angst. In de praktijk blijkt het enorm lastig om de angst in de samenleving serieus te nemen en tegelijkertijd barmhartig te zijn. We vangen vluchtelingen op en velen dragen bij. Maar er worden ook hekken gebouwd en grenzen gesloten. Laat ze blijven? Een lied om te mijmeren. Van de cd Om Liefde, met teksten van Huub Oosterhuis en muziek van Tjeerd Oosterhuis. Dit nummer wordt op de cd gezongen door Youp van het Hek.

geloven onderweg nr 4 â&#x20AC;˘ 2015 â&#x20AC;&#x201C; bezinning bezieling beweging

Laat ze blijven vo or onz e a sielkinderen

Waar ben je geboren en getogen, moet je daar vandaan, wie heeft dat beslist? Had je willen zijn geboren als je dat tevoren wist? Handen af zingt mijn geweten, laat ze blijven, laat ze blijven God en bijna iedereen staat aan hun kant Overheid, doe niet zo verbeten maak een beter, liever Nederland.

bezinning bezieling beweging

â&#x20AC;&#x201C; nr 4 â&#x20AC;˘ 2015 geloven onderweg

essay

door: welmoed vlieger, filosofe, procesbegeleider, docent en publicist

Vrijheid die niet zichzelf zoekt

de actualiteit van meister eckharts denken

e laatste decennia neemt de belangstelling voor het werk en denken van de dominicaanse filosoof en mysticus Meister Eckhart (ca. 1260 – ca. 1328) sterk toe. Niet alleen christenen maar ook boeddhisten, atheïsten en mensen die op afstand staan van de kerk maar toch toegang zoeken tot de religieuze dimensie van hun bestaan, zien in Eckhart een inspirerende leraar en gids. Dat mag – in een cultuur waarin God al geruime tijd dood is verklaard – op zijn minst opmerkelijk genoemd worden. Hoe is het mogelijk dat een uiterst vrome monnik en geleerde uit de 13e/14e eeuw de laatste decennia zo aan populariteit wint? Wat maakt dat zijn gedachtegoed zo’n grote zeggingskracht heeft voor mensen van nu? Alvorens ik op deze vraag inga, zal ik eerst beknopt aandacht schenken aan Eckharts speculatief-mystieke gedachtegoed. De Godsgeboorte In de kern gaat het Eckhart slechts om één ding. Als men dat begrepen heeft, zo zegt hij zelf, heeft men alles van hem begrepen. Daarbij doelt hij op de ‘geboorte van God in de ziel’. Voorwaarde voor deze mystieke eenheid met God is wat Eckhart ‘afgescheidenheid’ of ‘gelatenheid’ noemt. Dit wil zeggen: zich innerlijk aan niets binden wat zich buiten of in de geest voordoet, alles laten zijn wat er is en alles in zijn zijn laten. Het ‘ik’ met al zijn beelden, voorstellingen en begrippen, zijn verlangens, verwachtingen en vooroordelen maakt

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

plaats voor de directe komst van God in de ziel. Hoe is die Godsgeboorte nu mogelijk? Die is mogelijk door wat Eckhart met verschillende termen de ‘zielsgrond’ noemt, of de ‘vonk van de ziel’. De mens is en blijft weliswaar altijd een schepsel, maar er is iets in de mens wat zelf goddelijk in hem is. Dat iets is ‘potentialiteit’; zuivere mogelijkheid. Maar omdat God zelf in diepste wezen potentialiteit is, is dat vermogen in de mens altijd al gerealiseerd.

De mens kan God in zichzelf realiseren, omdat hij altijd al goddelijk is; hij zou zonder God niet eens zijn. Daarom staat Eckhart ook kritisch tegenover godsdienstige oefeningen en religieuze ervaringen als middelen om eenheid met God te bereiken. Er zijn geen ‘wegen’ en geen ‘wijzen’ om God te vinden. Zodra men een ‘weg’ of ‘wijze’ bedenkt en gebruikt, staat die weg de komst van God in de weg en verliest men God: de weg komt dan in de plaats van God. Om de mystieke eenheid met God te bereiken, moet je je volgens Eckhart alleen realiseren dat er niets te bereiken valt, dat je altijd al één met God bent: als je je dat realiseert, ben je meteen ook één met God. Daarmee opent Eckhart ook een nieuwe mystieke weg in het westen: die van een actieve mystiek, die niet veronderstelt dat men zich voor een beschouwelijk leven terugtrekt uit de wereld, maar hand in hand gaat met een actief en handelend leven in de wereld. Als er geen weg en geen manier is om mensen tot God te brengen, om God te bereiken, waarom preekt Eckhart dan zo vaak en zo graag? Hij doet dat niet om het evangelie te verkondigen in de gangbare zin van het woord. Hij preekt omdat hij uit gedrevenheid de waarheid wil en moet verkondigen, hij kan niet anders. Hierom gaat het altijd, ook als het gaat om de weg van het ‘zonderweg-zijn’, om God die de waarheid is. Steeds probeert Eckhart te laten zien wat God is: niet iets wat concurreert met of staat tegenover de werkelijkheid zoals wij die kennen, maar daarin overal aanwezig is en daarmee samenvalt en tegelijk ook heel anders is en er helemaal buiten staat. God is ‘puur zijn’ maar ook ‘louter niets’, het Goede en Ware maar voorbij goedheid en waar-

Om de mystieke eenheid met God te bereiken, moet je je volgens Eckhart alleen realiseren dat er niets te bereiken valt, dat je altijd al één met God bent: als je je dat realiseert, ben je meteen ook één met God. heid, het Ene en voorbij de eenheid nog de Grond van alles als grondeloosheid. Ziehier de paradoxe wijze waarop Eckhart zich uitdrukt. Autoriteit De Belgische psychoanalyticus en hoogleraar Paul Verhaege constateerde enige tijd geleden in een interview met Trouw dat klassieke gezagsdragers, zoals rechters, dominees, dokters, leraren en politici, steeds minder autoriteit genieten. “We moeten het doen”, zegt hij, “met een nieuwe autoriteit die vanuit onszelf komt.” Zijn punt is niet dat autoriteit iets verkeerds is, integendeel. “Wij mensen zijn sociale wezens. Zonder autoriteit lopen we verloren in de wereld, we zijn nu eenmaal geen eilanden”, voegt hij eraan toe. Wat Verhaege wil laten zien is dat het zwaartepunt van de autoriteit zich verplaatst, en wel van een extern naar een intern fundament. De oude, verticale autoriteitsstructuren functioneren vandaag de dag niet meer en laten steeds meer mensen onverschillig. Bij een traditioneel godsbeeld en godsgeloof is er in wezen ook sprake van zo’n verticale structuur, met God als hoogste ‘baas’. Het theïstische godsidee – dus het idee van een transcendente, persoonachtige God die zich met deze werkelijkheid en met ieder mens afzonbezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2015 geloven onderweg

Wat ik bij Eckhart wel het mooiste en meest intrigerende begrip vind is: God, als mijn grond, is pure mogelijkheid. En daarmee onbepaald, niet te verwoorden of te verbeelden. derlijk bezighoudt – is in onze samenleving aan sterke erosie onderhevig. Veel mensen kunnen zich met dit idee of paradigma niet meer verbinden. Mogelijkheid De populariteit en aantrekkingskracht van Eckharts denken dient - in de eerste plaats - in voornoemde context begrepen te worden. Bij Eckhart is God geen extern tegenover, geen conceptueel te vatten entiteit aan wie wereldse eigenschappen zoals ‘goed’ of ‘wijs’ kunnen worden toegeschreven, geen hemelse Vader die mij zegt wat wel en niet te doen, en ook is hij niet mijn God die ergens iets van vindt. Wie of wat is God dan wel? Geen boven of buiten, maar iets dat aan mijn bestaan ten grondslag ligt. Een oergrond, die van al het bepaalde of bepaalbare vrijgehouden moet worden. ‘Gods grond en mijn grond is één grond.’ De God over wie Eckhart spreekt kan daarom ook niet buiten of boven mij, maar alleen ín mijzelf gevonden worden. Niet als iets dat ik in mij draag of als iets dat ik omvat, maar als een grond die mij draagt en omvat. Eckhart gebruikt in zijn preken en traktaten een scala aan begrippen en paradoxen om woorden te geven aan die oergrond. Wat ik toch wel het mooiste en meest intrigerende begrip vind is: ‘mogelijkheid’. God, als mijn grond, is zuivere potentialiteit, pure mogelijkheid. En

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

daarmee onbepaald, niet in woorden of beelden te vangen of uit te drukken. Wanneer een mens leeft vanuit zijn oergrond, wanneer die mens zich met andere woorden weet te identificeren met zijn meest eigenlijke grond als mogelijkheid, maakt hij ruimte voor het nieuwe en onvoorziene, dat wat groter is dan hijzelf. Je zou, in lijn hiermee, dus ook kunnen zeggen dat deze mens afziet van zijn eigen beelden of voorstellingen van God als object en hem vrijgeeft op zichzelf. “Laat God God in je zijn”, zegt Eckhart in één van zijn preken. Gelatenheid De 20ste-eeuwse filosoof Martin Heidegger, die zich in sterke mate heeft laten inspireren door Meister Eckhart, was de overtuiging toegedaan, dat wij in de gejaagde, technische wereld van vandaag en morgen alleen zullen kunnen overleven op grond van een houding van gelatenheid. Deze grondhouding, die Eckhart als de meest oorspronkelijke modus beschouwt, kent een verrassend grote actualiteit. Kunnen wij vandaag de dag immers nog wel iets met rust laten? Is het überhaupt wel mogelijk of zelfs gepast om te midden van alle ongehoorde gruwelijkheden die onophoudelijk in de wereld plaatshebben, een houding van gelatenheid aan te nemen of na te streven? Het begrip ‘gelatenheid’ roept vaak associaties op met koelheid, apathie en berusting. Bij Eckhart (en ook bij Heidegger) heeft dit begrip echter een geheel andere betekenis. Gelatenheid wil zeggen: op een open en onbevangen wijze zijn en handelen, zonder er iets specifieks van te verlangen of verwachten, zonder hierin iets voor jezelf te be-

Slawek Gruca | Mente abierta ventana

ogen, maar gewoon, zonder waarom. Eckhart zegt hierover het volgende: “Wie duizend jaar lang aan het leven zou vragen: waarom leef je?, die zou, als het kon antwoorden, niets ander te horen krijgen dan: ik leef omdat ik leef. Dat komt omdat het leven vanuit zijn eigen bestaansgrond leeft en opwelt uit zichzelf; daarom leeft het zonder waarom in het zichzelf levende leven. Wanneer een oprecht mens, die handelt vanuit zijn eigen bestaansgrond, de vraag kreeg: waarom doe je de dingen die je doet?, zou hij, als hij het juiste antwoord gaf, enkel zeggen: ik doe die dingen om ze te doen.” Leven zonder waarom betekent niet dat je geen voorstellingen, verlangens, meningen of doelen meer hebt, maar dat de fixatie op al deze dingen achterwege blijft. Je wordt er niet door in

beslag genomen en legt zelf ook geen beslag op de mensen en dingen om je heen. Je bent bij de dingen, niet in de dingen, zegt Eckhart. Eckharts visie op de mens en de raad te leven vanuit gelatenheid staan lijnrecht tegenover de gangbare mentaliteit die naar voren komt in het maakbaarheidsideaal. Een ideaal dat hand in hand gaat met een vergelijkbaar vrijheidsidee. We wensen onszelf voortdurend te verbe-

De weinige keren dat Eckhart over vrijheid spreekt, is hij glashelder: het wezen van God en daarmee ook van de mens is openheid, mogelijkheid. En dit houdt uiteindelijk niets anders in dan: vrijheid. bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2015 geloven onderweg

Uit onze diepste innerlijkheid - de zielsvonk - welt onze kracht om die dingen te doen die gedaan moeten worden en die dingen te laten die je beter kunt laten. teren en te ontwikkelen, zicht te hebben op onze oorsprong en eindbestemming. Want zo hebben we grip op ons leven en kunnen we ons doelen stellen. Hoewel deze mentaliteit zich in ons huidige tijdperk opdringt als de enige, zekere weg, is een leven vanuit gelatenheid sterker, aldus Eckhart. Vrijheid Staat gelatenheid daarmee niet juist tegenover vrijheid? Nee, integendeel. Eckhart spreekt niet vaak over vrijheid, maar als hij het doet, is hij glashelder: het wezen van God en daarmee ook van de mens is openheid, mogelijkheid. En dit houdt uiteindelijk niets anders in dan: vrijheid. Leven vanuit gelatenheid is leven vanuit vrijheid. Het is Heidegger die juist deze thematiek heel scherp verder heeft doordacht en uitgewerkt. Vrijheid wordt doorgaans begrepen als iets dat we wel of niet hebben of zijn, als een bezit of eigenschap. Heidegger draait deze visie om. Hij stelt dat vrijheid niet een eigenschap van de mens is, maar andersom, dat wij mensen een mogelijkheid zijn van vrijheid. Menselijke vrijheid is de vrijheid voor zover die in die mens doorbreekt, de mens op zich neemt. Of, en in hoeverre, de vrijheid in de mens doorbreekt – en in het handelen tot uitdrukking komt - hangt niet zozeer samen met de mate waarin je alles kunt kiezen, vinden, zeggen en doen wat je maar wilt. Het hangt samen met de mate waarin

geloven onderweg nr 4 • 2015 – bezinning bezieling beweging

je je openstelt voor dat wat zich aan je voordoet zonder er meteen iets specifieks van te maken, zonder het op te sluiten in je eigen beperkte interpretaties, oordelen, verlangens enzovoort. Slot Eckhart begrijpt als geen ander dat werkelijk inzicht niet via publiek beleden aannames, meningen en (geloofs)waarheden gevonden wordt, maar voortkomt uit een innerlijkheid – de zielsvonk – die in het diepst van de mens zelf ontbrandt. In deze innerlijkheid wordt volgens Eckhart op een fundamentelere wijze dan mogelijk is door menselijke motivaties en overtuigingen, de kracht gevonden om die dingen te doen die gedaan moeten worden en die dingen te laten die je beter kunt laten. De aanraking met deze innerlijkheid is niet alleen nodig om tot werkelijk inzicht te komen, maar ook om het ethisch appél dat uit dit inzicht opklinkt, niet tot moralisme te laten vervlakken. Wat is dan toch deze innerlijkheid waar niet alleen Eckhart maar zo vele grote denkers en dichters in verschillende bewoordingen over gesproken hebben? Het is de vrijheid die niet zichzelf zoekt, en juist daardoor ruimte is voor de mens om gevonden te worden en tot zichzelf te komen. Welmoed Vlieger begeleidt retraite- en studieweekenden, waaronder het weekend hemelse en aardse verwondering met Arnold Ziegelaar op 10-12 juni 2016 en een weekend over Meister Eckhart met Marcel Braekers en André van der Braak op 16-18 september 2016. Informatie: www.kloosterhuissen.nl en www.welmoedvlieger.nl

(advertentie)

Byzantijnse kunst in Griekenland 14 mei t/m 22 mei 2016 Culturele reis met verblijf in een Griekse orthodox klooster aan de westkust van Griekenland. Met bezoeken aan kerken en kloosters in de omgeving. De workshops Icoonschilderen en Byzantijnse zang worden verzorgd door plaatselijke docenten.

meer informatie op www.kloosterhuissen/p/1054

bezinning bezieling beweging

â&#x20AC;&#x201C; nr 4 â&#x20AC;˘ 2015 geloven onderweg

Een paar dagen om in volledige stilte te ervaren wat zich NU in jou aandient. Zwijgen en jezelf ontmoeten, zodat wat diep in jou leeft aan het licht komt. Misschien confronterend, altijd helend. Ervaar hoe de stilte je innerlijk kan bevrijden. Er is gelegenheid voor een gesprek. zondag 3 januari 19.00 uur tot woensdag 6 januari 2016 13.30 uur Erna Bakker, therapeute en coach bij het (terug-)vinden van innerlijke vrijheid A €299,- B € 349,- C € 399,Een paar dagen voor jezelf. Verstillen, tot rust komen en genieten in het klooster. Ervaar de kracht van rust en het kloosterritme. Met maaltijden, vieringen en meditaties. Volop tijd voor eigen invulling, zoals lezen, wandelen of fietsen. Gun jezelf rust en ruimte. Elke dag wordt er een meditatie aangeboden. zondag 4 januari 10.00 uur tot donderdag 7 januari 2016 10.00 uur Theo Menting, lekendominicaan en kerkmusicus € 277,- (incl. eenpersoonskamer)

Als we willen ontdekken wat Lucas ons probeert duidelijk te maken gaat het niet om feitenkennis maar om de vraag naar God. Bestaat God? Wat doe ik met mijn geloof en hoe communiceer ik dat met anderen? Wij beginnen in dit fraaie evangelie en zien wel hoe ver we komen. 11 dinsdagochtenden vanaf 5 januari 2016 van 10.00 uur tot 12.15 uur Ernst Marijnissen, dominicaan, exegeet en schrijver A € 159,- B € 209,- C € 249,Een retraitedag om te herademen en bij je bron te komen. Ervaar de kracht van de stilte, met het kloosterritme als inspiratiebron. Meditatie, tekstreflectie, uitwisseling, muziek, deelname aan de kloostervieringen en heerlijke kloostermaaltijden. vrijdag 8 januari 2016 van 9.30 tot 19.00 uur (zie website voor meer data) Henk Jongerius, dominicaan en meditatieleraar of Theo Menting, lekendominicaan, retraitebegeleider en kerkmusicus A € 52,- B € 72,- C € 82,- (losse inschrijving) Een weekend waarin we de spiritualiteit van de 800 jarige Dominicanenorde verkennen. Wat dreef de eerste broeders en zusters en hoe kan deze bijzondere manier van leven ons vandaag inspireren? Een weekend waarin we door middel van muziek, tekst en beeld putten uit een rijke bron. vrijdag 8 januari 19.30 uur tot zondag 10 januari 2016 13.30 uur Holkje van der Veer, dominicanes, agoge en auteur A € 169,- B € 199,- C € 249,-

retraite

Spiritualiteit: een nieuw jaar, een nieuw hart en nieuwe ogen

retraite

Kloosterweekend

retraite

Vrijdagretraite Herademen

studie

Leerhuis Leven als en gelijkenis, leren omgaan met God

retraite

Individuele retraite

retraite

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Jezelf ontmoeten in de stilte

In dit weekend staan we stil bij spiritualiteit als levenskunst. We volgen onze eigen spirituele ontwikkeling tot nu toe, bezinnen ons op datgene wat onze ziel verlangt voor de komende tijd in ons leven, en kijken hoe we onze ziel nu kunnen voeden. Een voedzaam begin van het nieuwe jaar! vrijdag 15 januari 19.30 uur tot zondag 17 januari 2016 13.30 uur Hein Stufkens, filosoof en schrijver A € 199,- B € 279,- C € 329,-

Deze retraitedag is gesitueerd in een tijd van het jaar waar de dagen alweer merkbaar langer worden. Je oriënteert je op het terugkerende licht, verwelkomt dit en laat duisternis los. zaterdag 23 januari 2016 van 10.00 uur tot 16.00 uur Ton Roumen, theoloog, spiritueel auteur en retraitebegeleider A € 69,- B € 79,- C € 89,-

retraite

Retraitedag Groeien naar het licht

Elke 3e woensdag van de maand een ochtend met wandeling van maximaal 1,5 uur, bezinning en reflectie. De wandeling bestaat uit 3 delen; allereerst wandelen in stilte, daarna wandelen in stilte reflecterend op een tekst, gevolgd door een wandeling in tweetallen. Vervolgens een uitwisseling, een korte viering in de kapel, gevolgd door soep en brood om half een. Van 9.30 uur tot 13.00 uur Vrijwillige bijdrage, aanmelding gewenst

retraite

Kloosterwandeling

Kloosterviering Een keer per maand (behalve december) een viering van bezinning, bezieling en beweging in het klooster, met teksten uit verschillende religies. Ontmoeting, zingen, toespraak, kaarsen en soep en een broodje. Wees welkom! Van 16.00 uur tot 18.00 uur Vrijwillige bijdrage, aanmelding gewenst

Dit weekend gaat u op zoek naar uw persoonlijke thema’s en inspiratiebronnen om deze vervolgens in theatrale vorm te gieten. We gaan onderzoekend werken met tekst, beeld en beweging. En we komen erachter hoe uw inspiratie er uitziet als deze live voor u wordt teruggespeeld. vrijdag 5 februari 11.00 uur zondag 7 februari 2016 13.30 uur Natasha Schulte, theaterregisseuse en docente A € 199,- B € 249,- C € 299,-

Weekend retraite Thuiskomen Een retraite rond de beroemde parabel van de verloren zoon. We laten ons meenemen door teksten van Henri Nouwen die over deze parabel een fascinerend boek schreef. De dagen worden gekleurd door het ritme van het klooster. Er is aandacht voor meditatie, gesprek en bezinning. vrijdag 12 februari 19.30 uur tot zondag 14 februari 2016 13.30 uur Theo Menting, lekendominicaan en kerkmusicus A € 199,- B € 239,- C € 279,-

Een inspirerende middag en avond met ontmoeting, meditatie, kloosterviering, inleiding en een uitwisseling, tijdens een heerlijk kloosterdiner. Het thema is multireligieus zijn. Donderdag 18 februari 2016 (zie website voor andere data) Prof. dr. Manuela Kalsky, hoogleraar en directeur NieuwWij en DSTS € 32,50

Een weekend voor studie en inspiratie. Steeds meer mensen laten zich inspireren door meerdere religies. Een weekend voor verdieping en inspiratie over deze verbondenheid met meerdere religies. Hoe ervaar je dat en hoe kun je omgaan met rituelen uit verschillende religies. vrijdag 19 februari 19.30 uur tot zondag 21 februari 2016 13.30 uur prof. dr. Manuela Kalsky, hoogleraar en directeur NieuwWij en DSTS A € 199,- B € 249,- C € 299,-

In Engeland wordt al bijna vijf eeuwen lang de Evensong gezongen. Een avonddienst die vrijwel geheel wordt gezongen. Vaste elementen zijn onder andere het Magnificat & Nunc Dimittis en de Preces en Responses. Een weekend voor redelijk ervaren koorzangers die zelfstandig de muziek kunnen instuderen. Peter Leech, dirigent en Trix Smit en Theo Menting vrijdag 26 februari 19.30 uur tot zondag 28 februari 2016 18.30 uur € 270 incl. overnachtingen (all-in), en € 145,- excl. overnachtingen en incl. warme maaltijd

muziek

Weekend Evensong

retraite

Multireligieus en rituelen

retraite

Kloostertafelgesprek met Manuela Kalsky over multireligieus zijn

creativiteit retraite

Weekend Waar haal je je inspiratie vandaan?

De zachte krachten De zachte krachten zullen zeker winnen in ’t eind - dit hoor ik als een innig fluistren in mij: zo ’t zweeg zou alle licht verduistren alle warmte zou verstarren van binnen. De machten die de liefde nog omkluistren zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen, dan kan de grote zaligheid beginnen die w’als onze harten aandachtig luistren in alle tederheden ruisen horen als in kleine schelpen de grote zee. Liefde is de zin van ’t leven der planeten, en mense’ en diere’. Er is niets wat kan storen ’t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten: naar volmaakte Liefde stijgt alles mee.

Henriëtte Roland Holst -

van der

Schalk (1869-1952)

Sta dsda m 1 | Postbus 5 9 | 6 8 5 0 A B Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l