Geloven Onderweg 2014 kwartaal 2

geloven

onderweg

dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging losse verkoopprijs â‚Źďż˝ 7,50

2

zomer 2014 | jaargang 132

Miek Pot

Gitta Nieuwenburg

Mieke Ankersmid

Je bent van harte welkom!

Holkje van der Veer

Inhoud Colofon Geloven Onderweg Dominicaans tijdschrift voor bezinning, bezieling en beweging Jaargang 132 Verschijnt 4 keer per jaar Uitgave van Stichting Dominicanenklooster Huissen Redactie Ernst Marijnissen Holkje van der Veer Henk Jongerius Theo Menting Stef de Kroon (eindredacteur) Gitta Nieuwenburg (beeldredacteur) Aalt Bakker (hoofdredacteur)

Redactioneel

3

De onmogelijke werkelijkheid

4

Trouw op het heetst van de dag

6

Gastvrijheid

9

G itta N ieuwenburg E rnst M arijnissen H enk J ongerius

Van harte welkom

12

Column: Een onmogelijke vrouw

15

Uitgever Stichting Dominicanenklooster Huissen E-mail: aaltbakker@kloosterhuissen.nl

Goed ouder worden is een kunst

16

Abonnementen-administratie Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: abonnementen@kloosterhuissen.nl

Waar is de gulle lach tot op heden gebleven

20

Tarieven 2014 Geloven Onderweg verschijnt 4 maal per jaar Jaarabonnement € 25,00 via automatische incasso Opzegging van abonnement kan uitsluitend schriftelijk en uiterlijk 2 maanden voor het verstrijken van de betalingsperiode. De tarieven zijn inclusief BTW. Losse verkoopprijs € 7,50 (exclusief verzendkosten)

Te gast in het klooster

23

Redactieadres Postbus 59 6850 AB Huissen Telefoon: 026 – 326 44 22 E-mail: redactie@kloosterhuissen.nl www.dominicanenkloosterhuissen.nl

Vormgeving Marieke de Vlieger Technische realisatie Uitgeverij Skandalon Auteursrechten © Copyright Dominicanenklooster Huissen Afbeelding omslag The Victory René Magritte | 1939 issn 0920-2544

G itta N ieuwenburg R oy C lermons H olkje

van der

V eer

T heo M enting H olkje

van der

V eer

Mijmeringen bij het lied ‘Mag ik dan bij jou’

26

Doorkruist land – de contemplatieve weg

28

Mindful omgaan met verlies

31

M iek P ot

M ieke A nkersmid

Young and Fair in het klooster N ineke V erhoofstad

en

L isanne

van

34

G effen

Agenda voor onderweg

38

Gedicht voor onderweg

40

Je bent van harte welkom!

Gastvrijheid zit in onze natuur, maar hoe gastvrij zijn we eigenlijk? Als land kunnen we daar tegenwoordig niet meer volmondig ja op zeggen. Hoe is het met onze gastvrijheid als persoon, of als organisatie of als klooster? Hoe lukt het u en mij om ons open te stellen, anderen uit te nodigen en te delen? En wat is er nodig om gastvrij te kunnen en te durven zijn?

In dit nummer gaat het over deze vragen. Om zelf gastvrij te kunnen zijn, is het belangrijk om jezelf te durven zijn. Om anderen te kunnen zien, is het nodig om je zelf te zien en ook gezien te worden. Als je gastvrij kunt zijn en je open kunt stellen, dan gebeuren er wonderlijke dingen, zowel als gast, als gastheer of als gastvrouw. In het themadeel treft u bijdragen aan over levenskunst, over gastvrijheid, over je open stellen en over de kracht van humor en lachen in je tent.

Je bent welkom!

In het themadeel staat ook een bijdrage waar ik persoonlijk stil van werd. Over als het niet lukt om gastvrij te zijn, over als je de deur dichthoudt, omdat dat het meest veilig is en je het soms alleen met jezelf kunt uithouden. Tegelijkertijd steeds maar blijven zoeken naar deuren die wel opengaan en uiteindelijk heel veel mensen een gastvrij hart kunnen bieden, waardoor velen geïnspireerd en geraakt worden.

Naast het themadeel bevat dit nummer bijdragen over aandacht, een groter bewustzijn en over onvoorwaardelijke liefde. Ook een mooie bijdrage over enthousiaste jongeren die overtuigd zijn van het belang van duurzaamheid en eerlijke handel, en hoe zij elkaar een weekend lang hebben ontmoet en hard werken aan hun droom over de samenleving, en iedereen uitnodigen om zich daarvoor in te zetten.

We zijn allemaal geliefd en ook van harte welkom, maar we moeten er wel wat voor doen.

Je bent van harte welkom!

Aalt Bakker, hoofdredacteur

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

3

toelichting bij de omslag door: gitta nieuwenburg, kunstenares

Z

De onmogelijke werkelijkheid

owel in de verhalen uit de Bijbel als in de kunst gebeuren dingen die in werkelijkheid niet mogelijk zijn, maar die je wel op een andere manier naar de werkelijkheid laten kijken. De verwarring die ontstaat, roept aanvankelijk wellicht verzet of afkeer op, maar daaraan voorbij opent het deuren naar nieuwe mogelijkheden.

Het verhaal van Abraham en Sara – die op het heetst van de dag in de woestijn, als al het leven stil valt, drie vreemdelingen gastvrij ontvangen met een goede maaltijd en de boodschap krijgen dat Sara op haar hoge leeftijd nog zal bevallen van een zoon – is net zo onwerkelijk als de afbeeldingen op schilderijen van surrealistische kunstenaars. Eén op één is het niet te verklaren wat je leest of ziet, maar wanneer je verder kijkt en loskomt van de gebaande paden in je denken, kun je een verrassende ervaring beleven en perspectieven zien die je tot dan toe voor onmogelijk hebt gehouden. Daar waar de werkelijkheid en de verbeelding elkaar ontmoeten, openen zich nieuwe wegen. De psychoanalytische ideeën van Freud en de betekenis van dromen waarin het onbewuste en het bewuste elkaar ontmoeten in een op het eerste gezicht onlogische combinatie, spelen een belangrijke rol in de ontstaansgeschiedenis van het surrealisme.

4

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

Het schilderij The Victory (1939) van de kunstenaar René Magritte (1898-1967), waar een halfgeopende deur opgenomen is in het decor van zand en zee, zou mogelijk kunnen verwijzen naar de verbinding van het bewuste met het onbewuste. Dit beeld wordt versterkt door de wolk die half door de deuropening drijft.

Een uitdaging voor de zintuigen Magritte heeft op weergaloze wijze de werkelijkheid verbonden met het mysterie van het leven. Door alledaagse voorwerpen uit hun context te halen en te plaatsen in een ongebruikelijk kader, roepen zijn schilderijen veel vragen op. Wat zie ik nu eigenlijk? Door het gebruik van titels die de afbeelding niet verklaren, voegt hij nog een extra dimensie toe aan de verwarring die ontstaat. Kunst maakt gebruik van dit fenomeen om het bewustzijn te verruimen. Het rekt als het ware de grenzen van het denken op. Uit de comfortzone

van de dagelijkse werkelijkheid wordt je verbeelding geprikkeld en kom je tot de ontdekking dat niet de waarneming, maar het denken bepaalt wat we zien.

“Ceci n’est pas une pipe.” (1928-1929) is een bekend voorbeeld daarvan. We kijken naar een afbeelding van een pijp en niet naar een pijp als voorwerp.

De poëzie is een belangrijke inspiratiebron voor Magritte en draagt hetzelfde fenomeen in zich. We lezen tussen de regels door wat de dichter in werkelijkheid beoogt of kunnen daar onze eigen invulling aan geven. Het is een uitdaging voor de zintuigen om de boodschap achter het beeld of het gedicht te ervaren. We worden tot actie aangespoord, in tegenstelling tot het realisme, waar het gaat om een natuur­getrouwe weergave van de werkelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat ­surrealistische kunst je wakker maakt en realistische kunst je met rust laat.

Verder is opvallend dat in veel schilderijen van Magritte de stilte prominent aanwezig is. De in detail geschilderde objecten of personen geven het idee dat je niet naar een schilderij kijkt, maar naar de objecten zoals ze in werkelijkheid zijn. En doordat hij de bij voorkeur zeer voor de hand liggende dingen in een ongebruikelijke context plaatst, roept het geheel een mysterie op. Magritte zelf zegt hierover: “Het mysterie in mijn schilderijen kan niet uitgelegd worden.” Het woord mysterie is afkomstig van het Griekse woord muein wat ‘de mond of de ogen sluiten’ betekent. Hij zei ook dat zijn schilderkunst het mysterie van de wereld oproept. De uitdaging om buiten de gebaande paden te kijken is de grootste kracht van zijn werk. Ook humor speelt een rol in de zin dat je het gek

René Magritte | The Victory | 1939

vindt wat je ziet. De vreemde combinatie van voorwerpen in de ruimte of de rare eigenschappen daarvan dagen je uit om anders te kijken. Wij mensen willen graag een verklaring voor wat we zien; we willen begrijpen hoe de wereld in elkaar steekt. Dat geeft rust en vertrouwen, maar ook stilstand.

Je durven te openen voor het onverwachte geeft aanvankelijk onrust. Het is juist in die ongemakkelijke positie waar de kansen liggen om de onmogelijke werkelijkheid voor mogelijk te gaan zien. Juist op de momenten in je leven dat alles lijkt vast te lopen helpt het om nieuwe deuren te openen en het onbekende tegemoet te treden.

Nieuwe ontmoetingen geven een nieuwe kijk op je huidige situatie. Dat wat eerst zwart leek, blijkt alle kleuren in zich te dragen. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

5

bezinning door: ernst marijnissen o.p., dominicaan en schrijver

D

Trouw op het heetst van de dag

e woestijnhitte van het Midden-Oosten is geen dagelijkse westerse ervaring. Midden op de dag valt het leven stil. Na het middagmaal worden de oogleden zwaar, en mens en dier laten het leven voor wat het is. Ze houden siësta. Daarom zit Abraham voor de ingang van de tent. Tot zover lijkt er niets opvallends aan de hand, en zou het verhaal uit Genesis 18,1-15 rustig kunnen voortkabbelen. Maar als we doorlezen, moeten ons naast vele fraaie details een paar onderdelen verbazen. Daar is eerst het bezoek van de ‘drie’, die van boven komen. Vervolgens is er die vreemde vraag: ‘Waar is Sara, jouw vrouw?’

En ten slotte vernemen we die intrigerende zin: ‘neen, óf je gelachen hebt!’

Op het heetst van de dag Abraham is geroepen tot bondgenoot en vriend van de Levende. Hij is het oerbeeld van het toekomstige Godsvolk, dat uit hem en Sara zal verwekt worden. Hun roeping is geen beloning van goed gedrag, noch een verheffing boven andere mensen. Hun uitverkiezing is gekleurd en gevuld door dienstverlening aan de wereld. Ze is er bij de gratie Gods.

Daar komen op het heetst van de dag drie gasten naar de tent van Abraham.

Dat is zeer ongebruikelijk tijdens de siëstatijd! En in dit uur van slaap en rust is Abraham klaarblijkelijk wakker, want het begin van dit verhaal staat bol van

6

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

‘zien’. Hij ziet drie mannen, staande boven hem, zegt de tekst. Zulke woorden drijven je als geëngageerd bijbellezer naar het puntje van je stoel. Ze staan er niet zo maar, doch ‘boven’ hem. Ze komen van boven. Het zijn er drie. Drie is een klassieke verwijzing naar een komende gebeurtenis, die het leven zal transformeren. Onverwacht als een aardbeving. Drie verwijst verder naar de hemel, naar ‘boven’: zon, maan en sterren. Dat is geen beschrijving van kosmische aard, doch een beeld voor een andere werkelijkheid.

Abraham is alert en attent. Hij herkent de vriend en bondgenoot: mijn Heer, als je welwillend op mij neerziet, ga dan nimmer aan jouw knecht voorbij.

Dit ‘voorbijgaan’ is een Bijbelse omschrijving van het genadig komen en gaan van de Levende zelf: Ik zal er zijn voor jullie. Na de begroeting breekt er tijdens de hitte van de dag een reeks activiteiten los. Dat hoort wel bij de gastvrijheid, maar juist daarom zullen gasten nooit op dit tijdstip een bedoeïenentent bezoeken. Alles wat hier gebeurt en gedaan wordt, stijgt boven het gewone en vanzelfsprekende patroon van bezoek en gastvrijheid uit. Daar wordt gewassen, gehaald, brood gebakken, koeken gemaakt, een lam – teder en tov, wie denkt niet aan het paaslam en de voorbijgang des Heren in die eerste paasnacht! – uitgekozen en toebereid, mensen aan het werk gezet en bediend. Abraham gedraagt zich als een dienstknecht: hijzelf stond tegenover hen onder de boom, terwijl ze aten.

Waar is Sara, jouw vrouw?

Wat een vraag! Hier stuiten we op een nieuwe onmogelijkheid. Het valt onder de oosterse gastvrijheid dat de gastheer al wat hem toebehoort zijn gasten aanbiedt: al het mijne is het uwe. Overdreven wellicht? Maar bloemrijk en hartelijk ongetwijfeld. Maar zal, als dat zo is, een gast het dan niet uit zijn hoofd laten om de gastheer te vragen: “Waar is je vrouw?” Dat is dermate onbeleefd en vrijpostig dat het moet opvallen. Des te meer, daar Abraham rustig en open antwoordt: “Ziet, in de tent”. Alsof er geen vuiltje aan de lucht is. De vraag van de Levende is van een andere orde en met die vraag begint het verhaal opnieuw. Na het dienstwerk van Abraham neemt de Levende het initiatief over en reageert aldus op de genoten gastvrijheid. De overgave van Abraham aan zijn roeping tot dienstknecht gaat verder in de overname van de Levende in

Abraham, Sarah en gasten | Richard McBee | 1995

diens zorg voor de mens. Het heilswerk wordt na het dienstwerk zichtbaar!

Het eigenlijke thema van het verhaal is nu ingezet. Onze verbazing over tijdstip en bedoening gaat over in de herinnering aan een woord dat vaak in de Schriften terugkeert: voor God is niets onmogelijk. Dat mogen we niet verstaan als een soort toverspreuk, een sensatieslogan of goocheltruc. Dat woord wijst op het raakpunt tussen hemel en aarde. Waar de grenzen van dit aardse door mensen niet te passeren zijn, zodat onze mogelijkheden op wereldverbetering beperkt blijven en eerder een golfbeweging dan een

‘Voor God is niets onmogelijk’: Waar wij mensen de grenzen van dit aardse niet kunnen passeren, is het komen van ‘boven’ door de Levende als een heilzaam infuus van ongekende kracht. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

7

voortgaande ontwikkeling vertonen, is het komen van ‘boven’ door de Levende als een heilzaam infuus van ongekende kracht.

Zo ook hier. Abraham en Sara worden ons voorgesteld als hoogbejaard. Dat vereist de boodschap van dit verhaal.

Hun toekomst is beperkt en voorspelbaar, denken we. Maar de Levende doorbreekt de grenzen van het verwachte: Ik zal mij keren, keren tot jou, wanneer het de leven schenkende tijd is, dan heeft Sara, jouw vrouw, een zoon!

Zoon en toekomst staan hier voor hetzelfde. De gang van Gods heilsgeschiedenis zal zich in onze dagelijkse geschiedenis een weg blijven banen. De Levende keert de geschiedenis om. ‘Het wordt nooit wat’, denk je als je rondziet in de gewelddadige wereld van vandaag. Wie gelooft, weet nu wel beter.

De Levende ‘keert de geschiedenis om’. “Het wordt nooit wat”, denk je als je rondziet in de gewelddadige wereld van vandaag. Wie gelooft, weet nu wel beter!

Neen, of je gelachen hebt Het lachen van Sara wordt in de verzen 12 tot 15 veelvuldig genoemd. De zoon zal immers Jitschak (Izak) heten: hij die lacht! De vervulling van Gods belofte geeft altijd aanleiding om vrolijk en blij te zijn. Sara weet dat ze verwelkt is, en het leven bijna voorbij.

Natuurlijk wordt er dan gelachen als het verwelkte zich weer opricht, en er nieuw leven in het vooruitzicht is.

En tegelijkertijd gaat dit lachen vergezeld van de realiteitszin die thuishoort in het leven van elke dag. Het lachen

8

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

heeft, wanneer het heilshandelen van de Heilige zo nabijkomt, ook het karakter van een hoofdschudden: zoiets is toch onmogelijk! Vraag en uitroep kleuren dit lachen. Waarom lacht Sara en zegt ze: ik zal waarlijk baren? Het lijkt een verwijt van de Levende. Maar waarom mag Sara niet lachen? Zal God niet begrijpen dat een vrouw van hoge leeftijd zich heimelijk verheugt, wanneer ze droomt van een gezicht waarvan de rimpels worden gladgestreken, en waarop de glans en de schoonheid van weleer terugkeren! Dat ook gezegd wordt dat zij vreest, ligt voor de hand. Het lijkt niet passend bij de verhevenheid van de Heilige en het respect dat men Deze verschuldigd is. Zo vrezen geliefden toch om elkaar tekort te doen of te kwetsen? Deze aartsmoeder van Israël kent haar plaats.

Ze was immers daar in de tent, zoals Abraham heeft gezegd. Deze tent is beeld van heilige grond, vaste bodem, rots en vertrouwen. Zo heeft God haar dan ook verstaan. Neen, klinkt het. Er mankeert niets aan jouw respect. Je hebt Mij uitgelachen noch aan mijn woorden getwijfeld. Maar dan gaat het in één adem verder: óf je gelachen hebt. Ik heb jouw vreugde vernomen.

Jouw lach zal de toekomst voor jullie beiden zijn. Hij zal jullie, het volk dat uit jullie voortkomt, én de volken der aarde herinneren aan mijn bevrijdend handelen. Want dit lachen is een bevrijdende lach, die zelfs de kloven en de rimpels zal verzachten die kommer en kwel, vernedering en verdrukking, maar ook het slijten aan het leven in een menselijk gezicht hebben aangebracht. Daarom wordt van de Heilige gezongen: die de onvruchtbare geeft haar plaats in het huis; een lachende moeder van kinderen (Psalm 113,9).

bezinning door: henk jongerius o.p., dominicaan, auteur en dichter

Gastvrijheid

J

aren geleden was ik met vrienden op vakantie op het Griekse eiland Kreta.

Op een dag maakten wij met een taxi een tocht naar dorpjes waar je alleen maar te voet in kon komen, omdat de straatjes te smal waren voor gemotoriseerd verkeer. Het overkwam ons in zo’n dorp tot tweemaal toe, dat wij door mensen uitgenodigd werden om binnen te komen en iets met hen te eten. Je weet op zo’n moment niet goed wat je overkomt! Je bent voor hen een wildvreemde en je wordt zomaar uitgenodigd om even deel uit te maken van hun intimiteit. Je haalt het dan niet in je hoofd om het eten dat je wordt voorgezet af te slaan omdat je geen idee hebt wat het is, maar je neemt voorzichtig een hapje en betoont zo je erkentelijk voor hun vriendelijkheid!

Het is een kennismaking met de gastvrijheid in zuidelijke landen waarvan je ooit wel eens gehoord had. Zo’n manier van gastvrijheid roept een gevoel van verwondering op; zoiets zou in ons eigen land niet gebeuren. Integendeel, er is bij ons eerder een huiver voor vreemdelingen en allochtonen te bespeuren. Kijk daarvoor maar eens naar uitspraken van bepaalde politici van rechtse signatuur: alles wat vreemd en onbekend is wordt door hen juist afgewezen omdat het een bedreiging zou vormen voor onze eigenheid! Mensen durven ’s avonds niet alleen de straat op, omdat er donker gekleurde vreemde jongens in een groepje bij elkaar staan. Op zich is dat al bedreigend.

In de Bijbel horen wij andere verhalen over het omgaan met vreemden. Het

bekende verhaal over de vreemdelingen die Abraham en Sara op het heetst van de dag bezoeken, is daar een heel goed voorbeeld van. Het was in die cultuur een verplichting om vreemdelingen gastvrij te ontvangen, hen de voeten te wassen en te eten te geven, omdat zij onderweg waren en nog een flinke reis voor de boeg hadden. De joodse traditie schrijft trouwens voor dat er aan tafel altijd een stoel vrij gehouden moet worden voor de profeet Elia. Kennelijk moet er in het alledaagse leven altijd rekening gehouden worden met het onverwachte.

Hoe serieus die verplichting was blijkt wel uit een passage in hoofdstuk 13 van de brief aan de Hebreeën waarin wij lezen: ‘De broederlijke liefde moet blijven.

En vergeet de gastvrijheid niet; door bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

9

haar hebben sommigen zonder het te weten engelen onthaald. Denk aan hen die gevangen zijn alsof u met hen in de gevangenis zat, en aan hen die mishandeld worden als aan mensen die zelf ook een lichaam hebben.’

Geen nummer zijn Er is dus iets bijzonders aan de hand als het gaat over gastvrijheid. Daarom is het goed om eens te kijken naar wat er gebeurt als mensen gastvrij zijn. Het is wonderlijk om te ervaren hoe mensen in ons gastenverblijf hun aanwezigheid in onze communiteit en in ons klooster ervaren. Zij weten zich hier, ook al zijn zij vreemden, welkom omdat zij eenvoudig mogen zijn wie zij zijn. Zo bracht een mevrouw die onze kapel wekelijks schoon maakte, het eens onder woorden: “Hier ben je geen nummer”.

Dat staat in schrille tegenstelling met de atmosfeer die veel mensen in de huidige maatschappij ervaren. Daar leven veel mensen in anonimiteit, zonder eigen gezicht, en gaan ze in zekere zin schuil in de massa. Toch hebben wij allemaal een eigen gezicht en willen we ons eigen verhaal vertellen, want alleen op die manier krijgen wij het gevoel dat wij er mogen zijn. In de gastvrijheid worden mensen echt gezien en gebeurt er iets tussen de gastheer/vrouw en de gast.

Wederkerigheid Al wat je van het leven hoopt valt je als gave in de schoot wanneer je zó naar iemand hoort als je ook zelf wilt zijn gehoord.

Al wat je hoopvol doet bestaan wordt je als zegen aangedaan wanneer jij zó op anderen wacht als je het zelf van hen verwacht.

10

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

Al wat je heel en vrolijk maakt heeft je in liefde aangeraakt wanneer jij mensen zó bemint als je door hen wilt zijn bemind.

Ten diepste gaat het bij gastvrijheid om wederkerigheid. Wie een ander mens tegemoet treedt in openheid en zonder vooroordeel, zal verrast worden door het nieuwe dat in zijn of haar leven binnenkomt. Het is dus van groot belang dat wij van binnen vrij zijn om andere mensen tegemoet te treden. Misschien moet je wel een beetje nieuwsgierig zijn, in elk geval niet opgesloten blijven in je eigen kleine wereld, maar je deur openzetten voor wat er naar je toekomt. In dit opzicht is een zekere verwondering als basishouding in het omgaan met elkaar een voorwaarde.

Wie andere mensen open tegemoet treedt, laat de wereld van anderen binnenkomen. Hij of zij zal vooral een echte luisteraar zijn die ruimte maakt voor de aanwezigheid van de gast die bij je binnenkomt. Het is die openheid waardoor een ander zich vrij kan gaan voelen om kenbaar te maken wie hij is, en wat hem of haar bezighoudt.

Waarachtige openheid naar anderen heeft ook te maken met het respect dat je hebt voor wie deze ander is, nog voordat je hem of haar gesproken hebt.

Dat wordt ervaren door mensen die ergens als gast binnenkomen. Zij worden begroet en met name aangesproken zonder dat zij daar iets voor hebben moeten doen. Mensen die in een nieuwe omgeving binnenkomen, voelen direct of er een sfeer van ontvankelijkheid en openheid aanwezig is, of dat zij beter niet hadden kunnen komen. Dan voelen zij zich met de rug aangekeken, zoals wij dat wel noemen, en zouden het liefst rechtsomkeer maken.

Respect komt van het Latijns woord dat met ‘zien’ te maken heeft. Wie wil er niet echt gezien worden? Dat is toch het eerste wat je als mens verlangt? Dat je er mag zijn zoals jij bent, met je eigen gezicht, je eigen taal en manier van doen?

Dat zal alleen gebeuren als de gastheer of gastvrouw het zaliger vindt om te ontvangen dan om te geven, want op die manier ontstaat er een klimaat van gelijkwaardigheid, waarin je jezelf niet hoeft te bewijzen of waar te maken!

Zonder argwaan leven Alles bij elkaar genomen is gastvrijheid geen ‘kunstje’ of ‘maniertje’, maar een andere manier van leven waarin niet argwaan of voorzichtigheid in de zin van ‘je weet maar nooit’ uitgangspunt van ons handelen zijn maar een waarachtige openheid en ontvankelijkheid voorop staan. Het is een levenshouding waarin je op voorhand niet weet wat je gaat overkomen, maar waarin je in een besef van wie je zelf bent anderen tegemoet treedt, zodat er een werkelijke ontmoeting tot stand kan komen. In het echte ontmoeten verdwijnt het ‘moeten’ en wordt het mogelijk dat er werkelijk iets tussen mensen gaat gebeuren.

Je eigen wereld, je horizon, wordt verbreed; het leven wordt niet langer door anderen bedreigd maar eerder verrijkt.

Er gaat in ons weer iets open dat kinderen eigen is die zonder vooroordeel of bijbedoelingen andere mensen tegemoet gaan. Zij zijn niet bang dat anderen iets kwaads in de zin hebben, maar zijn open voor het onverwachte.

Het is een diep geworteld levensbesef in ons dat niet de angst maar de liefde voor anderen het allerbelangrijkste is. Daardoor verdwijnt alle argwaan en vrees en worden wij andere mensen. Herman van Veen heeft dat eens heel speels bezongen:

Andrej Roebljov | 1408 - 1425 | De Heilige Drievuldigheid of De gastvrijheid van Abraham

Alles wat ik weet, weet ik van een ander en alles wat ik laat, laat ik voor een ander.

Alles wat ik heb is alleen een naam en die heb ik van een ander.

Alles wat ik zeg, zeg ik aan een ander en alles wat ik geef, geef ik aan een ander.

Alles wat ik heb is alleen een naam en die heb ik van een ander.

De hand die ik geef, geef ik aan een ander en de tranen die ik laat, huil ik om een ander.

De zin die ik heb, heb ik in een ander en de liefde die ik voel, is voor een ander.

Alleen mijn kippenvel is van mijzelf. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

11

column door: roy clermons, geestelijk verzorger in de psychiatrie en lekendominicaan

Een onmogelijke vrouw Op de Grote Beek, de psychiatrische instelling waar ik werkzaam ben als geestelijk verzorger, lopen de cliënten nogal tegen de onmogelijkheden aan van zichzelf, maar ook van elkaar. Een bepaalde cliënt, laten we haar Trees noemen, spande wat dat betreft wel de kroon. Ze woonde pas enkele jaren op de ouderenafdeling en kreeg het voor elkaar om in korte tijd nagenoeg alle medecliënten tegen zich in het harnas te jagen en ook bij het verplegend personeel was ze niet bepaald populair. Haar leven werd gekenmerkt door strijd. Ze ging met iedereen over van alles en nog wat in discussie, waarin haar wil wet was en ze was een meester in mensen tegen elkaar uitspelen. Verschillende keren was ze al overgeplaatst, omdat het vaak op een onhoudbare situatie uitliep op de afdeling waar ze verbleef.

Op een gegeven moment kwam ik in contact met haar. Ze wilde graag de pastor spreken. Ik moet eerlijk bekennen dat ik er in het begin niet graag naartoe ging. Het was haar bedoeling om mij voor haar karretje te spannen en allerlei zaken voor haar te laten regelen. Mij steeds beroepend op mijn vrije plek en aanspreekbaarheid voor alle cliënten en personeelsleden, heb ik haar verteld dat dat niet ging. Ik kon wel voor haar een luisterend oor zijn en met haar praten over het verdriet van de vele teleurstellingen, mislukkingen, ruzies enzovoorts, waar zij in haar leven mee te maken had gehad.

Aan de feitelijke situatie kon ik niet veel veranderen, maar we konden samen zoeken naar wegen om met het onmogelijke in haar leven om te gaan. Het is uiteindelijk een contact geworden waar ik met veel plezier en voldoening op terugkijk.

Ze is inmiddels overleden, maar ik denk nog regelmatig aan haar. De onmogelijke vrouw veranderde in ons contact in een zachtaardige, lieve en zorgzame vrouw. Doordat ik uiteindelijk geen pion werd in haar schaakspel en wij niet hoefden te strijden met elkaar, ontstond er ruimte. Een lege ruimte tussen ons die anders opgevuld kon worden dan met strijd, ruzies en verwijten zoals ze gewend was om te doen. Iets van die pure mens, het kleine meisje van vroeger uit een Brabants dorpje, die zoveel hield van haar vader, zoveel verdriet had om haar mislukte huwelijk en het gemis van haar kinderen waar ze zo weinig contact mee had, kon die lege ruimte vullen. Het was overigens geen eenrichtingsverkeer. Ze was altijd belangstellend naar mij en mijn gezin.

Toen ik vorig jaar vader ben geworden, was zij de enige cliënt die persoonlijk een kaartje gestuurd heeft. Ik voelde mij ook door haar gezien en gewaardeerd. Bijzonder hoeveel oprechtheid en betrokkenheid achter die onmogelijke vrouw verscholen ging.

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

15

essay door: holkje van der veer o.p., agoge en theologe

N

Goed ouder worden is een kunst

aarmate ik ouder word en in mijn geval ook fysiek beperkter raak, vult mijn huis zich steeds meer met hulpmiddelen zoals een leesbril, steunkousen, orthopedisch schoeisel, een wandelstok en zelfs beademingsapparatuur. Met frisse tegenzin capituleer ik voor deze medische ‘gadgets’ om uiteindelijk te moeten concluderen dat zij een bijdrage leveren aan de verbetering van mijn dagelijks functioneren.

Een acceptatieproces Een nieuw ‘ding’ wordt mij meestal aangeraden door een ‘hulpverlener’, zoals een arts of een fysiotherapeut. Deze spreekt mij dan indringend, soms met een omhaal van woorden toe en wil mij doen geloven dat dit ‘werktuig’ een verbetering voor mij zal zijn, sterker nog, zelfs mijn levenskwaliteit zal verhogen!

Als uiteindelijk de dag gekomen is, dat zo’n ‘redmiddel’ mijn deur door komt, plaats ik hem meestal in de wachtkamer.

Het object slingert dan wat rond in de gang, in de keuken of op een kast om daar door mij met argwaan en weerstand bekeken te worden. Na verloop van tijd verandert mijn houding: via negeren word ik toch nieuwsgierig en neem ik het ter hand. Tot zomaar de dag gekomen is, dat ik het ga uitproberen en betast, er wat mee speel en klungel. Langzaam maar zeker wordt

16

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

het beproefd op comfort en functionaliteit. Deze wachtperiode kan enkele maanden duren, het nieuwe werktuig krijgt stapje voor stapje een vanzelfsprekende plaats in mijn dagelijks bestaan.

Eenmaal daadwerkelijk in gebruik blijk ik regelmatig te moeten toegeven dat die leesbril, die speciale schoenen, de beademingsapparatuur inderdaad een verbetering zijn. Activiteiten die ooit als vanzelfsprekend plaatsvonden, blijken nu opnieuw mogelijk te zijn. Een leesbril blijkt een waar hulpmiddel als ik daadwerkelijk beter kan zien. Dit gevecht van afstoten, zoeken, uitproberen en jezelf overwinnen, levert naast ogenblikken van vertwijfeling en somberheid ook momenten van vreugde op. Er blijken wel degelijk mogelijkheden te bestaan om mijn leven te verbeteren, om mijn mobiliteit te vergroten, om mijn toekomstperspectief uit te breiden.

Kracht en moed Het accepteren van deze realiteit - het gegeven dat we ouder en soms ook stunteliger en afhankelijker worden - vraagt kracht en levenskunst. Soms liggen zwaarmoedigheid of zelfs hopeloosheid op de loer. Het leven en ons lot zijn soms oneerlijk, zeker als ziekte en afhankelijkheid je treft, het kan in hele nare vormen toeslaan en je leven bepalen. Waar haal je dan de kracht en de moed vandaan om je eigenwaarde te behouden en je te blijven aanpassen aan nieuwe omstandigheden? Welke woorden, welke gedachten zijn dan een inspiratiebron om je levenshouding, je eigenzinnigheid te voeden? Zoveel verschillende situaties, zoveel verschillende mensen, zoveel verschillende gevoelens.

Ikzelf verzamel gedichten, liedjes en tekeningen die mij troost en energie geven. Ze prikkelen mij, dagen uit, om niet zomaar te berusten bij wat er allemaal niet zou kunnen. Ik wil positief blijven, naar mogelijkheden zoeken, mij niet in een hoek laten zetten! Het kan wèl, denk ik vaak!

Troost en prikkels zoeken Er bestaan juweeltjes van liederen, teksten die mij helpen om de realiteit onverbloemd onder ogen te zien, die mij troosten en stimuleren om mij toe te vertrouwen aan de realiteit en aan het verlangen naar toekomst. Om zo het leven, de pijn, de teleurstelling te verzachten. Wat ik hoop is dat deze teksten mij flexibel en eigenzinnig houden om mijn eigen leven kleur te geven, om zelf keuzes te maken. Welk lied helpt om mijn eigen verzuchtingen te relativeren? Wat helpt om deze

levenshouding te voeden waardoor ik open en eigenwijs in het leven blijf staan?

Momenteel is mijn favoriet Brigitte Kaandorp. “Ik heb een heel zwaar leven ... nee echt heel zwaar ...” Zij bezingt in dit lied op satirische toon haar eigen levenslot, haar eigen verzuchtingen, haar eigen moeite met de zwaarte van het bestaan. Het lied en de komische manier van haar presentatie laten mij lachen, het verlicht, het geeft letterlijk lucht, het verdrijft iedere vorm van zelfmedelijden.

Je gevecht van afwijzen en uitproberen - jezelf overwinnen - combineert momenten van sombere vertwijfeling met inspirerende vreugde. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

17

Zwaar leven Ik heb een heel zwaar leven Echt heel zwaar Alles is voor mij ontzettend moeilijk Ik heb echt een heel zwaar leven Nee, nee maar echt waar Het leven is voor mij gewoon ontzettend zwaar

Soms dan sta ik bij de kassa Alles moet daar vlug vlug vlug En dan ben ik iets vergeten moet ik helemaal terug Alle mensen moeten wachten en dat vinden ze niet fijn Maar ja dan zien ze ook een keertje hoe het is om mij te zijn

Bij mij gaat nooit eens iets vanzelf daarom ben ik vaak zo moe Heel veel dingen zijn zo moeilijk dat ik ze gewoon niet doe En doe ik wel een keertje iets, wordt het heel vaak niet gewaardeerd En daarom gaan veel andere dingen automatisch ook verkeerd

Ik heb een heel zwaar leven Echt heel zwaar Moeilijk moeilijk moeilijk moeilijk moeilijk Ik heb echt een heel zwaar leven Nee, nee, nee maar echt waar Het leven is voor mij gewoon ontzettend zwaar

Ik kan vaak ergens niet mee helpen want dan heb ik ergens pijn Dat vind ik zelf ook heel vervelend dat ik er dan niet bij kan zijn Ik sta natuurlijk ook veel liever altijd voor de mensen klaar Maar ja ze moeten maar begrijpen mijn bestaan is heel erg zwaar

Ik neem het leven heus zoals het komt Maar ja, vaak komt het niet (Nee, nee) En dan zit ik maar te wachten en dat geeft mij veel verdriet Het geluk wordt heel veel mensen zomaar gratis toegespeeld Ik begrijp ook niet dat God de boel zo ongelijk verdeelt

Ik heb een heel zwaar leven Nee, maar echt heel zwaar Moeilijk moeilijk moeilijk moeilijk moeilijk Ik heb echt een heel zwaar leven Nee, nee maar echt waar Het leven is voor mij gewoon ontzettend zwaar Ik zeg ook best wel vaak een afspraak op het laatste moment af Dan hebben mensen al gekookt, maar ja ik ben opeens bekaf Ik vind ja ze moeten maar begrijpen dat ik een heel zwaar leven heb Het is bij hun gewoon vaak vloed en bij mij gewoon vaak eb

18

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

En straks lig ik op mijn sterfbed en dan lig ik in mijn graf En dan denk ik: pff, ‘t is zwaar geweest Gelukkig is het af En ze zullen bij hun praatjes ook wel zeggen: het is waar O, wat was het leven van die vrouw verschrikkelijk zwaar Uit de voorstelling: ‘Cabaret voor beginners’ door Brigitte Kaandorp.

Dit is waarom ik van kleinkunst houd en vooral van grappige vrouwen. Brigitte Kaandorp staat hoog op mijn lijstje van topvrouwen. Voor de spiegel van mijn badkamer, met de deur her-

metisch gesloten, zing ik met regelmaat dit lied van haar. Ik trek dan á la mevrouw Kaandorp wat rare, overdreven gezichten en geef mijzelf op deze manier een vette knipoog: Ik heb een heel zwaar leven ... moeilijk moeilijk moeilijk, en lach mijzelf hartelijk toe.

Ik geef het toe: mijn ziel heeft zuurstof nodig. Ouder worden of fysiek beperkt raken betekent dat ik vaker onzeker begin te worden. Dingen die ik deed toen ik jonger was, lijken mij nu vaak doodeng of niet meer aantrekkelijk. Toen ik 20 was, trok ik met een tentje in mijn plunjezak door Spanje. Toen ik 30 was, reisde ik in mijn eentje door Zuid-Afrika, jarenlang boekte ik met plezier een ticket naar mijn vrienden in Ierland. Nu ik minder gemakkelijk loop, zie ik meer ‘beren op de weg’, waardoor het bijna aantrekkelijker lijkt om maar gewoon thuis te blijven in mijn eigen vertrouwde omgeving.

Wat ik als troostend ervaar zijn behalve teksten en verhalen die mijn situatie doen relativeren, mijn contacten met steeds meer ‘lotgenoten’. Toen ik jong was, behoorde ik met mijn beperkingen tot de uitzonderingen, nu ik ruim de 50 ben gepasseerd en fysiek beperkter raak, valt het mij op dat ik steeds meer mensen ontmoet die op de één of andere manier met een lichamelijk ongemak moeten leven. Mijn conclusie is dan ook dat ik in de loop der jaren steeds normaler aan het worden ben.

Lachen in mijn tent Als ik in Genesis 18 lees dat Sara op zeer hoge leeftijd moest lachen in haar tent, omdat het aan haar was om te geloven dat zij nog moeder zou worden, dan vind ik dit een verhaal van hoop en kracht, van levenskunst.

Het valt niet mee om ook op oudere leeftijd of om als fysiek beperkte vrouw te blijven geloven dat het leven je nog iets te bieden heeft. In kleinkunst Nederland lopen voor mij een paar helden rond. Ten eerste is dat Brigitte Kaandorp met onder andere haar ‘Zware’ leven, moeilijk moeilijk moeilijk. Het is niet voor niets dat zalen vol theaterbezoekers met overgave en plezier dit lied luidkeels meezingen en dat het op YouTube al meer dan een miljoen keer bekeken is. Een andere held is Vincent Bijlo. Als een ware clown weet hij met zijn handicap te spelen. Hoe leuk is het, om ‘ik zie, ik zie wat jij niet ziet’, als blinde met een zaal vol ‘zienden’ te spelen! Zowel Brigitte als Vincent maken geen grappen over anderen, maar maken zelf deel uit, zijn zelf ervaringsdeskundigen van wat zij aanklagen. Ik vergelijk het met grappen maken als Belg in een zaal vol Belgen. Daar is lef en moed voor nodig. Humor gevuld met zelfspot geeft lucht, geeft kracht om als een herboren mens een weg van bevrijding te gaan. De zin van mijn leven ligt niet alleen verscholen in mijzelf maar zet mij in beweging naar de ander.

Een Chinese wijsheid verwoordt het aldus: “De kern van levenskunst, van mooi ouder worden is: iemand hebben om van te houden, iets zinvols om te doen en iets om op te hopen. Dat is alles wat een mens nodig heeft. Goed ouder worden is een kunst die je niet kunt afkijken bij een ander, je zult er zelf iets voor moeten doen.”

Retraite rustpunt in de zomer, met Holkje van der Veer 28 augustus tot 1 september Informatie en aanmelding: kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

19

essay

door: theo menting, lekendominicaan en medewerker dominicanenklooster huissen

Waar is de gulle lach tot op heden gebleven?

Wim Sonneveld en Fons Jansen – Grootmeesters van de lach Wim Sonneveld Op 8 maart 1974 overleed hij: Wim Sonneveld. Met Wim Kan en Toon Hermans mocht hij zich rekenen tot ‘de Grote Drie’ van het Nederlands cabaret. Wie kent niet zijn prachtige liedjes als ‘Het dorp’, ‘Margootje’, ‘Zo heerlijk rustig’? En wie herinnert zich niet zijn conferences ‘Croquetten’, ‘De gulle lach’, ‘Opa’ en natuurlijk ‘De stalmeester’?

We kennen hem als ‘Frater Venantius’ en professor Higgins in de musical ‘My fair Lady’. Hoewel ... de vraag is of de ‘jonge’ generatie hem nog kent, überhaupt van hem gehoord heeft. Toch is Wim Sonneveld heel bepalend geweest voor de ontwikkeling van het Nederlands cabaret. Daarmee trad hij in de voetsporen van zijn vroegere werkgever Louis Davids, bekend van het toen wereldberoemde Kurhauscabaret in Scheveningen, en van Jean Louis Pisuisse, die de basis hebben gelegd voor het cabaret in Nederland.

Was het cabaret in de beginjaren nog vooral entertainment en volksvermaak, met veel show en elementen uit de re-

20

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

vue (dans, zang, korte sketches), naarmate de samenleving veranderde werd het cabaret kritischer, politieker en ‘hedendaagser’. De crisis in de jaren dertig, de oorlog en later de woelige zestiger jaren, waren van grote invloed op het cabaret.

Het waren Toon Hermans en Wim Kan die het voor het eerst aandurfden om een avond lang alleen op het podium te staan. De ‘one-man-show’ was geboren. Wim Sonneveld bracht ook al snel een avondvullend programma, maar durfde het niet alleen. Marijke Merckens, Ina van Faasen, Corrie van Gorp en Willem Nijholt vergezelden hem.

De man van de gulle lach Wim Sonneveld is de geschiedenis ingegaan als de veroorzaker van de gulle lach. Zijn conferences, waarvoor met name Simon Carmiggelt en Michel van der Plas tekenden, brachten typische ‘Hollandse typetjes’ voor het voetlicht, waarin menigeen zich herkende. Deze conferences hadden nog sterk de sfeer van de joodse gein: de kunst om alledaagse gebeurtenissen om te vormen

tot moppen. Sterke verhalen, waarin de humor het voor het elkaar krijgt om te zorgen voor een gulle lach, zonder dat er sprake is van belediging of kwetsing.

Sonneveld verstond de kunst om het leven van alledag te kleuren met humor en gein. Hij waagde zich niet of nauwelijks aan politieke statements, commentaren of kritische beschouwingen.

Iedereen moest zich kunnen herkennen in wat hij voorstelde.

Zo vol zijn conferences waren van humor en gein, zo melancholiek waren zijn liedjes. Naar het voorbeeld van de Franse chansons zong hij weemoedig over de grote thema’s van het leven.

Ook hier geen politiek of maatschappijkritiek, maar liedjes over liefde, leven en de kleine ongemakken die we allemaal wel een keer ondervinden.

Wim Sonneveld overleed op het hoogtepunt van zijn carrière aan een hartaanval. Nederland verloor een van de grootste cabaretiers uit de geschiedenis. Toon Hermans en Wim Kan bleven over. Was Wim Kan een grootmeester van het politieke cabaret, met als hoogtepunt zijn oudejaarsconference, Toon Hermans de clown die op meesterlijke wijze met niets de zaal minutenlang kon doen schateren, Wim Sonneveld daarentegen bracht een mengeling van melancholie en gein in zijn liedjes, zijn sketches en conferences.

Fons Jansen Hoewel hij al heel vroeg toneelaspiraties had, verbood zijn vader hem ten strengste om ook maar iets in die richting te gaan doen. Streng katholiek opgevoed, volgde Fons Jansen zijn opleiding op het Ignatiuscollege in Amsterdam onder de disciplinaire

Marius van Dokkum | Dansje in de kerk | 2005

tucht van de paters jezuïeten. Hij werd uiteindelijk nieuwslezer bij de Radio Nieuwsdienst en vormingsleider op het militair vormingscentrum ‘de Waalheuvel’ in Ubbergen.

Daarnaast gaf hij verschillende lezingen over huwelijk, seksualiteit en gezin.

En dan gebeurt er iets opmerkelijks.

Zijn lezingen en voordrachten waren altijd voorzien van een vrolijke toon, woordspelingen en geniepige kritische opmerkingen. De respons dat Jansen kreeg van zijn toehoorders, deed hem besluiten alsnog zijn jeugdliefde, het theater, op te pakken.

In 1962 brak hij door met zijn theaterprogramma ‘De lachende kerk’.

Precies op het juiste moment wist hij de katholieke kerk, de katholieke leer en vooral de uiting daarvan in het alledaagse leven op een bijzonder humoristische wijze op de hak te nemen. bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

21

Vandaag de dag zijn we gewend aan snelheid, sarcasme en satire, waarin samenleving en hele bevolkingsgroepen niet altijd gespaard worden.

maatschappij. Zijn laatste programma, ‘Zullen we handhaven’, waarin hij allang de kerk achter zich had gelaten, gaat geheel over de (Nederlandse) samenleving en zijn kritische kijk op de politiek van die tijd, de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw.

De katholieke kerk, aan de vooravond van het Tweede Vaticaans Concilie, was met name in Nederland volop in beweging. Er broeide van alles, niet in het minst beïnvloed door de bewegingen in de maatschappij van die dagen.

De katholieken waren de starheid beu, leden onder gezag, gewoonte en traditie en zagen reikhalzend uit naar iets nieuws. Fons Jansen bracht dat. Met zijn programma wist hij de katholieken te bevrijden van een vastgelopen en vastgeroest geloofsleven, waarin het alleen nog maar draaide om uiterlijk vertoon, het naleven van wetten en regels zonder daarbij na te denken.

Jansen gaf, via de lach, het denken weer terug.

Al spoedig volgde: ‘Hoe meer zielen’, waarin de cabaretier ook de protestantse kerken humorvol bekeek. Een ‘oecumenisch’ programma dus. De thema’s huwelijk en gezin, waarover hij eerst zovele lezingen en voordrachten gaf, kwamen terecht in het programma ‘Drie maal andermaal’.

Maar evenals Wim Sonneveld bleef zijn werkwijze beperkt tot woordgrappen, een aantal sterke typetjes (de schooljongen, de cameraman, de begrafenisondernemer) en liedjes. Ook hij vond het niet nodig om beledigend of kwetsend op te treden. De huidige generatie zal zijn cabaret, net als die van Sonneveld, heden ten dage zeer netjes, beschaafd, te soft en saai vinden. Vandaag de dag zijn we gewend aan snelheid, sarcasme en satire, waarin samenleving en hele bevolkingsgroepen niet altijd gespaard worden.

Het huidige cabaret gaat enerzijds verder op de ontwikkeling die door de generatie van Hermans, Kan, Sonneveld en Jansen zijn ingezet, anderzijds is er een grote stroming van met name stand-up-comedians, die vooral politiek, cultuur, seksualiteit en minderheden tot onderwerp van hun programma’s hebben.

De man van de woordspelingen Fons Jansen is de grote kunstenaar van het woord en vooral de woordspeling. Hij wist op geniale wijze de grote thema’s van kerk, geloof en later de politiek en de maatschappij, kritisch te benaderen door er vele (woord)grappen over te maken. In tegenstelling tot Wim Sonneveld lag zijn kracht juist in die kritische benadering van kerk en

22

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

Gelachen wordt er nog steeds in de cabaretvoorstellingen. En gelukkig maar, want we kennen ook in deze tijd een aantal vooraanstaande cabaretiers die de kunst verstaan om de humor en de gein in te zetten als wapen tegen onverschilligheid en saaiheid.

Want, waar zouden we zijn zonder de lach? Dan zuchten we wellicht onder een dictatuur, waarin de lach verboden is. Dan verzuchten we hoofdschuddend ‘waar is de gulle lach tot op heden gebleven?’

interview door: holkje van der veer, agoge en theologe in gesprek met: harm duco schut

Te gast in het klooster

H

arm Duco Schut is 25 jaar, zit in het derde jaar van de theaterschool in Maastricht en was in de maand april, de Globemaand, te gast in het dominicanenklooster in Huissen. De Globemaand is een begrip in Maastricht. In deze maand zijn de meeste docenten betrokken bij de audities voor het nieuwe eerste jaar. Alle leerlingen van de hele school krijgen dan de tijd om ‘uit te vliegen’, om zonder begeleiding een eigen project ter hand te nemen.

Dit project kan om het even waar ook ter wereld plaatsvinden. Bij terugkomst op school presenteert ieder zijn bevindingen en creatieve creaties. Harm trok vorig jaar naar Schotland om daar aan een film te werken en dit jaar is hij neergestreken in het klooster om liedjes te schrijven.

Van ‘ruis’ ontdoen Harm kwam vermoeid en met de behoefte om zijn leven ‘te zuiveren’, van ‘ruis’ te ontdoen naar het klooster. In de afgelopen tijd heeft hij stage gelopen bij het NTGent waar hij de rol van Christian speelde in het stuk Cyrano.

In deze drukke en intensieve tijd ontstond het verlangen om zich eens terug te trekken om meer bij zichzelf, meer tot inkeer te komen. Tijdens een gesprek met zijn tegenspeler Bert Luppes (onder meer bekend van de Tv-serie ‘Overspel’) over wat te doen tijdens zijn Globetijd, ontstond het idee om zich te melden bij een klooster. Bert is bekend met het kloosterleven, hij verblijft regelmatig in een gastenverblijf.

Zijn ervaringen zijn positief, hij vindt het een goede manier om zowel tot rust te komen alsook er geconcentreerd te

werken. Juist het ritme van de dag, het wat eentonige leven helpt om in balans te komen. Na wat geblader in een gids waarin de verschillende kloostergastenverblijven beschreven staan, viel voor Harm al snel de keuze op Huissen.

In alle eenvoud Harms wens voor deze kloostertijd was om zo ascetisch mogelijk te leven. Om via een eenvoudig leven zichzelf te zuiveren. Om vier weken minder gericht te zijn op andere mensen, meer alleen te zijn, gezond te eten (veel groenten), geen alcohol te gebruiken, niet te roken, geen tv te kijken en ook zijn activiteiten op de sociale media als Facebook en Whatsapp even stil te leggen.

Tijd om wat meer te sporten, wat over de dijk te lopen, met regelmaat te slapen bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

23

en te ontspannen, in de hoop om wat nieuwe creatieve energie op te doen.

Met zo min mogelijk bagage trok Harm het klooster in. Behalve wat kleding nam hij zijn elektronische piano en een doos vol inspiratiemateriaal mee. In de doos zaten wat losse papiertjes en wat kleine spulletjes die hij de afgelopen tijd verzameld had.

Harm heeft zichzelf vanaf dag één helemaal ondergedompeld in het Huissense kloosterleven. Dat betekent iedere ochtend en avond naar de kapel gaan voor het gebed en met de communiteit mee aan tafel eten.

Lastig wennen Harm zegt: “Ik had er ook voor kunnen kiezen om bij iemand in een tuinhuisje te gaan kamperen, dan was het toch een hele andere periode geworden. Ik ben blij dat ik naar het klooster gegaan ben, het ritme van de dag helpt om niet in een groot leeg gat te vallen waardoor het verleidelijk is om niets te doen. Maar makkelijk om te wennen aan dit leven was het niet. Het religieuze in het klooster, ik had het natuurlijk wel kunnen verwachten, maar ik had er niet zo bij stilgestaan.

Eigenlijk ben je hier best wel veel met het religieuze bezig.” Harm noemt zichzelf niet religieus en zeker niet kerkelijk.

In zijn jeugd is hij wel eens in een kerk geweest, zo rond Kerst of Pasen, maar veel heeft hij er niet van mee gekregen.

Eenmaal in het klooster is de confrontatie met het religieuze best groot. Er wordt niet alleen twee maal per dag in de kapel gebeden, maar ook voor en na de maaltijd. Eigenlijk speelt dat religieuze aspect de hele dag een rol en dat is is best wel wennen. Zegt Harm: “Voor mij zijn die teksten in de kapel niet makkelijk.

Vooral in de eerste week voelde ik veel

24

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

weerstand. God wordt aangesproken als ‘Heer’ en het lijkt alsof wij mensen zo afhankelijk zijn. Ook staan er best wel negatieve gedachtes in.”

Harm vertelt over zijn ervaringen: “Na een week moest ik door een dieptepunt heen. Ik moest een eigen houding zien te vinden om het in de kapel prettig te hebben. Maar ook het idee over hoe en met welke verlangens ik naar het klooster gekomen was moest ik bijstellen. De ascese die ik mijzelf had opgelegd, zat mij in de weg omdat deze niet realistisch was. Mijn hele idee waarom ik hier was en wat ik uit deze maand wilde halen, was aan herziening toe. Een gesprek met Henk Jongerius heeft mij geholpen om opnieuw mijn energie terug te vinden door mijn houding te herzien. Hij heeft mij laten inzien dat er verschillende manieren zijn om in de kapel aanwezig te zijn. Het is niet goed als ik mijzelf een maand lang ga zitten ergeren in de kerk.

Ik heb er na een week voor gekozen om van deze gebedsmomenten een meditatief moment te maken. Nu ga ik graag naar de kapel, het zingen en de stiltes helpen om mijn eigen gedachtes de ruimte te geven. Het is gelukt om mijzelf in een sfeer te zetten waardoor ik meer tot mijzelf kom, waardoor ik het een fijn moment vind. De stiltes gebruik ik om over mijn eigen dingen na te denken.”

“Ook het leven als gast was even wennen. In een klooster, in deze communiteit met oudere mannen heb je geschreven en ongeschreven regels. Juist de ongeschreven regels zoals bijvoorbeeld wie aan tafel mag opstaan om de waterkan bij te vullen, leer je hier gewoon in de praktijk van het dagelijks samenleven. Soms levert dat komische momenten op, soms ook lastige.”

Een gunstige uitwerking Ik spreek Harm in de laatste dagen van zijn verblijf in het klooster. Ik vraag hem hoe hij hier zal vertrekken. Harm zegt: “Deze kloostertijd is voor mij belangrijk geweest. Er hangt hier een warme, liefdevolle sfeer in huis waardoor ik mij veilig gevoeld heb. Veel van ‘de ruis’, de drukte die in mijzelf zat, is verdwenen. Ik ben rustiger geworden, heb een beter contact met mijn gevoel gekregen. Dit alles heeft ook weer zijn

(advertentie)

Symposium vrij vertellen van herstelverhalen

weerslag op mijn werk, op de liedjes die ik hier geschreven heb. Ik heb het idee dat wat ik gemaakt heb, goed samenvalt met wie ik ten diepste van binnen ben.

Of ik langere tijd in een klooster zou willen verblijven?

“Ik geloof het niet, ik ben iemand die van afwisseling houdt … het leven in een klooster is voor mij te saai, ik ben bang dat ik op de lange duur heel ongelukkig zou worden.”

Donderdag 25 september 2014 in het Dominicanenklooster van Huissen

Jouw verhaal doet er toe Het vertellen en vormgeven van je eigen levensverhaal blijkt met name voor mensen die in de psychiatrie zijn terechtgekomen een sleutel tot herstel te zijn. Tijdens deze dag vertellen bevlogen professionals en ervaringsdeskundigen uit de psychiatrie met hun verhalen hoe dit gestalte kan krijgen. En laat zangeres Frédérique Spigt op geheel eigen wijze horen hoe een eigen verhaal uit kan groeien tot een lied.

Liesbeth Woertman

Wilma Boevink

Ochtendprogramma 10.00 - 12.30 uur Ontvangst, opening en muziek Verhaal door Liesbeth Woertman, hoogleraar psychologie (UU) Verhaal door Wilma Boevink, ervaringsdeskundige (Trimbos) Muzikaal verhaal door Frédérique Spigt, zangeres Vertelling door Pete Pronk, verhalenverteller Lunch en informatiemarkt 12.30 - 13.30 uur

Middagprogramma 13.30 - 16.00 uur Workshops o.a.

De themaweek ‘Vrij vertellen van je eigen herstelverhaal’ Verhalen verbeelden (schilderen) Beeldend vertellen en stemexpressie Eigen verhalen in beweging Kunstzinnige therapie Je eigen wijze lied

Frederique Spigt

Pete Pronk

Voor wie?

Professionals en cliënten vanuit de GGZ , lichaamsgerichte therapeuten, geestelijk verzorgers, ervaringsdeskundigen, studenten, belangstellenden.

Tarief en aanmelding Toegangsprijs € 85,00 (inclusief lunch en BTW).

Voor cliënten en studenten is reductie mogelijk.

Aanmelding en informatie over accreditatie via www.kloosterhuissen.nl Meer informatie Neem voor meer informatie contact op met een van de initiatiefnemers: Margreet Roos, geestelijk verzorger GGZ Bavo-Europoort, M.Roos@parnassiagroep.nl Pete Pronk, verhalenverteller, petepronk@compaqnet.nl, www.petepronk.nl Aalt Bakker, directeur Dominicanenklooster Huissen, aaltbakker@kloosterhuissen.nl

Afsluiting en muziek Afronding en drankje

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

25

mijmeringen bij een liedtekst mag ik dan bij jou ?

Als de oorlog komt, En als ik dan moet schuilen, Mag ik dan bij jou?

Als er een clubje komt, Waar ik niet bij wil horen, Mag ik dan bij jou?

Als er een regel komt Waar ik niet aan voldoen kan Mag ik dan bij jou?

En als ik iets moet zijn, Wat ik nooit geweest ben, Mag ik dan bij jou?

Mag ik dan bij jou schuilen, Als het nergens anders kan?

En als ik moet huilen, Droog jij m’n tranen dan?

Want als ik bij jou mag, Mag jij altijd bij mij.

Kom wanneer je wilt, Ik hou een kamer voor je vrij.

Als het onweer komt, En als ik dan bang ben, Mag ik dan bij jou?

Als de avond valt, En ’t is mij te donker, Mag ik dan bij jou?

Als de lente komt, En als ik dan verliefd ben Mag ik dan bij jou?

Als de liefde komt, En ik weet het zeker, Mag ik dan bij jou?

Als het einde komt, En als ik dan bang ben, Mag ik dan bij jou?

Als het einde komt, En als ik dan alleen ben, Mag ik dan bij jou?

Cl aud ia d e B r e ij

26

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

Wat een mooi voorbeeld dat er in deze tijden ook nog prachtige muziek en teksten worden gemaakt. Zelfs onze dochter Linde, die vaak een ander genre uit haar slaapkamer laten komen, beaamt dit. Maar ik moest niet teveel achter die tekst zoeken, zei ze. Het was gewoon heel mooi. Dat is het zeker. Ontroerend als er iemand voor je is én als jij dat voor een ander kunt zijn. Een vriend, een partner of een ouder. Iemand die er gewoon is en die, als het nodig is, voor je vecht en die met je huilt en lacht. De tekst gaat nog meer leven als het overeenstemt met je eigen ervaringen. Als je in het lied gebeurtenissen in je eigen leven herkent en als je er een gezicht bij ziet.

Prachtig. Kom wanneer je wilt. Ik hou altijd een kamer voor je vrij. Dat vonden we samen heel mooi.

linde en aalt bakker Wat een rijke tekst. Het eerste wat me invalt is: ik ben doorgaans de ik-persoon, degene die ontferming nodig heeft. Dat ik die ook kan geven, dat ik mijn armen kan uitspreiden en open huis kan zijn, die gedachte komt te weinig bij me op. Zoals wij denk ik allemaal vaker drukker zijn met onze kwetsbaarheid dan met onze kracht.

Ik associeer die open armen met God, of wat-wij-godnoemen. Die associatie wordt sterker aan het einde van de tekst: de hoop op ontferming aan het einde van mijn leven.

Zo wordt dit lied haast als een middeleeuws minnelied, waarin de geliefde en de Geliefde ineenvloeien.

arjan broers, journalist, zingever, zinkrijger Gewoon een schouder om tegen aan te hangen.

Gewoon een hand die je vast mag houden.

Gewoon iemand die je in je ogen kijkt.

Gewoon even dat besef: ik ben er voor jou.

theo menting, lekendominicaan

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

27

essay

door: miek pot, historica, ex-non, trainster en astrologe

T

Doorkruist land – de contemplatieve weg

oen ik meer dan 30 jaar geleden aangeraakt werd door de stilte en verliefd werd op wat ik in die stilte mocht ervaren, kon ik niet vermoeden dat ik aan het begin stond van een lange bewustwordingsreis om zelf eens die onvoorwaardelijke liefde te worden die me tot deze weg geroepen heeft.

Deze reis duurt tot de dood en waarschijnlijk nog daarna. Want als we de ‘goddelijke komedie’ van Dante (1265 – 1325) mogen geloven, is een onvoorwaardelijk ‘ja’ tegen de God van liefde wel bepalend hoe we het rijk der hemelen zullen binnen gaan.

Onze innerlijke levensreis In de stille dagen van de contemplatie beginnen we heel bewust aan deze reis of we zetten hem voort. We leggen letterlijk het ego het zwijgen op en treden daarmee een ander universum dan het louter materiële binnen. In mijn boek ‘Doorkruist land’ beschrijf ik deze contemplatieve weg die een heel leven beslaat. Het geeft de verschillende etappes weer van de innerlijke reis. Het is geen lineaire reis maar toch kun je verschillende fasen onderscheiden. Het verloopt meer concentrisch waarbij telkens een diepere laag in ons wordt aangeraakt en getransformeerd. Ik beschrijf er eveneens in hoe er krachten zijn in en buiten ons die tegenwerken, waarbij onze luiheid en onwetendheid

28

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

wel de meest in het oog springende zijn.

Het bijzondere aan dit boek is dat het een diepere verborgen laag bevat. Onzichtbaar op het eerste gezicht. Het is door mij niet bewust gepland, maar voor mijzelf wel een teken dat niet mijn ego dit geschreven heeft.

Geocentrisch wereldbeeld Op dit boek kun je het geocentrisch wereldbeeld leggen. Nu zullen sommigen tegenwerpen dat dit volledig absurd is, want dat wereldbeeld is gedateerd en wetenschappelijk van nul en generlei waarde. Inderdaad, lang na Galileo en Copernicus is het rond de tijd van de Reformatie volledig verworpen. Haar verwerping had echter weinig met we-

tenschappelijke juistheid/onjuistheid te maken. In de Oudheid kende men ook al het heliocentrische wereldbeeld en toch bleef men het geocentrische gebruiken.

Volgens mij had de verwerping ervan veel meer te maken met de verschuiving van de focus. Van een geestelijke/ spirituele focus kwam nu de materie centraal te staan met alle gevolgen van dien. Om het in filosofische termen uit te drukken, van het essentiële gingen we over naar het accidentele.

Verdeling in sferen Het geocentrische model deelt de kosmos in sferen. De sfeer van de vaste sterren staat het dichtst bij het Goddelijke. De sfeer die dan komt is de sfeer van Saturnus: de poortwachter tussen hemel en aarde. Het is de planeet van de rechtvaardigheid en de discipline.

Saturnus is de waker op de nauwe weg van het Evangelie en daarom niet geliefd in onze permissieve tijd. Onze tijd is zelfs sterk anti-saturnaal. De dood is een taboe, we doen er alles aan om onze aardse levensreis te rekken en over waarden wordt meer gesproken dan dat ze geleefd worden.

De eerste etappe is dus die van Saturnus. We beginnen bewust aan onze aardse levensreis. We gaan ons focussen, disciplineren en ons ego begrenzen. De tweede etappe is die van de planeet Mars. Mars is de strijder onder de planeten en dat is nodig in deze fase waarin we onze innerlijke ‘demonen’ tegenkomen. Hier wordt onze persoonlijke jihad gestreden met de ondermijnende gedachten en de heftige fixaties op emotioneel vlak. We komen oog in oog te staan met vooral de tegenwerkende krachten in onszelf. We ontdekken dat we tegelijkertijd engel en duivel

zijn. Dit beslaat zelfs twee etappes.

De vierde etappe is de fase van de kleine weldoener Venus. Ons hart opent zich. We worden ons gewaar van die onvoorwaardelijke liefde die eens volledig ons deel zal zijn. Daarmee komen er onder invloed van de grote hemelse weldoener Jupiter, momenten van eenheid en het samenvallen met de Goddelijke essentie. Glimpen van gelukzaligheid vallen ons toe in deze vijfde etappe. We worden stilletjes aan klaargemaakt voor het uiteindelijke grote werk van de Goddelijke alchemie.

In de smeltkroes van de ‘donkere nacht’ wordt het edele metaal omgevormd tot het goddelijke goud. Onze menselijke natuur wordt getransformeerd in dit aardse hellevuur waardoor we met Paulus kunnen zeggen: “Wij zijn goden”. Dit zijn de niveaus van de twee grote lichten aan het hemelse firmament: de Zon en de Maan. De Zon staat voor God en de goddelijke essentie. De Maan staat voor het aardse en vertegenwoordigt meer de accidentele hoedanigheden.

Zij krijgt haar licht van de Zon. Hoe deze uiteindelijke transformatie er in laatste instantie uit kan zien beschrijf ik in de zevende etappe van het boek.

Hiermee is dit boek dus onbewust eveneens een ode geworden aan een model vanwaaruit onze voorouders hun aardse levensreis aanschouwden bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

29

en het aanvaardden als zijnde deel van een Hoger Plan.

Ik vind het altijd indrukwekkend om vanuit die optiek onze aardse levensreis te bekijken. Voor mijn gevoel klopt deze blik en is het jammer dat we heden ten dage vaak uitsluitend met die aardse, materiële zogenaamd wetenschappelijke blik kijken. De klassieke beschrijvingen van de kosmos geven zo veel meer betekenis aan alles en vooral aan ieders individuele leven.

Concentrische sferen De klassieke beschrijvingen gaan altijd van buiten naar binnen, alsof ze een ui afpellen. Dat is omdat de schepping uit een serie concentrische sferen bestaat.

De buitenste sfeer is die van de dierenriem. Het is een onzichtbare sfeer die eigenlijk manifesteert wat niet manifesteerbaar is: de scheppende kosmos.

Het komt tot uitdrukking in het ‘droge, vochtige, koude, en warme’. Dit zijn vier manifestaties die elk weer uiteenvallen in een ‘uitgaand’, een ‘uitbreidend’ en een ‘terugkerend’ principe.

Drie maal vier geeft twaalf. Dat zijn de tekens van de dierenriem. Er werd een beeld aan elk teken gegeven dat de natuur van dat teken weerspiegelt, dankzij die goddelijke wijsheid die oneindig is. Dit is de blauwdruk van de Schepping. Dierenriem verhoudt zich tot sterrenbeeld, als essentie tot materiële vorm. Desalniettemin hebben ze dezelfde naam en dat is van grote betekenis. Want in de klassieke opvatting bevat onze naam (voornaam) op mysterieuze wijze onze essentie. Door bijvoorbeeld het dragen van de naam van een heilige delen we in de essentie van die heilige.

30

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

De rol van de contemplatie Wat heeft dit alles met contemplatie te maken? In de contemplatie komen we tot deze blik vanuit de diepte en weten we dat we deel van die oneindige kosmos zijn, dat we de middelen - dat wil zeggen de krachten - in ons hebben om deze weg te gaan en te volharden, dat het de moeite waard is en dat dit de weg is die ons uiteindelijk vervulling geeft, die betekenis aan ons leven geeft.

Onze cultuur is een echte Venuscultuur, genieten, genieten en nog eens genieten. Op zich niets mis mee maar zonder Saturnus, Mars, Jupiter, de goddelijke alchemie van de Zon en de Maan brengt het ons niets, is het een doodlopend straatje.

Mijn wens is dat ‘Doorkruist land’ waar niet expliciet over deze dieperliggende laag wordt gesproken, mag bijdragen aan een groter bewustzijn en meer onvoorwaardelijke liefde op deze aarde.

Een bewustzijn dat zich deel weet van een groter geheel en daar ook mede verantwoordelijkheid voor draagt. In de mate dat we als individu daar voor kiezen, kunnen we als mensheid een grote stap vooruit zetten.

In de contemplatie gaan we deze weg.

8-daagse contemplatie van 21 tot 28 juli en 5-daagse contemplatie van 13 tot 17 oktober en van 15 tot 22 december, onder leiding van Miek Pot Inlichtingen en inschrijving: kloosterhuissen.nl

essay door: mieke ankersmid, agoge

Mindful omgaan met verlies

E

lke ochtend liep hij naar de kerk, mijn opa. Af en toe ging ik met hem mee. Ik denk niet dat mijn opa zozeer voor de inhoud van de mis ging, ik herinner me hem niet als een zeer gelovige man. Ik denk nu dat hij juist ging om de dag in stilte en rust met zichzelf te beginnen. En ook ik vond dat soms blijkbaar fijn. Ik was een rustig kind, ik hield van de stilte en de rituelen in de kerk.

Mijn opa had toen al veel verlies geleden. Twee oorlogen had hij overleefd, zijn oudste dochter had hij, toen zij eenentwintig was, verloren aan TBC; zijn ouders, broers en zussen waren dood; zijn vrouw moest hij al jaren missen; en zijn werk was hij aan het afbouwen: het runnen van een café (met biljart) annex kapperszaak.

Het woord rouwbegeleiding bestond in die tijd nog niet; laat staan het woord mindfulness. Het leven ging altijd door en je moest er maar het beste van zien te maken. Als ik aan mijn opa denk, zie ik een levensgenieter. Hij kon ontzettend genieten van de goede kleine dingen in zijn leven: een praatje op straat, zijn sigaartje, een uitje met ons.

De kracht om ondanks alles werkelijk te kunnen genieten, denk ik nu, haalde hij voor een groot deel uit zijn uurtje ’s ochtends in de kerk, met zichzelf en met God.

Toen ik tien jaar was en opa tachtig, kreeg mijn moeder borstkanker. Zij stierf twee ziektejaren later. Dit was uiteraard voor mij een ingrijpend verlies, maar ook voor opa. Trouw (aan zichzelf?) bleef hij regelmatig naar de kerk gaan. Een jaar later overleed hij.

Eenvoud, stilte De eenvoud, de stilte: het heeft mij ook altijd getrokken. Jarenlang heb ik het echter niet serieus genomen. Ik moest van mezelf hard werken, mijn best doen, presteren, een plek in de wereld

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

31

Het doel van mindfulness is niet zozeer ontspanning, maar vooral om met milde aandacht aanwezig te zijn bij wat je doormaakt. veroveren. Pas later ben ik toegekomen aan mijn eigen jong verlies en mijn verlate rouw en aan mijn eigen behoefte aan rust en stilte tussendoor.

Inmiddels ga ik al vijfentwintig jaar wekelijks naar yogales, verblijf ik soms een paar dagen in een klooster of neem ik deel aan een retraite. Sinds een jaar of zeven ervaar ik dat het me ook echt lukt om mindfulness te integreren in mijn leven.

Voorbeeld Een van mijn mindfulness-leraren is ook een man van in de tachtig: Thich Nhat Hanh. Met name door zijn grote eenvoud spreekt hij me enorm aan. Van oorsprong is hij een boeddhistische monnik uit een zenklooster in MiddenVietnam. Tijdens de Vietnamoorlog zette hij zich onvermoeibaar in voor de vrede. Voor hem betekent boeddhisme: wakker zijn, weet hebben van wat er zich afspeelt in je lichaam, in je gevoel, in je geest en in de wereld. Als je wakker bent, kun je niet anders dan met mededogen handelen om het leed dat je om je heen ziet, te helpen verlichten.

Zonder oordeel Een van de belangrijkste aspecten van mindfulness is het zonder oordeel kijken naar wat er vanbinnen gebeurt en dat er te laten zijn; je open stellen voor wat je waarneemt in je lichaam; even stilstaan bij wat je voelt, hoe je je voelt; met aandacht je adem in en uit voelen

32

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

stromen; dansen met wat er vanbinnen is. Het doel is niet zozeer ontspanning, maar vooral om met milde aandacht aanwezig te zijn bij wat jij doormaakt.

Als je een ingrijpend verlies meemaakt, als gevolg van het overlijden van een dierbare, een scheiding, ontslag op je werk, verlies van gezondheid, zijn er emoties; misschien emoties die je nog niet zo kende van jezelf of in een heftigheid die je nog niet kende.

Met mededogen zijn bij wat er is: pijn, boosheid, irritatie, angst – al die gevoelens die je eigenlijk liever niet hebt. Maar ze zijn er en ze willen gevoeld worden.

Als je je gevoelens afwijst, verbreek je de relatie met jouw levensstroom en is er geen ruimte voor verandering.

Kun je voor jezelf zo’n ruimte creëren waarin er plaats is voor pijnlijke, maar ook voor warme, prettige gevoelens?

Mateloos veel mededogen met wat jou gebeurt in dit leven? Daar is tijd en rust voor nodig en misschien iemand die jou helpt om deze tijd en aandacht voor jouw proces serieus te nemen. Het vraagt moed om het leven te accepteren zoals het is: vergankelijk.

Rouwen met milde open aandacht Steeds meer ervaar ik dat mindfulness helpt bij verlies en rouw. Verschillende yoga-, meditatie- en creatieve oefeningen helpen nabestaanden om beter in contact met hun lichaam en gevoelens te komen.

Belangrijk voor de integratie van rust, open aandacht en stilte in de begeleiding van verlies en rouw is om niet zozeer in het verhaal, de woorden van het trauma te gaan, maar via de lichaamssensaties op te sporen wat deze traumatische gebeurtenis in het lichaam teweeg heeft gebracht. Wat het in ons

neurosysteem vast heeft gezet en wat er nodig is om dit te herstellen. Ons denken overheerst meestal en brengt ons vaak nog verder in de misère; luisteren naar de stem van ons lichaam kan ons helpen bij herstel.

Mijn ervaring is dat rouwenden door lichaamsgerichte en meditatieve oefeningen meer rust en ruimte in zichzelf kunnen ervaren, dat zij zich bewuster worden van hun draagvermogen en deze draagkracht kunnen vergroten.

Een vrouw die een jaar geleden haar dochter verloor, zegt: “Ik dacht dat dit lot veel te zwaar was voor mij; dat ik dit echt niet aankon.

Onder andere door elke dag de oefening van de bodyscan te doen, kom ik in contact met de pijn van het gemis en mijn immense verdriet hierover, maar ook met ‘het is zoals het is’ en met mijn kracht dit te leren dragen.”

Verlies is als een wond die aandacht nodig heeft en die tijd vraagt om te genezen. Wij zijn vaak bezig met “wanneer is het over?”

In meditatie leer je dat gevoelens komen en ook weer gaan. Dan kun je erop leren vertrouwen dat ook de zware tijden weer voorbij gaan, minder worden.

Zoals de seizoenen, zoals eb en vloed.

Altijd in beweging, adem in en adem uit. Zo kun je weer in contact komen met leven.

Voor het toelaten van pijn en emoties heb je een veilige plek nodig, in jezelf of bij anderen, waar je je niet groot hoeft te houden.

Veiligheid Voor het toelaten van de pijn, de emoties, heb je veilige plekken nodig: een veilige plek in jezelf, een veilige plek bij anderen. Een plek waar je je niet groot hoeft te houden, maar waar je alles kunt zeggen en kunt laten zijn. Waar geen oordeel geveld wordt, waar je niet sneller hoeft dan je kunt, waar aandacht is voor jouw pijn, voor jouw unieke weg door deze pijn heen. Helpen bij rouw is onder andere een veilige plek bieden voor de kwetsbare mens die een ingrijpend verlies heeft geleden.

Mieke Ankersmid is ruim 20 jaar werkzaam op het gebied van verlies en rouw. Het hart van haar werk ligt bij het begeleiden van mensen die op jonge leeftijd een ouder zijn verloren en de verlate rouw daarvan later tegenkomen.

Weekendworkshop in Huissen “Mindful omgaan met Verlies”: Van vrijdagavond 15 augustus t/m zondag 17 augustus 2014.

Informatie en aanmelding: www.kloosterhuissen.nl

bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

33

essay

door: nineke verhoofstad &

lisanne van geffen

Young & Fair in het Dominicanenklooster

“V

ers gebakken traditioneel Paasbrood? Daar kunnen we zeker voor zorgen”, vertelt kok Amos. Gejuich is te horen vanuit de eetzaal en een daverend applaus van de deelnemers aan de Young & Fair Masterclass volgt. Dag twee van het masterclassweekend is bezig aan het avondprogramma. De deelnemers krijgen een briefing van de koks over de zojuist geserveerde avondmaaltijd en over wat er de laatste dag nog verwacht kan worden uit de keuken van het Dominicanenklooster. Een plek waarin zo vertellen de koks - bijna alleen maar met lokale en biologische producten wordt gekookt. Gedurende het weekend bereiden zij er voor de deelnemers vegetarische maaltijden. Een bewuste keuze voor studenten, starters en young professionals die zich een weekend lang verdiepen in eerlijke handel en duurzame ontwikkeling.

Midden april 2014 vond voor de tweede maal de Young & Fair Masterclass plaats in het Dominicanenklooster in Huissen. Net als vorig jaar heeft de masterclass het doel om studenten, starters en young professionals te informeren en inspireren over duurzame ontwikkeling en eerlijke handel. In onze ogen is de transitie naar een eerlijkere en duurzamere wereld namelijk meer dan nodig en is er alleen de vraag hóe we dit kunnen realiseren. En waar kan dit beter worden besproken dan in een klooster waar het belang van respect voor anderen en de natuur wordt erkend en nageleefd?!

34

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

Tijdens dit zeer geslaagde masterclassweekend zijn er vier trajecten aangeboden: Innovatie, Eerlijke Economie, Marketing & Fairtrade en Politiek & Lobby. Binnen elk traject zijn er meerdere experts die de stand van zaken beschreven, is er ruimte voor verdieping door middel van discussies en is er een workshop die de opgedane kennis in praktijkvoorbeelden omzet.

In dit artikel worden enkele van de vele sessies aangestipt, om zo een indruk te geven van wat de Young & Fair Masterclass inhoudt.

De C van Conflictmineralen Europarlementariër Judith Sargentini (GroenLinks) trapt het weekend af met een lezing over het belang van Europese samenwerking voor een eerlijkere en duurzame wereld. Zo werkt de politica aan Europese regels die bijdragen aan conflictvrije mineralen, die nu nog amper te vinden zijn in elektronica. Vele mineralen die noodzakelijk zijn voor onze computers, telefoons enzovoorts worden namelijk gedolven in oorlogsgebieden en onder slechte werkomstandigheden. Ze stelt dat, als de keten transparant wordt, inkopers weten waar hun grondstoffen vandaan komen; dan kunnen ze kiezen of ze ketens met oneerlijke handel of slechte arbeidsomstandigheden willen steunen of tegengaan. Aanvullend legt ze uit waarom dit makkelijker gezegd is dan gedaan, want ondanks verschillende goede initiatieven (zoals de Fair Phone) blijkt het transparant krijgen van de volledige keten toch een moeilijke opgave, bijvoorbeeld door de corruptie en het gebrek aan internationale regels.

Aan het einde van haar lezing bladert een van de deelnemers in het vooraf uitgereikte, 1 cm dikke Europees woordenboekje en is benieuwd of het woord ‘conflictmineralen’ er eigenlijk in staat. Nee, helaas ‘conflictmineralen’ ontbreekt en Sargentini grapt dat ze het PR-team hier eens stevig over zal aanspreken. Helaas is dit ook typerend voor de huidige situatie, want hoewel de Europese verkiezingen eraan komen, is dit een onderwerp dat de agenda van de komende verkiezingen niet lijkt te halen. Optimistisch voegt Judith daaraan toe dat het daarom “juist inspirerend is om te spreken voor een groep jonge mensen over een onderwerp dat

haar na aan het hart ligt”. De lezing blijkt een goede opwarmer voor de rest van het weekend. En ondanks het feit dat Judith op tijd moet vertrekken om haar trein te halen, schuwt ze er niet voor om tot de allerlaatste minuut de vragen van onze deelnemers te beantwoorden.

Na de lezing lopen de deelnemers in groepjes vanuit de zolder naar de bibliotheek van het klooster, waar deel twee van het avondprogramma van start gaat; de pubquiz. Er klinken bij het betreden van de bibliotheek ooh’s en aah’s en er wordt ruim met complimenten over de mooie zaal gestrooid.

Vele nieuwsgierige blikken gaan al richting de boeken en het kost wat moeite om de aandacht te verleggen naar de pubquiz. Uiteindelijk buigen de deelnemers zich over ingewikkelde en minder ingewikkelde ‘eerlijke’ vragen. Onder het genot van een heerlijk versbereid hapje en een drankje wordt de avond afgesloten.

Eerlijke Initiatieven en Gelukkige Winnaars Het is 08.00 uur en het luiden van de klok van de kapeltoren klinkt in en rondom het klooster. Bij het betreden van de kapel zitten de verschillende bezinning bezieling beweging

–

nr 2 • 2014 geloven onderweg

35

deelnemers samen met de dominicanen klaar voor de ochtendviering.

Hoewel een aantal deelnemers maar een paar uurtjes heeft geslapen, willen velen dit absoluut niet missen en zijn ze extra vroeg opgestaan. Na de viering staat het ontbijtbuffet al klaar en vanuit verschillende tafels klinken opgewekte stemmen. De eerste sessie van het traject zal zo direct beginnen, maar eerst wordt er uitgebreid genoten van al het lekkers van het ontbijtbuffet. Doordat alles rondom het eten perfect wordt verzorgd, kan de organisatie in alle rust de laatste voorbereidingen treffen.

En dan is het zover, de start van de eerste sessie. In het traject Politiek en Lobby wordt deze geleid door Mark Hillen van Social Enterprise NL. De organisatie is het landelijk platform dat sociale ondernemingen vertegenwoordigt, verbindt en ondersteunt. Hun doel is om deze sector in Nederland te versterken en zo de maatschappelijke impact van deze bedrijven te vergroten. Erg inspirerend zijn vooral ook de vele initiatieven die worden besproken, zoals een taxibedrijf met uitsluitend elektrische auto’s.

Na een overheerlijke lunch start de tweede sessie. In het traject Marketing & Fairtrade komen onder anderen enkele mensen van Tony’s Chocolonely spreken over hun grote succes om een 100% slaafvrije chocoladereep op de markt te brengen. Verassend vertellen ze dat zij hun concurrenten aanmoedigen om gebruik te maken van hun inspanningen en de eerlijke keten ook te gebruiken. Dat hun markt zo langzaam wordt overgenomen, maakt ze niet uit; zij richten zich ondertussen gewoon op een nieuwe markt, suiker bijvoorbeeld.

36

geloven onderweg nr 2 • 2014 – bezinning bezieling beweging

In de avond genieten we van een mooi verhaal van Michel Daniëls alvorens we beginnen aan het avondeten. Na het eten en wat rusten verzamelen we ons opnieuw in de bibliotheek waar de Recycle Bingo plaatsvindt. Iedere deelnemer heeft iets meegenomen wat een tweede leven verdient. Boeken tot schilderijen worden gewonnen door de gelukkige Bingowinnaars.

Slotdag: creatief aan de slag met frisse ideeën Op zondag hebben we bezoek van de nationale journalistiek; dagblad Trouw kwam langs om een column te schrijven over de masterclass. Vol enthousiasme volgde de journalist de workshop van het traject Innovatie, waar hem de charme van het klooster niet is ontgaan. Zo werden de deelnemers extra creatief wanneer zij met behulp van rietjes, koffiefilters, ballonnen en aluminiumfolie een prototype van een ecosysteem hebben gemaakt, terwijl zij genoten van orgelmuziek op de achtergrond.

Niet alleen in het klooster vinden workshops plaats, maar ook op andere locaties in Huissen. Zo gaat een aantal deelnemers voor het traject Marketing & Fairtrade op bezoek bij de wereldwinkel in Huissen. Hier krijgen zij inzage in het marketingbeleid om vervolgens zelf aan de slag te gaan met frisse ideeën voor een advies aan de winkel. In de middag is er voor de deelnemers nog een allerlaatste sessie met mede­oprichter Michel Scholte van True Price. Een organisatie die voor verschillende organisaties een eerlijke prijs berekent, waarin de sociale en de milieukosten van producten, bedrijven en investeringen wordt meeberekend.

geloven

Neem nu een jaarabonnement onderweg op Geloven Onderweg voor slechts € 15,– onderweg 4 of ontvang een gratis 1 cd* of boek** dominicaan

geloven

losse verkoo

voor bezinn

ing, bezieling

en beweging

winter 2013

dominicaan

losse verkoo

s tijdschrift

pprijs €� 7,50

s tijdschrift

pprijs €� 7,50

voor bezinn

ing, bezieling

- 2014 | jaarga ng 131

en beweging

voorjaar 2014 | jaargang 132

Sipke Draisma

Julika Marijn

**Catechismus van de compassie Over twaalf kernwaarden uit het Christendom Christiane Berkvens-Stevelinck en Ad Alblas

Renée van Riess en

Etty Hillesum

Erna Bakker

(winkelwaarde 19,50)

*Dubbel cd Jaargetijden 25 schriftliederen voor het liturgisch jaar Henk Jongerius en Jan Raas (winkelwaarde 22,50)

Als een

Nieuw leven,onbeschreven blad het vrouwelijkwaar en het manne e elkaar versterklijke en Svetlana van Wiel

ink

Anne Stael

❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg en betaal het eerste jaar slechts € 15,– ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang de cd Jaargetijden ❍ Ja, ik neem een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang het boek Catechismus van de compassie mijn gegevens zijn:

naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres * doorhalen wat niet van toepassing is

❍ J a, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg en betaal daarvoor slechts € 15,–** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf de cd Jaargetijden** ❍ Ja, ik geef iemand een abonnement op Geloven Onderweg voor € 25,– en ontvang zelf het boek Catechismus van de compassie** ** Het abonnement stopt automatisch.

het abonnement is bestemd voor: naam voorletters

m/v*

straat + huisnr. postcode woonplaats telefoonnummer geboortedatum emailadres betaling: Ik machtig Stichting Dominicanenklooster Huissen om eenmalig het abonnementsgeld af te schrijven van mijn rekening: iban rekeningnummer

(volledig invullen) Incassant ID: NL19ZZZ999999991662

handtekening Stuur deze bon in een envelop zonder postzegel naar: geloven onderweg, stichting dominicanenklooster huissen,

antwoordnummer 2900, 6800 vk huissen

Voorwaarden Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. Prijswijzigingen voorbehouden. Het abonnement geldt minimaal voor een jaar en kan tot uiterlijk een maand voor het eind van deze periode worden opgezegd. Na de actieperiode wordt het abonnement automatisch omgezet in een abonnement voor onbepaalde tijd welke op ieder moment opzegbaar is met een opzegtermijn van drie maanden. U kunt gebruik maken van deze aanbieding indien u de afgelopen 6 maanden geen abonnement op Geloven Onderweg heeft gehad. Het cadeau-abonnement stopt automatisch na een jaar.

Wout Huizing

Je levenslijn gaat niet altijd als een rechte weg, maar soms over bergen, door dalen en langs kronkelende rivieren. Aan de hand van onze levensverhalen gaan we een landschap creëren dat ieders eigen-wijze weg in beeld brengt. Verhelderend, verrassend, inspirerend en creatief. Naast schilderen ook meditatie, stiltewandeling, lichaamswerk, kleien, collages en gesprekken. vrijdag 4 juli 19.30 uur tot zondag 6 juli 2014 14.00 uur Martina Heinrichs, theologe en Gitta Nieuwenburg, kunstenares A € 189,- B €239,- C €289,- 14121 De begijn Marguerite Porete en de dominicaan Meister Eckhart over zielen zonder zorg. Een weekend rond twee verwante middeleeuwse mystici en de vraag naar onbekommerd leven in God. vrijdag 4 juli 10.00 uur tot zondag 6 juli 2014 14.00 uur Evert van den Berg en Dorry de Beijer, beiden lekendominicaan en Leo Oosterveen o.p. dominicaan en theologisch leerhuiswerker A € 199,- B €249,- C €299, 14075

Elke levensfase brengt mogelijkheden en vragen. Steeds vind je jouw antwoord. In deze zomermidweek verkennen we dit met spel en beweging. Vanuit lichtheid en benieuwdheid geef je vorm aan wat was, wat is of wat je nog te wachten staat. maandag 7 juli 14.00 uur tot donderdag 10 juli 2014 14.00 uur Bart Spijkerboer, theaterdocent, groepstrainer en speler A € 289,- B €359,- C €399,- 14181

Een bijzondere week bij de Dominicanessen van Notre Dame de Beaufort in Bretagne. We genieten van deze unieke plek en van de intensiteit van gezang en de vieringen. We mediteren en lezen teksten van Anthony de Mello, die op een verrassende manier schrijft over het gebed. dinsdag 15 juli 18.00 uur tot maandag 21 juli 2014 09.30 uur Henk Jongerius, Dominicaan en meditatieleraar en Michel Daniëls, Leken­ dominicaan en gastheer A € 429,- B € 499,- C € 599,- 14041

retraite

Zomerweek Beaufort

retraite

Licht op de levensfasen, spelen met je verhalen

retraite

Lichter leven, leven in het Licht

creativiteit

agenda voor onderweg

Schilderweekend - Het landschap van je leven

Fietspelgrimage Samen onderweg

Deze contemplatieretraite is een pelgrimeren door je innerlijke landschap. Net als op een uiterlijke pelgrimstocht komen we van alles tegen, leuke en minder leuke dingen. We gaan ‘op weg’ en laten ons verrassen. Onze blik verdiept zich en we ‘kijken’ anders waardoor we meer en intenser gaan waarnemen. Het pelgrimeren transformeert ons op een dieper niveau. maandag 21 juli 16.00 uur tot maandag 28 juli 2014 10.30 uur Miek Pot, contemplatielerares, schrijfster en ex-non A € 489,- B € 599,- C € 699, 14040

Een paar dagen voor jezelf. Verstillen, tot rust komen en genieten in het klooster.

Ervaar de kracht van rust en het kloosterritme. Met maaltijden, vieringen en meditaties en mogelijkheid voor een gesprek. Geen vast programma en volop tijd voor eigen invulling, zoals lezen, wandelen of fietsen. Gun jezelf rust en ruimte! maandag 21 juli 11.00 uur tot donderdag 24 juli 2014 11.00 uur vrijdag 22 augustus 11.00 uur tot maandag 25 augustus 2014 11.00 uur € 277,- (incl. 1pk, maaltijden en koffie en thee) 14190 (juli) 14191 (aug)

retraite

Individuele retraite Rust en ruimte in de zomer

retraite

8-daagse Contemplatie - Kijken vanuit de diepte

retraite

Met elkaar en al fietsend gaan we op weg langs kloosters en pleisterplaatsen, soms in stilte, soms in gesprek. Met een bezinningsmoment aan het begin en eind van elke dag. De dagelijkse fietsroutes zijn tussen de 20 km en 70 km lang. Voor bagagevervoer is gezorgd. zaterdag 19 juli 17.00 uur tot zaterdag 26 juli 2014 17.00 uur Piet Elands, vrijwilliger en fietspelgrim, Hans Vlaskamp, werkzaam in het Bisdom Munster A € 475,- B € 515,- C € 575,- 14042

Jona is een profeet. Hij is klein van gestalte, eigenwijs en heeft last van zijn ego.

Zijn naam betekent duif. Hij stapt parmantig door het leven. Dit kleine bijbelboek houdt ons een grote spiegel voor. vrijdag 1 augustus 15.00 uur tot maandag 4 augustus 2014 14.00 uur Ernst Marijnissen, dominicaan en schrijver A € 165,- B € 215,- C € 255,- 14144

Voel de vibratie van jouw stem in je lichaam, geef er klank aan en zing voluit.

Ervaar de vreugde van het samen zingen met meerstemmige liederen. Een week samen klinken en zingen, eenvoudig en speels. maandag 4 augustus 14.00 uur tot vrijdag 8 augustus 2014 15.30 uur Frohmut Knie, stem- en zangdocente en dirigente A € 349,- B € 399,- C € 449, 14087

Klank- en waarnemingsgeoriënteerd zingen volgens de Lichtenberger Methode Bedoeld voor iedereen die vragen en interesse heeft in het fenomeen klank/stem en bereid is zich door een proces van zijn of haar eigen zintuiglijke waarneming te laten leiden. Maak kennis met uw klank en wordt meester in de kunst van het luisteren. vrijdag 8 augustus 16.00 uur tot woensdag 13 augustus 2014 14.00 uur Rob Liethoff, docent klank- en waarnemingsgeoriënteerd zingen A € 575,- B € 645,- C € 695, 14161 Stilstaan bij wat er in je omgaat als gevolg van een ingrijpend verlies in je leven (kort of langer geleden) kan helpen om een balans te vinden tussen de aandacht voor verlies en voor herstel. Mindfulness-oefeningen kunnen jouw draagkracht in het omgaan met verlies vergroten. vrijdag 15 augustus 19.30 uur tot zondag 17 augustus 2014 14.00 uur Mieke Ankersmid, mindfulness-trainer 14033

Bijspijkerdagen Recente ontwikkelingen in theologie en religiestudies Bent u ook altijd zo druk bezig: een preek schrijven, een cursus geven of de orga­ nisatie draaiende houden? En komt u tijd te kort om eens in een goed studieboek te duiken en een nieuw onderwerp te verkennen? In drie dagen de belangrijkste recente ontwikkelingen in theologie en religiestudies opsnuiven, met workshops, lezingen en collegiaal contact. donderdag 21 augustus 09.30 uur tot zaterdag 23 augustus 2014 16.00 uur Diverse sprekers, coördinatie door Martina Heinrichs, theologe A € 199,- B € 259,- C € 299, 14077

Zomerse dagen in het klooster. Voel de ruimte, de vrijheid van het kloosterleven!

Aandacht voor rust en ontspanning , met de mogelijkheid voor creativiteit en een zinvol gesprek. donderdag 28 augustus 11.00 uur tot maandag 1 september 2014 14.00 uur Holkje van der Veer, dominicanes, pastoraal vormingswerkster en auteur en Janneke Bron, cantor en pastor A € 299,- B € 349,- C € 399, 14163

Een lieddag in samenwerking met het Nieuw Liedfonds, opgericht vanuit de Amsterdamse Dominicuskerk ter stimulering van meer teksten en muziek van vrouwen in de liturgie. We zingen liederen uit de bundel ‘Als daar muziek voor is’, onlangs uitgegeven door het Nieuw Liedfonds. zaterdag 30 augustus 2014 10.30 tot 16.00 uur € 25,- (incl. koffie/thee/lunch en programmaboek, koffie/thee, lunch) 14096

muziek

Zomerlieddag Als daar muziek voor is

retraite

Retraite Rustpunt in de zomer

workshop studie

Mindful omgaan met verlies

muziek

Zomerworkshop De Kunst van het luisteren

muziek

Zomerzingen - Stemexpressie en zingen

studie

Jona op herhaling - Lessen in bijbels profetisme

mag ik dan bij jou ?

Als de oorlog komt, En als ik dan moet schuilen, Mag ik dan bij jou?

Als er een clubje komt, Waar ik niet bij wil horen, Mag ik dan bij jou?

Als er een regel komt Waar ik niet aan voldoen kan Mag ik dan bij jou?

En als ik iets moet zijn, Wat ik nooit geweest ben, Mag ik dan bij jou?

Cl audia de Breij

Mag ik dan bij jou schuilen, Als het nergens anders kan?

En als ik moet huilen, Droog jij m’n tranen dan?

Want als ik bij jou mag, Mag jij altijd bij mij.

Kom wanneer je wilt, Ik hou een kamer voor je vrij.

Als het onweer komt, En als ik dan bang ben, Mag ik dan bij jou?

Als de avond valt, En ’t is mij te donker, Mag ik dan bij jou?

Als de lente komt, En als ik dan verliefd ben Mag ik dan bij jou?

Als de liefde komt, En ik weet het zeker, Mag ik dan bij jou?

Als het einde komt, En als ik dan bang ben, Mag ik dan bij jou?

Als het einde komt, En als ik dan alleen ben, Mag ik dan bij jou?

Stadsda m 1 | Postbus 5 9 | 6 8 5 0 A B Hui s se n | T. 0 2 6 - 3 2 6 4 4 2 2 | w w w. k l o o ste r huis se n . n l