Actueel verleden
JULI 2016 Een uitgave van:
E-MAIL: INFO@GESCHIEDENISTERUGGEHAALD.NL | WEBSITE: WWW.GESCHIEDENISTERUGGEHAALD.NL
Een nette wijk met ’t Goylaan als grens
’t Goylaan moet de eerste stadsboulevard worden van Utrecht. Meer ruimte voor voetgangers, fietsers en het openbaar vervoer.
De stad was ver weg, de wijk het gebied waar je zelden uitkwam. Hoograven ( je schijnt eigenlijk Nieuw Hoograven te moeten zeggen) werd een van de nieuwe naoorlogse bouwprojecten die de grote woningnood moesten verlichten. Weilanden en polders moesten er aan geloven en de bewoners van de fraaie huizen aan de Hooftgraaflandstraat kregen nieuwe buren. Jonge gezinnen in flats en rijtjeshuizen die tevreden waren met hun nieuwe bestemming. Een nette wijk met ’t Goylaan als grens.
meester Verschoof. Voetballen deed je op het veld achter de kerk. Een veld dat jaren later onwaarschijnlijk klein bleek te zijn. En dat gold ook voor het huis waar je woonde. Inkopen werden gedaan in de Montfoortlaan of op ’t Goylaan. Vooral dat laatste winkelcentrum had allure.
Als jonge Hoogravenaar kwam je niet verder. De wereld was groot genoeg. Je ging zwemmen bij natuurbad De Liesbosch. In een moedige bui klom je onderweg even naar de rijksweg waar je weer snel vertrok omdat daar kinderlokkers stonden. Het fenomeen lifter was duidelijk nog niet doorgedrongen. Melkboer Frank Roekel kwam dagelijks langs. En bakker de Wit bezorgde zaterdag de luxe koekjes en het casino wit. Op de mgr. Ariensschool ging je gebukt onder het strenge juk van
Ik noem een kledingzaak van de familie Steen (geen Gerzon, maar toch keurig), radiozaak De Korte Golf, bloemenspeciaalzaak Orchidee, juwelier de Bree, kunsthandel Muurtooi en café-restaurant De Gelderse Blom. Spannende zaak waar je alleen naar binnen durfde te gluren. Orchidee bestaat nog ,de rest is verleden tijd. De meeste winkels hebben plaatsgemaakt voor woningen en ’t Goylaan wordt een stadsboulevard.
De gemeente wil de buurten aan weerszijden van de weg beter met elkaar verbinden en er moet meer ruimte worden geboden aan het openbaar vervoer, fietsers en voetgangers. Ook wil de gemeente het autoverkeer terugdringen, maar wel zorgen voor een goede doorstroming. Doorgaand verkeer zou van de buitenring en snelwegen gebruik moeten maken. Buurtbewoners hebben twijfels of de automobilisten dit ook echt gaan doen en er straks geen opstoppingen blijven ontstaan. Overeind blijft het verschil tussen Oud en Nieuw Hoograven. De huizen in de buurt van de Hooftgraaflandstraat zijn nog steeds fraaier en zijn zeer populair bij de bovenmodaal verdienende Utrechter.
De sierbestrating van het plein in 1972 met de voetgangerstunnel bij het winkelcentrum aan de ’t Goylaan.
Deze bijlage kwam tot stand is samenwerking met de Stichting Geschiedenis Teruggehaald. Deze stichting zet zich in voor het stimuleren van het contact tussen mensen met dementie en hun omgeving. Het doel is om deze mensen te blijven betrekken bij de samenleving. Dit wil zij bereiken door het ontwikkelen en produceren van een krant met verhalen uit het verleden die linken naar de actualiteit, toegesneden op de behoeften van de doelgroep: mensen met dementie en hun omgeving, familie, vrienden of verzorgers. Het thema van deze bijlage is de veranderende stad. Toen en nu in beeld gebracht. Met als primair doel om het gesprek met dementerende mensen tot stand te brengen. Dat kan in verzorgingstehuizen waar deze krant wordt bezorgd, maar ook u kunt hem in uw omgeving om die reden gebruiken. En daarnaast denken we dat deze beelden van de stad voor iedereen leuk zijn om te zien.
DUIC-hoofdredacteur Michael Kroonbergs haalt hiernaast voor deze krant herinneringen op.
Gezicht op de voorgevels in de jaren ‘60 van de flatgebouwen met de woningen aan de ‘t Goylaan.
‘t Goylaan begin jaren ‘60 vanuit het westen.
Deze bijlage is tot stand gekomen met behulp van Het Utrechts Archief, De Utrechtse Internet Courant, Michael Kroonbergs, Robert Oosterbroek, Arjan den Boer, Jesse Holweg, Annabel van Heesbeen & Nathan Roos.
Actueel verleden
2
JULI 2016
Het is lang niet zo druk geweest in de V&D in Hoog Catharijne. Door het faillissement begin 2016 zijn alle producten sterk in prijs verlaagd.
V&D in Utrecht: van succesverhaal tot faillissement
Gezicht op het warenhuis van Vroom en Dreesmann in de jaren ‘30 in de Lange Viestraat.
Het faillissement van V&D zorgde voor een ware stormloop op de producten van het warenhuis. Rijen dik stond het winkelend publiek begin dit jaar al voor openingstijd bij de rolluiken te wachten. Lang was het niet zo druk geweest bij de V&D, toch is het verhaal van de Vroom en Dreesmann lang succesvol geweest.
H
Het eerste filiaal van V&D werd in de 19e eeuw geopend in de Weesperstraat in Amsterdam. In 1898 opende de eerste vestiging in Utrecht op de Stadhuisbrug, toen nog onder de naam Magazijn De Zon. Het Amsterdamse bedrijf groeide uit tot een landelijke keten waarvan de vestigingen werden gerund door familieleden; in Utrecht was dit Reinhard Dreesmann (18711957). De Zon was vooral een manufacturenwinkel: stoffen, (onder)kleding, beddengoed en woningtextiel. Stap voor stap werd het assortiment uitgebreid. Het pand was al snel te klein voor V&D. Buurpanden werden aangekocht en kleine uitbreidingen gedaan. In 1924 werd het warenhuis verdubbeld, de hoek van de Oudegracht om, tot in totaal 4.000 m². In 1933 volgde weer een verbouwing; hiermee kreeg het pand z’n definitieve vorm. In het warenhuis werkten maar liefst 250 mensen. Aan de Massegast was een speciale personeels- en kantoorvleugel, nu deel van de bibliotheek. Daarnaast was er een groot naaiatelier. V&D onderscheidde zich van concurrenten door de bezorgdienst die elke aankoop thuis kon afleveren. Het was maar goed dat de Stadhuisbrug toen nog niet autovrij was. Lange Viestraat Ondertussen was er in 1905 ook al een tweede vestiging geopend, aan de Lange Viestraat. Ook deze vestiging werd flink verbouwd. Eind jaren ‘30 was de Lange Viestraat Utrechts modernste winkelstraat. Er verrezen twee grote warenhuizen: Galeries Modernes (nu de Blauwe Planeet) — en de nieuwe V&D. De begane grond van de V&D aan de Lange Viestraat was grotendeels ingeruimd voor herenmode, de drie verdiepingen voor respectievelijk damesmode, woningtextiel en
meubelen. In het souterrain — met een trap vanaf straat toegankelijk — was een snelbuffet en chocolaterie. Hoog Catharijne Toen beide V&D-vestigingen in 1973 samen in Hoog Catharijne trokken werd het gebouw aan de Lange Viestraat gesloopt. Zo ontstond het beruchte ‘gat in de Lange Viestraat’ dat ruim tien jaar standhield. De gemeente had afspraken gemaakt met de Bijenkorf om hier een warenhuis te beginnen, maar die kwam daarop terug. Wel opende de Bijenkorf in 1977 een laag noodgebouw waar alleen meubelen werden verkocht. Uiteindelijk werd besloten tot een winkelcentrum waarin de Bijenkorf de helft van de winkelruimte innam. De eerste paal ging pas in 1985 de grond in. Naast kantoren en een parkeergarage kwamen er diverse kleine winkels rond een vide met fonteinen. La Vie was geïnspireerd op het Haagse winkelcentrum Babylon en moest ‘feestelijk en luchtig’ worden. Bij de opening in 1987 luidde een krantenkop: ‘La Vie bruist en bubbelt’.
Tientallen koopjesjagers wachtten begin dit jaar voor de deuren van de V&D in Hoog Catharijne. Door het faillissement wordt alles met flinke kortingen verkocht.
Afbeelding van eind jaren ‘70 van de ingang aan het Boven Clarenburg van het warenhuis van Vroom & Dreesmann in Hoog Catharijne.
Het pand op de Stadhuisbrug werd door de gemeente opgekocht om er de openbare bibliotheek en de muziekbibliotheek onder te brengen, voordien gevestigd aan de Voetiusstraat en Nieuwegracht. Op de begane grond kwamen boekhandel Broese Kemink en designwinkel Mobach. De vide werd daar dichtgemaakt om bibliotheek en winkels te scheiden. De V&D op Hoog Catharijne heeft goede periodes gekend, hoewel het in de jaren ’90 ook financiële problemen had. Toen bleef het concern overeind. In 2015 bleek het warenhuis wederom in zwaar weer te verkeren en ditmaal kwam de warenhuisketen er niet overheen. Na 118 jaar kwam er een einde aan het V&D-tijdperk in Utrecht.
Interieur in 1960 van het winkelpand van warenhuis Vroom en Dreesmann aan de Lange Viestraat te Utrecht: afdeling damesmode.
Actueel verleden
JULI 2016
3
Utrechtse herinneringen
V
Victor Consael: de poffertjeskraam op het Vredenburg en de Neude. Voor vele generaties zijn de poffertjes van Victor Consael een begrip in Utrecht. De bekende rode poffertjeskraam stond eerst jarenlang op het Vredenburg, maar moest in de jaren ’70 wegens de bouw van het muziekcentrum verhuizen naar de Neude. In 1996 verhuisde de kraam weer terug naar z’n vertrouwde plek op het Vredenburg, waar hij tot 2007 zou staan.
F
The American Lunchroom Company: beter bekend als ‘Theehuis van Angeren’ aan de Lange Viestraat. Frans J. M. van Angeren richtte het in 1906 op, een chique tent dat een combinatie was van een banketbakkerij, winkel, lunchroom en restaurant. Wanneer je naar binnen keek zag je vaak keurige dames aan de thee zitten.
Chocolaterie Noteboom: de patisserie en lunchroom aan het Oudkerkhof.
I
In het kader van op stand lunchen hadden we naast van Angeren ook Notenboom op het Oudkerkhof. Deze zaak hield het langer vol maar moest ook wijken voor de moderne tijd. Momenteel is hier het restaurant San Siro gevestigd.
Varsity: de jaarlijkse roeiwedstrijd voor studenten in Nederland op het AmsterdamRijnkanaal.
E
Een groot evenement waar vandaag de dag nog steeds veel bezoekers op af komen. De jongens sprongen toen al na de wedstrijd, gekleed of niet, het water in.
4
Actueel verleden
JULI 2016
Een volle zaal in 1967 tijdens een muziekuitvoering in Tivoli (Lepelenburg).
Tivoli: van koffiehuis tot muziekcentrum
“Iedereen die er een keer is geweest zal zich vast de fameuze boom herinneren die dwars door het dak heen groeide”
De geschiedenis van Tivoli in Utrecht gaat ruim 175 jaar terug in onze stad. Een koffiehuis in ‘Park Tivoli’ met concerten groeiden uit tot wat onze stad nu kent als een groot muziekcentrum.
K
Koffiehuis Tivoli In 1839 begon Cees van Leeuwen een koffiehuis met de naam Tivoli in het park op de hoek van de Wittevrouwensingel en de Nachtegaalstraat. Daar organiseerde hij concerten in z’n koffiehuis en het park. Dat werd al snel bekend als den Tuin van C. van Leeuwen, maar zelf noemde Van Leeuwen het liever Park Tivoli. De concerten in het park bevielen zo goed, dat de Utrechtse ondernemer A. J. Abspoel er later een echt concertgebouw liet bouwen naast de HBS (nu Parnassos). Hij was vanaf 1970 de nieuwe eigenaar en zette Tivoli echt op de kaart binnen het Utrechtse uitgaanscircuit. Onder leiding van Abspoel verrees er een nieuw concertgebouw waar meer dan 2700 bezoekers in kon-
De eerste optredens in Park Tivoli werden rond 1855 verzorgd in de muziektent.
den. In die tijd was Tivoli goedkoper dan de schouwburg, maar duurder dan de andere koffiehuizen. Met abonnementen werd geprobeerd een vast publiek te trekken dat gratis het park in mocht en de concerten met korting mocht bezoeken. Toch sloeg dit niet echt aan, waardoor een groot deel van het 16.000 vierkante meter park Tivoli verdween voor huizenbouw. De huizen werden gebouwd om de renovatie in 1932 van het concertgebouw te bekostigen. Na de oorlog bleek de exploitatie lastig en in 1952 nam de gemeente de N.V. Tivoli over. Kort daarna kwam tijdens een concert een deel van het plafond naar beneden. Het gebouw bleek in zo’n slechte staat te zijn dat restauratie niet meer als mogelijkheid werd gezien.
Actueel verleden
JULI 2016
5
Het interieur van de concertzaal Tivoli op het Lepelenburg in 1963.
De fameuze boom die door het dak van de foyer in het Lepelenburg groeide.
De tijdelijke houten concertzaal die in 1955 werd neergezet in het Lepelenburg.
Bomen in de foyer Het duurde een tijd voordat er een duidelijk nieuw plan was voor een nieuw Tivoli. Daarom werd er in 1955 een tijdelijke concertzaal gerealiseerd in het Lepelenburg. De bedoeling was dat het gebouw er slechts drie jaar zou staan, daarom besloten ze om de bomen in het park niet te kappen zodat het natuurschoon geen blijvende schade zou oplopen. Uiteindelijk bleef het gebouw er meer dan 20 jaar staan. Iedereen die er een keer is geweest zal zich vast de fameuze boom in de foyer herinneren, die dwars door het dak heen groeide. Na jarenlang overleg werd uiteindelijk besloten dat het nieuwe muziekcentrum op het Vredenburg kwam, dat ook als naamgever fungeerde in plaats van Tivoli. In 1979 werd het muziekcentrum daar officieel geopend. Het ‘noodgebouw’ in Lepelenburg, wat uiteindelijk meer dan 20 jaar lang is ge-
bruikt werd na de verhuizing direct gekraakt onder de naam Tivoli Tijdelijk. Het werd een alternatief podium voor de punkscene. Een grote brand in hetzelfde jaar maakte definitief een einde aan het noodgebouw. Gelukkig vonden de actievoerders al snel een nieuw onderkomen in het voormalige NV-huis aan de Oudegracht – eerst als kraakpand, maar later gelegaliseerd en gesubsidieerd. Anno 2016 Inmiddels zijn met het nieuwe TivoliVredenburg pop en klassiek weer samengekomen op het Vredenburg. Zo is de naam ‘Tivoli’ alsnog op het Vredenburg beland. Aan de Kruisstraat staat nu een woongebouw waar ooit de ingang van concertgebouw Tivoli was. De plek van de grote zaal dient op dit moment als parkeerterrein. Daarachter houdt de kleine Tivolituin de oude naam in ere.
Het Gebouw Tivoli aan de Kruisstraat in 1927.
Op dit moment wordt er gezocht naar een nieuwe invulling van Tivoli Oudegracht.
Het nieuwe TivoliVredenburg tijdens het 1-jarig bestaan in 2015.
Actueel verleden
6
JULI 2016
De Clarentuin in de jaren ’80.
Hoog Catharijne: gehaat en geliefd
O
De Radboudtraverse in 1975.
Toen Hoog Catharijne in 1973 haar deuren opende, was het destijds het grootste overdekte winkelcentrum in heel Europa. Het moest een icoon van Utrecht worden. Dat is het ook wel geworden. Of dat positief of negatief is, laten we maar even in het midden.
Op 24 september 1973 opende Prinses Beatrix het nieuwe winkelcentrum door de fonteinsculptuur van kunstenaar Jan Mulder in gebruik te stellen aan de voet van de roltrappen in de Clarentuin. Zoals op de foto’s te zien was het die dag een drukte van jewelste: er kwamen maar liefst 100.000 bezoekers af op de opening. Toch was niet iedereen er blij mee: buiten liepen actievoerders met spandoeken als ‘Dag vogels, dag bloemen, dag Utrecht’ en smeten ze met nep geldbiljetten. Hoog Catharijne was een omstreden project vanwege de omvang, de grootschalige sloop en de almacht van bouwbedrijf Bredero. De Clarentuin was een open plek binnen Hoog Catharijne, wat met de ligging aan het Clarenburg de naam Clarentuin verklaart. Wit en zwart marmer, waterpartijen, palmbomen en een terras gaven het binnenplein allure. Het moest een ontmoetingsplek worden waar iedereen terecht kon, van spelende kinderen tot bejaarden op een bankje. Begin jaren ’80 begon echter de neergang van de binnentuin met het dichtmaken van de waterpartijen waar te veel troep in kwam. Later werden de palm- en olijf bomen ook vervangen door kunstbloemen in felle kleuren. In een poging Hoog Catharijne weer in ere te herstellen kreeg het winkelcentrum in 1995 een grote opknapbeurt. Zo kreeg de Clarentuin een grote klazen koepel en halfronde trappen. De marmeren
Winkelcentrum Hoog Catharijne in 1980 met rechts de schoenen- en tassenwinkel Vrolijk.
JULI 2016
Actueel verleden
7
“Hoog Catherijne was een omstreden project vanwege de omvang, de grootschalige sloop en de almacht van bouwbedrijf Bredero”
De altijd drukke Stationstraverse in 1980.
zitelementen en het fonteinplastiek, ooit door Beatrix onthuld, sneuvelden. Ook de koffietent met terras keerde niet terug.
Zo kwam het dat de Clarentuin van een verblijfsplek rond het jaar 2000 een doorgangsruimte werd. Het aantal passanten groeide tot zo’n 100.000 per dag. Verbleven werd er nog wel, maar dan alleen ’s nachts. Iedere nacht waren er zo’n 25 daklozen te vinden die ’s ochtends werden gewekt door de beveiliging, waarna de schoonmakers aan de slag konden. De laatste jaren kromp de Clarentuin steeds verder door schuttingen en tijdelijke winkels, totdat in september vorig jaar de sloop begon. Het nieuwe entreegebouw van Hoog Catherijne zal rechts van de Clarentuin aan het Vredenburg verrijzen. Het nieuwe winkelcentrum moet lichter en ruimer worden. De huidige Radboudtraverse over de voormalige Catharijnebaan zal een 250 vierkante meter glazen vloer krijgen, zodat je als bezoeker het water onder je eigen voeten ziet doorstromen.
De Clarentuin was in 1980 nog een populaire zitplek.
Het huidige Hoog Catharijne. Foto: Franklin Heijnen, Flickr CC
Prinses Beatrix bij de officiële opening in 1973 van Hoog Catharijne in de Clarentuin.
Actueel verleden
8
JULI 2016
“O ja, dat weet ik nog goed” Ouderen hebben een natuurlijke behoefte om te praten over vroeger. Dat is niet zo gek: ze hebben al veel meegemaakt en er ligt voor hen minder in het verschiet. Het helpt hen de rekening van het leven op te maken, en geeft hen de mogelijkheid tot overdracht van kennis en levenservaring aan jongere mensen. Ook versterkt het ophalen van herinneringen het gevoel van identiteit, van wie men was en is.
Meer houvast Ook ouderen met geheugenstoornissen kunnen profiteren van het ophalen van herinneringen. Als het langetermijngeheugen nog redelijk intact is, kunnen zij nog vertellen over vroeger. Een dankbaar onderwerp waarbij ook iemand met dementie weer als volwaardig gesprekspartner kan meepraten. Het kan een gevoel van veiligheid en zekerheid geven: als hij houvast in het heden kwijt is, kan het verleden zorgen voor meer greep op het leven.
Waarover praten? Het kan best moeilijk zijn om een gesprek te beginnen met iemand die dementeert. De artikelen in deze krant helpen u op weg bij een gesprek over vroeger met een dementerende, in een zorginstelling of thuis met uw grootouders, vader of moeder. Met de herkenbare onderwerpen over vroeger én nu hebben alle generaties een aanknopingspunt. De vragen die hieronder staan, kunt u als leidraad gebruiken. Veel plezier!
In gesprek met iemand met dementie. De volgende tips helpen u contact te maken: - wendt u zich naar de ander toe en maak oogcontact; - praat rustig en duidelijk, en niet luider dan normaal; - vermijd ingewikkelde woorden en lange zinnen; - stel korte, gerichte vragen; - vraag niet naar ‘waarom’, maar suggereer zelf een reden (“deden ze dat omdat ze toen …”); - heb geduld – mensen met dementie hebben soms moeite de goede woorden te vinden.
Tivoli Van welke concerten in Utrecht heeft u de mooiste herinneringen? Bij welke locaties van Tivoli bent u allemaal geweest?
Hoog Catharijne Kunt u zich nog herinneren dat Hoog Catharijne gebouwd werd? Was u blij met de komst van het winkelcentrum? Ging u daar vaak winkelen?
V&D Bij welke kledingwinkel kwam u vroeger vaak?
’t Goylaan Utrechtse herinneringen Noteboom en Theehuis van Angeren waren populaire lunchrooms in Utrecht. Ging u weleens eens uiten? Zo ja, waar ging u dan heen?
Mensen uit Hoograven gingen zwemmen bij de Liesbosch, waar ging u zwemmen?