DUIC Krant NR 242 - 6 oktober

Nieuws

LHBTIQ+-pad

6 Circulair bouwen in Utrecht

7 Getouwtrek tijdelijke woningen Woningbouwcorporatie legt bal bij gemeente

9 Nieuw pand Thom Broekman

Van alleen verduurzamen tot volledig nieuw gebouw

9 Utrecht volgens...

Kunsthistorica Tolien Wilmer Cultuur / Uit

10 Uittips Elke week de leukste tips

11 Op bezoek bij

Het leek zo’n makkelijke oplossing om de woningnood een beetje te verlichten; de bouw van tijdelijke woningen. Het zijn containers of simpele bouwdozen, die snel tot appartementen omgetoverd kunnen worden. Alleen, het gaat allemaal niet zo makkelijk. De gemeente Utrecht liet weten dat er meer dan 3.000 van dit soort tijdelijke woningen zouden komen tot 2026, waarvan de eerste 1.000 dit jaar. Dit gaat niet gebeuren. Dit jaar komen er geen en tot 2026 in totaal 1.050. Dat is volgens de directievoorzitter van Woonin nog te optimistisch. Daar gaat de makkelijke oplossing tegen de woningnood. Hij is kritisch op het handelen van het ge-

BILTSTRAAT

Utrecht is constant in beweging. Er wordt gebouwd en gesloopt. Hierdoor ziet de stad er op sommige plekken heel anders uit dan vroeger, terwijl andere straten en pleinen juist al decennia hetzelfde blijven. In deze rubriek laten we dat zien.

Ga naar DUIC.nl voor meer oude en nieuwe foto’s van de stad.

15 Pep & Frans over FC Utrecht

'Geen

15 SportUtrecht

Tafeltennisvereniging SVE

Colofon

meentebestuur. Het draait allemaal om ruimte. En aan ruimte is er gebrek in Utrecht, dat horen we al jaren. Volgens de directievoorzitter valt dat allemaal wel mee, ruimte genoeg volgens hem. Het gemeentebestuur moet vooral eens durven om keuzes te maken, vindt hij. Felle woorden. De woningcorporatie lijkt vooral een statement te willen maken richting het college. Het touwtrekken om locaties lijkt begonnen te zijn. Hebben woningzoekenden daar ook wat aan? Dat moet nog blijken. Lees verder op pagina 7.

Robert Oosterbroek

Social Media

Advertenties

U bent altijd welkom voor een open gesprek.

Bel 0800 - 023 05 50 of ga naar monuta.nl/ utrecht

Arjan den Boer, Bas van Setten, Bo Steehouwer, Emily Hengeveld, Ilana Noot en Kamiel Visser

Natalie van Eijndthoven Utrecht

DUIC IN BEELD

Ruim tien jaar geleden, op 21 juni 2013, werd het regenboogpad, dat tussen het Vredenburgplein en de Lange Viestraat lag, onthuld op Roze Zaterdag. Sinds deze week ligt op deze oversteekplek een pad in de kleuren van de LHBTIQ+-vlag. In april van dit jaar gaven de GroenLinks-raadsleden Pepijn Zwanenberg en Melody Deldjou Fard aan dat zij het tijd vonden om het regenboogpad in een nieuw jasje te steken, en dat is nu gedaan. Eerder gaf Zwanenberg, die ook al initiatiefnemer van het originele regenboogpad was,

Fotografie: Bas van Setten

aan te geloven in de kracht van symbolen. “Ik denk dat dit symbool aan mensen, die nu nog in de kast zitten en daar vanwege sociale druk niet uit durven te komen, laat zien dat zij welkom zijn in Utrecht”, zei de GroenLinks-politicus eerder tegen DUIC. Naast deze symbolen is er volgens Zwanenberg ook beleid nodig dat bijdraagt aan de acceptatie van mensen. “Dat is in Utrecht ook goed geregeld. Zo hebben we bijvoorbeeld een regenboogagenda en een adviescommissie LHBTIQ+.” a

UTRECHT WIL EEN CIRCULAIRE STAD ZIJN

Circulaire bouwambitie in Utrecht: ieder pand een nieuwe legpuzzel

Utrecht heeft de ambitie om in 2050 een zo goed als circulaire stad te zijn, zo staat in het rapport ‘Visie Utrecht Circulair 2050’ dat onlangs is gepubliceerd. Van rietjes tot betonplaten: alles wordt over enkele decennia hergebruikt met als doel om meer duurzaam en verantwoord te functioneren. Dit moet ook de standaard worden in de bouwsector. Gebouwen worden niet zomaar gesloopt waarna de materialen worden weggegooid, maar alles wordt zoveel mogelijk hergebruikt. We namen een kijkje bij een actueel voorbeeld, het Martinus G. de Bruingebouw van de Universiteit Utrecht (UU).

Tekst: Kamiel Visser / Fotografie: Het Utrechts Archief

Het klinkt misschien nog vaag, maar in 2050 zal iedereen te maken hebben met de zogenoemde circulaire samenleving. Kort samengevat betekent een circulaire stad dat alle bronnen die genuttigd worden, of dat nou water uit de kraan of het asfalt op de weg is, opnieuw gebruikt worden. Met voorkeur wordt daarbij dus niks verspild of weggegooid. In de bouw betekent dit dat panden gebouwd en afgebroken worden met datzelfde gedachtegoed. Ook het hergebruiken van reeds aanwezige materialen moet het liefst duurzaam en regionaal zijn om factoren zoals bijvoorbeeld uitstoot te minimaliseren. “Als ik denk aan een circulaire stad zie ik voor me dat we alleen nieuwe grondstoffen gebruiken als dat echt nodig is. Hier hoort een flinke cultuur- en gedragsverandering”, zo schrijft wethouder Susanne Schilderman in het rapport van de gemeente Utrecht. Circulariteit komt dus terug in alle lagen van de maatschappij – en dat zorgt zeker in de bouwsector voor de nodige veranderingen en uitdagingen.

Samenwerking

Voor sommige kenners binnen het vak is circulair bouwen geen nieuwe term, maar voor anderen is het nog wennen aan deze nieuwe manier van werken. Dat is iets wat Marga van Beek onderschrijft. Zij is projectmanager Circulaire Ontmanteling bij de UU, en coördineert de ontmanteling van het Martinus G. de Bruingebouw op het Utrecht Science Park (USP). Het pand, waar nu nog de faculteit diergeneeskunde zit, gaat tegen de vlakte omdat er sprake is van te ruime huisvesting. Daarom wordt er ingekrompen zo-

dat een toekomstbestendig en duurzaam gebouw neergezet kan worden. Door de initiële drie gebouwen af te stoten, wordt er meer ruimte gecreëerd voor nieuwbouw. Het volledige pand wordt ontmanteld en het doel is om zoveel mogelijk bouwmaterialen te hergebruiken in eigen projecten.

Alle andere bouwdelen die de UU niet zelf kan gebruiken, moeten een herbestemming vinden. Hiervoor werkt de universiteit samen met het nieuwe platform Gebouwenmarktplaats, een website die gehele bouwdelen van reeds te slopen panden toont. Het uiteindelijke doel is om voor gebouwen een ‘match’ te vinden waar de her te gebruiken bouwdelen een nieuwe functie vinden. Van Beek: “Wat dat proces uniek maakt, is dat je kan zien wat er in Nederland de komende jaren ontmanteld gaat worden. Architecten en ontwikkelaars van nieuwbouwprojecten kunnen deze oude panden gebruiken voor hun nieuwbouwprojecten.” Op dit moment is het voor veel partijen binnen de bouwsector nog een uitdaging om circulair, en vaak op maat gemaakt werk, te leveren.

De motivatie voor de aanpak van de UU is volgens Van Beek vooral om als universiteit het gesprek op gang te brengen in de bouwsector: “Duurzaamheid en circulariteit vinden wij erg belangrijk. Dat zie je in ons onderwijs, de bedrijfsvoering en het vastgoed. Maar dit is voor ons ook een zoektocht.” Mede daarom is er op donderdag 12 oktober een open middag voor marktpartijen om het pand te bekijken. Geïnteresseerden kunnen op die manier een beeld krijgen van het pand en de hergebruikpotentie die het heeft. Zo heeft de UU aanvullend ook een zogenoemde

kansenscan laten uitvoeren waaruit een top twintig is gemaakt van bruikbare en veelvuldig aanwezige materialen en producten in het pand.

Van Beek: “Al die dingen samen moeten partijen enthousiasmeren om aan de slag te gaan met dit pand. We hopen dat er een consortium opstaat en op basis van dit gebouw een doelgebouw (op maat gemaakt gebouw op basis van het oude gebouw/herbruikbare materialen, red.) elders wil ontwikkelen, en de toewijding heeft om zo veel mogelijk materialen en producten te hergebruiken. Deze maand willen we kijken wat er terugkomt uit de markt en de balans opmaken.”

Relatie

De transparantie en potentie van circulair bouwen worden door middel van campagnes en initiatieven zoals Gebouwenmarktplaats duidelijker gemaakt voor geïnteresseerde partijen. Er wordt daarentegen ook het nodige gevraagd van architecten, bouwbedrijven en andere betrokkenen. Er wordt met name een beroep gedaan op flexibiliteit en creativiteit. De manier van bouwprojecten en samenwerkingen aangaan werkt namelijk anders dan binnen de ‘traditionele’ tak van sport. Van Beek: “Je hebt echt een planningsuitdaging. Je gaat lange termijn-projecten met lange doorlooptijden aan elkaar koppelen. Op papier bepalen wat je wilt hergebruiken is één ding. In de praktijk moet je gaan kijken naar bijvoorbeeld tot in hoeverre je grote bouwdelen goed los kan maken en vervolgens analyseer je de kwaliteit van het materiaal. Dat weet je pas als je met elkaar aan de

slag gaat.” De relatie van de opdrachtgever en aannemer vergt daarmee in circulaire tijden meer vertrouwen en goodwill dan voorheen. De ontwerpfase en aandacht voor de relatie tussen partijen is volgens Van Beek een nieuwe stap binnen de circulaire bouwwereld. Voorheen kwam men namelijk niet veel verder dan enkel losse bouwmaterialen redden van de sloop. Tegenwoordig is er meer ruimte om ook te kijken naar grotere bouwdelen. Dat kan volgens de projectmanager nuttig zijn: “We moeten het anders gaan doen, er is een schaarste in producten en materialen. Als je nu nog niet de urgentie voelt dan ga je die straks vanzelf voelen. Je kan beter nu beginnen met het aanpassen van je werkwijze zodat het straks niet meer allemaal nieuw is.”

De gemeente Utrecht ambieert dan ook om al in 2030, over iets meer dan zes jaar, op de helft van haar circulaire doel te zitten. Ongeacht hoe de verstandshoudingen in 2030 zijn; de samenwerking tussen partijen zal naar alle waarschijnlijkheid moeten veranderen. Circulaire bouw in Utrecht lijkt daarmee voorlopig nog met onvaste benen stappen te nemen, maar zal onder druk van ambitie snel moeten aansterken. Welke vorm dat aanneemt is voorlopig niet te zeggen. Wethouder Schilderman is daar in het rapport wel duidelijk over: “Circulariteit is alleen mogelijk als we samenwerken. Het vraagt een verandering van het hele systeem. Alleen door op gelijkwaardige voet samen te werken met diverse partijen, kunnen we de gewenste circulaire visie voor onze stad voor elkaar krijgen.” a

GETOUWTREK ROND TIJDELIJKE WONINGEN

Woningbouwcorporatie legt bal bij gemeente: 'Genoeg grond voor tijdelijke woningen'

Het gebrek aan voortgang op huisvesting komt vooral doordat het college de prioritering niet op orde heeft. Dat zijn in het kort de woorden van Henk Peter Kip, directievoorzitter van woningbouwcorporatie Woonin. Het college van burgemeester en wethouders (B&W) heeft eerder aangegeven dat er 1.000 tijdelijke woningen gebouwd zouden worden dit jaar. Dat gaat echter niet gebeuren. Ook de komende jaren blijven de aantallen woningen ver achter bij de eerder uitgesproken ambities van het Utrechtse college. Volgens Kip is er aan één ding gebrek. Dat is niet zozeer grond, maar wel de bereidheid van het gemeentebestuur om te kiezen voor woningbouw, stelt hij.

Tekst en fotografie: Robert Oosterbroek

Het idee van tijdelijke huizen werd een paar jaar geleden aangekondigd als een snellere oplossing om de woningnood enigszins te verlichten in Utrecht. Maar het blijkt allemaal toch trager te gaan. Eerder werd gezegd dat er 3.000 a 4.000 tijdelijke huizen zouden staan in 2026, maar de gemeente spreekt nu over 1050 woningen. Zelfs dat aantal is volgens Kip te optimistisch als de gemeente zich niet flexibeler gaat opstellen.

Als grootste woningcorporatie in Utrecht heeft Woonin een flinke vinger in de pap. Eén op de vijf inwoners van de stad woont in een huis van Woonin, dat tot eind vorig jaar nog Mitros heette. Als er iemand medeverantwoordelijk is voor het uit de grond stampen van tijdelijke woningen is het deze corporatie dus wel.

De woningnood in Utrecht is hoog. De wachtlijst voor een sociale huurwoning loopt op tot elf jaar. Ondertussen stokt ook de huisvestiging van speciale doelgroepen, zoals statushouders en mensen die uit de maatschappelijke opvang willen doorstromen. Tijdelijke huizen zouden voor beide groepen voor een klein beetje verlichting moeten zorgen.

Locaties in de stad

“Er wordt nu al zo lang gesproken over tijdelijke huizen, we hebben samen met de gemeente tientallen – wel meer dan honderd – locaties onderzocht in de stad waar de woningen mogelijk kunnen staan”, vertelt Kip. Maar volgens de directievoorzitter van Woonin is het elke keer de gemeente die een streep trekt door de locaties. “Zo komen we nooit aan al die extra tijdelijke woningen voor jonge woningzoekenden en de bijzondere doelgroepen.”

Kip meent dat het college en de raad keuzes moeten gaan maken en de consequenties ervan moeten dragen. “In heel Nederland en zeker in Utrecht is behoefte aan meer woningen, voor reguliere woningzoekenden en voor bijzondere doelgroepen, mensen hebben gewoon onderdak nodig. We hebben de

morele plicht om te helpen. Maar ik vraag mij ondertussen af of het gemeentebestuur wel wil dat de stad groeit, dat er extra huizen komen en er iets gedaan wordt aan het woningtekort.”

De twijfels bij Kip komen voort uit zijn opvatting dat er genoeg grond beschikbaar is in Utrecht voor tijdelijke woningbouw, maar dat het een politieke afweging is of er ergens woningen gebouwd mogen worden. Als voorbeeld noemt hij polder Rijnenburg, waar Woonin flink wat hectares grond heeft. Maar ook in de stad zijn er nog genoeg snippers grond. Volgens Kip wordt er in de afweging voor grondgebruik te weinig rekening gehouden met woningzoekenden. Kip meent dat het gemeentebestuur daar dan ook eerlijk in moet zijn, en geen toezeggingen had moet doen over de komst van 1.000 tijdelijke woningen per jaar. “Met elk stuk grond in de stad kan je iets doen en het is dan een politieke afweging om toe te staan om er wel of niet woningen te laten bouwen, maar zeg dat dan ook eerlijk in plaats van toezeggingen te doen over de komst van tijdelijke woningen.”

Kip zegt verder: “Als woningcorporatie hebben we geen trek om met een toneelstuk mee te doen.”

Het zijn felle woorden van de directievoorzitter van Woonin. Dat de zoektocht naar locaties lastig is, erkent het college ook. In een brief aan de raad staat dat onderzochte locaties afvallen omdat er bijvoorbeeld bomen staan, kabels en leidingen in de grond te vinden zijn of dat het gaat om een belangenafweging waarbij andere functies als belangrijker worden beschouwd dan woningen. Die belangenafweging wordt volgens Kip in de ‘boezem van de gemeente gemaakt’. Hij vindt het gek dat die discussie over verschillende belangen niet meer publiekelijk wordt gevoerd. De locaties die onderzocht worden voor tijdelijke woningbouw houdt de gemeente geheim.

Het Befu-terrein, een van de locaties waar tijdelijke woningen moeten komen, ligt er tot op heden verlaten bij.

Reactie wethouder Dennis de Vries:

"Ik begrijp de frustratie bij Woonin en die deel ik. We zijn ontzettend druk om binnen de bouw-, armoede- asiel- en wooncrisis mogelijkheden te creëren. De woningnood is hoog, er zijn nú veel nieuwe (sociale huur-) woningen nodig. Vanuit onze rol hierin proberen we zo goed - en zo snel - als mogelijk de juiste stappen te zetten. Alle partijen moeten in gezamenlijkheid oplossingen realiseren, daarbij is het goed dat iedereen vooral kijkt naar zijn eigen rol in dit proces. Vanuit de gemeente zouden we het liefst vandaag woningen bouwen. Maar zo simpel is het helaas niet, dat weet Woonin ook. Ik ga graag met ze in gesprek over wat er wél kan en laten we vooral niet uit het oog verliezen voor wíe we het doen: mensen die al lange tijd op de wachtlijst staan voor een sociale huurwoning, die kunnen uitstromen uit een beschermde woonvoorziening, statushouders die recht hebben op een woning of andere woningzoekenden in onze stad. Het heeft onze volle aandacht en het is belangrijk om elkaar vast te houden en samen te doen wat nodig is."

een urgente brief. Naast het reguliere woningtekort zou er in 2023 een tekort zijn aan 500 woningen voor bijzondere doelgroepen, zoals statushouders en mensen die uit de maatschappelijke opvang komen.

Kip klom in de pen en schreef samen met andere corporaties een brandbrief, zij zouden zo 1.000 tijdelijke woningen kunnen realiseren als er maar locaties beschikbaar zouden komen. Deze 1.000 kwamen bovendien nog eens bovenop de 1.000 die de gemeente al eerder had toegezegd.

Nu, tien maanden later, is het tekort aan woningen voor de bijzondere doelgroepen opgelopen tot 900 en is er ook voor de 1.000 extra tijdelijke woningen geen lapje grond gevonden. “We zijn verzand geraakt in praten over tijdelijke woningen, maar ondertussen kunnen we nergens bouwen. Er is een groot maatschappelijk probleem en wij als woningcorporaties dragen een oplossing aan, de bouw van 1.000 tijdelijke woningen. Het college had een gat in de lucht moeten

springen.”

Kip stipt ook aan dat de woningcorporaties vorig jaar hebben meegewerkt aan de maatregel om tijdelijk alle beschikbare sociale huurwoningen aan statushouders toe te wijzen. Wethouder Dennis de Vries stelde toen wel een voorwaarde: om alle woningzoekenden perspectief te bieden, zouden er dit jaar en volgend jaar 1.000 tijdelijke woningen komen. “Wij hebben meegewerkt, maar ondertussen wordt er aan de toezegging voor extra woningen niet voldaan omdat er voor elke locatie een belemmering gevonden wordt.” Kip zegt daarover: “Als er binnen het college geen steun is voor tijdelijke woningen, zeg dat dan gewoon, maar doe geen toezegging.”

Maar treft Woonin dan helemaal geen blaam bij de komst van tijdelijke woningen? Kip zegt daarover: “Natuurlijk maken wij ook fouten, en processen kunnen sneller, men mag kritiek hebben. Maar laat het niet afleiden van de vraag waar het om draait: hoe lossen we het woningtekort op?” a

NIEUWE WINKEL EN APPARTEMENTEN

De familie Broekman wilde alleen verduurzamen maar bouwt nu een heel nieuw pand in hartje Utrecht

Het heeft wat voeten in de aarde gehad, maar begin deze maand is de laatste heipaal de grond ingegaan waarop straks de nieuwe herenmodezaak Thom Broekman en veertien huurappartementen leunen. Het hele proces is meer dan negen jaar geleden gestart en als alles volgens planning verloopt wordt het pand ‘De Elisabeth’ in hartje Utrecht eind volgend jaar opgeleverd.

Tekst en fotografie: Bas van Setten

De Elisabeth verrijst op de hoek van de Lange Elisabethstraat, de Korte Elisabethstraat en Achter Clarenburg. Margriet Broekman vertelt dat het idee voor de nieuwbouw ongeveer tien jaar geleden ontstond toen bekend werd dat kantoren in de toekomst minimaal het energielabel ‘C’ moesten hebben. “Destijds zaten er boven de winkel een aantal kantoren die niet aan dat label voldeden, dus wij moesten daarmee aan de slag. Tegelijkertijd hadden we het idee dat het niet bij energielabel ‘C’ zou stoppen, dus we wilden direct het hele pand verduurzamen zodat het ook in de toekomst aan alle eisen zou voldoen.” Al snel kwam men erachter dat het nieuwe verduurzaamde pand hoe dan ook een stuk zwaarder zou worden dan het oude gebouw. De fundering was hier niet op berekend en dat betekende dat er een heel nieuw fundament zou moeten komen, wat weer inhield dat het pand grotendeels gesloopt moest worden.

Het deel van het pand dat aan Achter Clarenburg grenst, stamt uit 1964. Vlak daarvoor was dit namelijk onderdeel van de bouwput van Hoog Catharijne en nadat het winkelcentrum was opgeleverd, werd dit deel ge-

bouwd. De andere zijde, het stuk dat aan de Lange Elisabethstraat grenst, werd al in 1919 gebouwd. “Tijdens de bouw van Hoog Catharijne werd grondwater onder ons pand onttrokken, waardoor een stuk van het oude deel is verzakt”, zegt Margriet. “Daardoor kunnen we dit niet opnieuw gebruiken. Van het deel dat in de jaren 60 is gebouwd, gebruiken we wel een groot stuk weer in het nieuwe pand.”

In september 2014 is de familie Broekman het gesprek met de gemeente gestart. “We gaven toen aan dat we wilden verduurzamen. Daar werd enthousiast op gereageerd. In de loop der tijd hebben we afgewogen of we weer kantoren boven de winkel wilden of dat het woningen moesten worden. Gezien de markt hebben we voor het laatste gekozen.”

Er komen straks dus veertien appartementen die tussen de 46 en 66 vierkante meter groot worden. De bewoners kunnen ook gebruikmaken van een gezamenlijke binnentuin op de eerste verdieping.

Uiteindelijk heeft het nog een tijdje geduurd voordat de sloop kon beginnen. Margriet: “We hebben al vaak de vraag gekregen wanneer het klaar is en wat de woningen moeten kosten, maar ze zijn niet te koop. Je

UTRECHT VOLGENS KUNSTHISTORICA TOLIEN WILMER

kunt ze namelijk maar één keer verkopen en dat kan altijd nog.” De familie wil de woningen voorlopig verhuren. Vanwege allerlei omwegen die genomen moesten worden omdat de gemeente volgens Margriet ‘niet altijd meewerkte als eerder beloofd’ is de sloop later gestart dan eerder was gepland. Desalniettemin is het oude pand nu nagenoeg weg en begin oktober werd de laatste, of zoals Thom tijdens het feestelijke moment zei: ‘een van de laatste’, heipalen de grond in geboord. Hierbij werd een speciale techniek gebruikt om te voorkomen dat eventueel erfgoed dat onder de grond zit beschadigd raakt. Er waren drie generaties Broekman bij aanwezig. “Wij zitten al 186 jaar in Utrecht”, vertelt Margriet. “Thom en ik

waren nog zoveel tekeningen van Utrecht over’

genkenner Laurens Schoemaker heeft mij enorm geholpen. Het boek werd een groot succes en was meteen uitverkocht. Maar er waren nog zoveel tekeningen over. Daarvan kon ik later een boek maken met tekeningen van de twintigste eeuw. Nu zijn er dus twee boeken.”

Wat vind je zo leuk aan de tekeningen?

zijn de vijfde generatie en de zesde heeft het inmiddels al overgenomen. De zevende generatie, die nu 7 en 8 jaar oud zijn, mochten het knopje indrukken waardoor de heipaal de grond inging. Zij deden dus het belangrijke werk en als het goed is genieten zij het langst van dit nieuwe pand.”

Volgend jaar moet de bouw van De Elisabeth worden afgerond. Het is de bedoeling dat de nieuwe winkel in augustus 2024 de deuren opent. Die is iets groter dan de oude winkel op deze locatie. In oktober van datzelfde jaar worden de appartementen opgeleverd. Margriet verwacht dat de nieuwe bewoners in november de sleutel krijgen. Wat de woningen per maand gaan kosten is nog niet bekend. a

In de rubriek Utrecht Volgens spreken we een bekende of onbekende Utrechter. Vaak met een actuele aanleiding en altijd met een paar standaardvragen over het leven in Utrecht.

was mijn tussenstop. Het Kunsthistorisch Instituut organiseerde toen een excursiedag. Frans Kipp en professor Temminck Groll gaven een rondleiding door de stad. Ik was meteen onder de indruk van een stad waar nog zoveel historische gebouwen te zien waren.”

Wat is je lievelingsplek in Utrecht?

Bijna twintig jaar geleden verscheen het eerste boek De getekende stad met oude tekeningen van de stad Utrecht. Op 13 oktober verschijnt een nieuwe versie met 400 van de mooiste tekeningen van Utrecht uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Kunsthistorica Tolien Wilmer, en tot 2013 conservator prenten en tekeningen bij Het Utrechts Archief, is auteur van beide boeken. In het boek staan tekeningen met gedetailleerde beschrijvingen van beroemde kunstenaars als Pieter Saenredam, Herman Saftleven en Jan Van Goyen.

Tekst: Bo Steehouwer / Fotografie: Bas van Setten

Waarom wilden jullie ooit dit boek maken?

“Ongeveer een kwart eeuw terug waren we bezig met de automatisering van het beeldmateriaal in het archief. Iemand zei toen dat het zo jammer zou zijn als je tekeningen alleen nog maar op scherm kunt zien met een korte beschrijving. Het idee om er een boek

van te maken ontstond toen al gauw. Ik ben jaren bezig geweest met selecteren. Uiteindelijk kwamen we uit op ongeveer 550 tekeningen, het grootste deel uit eigen collectie. Dat was geweldig. Met hulp van deskundigen als bouwhistoricus Frans Kipp, die ‘iedere oude steen van Utrecht kent’. Ook tekenin-

“Het is heel leuk als je iets op een tekening ontdekt dat laat zien hoe Utrecht er vroeger uitzag. Zo begrijp je steeds meer van je stad. Het is een soort puzzel. En wat ook leuk is, is dat je alle belangrijke gebouwen die je erop kunt zien ook kunt benoemen. Kerktorens, de Dom, maar ook kloosters en stadskastelen bijvoorbeeld. Op veel tekeningen is nog de middeleeuwse stadsmuur te zien. Al die tekeningen hebben documentaire waarde, dat is het interessante. Zoals voor het 5-kerken restauratieplan in de jaren ‘80. Dat was een enorm project. Er zijn heel gedetailleerde tekeningen van hoe de kerken er vroeger uitzagen. Aan de hand van zulke tekeningen zou je een kerk kunnen herbouwen. We hebben er ook op gelet dat de tekeningen niet alleen maar mooi zijn, maar ook informatief.”

Wat vind jij de mooiere tekeningen?

“Ik vind de stadsprofielen, de gezichten op de stad bijvoorbeeld, erg mooi. Die werden altijd vanuit het westen gemaakt. Daarop was de voorgrond nog kaal. Je ziet dan de gegraven grachten met altijd twee rijen bomen erlangs. De kerktekeningen van Pieter Saenredam horen tot mijn favorieten. Of de serie van Herman Saftleven die de instorting van de Domkerk tekende. Die werden aangekocht door het stadsbestuur. Hij tekende elke dag en legde zoveel Utrechtse stadsgezichten vast.”

Hoe en wanneer was je voor de eerste keer in Utrecht?

“Dat was in november 1969, een heel koude dag. Ik zat toen in het eerste jaar van mijn studie in Leiden. Ik kwam uit Arnhem en Utrecht

“Een tijdje geleden gingen we eten bij Restaurant Wilhelminapark, buiten op het terras. Daar keken we uit over de vijver in het park. Langs de oever zaten mensen met elkaar te picknicken. Zo’n mooi beeld blijft hangen.”

Wat is je mooiste herinnering aan Utrecht?

“Toen de Domtoren in 1982 600 jaar bestond werd dat uitgebreid gevierd. Wij stelden een tentoonstelling samen over de Domtoren in de Domtoren zelf. Op een mooie avond in juni beklommen we de Dom tot in de lantaarn, het bovenste gedeelte dat zelden toegankelijk is. Alle kerkklokken luidden toen. Dat is iets om niet te vergeten.”

Waar ben je trots op als Utrechter?

“Op de monumentenzorg en het restauratiebeleid in deze stad. Er wordt in Utrecht zoveel gerestaureerd en behouden met oog voor historie. Dat vind ik geweldig.”

Wat was het beste optreden dat je ooit in Utrecht gezien hebt?

“Dat was een concert in januari dit jaar van het Nederlands Philharmonisch Orkest met dirigent Lorenzo Viotti. Wij kenden die dirigent nog niet, maar hij kreeg de hele Grote Zaal in TivoliVredenburg enthousiast. Een fantastische ervaring.”

Utrecht is…

“…een heerlijke stad om te wonen en verblijven.”

Vanaf zaterdag 14 oktober is ook de gelijknamige tentoonstelling te zien in Het Utrechts Archief. Daar zijn de tekeningen in het echt te bewonderen. a

‘Er

Veertigste Nacht van de Poëzie 2023

Waar: TivoliVredenburg

Wanneer: 7 oktober van 20:00 tot 04:30 uur

Prijs: 30 – 42.50 euro

‘Zullen wij confetti van onszelf maken en gaan dwarrelen, feestelijk en ongericht.’ Zo luidt de nachtregel van dit jaar, van de hand van Eva Gerlach. Een sterke selectie dichters, muzikanten en theatermakers zal aanwezig zijn bij De Veertigste Nacht en woordkunsten laten horen. Onder andere Jean Pierre Rawie, Bart Chabot, Judith Herzberg en Hans Dorrestijn zijn aanwezig. Zij waren er al op de eerste nacht in 1980 bij. Daarnaast is er een podium voor nieuw talent. Onder meer Mahat Arab, Alara Adilow, Hannah van Binsbergen en Elmar Kuiper zullen hun stem laten klinken. Verder draagt acteur en verhalenverteller Gerda Havertong haar selectie van favorieten uit de 40-jarige geschiedenis van De Nacht voor. Ook is er een ‘nachtbundel’ verkrijgbaar voor iedere bezoeker, met daarin het werk van de optredende dichters.

Queer Culture Festival

Waar: verschillende locaties

Wanneer: 8 oktober om 12:00 uur

Prijs: gratis

Jezelf mogen zijn! Dat is het motto van deze Culturele Zondag Queer. Doorheen de hele stad kun je de queer cultuur beleven. Er zijn films, literatuur, geschiedenis, beeldende kunst, muziek en interessante talks. Zo kun je in de dB’s kijken naar drie Utrechste queer acts: de synthpop van Onkruid, de electropop van AIDAN en de altpop van LÖNA. In de Bibliotheek Neude kan je naast diverse voorstellingen onder meer een foto-expositie van portretten, gemaakt van non-binaire Utrechters bezoeken. Ook kan je in de Kargadoor een body positivity workshop bijwonen. In deze workshop onderzoek je op een speelse artistieke manier jouw mannelijke en vrouwelijke kanten. Waar kruisen ze? Waar sluiten ze uit? Wat is voor jou mannelijkheid en vrouwelijkheid?

The Coronas

Waar: De Helling

Wanneer: 11 oktober om 20:15 uur

Prijs: 18 euro

The band with the world’s unluckiest name. Zo worden The Coronas sinds het uitbreken van de pandemie ook wel genoemd. Deze band is afkomstig uit Dublin en al jarenlang een graag geziene gast op diverse grote festivals daar. Ook domineren ze veelvuldig de Ierse hitlijsten. Danny O'Reilly, Graham Knox en Conor Egan maken euforische stadionrock, die wat weg heeft van de Ierse bands The Script en U2. Dit trio heeft zeven albums op zijn naam staan, waarvan het meest recente Time Stopped (2022) is. Bekende nummers zijn onder andere Heroes or Ghosts en San Diego Song.

Let’s Talk About… Eating Habits

Waar: Winkel van Sinkel

Wanneer: 9 oktober van 17:00 tot 19:00 uur

Prijs: gratis, maar online aanmelden

Krijg grip op je eetgewoonten! Dat is het doel van deze debatavond die door Hogeschool Utrecht wordt georganiseerd. Sprekers Agnes en Tirsa gaan het hebben over hoe voeding kan helpen om een evenwichtiger en gelukkiger leven te leiden. Ze praten over hun eigen relatie met eten en interviewen twee gastsprekers. Er worden gratis hapjes en drankjes aangeboden en er is ruimte om met elkaar te praten over dit onderwerp. De voertaal van het evenement is Engels.

Open mic

Waar: De Utrechtse Boekenbar

Wanneer: 6 oktober om 20:00 uur

Prijs: 5 euro

Poëzie, proza, een kortverhaal, een fragment uit een essay of een songtekst. Tijdens deze open mic avond is iedereen welkom iets voor te dragen uit eigen werk. Er is ruimte voor veertig mensen waarvan ongeveer tien mensen iets kunnen voordragen. Let op, dit moet je van tevoren aangeven. Er is ruim 5 minuten beschikbaar per deelnemer en de inloopt begint om 19.30 uur.

Over de Grens

Waar: Moving Gallery

Wanneer: 6,7 en 8 oktober van 12:00 tot 17:30 uur

Prijs: gratis

Een podium voor jonge kunstenaars die niet uit Nederland komen. Dat is wat de expositie Over de Grens biedt. De kunstenaars zijn afkomstig uit Noorwegen, Brazilië, Italië, Roemenië, Oostenrijk en Zweden en zijn afgestudeerd aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam, de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht of de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Er zijn onder andere houtsculpturen, schildertekeningen, schilderijen en een installatie te zien.

Afrovibes Festival 2023

Waar: in Stadsschouwburg Utrecht en in Theater Kikker

Wanneer: 10, 14 en 15 oktober

Prijs: varieert

Afrikaanse kunstenaars bundelen hun krachten tijdens het jaarlijkse Afrovibes Festival. Dit jaar staat het festival in het teken van het koloniale verleden en draagt het de naam Liquid Traces | Vloeibare Sporen. Dat verwijst naar de oceanen die sporen van en herinneringen aan de koloniale reizen oproepen. In zowel de Stadsschouwburg als Theater Kikker zijn deze week diverse voorstellingen te zien. Zo is er op 10 oktober Afrikan Party van choreograaf Oulouy (Ivoorkust) en dansers van Supa Rich Kids (Nigeria, Ivoorkust en Zuid-Afrika) te zien. Deze voorstelling is een ode aan Afrika, waarin de diversiteit van Afrikaanse culturen wordt gevierd met een mix van urban dance, mime, performance en mode. Op 14 en 15 oktober zijn er onder meer installaties, performances en dansvoorstellingen te aanschouwen, waaronder een performance van Salim Djaferi: Koulounisation.

‘Er was nog geen goede pizza in Utrecht’

Wie wel eens door de Mariastraat loopt, moet de drukte bij het Italiaanse restaurant O'Panuozzo ook wel eens zijn opgevallen. Vaak staat er een rij en zijn zowel binnen als buiten alle houten tafeltjes gevuld. Reserveren kan niet en dus moet je gewoon op je beurt wachten. En voor een Napolitaanse pizza of broodje, een o'panuozzo in het Napolitaans, vers uit de oven doen veel mensen dat maar al te graag.

Tekst: Bo Steehouwer / Fotografie: Robert Oosterbroek

“Dit is een passie van mij. Ik ben hier elke dag”, zegt eigenaar Domenico Meschinelli. “Alleen als ik op vakantie ben, ben ik er niet.” Hij zit aan een van de hoge tafels binnen in zijn restaurant. Het is lunchtijd en alle tafels zijn bezet. Dat betekent in totaal iets minder dan dertig mensen. Er wordt veel Italiaans gesproken. Door Domenico en zijn personeel, van wie de meesten er fulltime werken, maar ook door de gasten. “Ik denk dat 70 procent Italiaans is, zowel van de gasten als het personeel.”

Gemiddeld worden er dagelijks 400 pizza’s gebakken in de oven in de open keuken. “Mensen die langslopen stoppen om te kijken wat de pizzajongens doen. Dat is mooi en belangrijk. De pizzabakkers zijn namelijk het hart van de zaak.” Elke pizza die uit de oven komt, wordt grondig gecheckt. En als die niet naar hun zin is, wordt er een nieuwe gemaakt. De ‘afgekeurde’ pizza’s mag het personeel mee naar huis nemen.

En Domenico’s eigen favoriete pizza? Dat is een pizza margherita, gemaakt met San Marzano tomatensaus, buffelmozzarella, basilicum en extra vergine olijfolie. Die pizza vindt hij het lekkerst om zijn eenvoud. “Simpel, maar heel goed.”

‘Een paradijs’

Acht jaar geleden begon hij het restaurant in de Mariastraat, samen met één pizzabakker. Aan het begin deed Domenico dan ook zelf

de afwas en de bediening. Maar het avontuur begon allemaal op de locatie in de Voorstraat samen met zijn broer Elio. “We vonden dat er in Utrecht nog geen goede pizza was.”

Samen openden ze het restaurant op de Voorstraat. Zijn broer is nu de eigenaar van die locatie. Ongeveer een jaar nadat ze samen startten, opende Domenico in de Mariastraat. Het restaurant op de Voorstraat was namelijk te klein om met zijn tweeën te runnen. “In het begin hadden we daar plek voor maar tien mensen”, zegt Domenico.

Inmiddels is er zicht op een derde, veel grotere locatie. Aan het einde van het jaar komt er nog een restaurant bij op de Van Sijpesteijnkade. Binnenkort begint de verbouwing. Daar is meer plek en kunnen er dus grotere groepen worden ontvangen. Met negentig plekken binnen en zestig buiten is het daar vele malen groter dan het knusse zaakje in de Mariastraat.

Domenico vindt Utrecht klein en mooi. De Mariastraat noemt hij “een paradijs”. Via de eigenaar van restaurant Het Zuiden, zijn overbuurman, kon hij hier beginnen. “Ik had nooit gedacht zo’n locatie te vinden. Het is echt een mooie straat.”

Mozzarella uit Caserta

Domenico is opgegroeid in de provincie die bekendstaat om de buffelmozzarella: Caserta. Die ligt in het zuiden van Italië, naast Napels. De meeste producten die worden ge-

bruikt in zijn restaurant, bestelt hij dan ook direct daarvandaan. “Veel producten die we gebruiken kan je niet vinden in andere pizzeria’s, zoals de provola di bufala en ricotta di bufala.”

Afgelopen zomer kreeg de pizzeria nog het keurmerk ‘Excellent’ van de prestigieuze 50 Top Pizza. Die Italiaanse organisatie benoemt ieder jaar, zoals de naam al verraadt, de beste pizzeria’s en pizzabakkers van Europa en ter wereld. Ook twee andere Nederlandse pizzeria’s staan op de excellent-lijst. Die zijn te vinden in Amsterdam. In Caserta zijn volgens de organisatie de afgelopen twee

jaar de beste pizza’s ter wereld te vinden. Volgens Domenico heeft zo’n 90 procent van de Italianen een passie voor eten.

“In onze cultuur in het zuiden van Italië is dat echt belangrijk. Als je met Zuid-Italiaanse mensen praat, praat je de helft van de tijd over eten.” Hij is zijn restaurant dan ook niet begonnen voor het geld. “Dat doe je vanuit passie en omdat je gelooft in wat je doet.” Het interieur hoeft van hem dan ook niet heel mooi te zijn. “Als mensen zich maar thuis voelen. Dat is wat ik wil. Het moet hier relaxt en makkelijk voelen, net als mijn karakter.” a

Straatnamen

Everard Meijsterlaan

De Everard Meijsterlaan snijdt dwars door de populaire buurt Oog in Al heen. Aan de ene kant van deze straat loopt de Lessinglaan, aan de andere kant loopt de straat door in Park Oog in Al. Een populair park bij veel buurtbewoners. Zij zullen de naam Everard Meijster dan ook veelvuldig tegenkomen. Wie was deze man?

De ‘Dolle Jonker’, zo werd de Utrechter Everard Meijster (1617/1618-1679) ook wel genoemd. Hij was namelijk een buitengewoon figuur die er excentrieke ondernemingen en hobby’s op nahield. Een van deze ondernemingen was de aanleg van de buitenplaats Oog in Al. De Utrechtse burgemeester Hendrick Moreelse had uitbreidingsplannen voor de stad en Meijster wilde deze goed in de gaten kunnen houden. Daarop liet hij de buitenplaats, met geheel toepasselijke naam, Oog in Al aanleggen. Een ander bijzonder idee was Meijsters plan om van de stad Utrecht een zeehaven te maken. Dit plan kwam echter

nooit van de grond.

Meijster kwam uit een welvarende familie. Zijn huwelijk met de rijke en adellijke Agatha Schaep van den Dam in 1649 deed nog een schep bovenop zijn vermogen. Dit stelde hem in staat zijn bijzondere ideeën te verwezenlijken. Maar hij ondernam niet alleen veel, hij schreef ook veel. Zijn literaire oeuvre loopt uiteen van godsdienstige werken tot satires.

Als overtuigd katholiek in de protestantse Utrechtse omgeving mocht Meijster geen openbare ambten bekleden. Maar na de bezetting van Utrecht door de Fransen tijdens de Hollandse Oorlog (1672-1679) kwam Meijster in het bestuur van de stad, waar hij de belangen behartigde van de Utrechtse burgers.

Het leven van Everard Meijster liep dus erg uiteen. Hij valt dan ook niet in een hokje te plaatsen en wordt gezien als een van de opvallendste verschijningen van de zeventiende eeuw. Meijster overleed in 1679 en werd in de Domkerk begraven. a

In other news

‘Ukranische Flüchtlinge: Niederlande Stößt an Kapazitätsgrenze’

In deze rubriek vertellen we het verhaal achter de straatnamen in de stad. Sommige namen zijn voor iedereen bekend, andere juist helemaal niet. Voor alle namen geldt dat ze niet zomaar gekozen zijn. Maar wat is eigenlijk de herkomst van de namen? Dat proberen we te achterhalen.

De stad in cijfers

In de rubriek Stad in Cijfers gaan we in op data over de stad. De gemeente Utrecht houdt van honderden onderwerpen bij hoe het er in de stad voorstaat, van aantal Utrechters dat een fiets heeft tot hoeveel procent van de Utrechters last heeft van lawaai door verkeer of bedrijven in de stad. Elke week lichten we een van de onderwerpen uit.

De noodopvang voor Oekraïense vluchtelingen in de Jaarbeurs is overvol: op 1 oktober sliepen er 186 personen, terwijl er maar plaats is voor 100 mensen. “Als er in Nederland geen nieuwe opvangplaatsen voor langduriger verblijf beschikbaar komen, is de uiterste consequentie het moeten sluiten van de locatie in de Jaarbeurs voor nieuwe vluchtelingen”, waarschuwde burgemeester Sharon Dijksma maandag. Maar wie zijn de vluchtelingen in de Jaarbeurs en waarom kiezen ze voor Nederland?

De Jaarbeurs in Utrecht is een zogenoemde doorstroomlocatie van de Veiligheidsregio Utrecht. Dat houdt in dat alle Oekraïense vluchtelingen die ons land binnenkomen en in Utrecht aankomen, in eerste instantie terechtkunnen in de Jaarbeurs. Ze worden daar geregistreerd. De Oekraïners in de Jaarbeurs zijn gevlucht voor het geweld in hun thuisland, maar de redenen om specifiek naar Nederland te vluchten lopen uiteen.

De Veiligheidsregio Utrecht, die de opvanglocatie beheert, heeft een rapportage opgesteld met gegevens over met wie ze reizen en de redenen waarom Oekraïense

#vluchtelingen voor Nederland kiezen. Voor de rapportage zijn gegevens gebruikt van Oekraïners die tussen 23 en 29 september in Utrecht aankwamen. Het gaat om 129 registraties van in totaal 255 personen.

De grootste groep (112 personen) kiest voor Nederland vanwege werkgelegenheidskansen en carrièremogelijkheden. Een groep van 79 vluchtelingen is naar Nederland gekomen om zich te herenigen met familieleden en een groep van 33 personen vanwege vrienden. Negentien mensen kozen voor Nederland vanwege de hoogwaardige gezondheidszorg. Dit zijn mensen die kampen met medische aandoeningen en verzekerd willen zijn van goede medische zorg.

Zoals in de grafiek te zien is, is de groep gezinnen met kinderen (105 personen) het grootst, maar er zijn ook koppels zonder kinderen (28 personen), alleenreizende vrouwen (23 personen), alleenreizende mannen (37 personen), samenreizende volwassenen (30 personen) en gezinnen zonder kinderen ouder dan 25 jaar (30 personen). Ook zijn er twee alleenreizende minderjarigen van tussen de 14 en 18 jaar. a

H

et kwam op deze pagina al ter sprake in de rubriek Stad in cijfers: de Jaarbeurs in Utrecht is overvol. De noodopvang voor Oekraïense vluchtelingen daar heeft ruimte voor honderd personen, maar op 1 oktober sliepen er 186 vluchtelingen. Ook buiten de Nederlandse grenzen sijpelt het nieuws door. Onder meer het nieuwsplatform Euractiv besteedt er aandacht aan.

Euractiv is een in 1999 opgerichte nieuwsdienst die gespecialiseerd is in nieuws over het beleid van de Europese Unie. Het platform schreef dinsdag een artikel over de overvolle noodopvang in de Jaarbeurs. “Die Niederlande haben Probleme, den wach-

senden Zustrom ukrainischer Flüchtlinge zu bewältigen. Das wichtigste Asylzentrum des Landes für Ukrainer in Utrecht verzeichnet eine Auslastung, die doppelt so hoch ist wie die eigentlichen Kapazitäten”, is te lezen op de website.

Ook de oproep van Utrechts burgemeester Sharon Dijksma is tot Euractiv doorgedrongen. Dijksma zegt te willen voorkomen dat er omstandigheden ontstaan die menswaardige opvang in de weg staan.

“Sie rief die anderen Gemeinden auf, „Solidarität“ mit den Schwierigkeiten in der Stadt zu zeigen.” a

VERDWENEN FABRIEKEN IN UTRECHT

Ubica Matrassen aan de Kanaalweg

Ubica is nu de naam van een eet- en drinkgelegenheid aan de Ganzenmarkt. Eerder heette het kraakpand zo, op zijn beurt genoemd naar de beddenzaak die er decennialang zat. De matrassen met kapok, springveren of schuimrubber werden van 1953 tot 1990 geproduceerd in een fabriek aan het Merwedekanaal. Ubica was de afkorting van Van Uden & Bicker Caarten, een van de bedrijven waaruit de matrassenfabriek voortkwam. Het was echter de familie Wijzenbeek die aan de Ganzenmarkt was begonnen.

Tekst: Arjan den Boer / Beeld: Historische Kring Tolsteeg-Hoograven

David Izak Wijsenbek (1873-1944), 'zich noemende' Dirk Wijzenbeek, handelde begin 20e eeuw in tijk, het dubbeldoek om matrassen heen. In 1926 begon hij de Stichtsche Matrassenfabriek, waar zakken van tijk handmatig werden gevuld met stro of kapok. Op jeugdige leeftijd kwam zijn (stief) zoon Philip Wijsenbek van Veldhuyzen (19101955) in de zaak. Hij sleutelde op zolder aan de Ganzenmarkt aan machinerieën, zoals een ijzeren rails waarover een naaimachine liep om matrassen te stikken. Philip verhuisde de apparatuur naar een kleine fabriekshal aan de Ternatestraat 15-17 in Lombok. De naam luidde voortaan Stichtsche Matrassenfabriek DWU. Die afkorting stond voor Dirk Wijzenbeek Utrecht, maar kon ook De Wijze Uil betekenen. Zo ontstond samen met de slogan 'wijsheid in slapen' het beeldmerk van een uil. De winkel bleef aan de Ganzenmarkt. Voor de matrasvulling werkte DWU samen met de Kapokfabriek Vianen, eigendom van Van Uden & Bicker Caarten's Handelmaatschappij. Inmiddels was de kapokfabriek gevestigd aan de Jutfaseweg en fungeerde Cornelis van Uden als commissaris. Directeur was Frans Bicker Caarten (1899-1956),

die kort voor de oorlog ook toetrad tot de directie van DWU. Dat bleek tijdens de Duitse bezetting effectief tegen confiscatie van de fabriek als joods bezit. Dirk Wijzenbeek leek zelf aanvankelijk beschermd door zijn huwelijk met de niet-joodse Neeltje van Veldhuyzen, maar moest later in de oorlog onderduiken in zijn woning in Zeist. Hij stierf in 1944 waarschijnlijk een natuurlijke dood.

DWU Souplex

Na de oorlog bouwden Wijsenbek van Veldhuyzen en Bicker Caarten de zaak weer op. Ze openden een filiaal in Rotterdam en namen de kleine matrassenfabriek Souplex in Amsterdam over. Dat leidde in 1953 tot plannen voor een nieuw fabrieksgebouw en tot de naam DWU Souplex, wat werd aangekondigd met de verzekering 'dat wij alles in het werk zullen stellen, om het beste en modernste te fabriceren, dat op het gebied van matrassen is te leveren. Een fabrieks-apparaat met de nieuwste Amerikaanse machines stelt ons ongetwijfeld daartoe in staat.'

De grote fabriek aan de Kanaalweg 30 werd op 15 oktober 1953 geopend door de commissaris der koningin. Een tijdschrift

schreef: 'De nieuwe gebouwen, aan het Merwedekanaal, onder de rook van Utrecht, hebben een diepe indruk op ons gemaakt. Daar wordt inderdaad op grootse wijze gewerkt. Eerlijk gezegd wisten wij niet dat er nog zoveel bij kwam kijken.' Naast kapok en binnenvering (geïntroduceerd in de jaren dertig) werd er nu latex gebruikt. 'Schuimrubber vindt steeds meer zijn weg in de meubel- en beddenindustrie. De pure latex wordt eerst opgeklopt. Na het in de vorm brengen en verhitten blijven er kleine schuimbelletjes in de rubber. Die zorgen niet alleen voor de luchtige vering maar laten ook een geringe zelfventilatie toe. Zo'n matras kan dus nooit broeien.'

In 1955 sloeg het noodlot toe. Niet alleen ontstond er brand op de vulafdeling, enkele maanden later overleed Philip Wijsenbek van Veldhuyzen op 44-jarige leeftijd. Niet lang daarna stierf ook Frans Bicker Caarten. Diens zoon Lodewijk Harold Bicker Caarten (19282011) nam de directie over. Aangezien de familie Wijzenbeek niet meer betrokken was, heette de fabriek daarna geen DWU meer maar Ubica (afgeleid van Van Uden & Bicker Caarten). Het uiltje bleef als beeldmerk.

Ubica als slaapconcept

Onder de 'nieuwe' naam ging Ubica een bloeiperiode tegemoet waarin veel werd geadverteerd. 'Die geraffineerde reclame van tegenwoordig', schreef Gerda Brautigam over het fotoboek 'Dag nieuwe dag' dat Ubica in 1960 uitgaf met poëtische teksten van Martie Verdenius en artistieke foto's van Cor van Weelen over slapen en ontwaken. 'Een hele film in foto's uit het gewone mensenleven.' Met opzet was de productinformatie bescheiden gehouden. Bekend was de neonreclame voor

Ubica met een grote uil op een lichtmast van het Stadion Galgenwaard. In 1965 kon de fabriek flink worden uitgebreid en dat gebeurde later nog enkele keren.

Bruca Matrassen uit Almelo kreeg in 1984 een meerderheidsbelang in Ubica 'om de marktpositie van beide bedrijven te versterken'. In 1990 nam Recticel, een toeleverancier van polyurethaanschuim, Ubica over. De productie werd al snel naar België verplaatst. Op de locatie aan de Kanaalweg kwam drukkerij Boekhoven-Bosch, later Roto Smeets. Het Ubica-pand aan de Ganzenmarkt was ondertussen gekraakt, nadat het in 1989 was uitgebrand.

Als een van de merknamen voor matrassen van de Belgische Recticel-groep bleef Ubica nog lang bestaan. In 2011 vierde men zelfs het 85-jarig bestaan met speciale aanbiedingen. Op de website stond: 'Ubica is een uniek slaapconcept waar stijl en rust elkaar vinden'. Enkele jaren geleden besloot Recticel zich toe te leggen op isolatiemateriaal en werd de 'slaapcomfortdivisie' verkocht aan een Portugees bedrijf. De naam Ubica bestaat alleen nog in Utrecht. a

Met dank een Peter Sprangers en Jim Terlingen.

ZAAILING VAN DE MAAND

Zwarte Els in zaailingenbosje van Buurland

In Tuinwijk bij de Nolenslaan ligt Buurland. Een buurt van twee huizenblokken die sinds 2008 op de nominatie staan om gesloopt te worden. Sindsdien is het een complex van tijdelijke bewoning met voornamelijk studenten en starters. “Je ziet het altijd in dit soort situaties”, zegt beeldend kunstenaar Hans van Lunteren. “Daar waar regels wat meer losgelaten worden, komt een geweldige creativiteit vrij en nemen mens en natuur weer op een organische en authentieke manier bezit van de ruimte.” Een van de bewoners die weet hoe dat in zijn werk gaat, is Marjolijn Warren. Zij woont sinds 2010 in Buurland en met enthousiasme. “Hier denken we: wat hebben we en wat kunnen we ermee, in plaats van: wat willen we en hoe krijgen we dat. En daarom zijn er vaak dingen ontstaan die we van tevoren niet hadden bedacht.” En dan denkt ze aan een buurtkas, buurtkippen, boomhutten, touwladders en een hechte gemeenschap te midden van een biodiversiteitsparadijs.

In de voor- en de achtertuinen van Buurland hebben verschillende soorten zaailingen van bomen en heesters kunnen uitgroeien. Zo staan er grote esdoorns, wilgen, lijsterbessen en sleedoorns. Onder de bomen is een grote diversiteit aan groen, van aangeplante tot aangewaaide planten. Druif, braam en pompoen vormen poortjes en verbinden diverse tuinen. Vogels voelen zich er thuis. Koolmeesjes en pimpelmeesjes tjilpen lustig, een tortelduif landt in een conifeer en de tjiftjaf kijkt nieuwsgierig vanaf een berkentak. In elke tuin is een unieke relaxplek te vinden om van de Buurland-biotoop te genieten: zelfgemaakte sofa's, een verzameling baden of luie stoelen. Tussen twee flinke esdoorns hangt een hangmat. Deze esdoorns staan pal naast de muur van de woning van Warren. Ze wijst naar de rechter esdoorn. “Ik zou deze boom graag willen nomineren voor zaailing van de maand, maar hij zal er niet lang meer staan, want Buurland gaat nu echt plat.” En dat is wel even slikken.

Voordat er gebouwd gaat worden, zal de grond bouwrijp gemaakt worden. “Het hele gebied zal kaal worden opgeleverd en dat is zo zonde”, zegt Van Lunteren. “Het is gewoon een vernietiging van groen kapitaal. Met

ZOEKPLAAT

Zoek de zeven verschillen

Hans van Lunteren, beeldend kunstenaar in de openbare ruimte en ontwerper van het Sjanghaipark in Overvecht, heeft een eigen kijk op het vergroenen van de stad. Hij neemt ons mee door de stad op zoek naar bijzondere bomen, zaailingen. Spontaan gegroeide bomen die het beeld van de aangelegde stad doorbreken, ecologisch waardevol zijn en vaak een band met mensen aangaan. Ken jij ook een mooie zaailing van een boom? Meld deze dan op www.toevalliggroen.nl

een beetje goede wil bij de betrokken partijen moet het toch mogelijk zijn om een deel van het aanwezige groen te sparen en op te nemen in het nieuwe groenplan? De aannemer moet hier dan iets meer rekening mee houden, maar dat weegt mijns inziens niet op tegen het groenkapitaal dat we hiermee winnen.” En als de aannemer dan tijdens de werkzaamheden een boom beschadigt? “Tja, dan moeten wij daar ook niet moeilijk over doen.” Het klinkt eigenlijk als een mooi pleidooi voor een beetje meer Buurland-mentaliteit in de vastgoedwereld.

Het brengt Warren meteen op een idee. We lopen naar een mooi zaailingenbosje in een van de achtertuinen met onder andere een els, vlier, sleedoorn, wilde hulst en esdoorn. “Ik wil deze mooie grote els nomineren voor zaailing van de maand! Want dit stukje tuin is in de plattegrond van de nieuwbouwplannen ingetekend als groene plek.” Warren is voornemens om op de eerstvolgende inspraakavond aandacht te vragen voor dit Buurland-bosje en het behoud ervan. Want zou het behouden van dit zaailingenbosje niet een mooie ode aan het voormalige Buurland zijn?

Zwarte els (Alnus glutinosa)

Tekst: Frank van den Brink

De zwarte els is een inheemse boom, goed herkenbaar aan de altijd aanwezige elzenpropjes. De els groeit goed op vochtige plaatsen. Ze hebben een symbiose met stikstofbindende bacteriën die zich in knolletjes aan de wortels bevinden. Zwarte elzen kunnen wel dertig meter worden en 80-160 jaar oud.

Elzenbossen zijn rijk aan paddenstoelen, mossen en korstmossen. De zwarte els is favoriet bij de elzenhaantjes, een zwart bladkevertje, dat het bladmoes tussen de nerven eet. Hierdoor kan de groei van de boom worden vertraagd. De zwarte els is veel aangeplant in parken en een rij zwarte elzen zie je vaak als windscherm langs boomgaarden en erven.

Afgehakt en afgezaagd elzenhout kleurt binnen 5 minuten oranjerood. Het hout is zacht en wordt gebruikt voor onder andere bezems, borstels en speelgoed. Onder water is het hout duurzaam en vroeger werd elzenhout veel gebruikt als heipaal onder natte omstandigheden.

Tekst: Jessica van Essen

PEP EN FRANS OVER FC UTRECHT

Pep en Frans zeggen het vertrouwen in technisch directeur op: ‘Jordy Zuidam moet lekker Sven Mislintat opvolgen’

Zaterdagavond moest voor trainer Ron Jans een moment worden om nooit te vergeten. Het thuisdebuut van de ervaren oefenmeester liep echter uit op een nachtmerrie. In de eigen Galgenwaard werd er met 0-2 verloren van promovendus Almere City. Pep en Frans zetten zich inmiddels schrap voor het FC Groningen-scenario en zien Jordy Zuidam het liefst vandaag nog vertrekken.

“FC Utrecht is de eerste ploeg die in de Eredivisie is verslagen door Almere City. Iedere keer als het niet slechter lijkt te kunnen, kan dat blijkbaar wel”, zo opent Pep. “Alarmfase één is inmiddels voorbij, want de club staat volledig in de fik. Van de zeven gespeelde wedstrijden is er slechts één gewonnen, maar de directie denkt dat het allemaal wel goed komt. Dat dachten ze in Groningen vorig jaar ook. Het bij elkaar geraapte zooitje dat FC Utrecht heet heeft vier doelpunten gescoord, zestien goals geïncasseerd en verliest van Eredivisie-onwaardige tegenstanders. Het FC Groningen-scenario wordt realiteit.”

Dit seizoen valt er tot dusver weinig te lachen in Utrecht. Desondanks bleef de altijd vrolijke Jans ook na deze verloren wedstrijd positief gestemd. Toch denkt Frans dat Jans de klus onderschat heeft. “Het is steeds meer in Ron Jans te prijzen dat hij zijn sabbatical heeft opgegeven om met een stelletje amateurvoetballers aan het werk te gaan. Jans zal zichzelf nog weleens achter de oren krab-

SPORTUTRECHT

ben. Bij zijn aanstelling was hij zeer positief over de kwaliteit van de selectie, maar hij zal inzien dat dit de grootste uitdaging uit zijn carrière wordt.”

Baangarantie van vriendjes

Na de historische nederlaag tegen de Flevolanders is de conclusie voor Pep duidelijk. De resultaten zijn het gevolg van het wanbeleid van technisch directeur Jordy Zuidam. “De houdbaarheidsdatum van Zuidam is voorbij. Hij heeft topschutter Tasos Douvikas afgelopen zomer verkocht, liet ook Bas Dost vertrekken en zag in Isac Lidberg een waardige vervanger. Hij heeft van FC Utrecht een handelshuis gemaakt. Het is daarbij schrijnend dat hij vanuit zijn ivoren toren alle terechte kritiek weglacht. Ook Frans van Seumeren maakt zichzelf inmiddels belachelijk. In elk interview roept hij dat Zuidam als een zoon voor hem voelt. In de topsportwereld worden mensen aangesteld, omdat ze de beste zijn. Niet omdat ze als een zoon voor je voelen. Dit wanbeleid sijpelt nu door naar de prestaties

Tafeltennisvereniging SVE groeit en bloeit

SVE (Sportvereniging Eendracht) is opgericht in 1963, maar er werd al vanaf 1960 uitgebreid getafeltennist door de supporters van de voetbalvereniging Elinkwijk. En in die tijd stond de naam SVE voor Supporters Vereniging Elinkwijk. Toen bleek dat de supporters los van de voetbalvereniging wilden opereren, kwam iemand op het slimme idee om niet de letters maar de betekenis van de letters te wijzigen. En dat scheelde een hoop tijd en discussies. Op deze SPORTvereniging werd niet alleen getafeltennist. SVE deed namelijk ook aan basketbal en handbal. En er was geld! In die tijd was het gebruikelijk dat sportverenigingen de schakel vormden tussen sigarenzaken en de organisatie van de voetbaltoto. En dat leverde de club 12,5 procent van de omzet op. Dat geld werd bij SVE jarenlang besteed aan de spelers, hetgeen resulteerde in diverse kampioenschappen en hoge eindstanden op nationaal niveau.

SVE (Sportvereniging Eendracht) is opgericht in 1963, maar er werd al vanaf 1960 uitgebreid getafeltennist door de supporters van de voetbalvereniging Elinkwijk. En in die tijd stond de naam SVE voor Supporters Vereniging Elinkwijk. Toen bleek dat de supporters los van de voetbalvereniging wilden opereren, kwam iemand op het slimme idee om niet de letters maar de betekenis van de letters te wijzigen. En dat scheelde een hoop tijd en discussies. Op deze SPORTvereniging werd niet alleen getafeltennist. SVE deed namelijk ook aan basketbal en handbal. En er was geld! In die tijd was het gebruikelijk dat sportverenigingen de schakel vormden tussen sigarenzaken en de organisatie van de voetbaltoto. En dat leverde de club 12,5 procent van de omzet op. Dat geld werd bij SVE jarenlang besteed aan de spelers, hetgeen resulteerde in diverse kampioenschappen en hoge eindstanden op nationaal niveau.

De 32-jarige Melanie van Berkum zwaait sinds drie jaar als voorzitter de scepter bij de tafeltennissers aan de Loevenhoutsedijk. De

club speelt daar in een eigen hal met maar liefst dertien tafels en behoort met 280 leden tot de grootste van Nederland. De club acteert met vier teams, drie heren- en één damesteam, op landelijk niveau. Naast 35 jeugdleden speelt de rest van de leden met veel plezier in de afdelingscompetitie of als recreant. De hal wordt overdag ook goed gebruikt door 50-plussers en op dinsdagmiddag tafeltennist er een groep Utrechters met een fysieke beperking.

“Het is gewoon een prachtige vereniging, zeker ook met een rijke historie. Voor voetbal- en hockeybegrippen niet zo groot, maar binnen het tafeltennis wel. Er zijn echt veel leden die al jarenlang lid zijn en er ontstaan dan ook echt veel hechte vriendschappen. En dat is toch mooi en precies zoals ik denk dat een club moet zijn.” Ook op sportief gebied gaat het goed met veel landelijke teams, en successen op het NK, waarbij Bertus Brandenburg derde werd bij het paratafeltennis.

De vereniging is financieel gezond en er is de afgelopen jaren met name geïnvesteerd in de verduurzaming van de accommodatie.

Pep en Frans, twee broers die al sinds jaar en dag iedere wedstrijd van FC Utrecht volgen, maken een column voor DUIC. In de column wordt de week van FC Utrecht doorgenomen. Martijn Kramer schrijft het verhaal op.

op het veld. Het gaat in Utrecht kennelijk niet meer om resultaten en cijfers, maar om de baangarantie van vriendjes.”

Frans vult zijn broer verder aan. “Als Van Seumeren echt het beste met de club voor heeft dan moet hij nu ballen tonen en Zuidam wegsturen. In Amsterdam zijn ze nog op zoek naar een technisch directeur die de verkeerde spelers aantrekt. Zuidam moet lekker Sven Mislintat opvolgen. Voor de winterstop moet er hier iemand komen die verstand van zaken heeft. Een ervaren technisch directeur zoals Jan Streuer of Ted van Leeuwen kan orde op zaken gaan stellen.” Het is een understatement dat FC Utrecht inmiddels in de brand staat. Desondanks ziet Pep nog enkele mooie kanten van zijn club. “We beleven de slechtste seizoenstart ooit en spelen afschuwelijk slecht voetbal. Toch zitten er ruim tweeëntwintigduizend toeschouwers in het stadion. Het is bekend dat de club veel wedstrijdkaarten bijna gratis weggeeft, maar dan nog verdient iedereen

die naar Stadion Galgenwaard komt veel respect. Op dit moment gaat niemand voor zijn plezier naar de Galgenwaard.” Frans reageert hierop. “Er is ook een vermoeden dat er voornamelijk theaterpubliek naar het stadion komt. Voor de wedstrijd wordt er een verblindende lichtshow opgevoerd en wordt al het overgebleven vuurwerk van oud en nieuw de lucht ingeschoten. Het is simpelweg het enige vermaak dat een avondje Galgenwaard momenteel biedt.”

Tijd voor FC Utrecht om rustig te evalueren wat er allemaal mis is gegaan, is er niet. Aanstaand weekend staat alweer de volgende degradatiekraker op het programma. Vol frisse tegenzin gaat Pep afreizen naar Volendam. “Vrijdag kunnen we maar op één manier winnen. We moeten hopen dat FC Volendam nog slechter is dan dat wij zijn. Hopelijk houdt Zuidam de eer deze week aan zichzelf en kunnen we spoedig beginnen met de wederopbouw van de club.” a

Er is voor veel Utrechtse sportverenigingen de laatste eeuw heel wat veranderd. Sommige oude Utrechtse verenigingen hebben het overleefd, door een fusie, door een sterk bestuur en voldoende vrijwilligers, andere behoren voorgoed tot de geschiedenis. In deze serie een aantal verenigingen die al jarenlang ‘meegaan’. Waar komen ze vandaan, hoe gaat het anno 2023 met ze en hoe zien zij de toekomst? Marina van Huissteden-Kaspers nam voor SportUtrecht en DUIC een kijkje bij de 60-jarige tafeltennisvereniging SVE, die zijn oorsprong kent in… Jawel, voetbalvereniging Elinkwijk!

“Sinds 2015 zijn we druk geweest met het verduurzamen van de hal. Zo liggen er zonnepanelen op het dak, is er ledverlichting in de hal aangebracht. Er is aandacht besteed aan thermostaten met tijdklok, bewegingssenoren, ventilatie en isolatie van de hal en de vloer. Tijdens de coronatijd zijn zowel de hal als de keuken en de kantine gerenoveerd. Een grote wens is nu nog te besparen op gas, maar dit project is nog in studie. De elektriciteitsrekening is teruggebracht met 75 procent. Dus we kunnen op dit gebied niet zo heel veel meer doen”, vertelt Van Berkum.

Het gaat dus goed met de club, die in 2017 door de gemeente Utrecht is uitgeroepen tot Sportvereniging van het Jaar en sindsdien het ledental en niveau gestaag ziet stijgen. Maar Melanie van Berkum heeft nog wel een aantal wensen. “We zouden graag wat meer jeugdleden hebben. Maar dat is best lastig

in deze sport. Een kind moet groot genoeg zijn om boven de tafel uit te komen en vaak hebben ze op latere leeftijd ook al een andere sport. Maar we organiseren jaarlijks het Utrechts basisscholen-kampioenschap, samen met UTTC (de andere tafeltennisvereniging in Utrecht), en hopen de sport daarmee te promoten. Het is dan ook jammer dat de buurtsportcoaches deze lessen niet meer kunnen verzorgen gedurende het jaar op de scholen. Daarnaast zou het ook mooi zijn om meer clinics te verzorgen op basisscholen, zodat meer kinderen in aanraking komen met tafeltennis. Maar het is lastig om hiervoor vrijwilligers te vinden. Sowieso is het vinden van vrijwilligers een uitdaging, vooral voor de grotere taken. Gelukkig zijn er wel veel leden die iets doen voor de vereniging, want daar draait de vereniging natuurlijk op.” a

Links op de foto Ben van Brandenburg in training met de paratafeltennissers op dinsdagmiddag. Brandenburg eindigde dit jaar als derde op het Nederlands Kampioenschap.