Geloven Onderweg 2016-4

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging losse verkoopprijs ďż˝ 7,50

4

winter 2016 | jaargang 134

Ernst Marijnissen

Welmoed Vlieger

Stefan Mangnus

Gaan we tegen de stroom in?

Roy Clermons

Inhoud Colofon Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 134 Verschijnt 4 keer per jaar Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur)

Redactioneel

3

Een moestuin is geen wijngaard

4

Een mens van waarde

8

E rnst M arijnissen

G itta N ieuwenburg

Heb je gehuild om Aleppo?

11

Waarde(n)volle vriendschap

15

Reisgenoten in het donker

18

De vraag van Thomas

22

De kunst van het zwijgen

26

Onze zingeving ontdekken

30

Technische realisatie Uitgeverij Skandalon

Agenda voor onderweg

33

Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen

Gedicht voor onderweg

36

Redactieadres Stadsdam 1 6851 AH Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl Abonnementen-administratie Stadsdam 1 6851 AH Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl Tarieven 2016 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten) Vormgeving Marieke de Vlieger

Afbeelding omslag People Swimming Road issn 0920-2544

H enk J ongerius

R oy C lermons

A alt B akker

S tefan M angnus

W elmoed V lieger

K laas -J an P os

Reisgenoten in licht en donker

I

n dit winternummer gaat het over de donkerte in de wereld, in onze maatschappij en in ons eigen leven. Hoe gaan we om met het donker, gaan we tegen de stroom in, kruipen we in onze schulp of ontkennen we het donker in ons leven. Een nummer over het donker, maar belangrijker nog: het gaat over barsten en over licht. De tekstregel van Leonard Cohen blijft bij me hangen. There is a crack in everything. That’s how the light comes in. In alles zit een barst. Zo komt het licht naar binnen. Dit nummer bevat bijdragen over een bijzondere ontmoeting met een dakloze, over huilen om Aleppo, over een moestuin en een wijngaard en over de zinvolheid die in het lijden te ervaren is.

De opzet van het tijdschrift Geloven Onderweg gaat wijzigen met ingang van 2017. Het tijdschrift gaat stoppen als abonnementenblad. Het blad gaat verder als katern bij de kloosterkrant die in grote oplage verschijnt. Op deze manier gaan we verder met vier keer per jaar inhoudelijke artikelen over bezinning, bezieling en beweging. Het is jammer dat het blad in deze vorm eindigt na maar liefst 134 jaar, maar gelukkig bereiken we met onze artikelen in de nieuwe opzet een veel groter publiek, zowel gasten in het klooster en deelnemers aan onze programma’s als ook belangstellenden, zowel digitaal als op papier. Sommigen van u hebben het tijdschrift vele jaren gelezen en uitgeplozen. We danken u van harte hiervoor en we hopen oprecht dat u in de nieuwe opzet onze artikelen blijft lezen en inspiratie blijft ontdekken. We danken ook de huidige en oud redactieleden van harte voor hun bijdragen aan het tijdschrift.

We blijven schrijven over bezinning, bezieling en beweging en we blijven op zoek naar onze bronnen en naar compassie en ook naar reisgenoten in het donker en in het licht. Dat we mogen worden zoals we bedoeld zijn, een uniek en geliefd mens, onvoorwaardelijk geliefd. Zo moge het zijn.

Aalt Bakker, hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

3

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan, schrijver en leerhuisbegeleider

D

Een moestuin is geen wijngaard

e titel vraagt om enige toelichting. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat het verschil tussen een moestuin en een wijngaard bekend is. In het beroemde verhaal van de strijd tussen Naboth en Achab in 1 Koningen 21:1-16 staat dat verschil in betekenis centraal. De koning aast op de wijngaard om er een moestuin van te maken. Naboth verzet zich heftig met de woorden: “Het is mij absoluut van Godswege onmogelijk om jou de erve van mijn voorouders te geven!”

De situatie In de vlakte van Jizreël ligt een wijngaard, die aan Naboth toebehoort. De naam van deze vlakte betekent: ‘God zaait’. Daarmee wordt de kwaliteit van de wijngaard aangegeven. Het is geen wijngaard in de gangbare zin van het woord. Daar heerst de geest van de mens. Daar wordt geteeld en geproduceerd. Er wordt wijn gemaakt om te verhandelen en te drinken. Deze wijngaard echter is het domein van God, en de mens is er werkzaam als rentmeester, nooit ofte nimmer als bezitter.

‘Wijngaard’ verwijst naar alle beelden en plaatsen in de Bijbel, waar op een of andere manier gesproken wordt van de wijngaard des Heren. Daar wordt gewerkt en geleefd overeenkomstig de bedoelingen en de wensen van de Aanwezige. Deze wijngaard is het beeld van de te geven wereld. Het bestaan ervan is

4

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

bijna een droom. Daarom is hij kwetsbaar en terreurgevoelig. Dat vertelt het verhaal van Naboth. De wijngaard is namelijk gelegen bij het paleis van Achab, de koning van Samaria. Achab is de vertegenwoordiger van de maakbare wereld. In die wereld heerst de Baäl of de terreur van de economie. De laatste is daarom zo gevaarlijk, omdat economische levensbeschouwingen en wetten zo ontwikkeld zijn en verweven met de dagelijkse werkelijkheid, dat velen het bestaan en de werking ervan vanzelfsprekend achten. Zolang we er materieel beter van worden, vinden we het wel best. Maar als het misloopt en er tijden van crisis ontstaan, komen de slachtoffers in het geweer, omdat zij het gelag betalen. De spelregels kloppen niet langer of zijn ontoereikend. Het onrecht wordt zichtbaar en laat zijn vele gezichten zien. Dan blijkt de wijn-

Vincent van Gogh | Red vineyards at Arles | 1888

gaard een moestuin te zijn. Het verhaal van Naboth en Achab is het verhaal van onze mensengeschiedenis en omspant de eeuwen van ons bestaan.

Geef mij jouw wijngaard Achab ziet naar de wijngaard van Naboth. De econoom, de projectontwikkelaar, de investeerder, de speculant en topmanager ziet het al zitten. Daar zijn schatten te verdienen, als hij er een moestuin van kan maken. Hij zal Naboth een ander stuk grond geven. Of anders een goede prijs bieden. Daar bezwijkt hij wel voor. Bovendien bewijst de koning Naboth een dienst. Bij verkoop hoeft hij niet langer te zwoegen in een wijngaard. Als een goed bestuurder en een wijze koning behartigt hij het welzijn van het volk en biedt hij het voorspoed, orde en ruimte om van het leven te genieten. Maar Naboth weigert botweg. Zijn argument is kort en duidelijk:

de wereld moet een woongebied zijn voor allen, zonder onrecht en macht van de sterken, maar met de vrijheid te kiezen voor een eigen plaats in dienst van allen. Dat heeft hij als oprechte Israëliet overgeleverd gekregen. God zelf bepaalt hoe de Aanwezige zijn wonen onder de mensen vorm wil geven. God laat van zichzelf geen gouden kalf, geen Baäl maken. Dat is Naboths erve! Daarvoor en daarvan leeft hij. Geen milieubederf en geen Moloch, die de kleinen verslindt in zijn onverzadigbare honger naar meer.

Economische levens­ beschouwingen en wetten zijn zo verweven met de dagelijkse werkelijkheid, dat we het bestaan en de werking ervan vanzelfsprekend achten. Maar als er tijden van crisis ontstaan, betalen de slachtoffers het gelag. bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

5

Dus geen ander stuk grond: Gods wijngaard is niet te koop noch vervangbaar.

iets van. Och, er is in de loop van de geschiedenis niets veranderd.

Achab is nergens meer. Hij legt zich neer op zijn bed. Hij buigt het hoofd voor de situatie. Hij keert zijn aangezicht af. Hij wendt zich af van de werkelijkheid. Hij wil geen brood eten. Hij kan alleen leven van wat hij anderen ontneemt. Kon het verhaal hier maar eindigen. Maar dat is buiten de werkelijkheid. Ook de mensen, die leven voor Gods wijngaard, kunnen niet om de bestaande machten heen. En dus verschijnt Izebel ten tonele.

Er wordt bezuinigd: roep een vasten uit. Daarna organiseert men een grote bijeenkomst en geeft men degene die dwars ligt, de ereplaats. Het rookgordijn is gelegd. Rondom Naboth zitten zijn gelijken en lotgenoten, maar ook de vooraanstaanden en gedecoreerden.

Dan wordt het een en ander verzonnen. Beelden, informaties en onderzoekingen worden herschikt, bewerkt en met een schijn van betrouwbaarheid omkleed. Laat tegenover Naboth twee mannen gezeten zijn, Belialszonen. Twee valse getuigen, zoals in het proces tegen Jezus. De regie is feilloos.

Weloverwogen worden nu de juiste stappen gezet, opdat alles formeel naar wet en regel verloopt.

Naboth heeft hoogverraad gepleegd, omdat hij de van God te ontvangen wereld boven de maakbare wereld stelde. Er is in de economische wereld geen plaats voor wie het beleven van het koninkrijk van God op straat praktiseren, en het niet beperken tot thuis of in de kerk.

Zo stelt men orde op zaken Zij is verbaasd over Achabs houding: moet jij het koningschap doen over Israël? Er is scheiding van kerk en staat.

Geloven doen ze maar in de synagoge of de parochiekerk. In de wereld regeren het kapitaal, brood en spelen, de lobby en de manipulatie. Ze spreekt de koning moed in en zegt: sta op, eet brood, jouw hart zij vol goede moed. Ik zal jou de wijngaard geven van Naboth, de Jizreëliet. Dan gaat ze aan de slag.

De adviseurs geven de bestuurders een schouderklopje. Slim en gewiekst schrijven en regelen ze de zaken, en bezegelen alles met het zegel van de regering. Achab weet er niets of nauwelijks

6

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Naboth is God en de koning te na gekomen In opdracht van Izebel brengen de valse getuigen de volgende aanklacht tegen Naboth in: Naboth heeft God en de koning gezegend. Dat lijkt vreemd. Het is toch geen misdaad om God en de koning te zegenen? Dat is zo, maar deze uitspraak heeft in dit verband een andere betekenis. Zegenen is een vorm van iemand nabij zijn, hem of haar naam noemen. Zegenen is iemand opheffen en tot zijn recht brengen. Maar zegenen heeft ook een negatieve betekenis. Dan is iemand zegenen zoveel als iemand te na komen. Naboth wordt er derhalve van beschuldigd God en de koning te na gekomen te zijn. De koning te na komen is majesteitsschennis, en het moet ons opvallen, dat de gesuggereerde belediging van de koning gelijk gesteld wordt met een godslastering. Om welke god gaat het namelijk? Niet om de Aanwezi-

ge, de God van de Sinaï, de God van het verbond, want zijn naam is nabijheid.

“Ik zal er zijn voor jullie”, heeft Mozes mogen horen bij de brandende braamstruik. De Aanwezige wil niet alleen ons nabij zijn, maar verlangt dat wij op onze beurt hem nabij komen. Maar de god in dit verhaal is de Baäl. Het gaat over de god van Izebel. Zij kent maar één godheid: de economie. Die godheid is Naboth te na gekomen, toen hij weigerde de wijngaard te verkopen of in te ruilen tegen een andere. Hij heeft hoogverraad gepleegd, omdat hij de (van God) te ontvangen wereld boven de (door mensen) te maken en maakbare wereld stelde.

Om het nog anders te zeggen: het beleven van het koninkrijk van God kun je thuis of in de kerk praktiseren, niet op straat. Daarom wordt hij weggevoerd en gestenigd. Maar geen mens, niemand van de aanwezigen, nam het voor hem op. Je kunt toch je positie niet op het spel zetten nu je bent uitgenodigd op het door de staat georganiseerde feest!

Je moet je verantwoordelijkheid weten en je bijdrage leveren aan het maatschappelijk bestel. Dus zwijgen allen als Naboth wordt vermoord.

Als voorgangers en bestuurders nalatig zijn in het beschermen van de rechten van de zwakken, zal de geschiedenis hun falen achterhalen.

Achab of Izebel?

Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, wordt Izebel op de hoogte gebracht: Naboth is gestenigd en gestorven. Zij begeeft zich naar Achab en zegt hem: ‘sta op, beërf de wijngaard van Naboth de Jizreëliet, die hij weigerde jou te

Toscane, Italië

geven voor geld. Naboth leeft niet meer, want hij is gestorven’. Dan staat Achab op. Hij is tevreden. Hij heeft wat hij hebben wil. Geen moment van mededogen.

Onbarmhartig leeft hij verder. Zo eindigt dit deel van het verhaal: daar stond Achab op om af te dalen naar de wijngaard van Naboth, om die te beërven.

Niet Izebel maar Achab is volledig verantwoordelijk voor deze moord op de kleine mens Naboth. Hij is de koning, de gezagsdrager, degene die zich voorstaat op zijn zorg voor het volk. Hij is de man van de voorzieningen, waardoor alles geregeld wordt. Natuurlijk beschikt hij over adviseurs en plannenmakers, analisten en tekstschrijvers. Die worden allen uitgebeeld in de persoon van Izebel. Maar het is de taak van voorgangers en bestuurders om de rechten van de zwakken te beschermen. Als zij daarin nalatig zijn, zal de geschiedenis hun falen achterhalen.

Ernst Marijnissen verzorgt al vele jaren een drukbezocht leerhuis bestaande uit 11 ochtenden.

Start 17 januari 2017, leven als een gelijkenis over het evangelie van Lukas.

Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

7

essay door: gitta nieuwenburg, kunstenares

A

Een mens van waarde

fgelopen week raakte ik in gesprek met een man die door omstandigheden dakloos is geworden. Ik vroeg hem hoe het is om te leven zonder bezit. Hij vertelde dat het hem veel heeft geleerd en dat hij vrijheid ervoer. “Het heeft mij sterk gemaakt.” Het verraste mij dat hij zo positief sprak over zijn situatie. Een mens zonder bezittingen die vrijheid ervaart.

Hij wordt vaak weggejaagd door de politie, wanneer ze met een paar mensen iets staan te drinken, of wanneer hij in het openbaar slaapt in een tentje. “Ze namen mijn tent mee waarop ik vroeg of ze wel begrepen wat ze nu eigenlijk aan het doen waren. Jullie nemen mijn huis mee”. Eigenlijk wordt hij voortdurend opgejaagd en mag hij nergens zijn. Wanneer de opvang vol zit, heeft hij geen andere keuze dan op straat slapen. Bij gebrek aan voorzieningen wordt hij dus opgejaagd en moet hij als het ware in het niets verdwijnen, want anders verstoort hij de openbare orde. Dat is nogal wat. Ik voelde mij kwaad worden op ons systeem en hoe wij met mensen zoals hij omgaan. Mag je dan alleen bestaan wanneer je volgens de regels van de door ons gecreëerde maatschappij leeft?

Eigen recht Vervolgens vroeg ik hem hoe het is als iemand hem iets geeft op straat. Daar zit ik zelf namelijk nogal mee. Als ik een dakloze wat geef, of het nou geld is of iets te eten, voel ik mij altijd bezwaard. Ik heb het wel en zij hebben het niet. Maakt mij dat rijker? “Nee”, zei hij, “je moet het altijd doen. Het voelt heel speciaal als je iets krijgt!”

Ik neem zijn advies ter harte. Tegelijkertijd blijft die laatste zin in mij hangen: Het voelt heel speciaal als je

8

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

iets krijgt. Daarmee is hij dus afhankelijk van datgene wat hij krijgt, maar waar hij niet zomaar recht op heeft.

Ik vind het lastig. Deze man en vele anderen hebben er niet voor gekozen om dakloos te worden, maar als ze het eenmaal zijn, dan verandert hun positie in de maatschappij. Van waardevol mens die iets bijdraagt in de samenleving naar iemand die ernaast staat en er slechts bij de gratie van anderen mag zijn.

Aging in the mirror

Hoe gaan wij om met mensen die geen actieve rol meer hebben in de samenleving en hoe ervaren deze mensen dit zelf? Dit brengt mij op de discussie die gaande is over stervenshulp wanneer iemand ‘een voltooid leven’ heeft. De christelijke partijen zijn tegen dit wetsvoorstel vanuit hun overtuiging dat elk leven waardevol is. Liberale partijen vinden dat mensen zelf de keuze kunnen en mogen maken als de tijd daar is. De één gaat uit van de barmhartigheid die wij als mensen voor elkaar moeten hebben, en de ander denkt vanuit de individuele positie van de mens. Een lastig dilemma. Wanneer diegenen aan het woord komen die in de levensfase zitten waarin dit vraagstuk een rol gaat spelen, hoor je nogal eens dat ze het zelf willen beslissen en dat de politiek daar helemaal niets over te zeggen zou moeten hebben. Een oudere dame zei dat de gemiddelde leeftijd

in de politiek ver beneden de leeftijd ligt waarop dit vraagstuk gaat spelen, dus hebben ze geen recht van spreken. Dit pleit voor het uitnodigen van ervaringsdeskundige sprekers in de Tweede Kamer.

Wijsheid en levenservaring Maar wat is nu eigenlijk een voltooid leven? Wanneer ben je klaar met leven en waar wordt dat door bepaald? Wanneer de dagen gevuld zijn met wachten tot de dag voorbij is, of wanneer je geen toegevoegde waarde meer hebt in de samenleving?

Dit zegt ook veel over onze maatschappij waarin de rol van de oudere mens een marginale is. Maar er zijn ook samenlevingen waarin de oudere mens juist waarde toebedeeld krijgt en de wijsheid en levenservaring als belangwekkend worden gezien. Zou een discussie als deze in dit soort samenlevingen überhaupt denkbaar

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

9

zijn? Kortom, deze discussie roept heel veel vragen op en is daarom van belang. Antwoorden zijn niet zomaar te geven, omdat de complexiteit veel verder reikt dan de beleving van het individu. Ik zou het mooi vinden wanneer we stil gaan staan bij hoe wij onze samenleving hebben ingericht.

De zorg voor de oudere mens is de laatste jaren ingrijpend veranderd.

We moeten langer op onszelf wonen en tegelijkertijd neemt de kwaliteit van de zorg zienderogen af. Dat helpt natuurlijk niet mee in de waarde die je als mens voelt. Er is steeds minder tijd voor persoonlijke aandacht.

En dat terwijl de mens zichzelf juist ervaart in het contact met anderen.

Eenzaamheid en het ervaren van zinloosheid zijn twee belangrijke pijlers, als het gaat om het verliezen van levenskracht. Vragen wij nog wel naar wat oudere mensen belangrijk vinden in hun leven? Of vragen wij wel eens om advies, omdat zij levenservaring hebben? Natuurlijk is medische zorg belangrijk en moeten wij ouderen helpen in hun dagelijkse bestaan, maar als we ouderen alleen zien als ‘mensen die wij moeten helpen’, kan ik mij voorstellen dat het leven op een gegeven moment ‘klaar’ is.

Intrinsiek samen zijn Een mens van waarde is een mens die ertoe doet. Het aanspreken van de levenskracht - en ernaar luisteren geeft niet alleen de oudere mens zijn waarde terug, maar geeft de mens die nog middenin het leven staat, ook de mogelijkheid om te leren van de wijsheid van hen die voorgingen. Dat wat wij beschaving noemen is zeer bedenkelijk. De werkende mens krijgt in vele opzichten voorrang, maar zij die aan de randen van de maatschappij leven of die niet langer hoeven te werken, verliezen hun waarde. Is dat beschaving?

Terug naar de dakloze man die ik heb ontmoet en van wie ik wilde leren.

Op een later moment die dag hoorde ik hem samen met twee anderen die in dezelfde situatie zitten, allerlei onderwerpen bediscussiëren op een manier waar ik bijna jaloers op werd. “Wat in de mens maakt dat hij verliefd wordt op een ander?” “Dat is intrinsiek aan de mens”, zei de ander.

Mensen willen intrinsiek samen zijn.

Dat is nog eens echt samen leven en samen delen, ongeacht je positie in de maatschappij!

Gitta Nieuwenburg verzorgt workshops schilderen met hart en ziel. Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

10

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

essay

door: henk jongerius o.p., dominicaan auteur en dichter

Heb je gehuild om Aleppo?

D

eze woorden van paus Franciscus bleven bij me hangen, toen hij sprak over de situatie in Syrië. Ze roepen bij mij de vraag op, wat je doet met alle berichten over en beelden van de wreedheden die in de oorlogsgebieden van Irak en Syrië gebeuren, maar net zo goed in Libië en op veel plaatsen die wij niet kennen. Ik denk dat iedereen met afschuw kennis neemt van alles wat er door Islamitische Staat aan mensen wordt aangedaan en dan wel heel in het bijzonder aan al die onschuldige mannen, vrouwen en kinderen, en je voelt je er oneindig onmachtig bij. Je beseft dat je niets kunt doen om de situatie te veranderen en zoekt dan naar de mensen die je schuldig acht aan het ontstaan van deze situatie. Dat kan wel even helpen, maar het neemt het gevoel van onmacht niet weg. Wat moet je toch doen?

“Je moet treuren, want er is iemand gestorven” Deze uitspraak, die stamt uit het joodse gedachtegoed, brengt me tot nadenken.

Er moeten toch meer manieren zijn om met de huidige situatie in de wereld om te gaan dan alleen maar veroordelen en de schuld bij bepaalde mensen en landen neer te leggen. Als ik goed nadenk over de woorden dat je moet treuren omdat er iemand gestorven is, dan roepen ze bij mij een andere wereld op.

Dat is er een waar niet de oordelende stem overheerst, maar die van het op een diep menselijk niveau begaan zijn met mensen.

Kennelijk leeft het heel diep in het joodse levensbesef dat mensen niet alleen kunnen bestaan, maar dat elk mens een ander nodig heeft. In het boek van de Schepping heet het dat de mens een ‘tegenover’ nodig heeft, iemand die jou kent en je met je eigen naam aanspreekt. Dat is iemand die er weet van heeft dat hij of zij niemand zou zijn, als er niet naar hem of haar wordt omgezien en die je kent. Dat woord ‘kennen’ heeft overigens in de Bijbelse taal altijd de betekenis van liefhebben. Het is een ander die zich tot jou bekent, voor wie je er mag zijn en zonder wie het leven niet goed is. bezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2016 geloven onderweg

11

Het wonderlijke van zo’n levenshouding is dat je er niet het nut of voordeel aan afmeet, omdat het niet gaat om ‘iets aan iemand te hebben’ maar of je naast een ander wilt staan. Het geheim van werkelijk geluk is die andere mens die, zoals Oosterhuis het eens verwoordde ‘jouw gezicht opdelft’.

“Ik loop wel even met je mee” Er zijn mensen die als je hen een bezoek hebt gebracht, altijd meelopen naar de deur en je gedag zwaaien als je met je auto of fiets wegrijdt. Ik vind dat mooi, want op deze manier laten ze merken dat ze eigenlijk met je meegaan en je dus niet echt helemaal weggaat. Je neemt hun handdruk of afscheidskus met je mee en je gaat dus nooit helemaal alleen je weg.

Het zijn - op het eerste gezicht - kleine dingen, maar ze zijn vol betekenis. Niemand gaat immers graag alleen zijn weg of wordt aan zijn lot overgelaten.

Ik hoor dat heel fijnzinnig verwoord in een prachtig gedicht van Rutger Kopland: Weggaan Weggaan is iets anders dan het huis uitsluipen zacht de deur dichttrekken achter je bestaan en niet terugkeren. Je blijft iemand op wie wordt gewacht.

Weggaan kun je beschrijven als een soort blijven. Niemand wacht want je bent er nog.

Niemand neemt afscheid want je gaat niet weg.

Samenzijn Echt mens zijn heeft te maken met samenzijn, met mensen die er weet van

12

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

hebben dat zij niets en niemand zijn zonder andere mensen om hen heen.

Ik hoor het Paulus zeggen in zijn brief aan de kerk van Rome (Romeinen 12): Uw liefde moet oprecht zijn. Verfoei het kwaad, houd vast aan het goede. Bemin elkaar hartelijk met broederlijke liefde. Probeer elkaar in beleefdheid te overtreffen. Laat uw ijver niet verflauwen, wees vurig van geest, dien de Heer. Laat de hoop u blij maken, houd stand in de verdrukking, volhard in het gebed.

Draag bij voor de noden van de heiligen, leg u toe op gastvrijheid.

Zegen hen die u vervolgen; u moet hen zegenen in plaats van hen te vervloeken. Wees verheugd met hen die zich verheugen, en huil met hen die huilen. Leef in harmonie met elkaar. Wees niet hooghartig, maar wijd u aan eenvoudige taken. Houd uzelf niet voor wijs. Vergeld niemand kwaad met kwaad. Heb het goede voor met alle mensen. Leef, voor zover het in uw macht ligt, met alle mensen in vrede. Als uw vijand honger heeft, geef hem dan te eten. Als hij dorst heeft, geef hem dan te drinken. Zo immers stapelt u vurige kolen op zijn hoofd.

Laat u niet overwinnen door het kwade, maar overwin het kwade door het goede.

Mensen kunnen niet alleen bestaan, maar elk mens heeft de ander nodig. Wie zich zo tot de ander bekent, meet er niet eigen nut of voordeel aan af, maar is en maakt volkomen gelukkig.

Aranyshev Andrew | Hugs | 2001

Wat wij nodig hebben om te leven, zijn mensen die onze lasten kunnen aanvoelen en met ons dragen, die ons verdriet niet uit de weg gaan maar naast ons blijven gaan, die onze honger naar echt leven voeden door aanwezig te zijn.

Ik heb het vermoeden dat paus Franciscus op al deze dingen doelt, als hij ons de vraag stelt of wij om Aleppo gehuild hebben, omdat hij ervan overtuigd is dat in die echte solidariteit van mensen nieuwe krachten geboren worden die sterker zijn dan het kwaad dat ons overkomt. Hij heeft goed begrepen wat Jezus zegt, als hij mensen

prijst, omdat zij op bezoek kwamen toen anderen gevangen zaten: “Wat je aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, dat heb je aan mij gedaan”.

De man van Nazareth ging niet aan mensen voorbij, maar bleef stilstaan bij hun vragen en hun lijden. Door er dichtbij te zijn bracht hij hen bevrijding, maakte hij hen weer echte mensen, opgenomen in de kring van hun medemensen.

Als wij kunnen treuren met hen die treuren, lijden aan wat anderen overkomt, ten koste van alles proberen een echt medemens te zijn, gebeuren er ook onder ons wonderen. Ik weet het bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

13

Om te leven hebben wij mensen nodig die onze lasten kunnen aanvoelen, die ons verdriet niet uit de weg gaan, maar juist naast ons blijven gaan, aanwezig zijn. wel: wij maken geen einde aan oorlog en geweld, maar kunnen elkaar het diepe besef aanreiken dat die gruwelijkheden niet echt het einde zijn, want in de wereld van mensen gaat het om waarachtig mededogen, om compassie: Laat uw hart zich niet verharden door wie lamgeslagen zijn: wie kan hopen en weer lopen als iemand bondgenoot wil zijn?

Laat uw ogen zijn bewogen met wie arm en eenzaam zijn: wie kan leven zonder vrezen als niemand naderbij wil zijn?

Laat uw spreken hen niet breken die terneer gebogen zijn: wie kan opstaan en op weg gaan als niemand tochtgenoot wil zijn?

Laat uw oren hen aanhoren die halfdood, verloren zijn: wie kan wachten, heil verwachten als niemand luisteraar wil zijn?

Henk Jongerius o.p., uit: Voor wie gedenken; verzamelde liturgische gezangen; Utrecht 2016 Henk Jongerius begeleidt diverse retraites in Huissen waaronder de maandelijkse vrijdagretraite en Noveen, retraite voor leidinggevenden.

Informatie: kloosterhuissen.nl

14

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

essay door: roy clermons, geestelijk verzorger in de ggz en lekendominicaan

Waarde(n)volle vriendschap

B

innen ons team van geestelijk verzorgers bij de GGzE bieden wij al een aantal jaren een stageplek voor eerstejaars ervaringsdeskundigen in opleiding. Dit zijn mensen die de andere kant van de psychiatrie kennen. Ze zijn als cliĂŤnt opgenomen en/of in behandeling geweest van de GGZ. Inmiddels werken ze volop aan hun herstel, zijn uitbehandeld en zijn begonnen aan een opleiding tot ervaringswerker. Onze organisatie investeert daar volop in, omdat we van mening zijn dat mensen die ervaring hebben met de psychiatrie vanuit de andere kant een wezenlijk ander perspectief hebben op zorg, verblijf en behandeling. Dit komt de hulpverlening als geheel ten goede. Een mening die ik van harte onderschrijf.

Binnen ons team ben ik degene die deze stagiaires begeleid. Zo kwam er vorig jaar een jongedame binnen van 21 jaar, die ook aan deze opleiding begonnen was. Ze heet Yvette. Ik heb haar een jaar lang begeleid en we hebben samen gewerkt. We hadden al snel een goede klik en eigenlijk is dit uitgegroeid tot een bijzondere vriendschap.

Bijzonder in die zin dat we meer dan twintig jaar verschillen in leeftijd en dat onze levens totaal verschillend zijn, zowel onze huidige levens als onze levensgeschiedenis. Ik ben een man van 42, getrouwd, vader van een zoon van 3. Ik heb de nodige ups en downs gekend in mijn leven en ook

persoonlijke crisismomenten gehad, maar nooit in die mate dat ik daarvoor in behandeling moest. Yvette had op haar 21ste al meerdere opnames in verschillende instellingen achter de rug, traumatische ervaringen opgedaan in het leven, heeft te kampen gehad met een ernstige drugsverslaving waardoor ze meerdere malen op het randje van de dood heeft gebalanceerd. Ze is hiervan herstellende en heeft haar weg naar het leven weer gevonden.

Het gaat naar omstandigheden goed; ze is enthousiast begonnen aan de opleiding tot ervaringswerker. Twee totaal verschillende levens, twee totaal verschillende mensen en toch is er iets

bezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2016 geloven onderweg

15

wat ons bindt en heel hecht maakt.

Regelmatig vraag ik me af hoe dat nou komt en het schrijven van deze column helpt me bij het vinden van de juiste woorden. Ik heb Yvette gevraagd of ze het oké vond dat ik dit stuk over onze vriendschap zou schrijven en ze heeft vol trots haar goedkeuring gegeven.

Het afgelopen jaar hebben we veel en intensief contact gehad. Ik heb een inkijkje gekregen in haar leven. Ze heeft me veel verteld over haar leven en wat er daarin allemaal gebeurd is en is misgegaan. Een dergelijk script voor een thriller of horrorfilm is er nog niet. Een mens krijgt deze bak ellende niet bij elkaar verzonnen. Met verbazing heb ik het aangehoord en me vaak afgevraagd of het over dezelfde persoon ging als deze prachtige jonge vrouw die ik tegenover me zag. En met bewondering geluisterd naar hoe ze het allemaal overwonnen heeft, door keuzes te maken vanuit een innerlijk weten, soms tegen de stroom in van behandeling. Maar dat zijn essentiële ervaringen geweest; daarmee heeft ze een kant van het leven leren kennen die haar heel sterk en krachtig maakt, en die een diepgang in haar als persoon heeft gebracht die werkelijk prachtig is om als vriend te ervaren.

Vanuit mijn eigen ervaringen, zowel privé als in mijn werk in de psychiatrie, weet ik dat het menselijk bestaan ten diepste grillig is, onvoorspelbaar en lijden met zich mee brengt. Maar juist dat lijden en het onder ogen zien daarvan is essentieel om te groeien als mens. Ten diepste ervaar ik dat zo

16

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

en Yvette eveneens. Dat zie ik in hoe zij nu in het leven staat en hoe ze het aangaat. Op het diepste punt in haar leven, enkele jaren geleden, toen haar lichaam het aan het opgeven was, is er iets gebeurd. Iets! Ze heeft geen idee wat precies, maar er was een ommekeer. Langzaamaan ging het de goede kant op richting herstel en een beter leven. Zelf zal ze het in die termen nooit benoemen, maar zoals ik het ervaar is zij “gekruisigd, gestorven en begraven, nedergedaald ter helle, en de derde dag verrezen uit de doden.”

Yvette is voor mij een levend voorbeeld van verrijzenis. Haar leven was doods. Haar lichaam was aan het opgeven, ze was langzaam aan het doodgaan en op een gegeven moment, zonder dat zij daar invloed op had, is er iets veranderd. Op de bodem, ter helle, daar waar wij niet komen, is de kiem gelegd voor nieuw leven. Van Goede Vrijdag is het Pasen geworden.

Geen groots Halleluja, maar net over de rand aan de goede kant, zeg maar.

Langzaam wordt het beter, maar toch blijft het leven ook een worsteling met het verleden. Die ene wezenlijke ervaring waarin er ‘iets’ gebeurde, geeft haar wel vertrouwen, hoop en kracht.

Ook aan mij. Zij is voor mij in die zin ook een bron van geloof, hoop en vertrouwen en een prachtig voorbeeld van een kwetsbare, krachtige vrouw.

Andersom omschrijft Yvette ons contact en groeiende vriendschap als wezenlijk voor het herwinnen van vertrouwen in mensen en het leven. We ervaren zo beschouwd ten diepste de essentiële waarden van het leven aan elkaar: kwetsbaarheid, kracht, geloof, hoop, vertrouwen, liefde. In ons contact is er een woordeloos begrijpen

Nancy McGinnis-Roberts en Aaron Scheerhoorn | Embrace

hiervan, wanneer we spreken met elkaar over het leven, vriendschap, relaties, werk, geloof, enzovoort. Dat is wat ons bindt: een innerlijk besef van de essentie van ons menselijk bestaan dat zich uit in hoe wij ons leven leiden, ieder op onze eigen manier: ons vallen en opstaan, onze geluksmomenten en onze worstelingen. Wij delen het met elkaar in de letterlijke en figuurlijke

betekenis van het woord. Ik voel me een bevoorrecht mens om Yvette als vriendin in mijn leven te hebben.

Roy Clermons verzorgt in 2017 enkele weekendworkshops muziek als medicijn. Op 12-14 mei, 12-14 juni en 13-15 oktober.

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

17

essay door: aalt bakker, directeur stichting dominicanenklooster huissen

B

Reisgenoten in het donker

innen een paar minuten praten we al over stemgeven aan pijn en over reisgenoot zijn in het donker. Een bijzonder gesprek met Margreet Roos en Pete Pronk, bijzondere mensen, die prachtige programma’s begeleiden in ons klooster en die me de laatste jaren steeds dierbaarder zijn geworden.

Margreet is geestelijk verzorger in de GGZ en Pete is verhalenverteller en begeleider stemexpressie, maar bovenal zijn het lieve mensen die niet bang zijn voor het donker in hun eigen leven en die reisgenoot zijn in het donker van een ander.

Pijn Soms is het donker in ons leven. Er is een grote angst of een heftige herinnering waar we mee moeten zien te leven. We hebben in ons leven de neiging aangeleerd om om die pijn en die angst heen te gaan en het diep weg te stoppen. We zijn bang voor die pijn en hebben manieren en mechanismen aangeleerd om de pijn weg te drukken en om te overleven. We weten diep in ons dat dit niet klopt, maar we stellen het moment zo lang mogelijk uit om echt iets met die pijn te doen. Hoe harder we de pijn wegdrukken, hoe sterker het op een onverwacht moment de kop op lijkt te steken. Vroeg of laat kunnen we niet meer om onze pijn heen.

Soms is het donker. Als je bij je pijn komt, stokt je adem. Heb je dan het lef om het vol te houden en niet meer om

18

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

de pijn heen te gaan. Pete en Margreet hebben geleerd om af te dalen naar die pijn en ook stem te geven aan die pijn en angst. Beiden zijn geïnspireerd door het gedachtegoed van het Roy Hart Theater. Dat heeft hen geleerd hoe je de pijn stem kunt geven. “Ieder mens wil ten diepte stem geven aan dat wat er in hem of haar leeft. Adem het leven en vertel, zing of hoor het verhaal dat in je woont”, zegt Pete.

Reisgenoot In het donker zijn is een hele klus en de verleidingen om er toch om heen te gaan, zijn enorm. Afdalen naar dat donker kun je bijna niet alleen. Je hebt dan mensen nodig die je nabij zijn. Die ander kan meelopen met de mensen in hun donker, maar kan ze niet dragen. Ze moeten het zelf doen, maar dat er een

Diana de Jong | Rijpen voor het licht | 2016

ander bij is, is van groot belang. Het gaat om meewandelen in het donker en mee afdalen. Geen adviezen of tips geven of zeggen dat het wel meevalt, maar echt kijken naar de ander en iemand zien zoals hij of zij is. Dan ben je reisgenoot; dat kun je alleen als je je eigen donkerte kent en er niet bang voor bent.

Margreet zegt dat afdalen in haar donkerte nodig is om het contact met haar bron te kunnen versterken. Haar werk als geestelijk verzorger in de GGZ is voor haar voedend. Het contact met haar cliënten helpt haar om bij haar eigen donkerte te komen. “De verhalen die mensen delen, raken vaak diep. Dat doet ook iets met mij; het maakt mij open voor mijn eigen kwetsbaarheid, doorbreekt mijn eigen mechanismen van flink zijn en doorgaan. In de ogen

van de ander ontdek je meer jezelf. Het herkennen van het donker bij anderen werkt helend. Je hebt de ander nodig, juist in het donker. Het is elke keer weer een wonder om reisgenoot te mogen zijn”, aldus Margreet.

Herstelverhalen Sinds een aantal jaren begeleiden Margreet en Pete in het dominicanenklooster herstelweken voor mensen die in de psychiatrie terecht zijn gekomen. Het doel van de weken is om stapsgewijs

De verhalen die mensen delen, raken vaak diep. Dat maakt je ook open voor je eigen kwetsbaarheid. Het herkennen van het donker bij anderen werkt helend voor jezelf. bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

19

is a crack in everything. That’s how the light comes in”, zingt Leonard Cohen zo treffend. Onze eigen barsten brengen ons ook bij het licht. Door het donker heen kunnen we bij het licht komen en heel zijn in gebrokenheid. Sterren zie je alleen in het donker.

Pete Pronk en Margreet Roos

te ontdekken dat ieders verhaal ertoe doet, dat iedereen ertoe doet zoals deze is met al diens lichte en donkere kanten. De weken zijn er om mensen met een psychische aandoening een stem te geven en hen in hun kracht te zetten, met behulp van creatieve en expressieve werkvormen.

De deelnemers vertellen aan het eind van de week en vaak ook achteraf dat deelname aan de week hen gesterkt heeft, dat er weer ruimte en vertrouwen is om vrijer te ademen. Weer stapje voor stapje hun eigen-wijze weg gaan naar wie ze werkelijk zijn … moedig, kwetsbaar en krachtig.

“Tijdens de week komt er iets tevoorschijn, op deze veilige plek in het klooster, met medereizigers die het donker zo goed kennen Dat is een godsgeschenk”, zegt Pete.

Van donker naar licht Het donker is heftig maar het kan enorm krachtig zijn en ook leven-gevend. In het donker kunnen dingen tevoorschijn komen die anders niet tevoorschijn komen. In het donker kunnen we onze wortels leren kennen. Daar is lef voor nodig. Via het donker kunnen we er bij komen. Soms is er in je leven een periode van niet-weten en van dolen nodig, lijkt het, om ons harnas te kunnen openen en bij onze bron te komen. “There

20

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Pete haalt het Bijbelse verhaal van Jakob aan. “Hij vecht in de nacht met een engel en raakt gewond. Hij komt niet ongeschonden uit de strijd en loopt een barst op. Aan het eind van het verhaal komt de zon op. Met zijn wond kan hij verder leven en heeft nog een bijzondere toekomst voor zich. Hij komt door het donker in het licht, kun je zeggen.”

Zijn we het ruimte geven aan het donker in onze maatschappij niet helemaal kwijt geraakt? We zijn erg gericht op het wegdrukken van de pijn. We nemen een pilletje tegen de pijn en kijken zo lang mogelijk hoe we onze barsten en littekens kunnen verbergen of wegpoetsen. Er is alleen maar ruimte voor succes, perfectie en voor de buitenkant.

Pijn, angst of kwetsbaarheid mogen er niet zijn, zo lijkt het. Kunnen we nog ruimte geven aan pijn en kunnen we elkaars reisgenoot in het donker zijn?

In alles zit een barst. Ook in ons. Ook via onze barsten kan het licht binnenkomen. Kunnen we onze barstjes en barsten omarmen en echt geloven dat we helemaal goed zijn zoals we zijn?

Vijfdaagse stemexpressie door leden Roy Hart Theatre team (30 januari-3 februari 2017), workshop stemexpressie de schatkamer van je stem (7-9 maart 2017) en themaweek herstelverhalen (3-7 april 2017).

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

Anthem van Leonard Cohen

De vogels, ze zongen bij het ochtendgloren Begin opnieuw hoorde ik ze zeggen Blijf niet stilstaan bij wat voorbij is of wat nog komen gaat Ah, de oorlogen zullen verder worden gestreden De vrome duiven zij zullen weer gevangen worden gekocht en verkocht en weerom gekocht de duif is nooit vrij.

We hebben gevraagd naar aanwijzingen De tekens werden ons gestuurd De oorsprong verraden Het huwelijk uitgeraasd Ja, het weduwschap van elke regering, tekenen die we allen zien.

Ik kan niet meer verder gaan met de losbandige massa terwijl de moordenaars op hoge postjes hun gebeden hardop opzeggen Maar ze zijn samengekomen, ze hebben vergaderd een donderwolk en ze gaan nog van mij horen Je kunt een stukje bijdragen maar je zult niet delen in het totaal Je kunt de opmars tot staan brengen, er is geen tromgeroffel Elk hart, elk liefhebbend hart zal komen maar als een vluchteling.

Luidt de klokken die kunnen luiden Laat de volmaaktheid los In alles zit een barst Zo komt het licht naar binnen

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

21

essay

door: stefan mangnus o.p., dominicaan

O

De vraag van Thomas

ver de dominicaan Thomas van Aquino (1225-1274) gaat de legende dat hij als kind aan volwassenen in zijn omgeving herhaaldelijk één en dezelfde vraag stelde. Die ene vraag van de jonge Thomas was: “Wie is God?” Of de legende enige historische basis heeft, is onbekend, maar erg belangrijk is dat niet. De vraag die de legende de jonge Thomas in de mond legt, typeert hem goed. Het is deze vraag die het leven van Thomas kleur gegeven heeft.

ENKELE KENMERKEN VAN THOMAS Dominicaan Dat wordt duidelijk als Thomas intreedt bij de dominicanen. Dat was een verrassende keus: de dominicanen bestonden nog maar kort, en mensen moesten nog wennen aan kloosterlingen die niet binnen hun kloostermuren bleven, maar al bedelend rondtrokken om het evangelie te verkondigden. Ook de adellijke familie van Thomas heeft tijd nodig gehad om aan zijn keuze te wennen: ze gaven hem huisarrest, en pas toen hij na een jaar bij zijn keuze bleef, stemden ze in met zijn keuze. Het was een radicale keuze voor een leven als dominicaan, een leven in zelfgekozen armoede, een leven van bidden, studeren en preken.

Het is als dominicaan dat Thomas op zoek gaat naar een antwoord op zijn vraag: Wie is God?

22

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Onderwijsman Thomas heeft in zijn leven veel onderwijstaken vervuld: hij richtte studiecentra op voor de dominicanen, gaf les aan zijn medebroeders en was theologisch adviseur van de paus. Aan de universiteit van Parijs werd hij ‘Magister in Sacra Pagina’, ‘Meester in de heilige Schrift’, zoals een hoogleraar in de theologie toen genoemd werd. Die titel is veelzeggend: een belangrijk deel van het werk van een theoloog aan de universiteit bestond uit het college geven over de Bijbel. Sommige van de collegereeksen van Thomas zijn bewaard gebleven. Wie ze nu leest, ziet hoezeer de vraag naar God in deze Bijbelcommentaren centraal staat. Vanuit het vertrouwen dat de woorden van de Bijbel door God geïnspireerd zijn, is Thomas er in zijn interpretatie steeds op gericht om te laten zien wat deze woorden ons over God zeggen en hoe ze ons helpen ons leven voor Gods aangezicht te leven.

Thomas van Aquino

Dichter Ook uit een minder bekende kant, die van Thomas als dichter, blijkt zijn bevlogen gerichtheid op God. De vraag van het kind: “Wie is God?” klinkt door in de gebeden die Thomas gedicht heeft. Een strofe uit een van die gebeden kan als voorbeeld dienen:

Schenk mij, Heer mijn God, begrip om U te kennen, ijver om U te zoeken, wijsheid om U te vinden, een levensstijl die U plezier doet, volharding om U trouw te verwachten en het vertrouwen U uiteindelijk te omhelzen.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

23

In de theologie kan alles ter sprake komen, van het beemdgras tot de beschermengel en van de emoties van dieren tot het geluk van mensen, maar altijd in relatie tot God, oorsprong en doel van alle dingen.

Auteur Naast bijbelcommentaren en gebeden hebben we van Thomas nog veel andere werken, waaronder zijn beroemdste boek, de Summa Theologiae. Uit de Summa blijkt hoezeer Thomas een man was die van vragen hield. Heel de Summa is opgebouwd uit vragen, meer dan duizend in totaal, en nuchter en ter zake bespreekt Thomas steeds de argumenten voor en tegen een antwoord. De Summa toont Thomas als bij uitstek een man van de dialoog: ook bij argumenten die hem niet overtuigen, zoekt Thomas naar de waarheid die erin te vinden is.

Bij alle vragen verliest Thomas de centrale vraag nooit uit het oog: de vraag naar God. Zo schrijft hij aan het begin van de Summa: “Theologie gaat over God, en over alle dingen in hun relatie tot God”. In de theologie kan alles ter sprake komen, van het beemdgras tot de beschermengel en van de emoties van dieren tot het geluk van mensen, maar steeds in relatie tot God, die van alle dingen de oorsprong en het doel is.

THOMAS’ EIGEN ANTWOORD Welk antwoord heeft Thomas zelf op zijn vraag gegeven? Wie is God voor Thomas? Die vraag is in het bestek van een artikel niet goed te beantwoorden.

Ik wil een paar aspecten kort aanduiden.

24

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

God is mysterie Thomas denkt over God in ontkenningen. In al Thomas’ spreken over God klinkt een ondertoon van niet-weten, van beseffen dat we over een mysterie praten. Dat betekent niet dat je er niet over na kunt denken, dat je geen vragen kunt stellen. Maar het verstand geeft ons geen zekerheid over God. Dat hoeft ook niet: die zekerheid heeft Thomas al. Die zekerheid geeft God ons door het geloof, door ons vertrouwen op God. Het verstand is er om verbanden te zoeken, begrip te vinden. Daardoor dringen we niet steeds dieper het mysterie in: God blijft onkenbaar. Maar het mysterie kan wel steeds dieper in ons doordringen, en wij van onze kant kunnen steeds beter gaan verstaan wat goede en minder goede manieren zijn om ons voor dat mysterie open te stellen, ook met ons verstand.

Vader, Zoon en Heilige Geest Bij dat mysterie gaat het volgens Thomas ten diepste om twee dingen. Het ene is dat we over God het beste in drie woorden praten: Vader, Zoon en Heilige Geest. Waarom? Allereerst omdat God zichzelf zo laat kennen in de Schrift.

Vervolgens kun je dat ook gaan verstaan: God is geen eenzame God, maar een God van liefde. In God zelf cirkelt de liefde al rond: van de Vader naar de Zoon naar de Geest en terug. Die liefde is compleet, liefde op zijn mooist. En omdat God in zichzelf al gevende en ontvangende liefde is, kan die liefde ook overstromen naar de schepping, naar ons. God heeft ons niet nodig om gelukkig te zijn, maar schept ons uit overvloeiende liefde, een beetje zoals een kind een betere start maakt, wanneer de ouders samen ook al heel gelukkig waren voordat het kind er was.

Mens én God Het andere is dat je van Jezus moet zeggen dat hij mens én God is. Als Jezus alleen een bijzonder mens was, is wat er met zijn leven, sterven en verrijzen gebeurd is, niet van doorslaggevende betekenis voor de wereld. Maar dat is het wel: in Hem is de wereld al gered. Dat zie je nog niet overal om je heen (Thomas heeft weet van het kwaad en menselijk lijden), maar ten diepste is de strijd tegen het kwaad en de dood al gestreden: dankzij het Pasen van Jezus zijn wij verrezen mensen. Dat kan alleen als in Jezus God op zo’n manier aanwezig is, dat je moet zeggen: Jezus is God zelf. Niet half mens en half God, maar helemaal mens en helemaal God. Hoe dat precies kan, weet Thomas niet: we blijven spreken over een mysterie. Maar wie recht wil doen aan dat mysterie, moet wel zo over Jezus spreken. Het is dezelfde die huilt om de dood van zijn vriend Lazarus en die hem doet opstaan uit de dood. Helemaal mens met alle kwetsbaarheid daarbij, en helemaal God, met alle levenscheppende kracht daarbij. En die twee verenigd in één persoon: dat is Jezus.

God is geen eenzame God, maar een God van liefde.

In God zelf cirkelt de liefde al rond: van de Vader naar de Zoon naar de Geest en terug. Liefde op zijn mooist.

En omdat God in zichzelf al gevende en ontvangende liefde is, kan die liefde ook overstromen naar de schepping, naar ons.

Het mysterie blijft Is daarmee de vraag van Thomas beantwoord, het mysterie opgelost?

Nee. Zowel de overstromende liefde van Vader, Zoon en Geest, als de bevrijdende godmenselijkheid van Jezus blijven ons verstand te boven gaan: we blijven altijd praten over een geheim.

Maar in hoe je met en vanuit dat mysterie kunt leven met heel je persoon – met je hart, je ziel én je verstand – en in hoe je dat met plezier kunt doen en met liefde, daarin kan een mens groeien. En wie daarin wil groeien, vindt in Thomas van Aquino een prachtige leermeester.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

25

essay door: welmoed vlieger, filosofe en workshopleider

H

De kunst van het zwijgen

et is een veelgehoorde kreet tegenwoordig: leef in het nu, geniet van het moment! Wat ook in dit goedbedoelde advies doorklinkt, is de druk om er op eigen houtje iets van te maken: “het leven is een feest, maar je moet wel zelf de slingers ophangen”. Maar is dat waar het om gaat? Met het oog op deze vraag laat ik me in dit artikel gidsen door drie mystieke denkers: Sören Kierkegaard, Meister Eckhart en Dag Hammarskjöld.

‘Dan komt het ogenblik, en als het ogenblik dan komt, begrijpt de stille lelie dat nu het ogenblik gekomen is, en hij benut het. O jij, diepzinnige leermeester van de eenvoud, zou het ook mogelijk zijn om het ogenblik te treffen terwijl men praat? Nee, alleen maar door te zwijgen treft men het ogenblik. Als men spreekt, al zegt men maar één woord, verliest men de greep op het ogenblik. Alleen in de stilte is het ogenblik.

Daarom moet men heel stil zijn, wil men opmerken ‘nu is het er’.

26

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Zwijgen Het citaat is afkomstig uit het boekje De lelie des velds en de vogel des hemels van de Deense schrijver Søren Kierkegaard (1813-1855). Leven in het nu heeft voor Kierkegaard alles te maken met een opmerkzaamheid die is geworteld in een houding van ontvankelijkheid. Bij hem geen sussende stem die zegt dat we niets of niemand nodig hebben. Kierkegaard houdt daarentegen de Godsverhouding overeind, het besef van wat hij in een andere passage de ‘beweging der oneindigheid’ noemt, een dynamiek die alleen in de stilte op gang kan komen. Dat deze stilte hem ernst is - een ernst die overigens nooit geheel is verstoken van een zweem van ironie - blijkt wel uit het vervolgcitaat:

Kierkegaard: “Eeuwigheid is het appèl tot de voorwaartse beweging in ons bestaan, de uitnodiging tot het zetten van de volgende stap tegen alle angst en vertwijfeling in, juist door ons het menselijke besef van de mogelijkheid ervan te schenken.”

‘Dat is juist het ongeluk in het leven van de meeste mensen: dat nooit het ogenblik vernomen wordt, dat in hun leven het eeuwige en het tijdelijke steeds gescheiden blijven. En waarom?

Omdat zij niet konden zwijgen.’

Paradox Bestaat er een eeuwigheid? Het is een irrelevante vraag, omdat deze niet te beantwoorden is buiten mijn concrete bestaan om. Niet voor niets stelt Kierkegaard dat ‘de hoogste objectiviteit zich pas blootgeeft in de hoogste subjectiviteit’, een uitspraak die uiteindelijk neerkomt op de vraag of we bereid zijn op zoek te gaan naar het eigenlijke diepste zelf, met het vermoeden dat de grond van dat zelf God is, het eeuwige, als zin en fundament van het bestaan.

Het startpunt moet dan ook steeds mijn concreet aanwezige, existentiële situatie zijn, omdat dáár de heilige grond ligt die ik betreden moet. Dit kapitale onderscheid tussen ‘de waarheid op zich’ en ‘de waarheid voor mij’ is voor de zelfverklaarde ‘antifilosoof ’ cruciaal: ‘Het gaat erom een waarheid te vinden die waarheid is voor mij, de idee te vinden waarvoor ik wil leven en sterven.’ Waarheid is met andere woorden geen dogmatisch of wijsgerig

De thematiek van het zwijgen vinden we niet alleen bij Kierkegaard, maar neemt ook bij beroemde mystici zoals Ruusbroeck, Etty Hillesum en Dag Hammarskjöld een belangrijke plaats in. Oog krijgen voor het eeuwigheidkarakter van het nu houdt voor allen altijd een loslaten of zijn-laten in, een houding van gelatenheid die zo mooi tot uitdrukking komt in dit begrip ‘zwijgen’. Dat Kierkegaard dichter aansluit bij de mystieke traditie dan meestal wordt aangenomen, mag vooral blijken uit zijn sterke verwantschap met de middeleeuwse filosoof en mysticus Meister Eckhart (ca. 1260 – ca. 1328). Een begrip als ‘grond’, dat bij Kierkegaard direct verband houdt met

het ogenblik als de vereniging van het nu met het eeuwige, is moeilijk te begrijpen, als je zijn denken niet ziet tegen de achtergrond van de christelijke mystieke traditie en in het bijzonder het denken van Eckhart. Maar laten we nu eerst die eeuwigheid eens wat nader onder de loep nemen.

bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

27

Slechts in het aanvaarden van innerlijke leegte openbaart zich de vrijheid van de mens en de geborgenheid in een God. Een God die niet langer in de natuur gezocht wordt, maar als diepste grond van dit eigen innerlijk gevonden wordt. vraagstuk, maar een concrete levenstaak, die alleen door een zelf genomen besluit kan worden bepaald en in het concrete handelen tot uitdrukking komt. Óf er een eeuwigheid bestaat, is dus eigenlijk niet de juiste vraag. Waar het om gaat is: hoe serieus neem ik, nemen wij de eeuwigheid?

Bij Meister Eckhart heet de Eeuwigheid – in lijn met de platoniserend christelijke traditie - ‘eeuwig nu’. Eckhart meent dat dit ‘eeuwige nu’ voortdurend en dynamisch oplicht in de grond van de ziel, in dat deel van de mens dat in het eeuwige geworteld is. In de zielsgrond, waar ‘de veelheid van de tijd’ geen vat op heeft en tijd en eeuwigheid samenvallen, ‘is het middel zwijgen’, aldus Eckhart. De mens die in deze grond - dit eeuwige nu - geworteld is, leeft ook in de reële tijd werkelijk in het tegenwoordige nu. Zijn concrete handelen en spreken worden niet ingegeven door de herinneringen, gedachten en verlangens die voortdurend ‘als van buitenaf ’ de kop opsteken, maar worden uit die grond ‘geboren’, spontaan, zonder doel of waarom. Iemand die zo leeft, is in praktijk wat in theorie helemaal niet kan: de verbinding tussen het eeuwige met het tijdelijke, het ene met het vele, kortom, de ultieme paradox.

28

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

Waagstuk Leven als paradox is durven leven als een vergankelijk mens in wie de eeuwigheid gestalte krijgt. Wat is eeuwigheid dan wel? Voor zowel Kierkegaard als Eckhart is dit veel dichterbij dan vaak gedacht wordt. Niet in onbereikbare dimensies en metafysische speculaties, maar hier, in de concrete werkelijkheid van alledag. Vooral Kierkegaard geeft hier een confronterende draai aan. Eeuwigheid is het appèl tot de voorwaartse beweging in ons bestaan, de uitnodiging tot het zetten van de volgende stap tegen alle angst en vertwijfeling in, juist door ons het menselijke besef te schenken van de mogelijkheid. Dit is de beroemde kierkegaardiaanse ‘sprong’: te kiezen voor beweging in plaats van stilstand, zonder garantie of grip op wat komen gaat.

Op deze wijze verstaan is de sprong, als uiterste mogelijkheid doordacht, een sprong in het geloof. Geloof, hier dus nadrukkelijk niet begrepen als een ‘naïef vasthouden aan een ingebeelde God’ zoals zelfverklaarde atheïsten het nog wel eens willen duiden, maar als uitdrukking van een existentiële stap, een ‘zelfverhouding’ die moed vraagt, zoals Kierkegaard verwoordt in zijn Dagboeknotities: Als ik mij tot mijzelf verhoud, dan ontmoet ik als eindig-oneindig mens mijn grond. Dit is niet datgene wat ik zonder meer en in alle concreetheid ben, maar dat wat ik in diepste grond ben. En deze grond is het eeuwige.

Diepste grond Slechts in het aanvaarden van innerlijke leegte openbaart zich de vrijheid van de mens en de geborgenheid in een God. Een God die niet langer in de natuur

Paul Cocksedge | Bourrasque

gezocht wordt, maar als diepste grond van dit eigen innerlijk gevonden wordt.

Eeuwigheid, op deze wijze verstaan, roept verzet op: vaak lijken we nog liever opgesloten te blijven in de bunker van onze vertwijfeling dan de eeuwigheid, hier en nu, te omarmen. ‘Uitzetten van papieren schermen tegenover het niets’ noemt de Zweedse diplomaat en schrijver Dag Hammarskjöld (1905 – 1961) dit in zijn boek Merkstenen: Deze armzalige pogingen om een ervaring tastbaar te maken (voor mijzelf, voor anderen?) – de taken van morgen – de vriendschap van y of de aandacht van x voor mijn prestaties: papieren schermen die ik uitzet tegenover het niets om mijn blik te beletten zich te verliezen in de oneindigheid van tijd en ruimte. Kleine papieren schermen.

Door de eerste windvlaag stukgeblazen, verbrand door de kleinste vlam. Teder verzorgd – maar voortdurend vervangen. Deze duizeling voor les espaces

infinis – overwonnen slechts als we erin durven te kijken, onbeschermd.

En erkennen dat zij de werkelijkheid zijn waartegenover we onze existentie moeten rechtvaardigen. Want dit is de waarheid die we moeten vinden om te leven, dat alles is en wij alleen daarin zijn.

Wie het niet ziet zitten om zelf de slingers op te hangen in het mysterie dat leven heet, kan altijd nog besluiten om ze door de eerste windvlaag weg te laten blazen, als kleine papieren schermen, in de stilte van het ogenblik.

Welmoed Vlieger verzorgt meerdere programma’s, Reiziger er is geen weg met zeezeiler Henk de velde (12-14 januari), het ware, het goede en het schone (17-19 februari) en leven zonder waarom (10-12 maart).

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

–

nr 4 • 2016 geloven onderweg

29

essay door: klaas-jan pos, psychiater en workshopleider

E

Onze zingeving ontdekken - op de schouders van Frankl

en heel weekend stilstaan bij het onderwerp zingeving, is dat niet een beetje uit de tijd? Is onze maatschappij daar niet wat te nuchter voor? In elk geval is onze huidige maatschappij gebaseerd op wetenschappelijke inzichten. En de wetenschap beschrijft, maar kent aan wat ze onderzoekt verder geen waarde toe. En als we het toch over waarden hebben: waarden als autonomie en zelfbeschikking zijn tegenwoordig veel meer in de mode dan zingeving.

Het voelt soms een beetje alsof je je moet verdedigen, als je zingeving toch op de agenda wilt hebben. Zingeving lijkt alleen aan het woord te mogen komen als het wordt gemist, bijvoorbeeld in de discussie over een voltooid leven. Hardop uitspreken dat het leven vol betekenis is, in wezen zinvol is en je daar hard voor maken, dat gebeurt nog maar zelden.

De behoefte aan betekenis Ik raakte zelf in het onderwerp zingeving geïnteresseerd, toen ik enkele jaren geleden, bij toeval, op het spoor kwam van Victor Emil Frankl. Ik las iets over Frankl en het verdragen van lijden, en dat is voor mijn vakgebied - ik ben psychiater - zeker relevant. In Nederland is Frankl echter niet erg bekend. Er is buiten zijn meest beroemde boek, De Zin van het Bestaan, weinig werk van hem in het Nederlands vertaald. Maar na lezing van dat boek ging ik meer van hem lezen. Ik was zeer onder de indruk van Frankls ideeën en argumenten over

30

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

het grote belang van zingeving in het menselijk leven. En tot mijn verrassing had hij een hele vorm van psychotherapie ontwikkeld waar ik, ondanks mijn werk in de psychiatrie, nog nooit van gehoord had: de logotherapie. De uitgangspunten daarvan zijn prikkelend en uitdagend genoeg: de behoefte aan betekenis is een primaire drijfveer van de mens, het leven is in essentie vol betekenis en zelfs in lijden is zinvolheid te ervaren. Oef! Zou ik dat durven nazeggen? Maar ja, ik vond Frankl wel overtuigend. Wat maakt dat iemands ideeën overtuigen? Ik zou zeggen, wan-

neer diens leven overeenstemt of een bevestiging is van die ideeën. Gaat dat voor Frankl op? Een korte introductie is wel op z’n plaats.

Zijn leven Frankl wordt geboren in 1905 in Oostenrijk. Al vroeg in zijn leven is hij geïnteresseerd in de vraag naar de zin en betekenis van het leven. Hij volgt een medische studie en specialiseert zich in de psychiatrie. Het was de bloeitijd van de Weense psychotherapie, met grote namen als Freud en Adler. Maar al snel merkt Frankl, dat hij het met zijn voorgangers oneens is: de mens is volgens Frankl niet op zoek naar be-

Uitgangspunt van de logotherapie: de behoefte aan betekenis is een primaire drijfveer van de mens, het leven is in essentie vol betekenis en zelfs in lijden is zinvolheid te ervaren.

vrediging of macht, maar naar zingeving. Hij ontwikkelt zijn ideeën verder, toetst ze in de praktijk en begint aan een manuscript over het onderwerp.

Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Aanvankelijk komen zijn medische capaciteiten het Nazistische bewind nog van pas, maar uiteindelijk wordt ook Frankl, die immers jood is, opgepakt en komt hij in een concentratiekamp terecht. Drie jaar brengt hij in verschillende concentratiekampen door. Naar eigen zeggen overleeft hij die mede door zijn eigen ideeën nu aan zichzelf te toetsen. “Heb ik gelijk? Is het leven in potentie zinvol, ongeacht de omstandigheden?” Wanneer hij vrijkomt, blijken zijn ouders en echtgenote het niet gered te hebben. In een brief aan vrienden schrijft Frankl diep ongelukkig te zijn. Maar in dezelfde brief schrijft hij ook: “... ik zie de dingen nu ook in een grotere dimensie. Toenemend kom ik tot het inzicht dat het leven zo vol betekenis is, dat die betekenis ook aanwezig moet zijn in lijden en zelfs in falen.” Hij neemt zijn bezinning bezieling beweging

– nr 4 • 2016 geloven onderweg

31

Ons wordt geen garantie op een mooi leven geboden, maar wel op een betekenisvol leven.

(Frankl)

werk als psychiater weer op, trouwt met een vrouw met wie hij een dochter krijgt, schrijft alsnog zijn manuscript en ontwikkelt zijn logotherapie tot een volwassen vorm van psychotherapie. Frank overlijdt in 1997, op 92-jarige leeftijd. Een indrukwekkend leven.

In potentie zinvol Voor mij krijgen zijn ideeën en zijn werk zeggingskracht door zijn bijzondere leven. Het leven zinvol onder elke omstandigheid? Ik bemerk bij mezelf de schroom om het hem na te zeggen, maar ja, als hij - met zíjn geschiedenis het zegt ... En hij benadrukte dat het leven in potentie zinvol is. Het is aan ons om onder de omstandigheden die betekenis te ontdekken. We zijn misschien gewend de vraag te stellen wat we van het leven mogen verwachten, maar Frankl draaide die vraag graag om: “Wat is jouw antwoord op de vraag die jou door het leven wordt gesteld?” Volgens Frankl wordt ons niet de garantie op een mooi leven geboden, maar wel op een betekenisvol leven.

Drie manieren Die betekenis in het leven vinden we op drie manieren: door iets te ervaren of te beleven, zoals bijvoorbeeld bij het luisteren naar muziek, het genieten van de natuur, of in de ontmoeting met een ander mens, waarvan de ervaring van de liefde de hoogste vorm is. Ten tweede door iets te creëren, iets voort te brengen, in ons werk, in de gemeenschap waarmee we ons verbonden voe-

32

geloven onderweg nr 4 • 2016 – bezinning bezieling beweging

len, in ons gezin. En tenslotte door de houding die we innemen ten opzichte van het leven, in het bijzonder wanneer we met lijden te maken hebben. Volgens Frankl kon één vrijheid ons nooit ontnomen worden: de houding waarmee we ons verhouden tot dat waar het leven ons mee opzadelt. Vooral in onontkoombaar lijden is die vrijheid volgens Frankl van grote betekenis.

Uitdaging tot een zoektocht Ik zou een weekend lang dus graag de uitdaging aangaan waar Frankl ons toe uitnodigt, en op zoek gaan naar de betekenisvolheid van ons persoonlijke leven. We zullen dat doen door onszelf op creatieve manieren vragen te stellen.

• “Hoe zinvol ervaar ik dat mijn leven is de laatste tijd?”

• “In welke periode of onder welke omstandigheden heb ik die zinvolheid heel bewust ervaren?”

• “Wat maakte mijn leven toen zinvol?”

• “Welke mensen hebben mij het gevoel gegeven dat mijn leven zinvol was en hoe deden ze dat?”

En we maken de verbinding naar ons huidige leven: als ik het verlangen in mijzelf ervaar om een zinvol(ler) leven te willen leiden, welke mogelijkheden heb ik daar dan toe in het hier en nu?

En in de toekomst?

Mocht je je evenzeer uitgedaagd voelen en nieuwsgierig zijn naar jouw eigen unieke mogelijkheden om van betekenis te zijn, dan ben je van harte welkom.

Klaas-Jan Pos verzorgt een workshop over Victor Frankl over de zingeving van je bestaan (23-25 juni 2017).

Informatie: www.kloosterhuissen.nl

Trilogie Henk Jongerius De dominicaanse liturgist en publicist Henk Jongerius wordt eind dit jaar 75 en viert zijn vijftig jarig priesterjubileum. Dit vormde de aanleiding eens uitvoeriger stil te staan bij en om te kijken op diens werkzame leven. Dit resulteerde in een drietal boeken, uitgegeven door Gooi en Sticht, die de dominicaanse drieslag laudare, benedicere en predicare volgen.

Voor wie gedenken – verzamelde liturgische gezangen Een overzicht van alle liederen die Henk Jongerius in de loop der jaren heeft geschreven.

Van de andere kant – meditaties Een selectie uit essays en meditaties van Henk Jongerius die verschenen zijn in Geloven Onderweg Verheven tijdverspilling – liturgie vieren Een bundeling van een aantal eerder verschenen fundamentele artikelen over liturgie De boeken zijn o.a. te koop in het Dominicanenklooster Huissen.

In de stilte van deze tijd richten we ons op de innerlijke beweging die in ons geborgen wil worden. Wat zijn de bronnen van kracht en inspiratie die we daarbij kunnen aanspreken? Werkvormen: creatief (tekenen, schilderen, boetseren en schrijven), dans en verstilling. maandag 2 januari 14.00 uur tot en met donderdag 5 januari 2017 13.30 uur Conny Brouwer, kunstzinnig dynamisch coach en docent A € 269,- B € 299,- C € 369,-

retraite

Driedaagse workshop stemexpressie

workshop

agenda voor onderweg

Creatieve nieuwjaarsretraite Verstillen

Je stem opnieuw leren kennen is de uitdaging én de speelse zoektocht tijdens deze 3-daagse. De stem die verbonden is met je binnenkant, je bezieling, met dat wat in je beweegt. Die stem tevoorschijn laten komen, dat is het verhaal van je stem. woensdag 4 januari 11.00 uur tot en met vrijdag 6 januari 2017 16.00 uur Pete Pronk, verhalenverteller en docent stemexpressie A € 259,- B € 329,- C € 399,-

Kloosterweekend over onze persoonlijke zoektocht naar het miraculeuze. Reiziger zijn we allemaal. Iedereen is op zoek naar het miraculeuze. Wees welkom op dit boeiende weekend, op de deining van het kloosterritme. vrijdag 13 januari 19.30 uur tot en met zondag 15 januari 2017 13.30 uur Welmoed Vlieger, filosofe, docent en publicist en Henk de Velde, zeezeiler en schrijver A € 199,- B € 259,- C € 299,-

retraite

Kloosterweekend Reiziger er is geen weg

Er kan een moment komen dat je even pas op de plaats moet maken. Je bent té druk. Misschien helpt het wat afstand te nemen om weer op zoek te gaan naar de bron in je leven en jezelf rust, ruimte en stilte te gunnen. zondag 15 januari 11.00 uur tot en met woensdag 18 januari 2017 13.30 uur (zie site voor andere data) Theo Menting, retraitebegeleider, theoloog en kerkmusicus € 229,- (incl 1 pk)

Het leerhuis over het evangelie van Lucas is een voortzetting van het laatste seizoen, maar is ook los te volgen. We lezen het reisverslag van Lucas onder de titel: “Leven als een gelijkenis, leren omgaan met God”. Ook ‘nieuwe’ deelnemers zijn welkom. 11 dinsdagochtenden.

11 dinsdagochtenden vanaf 17 januari 2017 (zie site voor data en tijden) Ernst Marijnissen, dominicaan, schrijver, theoloog en exegeet A € 159,- B € 219,- C € 259,-

Een retraitedag om te herademen en bij je bron te komen. Ervaar de kracht van de stilte, met het kloosterritme als inspiratiebron. Meditatie, tekstreflectie, uitwisseling, muziek, deelname aan de kloostervieringen en heerlijke kloostermaaltijden. vrijdag 27 januari 2017 9.30 uur t/m 19.00 uur (zie de site voor andere data) Henk Jongerius, dominicaan en meditatieleraar of Theo Menting, retraite­ begeleider, theoloog en kerkmusicus A € 59,- B € 79,- C € 89,-

In deze weekendcursus ga je schrijven vanuit je autobiografie. Naar keuze schrijf je gedichten en/of proza. Het kloosterritme, de rust en stilte van de mooie omgeving bieden een juiste bedding om de woorden te vinden die uitdrukken wat je zeggen wilt. vrijdag 27 januari 19.30 uur tot en met zondag 29 januari 2017 13.30 uur Hugo Klapmuts, leraar Nederlands A € 199,- B € 249,- C € 299,-

Op een reeds voorbereid paneel leert u een icoon te schilderen in de traditie van de regio waaruit de icoon afkomstig is: Grieks, Russisch of Bulgaars. Onder begeleiding maakt u zelf uw verf met behulp van eigeel en pigment. maandag 6 februari 14.00 uur tot en met vrijdag 10 februari 2017 13.30 uur Martin Mandaliev, afkomstig uit Bulgarije en 4de generatie van een familie van iconenschilders A € 369,- B € 459,- C € 499,-

Verlang jij ook naar een eigen plek waar je helemaal tot je recht komt, in je leven, in je gezin, of in je werk? Verlang je er naar los te laten wat je van huis uit meekreeg!

Ontdek met hulp van familieopstellingen hoe je jouw plek kunt innemen in je leven. vrijdag 10 februari 2017 10.00 uur tot en met 17.00 uur (zie de site voor andere data) Erna Bakker, therapeute en coach bij het (terug-) vinden van innerlijke vrijheid A € 79,- B € 89,- C € 99,-

Deze retraitedag is bedoeld om je innerlijk kompas, je intuïtie, te leren gebruiken.

Dat kan nuttig zijn als je met je hoofd verstrikt raakt in belangrijke levensvragen. zaterdag 11 februari 2017 10.00 uur tot en met 16.00 uur T on Roumen, theoloog en spiritueel auteur A € 74,- B € 84,- C € 94,-

retraite

Retraitedag Mijn innerlijk kompas

workshop

Dagworkshop Je plek innemen

creativiteit

Midweek Iconen schilderen

creativiteit

Autobiografisch schrijven

retraite

Vrijdagretraite Herademen

studie

Leerhuis Leven als een gelijkenis

retraite

agenda voor onderweg | aanmelden via www.kloosterhuissen.nl

Op zoek naar…

Verstillen, tot rust komen en genieten in het klooster. De dagen worden deels bepaald door het ritme van het klooster, met getijden en maaltijden. Elke dag wordt er een meditatie aangeboden en is er gelegenheid om met de begeleiding in gesprek te gaan. Gun jezelf rust en ruimte. ma 13 februari 10.00 uur t/m do 16 februari 2017 10.00 uur (zie site voor andere data) Theo Menting, retraitebegeleider, theoloog en kerkmusicus € 299,- (incl 1-pk)

Leven is een hele kunst. Om elkaar en onszelf tot bloei te laten komen moeten we keuzes maken. In dit weekend onderzoeken we met elkaar de waarden die voor veel mensen richtinggevend zijn: het goede, het ware en het schone. vrijdag 17 februari 19.30 uur tot en met zondag 19 februari 2017 13.30 uur Welmoed Vlieger, filosofe, docent en publicist A € 199,- B € 259,- C € 299,-

Een weekend voor iedereen. We bieden een veelzijdig programma vol ontmoeting, verbinding, verdieping en met inspirerende activiteiten. We zijn samen stil en in gesprek. Met een gastspreker en mogelijkheid om mee te werken in de kloostertuin. vrijdag 17 februari 19.30 uur tot en met zondag 19 februari 2017 13.30 uur A € 159,- B € 199,- C € 239,-

Voor geestelijke verzorgers, pastoraal werkers, ritueelbegeleiders en uitvaart­ ondernemers. Het hele jaar sta je voor anderen klaar. Deze dagen zijn er voor jou!

Meditatie en gebed bieden ingangen tot de weg naar binnen. Via inspirerende ­teksten, beeld en stilte, klankschalen en muziek, bewegen en lachen. zondag 19 februari 17.00 uur tot en met woensdag 22 februari 2017 13.30 uur Martina Heinrichs, theologe en programmabegeleidster A € 239,- B € 299,- C € 359,-

Vanuit verschillende achtergronden en tradities - jodendom, christendom en islam - lezen wij in heilige schriften over een actueel thema. We wisselen onze ervaringen en belevenissen uit. Er is gelegenheid om met elkaar te vieren en te bidden. vrijdag 24 februari 19.30 uur tot en met zondag 26 februari 2017 13.30 uur Martina Heinrichs, theologe en programmabegeleidster A € 99,- B € 149,- C € 199,-

In veel Engelse kathedralen wordt al bijna vijf eeuwen lang de Evensong gezongen.

Een avonddienst die vrijwel in zijn geheel wordt gezongen. Bent u een ervaren koorzanger en kunt u zelfstandig de vroeg aan u verstuurde muziek instuderen, dan nodigen wij u uit voor deelname aan het studieweekend Evensong. vrijdag 24 februari 19.30 uur tot en met zondag 26 februari 2017 18.30 uur Peter Leech, dirigent en Trix Smit, dagelijkse leiding € 270 incl. overnachtingen (all-in), en € 145,- excl. overnachtingen en incl. warme maaltijd

Choral Evensong

Tijdens deze bijzondere avonddienst in de kapel van het Dominicanenklooster Huissen worden de tijdens het studieweekend ingestudeerde liederen gezongen door het projectkoor. zondag 26 februari 2017 17.30 uur Deurcollecte

muziek

Weekend Engelse choral Evensong

retraite

Trialoogweekend Vrouwen lezen in Tenach, Bijbel en Koran

retraite

Retraite Geestelijk verzorgers

retraite

Kloosterweekend Ontmoeten, verbinden en verdiepen

retraite

Weekend Het ware, het goede en het schone

retraite

Midweek Individuele retraite

Vriend Vriend, metgezel, die meer en minder is dan vader, moeder, minnaar, kind hetzelfde als ik, maar anders onafhankelijk en toegewijd ouder, jonger, van dezelfde tijd.

Trooster, die getroost kan worden baken en verhanger van borden broeder, maar van een andere moeder, zonder rivaliteit met wie ik samenloop en die mij begeleidt.

Hij gunt mij om te leven en als ik dood zou willen, geeft hij mij gelijk.

Soms is het, dat ik om hem alleen verdragen blijf, wat zonder hem ondraaglijk scheen.

Zonder een enkele verplichting loop ik en altijd in zijn richting.

M. Vasalis | uit: De oude kustlijn | uitg. Van Oorschot, 2004

Stad sda m 1 | 6 8 5 1 A H Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l